-ДОТООДЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИД ИМДОРТЫН ГУРИЛЫН ЭСЭРГҮҮЛЦЭЖ БУЙ ГОЛ ШАЛТГААН БОЛ ӨӨРСДИЙНХӨӨ ГУРИЛЫН ҮНИЙГ ӨНДӨР БАЙЛГАХ ГЭСЭН ЭЦСИЙН ЗОРИЛГОТОЙ-
Өнгөрсөн зун гантай байсны улмаас манай улс ургацаа алдаж, ОХУ–аас гурил, улаан буудай авахаар болсон билээ. Импортын гурилын тухайд 40 мянган тн–ы квот олгосон юм. “Цесна” нэрийн чанартай гурилаар ард түмнээ хангасаар ирсэн “Өег” компанийн ерөнхий захирал, Монгол Улсын худалдааны гавьяат ажилтан Г.Даваасүрэнтэй ярилцлаа.
–Юуны өмнө үүсгэн байгуулагдаад 25 жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж буй танай хамт олонд ойн баярын мэнд хүргэе.
-Манай “Өег” компани 1990 онд байгуулагдсан цагаас хойш ОХУ, Казахстанаас гурил импортлоод 18 жилийг ардаа орхиод байна. Энэ хугацаанд бид улсын төсөвт 20 гаран тэрбум төгрөгийн татвар төвлөрүүлжээ. МХАҮТанхимаас шилдэг аж ахуй нэгжүүдийг тодруулдаг “Топ” компаниар 12 жил шалгарсан гээд манай хамт олон арвин амжилтаар 25 жилийнхээ ойтой золголоо.
–Манай улс өнөө жил гаднаас 40 мянган тн гурил авахаар Засгийн газар шийдвэрлэсэн. Танай компанийн тухайд хэдэн тн гурил импортлох квот олгосон бэ?
-2014 онд улсын хэмжээнд 450 орчим мянган тн улаан буудай хурааж авч байсан. Тэр үед эх орны газар тариалан эрхлэгчид болон дотоодын гурил үйлдвэрлэгчдийг төрөөс бодлогоор хамгаалж нийт 23 мянган тн гурил импортлох эрх олгож байв. Үүнээс манай “Өег” компанид 3100 тн гурилын квот өгсөн.
Бид 2400 тн-ыг нь том, жижиг 40 гаруй хүнсний үйлдвэрт нийлүүлсэн. Үлдсэн бага хэмжээний гурилыг зах зээлд борлуулсан.
Харин 2015 онд гантай байснаас орон даяар ургац алдаж, 200 гаруй мянган тн улаанбуудай хурааж авсныг монголчууд мэдэж байгаа. Иймд гурилын хомсдол үүсгэхгүйн үүднээс төр оновчтой арга хэмжээ авсан. Тодруулбал, Хүнсний аюулгүй байдлын үндэсний зөвлөлөөс 2016 онд 125 мянган тн улаан буудай, 40 мянган тн гурил импортлох шийдвэр гаргасан юм. Энэ дагуу улаанбуудай импортлох эрхийг гурилын үйлдвэрүүдэд өгсөн. Харин гурил импортлон худалдаалах аж ахуй нэгжүүдийг сонгон шалгаруулалтын журмаар тодруулсан. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 30-нд сонгон шалгаруулалтын дүн гарч, “Өег” компанид 7000 тн орчим гурил импортлох эрх олгоод байна.
–Гурил импортлогчдод ахиу квот олгосныг дотоодын үйлдвэрлэгчид нэлээд эсэргүүцэж байгаа. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байна?
-Эдийн засгийн хямралтай энэ цаг үед ард түмнийг гурилаар тасалдуулахгүй, үүсч болзошгүй гурилын хомсдолыг гаргахгүйн тулд “Өег”, “Алейск импекс” зэрэг энэ салбарт олон жил тасралтгүй үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа найдвартай компаниудад ахиу квот олгосон болов уу гэж бодож байгаа. Эдгээр компани сүүлийн арав гаран жилийн турш Монголын зах зээлд импортын гурилын жилийн хэрэгцээний 70-80 хувийг хангасаар ирсэн. Энэ хоёр компани ОХУ болон Казахстан улсын гурилын үйлдвэрүүдтэй олон жил хамтран ажиллаж байгаа. Мөн байнга харилцдаг тогтсон тээврийн компаниудтай. Бид гурил импортлоход шаардагдах санхүүгийн асуудлыг өөрийн компанийн хөрөнгө болон шугаман зээлээр санхүүжүүлэх замаар бүрэн шийдвэрлэсэн. Энэ мэтчилэн олон шаардлагыг хангасан болохоор дээрх компаниудад арай илүү гурил импортлох эрх олгосон болов уу. Гэтэл Засгийн газрын энэ шийдвэр хэсэг бүлэг хүмүүсийн ямар эрх ашгийг нь хөндчихсөн болоод биднийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр “Гурил дамлагчид” гэж янзан бүрээр нэр томьёо өгч байна вэ. Тэд ө өрсдийнхөө гурилын үнийг өндөр байлгах гэсэн эцсийн зорилготой болох нь импортын квотыг эсэргүүцэж буй явуулгаас нь шууд харагдаж байгаа юм. Тиймээс биднийг “Гурил дамлагчид” гээд нэр хоч зүүлгээд байгаад нь гомдож, эмзэглэх зүйл үнэндээ алга. Зах зээлд бизнес хийж байгаа хэн бүхэн ашгийн төлөө явдаг. Ер нь энэ хоёр компанид олгосон 14000 тн гурилын квот Монгол Улсын гурилын нийт хэрэгцээний зургаан хувьд ч хүрэхгүй юм шүү дээ.
–Гурил импортлогчид улсад хичнээн хувийн татвар төлдөг юм бэ?
-Манай “Өег” компанид олгосон долоон мянган тн гурил импортлох квот нь зах зээлд тодорхой хэмжээний гурилын хангамжийг шийдвэрлэхээс гадна улсын төсөвт ойроцоогоор 1.2 тэрбум төгрөгийн татвар төвлөрүүлэх юм. Ер нь бол дотоодын гурилын зах зээл өндөр татвараар хамгаалагдсан байдаг. Бид дотоодын гурилаас 26.5 хувийн илүү татвар төлдөг. Тэд ийм хамгаалалттай байж яагаад хэдхэн тн-ы квоттой гурил импортлогчдоос айгаад байгаа юм бол.
–Хүнсний үйлдвэрүүдийн хувьд та бүхнээс өндөр үнээр гурил авах шаардлагатай болно. Иймд талх, гурилан бүтээгдэхүүний үнэ зайлшгүй нэмэгдэх болчихоод байна гээд эсэргүүцээд байгаа юм биш үү?
-Энэ бол маш их инээдтэй бөгөөд эмгэнэлтэй асуудал. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ гэдэг бол зах зээлийнхээ зарчмаар эрэлт нийлүүлэлтээс хамаараад тогтож байдаг. Харин өнөө жил ОХУ, Казахстаны мөнгөн тэмдэгтийн ханш суларсанаар бидэнд одоо импортлох гурилын үнийг бууруулах бүрэн боломж гарч ирж байгаа юм. Энэ бол Монголын зах зээлд гурилын үнийг тогтворжуулах гол хүчин зүйл болно гэж бодож байна. Ийм боломж гарч ирж байгаа нь зөвхөн үндэсний гэгддэг хэдхэн гурил үйлдвэрлэгчдийн эрх ашгийг хөндөж буй юм. Тэдний үйлдвэрлэсэн гурил болон бүтээгдэхүүний үнэ буурах болохоор импортын гурилыг ингэж эсэргүүцээд байгаа хэрэг. Харин ч импортын гурилын квотыг олгосноор хямд гурил хэрэглэх хүсэлтэй гурван сая иргэдийн эрх ашигт эергээр тусна. Эндээс ямар дүр зураг харагдаад байна вэ гэхээр гурилын үнэ тодорхой хэмжээгээр хямдарч, үндэсний тодотголтой гурил үйлдвэрлэгчдийн ашиг орлого буурах учраас тэд бухимдаад байгаа байх. Үүнийг далимдуулж бусдыг буруутгасан үйл ажиллагаа явуулж байна.
–Цаашид гурилын үнэ хэдэн төгрөгөөр буурах бол?
-“Цесна” гурилын хувьд кг тутамд 100-150 төгрөгөөр буулгаж байгаа. Үүнийг Г.Даваасүрэн гэдэг хүн сайндаа ч буулгаж байгаа юм биш. ОХУ, Казахстаны мөнгөн тэмдэгтийн ханш буурсанаар бид хямд гурил авах бололцоо бүрдэж байна.
Дотоодын гурил үйлдвэрлэгчдэд ч гэсэн мөн адил хямд гурил үйлдвэрлэх боломжтой байгааг хэлэх нь зүйтэй байх. ХХААЯ-наас 125000 тн улаанбуудай импортлох квот олгосон мөн дээр хэлсэнчилэн ОХУ, Казахстаны мөнгөн тэмдэгтийн ханш суларч хямд улаанбуудай худалдан авах боломжтой юм. Улаанбуудай импортлоход гурил импортлохоос хамаагүй бага гаалийн татвар төлдөг зэрэг нөхцөлүүд бүрдээд байгаа болно.
–Тэгэхээр дотоодын үйлдвэрлэгчдийн мэдэгдсэнчилэн гурилан бүтээгдэхүүний үнэ өсөх ямар ч шалтгаан байхгүй юм байна гэж ойлголоо. Танай компаниас 40-өөд үйлдвэр гурил авдаг гэж та дээр хэллээ. Тэдэнд ямар нөхцөлөөр гурил нийлүүлдэг юм бэ?
-Бид зах зээлийнхээ үнээр үйлдвэрүүдэд нийлүүлдэг. Гол нь эдгээр үйлдвэрүүд 7-20 хоногийн хугацаатай гурилаа зээлээр авч хэрэглэдэг юм. Нэг ёсондоо биднээс авсан гурилаа үйлдвэрлэж, ашгаа гаргачихаад дараа нь мөнгөө төлдөг. Шууд бэлэн мөнгөөр гурил авдаг үйлдвэрүүд тоотой цөөхөн байгаа.
Импортын гурилын үр дүнд зах зээл дэх гурилын үнэ хямдарна гэдгийг дотоодын үйлдвэрлэгчид мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа хэрнээ худлаа мэдээлэл цацаад байх юм. Улмаар үндэсний гэдэг нэртэй, стратегийн гэх тодотгол өгчихсөн гурилын асуудлаар тэд өөрсдийнхөө эрх ашгийг гүйцэлдүүлэхийн тулд төр засгийг, хууль хяналтын байгууллагуудыг татан оролцуулдаг ийм зах зээл дэлхийд хаана ч байхгүй. Сүүлийн жилүүдэд гурилын үнийг тогтворжуулна гэж төр засгаас янз бүрийн арга хэмжээ авч, тариаланчид болон дотоодын гурил үйлдвэрлэгчдийг дэмжсэн үйл ажиллагаа явууллаа. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр мэдээлж байгаагаар Монголбанк, тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд төлөх гурилын үйлдвэрүүдийн өр гэхэд тав, арван тэрбумаар тоологдож байна шүү дээ. Тэд эх орончид юм бол өр ширээ төлчих хэрэгтэй баймаар. Харин гурил импортлогчид тэдэн шиг төрийн хайр ивээлд багтаж, санхүүгийн дэмжлэг аваад байдаггүй. Мөрөөрөө бизнесийнхээ үйл ажиллагаагаа явуулж, хэрэглэгчдийг чанартай гурилаар хангасаар ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд манай импортолдог гурилыг “Чанаргүй байна. Үнэтэй байна” гэх асуудал огт гарч байгаагүй. Хэдийгээр үнийн хувьд дотоодын гурилаас арай илүү ч хүмүүс өөрсдийнхөө хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлж авдаг.
–Цагаан сарын баяр хаяанд ирсэн энэ цаг үед гурил хомсдохгүй харин ч үнэ нь хямдарна гэсэн сайхан мэдээ дуулгасан танд уншигчдынхаа өмнөөс талархъя.
-Эдийн засаг хямралтай байгаа үед импортын гурилын ачаар хэрэглэгчид хямд үнэтэй гурилаар хангагдах боломжтой боллоо. Монголчууд жил бүр сар шинийн баяраараа “Цесна” гурилаар хэвийн боов, бууз, баншаа базаагаад сурчихсан. Ялангуяа ахмадууд маань энэ гурилаар хийсэн тавгийн идээ, ширээн дээрх зоог өнгөлөг сайхан, амттай байдгийг андахгүй болохоор байнга сонгодог. Ингээд ахмад буурлууддаа болон Монгол түмэндээ ирж буй гал бичин жилдээ элгээрээ энх амгалан төрлөөрөө түвшин амгалан байхыг ерөөж сар шинийн баярын мэнд дэвшүүлж байна.
–Салбарынхаа асуудлаар илэн далангүй ярилцаж, үнэн бодит мэдээлэл өгсөн танд баярлалаа.