Урсгал намуун уулын горхины дэргэд нэгэн хүү унтаж байна. Түүний дэргэд нэгэн чоно бас цагираглан хэвтэнэ. Аль аль нь их ядарсан бололтой алжаалаа тайлах гэсэн шиг ийнхүү амсхийн байгааг энэхүү эзгүй ууланд хэн ч үл анзаарна. Учир нь энэ бол тэдний байнга ирж амарч хэвтдэг өөрсдийнх нь эзэмшил гэж болохоор газар нь байв. Дөнгөж саяхан хүү чонийн хамт нэгэн амттайхан зоог барьчихаад одоо урсгал усны чимээ чагнан амарч байгаа нь энэ. Нийгэм ороо бусгаа өнөө үед үр хүүхдээ төрүүлээд хаях нь энгийн зүйл мэт болжээ. Түүний нэг жишээ нь энэ хүү. Эх нь төрүүлээд хүйтэн булгийн дэргэд авчирч хаяад явжээ. Харин энэхүү өлөгчин чоно энэ газрыг андахгүй учир залуу бүсгүйг нэг юм орхиод явсны дараа улаан нялзрай хүүхэд өлгийндөө өлсөн чарлаж байхыг олж хараад ихэд цочин ум хумгүй зугтсан боловч хүүхдийн чарлах дуу тэртээд сонсогдсоор байсан учир эргэж очин ойр тойрноо сайн ажиглаад хүүхдийг эх нь ирж авахгүй болохоор нь оройхон үүрэндээ авчиран хөхөө хөхүүлж хүн болгожээ. Түүнийг 3 нас хүрдэг жил нь нэгэн анчин түүний эхийг агнах гэж хөөж яваад үүрэнд нь байхад нь нэгэн өдөр олж ирж түүнийг буудах гэтэл дотороос нь хүүхэд мөлхөн гарч ирхэд нь мэл гайхаж цэл хөхөрч тэрүүхэндээ юу гэхээ мэдэхгүй хэсэг харж суужээ. Тэгээд хүүг өргөн авч морьныхоо богцонд хийгээд урцандаа иржээ. Энэ цагаас хойш л Элбэгээ хүү хоёр ижилсэн дотносож хүүд болсон хоол идүүлж сурган бас хувцас хийж өгөн өмсүүлж хоёр хөл дээрээ явхад нь тусалж эхэлжээ.
-Алив хүү минь ингээд яваарай гэж Элбэгээ хүүг өхөөрдөн гараас нь хөтлөн нэг хоёр алхахад алсаас чоно ээж нь түүнийг харан нэг гунганчихаад л яваад өгдөг байв. Хүү ч гэсэн чонын дууг сонсоод чих нь сортолзон чимээ чагнах нь бас түүнийг санаж байгаа нь илт байгааг нь Элбэгээ мэдээд нэгэн өдөр чоныг ойртуулахаар албаар хүүг ганцааранг нь орхиод урцнаасаа холдож уулын орой дээрээс дурандан суув. Өлөгчин чоно хүү дээр ирж түүнийг долоон эрхлүүлж авч явах гэж байгаа нь яг л эх хүн үрдээ санаа зовон бөөцийлөх мэт өрөвдөлтэй харагдав. Гэнэт хүүг уячихсан байгааг мэдээд уяаг нь хэмлэж хазлав. Тэгээд хүүг суллан авч явах гэхэд нь Элбэгээ морьтойгоо давхин очиход тэрээр хүүг орхиод цааш зугтан хамар даван алга болов.
– Алив хүү минь чи хаачих гэж байна, ээж чинь ирээ юу гэж хүүг өхөөрдөн эрхлүүлээд, тэр чиний жинхэнэ ээж бишээ гээд хүүгээ өвөртлөн урцныхаа зүг алхахад модонд чоно улих нь сонсогдоно. За ер нь энд ингээд байж болохгүй юм байна. Төв газар барааддаг юм билүү, энэ чоно хэзээ ирээд хүүг минь аваад явахыг мэдэхгүй. Ингэж амьдрах ч хэцүү юм даа гэж тэрээр толгойгоо нэгийг бодон хоёрыг тунгаав. Гэвч он цаг улирсаар анчины урцанд өвөл гурвантаа зочлоход хүү 6 нас хүрч сургуульд орох цаг болжээ. Одоо хүү ухаан орсон болохоор чонотой хамт ойр зуур яваад буцаад л хүрээд ирдэг болжээ. Элбэгээг байхгүй анд явсан хойгуур эмэгчин чоно хүүг аюулаас хамгаалан асарч тойлж байдагт нь тэрээр чононд бас дасч гэр бүлийн нэг гишүүн шигээ санан хааяа алга болчихвол хаачихсан юм бол гэж санаа нь зовон харуулдан суух болжээ. Ингээд нэг намар тэр гурав нэгэн гэр бүлийн гишүүн шиг болж чоно тэдний урцны хаяанд нь ирж яг л хоточ нохой шиг цагираглан хэвтэх болов. Хүү сургуульд орох болж нэг өдөр номтой цүнхийг нь үүрүүлээд номхон морийг нь унуулаад сумын төв рүү аваад явахад чоно дахиж ирэхгүй юм шиг хүүг тойрон наагуур цаагуур нь гүйх нь өрөвдмөөр. Хүү ч эргэж харан нулимсаа арчин арчин явж байснаа тэсгэлгүй морьноосоо буун чоно ижийдээ гүйн очиж хүзүүгээр нь тэврэн аваад
– Би тань дээрээ удахгүй ирнээ, битгий уйдаарай гэж хондлойг нь илэхэд нь Элбэгээ
– хүү минь явъя, очих газар хол шүү гэхэд
– ааваа би сургуульд орохгүй байж болохгүй юмуу, би чоно ижийтэйгээ л хамт баймаар байна гэж уйлан хэлхэд нь
Элбэгээгийн дотор бачууран дэмий л дээш харангаа
- надад ч гэсэн хэцүү байнаа хүү минь, чамайг явуулчихаад энд юу бодож суух юм болдоо гэж тэрээр өөртөө хэлээд, гэхдээ хүү минь эрдэм ном үзвэл алсдаа чамд л хэрэг болох юмсандаа гэж хэлэхэд
- Ааваа би гэртээ бүгдийг нь сурчихъя, та хоёрт маань ч гэсэн хэцүү байна шүү дээ гэж бяцхан гараараа нүүрээ халтардсан шудрахад нь
- Болохгүй ээ, явах хэрэгтэй гээд түүнийг моринд нь өргөн суулгаад хөтлөн явлаа.
- Аан саарал сая иржээ, хаагуур явж байгаад энэ шөнө ирж байгаа юм бол доо гэж тэрээр бодоод гэртээ орлоо. Тэр шөнө эргэж хөрвөөсөөр их л тухгүй өнгөрөв.
- Ааваа би таныг ямар их хүлээ вэ, ааваа та намайг эндээс аваад явж болохгүй юм уу, би энд дасахгүй байна гэж хүзүүгээр нь тэврэн авахад нь
- Хүү минь яагаад байгаа юм бэ, энд гоё байгаа биздээ, аавыгаа харин удаан эргэж ирээгүйд уучлаарай гэж хэлэв. Гэвч хүү нь бусад хүүхдээс өөр гэдгийг тэр ухаараагүй явжээ. Түүнийг эхийнхээ хэвлийгээс гараад л чонын өвөрт гурван жилийг өнгөрүүлсэн хүүхэд гэдгийг мартжээ. Төмөрхүү сургуульд сурсан ч сураагүй ч өөрийгөө аваад явчих амь бөхтэй хүүхэд гэж тэр дотороо бодон яг одоо түүнийг сургуулиас нь гаргаад аваад явчихдаг юм билүү гэж бодсон ч бас л хар амиа бодоод хүүхдээ өөр шигээ хүн болгочихвий гэж санаа нь зовон
- За миний хүү Төмөрөө аав нь багштай нь уулзаадахъя,тэгээд чамайг ямар байгаа талаар асуугаад авч явж болох бол аваад явья даа гэж хэлэхэд нь
- Ямар гоё вэ би саарал дээрээ очино гэж Төмөрөө дороо дэвхцээд найз нартаа хэлэхээр гүйн одов. Ингээд Элбэгээ ангийн багштай нь уулзахад хүүг бусдаас нэг л зожиг үргэлж л цонхоор алсыг ширтэн ямар нэг юм хүлээгээд байх шиг санагддаг гээд хүүхдийг сургуулиас нь гаргана гэдэг байж боломгүй явдал, чи ерөөсөө хүүгээ сургуулиас нь гаргаж болохгүй , харин удахгүй хичээлийн амралт болно. Тэгэхээр нь аваад яв гэв. Элбэгээ ч үгэнд нь орон
- За за тэгвэл удахгүй амрах юм бол тэр үед нь гэрт нь аваачъя даа гээд босох гэхэд нь
- Нээрэн нэг саарал гээд амьтны тухай байнга л яриад байдаг юм. Тэр юун амьтан байна гэхэд нь
- Аан тэрүү, нэг чоно байдаг юмаа, би гаршуулан тэжээсэн юм. Тэгээд л тэр багаас нь цуг байсан болохоор түүнд их сайн байдаг юм гэж инээмсэглэхэд нь
- Аан тиймүү, хүүхэд гэдэг амьтанд амархан дасдаг юм шүү дээ, тэр чононоос болоод л тогтож чадахгүй байх шиг байгаа юм гээд хэсэг азнаснаа ер нь тэр чоныг үгүй хийж болохгүй юу, тэр чоно л байхгүй бол Төмөрөө маань сургуулиас гарна энэ тэр гэхгүй л боловуу, гол учир тэр чононд л байна гэж багшийг хэлэхэд Элбэгээ зогтусан гайхаж юу гэхээ мэдэхгүй болов. Ингээд Элбэгээ тэндээс гаран Төмөрөө дээр очин:
- Удахгүй амрахаар чинь аав нь ирээд аваад явнаа, миний хүү тэр болтол номоо сураад сайн сууж бай, бас саарал чинь надтай хамт ирсэн. Энэ арын ууланд л үлдсэн байх. Би чиний мэндийг дамжуулнаа гэж толгойг нь илэхэд
- Тиймүү, саарал хойд ууланд ирсэн юмуу, ойрхон л байна даа, уулзах юмсан гэж Төмөрөөг хэлэн уулруу байн байн харахад нь Элбэгээ түүнийг аргадан удахгүй чи сааралтайгаа уулзан а аа жаахан л тэвччих гэж хэлээд тэндээс гарлаа. Замдаа уулын хошуу тойронгуут хэсэг модны захад саарал хэвтэж байхыг олж харав. Элбэгээ багшийн хэлснийг саналаа. Нээрэн энэ чоныг л алчихвал хүү маань сургуульдаа санаа зовохгүй явна даа. Гэхдээ яаж энэ муу чоныг алах билээ дээ, ээжээс нь өөрцгүй амьтан шүү дээ гэж бодон явж байтал цас хаялаж хүйтрэх шинжтэй болж ирэв. Хүйтэрч байна даа, би ер нь энэ уулын мухарт яах гэж ганцаараа амьдарч байгаа юм болдоо, өчнөөн л жил өөрийгөө шийтгэн уулын модонд ганцаар амьдарлаа. Одоо миний үйлийн үр дуусах цаг болсоон. Төв орж ажил олж хийе, хүүдээ ойрхон байвал аштай юу даа, байнга ирж очоод байвал хүү маань ч гэрээ саналаа гэхгүй шүү дээ гэж бодон хүзүүн дэх ороолтоо дээшлүүлэн урдаас үлээх салхинаас нүүр буруулн хурдхан шиг гэрийн бараа харах минь гэж бодон мориндоо ташуур өгөн давирууллаа.
- Юу гэнээ одоо тэгээд хааччихдаг байнаа, өчигдөр шөнө чинь цас их орж, үүрээр шуураад хүйтэн шөнө байсан шүү дээ, хээр гадаа осгочихсон бол яанаа гэж тэрээр сандран яахаа мэдэхгүй болов. Тэгээд тэрээр саарлын үүрэн дээр очиж үзэхэд. Саарал тэндээ ороогүй удсан нь илт байв. Ингэхэд саарал өнөөдөр ерөөсөө харагдсангүй шүү, ямар нэг юм болсон бол тэр л мэдэж байгаа даа гэж бодон хаачихсан юм болдоо гэж толгойгоо гашилган алсын замыг ширтэн хэсэг суулаа…
Элбэгээ хүүгээ сургуулийн дотуур байранд даатгаж өгчихөөд гэртээ ирэн тэр шөнө ганцаарханаа урцандаа хэвтэж байхдаа элдэвийг л эрэгцүүлэн хөрвөөж хонолоо. Тэр ч бас нэгэн бяцхан хүүтэй байжээ. Гэвч тэр хүүгээ үерийн усанд харсаар байгаад алдчихсанаа бодохоор өөрийгөө өршөөж чадахгүй өдөр бүр тарчлан зовж яваа эр хүн. Тэгээд өөд болсон эхнэртээ хэлэх үггүй болчихоод аав ээжийнх нь нүүрийг ч харж чадахгүй болоод өөрийгөө шийтгэн энэ эзгүй ууланд ирж ганцаар амьдраад олон жилийн нүүрийг үзжээ. Над шиг хар мөртэй хүн байдаг боловуу, эхнэрийнхээ толгойг залгичихаад удаагүй байхдаа хүүгээ бас хамгаалж чадалгүй алдчихсан хүн шүү дээ гэж дахин дахин бодож явахад нь гэнэт л тэнгэрээс унасан юм шиг энэ хүү гараад ирсэн. Чонын үүрнээс өөрөө гараад ирж байгаа хүнийг чинь одоо тэнгэрийн бэлэг гэхгүй юу ч гэх билээ дээ гэж тэр бодно. Гэнэт хаяанд нь нэг юм шаржигнан дуугарах шиг болохоор нь өндийн ханан дахь буугаа аван гарлаа. Юу ч харагдахгүй болохоор нь морь хараад байж байтал өнөө чоно ирчихсэн хаяанд нь хэвтэж байхыг сарны гэрэлд олж харав.
Өдөр хоног өнгөрсөөр хүйт орох болж Элбэгээ нэг өдөр хүүгээ эргэхээр сумын төв орохоор явж байв. Удаан уулзаагүй хүүтэйгээ уулзана гэхээр түүнд сайхан санагдаж амралт нь таарвал аваад ирэх юмсан гэж бодож явав. Түүнийг шогшиж явахад саарал бас алсуур даган шогшино. Элбэгээ сургуулийн дотуур байрны гадаа морио уячихаад богцтой юмаа аваад байрлуу ороход хүү нь өөдөөс нь гүйн гарч ирэв.
Элбэгээгийн зүрх зогсох шиг болж түүнийг тайвшруулан хэсэг тэвэрч суув.
Тэр шөнө цас лавсан орсоор муу урцыг нь дарчих дөхөв. Тэрээр дэнлүүнийхээ гэрлийг унтраан ганцаар чимээ чагнан хэвтэнэ. Зуухан доторх мод шад падхийн шатаж урцан дотор дулаахан өвлийн шөнийн амттай зүүдэндээ умбаж эхлэв. Тэрээр унтаж байгаад нэгэн хачин зүүд зүүдлэн хар дарлаа. Тэгээд чоно улих дуугаар гэнэт нойрноосоо сэрлээ. Энэ яг саарлын улих чимээ мөндөө, яагаад хар шөнөөр улиад байгаа юм бол доо гэж тэрээр бодоод гарах гэснээ болиод галдаа хэдэн бүдүүн яр хийчихээд эргэн хучлагандаа шургалаа.
Ингээд өглөө болж Элбэгээ урцнаасаа гаран үүд дарсан цасаа цэвэрлэн эргэн тойрноо харлаа. Пээ ямар их цас ороо вэ, энэ цас энэ өвөлдөө алга болохгүй дээ гэж бодонгоо : За хө шинэ цас орсон мөр гарсан байгаа даа. Өнөөдөр ч ангын олз арвин байж магадгүй өдөр байна шүү, нэг азаа үзнээ гэж тэрээр өөртөө хэлээд гэртээ орон буугаа шалгалаа.
Тэгээд уулын орой дээр гараад сүлжээ сайн барьдаг болохоор нь хүүтэйгээ нэг яриадахъя байз гэж өчигдөр нэг эвгүй зүүд зүүдлээд байсан шүү гэж бодон залгалаа. Утас нь холбогдох боломжгүй байв. Тэгэхээр нь хичээлтэй байгаа юм байлгүй дээ гэж бодоод багшруу нь залгатал урдаас нь хүү чинь алга болчихлоо, өчигдөр шөнө байрнаасаа оргочихсон байна. Одоо яанаа гэж багш нь их л санаа нь зовсон байртай утасны цаанаас дуугарав.
Ингээд хэдэн долоо хоног хүүг хайв. Сүүлдээ эрэл мухардаж бүгд л түүнийг зэрлэг амьтны идэш хоол болсон байх гэлцэв. Харин тэр өдрөөс хойш саарал ч үзэгдэхээ больсон нь Элбэгээд нэг л сэжигтэй байлаа. Хүү амьд байгаа. Тэр хөлдөж үхсэн бол цогцос нь ч гэсэн олдох л байсан. Ямар ч ул мөр олдохгүй байгаа нь Төмөрөө Сааралтай нийлээд хаа нэг газар нуугдаад байгаа юм шиг түүнд хар бууна. Тэрээр бүх уулыг нэгжээд ч хамаагүй хүүгээ заавал олоод тэр муу саарал өлөгчинг заавал ална даа гэж өөртөө ам өгөн босов.
Үргэлжлэл бий. О.Өнөрцэцэг