УИХ-ын
гишүүн, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дэд дарга Д.Хаянхярваатай ярилцлаа.
-УИХ-ын
ээлжит бус чуулганаар МАН-ын зургаан сайдын асуудлыг хэлэлцэнэ гэсэн боловч
хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад харагдахгүй байна. Ээлжит бус чуулганы эхэнд
Эрүүгийн хуулийн төсөл байна лээ. УИХ-ын гишүүний хувьд Ерөнхий сайдын зүгээс
УИХ-ын дарга, Ардчилсан намын даргад хүргүүлсэн шаардлагыг юу гэж харж байгаа
вэ?
-Ээлжит
бус чуулганыг хуралдуулсан гол зорилго нь МАН-ын зургаан сайдыг чөлөөлөх тухай
байсан гэж ойлгож байгаа. Ямар нэгэн байдлаар үүний төлөө зүтгэж байгаа бол
зургаан сайдыг чөлөөлөх асуудлыг ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх байх. Яг хэдэнд
хэлэлцэхийг нь мэдэхгүй байна.
Ерөнхий
сайдын зүгээс намын даргадаа шаардлага хүргүүлсэн байна лээ. Уг шаардлагыг нь
уншсан. Ардчилсан намынхан анхандаа ардчилал гэдэг зүйлийг бий болгохын төлөө
тэмцэж байсан. Гэхдээ яах гэж тэгж тэмцэж байсан бэ гэдэг нь өнөөдрийн энэ
нөхцөл байдалд тун ойлгомжгүй болчихлоо. Эсвэл үүнийгээ мартчихдаг юм уу бүү
мэд. Өөрөөр хэлбэл намын шийдвэрээрээ засгаа өөрчилдөг болсон байна. Ухаандаа
Үндсэн хуульдаа харшилсан зүйлийг хийж байна гэж ойлгож болохоор байгаа юм. Энэ
бүгдийг нийтэд нь аваад үзвэл Ардчилсан намын дотоод зөрчил л харагдаад байгаа
биз дээ.
Чангахан
хэлэхэд Ардчилсан намынхан шар хадны хурцын тасгийнхан шиг сав л хийвэл гуйвж,
дайвж байгаа нь өнөөдрийн Монголын нийгэмд гай тарьж байна. Үүнийгээ ойлгож
байна уу гэдэг нь сонин санагдаад байгаа юм.
-Ерөнхий
сайд зургаан сайдын асуудлыг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөхөөр санал хүргүүлээд
байгаа юм билээ. Гэсэн ч Ерөнхий сайдын шаардлагад намын дарга нь Ерөнхий сайд
байх уу, Ерөнхий сайд нь намын дарга байх уу гэдэг асуудлаа тодорхой болгох
ёстой гэсэн. Мөн ҮЗХ-г ээлжит бусаас өмнө хуралдуул гэсэн ч нам гүм байна. Үүн
дээр хэр хүлээлттэй байгаа вэ?
-Ардчилсан
намын ҮЗХ-г хүлээнэ гэж юу байхав дээ. Тэдний нам дотооддоо юугаа ярих нь манай
намд огт падгүй зүйл. Ардчилсан нам дотроо ярилцаад Ерөнхий сайд нь намын дарга
болно уу, намын дарга нь Ерөнхий сайд болно уу өөрсдийнх нь л шийдэх асуудал.
Харин намынхаа зөрчлийг улсын ажилтай битгий хутгаад байгаасай л гэж хүсч
байна. Засгийн ажлыг Засгаар нь төрийн ажлыг төрөөр нь хийлгэх хэрэгтэй. Нам,
төр хоёрынхоо ажлыг ялгаж салгаж сураачээ, АН-ынхаан. Үүнээс өөр бодол алга.
-Таны
хэлж буйгаас харахад нам нь төрийн дээр хэтэрхий сандайлсан байна гэж үү?
-Тэгэлгүй
яадаг юм. Ерөнхий сайдын ярианд нам даалгавар өгсөн учраас гээд байж л байна
лээ. Дээхнэ үед Улс төрийн товчооны шийдвэрийг нам, засаг дагадаг байсан.
Үүнтэй л агаар нэг болж байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр нам төвтэй төрөөс
татгалзана, сонгодог парламентыг байгуулна гэж 20 гаруй жил явсан. Энэ бүхнийг
эдний намын үйл ажиллагаанаас харахад талаар өнгөрч байна.
-АН-ынхан
уг нь хэдхэн хоногийн өмнө Ардчилсан сонгуулийн 25 жилийн ойгоо тэмдэглээд
байсан л даа…
-Ардчилсан
сонгуулийн 25 жилийн ой гэж баахан шоудсан. Ам ажлынх нь зөрүү алд дэлэм л
байгаагийн илрэл биз дээ. Хамгийн гол нь ам ажлынхаа нэгдлийг хангаж, ажил
хэрэг болгохын төлөө явах ёстой. Тэгэхгүйгээр шуудайд хийсэн үхрийн эвэр шиг
яваад байж болдог юм уу. Түүнээс нь болж төр засгийн хямрал нүүрлэчихээд байна.
Тэгсэн хэрнээ үүнийгээ зөвтгөх гээд хамтраад явж байгаа улс төрийн хүчнүүд
рүүгээ буруугаа чихэх гээд байгаа царайг нь хардаа. Тэдний ингэж уснаас хуурай
гарах гэж байгаа энэ явуургүй арга нь яавч бидний бодлого байж болохгүй.
Харамсалтай нь үүнийгээ ойлгох хэмжээний чадвартай хүн тэдэн дотор байна уу
даа.
-Гадны
хөрөнгө оруулагчид манай улс төрийн тогтвортой нөхцөл байдлыг харж байгаа гээд
байсан. Гэтэл дотооддоо ингээд тэмцэл өрнөөд эхлэхээр өнөө хөрөнгө оруулагчид
бас л хүлээзнэх байдалд шилжих байх даа?
-Гадны
хөрөнгө оруулалтын гол нөхцөл нь улс төрийн тогтвортой байдал л даа. Өнөөдөр
манай улсад тогтвортой байдал бүрдэж өгөхгүй байна. Та хүлээлт үүссэн гэж
хэллээ. Энэ бол маш зөөлөн үг шүү дээ. Үнэндээ нүүр буруулж байгаа юм.
-Ерөнхий
сайд мэдээлэл хийхдээ зургаан сайдыг огцруулсан энэ асуудал нээлттэй хэвээрээ
үлдэнэ гэсэн?
-Ер нь
Засгийн газарт яах гэж орсон бэ гэдгээ эхэлж ярих нь зөв. Засгийн газар
байгуулахын өмнө Ч.Сайханбилэг, З.Энхболд дарга нар манай бүлгийн хурал дээр
орж ирээд улс орныхоо төлөө эв санаагаа нэгтгэе, хамтарч юм хийе гээд долоон
цаг юм ярьсан. Манай нам Бага хурлаараа хүртэл хэлэлцээд улс орны эдийн засаг
хүндэрчихлээ гэж үзээд эдийн засгийн хүндрэлээс гаргаж чаддаггүй юмаа гэхэд
тогтворжуулъя гээд Засгийн газарт орсон. Харамсалтай нь сүүлийн 2-3 сар элдэв
янзаар манай намыг Засгаас хөөж туулаа. Тэглээ гээд бүтэж байгаа ч юм алга.
Хувь хүнийхээ үүднээс харахад хамтарсан нэртэй гай ч тариагүй, гавьяа ч
байгуулсангүй явлаа. Муу юм болохоор Ардын нам гээд ганц өнгөтэй өөдтэй юм
гарахаар бид л арай гэж хийлээ гэж ярих юм. Ийм нөхцөлд манай нам ингээд
байгаад байх уу гэдэг нь асуудал л даа.
-МАН-ыг
Засгаас гаргах хэд хэдэн шалтгаан байгааг нэрлэж байсан. Та ч сайн мэдэж байгаа
байлгүй. Төрийн албан хаагчдыг хоморголон халсан, сайд нар нь Засгийн биш
намынхаа сурталчилгааг хийсэн, хамтарснаас хойш ажил урагшилсангүй гээд…
-Ардчилсан
намынхныг зүгээр л ичиж амьдраачээ гэж хэлмээр байгаа юм. Засгаас гаргах
үндэслэл гээд байгаа энэ юмнуудаа ард түмэнд хэлээд явахад хүртэл ичмээр байгаа
биз дээ. Тэдний ярьж байгаа зүйлийг ард иргэд байтугай жаахан хүүхэд хүртэл
чихээ бөглөж, нүдээ аньж хүлээж авахаар болчихлоо. 2012 оны сонгуулийн дараа
17-18 мянган хүнийг ажлаас нь халсныг орон даяараа мэдэж байгаа. Тэдний хууль
зөрчсөн үйлдлийг манай намынхан хуулийн хүрээнд болгосон. Энэ нь харин тэдний
хувьд хууль зөрчсөн болж таараад байгаа юм.
Манай
сайд нарыг намын сурталчилгаа хийгээд байна гэсэн. Өмнө нь манайх “Ардын
нам-ард түмэнтэйгээ” гээд аян явуулаа биз дээ. Байнга л хийгддэг процесс юм.
Энэ удаа “Бид хамтдаа” аяныг зохион байгуулж бүх, аймаг сумдад хүрч ажиллаад,
ард түмнийхээ үгийг сонсъё гэсэн. Ард түмэн яг юу хүсээд байгааг мэдэх хэрэгтэй
байна. Үнэндээ бид 20 гаруй жилийн хугацаанд ардчилсан сонгууль явууллаа гээд
байгаа. Үр дүн юу гарав гэхээр бодохоос ч ичмээр байгаа байхгүй юу. Энэ аянд
Засгийн газрын гишүүн, УИХ-ын гишүүн гээд манай намынхан бүгд оролцоод явж
байгаа. Үүнээс болоод төрийн ажил хохирч байна гэж байгаа бол үүнтэй хэзээ ч
санал нийлэхгүй.
Манай
намын зүгээс ямар хуулийн төсөл, хөтөлбөрүүдийг гацаачихав гэхээр нэрлэж
чадахгүй байгаа юм. Ганцхан Эдийн
засгийн ил тод байдлын тухай хуулийг хэлээд байсан. Үнэхээр цагаан захтнуудад
зориулсан хуулийг бид дэмжихгүй гэдгээ хэлж байсныг санаж байгаа байх. Харин
энэ хуулийг 10 гаруй мянган бизнес эрхлэгч, аж ахуйн нэгждээ зориулан гаргах
ёстой. Юмыг тодорхой ярих ёстой. Ардын намынхан Гацуурт, Оюу толгой, Таван
толгойг унагаасан гээд хэл л дээ. Тэд ингэж хэлж чадахгүй. Учир нь өөрсдөө
унагасан байхгүй юу.
-Ерөнхийлөгч
намуудын болон бүлгийн дарга нарыг дуудаж уулзаад Ерөнхий сайд асуудлыг гартаа
ав гэдгийг хэлж байсан. Гэсэн ч З.Энхболд дарга намынхаа Гүйцэтгэх зөвлөлийн
шийдвэрийг дагах ёстой гэдгийг хэлж байсан. Та хуралд сууж байсан хүний хувьд
ямар бодолтой байсан бэ?
-Ардчилсан
намын дарга З.Энхболд өөрийн байр сууриа хадгална гэдгийг Ерөнхийлөгчийн
уулзалтад орж байхдаа хэлж байна лээ. Үндсэндээ аятайхан ажиллачихъя гэвэл 3-4
сарын л зай байна. Дараа нь хүссэн хүсээгүй сонгууль гээд алга болоод өгнө. Тэр
уулзалтын үеэр Ерөнхий сайд асуудлыг гартаа ав гэж Ерөнхийлөгч харин зөв байр
суурийг илэрхийлж байсан. Таван толгойн асуудлыг Засгийн газар шийдэх ёстой
байсан ч Их хурлаар оруулж ир гэсэн. Оруулаад ирэнгүүт нь болохгүй байна гэсээр
байгаад татуулчихсан. Их хурал үүнийг шийддэггүй. Засгийн газар нь шийдэх эрх
байхгүй. Тэгээд Таван толгойг хэн шийдэх юм бэ. Хөгжиж буй буурай орны хувьд
гадны тэр томоохон хөгжсөн орны хөрөнгө оруулагчид биднийг дагаад намирна гэж
арай андуураад байгаа юм биш биз дээ.
-Засгаас
гарснаараа МАН алдаж, АН хожих юм шиг л яриа яваад байна?
-Мэдээж
ард түмэнд л хортой. Хэнд ч ашиг байхгүй. МАН-ыг Засгаас гаргавал одоо шалан
дээр унасан Монгол Улсын нэр хүнд шалан доогуур орноо л гэсэн үг. Хамгийн үр
ашиггүй зүйлээр АН өөрөө тоглоод эхэлчихлээ. Өөрсдөд нь ямар нэгэн тооцоо
байгаа байлгүй дээ л гэж бодох юм.
Улайм
цайм Засгаас гар гээд хөөж тууна гэж үнэндээ бодоогүй. Ингэж хэллээ гээд Ардын
намынхан үхэн хатан сандал ширээтэйгээ зууралдаад байна гэж ярих байх. Тийм биш
ээ. Улс орны том эрх ашиг гэж нэг юм байдаг.
-Ардын
нам угаасаа хэзээ нэгэн цагт сонгуулиас өмнө Засгаас гарах байсан тул АН-ынхан
үүнийг нь мэдээд засгаас гаргахаар болсон гэдэг зүйл яригдаж байсан. Үнэхээр
тийм зүйл болох байсан юм уу?
-Улстөрчдийн
дотор тиймэрхүү ренбүчи нар олон байдаг. Сүүлийн үед далдыг хардаг байдал бий
болоод байгаа юм биш үү. “Бид одоо боллоо Засгаас гарлаа” гэх юм уу. Юу гэж
тийм юм байхав дээ. Ардчилсан намынхан 2011 оны сүүлд өөрсдөө засгаас гараад
Ардын нам ийм тийм гээд муулж байсан шиг зүйл болно гэж бодсон бол эндүүрчээ
гэж хэлмээр байна. Манай нам тийм нам биш. Хал үзэж халуун чулуу долоосон,
зовлон жаргал дундуур туучиж алдаж, онож үзсэн нам. Ямар зүйл дээр ноён
нуруутай, ямар зүйл дээр хатуу чанд байх вэ гэдгээ мэддэг. Тэрийгээ ойлгож, тэр
хэмжээндээ ажилладаг улс төрийн хүчин байхгүй юу.
-Ардын
нам Засгаас гарлаа гээд өөрчлөгдөх юм юу байна?
-Ардын
намыг Засгаас гарчихаар тэдний бодлого тэгшрэх юм байлгүй гэж харж байгаа.
Садаа болоод байгаа хүмүүсээ гаргая гэж байгаа бол өөрсдөд нь бодлого байгаа юм
байлгүй. Нэгэнт хамтарч ажиллах сэтгэл байхгүй, ямар нэгэн шалтаг хайж, буруу
бүхнийг чихээд байхад бид зүтгээд байвал жинхэнэ утгаараа сандал ширээний
төлөөх нам болж хувирна биз дээ.
Манай
улс 1990 оноос хойш нам төвтэй төрөөс салчихсан. Тиймээс Ардчилсан намын
удирдах дээд байгууллага МАН-ыг засгаас гар гэж байгаа бол эндүүрч байна. Бид
Ардчилсан намын урилгаар засагт ороогүй. Монгол Улсын Ерөнхий сайдын урилгаар
харин орсон. Засгийн газрын гишүүнийг огцруулах эрх нь Үндсэн хуулиар олгогдсон
эрхийнхээ дагуу Ерөнхий сайдын бүрэн эрхийн асуудал. Нэг намын удирдах дээд
байгууллага нь шийдвэр гаргаад явуулдаг болж байгаа юм бол буцаад социализм
руугаа орцгооё л доо. Намын төв хороогоо байгуулъя, намын төв хороо шийдвэрээ
гаргая гээд энэ мэтчилэн ингээд яриад яваад байж болно.
Э.ЭНХБОЛД