“Jangar international”, “FSM
media group”, “Chimedee’S music” гэсэн гурван компанийн хамтын бүтээл Монголын
анхны олон ангит “Жангар” 3D хүүхэлдэйн кино дөрөвдүгээр сарын 23-нд БНХАУ-ын нийслэл
Бээжин хотноо болсон олон улсын кино наадамд нээлтээ хийгээд ирсэн билээ.
“Бур бур бороотой
Сэр Сэр салхитай
Өвөлгүй зуны
Өвчингүй энхийн Бумбын орон”-ы тухай
өгүүлэх Жангарын туулиар сэдэвлэн хийсэн монголчуудын соёлын хосгүй үнэт өвийг дэлхий
дахинаа сурталчлан таниулах төсөл хоёр жилийн турш хэрэгжиж байгаа билээ. Улаанбаатар
хотноо нээлтийн ажиллагаагаа эхлүүлсэн уг кино төслийн багийнхан ирэх тавдугаар
сард ОХУ-ын Буриадын Улаан-Үд, Тува, Халимаг улсад тус тус нээлтээ хийх юм байна.
Тус киноны зохиолчоор ажилласан МЗЭ-ийн болон Г.Сэр-Одын нэрэмжит шагналт яруу найрагч
Г.Сүхзоригтой уулзаж ярилцлаа.
-“Жангар” хүүхэлдэйн киноны зохиолыг
хэдийнээс эхэлж бичиж эхлэв?
-Анх хоёр жилийн өмнөөс “Жангар”
хүүхэлдэйн киноны энэ төслийн тухай би сонсож байсан. “FSM media group”-ийн захирал
Э.Одбаяр, “Chimedee’S music” компанийн захирал М.Чимэдтогтох бид хэд хамтран ажиллаж
байсан юм. Тэгээд энэ хүүхэлдэйн киноны дууны үгийг бичих санал надад тавьснаар
энэ төсөлд татагдан орсон. Энэ хүүхэлдэйн киноны зорилго нь дэлхийгээр нэг тархсан
монгол үндэстэн, монгол туургатны соёлын үнэт өвийг дэлхий дахинд таниулах. Бидний
хойч ирээдүй болсон хүүхэд багачууддаа монгол хэл, соёл, зан заншлаа өвгөдийн үлдээсэн
энэ гайхамшигт өвөөр дамжуулан сурталчлан таниулахад оршиж байсан болохоор надад
энэ төсөлд оролцох нь нэр төрийн хэрэг байлаа. Тэр ч утгаараа цаг наргүй, нойр хоолгүй
ажиллаж байгаа энэ сайхан баг хамт олонтой ажиллана гэдэг бахадмаар урамтай байсан
шүү.
-“Жангар” кино нийтдээ хэдэн бүлэг,
ангитай бол?
-“Жангар” хүүхэлдэйн кино маань
нийт арван бүлэгтэй. Арван минут үргэлжлэх арван анги нь нийлээд нэг бүлэг болох
юм. Тэгэхээр нэг бүлэг нь 100 минут үргэлжилнэ гэж бодохоор нэлээд урт кино болсон.
“Жангар”-ын туулийнхаа дагуу Үйзэн алдар хааны хөвүүн үхэшгүй мөнхийн хорин таван
настай Жангар анх энэ хорвоод мэндлэхээс эхлээд зургаан настай Жангар хүүгийн баатарлаг
үйлсээр дагнан хийсэн байгаа. Цаашид долоон настай Жангар, найман настай Жангарын
баатарлаг үйлсээр ч хүүхэлдэйн кино хийх бодол бидэнд байгаа.
-Хүүхэлдэйн киног харж байхад их
л хөөрхөн өгүүлэмж, дүрслэлтэй болсон байна лээ. Найруулга талд нь ямар хүн ажилласан
юм бол?
-Уг хүүхэлдэйн киноны бүх найруулга
зохиомжийг “JANGAR international” компанийн захирал Х.Далай гэж тун ажил хэрэгч
залуу хийсэн. Дан ганц хүн бичихэд үнэхээр их цаг хугацаа шаардсан ажил л даа. Миний
хувьд урьд өмнө нь хүүхэлдэйн киноны зохиол бичиж байгаагүй. Гадагшаа кино зохиол
бичээд явуулчихсан тэрнээсээ сайхан хариу авчихсан байсан болохоор яг олон улсын
стандартын дагуу нэг хуудас нь нэг минут гэдэг дүрмээр л бичсэн. Нэг анги нь 10
минут үргэлжлэх болохоор үзэгдэл тус бүр нь минут, секундээр тооцогдох ёстой байсан.
Маш олон хүний нөр их хөдөлмөр шаардсан ажил. Удахгүй хүүхэлдэйн кино маань гарахаар
үзэгчдэд тодорхой анзаарагдах байх.
-Зураг авалт, хүүхэлдэйн хөдөлгөөнүүдийг
анзаарч байхад зүгээр нэг зурмал зураг хөдөлгөдөг арга техникийг бодоход дэлхийн
стандартад дөхөж очсон юм шиг санагдсан. Энэ талаар та юу гэж бодож байна?
-Орчин үеийн кино урлагийн хамгийн
сүүлийн үеийн техник тоног төхөөрөмжийг Монголын нөхцөлд тэр бүр аваад байх боломжгүй
л дээ. Жил бүр сайжран шинэчлэгдэж, өөрчлөгдөж байдаг билээ. Гэхдээ манай төслийн
багийнхан хамгийн сүүлийн үеийн гэж хэлж болохоор компьютер, программын дагуу хийж
гүйцэтгэсэн. Бүгдийг олон улсын жишигт нийцүүлж хийхийг зорьсон. Ганцхан жишээ гэвэл
бид яг Холливудийн нэгэн адил дууг нь хийхийг хүссэн. Тэр ч утгаараа энэ хүүхэлдэйн
киноны дууг хүүхдүүд болоод том хүний аль нь ч сонсож болохоор хийсэн.
-“Жангар” кино олон дуутай юу?
-Удахгүй энэ хүүхэлдэйн киноны
13 дуунаас бүрдсэн цомог гарна. “Chimedee’S music”-ийн захирал М.Чимэдтогтох маань
олон улсын “BMI” гэдэг дуу хөгжим, хөгжмийн зохиолчийн эрхийг хамгаалдаг байгууллагад
гишүүнчлэлтэй хүн. Тийм болохоор дээрх байгууллагад энэ хүүхэлдэйн киноны бүх хөгжмийг
бүртгүүлж зохиогчийн эрхээ хамгаалуулан хамтран ажилласан. Лэди Гага, Мадонна хүртэл
эрхээ хамгаалуулдаг лут байгууллага юм байна лээ. Энэ хүүхэлдэйн киноны хөгжим монгол
үндэстний дуу хөгжмийн бүхий л үнэт соёлыг шингээж олон улс даяар түгээн сурталчлахаар
бодож хийсэн байгаа.
-Алдарт “Жангар” тууль бол Монголын
уран зохиолын гурван оргилд зүй ёсоор тооцогддог. “Жангар”-ын олон ч хувилбар байдаг.
Та бүхэн чухам аль эхийг түлхүү барьж хүүхэлдэйн киногоо бүтээв?
-1946 онд “Жангар” туулийн 500 жилийн
ойг тэмдэглэх тухай яригдаж байсан ч төдийлөн анхаарч үзээгүй юм билээ. Оросын нэртэй
зохиолч, эрдэмтэд манай “Жангар” туулийг өндрөөр үнэлж, эрдэм шинжилгээний эргэлтэд
оруулан судалж байсан. Монголоос молхи миний мэдэхээр нэрт соён гэгээрүүлэгч Б.Ренчин
гуай, ардын уран зохиолч Т.Галсан тэргүүтэй хүмүүс “Жангар” туулийг сурталчлан таниулахад
хамгийн ихээр анхаарсан санагддаг юм. Жангар судлаач эрдэмтэн мэргэд МУИС болон
Хэл зохиолын хүрээлэнд олон л байдаг байх. Тэр талын мэдээлэл хомс байгааг минь
уучлаарай. “Жангар” туулийн хорин бүлэг манай Монголоос, гучин бүлэг Халимагаас,
далан бүлэг нь Шинжаанаас илэрч одоогоор тогтоогдсон байгаа гэхээр мөн ч лут бүтээл
болох нь тодорхой. Хүүхэлдэйн киногоо бид энэ бүгдийн нийтэд түгээмэл тархсан хэлбэрийг
нь гол шугамаа болгож барьсан даа.
-“Жангар” төсөл зөвхөн хүүхэлдэйн
киногоор л хязгаарлагдаагүй биз?
-Энэ “Жангар” төсөл маань дан ганц
хүүхэлдэйн киногоор зогсохгүй. Цаашид уг төслийн хамт олон хүүхдийн дууны цуврал
цомог, видео тоглоом, хүүхдийн цуврал нэвтрүүлэг, хүүхдийн комикс ном, дуулалт бүжиг,
“Жангар” туулийг судлах, сэргээх үйл ажиллагааг хийхээр төлөвлөөд байнаа. Эхнээсээ
бодит ажил болоод явж байгаа. “Жангар” тууль хайлж буй нэлээд олон цагийн видео
бичлэг хийж архивжуулсан. Эдгээр бичлэг нь нутаг нутгийн онцлогийг харьцуулан судлахад
дөхөм болох байх.
-Өөрөө олон улсын соёл урлагийн
“Delphic-III” наадмаас “LURA AWARDS” шагнал хүртэж байсан уран бүтээлч. Сая ярьж
суухад гадаадад нэг кино зохиолоо илгээгээд нааштай хариу авсан гэв үү, үгүй юу?
-Би 2009 онд олон улсын соёл урлагийн
“Delphic-III” наадамд дэлхийн 54 орны төлөөлөл оролцсоноос “LURA AWARDS” шагналыг
яруу найргийн төрлөөр эх орондоо авчирсан л даа. 2015 онд харин “Чингис хааны тамга
буюу Индиан Жонс-5” гээд нэг кино зохиол бичээд Холливуд руу явуулсан. Тэгээд тэндхийн
кино зохиолын мэргэжилтнүүдээс өндрөөр үнэлэгдсэн үнэлгээ авсан.
-Тэр кино зохиолоо хэрхэн бичив.
Арай Холливудад монгол зохиолчийн бүтээл шалгарч цахиур хагалах гэж байгаа юм биш
биз?
-2014 онд арван жилийн 24 дүгээр
сургуулийн М.Жаргалсайхан багш намайг дуудаад нэг кино зохиол бичих даалгавар өгдөг
юм байна. Анги даасан багш маань байсан болохоор шууд л даалгасан. Захиалагч нь
манай ангийн хүүхэд. Яаж мэдсэн юм бүү мэд, юутай ч Индиан Жонсын шинэ ангийг бичих
даалгавар байлаа. Шүлгээс хальж үзээгүй би бараг нэг жил бичсэн. Хоёр, гурван янзаар.
Тэгтэл 2015 оны тавдугаар сарын 27-нд нөгөө алдарт найруулагч Стивен Спилберг “Индиан
Жонс-5” киногоо хийнэ гэж Холливудын нэг мэдээллийн сайтад мэдэгдсэн юм. Миний зохиол
ч сая нэг утга учиртай болж гялалзуулаад дуусгасан. Энэ үед бараг дуусч байсан хэрэг.
Нэлээн эртнээс бидний ажиллагаа эхэлсэн байгаа биз. Тэгээд зохиолоо явуулаад өнгөрөгч
аравдугаар сард шүүмжлэгчдээс хоёр хуудас дүгнэлт тодорхойлолтоо авсан юм.
-Тэр дүгнэлт тодорхойлолтод юу гэж
бичсэн байна?
-Яах вэ дээ. Тэрхүү зохиолыг цаашид
зарж борлуулах мөн кино хийх эрхийг нь өгдөг юм байна лээ. Уг зохиолоор кино хийвэл
хэдэн ам.долларын төсөв гарах, хаана хаана зураг авалт хийх вэ гэдгийг нь хүртэл
тодорхойлж, дүрүүдээ хэрхэн гаргасан, зохиолын хэр шинэлэг содон сэдэв вэ гэх мэт
таван янзын дүгнэлтийг сайн, муу, дунд гэсэн дөрвөн шатлалтай дүгнэдэг аж. Тэгээд
бүх зохиолыг маань нэг хуудсанд бүхий л үйл явдлыг нь хураангуйлаад цаашид дараагийн
шатанд найруулагч, продюсеруудын гарт очиход бэлдээд өгдөг гэсэн үг. Надад бол Монгол
гэдэг агуу их түүхтэй ард түмний үр хойчис юм болохоор өвгөдийнхөө гайхамшигт түүхийг
дэлхий нийтэд таниулчих хүсэл байлгүй яахав. Яг аль талаас нь харуулбал дэлхий нийтийн
анхааралд сонирхолтой байх вэ гэдэг талаас маш их түүхийн ном уншсан. Өөрөөс чинь
хүртэл “Алтан ордны улсын хаад” ном аваагүй юу. Багш маань маш их материалаар хангаж
орой болгон утсаар хэр ахицтай явж байгааг асуудаг байлаа. Юутай ч цаашид миний
зохиол кино болдог ч бай, болдоггүй ч бай АНУ-д зохиогчийнхоо эрхийг баталгаажуулж
цаашид кино болгохыг зөвшөөрсөн бичиг авна гэдэг сайхан хэрэг болсон.
-“Индиан Жонс-5”-ын албан ёсны нээлт
хэзээ билээ?
-2019 оны зургадугаар сард “Индиан
Жонс-5” нээлтээ хийх сурагтай ч одоо хүртэл яг таг зохиолын сэдэв нь тодроогүй байгаа
юм байна лээ. Зохиол маань хэрхэн явахыг зохиолын маань өөрийнх нь амин сүнс нь
мэдэх биз. Одоогоор ангийн анд маань тэр талаар хөөцөлдөж байгаа учир хэрхэн яахыг
нь хүлээж л сууна. Би их өөдрөг үзэлтэй хүн. Манай уран бүтээлч залууст дэлхийн
дэвжээ их холгүй болов уу гэж би бодоод байгаа юм. Заавал бүгд их хааныхаа нэрийг
барих биш Гэсэр, Жангараасаа эхлээд хосгүй баялаг өв сан бидэнд үлдээсэн өвгөдийнхөө
түүхээр бид хэсэгтээ дэлхийд гайхуулах юмтай улс. Гэхдээ дан ганц мань мэт бичдэг
хүмүүсээс гадна ажил хэрэгч залуус маань энэ соёлын өв сангаараа дамжуулж дэлхийд
гарах энтертайнмент ертөнц холгүй байна аа гэдгийг л хэлмээр байна.