Цээж нь хорсдог, гашуун зүйлээр гулгидаг, энэ зовиураасаа болоод шөнө сэрж нойр алддаг хүмүүс олон бий. Ийм зовиур нь ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчний шинж аж. Энэ өвчний талаар “Интермэд” эмнэлгийн Дотрын тасгийн их эмч, анагаах ухааны магистр Г.Сарантуяатай ярилцлаа.
-Газтай ундаа, шарсан хоолгурилан боов, талх идэхээр цээжхалуун оргиж, хорслоо гэдэг хүннэлээдбий. Ийм зовиур юунаас үүдэлтэй юм бэ?
-Улаан хоолой, ходоодыг заагласан хумигч булчин гэж бий. Ходоод нь хөндийтэй, хүчил ялгаруулжидсэн хоолыг боловсруулдаг, байнга агшиж байдаг эрхтэн. Хоол ходоодонд ороход улаан хоолойн доод хэсгийн хумигч булчин агшиж, хаагдаж байдаг. Ходоодонд хоол боловсруулсаны дараа нарийн гэдэс рүү гаргахад ходоодны гарах хэсгийн хумигч булчин онгойгоод зогсохгүй ходоод агшдаг. Энэ үйл явц бол хэвийн байгаагийн шинж. Харин ходоод, улаан хоолойн дунд байдаг хумигч булчин гүйцэд хаагдаагүйгээс ходоодонд байгаа хүчиллэг агуулагдахуун улаан хоолой руугаасөргөж буцаж ороод улаан хоолойн доод хэсгийн салстыг гэмтээдэг. Энэ нь цээж хорсох, өвчүүний ард өвдөх, гашуунаар гулгих, горойх байдлаар илэрч байгаа юм. Зарим тохиолдолд хоолой сөөх, ханиалгах шинжээр илэрдэг. Үүнийг ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчин гэж нэрлэдэг.
-Цөс хөдөлчихлөө, гашуунаар огиод байна гэж ярьдаг. Энэ нь сөргөө өвчний шинж мөн үү?
-Цөсний сөргөө гэж бий. Зарим хүнд нарийн гэдсэнд ялгарсан цөсходоод руу орох тохиолдол байдаг ба заримдаа нэвт дээшээ улаан хоолой руугаа давхар сөргөдөг. Ийм хүмүүсцөсөөр гулигах, бөөлжих тохиолдол байдаг.
-Энэөвчний шалтгаан юу байна вэ. Юунаас болж ийм өвчтэй болдог юм бол?
-Маш олон хүчин зүйл нөлөөлдөг. Таргалалт, илүүдэл жин хамгийн их нөлөө үзүүлдэг. Архи, тамхины хэрэглээ, өрцний эвэрхий, ходоодны архаг үрэвсэл, хеликобактерийн халдвар, цөсний чулуу зэрэг нь энэ өвчнийшууд хүчин зүйл болдог. Манай оронд сүүлийн 10-20 жилийн хугацаанд таргалалттай, архи тамхины хэрэглээ ихтэй болсонтой холбоотой цээж хорсох зовиур хэлж ирдэг хүний тоо маш их болсон. Гэхдээ мэргэжлийн эмчид хандах нь бага байна. Зовиур илрээд нэлээн олон жил болсон эсвэл нэг удаа богино хугацааны эмчилгээ хийчихээд дахиад цээж нь хорсохоор эмнэлэгт хандахгүй дураараа эм авч хэрэглэсэн, хүнсний сод хэрэглэдэг хүн олон байдаг.
-Шинжилгээ өгч байж онош тодрох уу. Хор нөлөө ихтэй юү?
-Мэдээж ярилцаж, үзлэг хийж байжөвчний онош тавьдаг. Сөргөөнөөс болж улаан хоолойн доод хэсэгт байнга хүчиллэг зүйл орж цочроосноос болж улаан хоолойн доод хэсэг үрэвсэж, шархалдаг. Тиймээс улаан хоолойн доод хэсгийн үрэвсэлтэй сөргөө өвчин, үрэвсэлгүй сөргөө өвчин гэж ангилна. Үүнийг мэдэхийн тулд дурангийн шинжилгээ хийдэг. Сөргөө өвчин үүссэнээс хойш олон жил эмчилгээ хийлгүй явбал улаан хоолойн доод хэсгийн эсүүднь хувирч эхэлдэг. Эхний үед хөнгөн зэргийн хувирал, цаашлаад хүндэрсээр эцэстээ хавдар болох эрсдэл бий. Өөрөөр хэлбэл, сөргөө өвчин нь дангаараа улаан хоолойн хорт хавдрын бие даасан хүчин зүйл болдог.Цээж хорсох зовиур их, бага хэмжээгээр илэрсэн л бол эмчид заавал үзүүлэх шаардлагатай. Улаан хоолойнүрэвсэл байна уу, эсийн хувирал мэдрэгдэж байна уу гэдгээс эмчилгээ нь хамаардаг.Нэгэнт эсийн хувирал гарч ирсэн бол дурангийн шинжилгээгээртогтмол хянажбайж хавдар үүсэхээс өмнө дурангийн аргаар эмчлэх боломж бүрдэх юм. Иймээс лзовиур илрээд эмчид, эмнэлэгт хандахгүй байгаа хүмүүст хандаж “Хэрвээ таны цээж хорсдог, гашуун хүчиллэг зүйлээр гулгидаг үүнээсээ болж шөнө сэрдэг эсвэл долоо хоногийн 2-3 өдөрт нь дээрх зовиур илэрдэг бол заавал мэргэжлийн эмчид хандаж зөвөлгөө аваарай” гэж хэлмээр байна. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэдэг шүү дээ. Бид нар өөрсдөө өвчнөө бага дээр нь оношлуулж эмчилгээгээхийлгэж чадвал улаан хоолойн хавдраас өөрсдийгөө хамгаалж чадахаар байна.
-Хүчиллэг хоол идэхгүй, биеийн жингээбарихзэргээр дэглэм бариад байвал зүгээр болох уу?
-Хааяа л цээж нь хорсдог хүмүүс бий. Жишээ нь зөвхөн шар айраг уухаар цээж хорсдог бол түүнийгээ хорьчихвол зовиур нь багасчихдаг.Харин байнга шахам цээж нь хорсдог хүмүүс аль болох удаан хугацаанд эмийн эмчилгээ хийж,шалтгааныг тодруулах шаардлагатай.
-Нярай хүүхэд гулгиад байдаг. Энэ сөргөөний шинж мөн үү. Ямар насныхан ихэвчилэн энэ өвчнөөр өвчилж байна вэ?
-Нярай хүүхэд хэхрэх, гулгих нь сөргөөний шинж. Гэхдээ физилогийн хувьд дасан зохицоод аяндаа сөргөхөө больдог. Бидний ажигласнаар 30-аас дээш насны, илүүдэл жинтэй,эрэгтэй хүмүүст сөргөөний шинж илүү ажиглагддаг.
-Ямар эмчилгээ хийдэг вэ. Хүмүүс цээж хорслоо гээд алмагель, сод уугаад яваад байдаг. Энэ эмчилгээ мөн үү?
-Ер нь сөргөө өвчний үед уудаг эмийг хоёр хуваадаг.Ходоодны хүчлийгсаармагжуулах үйлчилгээтэй алмагель зэрэг эм нь тухайн хугацаанд л цээж хорсох зовиурыгнамдаадаг.Удаан хугацаанд цээж хорсохооссэргийлж чадахгүй.Түр хугацаагаар хүчил сааруулж зовиур намдаадаг чцаагуураа нөлөөллийг багасгадаггүй. Харин хүчил бууруулах эм гэж бий. Манайд ихэвчилэн хэрэглэдэг ранитидин, фамотидин, омепразол, пантопразол, эзомепразол зэрэг эм нь хүчиллэг сөргөөнөөс сэргийлэх үйлчилгээтэй. Алмагель ууж байгаа юм шиг тэр дор ньхурдан үйлчлэхгүй ч хүчлийг удаан хугацаагаар багасгаж цээж хорсохоос сэргийлнэ. Ингэснээрээходоод, улаан хоолойн үрэвслийг эдгээх,салстыг хамгаалснаар хавдар үүсэх эрсдэлийг бууруулдаг гэж үзэж болно.
-Эдгээр эмийг хэр хугацаанд уух шаардлагатай вэ. Эмчийн заавраар ууна биз?
-Хэр хугацаанд хэрэглээд зогсоохыг өвчний байдлыг тогтоож, шаардлагатай шинжилгээг өгсөний дараа шийддэг. Олон улсын зөвлөмжөөр дээрх эмүүдийг 6-8 долоо хоног буюу 1.5-2 сар тасралтгүй уугаад зогсоож үздэг. Эм хэрэглэж байх хугацаандхүчиллэг сөргөө багасдаг. Хэрвээ 6-8 долоо хоног эмээ уучихаад байхад сөргөх нь намдахгүй байвал цаана нь өөр шалтгаан байна уу гэж хайх болно. Ихэнх хүмүүс эмчийн зааварласнаар хоёр сар эмээ уугаад зогсоочихдог. Гэтэл эм уусан хүмүүсийн 80 хувьд нь дахиад л цээж хорсох шинжилэрдэг. Эмээ зогсоосны дараа дахин сөргөх шинж илэрвэл маш удаан хугацаанд эмээ үргэлжлүүлжуух шаардалагатай. Мөн уусан эмэнд үр дүн өгөхгүй бол тухайн бүлгийн өөр эмээр сольж, тунг нь өөрчилжхэрэглэдэг. Жишээ нь бид омепразолыг маш удаан хугацаагаар олон жил эмчилгээндээ хэрэглэж ирлээ. Омепразолдоо намдахгүй бол дараагийн эгнээний эмийг сонгож хэрэглэх гэх мэт.Сүүлийн үед олон улсад хэрэглэж байгаа хүчил бууруулдаг пантопразол ланзопразол эзомепразол эмүүдийг манай оронд хэрэглэж болохоор болсон. Хамгийн сүүлийн үеийн эмүүдээсГерман улсын Панто-Денк эм байна. Хүчил бууруулах үйлдэл нь удаан үргэлжилдэг учраас өвчний явц хөнгөн байхад юмуу, урьдчилан сэргийлэх эмчилгээ, удаан хугацааны барих эмчилгээ хийхээр бол хэрэглэнэ. Мөн өвчин намдаах эм их хэрэглэдэг хүмүүст ходоодны салст эмийн шалтгаантай шархлахаас сэргийлж өдөрт нэг ширхэг уухадхангалттай байдаг. Удаан хугацаагаар хүчил бууруулах эм уух хүмүүст их тохиромжтой. Мөн ходоодны шархтай, хеликобактеритай хүмүүст энэ эмийг эмчийн заавраар хэрэглэдэг. Ходоодны хүчил бууруулдаг эмүүд нь эмчийн жоргүй болон жороор хэрэглэхээр зааварласан байдаг. Өвчний явц нь дунд, хүнд зэргийн,үрэвсэл ихтэй бол дурангийн шинжилгээ хийж, эсийн хувирал үүссэн эсэхийгзаавал шалгана.
-Хеликобактерийн халдвартай хүн олон бий. Хүчил бууруулах эм ууж байхдаа хеликобактер эмчлэх эмчилгээ хийлгэж болох уу?
-Хеликобактерийн халдвартай үед бас цээж хорсох зовиур гардаг. Энэ үед бактери устгах эмчилгээг хүчил бууруулах эмтэй хамтхавсарсан эмчилгээ хийж хеликобактерыг устгана.Энэ үед хүчил бууруулах эм хэрэглэсэнээр ходоодны шүүрлийг багасгаж, хеликобактерийн антибиотикт мэдрэг чанарыг ихэсгэдэг. Нэгэнт хеликобактеритай бол эмчлэхгүйгээр сөргөхийг эдгээнэ гэж байхгүй шүү дээ. Хеликобактерийн шалтгаантай ходоод гэдэсний шархлаа их байдаг. Хавсарсан эмчилгээнийхээ дараа тодорхой хугацаагаар бас хүчил бууруулах эмээ уудаг. Энэ халдварын үед бактери устгах эмчилгээнд хэрэглэж байгаа антибиотикийн сонголт их чухал байдаг. Учир нь хеликобактери нь антибиотикт их амархан дасал болж эмчилгээ үр дүн муутай болох нь цөөнгүй. Иймээс эмчийн зааврыг ягштал баримталж эмчилгээгээ хийхээс гадна гэр бүлийн бүх гишүүдэд эмчилгээ хийх хэрэгтэй болдог.
-Сөргөө өвчин хүндэрвэл аюултай юу?
-Эсийн хувирал үүссэн нь өөрөө хүндрэл. Улаан хоолой доод хэсгийн салстад эсийн хувирал үүсэн тохиолдолдсөргөөний эмчилгээг хийхийн зэрэгцээ тодорхой давтамжтай хянуулах дурандуулан эсийн хувирлын зэргийг үнэлж байх хэрэгтэй. Цаашлаад “сэрүүлэг шинж” гэж бий. “Сэрүүлэг шинж” нь бөөлжих, ходоод гэдэснээс цус алдах, шалтгаангүйгээр турах, цус багадах, аюулхайд бүхэл зүйл тэмтрэгдэх зэрэг шинж илэрвэл хавдар байх вий гэдэг үүднээс цаг алдалгүй дараагийн шатны шинжилгээнд хамрагдах ёстой.
-Дурангийн шинжилгээгээр үрэвсэл илрэхгүй байвал эдгэсэн гэж үзэж болох уу?
-Цээжнь хорсдогхүн дурандуулахад улаан хоолойн доод хэсэгт үрэвсэл, шархлаа илрэхгүй байх тохиолдол бий. Улаан хоолойд өөрчлөлт илрэхгүй байна гэдэг нь эмчилгээ хийлгэх шаардлагагүй гэсэн үг биш. Хоолны дэглэм барьж, амьдралын хэв маягаа зохицуулахын зэрэгцээ ходоодны хүчил бууруулах эмээ дор хаяж 4-8 долоо хоног уух шаардлагатай. Ер нь маш удаан хугацаанд эм ууж байж зовиургүй болох, цаашлаад хавдраас сэргийлэх боломж бүрддэг гэдгийг дахин хэлье. Үүнээс гадна унтахаасаа гурван цагийн өмнө хоолоо идэх, өндөр дэртэй унтах, жингээ барих зэргээр амьдралын хэв маягаа өөрчлөхийг зөвлөдөг.Хэрэв дэглэмээ өөрчилж чадахгүй бол насан туршдаа хүчил бууруулах Панто-Денк эмээ уухшаардлагатай болно доо.
Л.САРАН