Тэртээ нэгэн жарны өмнө Ховд аймгийн 10 жилийн сургуулийг 1959 онд төгссөн хамт олныг энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа онцолж байна.
Тус ангийнхнаас Ардын их хурлын гишүүн хоёр, Улсын их хурлын гишүүн нэг, Монгол төрийн сайд хоёр, Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд нэг, Монгол Улсын гавьяат цолтон тав, Доктор, профессор ес төржээ.
Тухайн үед их, дээд сургуульд элсэж суралцана гэдэг өндөр босго байсан гэдэг. Харин тус төгсөлтийн 74 сурагч Монгол Улсын Их сургууль, Багшийн дээд сургууль, Хөдөө аж ахуйн дээд сургуулиудад хуваарь авч байжээ. Энэ төгсөлтөөс 11 сурагч дээд боловсрол эзэмшихээр хилийн чанадыг зорьсон байна.
Тэр үед сургуулийн захирлаар баруун Алтайн түмний дунд “гялаан багш” хэмээн хүндлэгдсэн гавьяат багш Зулын Цагаанхичиг ажиллаж байжээ. Ховдын арван жилийн сургуульд боловсорсон гавьяатнууд олон. Монголын төрийг 44 жил удирдсан Ю.Цэдэнбал дарга энэ өргөөнд боловсорч их аяндаа мордож байсан түүхтэй.
1959 оны зургадугаар сарын 25-ны өдрийн захирлын тушаалаар “1958-1959 оны хичээлийн жилийн төгсөх ангийн шалгалтад бүх хичээлдээ онц сурлагын амжилт үзүүлсэн 10А ангийн сурагч Гомбын Цогбадрах, Дамдины Зинээмэдэр, 10Б ангийн сурагч Түвдэнгийн Гун-Аажав нарыг сайшаалын үнэмлэх ба номоор шагнасугай” гэсэн Цагаанхичиг захирлын гарын үсэг бүхий тушаал, дүнгийн хавтгайгаа дуурсгасныг жаран жилийн хугацаанд үрэгдүүлэлгүй, үнгэж үрчийлгэлгүй нандигнан хадгалж иржээ.
Жаран жилийн түүхтэй ангийнхныг төгсөхөд хичээлийн эрхлэгч нь нэрт сурган хүмүүжүүлэгч Моксын Дорж багш байж. 10А-гийн анги даасан багшаар түүхийн багш Нинжийн Баарай, 10Б-гийн багшаар А.Далхсүрэн нар ажиллаж байжээ.
Физикийн Жамбын Түмэнжаргал, Математикийн Ч.Мудгаа, Б.Бааст гээд хүндтэй багш нараа өдгөө шавь нар нь дурсч байна. Хожим нь Ховд аймгийн Намын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар нэр төртэй ажиллаж байсан Түмэнжаргал багш нь одоо сэрүүн тунгалаг байгааг шавь нар нь бахдан ярьцгаалаа.
Тэдний гадаад дотоодын их, дээд сургуульд элсэж байсан жараад он бол Монголын Улс ардын аж ахуйн бүхий л салбарт шинэ эргэлт ирсэн, улс орны хөгжил дэвшлийн жинхэнэ алтан он жилүүд байсан аж. Тиймдээ ч 10 жилийг 74-үүлээ төгссөн тэд бүгд дээд боловсрол эзэмшиж Монголын эдийн засаг, шинжлэх ухаан, улс төр, хөдөө аж ахуй, эрүүл мэнд, боловсролын салбарт дор бүрнээ хүчин зүтгэж иржээ.
Ангийн анхны гавьяат нь “Номин Холдинг” ХХК-ийг үүсгэн байгуулагч А. Шагдарсүрэн юм байна. Тэрбээр УИХ-ын гишүүн, эдийн засгийн ухааны доктор, профессор цолтой нэгэн. Ховдын минжит Булганы торгууд дундаас тодорсон эл эрхэм “Үнэндээ бид 10 жилийг “А”, “Б” гэсэн хоёр бүлэг төгссөн хэдий ч хэн нь “А”, хэн нь “Б”-ийнх гэдгээ ялгадаггүй, нэг л ангийнхан. Хөдөө хээр цугларахаараа ёстой л дунд сургуульд байсан зангаараа тоглож наадаж,барилдаж уралдаж, янз бүрийн уралдаан тэмцээн зохион байгуулдаг. Шатарт гэхэд Г.Лхамсүрэн (Гурилын үйлдвэрийн нэгдлийн дарга асан), С.Батхуяг (Эрчим хүчний яамны сайд асан), О.Чимэд (Ерөнхий сайд асан Сайханбилэгийн аав), Л.Чимэддорж (багш), Н.Мишигдорж (Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд болон Улсын их хурлын гишүүн асан), С.Даваа (багш, шатрын спортын мастер) нарын нэг нь шалгарна. Дуу, бүжгийн тэмцээнд хүний их эмч Б.Ившинхүү (Гадаад хэргийн сайд асан, Улсын их хурлын гишүүн Ц.Мөнх-Оргилын ээж),Худалдааны тэргүүний ажилтан Л.Сумъяа (Монголын залуучууд оюутны их наадмын алтан медальт) нар тэргүүлнэ” гээд чухам нүдэнд харагдтал дүр дүрслэлтэй хуучлав. Мөн тэрбээр “Монголд биофизик хэмээх нэгэн шинэ шинжлэх ухааны салбарыг анх үүсгэн байгуулж, цааш олон жил удирдан хөгжүүлсэн нь манай ангийн Монгол Улсын гавъяат багш, ШУ-ны доктор, профессор Т.Гун-Аажав, ШУ-ны доктор, профессор Д.Нямаа нар ажээ. Т.Гун-Аажав бол биофизикийн чиглэлээр эрдмийн зэрэг хамгаалсан манай орны анхны эрдэмтэн. Нямаа маань ШУА-ийн Химийн болон Физик-техникийн хүрээлэнгүүдийн захирлаар ажиллаж байлаа” гэж ангийн хоёр нөхрөө тодотгов.
Гавьяат эдийн засагч Н.Мишигдорж МАХН-ын төв хорооны хэлтсийн эрхлэгчээр ажиллаж байжээ. Хойд хөршдөө Монгол Улсаа төлөөлж Элчин сайдаар сууж байсан ахмад дипломатич, ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины “Найрамдал” одонгийн эзэн Ардын их хурлын депутатаар хоёр удаа сонгогдож байсан, эдийн засгийн ухааны доктор профессор хүн. Түүний бичсэн ном товхимол, өгүүлэл нь орос, герман, польш, фин хэл дээр нийтлэгдсэн байдаг.
Ангийн таван гавьяатын нэг доктор, профессор Хоохдойн Чагдаа наяад оны эхэн үеэс Ховд дахь Улсын багшийн дээд сургуулийг байгуулалцаж хичээлийн эрхлэгч, багш, эрдэм шинжилгээний ажилтнаар ажиллан, олон ном бичсэнээс “Монгол малчны амьдрахуйн ухаан” номыг нь Соросын сан үнэлж авсан байдаг.
Ховдын Булганы торгууд, эдний ангийн бас л “гавал” докторуудын нэг Цагаандайн Отгоо гавьяат нь МАА-н эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгээс ажлын гараагаа эхэлсэн бөгөөд олон жил секторын эрхлэгч, төслийн удирдагчийн ажлыг хариуцаж ажилласан шинжлэх ухааны доктор, шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн юм. Түүний хүү О.Батнасан нь өдгөө баруун Алтайн түмний итгэл хүндэтгэлийг хүлээж УИХ-ын гишүүнээр сонгогдон төр түшилцэж байна.
Эрчим хүчний үйлдвэрийг удирдах газарт инженерээс Эрчим хүчний Яамны сайд хүртэлх албыг хашсан Содовын Батхуяг нь 1997 онд ОХУ-ын ШУА-ийн Сибирийн эрчим хүчний хүрээлэнд шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалсан, Москвагийн Эрчим зүйн шинжилгээ, судалгааны Их сургуулийн хүндэт профессор нэгэн билээ.
Аграномич Түвшингийн Батжав “Ч.Сэмбээ, Г.Жудай, А.Чойжил, М.Ёндон, Д.Дамираа, Б.Цагаанхүү, Б.Дуламсүрэн, З.Далхжав нарын бидний хэсэг нөхөд ХААДС-д элсэж дотуур байранд хамтдаа амьдарч, хичээл номоо хамт хийж, бие биедээ туслан дотно үерхэж байсан нь сэтгэл зүрхэнд мөнхрөн үлджээ” хэмээн оюутан ахуй цагаа дурслаа. Мөн ангийн нөхөр Д.Баастын тухайд Геофизикч мэргэжил эзэмшиж Ховд аймгийн усны аж ахуйн удирдах газарт хайгуулын инженерээр ажиллаж мал сүргийг усаар хангах их үйлсэд хувь нэмрээ оруулан үр бүтээлтэй ажиллаж байсныг би нэг системийн байгууллагад ажиллаж байсны хувьд сайн мэднэ” хэмээн элгэн халуун сэтгэлээр хэлж байв.
Уг ангийнхнаас хэд хэдэн хос төрсний нэг нь Л.Сономцэрэн Г.Аюушжав нар юм. Л.Сономцэрэн нь ЗХУ-ын Ленинград хотын Репиний нэрэмжит Урлагийн дээд сургуулийн урлаг судлалын ангид суралцан төгссөн. Урлаг судлалын ухааны ууган докторуудын нэг юм. Аюушжав нь сүрьеэ өвчнийг эмчлэх, сүрьеэтэй тэмцэх байгууллагад нийт 40 жил тасралтгүй ажилласан цагаан нөмрөгтөн билээ. Энэ ангиас Р.Сүхээ(Барилгын инженер) Д.Пилжээсүрэн (Хүний их эмч) нар мөн гэр бүл юм. Бас ах дүү хүмүүс энэ ангид байжээ. Тухайлбал, Гун-Аажав дүү Аюушжавтайгаа , Пилжээсүрэн дүү Гармаабазартайгаа хамт сурч төгссөн гэнэ.
Энэхүү ангийнхны төгсөлтийн үед Ховд аймагт Ерөнхий боловсролын бүрэн дунд сургууль ганцхан байсан бол эдүгээ 24 сургуультай болжээ. Тэдгээр сургуулиудын багш, сурагчдын дунд МУГБ Т.Гун-Аажавын нэрэмжит Физикийн олимпиад 11 дэх жилдээ зохион байгуулагдаад байгаа ажээ.
Худалдаа бэлтгэлийн яамны Санхүү төлөвлөгөөний хэлтсийн мэргэжилтнээс Улсын төлөвлөгөөний комиссын орлогч даргаар ажиллаж байсан Шилэгийн Пагваа,Улаанбаатарын гурилын комбинатад механик инженерээс ерөнхий инженер, Гурилын үйлдвэрийн нэгдлийн дарга Гомбожавын Лхамсүрэн, Гадаадтай Эдийн засгийн талаар харилцах Улсын хорооны тасгийн дарга Очирын Чимэд, Худалдаа бэлтгэлийн Яамны Боловсон хүчний дарга Ойдовын Нянгар, БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн орлогч дарга С.Майдарын туслахаар ажиллаж байсан Хүрэлбаатарын Даваажав, Улсын их дэлгүүрийн даргаар олон жил ажилласан Гомбодоржийн Бадарч, Улаанбаатар Оюу- Эрдэм Их сургуулийн дэд захирлаар ажиллаж байсан профессор Туулайн Нагваанжамц, Архангай аймгийн цахилгаан станцын ахлах инженерээр ажлын гараагаа эхэлсэн Дамдингийн Зэнээмэдэр, Дарханы Ерөнхий боловсролын сургуульд 43 жил ажиллахдаа 23 жилд нь захирал, эрхлэгчийн албыг хашсан Чойномын Дуламжав, Авто нефть хангамжийн тоног төхөөрөмж угсралтын конторт ҮЭ-ийн даргаар ажиллаж байсан Бальдарын Цэндхүү, Барилгын материалын үйлдвэрийн яаманд Чанарын удирдлагын хэлтсийн дарга Рэнцэнгийн Сүхээ, Сэлэнгэ аймгийн Зүүнхараагийн Ургамал, газар тариалангийн хүрээлэнд ажилтан, лабораторийн эрхлэгч, Тээврийн сургууль, Механик инженерийн сургуулийн орлогч захирлаар ажилласан Нанзадын Дашням гэх эрхмүүд байна.
УБ хотын П.Н.Шастины нэрэмжит Клиникийн төв эмнэлэгт нүдний эмчээр ажиллаж байсан Мижидийн Янжиндулам, Дарамын Пилжээсүрэн,Нэгдүгээр амаржих газрын эх барих, эмэгтэйчүүдийн эмч Баатарын Ившинхүү, Зуунайн Ундрам, Налайхын эмнэлгийн их эмч Нанзадын Нямжав, Хүүхдийн нэрт зохиолч, сэтгүүлч, Дэлхийн ахмад настны хүндийг өргөлтийн аварга Зулын Далхжав, ШУА-ийн Физик математик, техникийн хүрээлэнд эрдэм шинжилгээний ажилтан, сектор, лабораторийн эрхлэгчээр хорь шахам жил ажилласан Гаадангийн Гэрэлчулуун, Монгол кино үйлдвэрийг инженер, Үйлдвэрлэл-техникийн хэлтсийн дарга Сэнгээгийн Пүрэвсүрэн Архангайн багшийн техникум, Ховд аймгийн Булган сумын дунд сургуульд физикийн багшаар тасралтгүй ажилласан Мөнхдашийн Төмрөө, Ховдын ХАА-н техникумд олон жил багшилсан Зумбайн Тоодой, Гурилын үйлдвэрийн технологч Данзангийн Дуламсүрэн, Агрономич, багшаар ажилласан Басанжавын Цагаанхүү гээд бүгдийг нь тоочоод баршгүй.
Мөн Авирмэдийн Чойжил, Нанжидын Отгонбаяр, Мягмарын Дашзэвэг, Шаравын Бадам,Данзангийн Цэдэнбал, Батын Цэндсүрэн, Баадайн Орломжав, Мэндийн Тавинтай, Зулманы Дамдин, Лхамжавын Гуугандай, Цэндийн Даваацэрэн, Намсрайн Өлзийдаш, Мижидийн Зандан, Натавын Ням-Очир, Ендөнгийн Загдсүрэн, Пэрэнлэйн Норовсүрэн, Чой-Ишийн Хасбаатар, Архитектор инженер Үржингийн Цэрэндорж, Жигжиджавын Цэрэндорж, Олзтойн Баттөр, Гомбоогийн Цогбадрах, Натавын Ням-Осор, Лхагважавын Бааст, ”Минжит Булган” хоршооллын дарга Чулуундайн Сэмбээ, Манжийн Ёндон, Хими-биологийн багш Чүрэмийн Ичинхорлоо, Манжуудайн Лхагважав, Түвдэнгийн Дамдинсүрэн, Сунгаравын Молдоо, Мэндийн Тавинтай, Зурмангийн Дамдин, Аюушийн Жамбал, Чоймболын Баянбат гээд олон сайхан эрхмүүдийн нэр дурайж ирнэ.
Нэгэн жарны өмнө Ховдын арван жилийн сургуулийг төгссөн бахархалт ангийнхны тухай товчхон өгүүлэхэд ийм байна.
Тус ангийн төгсөгчид, тэдний гэр бүл, үр хүүхэд, төрөл төрөгсдөд нь аз жаргал, сайн сайхныг хүсэн ерөөе.
