-БАГАНУУРЫН УУРХАЙНХАН ШИЛДЭГ ГЭР БҮЛҮҮДЭЭ ШАЛГАРУУЛЛАА-
НҮБ-ын ерөнхий ассамблей тавдугаар сарын 15-ныг олон улсын гэр бүлийнөдөр болгох шийдвэр гаргаж, 1994 оноос тэмдэглэж ирсэн түүхтэй. Дэлхий даяар гэр бүлийнөдрийг 23 жил тэмдэглэж байгаа бол Багануурын уурхайнхан 11 дэх жилдээ тэмдэглэж байгаа аж. “Багануур” ХК-ийнхан өнөө жил “Ёс зүйт Багануурын ирээдүйн төлөө” гэсэн уриан дор гэр бүлийнөдрөө тэмдэглэлээ. Компанийн захирлын зөвлөлийн гишүүд, дүүргийн засаг даргын орлогч оролцсон өдөрлөгийнүеэр “Ёс зүйт хүүхдийн хэвшүүлэх есөн дадал” хөтөлбөрийн хаалт болсон юм. Энэ хөтөлбөрийг Багануурын Засаг даргын тамгын газар, “Соёлоор гийгүүлэхүй” ТББ-тай хамтран өнгөрсөн дөрөвдүгээр сараас хэрэгжүүлж эхэлсэн гэнэ. Уурхайчдын 750, дүүргийн зургадугаар ангийн 350 гээд нийтдээ 1100 хүүхэд мэндлэх хүндлэх ёсонд суралцжээ. “Ёс зүйт хүүхдийн хэрэгжүүлэх еөсөн дадал” хөтөлбөр тун энгийн санагдав. Жижигхэн ном, хүснэгттэй самбар, самбар дээр наах смайл гээд л болоо. “Эрүүл биетэй, саруул ухаантай, сайн зан чанартай, зөв ёс зүйт хүүхдийн хэвшүүлэх есөн дадал” гэсэн гарчигтай самбар хэвлүүлчихэж. Зөв хувцаслалт, зөвүнэлгээ, зөв хөдөлмөр амралт, даалгавраа хийх, ном уншиж ойлгох, анхаарлаа төвлөрүүлэх, мэндлэх-хүндлэх-талархах-уучлах, ширүүнүг хэлэхгүй-худал хэлэхгүй, бусдад туслах гэсэн есөн дадлыг жагсаажээ. Даваагаас ням хүртэл дадал бүр дээр ямар амжилт гаргаснаа хүүхэдөөрөө дүгнэх юм байна. “Би чадсан”, “би хичээсэн”, “оролдсон” гэсэн бичигтэй смайлуудтай. Хамгийн сүүлийн хүснэгтэд нь аав, ээж нь “сайн хүүхэд”, “хичээгээрэй”, “амжилт” гэсэн бичигтэй наалтуудаас аль нэгийг нь сонгож наах гэнэ. Зөв хооллолтыг хөтөлбөрт багтааж өгсөн нь аав, ээжүүдийн талархлыг хүлээжээ.Буддын шашны сургаал, номлол дээр үндэслэж хийгдсэнээрээ онцлог энэ хөтөлбөрийг зөвлөж хянасан хүн нь Д.Чойжамц хамба юм билээ.
900 гаруй айлын хүүхдүүд зөв хүүхэд байх самбарыг аав, ээжтэйгээ идэвхтэй гэгч нь бөглөжээ. Самбараа бөглөсний дараа гарсан өөрчлөлтөө бичиж ирүүлсэн 100 хүүхдийг “Голомт” банкны Багануур дахь салбараас паркад тоглох эрхээр шагнасан нь энэ өдрийг баяртай мэдээний нэг байв. Хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлсэн хүүхдүүдийг төлөөлөн зургадугаар ангид сурдаг З.Эрхэс хүүсэтгэгдлээ хуваалцсан юм. Долоон настайгаасаа бүжгээр хичээллэсэн хүү сурлагадаа ч сайн гэж жигтэйхэн аж. “Өмнө нь би өөрийгөө хамгийн мундаг гэж бодож бусдыгаа тоохгүй явсан нь буруу байсан юм билээ. Үеийнхнээ хүндэлж, өөрийгөө илүү сайн хөгжүүлэх ёстой гэдгээ ойлгосон” гэж хэвлүүхэн гэгч нь дуржигнуулав. Сэргэлэнгийн үеийнхэн хөтөлбөрт хамрагдаад гарсан өөрчлөлтөө бичиж ирүүлжээ. Зургаагийн “а” ангийн сурагч О.Жавхлан “Би уурандаа муухай ширүүнүг хэлчихдэг байсан бол одоо муу зангаа засч байгаа” гэсэн бол Э.Батзолбоо хичээлээ тарж ирээд дүүгээ харж ээжээ тусалдаг болсноо бичжээ. Б.Урангоо охин нэгэн эмээд өдөр бүр тусалж баярлуулдаг болсон түүхээ “Соёлоор гийгүүлэхүй” төрийн бус байгууллагад хаяглан ирүүлжээ. Дашрамд дурдахад “Соёлоор гийгүүлэхүй” төрийн бус байгууллагын идэвхтэй гишүүдийн нэг, ёс зүйт хүүхдийн есөн дадлыг сурагчдад хэвшүүлэхэд гар бие оролцож яваа О.Туяа “Багануур” ХК-ийн Хүний хөгжил, судалгаа эрхэлсэн дэд захирлаар томилогдоод бараг хагас жил болох гэж байгаа юм билээ.Багш нар, аав, ээжүүд ч хүүхдүүдэд чиглэсэн энэ хөтөлбөрт сэтгэл өндөр яваагаа ярьж байв. Зургаагийн “в” ангийн багш Баянтөгс “Зургадугаар ангиудын ихэнхийг залуу багш нар дааж авсан учраас бидэнд хүндрэлтэй асуудал их байсан. Хөтөлбөр хэрэгжсэнээр сурагчидтайгаа илүү ойр, дулаан харилцаа үүсгэж чадсан” гэсэн юм.
Уулын хоёрдугаар хэсгийн экскаваторын туслах машинч Б.Алтанжаргал ардын дуу аялж, оператор жолооч Энхманлайгийн охин Э.Анударь “Миний ээж хөөрхөн” дууг цангинуулсны дараа шилдэг гэр бүл шалгаруулах ёслол болов. Компанидаа инженерээр ажилладаг Ж.Даваахүү, Ч.Оюунцэцэг нар шилдэг гэр бүлүүдийг түүчээлж, Гандантэгчинлэн хийдийн тэргүүн хамба Чойжамцын гарын бэлэг болох ном, хадгийг гардлаа. Хоёр хүү, нэг охинтой хос дээд сургуулиа төгсч ирээд л компанидаа тасралтгүй 18 жил ажиллаж байгаа юм байна.Насосчин П.Лхагвадоржийнх энэ жилийн шилдэг гэр бүлд багтжээ. Гэргий Д.Алтанцэцэгтэйгээ тайзнаа гарч ирж хамбын гарын бэлэг, шилдэг гэр бүлийнөргөмжлөлөө авсан юм. “Багануур” ХК-д ажиллаад 26 жил болж байгаа инженер С.Даваасүрэн, нярав Ш.Ганчимэг нар бас энэ жилийн шилдэг гэр бүл.Охин нь ЭМШУИС-ийг дотрын эмч мэргэжлээр төгсөөд Австралид магистрантурт суралцдаг, хүү нь “NTLS” ХХК-ийн захирал юм байна. Монтёр Н.Баяндалай, гэргий Ж.Мөнхтулгатайгаа, экскаваторын машинч Н.Батхүү, гэргий Д.Отгонбаяртайгаа, ерөнхий маркшейдер С.Мөнхжаргал, гэргий Т.Оюунбаяртайгаа тайзнаа гарч шилдэг гэр бүлийнөргөмжлөлөө гардсан. С.Мөнхжаргалынх таван хүүхэдтэй аж. Гурав нь ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч, нэг нь цэцэрлэгт, бага охин нь нэг ойтой юм байна. Тэсэлгээчин Ө.Цолнэмэхийнх энэ жилийн шилдэг гэр бүлээр шалгарчээ. Бага хүү нь төрөөд долоо хонож байгаа учраас Ө.Цолнэмэх хоёр хүүтэйгээ ирж өргөмжлөл, цэцэг, хамбын гарын бэлгийг авсан юм. Том хүү нь “Ааваа бид хоёр хамт ирээгүй бол бэлгээ авахгүй явж магадгүй байжээ” гэж хэлээд аавыгаа инээлгээд авна лээ.Бульдозерчин Ж.Энхболд, гэргий Н.Мөнхжаргалтайгаа шилдэг гэр бүлийнөргөмжлөлөө авахаар иржээ. Том хүү нь биеийн тамирын багш, бага хүү нь компанидаа цахилгаанчин, отгон охин нь газар зохион байгуулалт, кадастраар хойд хөршид мэргэжил эзэмшсэн гэнэ. Жолооч Ж.Эрдэнэчимэг, үйлчилгээний ажилтан Р.Туяа нар компанидаа хамт ажилладаг шилдэг гэр бүлийн тоог нэмсэн юм.
Шилдэг гэр бүл шалгаруулах ёслолын дараа Монголын бурхан шашинтны төв Гандантэгчлэн хийдийн тэргүүн хамба Д.Чойжамц “Багануур” ХК-ийнханд “Монгол хүний хөгжил” сэдвээр лекц тавилаа. Хамба илтгэлээ “Цалинг нь өгчихөөд нүдээ аниад яваа албан байгууллага Монгол орны ирээдүйн сайн сайханд хувь нэмэр оруулж байна гэхэд их зовлонтой. Зүй нь ажилтнуудынхаа бүлээн дулаан гэр нь байх учиртай. Цалин цавгаа авдаг, ажил хөдөлмөрөө дүгнүүлдэг газар нь байх ёстой л доо. Багануурын уурхайн хувьд дүгнэхээр барахгүй дарга нар нь зэрэгцэж суучихаад шилдэг гэр бүлээ шагнаж урамшуулсанд баярлаж сууна. Залуухан гэр бүл таван хүүхэдтэй гэдгийг сонсоход сайхан байлаа” гэсэн үгээр эхэллээ. Эхнэр, нөхрийн суудал зүгийн утга учрын талаар хэлсэн тайлбар нь сонирхол татав. Чой хамба “Гэр бүлийн чанх хойд хулгана зүгт бурхан шүтээн, хамгийн үнэ цэнтэй гэснээ залдаг. Эрхэмсэг зүгтээ сайхан бүхнээ залж чадсан айл гаднаас орж ирэх хар муу бүхэнд дарлуулахгүй. Ийм тийм айл байна гэж хочлуулаад байхгүй. Тооноор байнга гэрэл тусч байдаг зүүн хойд буюу бар зүгт эр хүнээ суулгадаг нь цаанаа учиртай. Хүн орж ирэхэд тэвхийтэл суучихсан гэрийн эзэнтэй айлд аятайхан харьцаа эхэлж үүсдэг. Хатавчиндаа ч хамаагүй суучихсан, гэрийн эзэн нь мэдэгдэхгүй нөхөртэй айлд ийм харилцаа үүсэхгүй. Үл тоосон хандлага үүснэ. Амьдарч байгаа нөхцөлд ямар нэгэн хуульд бидэнд үйлчилж байдаг. Хувь хүнд ч гэсэн ёс зүй, ёс суртахуун гэдэг хууль заавал бий. Жишээлбэл айлд орчихоод ярьдаггүй зүйлөчнөөн. Ардчилал, хүний хувийн эрх чөлөө гээд юугаа л бол юугаа хийнэ гэж онгирдог боловч айлд орчихоод хэлдэггүй зүйлс зөндөө. Наад зах нь л айлд дөнгөж орчихоод элдэв юм асуугаад унадаггүй. Бидэнд харагддаггүй, баригдаггүй ёс суртахуун гээч зүйлүйлчилж байгаа нь тэр. Тийм учраас ёс суртахууныг баримталж байгаа хүнөндөр зэрэгт хүрдэг, нийгэмд, гэр бүлдээ эзлэх байр нь чангардаг. Тиймээс монголчууд гэртээ хүртэл суух суудалдаа утга учиртай хандаж байсан юм. Туулай зүгт эмэгтэй хүн сууна. Зөөлөн зүг учраас тэр л дээ. Эмэгтэй хүн хэчнээн уянгалаг, инээд хөөртэй байна гэр нь төдийчинээөнгөлөг байна. Эмэгтэй хүн жаахан хөлдүүшрээд ирэхэд гэр нь хэцүүддэг. Тиймээс уян хатан зүг эмэгтэйнх байдаг” гэж ярилаа.