Category: редакцийн-нийтлэл

АНУ-д ажиллаж байгаад эх орондоо ирээд түүхий
загас буюу сүшиний ресто­ран  ажил­лууж байгаа
Ц.Мэнджаргалтай ярилцлаа.

-Сүшиний ресторан нээ­гээд хэр удаж байна вэ.
Танай “Мико” ресторан хичнээн төрлийн хоол хий­дэг вэ?

-Хагас 
жил болж байна. 2013 оны зургадугаар сарын сүүлээр нээсэн. Манайх нэлээд
олон төр­лийн хоол хийдэг. Эхний ээлжинд тандалт маягаар хийж байгаа юм. Монголчууд
юунд дуртай байна вэ гэдгийг тандаж, судалж байна. Дан ганц сүши биш, үхэр гахайн
махан хоол­нууд бас байгаа. Янз бүрийн загасны зууш, түүхий салад гээд аль болох
хөнгөн чана­рын хоол­той. Цагаан сар дуусаад хоолны цэсээ өөрчлөх юм.

-АНУ-д ажиллаж байх­даа сүши хийж сурсан гэсэн.
Энэ талаараа ярих­гүй юу?

-Америкт япон хоолны газар ажиллаж бай­гаад сурсан
юм. Япон хүмүүс барагтаа бол хоолны­хоо нуу­ц, нарийн жороо зааж өгдөггүй. Буруу
харж хийгээд.  Би Америкт байдаг байх­даа
солонгосчуудтай ч ажил­лаж байлаа, япончуудтай ч ажиллаж байсан. Нэг газраа удаан
ажилласны хүчинд сүши хийх, хоол амтлах бүх аргыг сурсан.

-Монголчууд загасны махан хоолыг тэр бүр сонгож
иддэггүй шүү дээ?

-Манай гол, нууранд байдаг загаснууд нэг тийм
үнэртэй байдаг. Давстай усанд байдаг болоод тэр юм уу. Далайн загас ямар ч үнэр,
амтгүй.  Манай гурван найз орж ирлээ. Нэг
нь, би түүхий загас иддэггүй гэв. Тэгэхээр би хоолоо бэлдээд энэ түүхий загас гэж
хэлэхгүй ширээн дээр нь тавьчих­лаа. Тэгсэн ямар гоё амттай юм бэ гээд идээд байдаг
байгаа. Сая идсэн чинь түүхий загас ш дээ гэхээр, “Хөөх ийм гоё хоол байдаг юм уу”
гэсэн юм. Дуучин Дэлгэр­мөрөн манайд орж ирээд “Би түүхий загас иддэггүй. Японд
байхдаа би зөвхөн шөл уугаад, будаа иддэг байсан. Өөр идэх юм байдаггүй юм байна
лээ” гэв. Тэгэхээр нь аан за за гээд болсон загастай сүши бас түүхий загастай сүши
хийгээд  дунд нь тавьчихаж байгаа юм. Тэгэхээр
нөгөө хүмүүс маань бүгдээрээ л мэдэхгүй идчи­хээд ямар гоё хийсэн юм бэ гэж байсан.
Тэрнээс хойш манайд Дэлгэрмөрөн байнга орж ирж үйлчлүүлдэг болсон. Манайд ер нь
алдартай, олны танил хүмүүс их орж ирдэг. Дуучдаас рок Мөнхсайхан манай байнгын
үйлчлүүлэгч, “Эмошин”,  “Киви” хамтлагийнхан,
зохиолын дуучид бас орж ирнэ. Улс төрийн томчууд ч гэсэн их орж ирдэг. Хүмүүс сүши
гэхээр түүхий мах яаж  идэх юм гэж бодоод
байдаг. Тийм биш гэдгийг манайхаар үйлчлүүлээд мэддэг юм даа.

-АНУ-д хэдэн жил бол­сон бэ. Тэнд байхдаа ямар
ямар ажил хийж байв?

-Америкт очингуутаа япон хоол­ны газар ажилд орсон.  Хэл мэдэх­гүй учраас эхлээд аяга угаагч  хийлээ. Аяга угаана гэхээр хүмүүс амархан гэж
ойлгоод байдаг. Хэцүү ажил юм билээ. Рестораны олон аяга тавгийг хагалахгүй, хурдан
угаана гэдэг бол тийм ч амархан биш. Миний хувьд цагтай урал­даж ажилладаг байсан.
Хэдэн цагийн дотор энэ хэсэг ажлыг хийгээд дууссан байх ёстой, дараа­гийн цагт тэр
ажлыг хийгээд амжуулъя гээд хур­дан хөдөлдөг байсан.  Тэгээд долоо хоног ажил­лав. Долоо дахь өдөр манай
ресто­раны дарга дуудаад “чи их хурдан сайн ажиллаж бай­на, хоол руу орж ажилла”
гэсэн юм. Тэгээд гал тогоонд орлоо. Хэл мэдэхгүй ч гэсэн хүмүүсийн хийж байгаа хоо­лыг
хараад  хуулаад цээж­лээд байв. Арван жилийн
сургуульд  байх­даа хичээлээ хуулдаг хүүхэд
байсан. Муу зүйл гэж боддог байсан ч гэхдээ бас сайн талтай авьяас юм билээ. Нэг
хараад дуурайлгаад хийчи­хэж байгаа юм чинь. Хэл мэдэх­гүй ч гэсэн ингэдэг юм байна,
тэгдэг юм байна гээд сураад бай­сан. Хурдан сураад ажил­лаад байхаар дарга нар,
цуг ажил­лаж бай­гаа хүмүүс маань надад их сайн ханддаг боллоо. Япон хоолны газрын
хоолны захиал­гын 75 хувь нь сүши байдаг. Тэр олон захиалгыг олуулаа л хийхгүй бол
барахгүй шүү дээ. Тэгээд намайг дуудаж сүши хийхэд туслуулж эхэлсэн. Эхлээд би зөвхөн
будаа дэвсэж өгдөг байсан. Сүүлдээ ногоог нь арилгаж өгөөд, хэрчдэг болоод, будааг
нь тавьдаг болоод эхэлсэн. Тэгж ажил­лах­даа би сүши яаж хийдэг юм гэдгийг сайн
харж,  харсан юмаа бүгдийг нь тэмдэглэдэг
болов. Сүши хийж сурах хүрт­лээ бараг гарын авлага хий­сэн байсан. Тэгээд миний
дараа нэлээд сүүлд нэг мон­гол хүүхэд манайд ажилд орохоор нь би тэрэнд бичсэн тэмдэглэлээ
өгч байсан юм. Одоо бодоход тэр дэвтрийг 
хуулж аваад үлд­сэн бол сүши хийх сурах бичиг болохгүй юу.

-Сүши хийж сурахад хэцүү биз дээ?

-Хэцүү ш дээ. Сүшиг  маш иртэй хутгаар хийдэг. Ганц л буруу хөдлөхөд
гараа авна. Тэгээд хүмүү­сийн нүдэн дээр ажилладаг учраас хүн харж байхад гараа
эсгэвэл тэгээд баларна. Америкчууд чинь цуснаас аймар сэжиглэдэг. ДОХ зэрэг цусаар
халддаг өвчин их байдаг болоод тэр үү. Гараа зүсвэл ярвайхгүй­гээр огт мэдэгдэхгүй
л хойшоо орно. Хуруугаа боогоод ажил­ла­вал, хүмүүс чинь  би энэ боолттой хүний гараас хоол идмээр­гүй байна
гэж байгаа юм чинь. Тэгэхээр сүшиг хамгийн гярхай, хурдан хөдөлгөөнтэй хүн хийдэг.
Бас хүнтэй гоё харьцах ёстой. Хоолоо хийж байхдаа үйлчлүүлэгчтэйгээ юм яриад, заримдаа
цуг архи уух ч хэрэг гарна. Би Америкт байхдаа ганц­хан сүши хийж сураад зогсохгүй  бүх хоолыг сайн хийж сурсан. Ер нь өөрийн­хөө
идэвхээр л сур­сан гэж боддог юм.

-Хэл мэдэхгүй, дээр нь япон­чууд хоол хийх аргаа
заахгүй. Ийм нөхцөлд сүши хийж сурах­даа шантраагүй юу?

-Дунд үед нэг хаширсан. Өдөр­жин босоогоороо хүний
нүдэн дээр ажиллана гэдэг бас тийм амар байгаагүй. Нэг хэсэг ядраад. Хүмүүс ч “Чи
залуу байж өөр ажил хий. Хоолны газар цаг наргүй ажиллаж өөрийгөө зовоож яадаг юм”
гэж байлаа. Нээрээ л таксинд яваад, дуудлагын жолооч хийж, барилга дээр ажиллаж
болох юм байна гэж бодлоо. Тэгээд нэг сар барилга дээр ажиллалаа. Барилга дээр ажиллаад
бүтэхгүй юм билээ. Хүмүүс зав чөлөө ихтэй учраас архидаад. Зээл аваад авсан цалин­­гаа
өрөнд өгсөөр байгаад таарч байгаа юм чинь. Хэлгүй хүний хувьд ажлаа л сайн хийх
нь чухал. Ажлаа сайн хийж байвал бүх юмыг гартаа атгачихаж байна гэсэн үг. Тэгээд
барилга дээр байж бай­тал манай рестораны эзэн намайг дуудлаа.  Ажилдаа орооч, цалинг чинь нэмье гэсэн. Тэгээд
ажилдаа эргээд орлоо. Хоолны газар цаг урт ч гэсэн гэдэс цатгалан, гарын мөнгө их
авдаг. Гарын мөнгө их авдаг учраас сул зардлуудаа нөхчихдөг. Тэгээд сүүлд намайг
манай ресто­раны эзний найз ирчихээд манайд ажилд орооч гээд гуйгаад болдог­гүй.
“Манайд орчих. Би чамд  өндөр  цалин өгнө” гэсэн. Уг нь муухай л даа. Гэхдээ
надад мөнгө хэрэгтэй байсан учраас би явсан. Тэр рестораны бүх юмыг хийж  бэлдэж өгөөд Монголдоо ирсэн дээ. Америкт яг арван
жил хоёр сар ажилласан байна лээ.

-Хоол хийхэд чадвар байхаас гадна сэтгэл их хэрэгтэй
гэдэг. Ямар ч ажилд сэтгэл гар­га­хад илүү сайн болдог шүү дээ. Таны хувьд бүх зүйлд
тэгж ханд­даг юм шиг санагдлаа…

-Мэдээж сэтгэл маш чухал. Би хүний юман дээр ажиллаж
байгаа юм чинь гээд юмыг дутуу хийж үзээгүй. Бүх юмыг нь яг ёс журмаар нь хийж өгдөг
байсан. Эргээд үр дүн ч надад сайхан байдаг юм. Заримдаа манай ресторанд бухимд­сан
хүмүүс орж ирдэг л дээ. Аймаар ууртай орж ирээд хоолоо идчихээд гарч явахдаа маш
их баярлалаа гээд инээмсэглээд сэтгэл санаа нь сайхан болоод гараад явдаг юм. Тэр
үед их сайхан санагддаг. 

-Аливаа улс оронд хоолны төрөл, соёл хөгжиж байна.
Та Америкт байсан хүн. Монгол­чуу­дын хоолны соёлтой харьцуу­лахад их ялгаатай байх
даа?

-Жишээ нь гарын мөнгө өгдөг чинь уг нь маш зөв.
Тэнд зөөгч нарын цалин бага. Цагийн таван 
доллар. Таван цаг ажиллахад 25 ам.доллар авна. Харин арван ширээн дээр үйлчлэхэд
50 доллар авна. Тиймээс зөөгч хийж байгаа хүн мөнгө авахын тулд гоё үйл­чилж, соёлтой
ханддаг. Манай Монголын зөөгч нар хоолны цэсээ шидэж өгөөд, юу авахын гэж асуух­даа
уурлаад л. Уурлаж байгаа нь нүүрэн дээр нь илт байдаг. Дэл­гүүрт ороод юм авахад
ч гэсэн эвгүй  харьцдаг. Ялгаа бол асар их.
Бас муухай харьцаатай үйлчлүү­лэгч байдаг юм. 
Жишээлбэл, манайд хэд хэдэн хүн дараалаад орж ирлээ. Тэгээд бид эхний орж
ирсэн эмэгтэй рүү хараад “Сайн байна уу та, хэдүүлээ явж байгаа вэ” гэж асуухад
“Ганцаараа л явж байна ш дээ. Хардаггүй юм уу хаашаа юм, балай байх аа” гээд уурлаад
авах жишээтэй.  Иймэрхүү үйлчилгээний соёлтой
холбоотой зүйлүүд их байна. Хоолны төрөл, амт, чанар хөгжиж байна уу гэж асуулаа.
Үүнийг би байнга бодож явдаг. Одоо ялангуяа цагаан сар болох гэж байна. Манайхан
махаа гурилан­даа боогоод их иддэг. Баахан мах идэж идчихээд унтахад ямар байх билээ.
Харин манай хоолыг идээд  унтаад босоход бие
маш хөнгөр­сөн босч ирдэг. Тэгээд манай ний­тийн хоолны газрууд цайны газ­рууд бүгд
гуляш, нарийн мах гээд хэдхэн төрлийн хоол хийдэг. Бүх хоол  адилхан. Хажуу­даа нийслэл салад, будаа, төмс­ний
нухаш тавиад махыг нь жаахан өөрчлөөд өгчихдөг. Дээр нь зарим цайны газар маш бохир
санагддаг. Мон­гол хоолыг хөгжүү­лэх боломж маш их байна. Жишээлбэл, би Америкт
байхдаа “Чингэс хаан” нэртэй хоол хийдэг байлаа. Үхрийн махыг галаар шараад гоё
хоол хийдэг байсан. Загас иддэггүй Арабууд миний хийсэн хоолыг их иддэг байсан.
Нэлээд үнэтэй. Би нэг хэсэг өнгийн бууз хийж зарсан юм. Цагаан сарын өмнөхөн ягаан,
шар, ногоон өнгийн бууз хийж зарсан. Вандуй, улаан манжин, буурцаг ашиглаад ийм
өнгийн бууз хийж зарсан. 50 мянгаас дээш төгрөгөөр үйлчлүүлсэн хүмүүст 500 грм бууз
бэлэглэж байсан юм. Тэгсэн сүүл­дээ хүмүүс бууз их захиалж эхэл­сэн. Тэгээд сүүлдээ
сүшиний ресто­ран биш буузны ресторан болох гээд байхаар нь больсон.

–Америк явахаасаа өмнө юу хийдэг байсан юм
бэ?

-Би уг нь оёдолчин хүн. Хувцас оёдог байлаа. Анх
“Уруулын будаг” хамтлагийн хувцсыг оёдог бай­лаа. Барилгачдын конбинзон оёдог байсан.
Суудлын бүрээс хийнэ. Тэгээд оёдлын чиглэлээр Америк явсан юм. Хатгамал хийдэг оёдлын
машин Монголд оруулж ирэх санаа­тай. Очоод мэдээж сул байхгүйн тулд ажил хийнэ.
Мөнгө­тэй болох гэж хоолны газар ороод тэндээ арван жил ажилласан бай­сан.

-Тэнд байхдаа хэр их мөнгө хурааж чадсан бэ. Энэ
ресто­раныг та худалдаж авсан уу, түрээсэлж байна уу?

-Түрээсэлж байна. Дараагийн­хийг нь худалдаж авна.
Түрээс учраас яс тооцоотой байхгүй бол болох­гүй. Би тэнд ажиллаж байх­даа  их юм сурсан. Миний ажиллаж байсан ресторан бас
түрээсийнх байсан. Тэнд өрнөөс огт айдаггүй. Монголчууд болохоор өртэй хүн өөдлөхгүй
гэдэг. Харин ч өртэй хүний толгой их хурдан ажилладаг юм байна гэж  бодсон. Уг нь нэлээд хэдэн жилийн өмнө ресторантай
болох байлаа. Тэр үед эхнэр  хүүх­дэдээ оюуны
хөрөнгө оруулалт хийгээд бололцоо гарсангүй л дээ.

-Гэр бүлээ танилцуулахгүй юу?

-Гурван охинтой. Эхнэр хүүх­дээ­сээ арван жил
тусдаа байсан. Хүүхдүүд маань жаахан байсан. Том охин маань сургуульд ороогүй байхад
би явсан юм. Дунд дахь гэдсэнд байсан юм. Ирээд багыгаа гаргасан.

-Одоо юу мөрөөдөж, юунд зорьж байна вэ?

-Зорилго 
их байна. Хамгийн түрүүнд “Мико”-г Монголдоо “Макдональдс” шиг брэнд болго­моор
байна. “Макдональдс” ч дэлхий даяар алдартай. “Мико”-г би дэлхий даяар биш юмаа
гэхэд Монголдоо алдартай брэнд газар болгомоор байна.    Би нэг чухал юм хэлье. Солонгос, хятад хүмүүс
Монголд хоолны газар нээхээр амттай ч байсан, амтгүй ч байсан япон, солонгосчууд
очиж хоол идэж, хөрөнгө оруулалт хийдэг. Гэтэл манайхан гадныхан гэхээр  хошуу­раад байх юм. Уг нь үндэснийхээ юмыг монголчуудаа
дэмжвэл зүгээр юм уу. Юм хийх гэж байгаа хүмүү­сээ муу хэлэхгүй. Дэмжээд өгөөсэй
гэж хүсдэг.

-Танай рестораны хоолны үнэ бусад япон хоолны
ресто­ран­аас харьцангуй хямд юм байна ш дээ.

-Хүмүүс орж ирээд тэгдэг л юм. Яагаад гэвэл, би
өндөр цалинтай тогооч цалинжуулаагүй, өөрөө бүх материалаа аваад хийдэг учраас тэр.
Дээрээ олон эзэнтэй, бас олон ажилтантай газар зардал ихтэй учраас хоол үнэтэй байна.
Гэхдээ одоо доллар өсөхөөр хэцүү болж байна. Анх яргай загасыг 29 мян­гаар авч байсан
бол одоо 46 мянга болж нэмэгдсэн байна. Дээр нь НӨАТ нэмэгдээд. Гэхдээ одоо бас
цаг сайхан болно гээд хоолныхоо үнийг нэмэхгүй байна. Эцэст нь хэлэхэд, хааяа ч
гэсэн  хөнгөн хоол идэж байгаарай. Хүмүүс
цагаан сар, наадмаар хүнгүй болдог гэдэг. Манайх харин ч хүнтэй байдаг. Баахан мах
идээд тэгээд хөнгөн чанарын хоол идэхээр манайхыг зорьдог байх гэж бодож байна.

-Солонгос, хятад хоолны газ­руу­дад мэргэжлийн
хяналтаас  шалгалт хийхээр маш ноцтой зөрчил
илэрч, бохир заваан бай­на гэдэг. Тэгсэн ч монголчууд их үйлчлүүлдэг. Та орж үйлчлүүлж
үзсэн биз дээ. Ямар санагдсан бэ?

-Би хараад мэднэ дээ. Ширээн дээр хоол тавихад
л за энэ ингэж л хийж дээ гээд мэднэ. Ямар ч байсан би идэж чаддаггүй юм. Тэгээд
гадныхан их муухай ш дээ. Би дөнгөж ирчихээд нэг удаа солонгос хоолны газар  найзуу­даараа орлоо. Тэгсэн солонгос эзэн нь цаана
сууж байна. Тэгсэн хэдэн хүмүүс бидний дараа орж ирсэн чинь тэр солонгос эзэн зөөгчийг
дуудаад сая орж ирсэн хүмүүс дунд солонгосчууд байна шүү гэж хэлсэн юм. Солонгос
хүн орж ирвэл арай өөр хоолоор үйлчилдэг юм шиг байна лээ.

Х.ЦЭНД-АЮУШ  

Өнгөрсөн намраас яриг­даж эхэлсэн “Саму­рай” бондын мөнгө Мон­голд
ороод ирчихэж. Тод­руулж хэлбэл энэ долоо хоногийн даваа гаригт Хөгжлийн банкны
дан­санд 24 тэрбум 250 сая иен оржээ. 30 тэрбум иень орж ирсэн гэх тоо ч
дуулдаж байна. Энэ тоог ам.долларын өнөө­гийн ханшид шилжүүлбэл  290 орчим сая ам.доллар эдийн засагт
эргэлдэхэд бэлэн болсон гэсэн үг. 
Хөгжлийн банкны хувьд бондын мөнгө орж ирс­нийг  батлаагүй, бас үгүйс­гээгүй. “Процедур нь дуу­саагүй.
Ойрын хуга­цаанд нэгдсэн мэдээлэл өгнө” гэснээс нь харахад бондын мөнгө шилжээд
ороод ирсэн нь тодорхой байна. Ерөнхий сайдыг Японд айлчлах үед бон­дын хүү 1.5
хувиас хэт­рэхгүй гэж байсан. Арван жилийн хугацаатай энэ бондын хүүг 1.52 хувь
гэж тогтжээ. Харин “Чингис”  бондын
жилийн хүү нь 4.125 хувь байгаа. Хөгж­лийн банкны өмнө нь бос­госон бондын
жилийн хүү 5.75 хувь. Эндээс харахад бид тун бага хүү­гээр их мөнгө босгож  чадсан гээд дүгнэчихэж болохоор байна.  

 

ӨҮЛЭН, ЧИНГИС, САМУРАЙ…

“Самурай
бондоос босгосон иень бол манай улсын дэлхийн захаас босгосон гурав дахь том
мөнгө. Эхний бондыг Хөгж­лийн банк гаргаж байв. Нэр нь “Өүлэн”.  Араасаа олон ашигтай бонд дагуулаасай гэсэн
бэлгэдлээр ингэж нэрлэ­сэн гэдэг. “Өүлэн” бонд гаргаж олсон мөнгөний  хэмжээ нь 580 сая ам.дол­лар. Дараа нь
Засгийн газар өрийн бичиг гаргаж  дэлхийн
захаас 1.5 тэр­бум ам.доллар босгосон. Энэ бондыг дэлхийн хө­рөнгө
оруулагчид  “Чин­гис” гэдэг нэрээр нь
мэднэ. “Өүлэн” гэдэг нэрнээс ул­баалж ийн нэрлэсэн  юм билээ. Гурав дахь нь “Са­му­рай” бонд.
Ерөнхий сайдаас энэ бондод нэр өгөхийг хүссэн гэж бонд гаргах яриа эхлэх
үед  албаны хүмүүс онцолж байсан. Бодвол
алтан урагтай холбоотой хэн нэгний нэр тун удахгүй дуулдах байх. 

САМУРАЙ БОНД ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Самурай бонд гэдэг нь зөвхөн Японы зэх зээл дээр хөрөнгө босгодог
хэлбэр. Япон бол дэлхийн томчуудаас хамааралгүй оршиж чаддаг, газар зүйн хувьд биеэ
даасан  том эдийн засаг. Шинзо Абэ засгийн
эрхэнд гарснаас хойш хасахтай байсан эдийн засгаа 3.7 хувиар өсгөж чадсан. Бага
тоо шиг сонсогдож болох ч тэр том эдийн засагт бол өндөр өсөлт гэж шинжээчид онцолдог.
Ийм өндөр өсөлттэй, биеэ даасан зах дээрээс бид мөнгө босгоод байна. Иенийн зах
дээр 1970-аад онд анхны бонд гарч байж. Мөнгөн хуримтлалаараа Америкийн эдийн засгаас
давдаг энэ улсын Засгийн газар ир­гэдийнхээ хадгаламжийг маш бага хүүтэйгээр улс
орнууд буюу тодорхой компаниудад зээлдэг юм. 
Иргэд нь мөнгөө хадгалуулахдаа хүү авдаггүй, шимтгэл төлдөг шахуу учраас
хүү нь бага байдаг. Япончууд эрсдэл багатай, рейтинг өндөртэй улсад бол манайд өгснөөс
илүү бага хүүгээр мөнгөө зээлдэг. Хүүгийн түвшин нь 0.07-1.5 хувийн хооронд хэлбэлздэг.
Зээлжих зэрэглэл өндөртэй орнууд,  жишээ нь  ААА зэрэглэлтэй улс “Самурай” бонд гаргаж мөнгө
босговол 0.7-0.8 хувийн хүү төлдөг. 

САМУРАЙ БОНДООС ХАМГИЙН ИХ МӨНГӨ БОСГОСОН НЬ  “ЖИ ПИ МОРГАН”

Самурай бондын хүүг манай Хөгжлийн банктай хамтран ажиллах бичигт  гарын үсэг зурсан Японы Олон улсын хамтын ажиллагааны
банк тогтоодог. Энэ банк манайх шиг хөгжиж байгаа улсуудад баталгаа гаргаж дэмжлэг
үзүүлдэг  учраас “Самурай” бонд амархан бүтсэн
гэж эдийн засагчид онцолж байна. Африкийн улсуудаас гадна Индонези, Франц зэрэг
хашрууд ч арлын орны зах дээрээс хөрөнгө босгож байжээ. Жишээ нь Францын “BNP
Paribas” банк самурай бонд босгож байж. Самурай бонд гаргаж хамгийн их мөнгө босгосон
банк бол Америкийн  “Жи пи морган”. Тус банк  111 тэрбум иенийн самурай бонд гаргаж байжээ.
Тунисын төв  банк  гэхэд л хоёр жилийн өмнө 25 тэрбум иен босгож  гаргаж байжээ. Зээл авсан шалтгаанаа экспортоо
дэм­жихийн тулд гэж тайлбарлаж байсан гэнэ. 
Ерөнхий сайдыг өнгөрсөн намар Японд айлчлах үеэр хамгийн сүүлд самурай бонд
босгосон улс бол  Индонези  гэсэн мэдээллийг албаныхан өгч байсан юм. Н.Алтан­хуяг
сайдыг очихын өмнөхөн польшууд ирж  бонд гаргах
яриа хөөрөө үүсгээд явсан байсан.  

ИЕН ХАМГИЙН ТОГТВОРТОЙ ВАЛЮТ

Ам.долларын ханш өссөн энэ үед  “Чингис” бонд 
эрсдэл авчирч байгаа.   Хүүнд төлөх
мөнгөнөөс  гэхэд л бид багагүй алдагдал хүлээж
буй. Иенийн ханш америк ногоон шиг савладаггүйг олон улсын байгууллагууд прогноз,
судал­гаагаар баталчихсан. Иенийн захаас мөнгө босговол 10-15  жилдээ  
ханшийн эрсдэлд орохгүй гэж тэд хэлж байна. Бид арван жилийн хугацаатай мөнгө
зээлж байгаа.

Тэгэхээр манайд ханшийн эрсдэл бараг л байхгүй гэсэн үг. Улс орнууд
хямд мөнгөний эрэлд гарчихаад байгаа энэ үед хамгийн таатай валют бол иен гэдгийг
дэлхий нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч байна. 

ДОЛЛАРЫН ХАНШИД НӨЛӨӨЛНӨ

Самурай бондоос орж  ирсэн
мөнгө  сүүлийн өдрүүдэд чангараад байгаа долларын
ханшийг сул­руулахад зохих хэмжээгээр нөлөө­гөө үзүүлнэ гэж эдийн засагчид хэлж
байна. Долларын ханшийг буул­гахаар их хэмжээний мөнгө биш гэж хэлэх судлаач ч байгаа.  Эдийн засагч Ө.Ганзориг ам.долларын ханшийг буулгахын
тулд дахин бонд гаргах хэрэгтэй гэж  онцолж
байсан.  Тэгэхээр Засгийн энэ удаагийн бонд
гаргаж босгосон мөнгө дол­ларын ханшид зохих хэмжээний­хээ нөлөө­гөө үзүүлэх нь
дамжиг­гүй. Иенийн захаас босгох мөнгө  цаашдаа
нэмэгдэх болохоор энэ таамаглал биеллээ олно гэдэгт эргэлзэх юм алга. Гэхдээ бондод
найдахаас  илүү гадаадын хөрөнгө оруулалтыг  татах чиглэлээр хийж буй ажлуудынхаа эрчийг нэмэх
шаардлага шийдвэр гаргагчдын өмнө бий. Хөрөнгө оруу­лал­тын хуулийг дагаж гарах
журмаа тодорхой болгох, Ашигт малтмалын хуулинд оруулах өөрч­лөлтөө даруйхан хийх,
гадаад зах зээл дээр бодлого шийдвэр, ханд­лагаа сурталчлах гээд хүлээлт үүс­чихсэн
ажлууд зөндөө байгаа. Тэгж чадвал бонд дагасан их мөнгө эдийн засгийг дор нь өндийлгөөд
ирнэ.

БОНДЫН МӨНГИЙГ ЮУНД ЗАРАХ ВЭ?

Иенийн захаас босгосон энэ мөнгийг Японтой хамтран хэрэг­жүүлж
байгаа том төслүүдэд зар­цуулна. Анхнаасаа тийм тохи­роогоор гаргаж байгаа.  Манай улс 
Дарханы газрын тосны үйлдвэрийн төслийг “Марбуени”-тай, тавдугаар цахилгаан
станцын төслийг  “Со­жиц”-той гээд   хэд хэдэн том төсөл дээр арлынхантай хамтарч
буй. Эдгээр  төсөл дээр япончуудтай хамтарч
байгаа үндэсний компаниуд төслөө үргэлжлүүлэх 
мөнгөтэй болсон гэсэн үг. Япончуудын хувьд хамтарч буй том төслүүдийн 15
хувийг дотоодоосоо санхүүжүүл гэсэн болзол тавьж эхэлсэн. Тэгэхээр бондоос орж ирэх
мөнгө том төс­лүүдийн 15 хувийг санхүүжүүлэхэд зарцуулагдана. Одоогоор бондын мөнгийг
дэд бүтцийн төслүүд, Дарханы газрын тосны үйлдвэр барихад зарцуулна гэсэн мэдээлэл
цацагдаж байна. Дотооддоо шатахуунаа үйлд­вэрлээд эхэлбэл  эдийн засагт үнийн савлагаа үүсэх нь багасна.
Инфляцийн суурь шалтгаан нь манай улсын хувьд шатахуун болоод байгаа. Япончуудтай
хамтарч буй тавдугаар цахилгаан станцын хөрөнгө оруулалт ч тодорхой хэмжээгээр шийдэгдэх
байх. Ингээд бодохоор “Самурай” бондын мөнгө эдийн засагт бодитой нөлөө үзүү­лэхээр
харагдаж байна. Ерөнхий сайд “Самурай” бондын хөрөнгөөр эдийн засгийн өндөр үр ашигтай
төслүүдийг санхүүжүүлнэ гэдгээ зарлачихсан болохоор эдийн засагт  шууд утгаараа нөлөөлөхгүй зүйлд энэ мөнгийг зарахгүй
нь тодорхой.

ДАРААГИЙН МӨНГӨ УДАХГҮЙ ОРЖ ИРНЭ

Ерөнхий сайдыг Японд айлчлах үеэр тэрбум доллартай тэнцэхүйц хэмжээний
иен зээлэх бололцоотой гэсэн мэдээллийг албаныхан өгч байсан. Яг одоогоор бол
600 сая ам.дол­лартай тэнцэхээр иенийг бид авахаар болсон гэх мэдээлэл цацагдаж
байгаа. Японы хөрөнгө оруулагчдын манай зах зээлд мөнгөө оруулах сонирхол өндөр
байгаа учраас үлдсэн мөнгө  ойрын хугацаанд
орж ирэх магадлал өндөр гэсэн үг. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн Японд айлчлах үеэрээ
самурай бондод мөнгөө оруулах сонирхолтой эрхмүүдийг байрлаж буй зочид буудалдаа
урьсан юм. Тэр уулзалтад 49 компанийн төлөөлөл ирснийг Японы тал “Их хүн оролцлоо”
гэж онцолж байв. “Самурай” бонд гаргасан улс орон, компаниуд ийм уулзалт зохиодог
жишигтэй юм билээ. Өмнө нь зохиогдсон ийм уулзалтуудад дээд тал нь хориод компанийн
төлөөлөл ирж байж. Тэд манайхыг илүү   сонирхож
байгаа учраас магадгүй  жилдээ багтаад
600 сая ам.долларын биш нэг тэрбум доллартай тэнцэхээр иен зах зээлд орж ирж мэдэх
юм. Энэ бондыг Засгийн газар таван тэрбум ам.долларын бонддоо багтаан авч байгаа
билээ. Одоогоор дэлхийн зах дээрээс ам.доллараар 1.5 тэрбум ам.доллар босгоод буй.
Иенийн захаас босгох мөнгийг 600 сая ам.доллартай тэнцэхээр гэж тооцвол өнөөдрийн
байдлаар  хоёр тэрбум гаруй ам.доллар босгоод
байна.  Төсвийн тогтвортой байдлын хуу­лиар
бол  Засгийн газрын  өр ДНБ-ий 30 хувиас хэтрэх учиргүй. Саму­рай бонд
гаргаж босгосон мөнгийг нэмбэл засаг хуулиа зөрчихөөр байгаа юм. Гэхдээ Засгийн
газар УИХ-д төсвийн тодотголын төслийг өргөн барих гэж байгаа. Пар­ламент энэ төслийн
хэлэлцүүлгээр өр тавих хувь хэмжээг өсгөх юм бол гүйцэтгэх засаглал хуулиа зөрчөөгүй
гэж харагдана. Юутай ч Сангийн сайдын “Хөгжлийн хөрөнгө оруулалт” гэж онцлоод буй
багагүй хэмжээний мөнгө  эдийн засагт орж
ирчихээд байна. Хөгж­лийн банк энэ мөнгийг ком­паниудад төгрөгөөр зээлнэ гэх мэдээлэл
бий.

Ц.БААСАНСҮРЭН

 

 

 

Никки Минаж.
Одоогоос хэдхэн жилийн өмнө Нью-Йорк хотын Бронкс дүүргийн “Red Lobster” хэ­мээх
Америкийн сүлжээ рес­тораны жи­рийн нэгэн зөөгч байв. Түүний нэрийг ойр дотныхноос
нь өөр хэн ч мэдэхгүй бас танихгүй. Захиалсан хоолоо идчих­сэн мөнгөө төлөлгүй гараад
зуг­таачихсан залуусын төлбөр болох 38 доллар 75 центийг төлж чадаагүй болохоороо
ажлаасаа халагдан Нью-Йорк хотын ажилгүйчүүдийн тоог нэгээр нэмсэн эмэгтэй. Жүжигчин
болохын төлөө бүхнээ зориулж, чадлаараа хичээсэн хэдий ч бүтээгүй учраас зөвхөн
амь зуухын эрхэнд зөөгчөөс авахуулаад зочид буудлын цэвэрлэгч хүртэл хийж явсан
зорил­гогүй, хүсэл мөрөөдөлгүй нэгэн болсон байж. 100 долларын дэвсгэртийг 20 насандаа
л анх гартаа атгаж үзсэн, тарчиг­дуухан амьдралтай, Испаниас Аме­рикийг зорин ирсэн
сая сая цагаач­дын нэг байсан. Тэгвэл тэр өнөөдөр Амери­кийн Биллбоард буюу шилдэг
100 дууны жагсаалтанд долоон уран бүтээл нь багтсан анхны эмэгтэй реппер. Түүнийг
The New York Times сонин “Бүх цаг үеийн түүхэн дэх хамгийн нөлөө бүхий эмэгтэй реп­пер”,
“MTV” телевиз 2011 оны онцлох уран бүтээлчээр шалгаруулсан. Мөн долоон  BET Awards, дөрвөн American Music Awards, хоёр
MTV Music Awards, болон MTV Europe Music Award, таван удаагийн Bill­board Music
Awards-ийн шагналтан.

Түүний
гаргасан цомгууд дэлхий даяар сая сая хувиар борлуулагдаж, тэр чинээгээрээ дэлхийн
өнцөг бу­лан бүрт өөрийн шүтэн бишрэгчтэй. Никки Минаж гайхалтай амжилтын эзэн болсон.
Никки Минаж хэмээх тайзны нэрээрээ дэлхийд алдарш­сан Оника Танъя Маражийн бага
нас хүчирхийлэл, гуйланчлал, гадуурхал дунд өнгөрчээ. Тэрээр Сант Жеймс хэмээх Испанийн
нэгэн жижиг боом­тын хотод 1982 оны арванхоёр­дугаар сард төржээ. Түүний эцэг Карол
Роберт Мараж нь мөрийтэй тоглохоос гадна хар тамхинд донт­сон нэгэн байж. Америкийн
тээврийн компанид ажилладаг байсан хэдий ч цалингаа хар тамхи, зугаа цэнгэлд зарцуулчихдаг
байсан талаар хожим нь Никки “Үргэлж согтуу, эсвэл мансуурчихсан байдалтай л аавыгаа
хардаг байсан. Бусдад халуун ам бүлээрээ, аав ээж, ах дүү нартайгаа халуун ам бүлээрээ
амьдарсан мөчүүд бол хамгийн гэгээлэг, бодох тусам хайрын амтыг мэдрүүлж, гэгээлэг
сайхныг харуулсан мөч байдаг. Тэгвэл миний хувьд таван нас хүртлээ аав, ээжтэйгээ
хамт амь­дарсан тэр мөчүүд хар дарсан зүүд шиг байсан. Хэдий би жаахан байсан ч
зарим зүйлийг тод санадаг. Бүр таван настай байхад аав мансуурч ирээд, мөнгө өгөхгүй
бол гэрт чинь шатааж ална гэж ээжийг сүрдүүлж байсныг хүртэл санадаг. Тэр хэлсэндээ
хүр­сэн. Гэрт гал тавьчихаад хаалгаа гаднаас нь түгжээд хэнэг ч үгүй гараад явчихсан.
Хөршүүд хаалга эвдэж, биднийг гаргаагүй бол… Бодохоос ч аймаар санагддаг” хэмээн
нэгэн ярилц­лагадаа дурдсан байдаг. Никкигийн ээж нь амьдралын хүнд ачааг ганцаар
үүрч, өдөрт хоёроос гурван ажил давхар хийдэг байсан ч амьдралд нь хүрэлцдэггүй
байж. Тэгээд ч эмээ, ээж хоёр нь хоорондоо таарамж муутай байсан учраас эмээ нь
Никкитэй хамт Америкт цагаачлах замыг сонгожээ. Ингэж таван настай Никки эмээтэйгээ
Америкийн Нью-Йорк хотод анх хөл тавьсан юм. Байрны хөлс хамгийн хямд учраас Күйнс
дүүргийн борчуудын хороо­лолд амьдрах болжээ. Аль ч хот, дүүргийн захын хорооллын
адилаар харанхуй гудам, үймээн самуунтай айдас түгшүүр дүүрэн орчин болох Күйнс
дүүрэгт амьдрах болсон юм. Ирсэн даруйдаа ажил хайж, багагүй хугацаа хугацаа зарцуулсан
түүний эмээд хямд түрээстэй захын хороо­лолд амьдрахаас өөр сонголт байсангүй. 

Эмээ нь
дэлгүүрт худалдагчаар ажилд орсон даруйдаа Никкиг сур­гуульд оруулав. Ингэж Никкид
сурч боловсрох, шинэ нөхөдтэй болох боломж бүрдсэн юм. Хэнтэй ч найр­саг, эелдэг
харьцдаг учраас түүнд найз нөхөдтэй болох нь тийм ч хүндрэлтэй байсангүй. Тэрээр
ахлах сургуульд байхаасаа Кларнет хөг­жим тоглодог бай­сан бөгөөд LaGuardia-ийн
ахлах сур­гуульд  байхаасаа урлагт шим­тэн
дурлажээ. Тэрээр драмын тог­лолтонд оролцож дуулж эх­лэхээр шийдсэн хэ­дий ч сонгон
шал­гаруулалтанд нь тэнцээгүй юм. Гэ­сэн хэдий ч тэрээр бууж өгсөнгүй.
“Broadway” театрын сонгон шал­гаруулал­танд тэнцэж, “Чамайг мартахын тулд” хэмээх
жүжигт хүр­тэл тог­ложээ. Энэ үедээ тэрээр амьдралаа урлаг, тэр дундаа алдартай
жүжигчин болохын төлөө бүхнээ зориулна хэмээн өөр­төө андгайлсан гэдэг. Гэсэн хэдий
ч түүний жүжиглэлт сайжрахгүй байна гэх шалтгаанаар найруулагч нь жүжигтээ үргэлжлүүлэн
тоглуулахаас татгалзжээ. Үүний дараагаар хэд хэдэн театрт шалгалт өгсөн боловч тэнцээгүй
юм. Энэ үеэр түүнд өдөр бүр халаасны мөнгө өгдөг, байр­ныхаа түрээсийг өгдөг эмээ
нь хөг­ширч, худалдааны байгууллагадаа үргэлжлүүлэн ажиллах боломжгүй болжээ. Энэ
цаг үед жүжигчин болж, театрт ажиллах хүсэл мөрөөдлөө түр хойш тавьж, өнөө маргаашийн
хэрэг­лээнийхээ мөнгийг олохын тулд хүссэн хүсээгүй ажил хийх ёстойгоо Никки ухаарсан
юм. Эмээ нь ч нас биед хүрсэн зээ охиныхоо хамаг юмыг бэлдэж өгөөд, муу зан сургаж
байна гэдгээ ухаарсан учраас түү­нийг ажил хийх хэрэгтэй гэдгийг байнга сануулдаг
болов. Ийнхүү тэрээр  гол зогоохын тулд ямар
ч хамаагүй ажил хийж эхэлжээ. Бронкс дүүргийн “Red Lobster” хэ­мээх Америкийн нэгэн
сүлжээ ресторанд зөөгчөөр ажиллах болов. Төлбөрөө төлөөгүй залуу­сын 38 доллар
75 центийг төлж чадаагүй учраас аж­лаасаа нэг өдөр халагдав. Үүний дараа дахин өөр
нэгэн ресторанд зөөгчөөр ажиллаж эхэлжээ. Үйлчлүүлэгчтэй маргалд­саны улмаас мөн
л ажлаас нь халчихжээ. Энэ тухайгаа тэрээр “Би Нью-Йоркийн бараг бүх ресторанд ажилласан
байх аа. Одоо бодоход нэг газартаа хэдхэн сараас илүү удаан хугацаагаар тогтвортой
ажиллаж байгаагүй юм байна” хэмээн хошигнон өгүүлсэн байдаг.

Багаасаа
дуулах авьяастай түүнд Брүүклен дүүрэг дэх “Hoodstars,” хэмээх группийн ахлагч хамтарч
уран бүтээл туурвих санал тавьжээ. Хэсэг хугацаанд хамтран уран бүтээл туурвисан
хэдий ч хамтлагаа орхиж, бие даасан уран бүтээл туурвихаар болжээ. Минаж өөрийн
бие даасан хэд хэдэн уран бүтээл туурвисан бөгөөд зарим нь дуу бич­лэгийн студи
руу илгээсэн байна. Ийнхүү тэрээр “Mizay” энтертайн­ментийн үүсгэн байгуулагч Дебра
Антнитай холбоо тогтоосон байна.  Фенди бол
“Dirty Money” энтер­тайнментийн эзэн Минажтай холбоо тогтоосон нь түүний амжилтын
гарааны эхлэл болсон юм. Никкигийн “Young Money Entertain­ment”-тай хамтран гаргасан
Pink Friday хэмээх анхны цомог нь 2010 онд ху­далдаанд гарсан даруй­даа бор­луулалтаараа
тэргүүлж, Америкийн дуу бичлэгийн студийн холбооны олгодог сая хувь борлогд­сон
цомогт олгодог “Платинум” өргөмжлөл хүртжээ. 
Түүнч­лэн цомогт багтсан уран бүтээлүүд нь Америкийн шилдэг 200 дууны жагсаалтыг
тэргүүлсэн юм. 2010 оноос өдийг хүртэл хугацаа түүний хувьд амжилтаар дүүрэн он
жилүүд байлаа. Тухайлбал “Super Bass” дууг нь онлайнаар найман сая гаруй хүн татан
авч, сонсож, Америкийн бүх цаг үеийн түүхэн дэх хамгийн олон хувиар борлуулагдсан
дуугаар шалгарч байжээ. Мөн Америкийн хит 100 дууны жагсаалтад долоон дуу нь нэгэн
зэрэг бичигдсэн анхны эмэгтэй реппер болсон юм. Түүний “Pink Friday: Roman
Reloaded” хэмээх хоёр дахь цомог 2012 онд гарсан бөгөөд жилийн туршид борлуулал­таараа
тэргүүлсэн юм. Уг цомгийн дуунууд дотроос “Starships” Бил­лбоард жагсаалтын тавд
орж, 2012 оны хамгийн олон хувиар татаж авсан уран бүтээл болсон юм. 2013 онд Минажийн
цомог дэлхий даяар таван сая гаруй хувиар борлогдсон байна. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр
сард Билл­боард чартын хамгийн олон удаа уран бүтээл нь бичигдсэн эмэгтэй реппер
болсон юм. Мөн “Adidas”, “MAC Cosmetics”, “Pepsi” зэрэг брэндийн нүүр царай билээ.
Тэрээр ” Ice Age: Continental Drift” хүүхэлдэйн кинонд дуу оруулсан нь “The
Other Woman” хэмээх анхны кинонд нь тоглох эхлэлийг тавьжээ. Тэр өнөөдөр
үглээд зогсох­гүй, чадварлаг дуулдаг. Өөрөөр хэлбэл хип хоп үглэдэг, басхүү поп
дуу ч дуулчихдаг чадварлаг нэгэн юм. Тиймээс тэрээр хэн нэгэнтэй хамтарч уран бүтээл
туурвихаас илүү ган­цаарчилж дуулахыг илүүд үздэг байна. Никки дууны өргөлт болон
дахилтыг хоолойныхоо онцлогт тохируулан өвөрмөц гаргаж чаддагаас гадна дууныхаа
райм хар ярианы хэллэгийг ашиг­лаж бичдэгээрээ бусад уран бү­тээлчдээс ялгардаг
юм. Тэрээр харийн гэмээр олон өнгийн пиджак, хиймэл үс болон хувцаслалтаараа өөрийн
имиджийг бүрдүүлээд зогсох­гүй бусдаар хүлээн зөвшөөрүүлсэн уран бүтээлч. Никки
Минаж “Амьдралын туулж өнгөрүүлсэн хүнд хэцүү бүхнээс аль ч сургууль, ямар ч багш
заадаггүй амьдралын ухааныг олж авсан. Тэр нь өнөөдрийн алдар хүндэд хүрэ­хийн хөдөлшгүй
бат суурь нь болж өгсөн юм” хэмээжээ.  Тэрээр
“VIBE” сэтгүүлд өгсөн ярилц­лагадаа “Эмэгтэй репперүүд дандаа л хайрын тухай дуулдаг.
Поп, рок, альтернатив гээд урлагийн бүхий л төрөл хайрын тухай залхтал дуулж байхад
хажуунаас репперүүд үглээд эхэлбэл хэнд ч таатай санагдахгүй. Магадгүй хайр дуулж
олны анхаа­ралд өртөж, амжилтанд хүрнэ гэж эндүүрдэг. Харин репперүүд хайр сэтгэл,
үзэн ядалт, өшөө хорсол, баяр баяс­галангаас авахуулаад бурхан чөт­гөрийн тухай
үглэн дуулдаг” гэсэн юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Сүүлийн 400 гаруй жилийн хугацаанд
дэлхийн өнцөг булан бүрт тасралтгүй тоглогдож, үзэгчдийн хүртээл болж байсан бүтээл
бол Уиллиам Шекспирийн жүжгүүд. Шекспирийн сонгодог бүтээлийг тоглож байж дэлхийн
театрууд академик нэр зүүдэг гэлцдэг. Бас түүний бүтээлүүд жижигхэн хот, тосгоны
театр клубуудэд ч тавигдаж байдаг, алдартай нэртэй жүжигчдээс эхлээд оюутнууд хүртэл
тоглож байдаг хамгийн хүртээмжтэй зохиол бүтээл байдаг билээ. Урлагийн сургуулийн
оюутан биш атлаа би хүртэл гадаадын уран зохиолын хичээл дээрээ Шекс­пирийн “Отелло”-гийн
Дездемоны дүрийг бүтээхийн тулд Дуурийн театраас Х.Уртнасан гуайн өмсдөг байсан
гэх хүрэн хилэн даашинзыг гуйж аваад сүлбээрдэж байгаад өмссөн олон жилийн өмнөх
явдлаа санахад хөгжилтэй гэмээр. Уил­лиам Шекспирийг тойрсон том судлал хэдийнэ
бий болжээ. Энэ судлал уран бүтээл хийгээд хувийн амьдрал гэсэн хоёр чиглэлээр хөгжсөн
байдаг. Гэхдээ түүний уран бүтээлүүд нарийвчлан суд­лагдахын хэрээр хувийн амьдрал
нь нууцлаг байдаг хэмээдэг юм.

Сүмийн бичиг баримтад тэмдэг­лэгдэн
үлдсэнээс харахад Уил­лиам Шекспирийг 1564 оны дө­рөвдүгээр сарын 26-нд сүмд адис­ласан
байдаг ажээ. Тиймээс тухайн үеийн уламжлалаас тооцоолоод нэрт зохиолчийн  төрсөн өдөр нь үүнээс гурав хоногийн өмнө буюу
23-нд гэгддэг юм. Бас түүнийг энэ ертөнцөд ирсэн өдрөө хор­воогоос буцсан алдартан
ч гэдэг. Бас үхсэн өдөр, төрсөн өдрийг нь зориуд нэг өдөр болгосон ч хэмээдэг. Тэрбээр
1616 оны дөрөвдүгээр сарын 23-нд насан эцэслэсэн байдаг юм.

Хийсэн бүтээснээрээ дэлхийн түүхэнд
бат нот үлдэж хоцорсон энэ хүний мэндэлсний 450 жилийн ой өнөө жил тохиож байна.

Шекспирийн төрсөн хот гэд­гээрээ мөнхөрч
үлдсэн Стрэтфорд Лондонгоос баруунтайд байх зээл наймаа төвлөрсөн жижиг хот байжээ.
Арьс ширний худалдаачин Жон Шекспир багахан шиг газрын өв залгамжлагч Мэри Арден
нарын гэр бүлд Уиллиам Шекспир мэндэлжээ. Тэр дээрээ хоёр эгчтэй, дороо гурван дүүтэй  байж. Түүнийг төрж байх үед аавынх нь худалдаа
наймаа цэцэглэж, олз омогтой байсан гэдэг. Гэхдээ аугаа зохиолчийг зургаан нас хүрэх
үеэс тэдний орлого муудаж, тааруу найруухан амьдрах болжээ. Тухайн үеийн энгийн
ардын хүүх­дүүд суралцдаг байсан үнэ төлбөргүй “Хааны шинэ сургууль”-д орж, уншиж
бичихийг заалгасан байх гэж судлаачид таамагладаг бөгөөд хувийн багш авч чаддаггүй
байсан нь зохиолчийн бичих авьяасыг өдөөж сэрээж өгсөн гэцгээдэг юм. Нэгэнт гайхалтай
бүтээлүүд туурвисан хүний түүхийг сэргээж босгоход юу ч гэж тайл­барлаж болох байх
л даа. Хэрэв боломжтой айлд өсч хүмүүжсэн бол өндөр боловсрол олгосных л гэж тайлах
байсан биз гэж бодогдмоор.

Залуу Шекспир 18 насандаа Энне Хэйтвэй
хэмээх өөрөөсөө найман насаар эгчмэд бүсгүйтэй гэрлэсэн ажээ. Бүсгүй жирэмсэн болсон
учраас гэрлэхээс өөр арга байгаагүй аж. Тэд 1582 оны арваннэгдүгээр сард гэрлэж
дараа жилийн тавдугаар сард охин нь төржээ. Үүнээс хоёр жилийн дараа хоёр ихэр хүүхэдтэй
болсон ч нэг хүү нь 11 насандаа тодорхойгүй шалтгааны улмаас нас барсан байдаг юм.
Энэ цагаас хойш Шекспирийн амьдралын гээгдсэн хэдэн жил эхэлдэг. Өөрөөр хэлбэл түүний
тухай ямар ч мэдээлэл байдаггүй.

Түүнийг нэг хэсэг газрын эзнээсээ
зугтаж амьдрахаас аргагүйд хүрсэн эсвэл бөглүү газар очиж туслах багшаар ажилласан
гэцгээх нь бий ч хамгийн магад­лалтай нь Лондонгийн театрт морь маллагчаар ажиллаж
байсан хэмээдэг. Бас түүний намтарт театрын туслах ажилтан, тайзан дээр үгээ мартсан
жүжигчинд хажуугаас үгийг нь сануулан хэлдэг ажилтай байсан талаар бичсэн байдаг.

1592 оны түүхэн бичиг ба­римтаас харахад
аугаа Уиллиам Шекспир театрт зохиол бичиж, жүжиг тоглоод цалин авдаг болгочихсон
байсан нь батлагддаг ажээ.

1597 он гэхэд Уиллиам Шекспирийн
37 жүжгийн 15 нь хэдийнэ бичигдсэн байв. 33 настай идэр эр Лондонгоос мо­риор дөрвөн
өдрийн турш явж байж хүрдэг төрөлх хот Стрэт­фордынхоо хамгийн сайхан байшингуудын
нэгийг худалдан авсан байсан гэхээр цалин цуух нь боломжийн байжээ гэмээр. Гэхдээ
тэр голдуу нийслэлдээ амьдарч бүтээлээ туурвиж байсан бөгөөд театр хаагддаг Лантены
40 хоногт төрөлх хотдоо очдог байсан ажээ. Арванзургадугаар зуунд театрын жүжигчин,
уран бүтээлчдийг нийгмийн дээд давхаргынхан гэж үздэггүй ч язгууртан дээдэстэй найз
нөхдийн харилцаатай байх нь элбэг байв. Шекспирийн уран бүтээлд ч язгууртан нөхдөдөө
зориулсан шүлгүүд байдаг. 1599 онд Уиллиам Шекспир бизнесийн түншүүдтэйгээ хамтран
өөрийн гэсэн театр байгуулснаа “Бөмбөрцөг” гэж нэрлэжээ.

Түүний анхны уран бүтээл тэр үеийнхээ
хэв шинжийг агуулсан гэнэн хэв маягтай инээдмийн болоод түүхэн бүтээлүүд байсан
гэгддэг. 1590-ээд онд бичигдсэн бүтээлүүд дунд Английн хаадын тухай цуврал жүжгүүд,
“Ромео Жульетта” жүжиг нь байдаг. Удалгүй тэр өөрийн өнгө аясаа харуулсан бүтээлүүд
туурвих болсон бөгөөд уран бүтээлийн хоёр дахь үе буюу алдарт эмгэнэлт жүжгүүдээ
1608 он гэхэд бичсэн байв.

Түүний “Гамлет”, “Лир ван”, “Отелло”,
“Махбет” гээд тус бүртээ түүх дагуулсан алдарт бүтээлүүд чухам энэ үед бичигджээ.
Ид үедээ бичигдсэн бүтээлүүд нь хүний ёс суртахуун, урвалт, хар санаа өш хонзонг
багтаасан гэгддэг бол сүүлдээ эмгэнэлт инээдмийн жүжгийн зохиолуудыг туурвисан байдаг.
Гэхдээ амьд сэрүүн ахуйд нь хүн төрөлхтөн гайхалтай бүтээлүүдийг нь мэдэрч мэдээд
шагшиж байсан гэвэл үгүй. Түүнийг насан эцэслэснээс 150 жилийн дараагаас Шекспирийн
зохио­луудыг утга зохиол шүүмжлэгч нар сонирхож эхэлсэн бөгөөд сүүлд 19 дүгээр зуунд
л театрууд бүтээлийг нь тайзнаа амьдруулах болсон юм. Үүнийг дагаад Шекспир судлал
ч хөгжиж тэртээ он жилүүдэд улирч үлдсэн түүхийг сэргээх гэж оролдох болсон билээ.
Энэхүү аугаа уран бүтээлчийг хэн байсныг нээх гэж оролдохоос гадна тэрхүү гайхалтай
бүтээл дээр буусан санаа, философийг судалж эхэлсэн юм. Тэр ч байтугай бүх зохиолоо
өөрөө бичсэн үү гэдгийг нь Стрэтфордын сургуулийн дүрмийн хичээл энэ тэртэй нь харьцуулан
байж судалсан ажээ. Ямартай ч тэрбээр бүх зохиолоо өөрөө бичжээ гэдгийг нь баталж.
Шекспирийн Оксфордын нийгэмлэг 1957 онд байгуулагдсан бөгөөд энэ газарт түүний уран
бүтээлтэй холбогдолтой бүхий л судалгааг хийж, элдэв таамаг сэжигт эцсийн хариуг
нь гаргаж байдаг юм.

Бас Шекспирийн театр ч хүмүүсийг татах
нэгэн газар болсоор ирлээ. 17 дугаар зуунд гэхэд л Шекспирийн жүжиг, шүлгийн жинхэнэ
зохиогч хэн бэ гэсэн томоохон хэлэлцүүлэг өрнөж байсан болохоор арга ч үгүй биз
дээ. Одоогоос дөрвөн зуу гаруй жилийн хугацаанд уран бүтээлээрээ амьдарч, сүүлийн
нэг зуун жилийн турш эмгэнэлт бүтээлийн хаан, тайзны уран бүтээлийн гайхамшиг болсон
гэгдэж буй энэ хүний түүх намтар тийм ч тодорхойгүй. Гэр бүлийн амьдрал нь тунгалаг
тодорхойгүй, амаргүй хувь тавиланг туулж ирсэн болов уу гэж таамаглагддаг.

Өөрөөсөө эгч бүсгүйтэй учирч тэр нь
жирэмсэн болсон учраас яалт ч үгүй гэрлэсэн азгүй хувь тавиланг туулсан гэдэг бол
бас залуу эрд хайртай байсан гэх  явган яриа
ч бий. Гэхдээ гэрлэсэн эмэгтэйд зориулан бичсэн “Харанхуйн эмэгтэй” сонет нь түүнийг
эсрэг хүйстнээ сонирхдог нэгэн байсныг баталдаг гэдэг билээ.

Уиллиам Шекспирийг хүүхэд байхад нь
шахам төрсөн охин Сюзанна эмчтэй, ихрийн өрөөсөн  Жудиф нь дарс нэрэгчтэй гэрлэсэн байдаг. Түүний
бага хүргэн Томас  гэр бүлээсээ гадуур хүүхэдтэй
болсон нь Шекспирийн гэр бүлийг гутамшигт оруулсан юм. Хүргэнийх нь хүүхдийг гаргасан
хүүхэн төрөх үедээ нас барснаар хэрэг илэрч, сүмээс дарс нэрэгч эрийг олон нийтийн
өмнө нүглээ наминчлах шийтгэл оноожээ. Харин энэ хэрэг илэрсний дараа буюу насан
эцэслэхээсээ сар орчмын өмнө Уиллиам Шекспир гэрээслэлээ өөрчилсөн байна. Түүний
сүүлийн хүсэлтээр ихэнх өв хөрөнгийг том охин нь залгамжлан авах болсон бөгөөд түүний
үр удмаас төрсөн хүүд дамжуулан өгөх үүргийг хүлээжээ.  Бага охин нь гурван хүүхэдтэй байсан бөгөөд хэн
ч гэрлэж амжилгүй нас барсан бол том охин нь ганц охинтой байжээ.

Өв залгамжлагчийг төрүүлэх ёстой Элизабет
хүүхэд гаргалгүй явсаар 1670 онд нас барснаар Уиллиам Шекспирийн үр удам тасарчээ.
Түүний өв хөрөнгийн гуравны нэгийг авсан эхнэрийн талаар мэдээлэл хомс. Хэдийгээр
үр хүүхдийн хувьд тийм байсан хэдий ч түүний оюун ухаанаасаа ургуулан байж төрүүлсэн
уран бүтээл нь дахиад хэдэн зуунаар дуурсч орших нь тодорхой. Түүний бүтээл үйл
явдлын өрнөл, дүрийн онцлог, жанрын хувьд бусдаас яахын аргагүй ялгардаг. “Ромео
Жульетта” бичигдэхээс өмнө хайр дурлалын сэдэв эмгэнэлтэйгээр төгсдөггүй байсан
гэлцдэг. Бас түүний бүтээл дараа дараагийн олон гайхалтай зохиолын сэдэв, шүншиг
болсон хэмээдэг юм.

Судлаачдын гаргасан нэгэн сонирхолтой
тоогоор Шекспирийн бүтээлтэй холбоотой төрсөн 20 мянган дууны бүтээл байдаг гэнэ.
Бас өч төчнөөн зураачийн бүтээл энэхүү англи эрийн уран бүтээлээс сэдэвлэгдсэн байна.
Түүнчлэн өнөөдрийн англи хэл мөн л Шекспирийн бүтээлтэй холбогдож стандартад орж,
дүрэм,бичлэгийн хувьд сайжирсан юм байна. Бас “Отелло”, “Венецийн худалдаачин” гэх
зэрэг зохиолууд дээр хэрэглэгддэг олон үг өнөөдрийн хэлц үг болж үлдсэн байдаг байна.

“Шекспир бол он жилүүд биш юм. Тэр
бол бүх цаг хугацаа” гэж түүнийг тодорхойлон хэлсэн нэгэн үг байдаг. Үнэхээр л тэр
цаг хугацаагаар мөнхөд зорчиж, бүтээл туурвилаараа ертөнцөд шинээр мэндэлж байгаа
хүмүүстэй уулзсаар л байна. Хэдийгээр түүний дүр төрхийг үлдээж хоцорсон ганц ч
хөрөг зураг байдаггүй , 18 дугаар зуунд түүнийг төсөөлөн зурсан зургаар мөнхөрч
үлдсэн ч тэр ямар төрхтэй байсан нь хүмүүст сонин биш байна. Харин үргэлж шинээр
уншигдаж, танигдаж байдаг бүтээлүүд нь байнгад хүмүүсийн анхаарлыг татсаар байна,
тэгсээр ч байх болно.

Э.ЭНЭРЭЛ

Өнөө жил өмнөх жи­лүүдийг бодвол арай
эрт золголт хийнэ. Учир нь энэ сарын 31-нд цагаан сарын шинийн нэгэн то­хиож байгаа
юм. Тийм болохоор шинэ жилийн баярын уур амьсгал бараг намжаагүй байхад хү­мүүс
сар шинийн баярын бэлтгэлээ хийж эхэлжээ. Цагаан сарын баярын гол идээ, будаа нь
хэвийн боов, бууз юм. Томоохон зах, худалдааны төвүү­дэд хамгийн эрэлттэй бү­тээгдэхүүн
нь ч бууз, банш, хэвийн боов бай­гаа. Сар шинийн баяр дөхөөд ирэхээр хөдөө­ний айлуудад
хэвийн боов, бууз хийх том ажил гардаг. Айл саахалтаа­раа нийлж ирээд л хэдэн зуугаар
нь хэвийн боов, хэдэн мянгаар нь бууз хийдэгсэн. Харин нийслэ­лийнхэн тэгж их ажил
удаад байхгүй. Мөнгө нь байвал дэлгүүр ороод л худалдаад авчихна. Тав­гаа тав, долоо,
ес зэрэг хэдэн үеэр засах бо­ломжтойгоор нь тоо шир­хэгийг нь тааруулаад сав­лаад
бэлдчихсэн байдаг билээ. Амт чанар, өнгө үзэмжийн хувьд ч өргөн сонголттой болж.
Одоо­гоор манайд хэвийн боов­ны хэд хэдэн үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулж бай­на.  Хэвийн боов үйлдвэрлэдэг ком­паниудаас “Талх чихэр”-ийн
хэ­вийн боов их эрэлттэй байгаа талаар наймаачид ч ярьж байв. Ингээд “Талх чихэр”
компанийн нарийн боовны үйлдвэрийг зори­лоо. Тус компани сар шинийн баярт зориул­сан
хэвийн боовоо өчигдрөөс албан ёсоор үйлдвэр­лэж эхэлжээ. Мон­голчууд цагаан сарын
баяраар аль өнгөтэй өөдтэй бүхнээ өмсч, хоол унд, идээ цагаа элбэг дэлбэг байхыг
хүсдэг. Тэгвэл тэр жилдээ өнгөтэй сайхан явна хэмээн бэлгэшээдэг билээ. Энэхүү ач
холбогдлыг бодож “Талх чихэр” компани Балжиннямтай сайн өдөр хэвийн боовоо үйлдвэр­лэж
эхэлсэн нь энэ аж.

“Талх чихэр” компанийн нарийн боовны
үйлд­вэр жигнэлтийн цех, чаналтын цех, бялууны цехээс бүрддэг байна. Хэвийн боов
үйлд­вэрлэж буй цех рүү орвол цагаан халаад өмссөн 70 орчим ажилтан харагдлаа. Дамжлагаас
хамаарч ажиллах хүний тоо өөр өөр. Дэлгүүрт зардаг хэвийн боовыг тусгай ав­томат
машинаар хэвэнд оруулаад гаргаад ирдэг  байх
гэж ойлгодог. Таваг дээр өрөөд тавихаар их л тэгшхэн, өө сэвгүй харагддаг шүү дээ.
Тэгвэл бодож байснаас огт өөр юм. Гурил зуурахаас бусад дамжлагыг үйлд­вэрийн ажилтнууд
гардан хийдэг юм байна. Автомат зуурагч машинд тодорхой тогтсон хэмжээгээр гури­лаа
хийгээд бүлээн ус, шар тос, масло, элсэн чихэр, давс, сод зэргийг жорын дагуу хийлээ.
Энэ нь 30 жилийн настай, уламжлалт жор. Ингээд зуурагчаас бэлэн болсон гурилаа аваад
нухагч машинд шил­жүүлэв. Нухагч машинаас гарсан гурилаа шууд хэвлээд дарчихгүй.
Цехийн голд байрлах дөрвөн ширээнд хувааж өгөх аж. Ширээ бүрт нэг цахилгаан жин
хэмжигч харагдав. Учир нь нухагчаас гарсан гурилыг 385-390 граммаар жижиглэн тасдаж,
тасадсан гурилыг ширээ тойрсон ажилтнууд авч дахин нухаж гарлаа. Нэг ширээнд дунджаар
15 хүн нухагч хийж байв. Тодруулбал, бэмбээ нухаж байгаа нь энэ.

Хэвийн боовны гурил нухахыг бэмбээ
нухна гэж монголчууд ярьдаг. Хэвийн боов хэр сайхан болох нь гагцхүү гурилын нухалтаас
шалтгаалдаг. Гурил хэр эвлэрч биежинэ хэвийн боов тэр чинээгээр өнгө зүс сайхан
болно. Хөдөө орон нутгийнхан хэвийн боовны бэмбээг гараа цэврүүттэл нухдагсан.  Тэгвэл энд үнэхээр нухалт гологдохгүй гэдэг нь
харагдаж байлаа. Бэлэн болсон бэмбээгээ дараагийн ширээнд шилжүүлнэ. Энэ ширээний
ажилт­нууд бэмбээг гонзгой хэлбэрт оруулж хэвээр дарахад бэлэн болгох аж. Ингээд
бэлдсэн бэмбээгээ шар тосоор тослоод тавиур дээр хэсэг амраана. Харин дараа нь бэлдсэн
гурил буюу бэмбээгээ хэвээр дарж гарав. Хэвний хэсэгт дөрөв, таван хэвлэгч ажилладаг
байна. Хэвний урт 26 см бол өргөн нь 11 см бөгөөд жингийн хувьд гурилын жинтэй ижил
400 грамм байлаа. Тэдний хэвний хээ адилхан хэдий ч уланд нь өөр өөр зураас зурах
аж. Нэг хэрээсэлж зурахад нөгөөх нь шулуун урт зураас хийж байх жишээтэй.  Яагаад гэхээр үйлдвэрээс гарсан хойно хэрэг­лэгчид
хэвийн боовны чанар, эвдрэл гэмтэлтэй холбоотой гомдол гаргаж буцаалт хийвэл тухайн
боовны улны тэмдэглэгээг хараад хэн хэвлэсэнтэй нь хариуцлага тооцдог байна. Гэхдээ
зөвхөн хэв дарахтай холбоотой юу гэдгийг мэдээж эхлээд тогтоож байгаад шүү дээ.
Ингээд хэвэнд орсон гурилаа дахин хэсэг амраагаад үндсэн ажил болох чанах тогоо
руу хийнэ. Хэвийн боовыг чанахад их нарийн мэд­рэмжтэй байх ёстой гэж хөгшчүүл ярьдаг.
Гал нь хэт ширүүдчихвэл улайж түлэгдээд цэврүү үүсчих талтай. Хэт зөөлөн галаар
чанавал боовны хүрээ хэсэг нь түүхий болох гээд ажиллагаа ихтэй гэдэг. Тиймээс тус
компанийнхан чанагч тогоо­нууддаа тосны халуун хэмжих тусгай хянагч систем байрлуулжээ.
Чанах явцад тосны халуун хэдэн хэм байгаа нь ханан дээрх төхөөрөмж дээр байнга гарч
байх юм. Ерөн­хийдөө 144 гэсэн тоо байнга харагдав.  Харин хэвийн боовоо сингапур тосонд чанадаг юм
билээ. Сингапур тосны үйлдвэртэй гэрээний дагуу ажилладаг бөгөөд тусгайлан саван
дээр нь “Та чи” гэсэн хаягтай хилээр орж ирдэг юм байна. Тосны хувьд өөрсдийн лаборато­ритой
шинжилгээ, судалгаа нарийн хийсэн болохоор таарч тохирохгүй гэсэн асуудал байхгүй
гэнэ. Ингээд хэвийн боов бэлэн болонгуут хатааж, сэврээгээд хайрцаглаж, агуулахдаа
хийдэг байна. Агуулахаас өдөрт нь борлуулалтын машинууд нь ачаад дэлгүүрүүдэд тараана.
Харин дэлгүүрээс хэ­рэглэгчийн гарт очно. Хэрэглэгчдээс ирэх гомдол харьцангуй бага
байдаг гэнэ. Гэхдээ хэрэглэгчдийн гарт очихоос өмнө агуулахаас гараад 11 дамжлага
дамждаг болохыг Бялуу нарийн боовны үйлдвэрийн дарга Д.Гантөмөр хэлж байсан.

 

ТӨР АМГАЛАН БАЙХЫГ БЭЛГЭДЭЖ “ТҮМЭН
НАСАН” БООВ ХУДАЛДААНД ДАХИН ГАРГАЖ БАЙГАА

 

Ингээд тус компанийн бодлого
зохицуулалтын  албаны дарга Б.Бадмаагаас зарим
зүйлийг тодрууллаа.

 

-Танай компани хичнээн нэр төрлийн
хэвийн боов гаргаж байна вэ?

-“Талх чихэр” компани жилийн дөрвөн
улиралд хэвийн боовны үйлдвэрлэл явуулдаг. Харин өнөө­дөр /өчигдөр/ Балжинням тохиосон
энэ сайхан өдөр сар шинийн баярт зориулсан тавгийн идээний үйлд­вэрлэлээ эхлүүлж
байна. Манай компани үндсэндээ хоёр төрлийн хэвийн боов үйлдвэрлэж байгаа. “Атар”,
“Түмэн насан” хэвийн боов үйлдвэрлэж, худалдаанд гаргаж байна. “Түмэн насан” хэвийн
боо­выг бид гурав дахь жилдээ худал­даанд гаргаж байгаа билээ.

-Хоорондоо ямар ялгаатай юм бэ.
Амт чанарын хувьд өөр юм уу?

-“Атар” хэвийн боовны орцонд масло,
элсэн чихэр, шар тос, сод зэрэг бүтээгдэхүүн ордог. Харин “Түмэн насан” хэвийн боовонд
цэвэр шар тос ордог бөгөөд дээд зэргийн амт чанартай бүтээгдэхүүн юм. Хэмжээний
хувьд ч харилцан адилгүй. “Түмэн насан” хэвийн боов 600 грамм жинтэй бол “Атар”
хэвийн боов 400 грамм жинтэй.

-Хэдэн төгрөгийн үнэтэй вэ?

-“Атар” хэвийн боов ширхэг нь
2200 төгрөгийн үнэтэй. 15, 21 ширхгээр багцалсан байгаа. 15 болон 21 ширхгээр авсан
тохиолдолд 900 грамм жинтэй суурь еэвэн бэлэглэж байгаа. Харин “Түмэн насан” хэвийн
боовны ширхгийн үнэ 3999 төгрөг бол 26 ширхгээр савласан нь 119 999 төгрөгийн үнэтэй
худалдаалагдаж байна. Бусдаас арай тансаг зэрэглэлийн брэнд болох “Түмэн насан”
нэрийн боовны үнэ өндөр ч олон урамшуулал үнэгүй дагалдаж байгаа юм. Тухайлбал,
гурван килограмм жинтэй суурь еэвэн болон 10 ширхэг тахилын боов, дөрвөн бэрх шагай
бүхий дурсгалын зүйлс бэлгэнд ирж байгаа.

-Цагаан сарын баярт зориулсан хямдрал,
урам­шууллын талаар тодруулахгүй юу?

-Цагаан сарын баярт зориулсан “Атар”
иж бүрдлийг худалдан авагчдадаа санал болгож байна. Иж бүрдэл 15 нэр төрлийн бү­тээгдэхүүнтэй.
Монгол сайхан бэлгэдлийг бодож хадаг, сүү зэрэг байхаас гадна хэвийн боов, иж бүрэн
еэвэн, “Талх чихэр” нэрийн чихэр, жигнэмэг, цайны идээ, хор­хой ааруул, үзэм зэрэг
цагаан сараар хэрэгтэй бүхнийг багцалсан байгаа. Үнийн хувьд 15 ширхэг хэвийн боовтой
иж бүрдэл 69900 төгрөг, 21 ширхэг хэвийн боовтой иж бүрдэл нь 85900 төгрөгийн үнэтэй.
Мөн байгууллага хамт олонд зориулсан урамшуулал бий. “Атар” нэрийн хэвийн боовноос
50 хайрцгийг захиалбал урамшуулал болгож нэг хайрцаг хэвийн боов бэлгэнд өгөх болно.
Дүүрэг, хороо­ны ахмадууд ч бөөндөө захиалж болно. Тэгвэл дээрх урамшууллыг эдлэх
боломжтой гэв.

“Талх чихэр” компани сар шинийн боов
үйлдвэрлэх нээл­тэндээ хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллаж байсан хөдөлмөрийн баатар
ахмадуудыг урьж, гарын бэлэг өгсөн юм. Сүүлийн үед зөвхөн хотын иргэд гэлтгүй хөдөө
орон нутгийнхан бэлэн худалдааны хэвийн боов хэрэглэдэг болсон гэнэ. Иймд тус компанийнхан
21 аймагт борлуулалт хийж байгаа аж. Мөн томоохон сүлжээ дэлгүүр, худалдааны төвтэй
хамтарч ажил­лахаас гадна зургаан гэр цэг гар­гажээ. Тодруулбал, Москва хороол­лын
урд “Та чи” мөсөн хотхоны хашаанд, Бөхийн өргөөний хойно, “Голомт” хотхоны замын
урд, Драгон төвийн урд, Сүхбаатар дүүргийн нутаг дэвсгэр 32-ын той­рог, Баянзүрх
дүүргийн Цайз 16 дугаар хорооллын автобусны бууд­лын ард гэр цэгүүд гаргаж, үйлд­вэрийн
үнээр хэвийн боов авах боломжийг иргэдэд олгож байгаа аж.

Д.ДАВААСҮРЭН

Гэрэл
зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Б.Батнасан гэх залуу гэ­рээ­сээ өглөө
гарахдаа охи­ноо үнсээд “Эрт ирнээ” гээд  
явахдаа дахиж хэзээ ч эргэж ирэхгүй явж байгаагаа мэ­дээгүй биз. Зам дээр
машин­тайгаа явж байхад нь дээрээс нь төмөр унаж нарт хорвоод дахиж ирэхгүй явчихна
гэж тэр яахин  мэдэх билээ. Магад­гүй тэр
амьд явах эрх чөлөөндөө итгэж байсан биз. Охиноо сайн хүн болгож, хүн шиг сайхан
амьдрах гэж зүт­гэж явсан биз. Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас энэ барилгын
үйл ажилла­гааг зогсоосон боловч дүүр­гийн байцаагч нар очоод л хэдэн зөвлөмж өгөөд
дахин үйл ажиллагааг нь сэргээсэн байгаа юм. Хэрэв тэд ингэж дураар аашлаагүй бол
тэр барилгын компани хөдөл­мөрийн аюулгүй байдал зөр­чин ингэж хүний амь нас эрс­дүүлэхгүй
байсан. Тэр өдөр бас нэгэн барилгын липт унаж олон хүний амь нас дээсэн дөрөөн дээр
дэнжиг­нэсэн байна лээ. “Peace tower”-ын 
энэ барилгын липт стандарт  мөрдөөгүй
байдаг. Азаар хүний амь эрсэдсэнгүй.  Гэхдээ
цаашид энэ хэвээрээ байвал яахыг зөвхөн бурхан л мэдэх буй за.

Хөгжсөн улс орон гэдэг бол стандарт
мөрдсөн улс орон л байдаг. Тухайлбал тэр барилгыг барихдаа хамгаа­лалтын ногоон
тор татсан байсан бол тэр нэгэн залуу амиа алдахгүй байсан биз. Гэтэл манайд явган
хүний зам битгий хэл машины зам руу оруулаад барилга барь­чих­даг. Хэн ч үүнд санаа
тавь­даггүй. Хотын дарга нь ТҮЦ ажиллуулдаг хүмүүсийг стан­дарт мөрд гэж нурааж
суу­хынхаа оронд замбараагүй барьсан барилгын асуудлаа цэгцлэхгүй яав даа гэж бодо­хоос
гол харламаар.

2012 оны есдүгээр сард  бяцхан охин барилгын тех­никт дарагдаж нас барсан.
Тэгэхэд хичнээн шуугиан үүсч байлаа.  Хичээлээ
тараад явж байсан 12 настай Б.Есүгэн охины дээрээс “Мүүди” ХХК-ийн бетон зуурмаг
шахагч машины цемент дамжуулах хоолой унаж харамсал­тай­гаар амиа алдсан. Төд удал­гүй
Тэнгис кино театрын урд талд баригдаж байсан барил­га дээрээс төмөр унаж 19 настай
оюутан залуу амиа алдсан харамсалтай хэрэг гарав.  

Тэр үед хэн ч хариуцлага үүрээгүй
төдийгүй, тэр цагаас хойш ямар нэг арга хэмжээ аваагүй болох нь сая болж өнгөрсөн
эмгэнэлт хэргээс бэлхэн харагдлаа. Дахин ийм явдал гаргуулахгүй гэж Есүгэн охины
өдөртэй болъё гэж санал оруулсан ч хуулийн төсөл дэмжигдээгүй өнгөр­сөн. Есүгэн
охины аавыг Ерөн­­хийлөгч хүлээн авч, эмгэ­нэл илэрхийлэн төрийн өндөр алба хаагчид
үүнд анхаарал хандуулах ёстойг хэлж байлаа. Барилга, хот  байгуулалтын сайд Ц.Баяр­сайхан “Барилгын салбарын
хууль эрх зүйн байдлыг сайж­руулах, тодорхой стандартыг мөрдүүлэхэд анхаарч ажил­лана.
Тухайн шатанд асуудал гарвал төрд  хариуцлага
тооц­дог байя” гэж хэлж бай­сан удаатай. Хотын дарга Э.Бат-Үүл Үндсэн хуулийн заалтыг
дурдан байж, иргэ­нийхээ эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах үүр­гийг төрд
ногдуулсныг са­нуулж хэлж байлаа. Гэтэл бид иргэдээ аюулгүй, эрүүл амьд­рах эрхийг
хангаж чадахгүй байна. Энэ бүгдийг хуульчилж байж дур зоргоороо авирла­даг байдлыг
зогсоох ёстой гэж хэлж байсан. Албан ту­шаалтнууд зоргоороо ам гарч, зоргоороо ингэж
шоу­даж байж.

Монгол хүн өөрөө Мон­голын баялаг,
үнэт зүйл юм. Тэд энхийн цагт зүгээр явж байгаад л хариуцлагагүй хү­мүү­сийн, хариуцлагагүй
сал­барын, хариуцлагагүй албан тушаалтнуудын балгаар амиа алдаж байна. Есүгэн охин
амиа алдсанаас хойш жил гаруй хугацаа өнгөрч, хоёр он дамжаад байна. Гэ­тэл байдал
хэвэндээ л бай­гааг, эрүүл, аюулгүй амьдрах нөхцөл бүрдээгүйг Б.Батна­сан гэх
36 настай залуугийн харамсалтай үхэл ха­руул­лаа. Нэг жилд барилгын ос­лоос болж
маш олон хүн амь үрэгддэг тоо баримт бий. Энэ тоо жилээс жилд нэмэгдсэн байх юм.
Тэгэхээр хариуцах албан тушаалтнууд нь юу ч хийгээгүй байна гэсэн үг. Тэд хүний
зовлон, хүний үхлээр шоу  хийж байж. Хэрэв
санаа тавьсан бол өдийд ямар нэгэн арга хэмжээ авах байсан. Тиймээс Барилга, хот
бай­гуу­лалтын сайд Ц.Баярсайхан, хотын дарга Э.Бат-Үүл нар огцрох өргөдлөө өгөх
байх гэж найдаж байна. Тэднийг  гол хариуцлага
хүлээх ёстой хүмүүс гэдэгтэй хэн ч мар­гахгүй байх. Иргэдээ аюул осолгүй амьд байлгах
талаар энэ  төр засаг огт юу ч хийгээ­гүй
учраас эд огцрох ёстой. Эдгээр албан тушаалтанд хариуцлага тооцохгүй бол энэ байдал
хоёр жил, магадгүй хорин жилийн дараа ч хэвээ­рээ л байх биз. Үндсэн хуульд эрүүл
аюулгүй орчинд амьд­рах ёстойг заачихсан. Амьд явах эрхтэйг бас заасан. Үнд­сэн
хуулийн 19.2-т дээрх эрхийг хангаж өгөх үүргийг төрд хариуцуулсан.

Үндсэн хуулийн заалтаар бол улсын
батлагдсан за­маар амь нас аюулгүй байд­лаа хангуулаад явж байх ёстой жирийн нэг
иргэн  үүр­гээ биелүүлдэггүй төрөөс болж харамсалтайгаар
амиа алдлаа.

Машин дотроо сууж явсан иргэн дээрээс
нь тэнгэрээс   төмөр гэнэт унаад амийг нь
авч одно гэж яаж санах би­лээ.  Мөн өөрөө
амиа хамгаа­лах ямар ч боломж байхгүй. Ийм тохиолдолд  төр засаг амьд явах баталгаагаар хан­гах ёстой.
Гэтэл төр засаг ажлаа хийсэнгүй. Энэ хоёрыг огцор гэхээр зарим нь бодож байгаа биз.
“Огцорлоо гээд  амь насаа алдсан хүмүүс босоод
ирэх биш” гэж.  Тиймээ,  тэд босоод ирэхгүй. Гэхдээ дараа дараагийн ир­гэд
маань энхийн цагт гэнэ­тийн  үхлээр амиа алдахгүй
байхын тулд тэр муу муу­хайгаас хамгаалж ингэж бай­гаа юм. Хариуцлага тооцдог болчихвол
дараагийн дарга нар нь хариуцлагаа ухамсар­лаж эхэлнэ. Тэгээд хариуц­лага ухамсарлах
бага хэрэг. Харин хийх ёстойгоо хийдэг болох байх гэж горьдож бай­на. Улстөрчид
хотын дарга, сайд нар хүүхдийн амиар, хүний амиар шоу хийхээ бо­лих байх гэж бодож
байна. Түүний оронд хууль дүрмээ гаргаж, стандарт нормоо мөр­дөх байх аа гэсэндээ
үүнийг бичиж байна. Хүний жаахан ч гэсэн сэтгэл байдаг юм бол энэ хоёр хүн албан  тушаалаасаа огцрох ёстой.

Гудамжинд хичээлээ тараад явж байсан
жаахан охин, оюутан залуу, үрийнхээ төлөө амьдарч явсан идэр залуус амь насаа алдахгүй
болно. Энэ бүх болж өнгөр­сөн харамсалтай хэргүүдийн төлөөсийг төр төлөх ёстой.
Хариуцлагаа хүлээх хэрэг­тэй. Монгол Улсын Их Хурал  ч бас үүнд буруутай. Тэд иргэ­дийн­хээ төлөө,
эрүүл аюулгүй амьдруулахын тулд нүдээ олсон хууль баталсангүй.   Амьдралаас тасарсан, оноо авах гэсэн, хөрсөнд
буухгүй хууль баталж хэрэлдэж, хэм­лэлдэхийн оронд иргэнийхээ амь насыг хамгаалдаг,
хам­гаалж чадаагүйн төлөө ха­риуцлага үүрдэг хууль батлах хэрэгтэй байсан юм. Мон­голын
төр дайн дажингүй энх цагт иргэд нь үхээд байхад юу ч болоогүй мэт яагаад сууна
вэ. Одоо аавыгаа нэхэн суу­гаа жаахан охинд нь аавынх оронд аав болж,  ямар сур­гуульд сурах ёстой тэрэнд сургаж, яаж
харж хандах ёстой тэгж хандах хэрэгтэй юм. Үүнийгээ хуульчлан бат­лах хэрэгтэй.
Төр иргэнээ хамгаалаа­гүйнхээ төлөө иргэ­дийнхээ өмнө хариуц­лага үүрэх ёстой. Нийслэл
хот маань тайван амгалан байх ёстой атал 
тийм байж чадах­гүй байна. Ийм улс, ийм хот гэж юу байсан юм. Ажлыг ингэж
хийгээд байхдаа яадаг юм. Ажлаа хийж чадахгүй байгаа чинь эрдэнэт хүний амь насаар
хэмжигдээд бай­на. “Аюулгүй орчны өдөр” буюу “Есүгэн охины өдөр” болгох хуулийн
төслийг да­хин өргөн барих шаардлага нэгэнт бий болж. Нас барсан иргэдийн ар гэрийнхэн
Мон­голын төрд гомдолтой бай­гаагаа олонтаа илэрхийлж байгаа нь төр иргэдийнхээ
төлөө юу ч хийхгүй гар хумхин сууж буйг илэрхийлж байна.

Төрийн байгууллагууд нь уялдаа холбоотой, хариуц­лагын тогтолцоотой
болс­ноор барилгын салбарын  зах замбараагүй,
хяналтгүй байдал үгүй болох бус уу. Тиймээс л 
Барилга, хот бай­гуулалтын сайд, хотын дарга та хоёрыг хариуцлагаа мэдэрч,
албан тушаалаасаа огцорно гэж итгэж байна. Хүний аминаас үнэтэй албан тушаал гэж
юу байхав.  Дээ­рээс нь нэмэж хэлэхэд бай­шин
бариулж байгаа хүнийг элдвээр зүхэхээ одоо боли­моор юм. Тэд ямар буруутай юм бэ.
Харин стандарт норм аюулгүй ажиллагааны дүр­мийг бий болгоогүй, түүнийг мөрдүүлээгүй
төр засаг л буруутай шүү дээ.

Монгол Улсын заан Б.Бат­мөнхтэй ярилцлаа.

-Сайхан өвөлжиж байна уу?

-Өнтэй сайхан өвөлжиж байна. Энэ жил идэр есийн хүйтэн
эхэлсэн гэхэд нам­раараа шахуу дулаахан сайхан л байна.

-Улсын баяр наад­маас хойш
нэлээд хэ­дэн барилдаанд өн­гөтэй барилдлаа. Хич­нээн барилдаанд зо­доглов оо?

-Заан болсноосоо хойш нэлээд олон барилдаанд зодоглосон шүү. Улсын наад­мын дараахан ээжийн маань төрсөн нутаг болох Эр­дэнэсант сумын
90 жилийн ойн баяраар барилдаж тү­рүүлсэн. 
Энэ барилдааны дараа Төв аймгийнхаа 90 жилээр түрүүл­лээ. Том цол­той
болчихоод аймгийнхаа ойд барилдаж нутгийн түм­нээ баярлуулна гэсэн хүсэл
биелэлээ олсон. Шинэхэн заан аймгийнхаа наадмын түрүүг авна гэдэг бөх хүний
хувьд сайхан явдал. Ер нь наадмаас хойш нийтдээ заалны арваад барилдаан
болсон. Үүний таван барил­даанд нь би зодоглолоо. Өн­гөрсөн арваннэгдүгээр
сарын 26-нд Улс тунхагласны баярт зориулсан барилдаанд үзүүр­лэсэн. Мөн оны өм­нөхөн
бол­сон Дөрвөн уулын хишиг ба­рилдаан, Монгол Улсын Ерөн­хийлөгчийн нэ­рэмжит
цомын төлөөх шилдэг 128 бөхийн барилдаан хоёрт шөвгийн дөрөвт үлдсэн. Харин
нөгөө хоёр барил­даанд нь дөрвийн даваанд өвдөг шороодсон юм байна. 

-Цагаан сарын ба­рилдааны
бэлтгэлдээ орчихсон уу?

-Сар шинийн барил­дааны бэлтгэлээ базааж л байна. Сараас өмнө
ирэх ням гаригт Үндсэн хууль батлагдсаны өдөрт зориул­сан барилдаан болно. Энэ
барилдаанд зодог­лоно доо.

-Цагаан сарын ба­рил­даанд
хэн түрүүлэх бол. Та өөртөө хэр итгэлтэй байна?

-Ер нь байнгын бэлтгэл­тэй бол ямар ч барилдаанд ам­жилт
гаргаж чадна гэж боддог. Тиймээс энэ оны отгон барилдаанд сайн л барил­дахыг
хичээх болно.

-Бэлтгэлээ яаж хийж байна?

-Ер нь долоо хоногийн таван өдөр байнга л бэлт­гэлтэй байна.
Хоёр өдөр нь үндэсний бөх, хоёр өдөр нь штангны бэлтгэл буюу хүчний бэлтгэл
хийдэг. Харин нэг өдөр нь сагс тоглох ч юм уу хөдөл­гөөнтэй спорт тоглоом
тоглодог. Өвлийн цагт дээрх бэлтгэлийг хийнэ. Зун боло­хоор арай өөр. Өвөл
байнгын бэлтгэл хийдэг боло­хоор зун­даа хөнгөн ам­рах маягаар бэлтгэлээ ба­заана.
Манай Төв аймгийн “Дүнжингарав” дэв­жээний­хэн зургаан сарын 10-д өнгөрөө­гөөд
бэлтгэлд гарчихдаг. Өглөө цэвэр агаарт гүйж, хөл бөмбөг тог­лоод өнждөг. 

-Одоо таны өндөр, жин хэд
вэ. Бөхчүүдэд өрсөл­дөгчөө унагаа­хын тулд би­еийн масс чухал. Бэлт­гэлийн үеэр
жингээ барих хүнд биз?

-Бусдад бярдуулахгүйн тулд мэдээж биеийн жин чухал. Гэхдээ
олон жил бэлт­гэл хий­гээд ирэхээр жингээ зохи­цуулаад сурчих­даг. Одоо миний
жин 110 килог­рамм. Өмнө нь энэ жинд хүсээд ч хүрэхгүй үе байсан. Харин өндөр
180 см. Жингээ дахиад нэмэх бодолгүй байгаа.

-Таны хувьд өнгөр­сөн
наадмаар начин цолноос шууд заан хэмээх эрхэм цолонд хүрсэн. Заан цол хүрт­сэнээс
хойш хү­мүүсийн хандлага хэр байна?

-Заан цолны сайхныг ёс­той л мэдэрч байна. Ард түмний хүндлэл
хайр над руу өмнөхөөс илүү их хүчтэй ирж байх шиг санагдах болсон. Ам авч
барилдахаас өгсүүлээд сайхан зүйл зөндөө бий. 

-Тэгвэл бөхчүүдийн цол­ны
эрэмбэ гэдгийг жинхэнэ мэдэрч байгаа юм биз дээ?

-Ёстой тийм. Улсын заан гэсэн сайхан цол авснаас хойшхи
барилдаанд зо­дог­лоход зүүн, баруун жигүүрийг л манлайлаад байгаа. Бөх­чүүд
цолны эрэмбээ дагаад ёс жудагтай байх ёстой гэх зэрэг үнэхээр өөр байдаг юм
байна. Харц, дэвээ шаваа хүртэл арай ихэмсэг, бардам байх шиг санагд­даг.
Үндэсний бөхийн бүх цол сайхан. Гэхдээ заан гэдэг амьтан өөрөө их амар амгалан,
тайван амьтан гээд бодохоор бүр сайхан са­нагддаг шүү.

-Гэхдээ таны хувьд шинэ
цолонд хүрэхдээ нэг их дуншаад бай­даггүй гэж бөх сонир­хогчид ярьдаг. Зарим
бөхчүүд улсын цолонд хү­рэх гэж олон жил ба­рилдсан байдаг шүү дээ?

-Бөх хүн бүрийн хүсэл улсын цол. Улсын цолтой болохын тулд их
хөдөлмөр шаарддаг. Харин миний хувьд эргээд харахад нэг их зовлон ороогүй юм
шиг. Анх  2007 онд бүх цэргийн наадамд
үзүүр­лэж, цэргийн заан болоод сарын дараа Архангай аймгийн баяр наадамд түрүүлж,
аймгийн арслан цол хүртсэн. Дараа нь 2011 онд Төв аймгийнхаа баяр наадамд
түрүүлж, хурц арслан болоод гурав хоногийн дараа улсын начин болж байлаа. Харин
өнгөр­сөн наадмаар харцага цол алгасаад заан хэмээх эрхэм цолны эзэн болсон.
Энэ бол мэдээж аав, ээж, нутаг усныхны минь заяа түш­сэнийх гэж дотроо бодож,
бахархаж явдаг. Гэхдээ улсын начин цол надад тийм амархан ирээгүй. Би бэлтгэлээ
уйгагүй хийдэг байсан. Улсын наадамд дөрөв дэх жилдээ барилдаж байж начин цол
авч байлаа. Анх улсын наадамд зо­доглохдоо А.Цацабшир, дараа жил нь  Б.Сангисүрэн, гурав дахь жилд нь
Б.Суманчулуун зэрэг бөх­чүүдэд өвдөг шороодож, наадмын торгон ногоон дэвжээг
орхиж байсан юм. Тэгээд дөрөв дэх жилдээ нөгөө хуримтлагдсан хор шар гарна биз
дээ.  Яаж дөрвөн жил дараалан дэвжээний
шороо арчихав гэж бодоод зоригтой ба­рилдаж начин болж байлаа. Тэр жил үнэхээр
сайхан дурсамж үлдээсэн.   Харин энэ жил
миний ивээл орж байсан болохоор бас л одтой сайхан барилдлаа гэж бодож сууна.
Бэлтгэл ч сайхан таарсан.

-Начин цолноос шууд заан цолонд
хүрэхэд юу бодогдож байв?

-Энэ жилийн наадмын даваа бүр л хүнд байсан. Хоёрын даваанд
Баянхонгор аймгийн заан Батгэрэл ахтай таарч, гурвын даваанд  улсын начин Ж.Чулуун­батыг амлаж давсан.
Харин дөр­вийн да­ваанд Говь-Алтай аймгийн улсын харцага Ж.Амартүв­шин­тэй
оноолт таарч, шахаж татах мэхээр өвдөг шо­роодуулсан.  Харин тавын даваанд Ц.Содномдорж хар­цага
намайг амладаг бай­гаа. Тэгээд харцагыг дав­чихаад начин цолоо ба­талсандаа
баярлаад зур­гаагийн да­ваанд хэн намайг амласныг ч мэдээгүй. Ма­най засуул ч
мэ­дээгүй байсан. Дэвжээн дээр гараад Ч.Сан­жаа­дамбатай барил­дахаа мэ­дээд
ямар ч байсан тахимдах дархан мэхээ хийнэ дээ гэж бодоод шууд л элэг сэнжний
бүснээс зайлаад давсан. Наад­­маар үзүүр, түрүү бу­лаацалдана гэж таамаг­лаж
байсан бяртай, чадалтай бөхчүүдийг дав­сны дараа сэтгэл нэг их онгойгоод ууж­раад
явчихсан шүү. Баяр­ласан ч гэж жигтэйхэн.

-Барилдааны үеэр дар­хан
мэхээ гаргахгүй үе байх уу?

-Байлгүй яахав. Бөх бол­гон өөрийн гэсэн ба­рил­дааны
онцлогтой. Ту­хайл­бал, наад­маар долоо­гийн даваанд харцага Н.Батсуурь­тай
туна­сан. Өмнө нь олон удаа барилдаж бай­сан болохоор миний барил­дааныг
андахгүй. Тиймээс дайрч ороод баруун зол­гооны барьцнаас шахаж татаад араар нь
гарч мор­доод хаясан. Тэр үед Батсуурь харцага тахимдана гэж бодоод барилдсан.
Энэ мэтчилэн тухайн үеийн ба­рилдаанаас хамаарч барьц алдахгүйг хичээнэ дээ.

-Их шөвөгт үлд­чихээр үзүүр,
түрүү ойрхон санагдсан уу?

-Ёстой үзүүр, түрүү бо­доогүй. Дараагийн барил­даан л нүдэнд
харагдаж байсан.  Г.Эрхэмбаяр аварга
бяртай учраас хэт золгож барилдахгүй байхаар шийд­сэн. Би уг нь хэд хэдэн удаа
дайрч мэхээ хийсэн. Гэвч түрүүлэх бөхийн өнгө тодор­хой байдаг юм билээ.

-Ц.Содномдорж харцага таныг
гурван ч удаа ам авч байсан санагдаж байна. Яагаад заавал таныг ам авдаг юм бол
оо. Ямар нэг хувийн шалтгаан бий ч гэж хүмүүс ярих?

-Зүгээр л барилдаан таар­даг шиг санагддаг. Нэг нэг­нийхээ
барилдааныг мэд­дэг хүмүүс барилдахад их эв­тэйхэн тал бий л дээ. Хоёулаа
аймгийн цолтой байхаас эхлээд олон ч удаа таарч барилдаж байсан юм. Ц.Сод­номдорж
бид хоёр улсын наадамд гурван жил дараа­лан таарч байна. 2011 оны наадмаар
зургаагийн да­ваанд намайг ам аваад би унасан. 2012 онд бас л дөрвийн даваанд
амлуулж унасан. Харин энэ жил дахиад амлуулж магадгүй гэж бэлтгэлээ сайн
хийсэн. Бод­соноор яг л ам авсан.  Тий­мээс
зоригтой дайрч золгоод барилдсан. Зүүн золгож татаад хоёр тийшээ болоход би
хавираад өвдөг шороо­дуулсан. Хэрвээ бид хоёрын дунд хувийн шалт­гаан бай­сан
бол тэгж сайхан ёс, жудаг­тай тахимаа өгөхгүй шүү дээ.

-Цолныхоо найрыг наймдугаар сард
хий­сэн сураг­тай. Нут­гийнхан нь  цолыг
тань хэр мялаав?

-Заан цолныхоо найрыг Баян­хангай сумандаа хий­сэн. Аймгийн
удирдлага болон нутгийн зөв­лөлөөс хамтарч миний энэ унаж яваа “Ланд-200”
машиныг бэлэг­лэсэн. Сум сайхан наадам зохион байгуулж өглөө. Бас азарга адуу,
зуун бог мал бэлэглэсэн. Нутгийн зон олон маань цолыг минь үнэхээр сайхан
мялаасан шүү. Багын минь хүсэл мөрөөдөл зах зухаасаа биелж л явна.

-Та бага насныхаа дурсамжаас
хуваал­цахгүй юу. Баянхангай гэхээр баруун аймаг руу явахад дайраад гардаг зам
дагуу Ата­рын гуанзтай айлуу­даар төсөөлдөг?

-Атар чинь Баянхангайн нэг хэсэг. Баянхангай сумын төв нь
Атарын архан талд уулын бэлд байдаг шүү дээ. Замд их явдаг хүмүүс сайн мэднэ.
Миний хүүхэд ахуй нас тэр уулын бэлд л өнгөрсөн. Аав маань Завхан
аймгийн Яруу сумынх. Аавыг төрөөд долоо ч хоноогүй байхад хотод ирсэн юм гэдэг.
Ээж харин Төв аймгийн Эр­дэнэсант сумын иргэн. Аав, ээж маань Баян­хангай
суманд ирээд удаагүй би төрсөн юм билээ. Оюутан болж хотод амьдартлаа л сумын
төвдөө амьдарсан даа.

-Нутагтаа хэр их очиж байна.
Аав, ээж тань нутагтаа амьдарч байна уу?

-Зав гарвал л нутгийн зүг давхиж байна. Ээжийн талын
хамаатнууд нэлээд хэд бий. Харин ээж маань хэдэн жи­лийн өмнө өөд болсон. Би
нэг эрэгтэй дүүтэй. Аав, дүү хоёр хотод амьдарч байгаа. Харин би эхнэр, хүүх­дүүдийнхээ
хамт амьдардаг.

-Саяхан бүл нэмсэн гэж
сонссон. Одоо хэ­дэн хүүхэдтэй вэ?

-Тийм ээ. Саяхан шинэ хүнтэй болоод сайхан л бай­на. Одоо
гурван хүү­хэдтэй, тавуулаа амьдарч байна. Тамирчин хүний ар талыг  эхнэр хүн л авч явдаг. Тий­мээс ханьдаа
хайртай шүү гэж хэлмээр байна.

-Таныг “Шонхор” дээд
сургуулийг төгс­сөн гэдгийг хүмүүс мэ­дэх байх. Арван жил­дээ барилддаг байв
уу?

-Баянхангай сумын дунд сургуульд байхдаа ба­рилддаг байсан.
Манай биеийн тамирын багшийг Алтанхуяг гэдэг байсан юм. Биеийн тамирын багшийн­хаа
удирдлага дор секцэнд их явдаг байсан. Анх тэгж барилдаанд сонирхолтой болсон.
Харин дараа нь ул­сын начин Ю.Алтансүх ахын гар дээр хичээллэсэн. Ю.Алтансүх
начин чинь манай нутгийн ах. Тэгэхээр манай сум чинь улсын цолтой хоёр бөхтэй
байхгүй юу. Харин оюутан байхад Баянхонгор аймгийн арслан Дамдин багштай
бэлтгэл хийдэг байсан. Сургуулиа төгссөнөөс хойш өдийг хүр­тэл Д.Сэрээтэр баг­шийнхаа
удирдлага дор барилдаж байна. Миний багш нар бүгд л өөр өөрийн гэсэн онцлогтой сайхан
хүмүүс. Тэднээрээ бахархаж, хүндэлж явна.

Энэ дашрамд Онцгой байдлын ерөнхий газар, “Аврагч” спорт
хороо болон “Дүнжингарав” дэв­жээний­хэндээ талархаж явдгаа илэр­хийлье.

 

Д.ДАВААСҮРЭН

 

НАМЗХ-ны дэд ерөн­хийлөгч Ё.Нямжавтай
ярилцлаа.

-НАМЗХ МАН-ын дэр­гэдэх залуусын
то­моо­хон хүч. Танай хол­бооны зүгээс ямар аж­лууд хийхээр төлөв­лөөд байна вэ.
Сүүлийн үед гудамжинд жагса­хаас өөр ажилгүй гэсэн нэр зүүгээд байна шүү дээ?

-НАМЗХ Монгол орны өнцөг булан бүрт
байгаа эрч хүчтэй 60 гаруй мян­ган залуусыг эгнээндээ нэгтгэсэн залуучуудын хамгийн
том байгууллага. Нэг зүйлийг тодотгоход улс төрийн намын дэргэ­дэх залуучуудын бай­гуул­лага
гэхээр улс төрийн ихээхэн амбицтай залуусын нэгдэл хэмээн хараад байгаа юм. Бид
аль болох улс төржилгүй залуу хүмүүс хөгжих ний­гэмдээ хэрэг тустай амьд­рахад боломж
бололцоо олгоё гэдэг байр суури­наас ажилладаг. Ямар ч залуу хүний өмнө НАМЗХ-ны
хаалга үргэлж нээлттэй байдаг. Нөгөө талаас манай холбоо МАН гэдэг томоохон улс
төрийн хүчний дэргэд байдаг залуучуудын бай­гууллагын хувьд улс төрийн чиг баримжаатай
томоохон акцуудыг тас­ралт­гүй хийсээр ирсэн. Сүүлийн ажлуудаас дура­хад оны өмнө
хүний эрхийн өдрөөр 76 асууд­лыг дэвшүүлж, 76 минут чимээгүй суулт хийлээ. Өнөөдрийн
Монголын нийгэмд тулгамдаад буй асуудлуудыг социо­ло­гийн судалгаагаар гаргаж ирсэн
юм. Үүнийгээ төрийн түшээдэд өргөн барьж, цаашдаа шийдүү­лэх гарц боломжийн  араас нь явж үр дүнг нь үзнэ хэмээн бодож байна.
Дараагийн томоохон ажил нь оны босгон дээр болсон “Алтан сарнай-2013” оны шилдгүүдийг
шалгаруулах томоохон ёслолын ажиллагаа бол­сон. Уламжлал болон 13 дахь жилдээ болсон
уг наадам сүүлийн жилүү­дэд ард түмний дундаас санал авч оны шилдгүү­дийг тодруулдаг
болсон нь улс төрийн зорилготой биш гэдгийг хүмүүс ойл­гох болжээ. Уг шагналын эзэд
нийгэмдээ үнэхээр ихийг хийж бүтээж байгаа нь иргэн бидэнд ил тод байна. Тиймээс
“Алтан сарнай” наадамдаа бид сэтгэл хангалуун байдаг. 

НАМЗХ-ны залуусын үйл хэргийн хэтэрхий
нэг өнцгөөс харж туйлширч байгаа юм болов уу. Бид ард түмэнд дуу хоолойгоо нээлттэйгээр
хүргэх нэг арга нь Засгийн газрын ордны урд жагсаал хийж болно. Яагаад бид жагсаж
болохгүй гэж.

-Пүрэв гаригт жаг­саал зохион байгуулна
хэмээн яригдаад байна. Заавал яагаад улс төрийн жагсаал гэж?

-Энэ сарын 13-нд Үнд­сэн хуулийн ойн
өдөр болно. Тэртээ 1924 онд анх Үндсэн хуультай болж, Бүгд найрамдах улс гэдгээ
тунхагласнаас хойш 1992 онд Ардчил­сан Үндсэн хуулиа батал­сан. Монголчууд хууль
хуулийн дээд Үндсэн хууль хэмээн ярьдаг. Учир нь Үндсэн хуульд хүний эрхийг дээд
зэргээр ба­талгаажуулж өгсөн бай­даг. Хүн болгон тэгш эрх­тэй гэдгийг тунхагласан.

Гэвч Засгийн газрын тэр­гүүн Н.Алтанхуяг
үндсэн хуулиа удаа дараалан зөрчиж байгаа нь ард түмнийг хуулиа мэдэхгүй, хуулийн
өмнө ноомой байна гэж дээрэлхэж байгаа  мэт
байна. Нөгөө талдаа Ерөнхий сайд маань хэнэггүй, хариуц­ла­гагүйгээсээ болж алдаа
гаргаж байгаа юм. Тий­мээс бид Үндсэн хуулийн өдрийг угтан Чингэсийн талбай дээр
энэ сарын 9-нд Монгол Улсын Үндсэн хуулийг 40 метр урттай­гаар хэвлэн Үндсэн хуу­лийг
зөрчихгүй байх тал дээр өөрсдийн дуу хоо­лойг хүргэх гэж байна. Бид Ерөнхий сайдыг
Үнд­сэн хуулиа зөрчиж байгаа юм бол “огцор” эсхүл энэ Үндсэн хуулийг “оршуул” гэж
байгаа юм. Уг жагсаалын нэр нь “огц­руулах уу, оршуулах уу” гэдэг нэрийн дор явагдана

-Ерөнхий сайдыг ямар Үндсэн хууль
зөрч­сөн гэж үзэж байгаа юм бэ?

-Ерөнхий сайдын гарга­сан ал­даа­нуудыг
он сартай нь дурд­чихъя. Монгол Улсын Засгийн газ­рын 83 дугаар захи­рамжаар ТЕГ-ын
дэд дар­гаар Ариунсанг томил­сон нь Үндсэн хууль зөрчсөн үйл­дэл болсон. Мөн 39
дүгээр тогтоо­лоор Стан­дартчилал хэмжил зүйн газрын дарга Ган­төмөрийг Үндсэн хуулийн
41 дүгээр зүйлийн 1 дэх заалт, 38 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсгийн нэг дэх заалт,
38 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсгийн долоо дахь заалтыг зөрчин ажлаас нь чөлөөлсөн.
Түүнчлэн Хөвсгөл, Дорнод аймгуудад Ерөнхий сайд аймгийн Засаг даргын үүрэг гүй­цэтгэгч
нарыг томилсон нь Үндсэн хууль зөрчсөн үйлдэл болохыг хүлээн зөвшөөрсөн. Ерөнхий
сайд Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдаан болохоос нэг хоногийн өмнө тог­тоолоо хүчингүй
болгосон. Дорнод аймгийн Засаг даргад Бадамсүрэнг нэр дэвшүүлэхэд төрийн албанд
гурваас дээш жил ажилласан байх ёстой гэсэн шалгуур тавьсан бо­ловч, Баянхонгор
аймагт Жаргал­сайхан, Төв аймагт Батбаяр нарыг Засаг даргаар томилсон. Тэд өмнө
нь төрийн албанд ажиллаж байгаа­гүй хүмүүс.

Пүрэв гаригт төв талбай дээр болох
акц дээр Ерөнхий сайд хүрэлцэн ирэх боломжгүй бол хажуугаар нь явахдаа сонсох боломжтой.
Бид бүх мэдээллээ чанга яригчаар зарлах юм. Үүнийг жагсаал гэж үзэх үү, үгүй юу
гэдэг нь харьцангуй ойлголт. Энэ бол бидний сонгож авсан эсэргүүцлийн нэг хэлбэр.
Заавал жагсаал гэж битгий хүлээж аваасай.

-МАН мөнгөгүй болсон тул НАМЗХ
“Алтан сарнай” наадмаа “Next stop” наадмаас дутуугүй хийх ёстой хэмээн намынхаа
гишүүдээс хандив авлаа гээд байгаа. Энэ жил “Алтан сарнай” наадам хэцүүхэн болжээ
гэх юм?

-Бид аливаа зүйлд хэлбэр, хөрөнгө
мөнгөөр уралддаг хүмүүс биш. Хамгийн чухал нь агуулгаа зөв хадгалж, ач холбогдол,
үр дүнг нь бодож ажлаа хийхийг хүсдэг. Үүний бодит жишээ “Алтан сарнай” наа­дам
гэж бардам хэлнэ. МАН Зас­гийн эрх барьж байхдаа, мандаж байхдаа гэнэт ухаараад
хийчихсэн юм биш. “Алтан сарнай” наадам сурталчилгаа биш. 2001 оноос хойш Монгол
Улсад үнэхээр хийж бүтээж байгаа хүмүүсийг гарган ирж, хүмүүс түүнээс үлгэр дуурайл
авах ёстой гэдэг утгаар хийж эхэл­сэн. Энэ жилийн наадмыг би сай­хан болсон гэж
бодож байгаа. Хамгийн гол нь агуулгаа хадгалж чадсан. Тэр ч утгаараа хүмүүст таалагдсан.
Тиймээс “Алтан сарнай”-г ямар нэгэн тансаглал хэмээн ойлгож болохгүй. Наадмын тухай
элдвийг харлуулан ярьж байгаа бол аливаа зүйлийг хүчээр харлуулах гэсэн ядмагхан
арга байна гэж хэлмээр байна.

-Оны өмнө НАМЗХ Л.Оюун-Эрдэнэ ерөнхийлөгчийгөө
га­даа­дад сурч байхад нь солих гэж байна гэсэн яриа гарч байсан. Ерөнхийлөгчөө
сольсон уу?

-Л.Оюун-Эрдэнэ ерөнхийлөгч маань АНУ-д
Харвардын сургуульд сурч байгаа. Мөн НАМЗХ-ны дэд ерөнхийлөгч нараас, удирдах зөв­лөлийн
гишүүдээс хэд хэдэн хүн АНУ, Англид суралцахаар явсан. НАМЗХ-ны зүгээс залуусаа
хөг­жүүлэх ёстой. Дараа дараагийн улс төрийн тоглолт, сонгуулиудад бодлогоор дэмжиж
хөгжүүлэх ёстой гэдэг дээр санал нэгдсэн. НАМЗХ-ны залуус АНУ-д сургал­тад хамрагдаад
ирсэн. Дараа дараагийн сургалтдаа хүмүүсээ хамруулахаар ажиллаж байна. НАМЗХ-ны
удирдлагууд солигдох­гүй. Бид удирдлагад шүтэж, удирд­лага давамгайлсан байгууллага
биш гэдгийг хийж буй багийн  ажлуудаас харагдаж
байгаа байх.

-НАМЗХ-ноос улс төрийн карьераа
эхэлсэн хүмүүс олон байдаг. НАМЗХ-г улс төрд орох шат болгож байгаа нь үнэн үү?

-НАМЗХ улс төрд орох гэсэн залуусын
дамжлага бааз биш. Монголын залуучуудын байгуул­лага. Гэхдээ бидэнд тодорхой хэмжээний
боломжийг олгодог. НАМЗХ-оос хоёр ч УИХ-ын гишүүн төрөөд намын Ерөнхий нарийн бичгийн
дарга, нарийн бичгийн дарга нар гарсан тул манай холбоог улс төрийн амбицтай гэж
ойлгож магадгүй. Нэг талдаа бид­ний нөөц боломж, чадавхийг үнэлсэн хэрэг болов уу
гэж бодоод байгаа юм. НАМЗХ-ноос МАН-ын ирээдүйн боловсон хүчин бэлтгэгддэг том
байгууллага гэдэг нь харагдаж байгаа юм.

-Таны хувьд цаашид хэрхэн ажиллая
гэсэн бодолтой байгаа вэ?

-Би эмэгтэй хүний хувьд цаа­шид энэ
тал дээр анхаарч ажиллая гэсэн бодолтой байгаа. Засгийн газар 2014 оныг “Гэр бүлийг
дэм­жих жил” болгон зарласан. Өнгө­рөгч оны сүүлээр гэр бүлийн хүчир­хийллийн томоохон
хэргүүд гар­лаа. Тиймээс “Гэр бүлийг дэмжих жил” болгон зарласан нь сайшаал­тай
боловч Засгийн газар үүнийгээ ажил болгох ёстой. Энэ зүйл тун­хагийн шинжтэй өнгөрөх
ёсгүй. Нийгмийн бүхий л давхаргыг хам­рах нь хамгийн чухал. Монгол Улсын нийт хүн
амын 51 хувь нь эмэгтэй. Тиймээс эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлт, ажлын байрны хомсдол,
эмэгтэйчүүдийн хүчир­хий­лэл зэрэг сэтгэл зовоосон олон асуудлууд байна. Үүнд НАМЗХ
хэрхэн дуугарах ёстой вэ гэдгээ бид тодорхойлно.

-Намын зүгээс залуучуу­дын­хаа
саналыг хэрхэн хүлээж авч байна вэ?

-Намын XXVII Их хурлын өмнө намын
шинэчлэлийн талаар бид зоригтой дуугарч, өөрчлөлтийг хийхийн төлөөх томоохон алх­мууд
залуучуудаас гарсан. Залуу­чууд намын булгаа болсон авлига тэргүүт зүйлсийн талаар
залуус дуугарсан нь нам шинэчлэлийг хийх гол хүч нь мөн болохыг тодор­хойлсон. Түүний
дараа ерөнхий нарийн бичгийн дарга, нарийн бичгийн дарга нараар залуу хүмүүс сонгогдсон.
Тиймээс нам залуу­чуудтайгаа хамтарч ажиллаж, үгийг нь сонсдог хэмээн бодож байгаа.

-Монголын сайхан бүсгүй­гээр тодорч
явсан та хэзээнээс НАМЗХ-д харьяалагдах болов. Залуу хүний хувьд улс төрд ороход
бэлэн үү?

-Би НАМЗХ-нд нэгдээд дөрвөн жил болж
байна. Гэсэн ч уг байгууллагын юу хийдэг, юуны төлөө ажилладаг гэдгийг нь 2001 онд
мэдсэн. Би 2001 онд МАН-д гишүүнээр элсэж байсан юм. Түүнээс хойш хэсэг хугацаанд
БНХАУ, АНУ-д мэдлэг боловс­ролоо дээшлүүлэхээр сургуульд яваад ирсэн. Улс төрд орох
болсон нь улс төрч болж чадах, чадахгүй гэдэгтээ бус өөрийн чаддаг зүйлээ эх орон,
ард түмэндээ зориулах явдал гэж ойлгодог. Үүнийг цаг хугацаа харуулах байх. МАН
түв­шин түвшиндээ боловсон хүчнүүд, ирээдүйн улс төрчдөө бэлдэж байдаг юм. Тэдний
нэг болж чадах эсэх нь миний мэдрэмж, мэдлэгээс гадна гар нийлэн ажиллах багаас
шалтгаалах болно.

Э.ЭНХБОЛД

УИХ-ын 2012 оны сон­гуулийн үр дүнгээр
бий болсон парламент   байгуулагдаад бараг
хоёр жилийн нүүр үзэх гэж байна.  Гэвч энэ
сон­гуулиар мөнгө тарааж,   төрийн эрх мэдлийг
хууль бусаар авчихаад өнөө­дөр УИХ-ын гишүүн гэдэг нэр зүүгээд явж байгаа эрхмүүдийн
асуудал яригд­саар байна. Ту­хайл­бал, Увс аймгийн тойргоос Ардын намын нэрээр сонгогдсон
хоёр гишүүн мөнгө тараасан гэдэг нь шүүхээр тогтоогд­чихсон гэж байгаа. Сон­гогчид
тэднээс авсан мөн­гөө тушааж, түүнийгээ хэд дахин үржүүлж төрөөс урамшууллаа хүртсэн.  Тиймээс СЕХ 
“Увсын” гэх хоёр гишүүний мандатыг хүчингүй болгох л үлд­чихээд буй тухай
яригд­саар өдий хүрлээ. Энэ маргаан дуусаагүй бай­тал шинээр нэг хэрэг ман­дав.
Ардын намаас ахиад нэг “мөнгөний гишүүн” парламентад сонгогдсон тухай мэдээлэл сүүлийн
үед цацагдлаа. Тэр нь Дорноговь, Говьсүмбэр аймгийн зургадугаар тойр­гоос УИХ-д
сонгогд­сон Ж.Батсуурь гишүүн.

Өнгөрсөн УИХ-ын сон­гууль мажоритар болон пропорциональ гэсэн
холимог  тогтол­цоогоор явсан учраас Монгол
Улсыг 26 тойрогт хуваасан билээ. Тиймээс Дорноговь, Говьсүмбэр аймгийг нэг тойрог
болгож, нэг мандат олго­сон тул үүний төлөө намуудын нэр дэвшигчид өрсөлдсөн юм.
Гэтэл энэ­хүү тойрогт Ардын на­маас нэр дэвшсэн Ж.Бат­суурь нь сонгуулийн сур­тал­чилгааны
үеэр хууль зөрчсөн үйлдлүүдийг удаа дараа гаргаж байсан гэнэ. Сонгогчдын сана­лыг
татах зорилгоор биеийн тамирын урал­даан, тэмцээн, баяр наа­дам, урлагийн тоглолт,
төлбөрт таавар, бооцоот болон мөрийтэй тоглоом зохиож ивээн тэтгэхийг Сонгуулийн
хуулиар хо­риглосон. Элдэв хүлээн авалт, дайллага, цайлла­га, сонгуулийн бус олон
нийтийн арга хэмжээ зохион байгуулах нь ч хориотой атал Ж.Бат­суурь гишүүний шадар
туслагч Л.Оюунсайхан хөдөлмөрийн хүндэт ме­да­лиар шагнуулсныхаа баярыг сонгуулийн
сур­тал­чилгааны үеэр тэм­дэглэж, наадам хийж, овоо тахижээ.

Энэ  үед нь Дорноговь аймгийн АН-ынхан тойр­гийн хороондоо
гомдол гаргаж байсан аж. Тэд гомдолдоо “МАН-аас нэр дэвшигч Ж.Батсуурийн шадар туслах
Л.Оюун­сайхан нь хурдан морь уралдуулан баяр наадам зохион байгуулж, шашны зан үйл
ашиглаж овоо тахих зэргээр УИХ-ын сонгуулийн тухай хуу­лийн 35 дугаар зүйл,
35.18.9, 35.18.12, 35.18.13, 35.20 дугаар зүйлүүдийг зөрчлөө” гэсэн байна. Гэвч
тэдний гомдлыг тухайн үед авч хэлэлцээгүй юм байна.

Уг нь Сонгуулийн тухай хуулийн
35.20-д “Нам, эвсэл, нэр дэвшигч, нам, эвслийн сонгууль эрхэлсэн байгууллага, түүний
ажилтан, нэр дэв­шигчийн шадар туслагч, ухуулагч нь сонгуулийн сурталчилгаандаа
али­ваа шашны сургаал, жаяг дэгийн дагуу үйлддэг ху­рал хуруулах, сан тавиу­лах,
майдар эргэх, жасаа уншуулах, даллага ава­хуулах, тахилга мөргөл үйлдүүлэх, овоо
тахих зэрэг үйлдэл, үйл ажилла­гааг зохион байгуулсан, түүнд оролцсон, ийм арга
хэмжээг санхүүжүүлсэн, шашны эд өглөгийн зүйл, хэрэгсэл тараасан бол шашны зан үйл
ашигла­сан гэж үзнэ” гэсэн байна.  Хэрэв энэ
заалтыг зөрч­сөн нь  нэр дэвшигч, нам, эвслийг
сонгуульд бүрт­гүүлснээс хойш тогтоогд­сон бол нэр дэвшигчийг нэрийн жагсаалтаас
ха­сах, нам, эвслийг сон­гуульд оролцохоор бүрт­гэсэн тухай шийдвэрийг хүчингүйд
тооцох үндэс­лэл болно. Энэ шийдвэ­рийг Сонгуулийн ерөнхий хороо нийтэд мэдээлнэ
гэдгийг ч Сонгуулийн хуульд тодоос тод тусга­жээ. АН-аас тухайн үед гаргасан гомдлыг
авч хэлэлцсэн бол хуулийн дагуу ийм арга хэмжээ авах байжээ.

Үүнээс гадна нэр дэв­шигч Ж.Батсуурь
өөрөө мөнгө тараасныг зарим сонгогчид баталж байгаа аж.  Тухайлбал, Ж.Бат­суурь гишүүн 2012 оны зургадугаар
сарын 24-нд Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын тавдугаар багийн нутаг Жарангийн худаг,
Цайдамын орчимд гуравдугаар багийн бо­лон тэр хавийн малчид, сонгогчдыг цуглуулан
уулзаж бүгдэд нь тус бүр 100 мянган төгрөг өгч архиар дайлсан гэнэ. Тухайн үед энэ
уулзалтад очсон иргэн Г.Чойдовдаш  “2012 оны
зургадугаар сарын 24-ний оройн 22 цагийн орчимд Майнбаяр манайд ирээд “Ж.Бат­суурь
энэ хавийн хүмүүс­тэй уулзана гэнэ” гэж хэл­сэн. Ингээд  бид хамтдаа Цайдамын урд товгор дээр очтол  гурав, дөрвөн том жийп машин болон тэр хавийн
малчдын машин зогсч байсан. Бас тэнд Ж.Батсуурь хуучин аймгийн орлогч даргын хамт
байсан. Одоогийн аймгийн орлогч дарга Отгонжаргал болон мал­чид байлаа. Ж.Батсуурь  Соёмбо архи задлан малч­дад хандан хундага өргөсөн.
“МАН болон намайг дэмжээрэй” гэж хэлээд тэнд цугласан хүн бүрт 100.000 төгрөг өгсөн”
хэмээн ярьжээ.

Мөн Замын-Үүд су­мын иргэн Н.Ганчимэгийг
нэр дэвшигч Ж.Бат­суу­рийн ухуулагчаар ажил­луу­лах нэрээр 250.000 төгрөг өгсөн
байна. Гэтэл сүүлд  нэр дэвшигч Ж.Бат­суурийн
албан ёсны ухуу­­­лагчдын нэрсийн жаг­­­саалтад Н.Ган­чимэ­гийн нэр байгаагүй аж.  Түүнчлэн сонгуулийн сур­талчилгааны үеэр Ж.Бат­суурь
гишүүн Сүмбэр суманд өөрийн зурагт самбарыг байр­луулах­даа “Багануур зүүн өм­нөд
бүсийн цахил­гаан түгээх сүлжээ” төрийн өмчит компанийн өрмийн машиныг дай­чил­сан
бай­на. Монгол-Оросын Зас­гийн газрын хамтарсан “УБТЗ”-ын харьяа гал унт­раах ан­гийн
автомашин болоод ажилтнуудыг нь ч самбар байрлуулахдаа ашигла­жээ. Ингэснээрээ Ж.Бат­суурь
гишүүн Сон­гуулийн тухай хуулийн 35.17-д “Ээлжит сонгуу­лийн жил эхэлснээс хойш
санал хурааж дуустал сон­гуульд оролцох нам, эв­сэл, нэр дэвшигч сон­гуулийн сурталчилгаатай
холбогдсон гадаад улсын иргэн, хуулийн этгээдийн зөвлөгөө, тусламж, дэмж­лэгийг
шууд болон шууд бус хэлбэрээр авахыг хо­риг­лоно”, 35.18.15-д “Тө­рийн байгууллага,
түүнч­лэн төрийн өмчит болон төрийн өмчийн орол­цоо­той хуулийн этгээдийн тээврийн
хэрэгсэл, бусад өмч хөрөнгийг төлбөртэй буюу төлбөргүйгээр сур­талчилгааны материал
хэвлэх, олшруулах, тээвэр­лэх зэрэг аливаа хэлбэрээр сонгуулийн сурталчилгаанд ашиг­лах”,
35.18.16-д “Сон­гуулийн сурталчилгаанд улс төрийн албан хааг­чаас бусад төрийн албан
хаагч аливаа хэлбэрээр оролцох, түүнчлэн улс төрийн албан хаагчаас бусад төрийн
албан хаагч болон насанд хүрээгүй иргэнийг татан оролцуу­лах” гэж заасныг зөрчсөн
гэнэ.

Нэр дэвшигч Ж.Бат­суурь сонгуулийн
шта­бын дарга Х.Бал­сан­дорж, Говьсүмбэр айм­гийн Засаг даргын орлогч, тус аймгийн
МАН-ын дар­га О.Отгонжаргал, Сүмбэр сумын Засаг дарга, тус сумын МАН-ын дарга, Шивээговь
сумын Засаг дарга, тус сумын МАН-ын дарга Б.Даваадолгор  нарын хамт хорхог боодог хийж, Сүмбэр, Шивээговь
сумын малчдыг дайлж, цайлсан гэж байгаа. Үүнийг нь иргэн Т.Эр­дэ­нэбаяр нотолж байгаа
аж. Тэрээр “Манай багийн дарга “Сонгуулийн сур­тал­чилгааны ажлаар Өгөөм­рийн голд
очно. Олон айл байгаа учир танайд хүмүүсээ цуг­луул­на. Нэг ямааны хэрэг бай­на.
Бэлдэж байгаарай” гэж хэлсэн. Тэр ямаагаа сүүлд нь 80000 төгрөгөөр өгсөн. Ямаагаа
боож цуг­ларсан хүмүүсийг дайл­сан. Ирсэн хүмүүс нь Сүм­бэр сумын Засаг дарга Хишигт,
Шивээ овоо ком­панийн захирал Х.Бал­сандорж, аймгийн Засаг даргын орлогч Л.Отгон­жаргал,
багийн Засаг дарга Наранчимэг нар байсан. 
Ухуулах ажлаар МАН-ын мөрийн хөтөл­бөр, сонин, сэтгүүл, ил захидал, ном товхимол
тарааж саналаа өгөхийг уриалсан. Ганц манайд ч ингээгүй. Отгонсүрэн­гийнд олон хүн
дайлуул­сан байсан” хэмээн өргө­дөлдөө бичжээ. Үүгээр зогсоогүй Ж.Бат­суурь ги­шүүн
суртал­чил­гааныхаа үеэр тухайн үед МАН-ын дарга бай­сан С.Батбол­дын хамт зургадугаар
сарын 12-ны өдөр иргэд сонгогчидтой уулзаж, 
“До­лоон бурхан харва­даг­гүй” гэдэг киног үнэ төлбөргүй үзүүлсэн бай­на.
Энэ нь мөн л сон­гог­чид мөнгө, эд бараа төлбөргүй тараах эвсэл хөнгөлөлттэй үнээр
ху­дал­даж, аливаа үйлчил­гээг төлбөргүйгээр болон хөнгөлөлттэйгээр үзүүлэ­хийг
хориглосон Сонгуу­лийн хуулийг зөрчсөн үйлдэл болжээ. 

Цаашилбал  2012 оны зургадугаар сарын 21-ний өдөр Улаанбаа­тар-Замын-Үүд
чиглэ­лийн суудлын галт тэргийг Чойр өртөөнд ирэх үеэр нь иргэдэд урлагийн тог­лолт
үнэгүй үзүүлсэн гэнэ. Мөн “Шивээ-Овоо” тө­рийн өмчит компанийн захирал Х.Балсан­дор­жийг
Ж.Батсуурь гишүүн сонгуулийн штабын дар­гаараа ажиллуулсан нь Нийтийн албанд нийтийн
болон хувийн ашиг со­нирхлыг зохицуулах ту­хай хуулийн 13 дугаар зүй­лийн нэг, Сонгуулийн
тухай хуулийн 35.18.16 дугаар зүйлийг тус тус зөрчсөн юм байна. Энэ бүхэн нь нотлох
баримт­тай гэж үзсэн учраас сон­гуулийн дараа буюу дол­дугаар сард АН-ынхан цагдаа,
прокурорын бай­гууллагад гомдол гарган хэргийг шалгуулжээ. 

Ж.Батсуурь гишүүний тараасан мөнгийг
авсан иргэд ч нотолгоо болгон өргөдөл гаргаж баталгаа­жуулсан байна. Тухайл­бал,
Сүмбэр сумын иргэн Ч.Баярсайхан  “2012 оны
зургадугаар сарын 24-ний орой 22.00 цагийн үед Сүмбэр сумын тавду­гаар багийн нутаг
Жаран­гийн худгийн орчимд УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигч Ж.Батсуурь бо­лон түүний
дагалдан яваа хүмүүс иргэдтэй уулз­сан билээ. Уулзал­танд манай багийн Сан­жаа ах,
Чой ах, Гэрэлээ, Батжаргал, Майнбаяр, Отгонсүрэн нар байсан.  Ж.Батсуурь “Айлуудаар сурталчилгаа хийж яваад
ирлээ. Жаа­хан оройтчих­лоо. Одоо шууд Далан­жаргалан, Айраг сумдаар дайраад Сайншанд
орно” гэж хэ­лээд зам асуу­сан. Явахаа­саа өмнө “Намайг дэм­жээрэй” гээд тэнд цуглар­сан
бүх хүнд 100.000 төг­рөг өгсөн” хэ­мээн өргө­дөлдөө бичжээ. Тэднээс гадна П.Саран­гэрэл,
Бат­цоож нарын иргэд ч Ж.Батсуурь гишүү­нээс 100 мянган төгрөг авснаа нотолж байгаа
юм байна. Ийм нотлох ба­римтуудыг үндэслэн Ж.Батсуурь ги­шүүн 2012 оны сонгуу­лиар
хууль зөрчсөнийг Говьсүмбэр аймгийн цаг­даагийнхан тогтоож, нийслэлийн про­курорын
газарт шилжжээ. 

Прокурорын газар Ж.Батсуурийг Эрүүгийн
хуулийн тусгай ангийн 130 дугаар зүйлийн 130.2-т заасан гэмт хэрэгт гэм буруутай
гэж үзэн яллах дүгнэлт үйлдэн харьяал­лын дагуу Сүх­баатар дүүргийн шүүхэд өнгөрсөн
2013 оны дө­рөв­дүгээр сард шил­жүүл­жээ. Эрүүгийн хуулийн 130.2-т “Энэ хэргийг
хүч хэрэглэж буюу хүч хэрэг­лэхээр заналхийлэх, хуурч мэхлэх, эд мөнгөөр татах,
санал худалдаж авах зэрэг аргаар үйлдсэн бол тодорхой албан ту­шаал эрхлэх, үйл
ажил­лагаа явуулах эрхийг хоёр жил хүртэл хуга­цаагаар хасч, хөдөлмө­рийн хөлсний
доод хэм­жээг далан нэгээс нэг зуу дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрө­гөөр
торгох, эсхүл гурваас дээш зургаан сар хүртэл хугацаагаар баривчлах ял шийтгэнэ”
хэмээн заасан байдаг аж.

Гэвч Сүхбаатар дүүр­гийн шүүх “яллагдагч
Ж.Бат­суурийг яллах дүг­нэлттэй хамт шүүхэд 
хүлээлгэн өгөөгүй” гэдэг шалтгаанаар хэргийг хү­лээн авахаас татгалзсан юм
байна. Учир нь  УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь  халдашгүй бүрэн эрхтэй гэдэг  үндэслэлээр өнгөр­сөн хугацаанд хууль хянал­тын
байгуулла­гынх­ны дуудсан цагт очиж мэдүүлэг өгөөгүй байжээ. Ингээд Сүхбаа­тар дүүргийн
шүүх хэр­гийг хүлээн авахаас тат­галзсан учраас прокуро­рын газрынхан Ж.Бат­суурь
гишүүний хэргийг Эрүүгийн байцаан шийт­гэх хуулийн 250.1.3-т заасны дагуу дипломат
дархан эрхтэй холбон тайлбарласнаар хэргийг 
түдгэлзүүлсэн байна.

Харин АН-ынхан өн­гөрсөн наймдугаар
сард энэ асуудлаар улсын ерөн­хий прокурор Д.Дор­лиг­жавт хандан дахин гомдол гаргасан
юм бай­на. Тиймээс хэргийг нийс­лэлийн прокурорын газар дахин нягтлаад саяхан Сүхбаатар
дүүрэгт шил­жүүлсэн гэнэ. Прокурор өмнө нь гаргасан яллах дүгнэлтээ баталгаажуул­сан
байж магадгүй аж. Одоогийн байдлаар Сүх­баатар дүүр­гийн шүүх хэргийг хүлээж авахгүй
гэж мэдэг­дээгүй байгаа учраас асуудлыг шүүх эцэслэх бололтой. Хэрэв шүүх Ж.Батсуурь
гишүү­нийг Сонгуулийн хууль зөрч­сөн гэж үзвэл түүний УИХ-ын гишүүн байх хо­ног
тэр үед дуусгавар бо­лох бололтой. Ямар­тай ч Ж.Батсуурь гишүүн Сон­гуулийн тухай
хуу­лийн 35 дугаар зүйлийг зөрчиж, сонгогчдод мөнгө, эд зүйл тараасан нь тогтоогдвол
түүний УИХ-ын гишүүний ман­датыг Сонгуулийн ерөнхий хороо хүчингүй болгох эрхтэй
юм байна.

Я.МӨНГӨН

Жүдо бөхийн
дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний мөнгө, самбо бөхийн дэлхийн аварга, Монгол
Улсын гавьяат тамирчин Дашдаваагийн Амартүвшинтэй ярилцлаа.

-Шинэ оны босгон
дээр Гавьяат тамирчин болсонд баяр хүргэе. Таны хувьд өнгөрөгч он амжилтаар жигүүрлэсэн
он болж өнгөрсөн байх аа?

-Өнгөрөгч он Монголын
жүдо бөхийн холбооны хувьд олон сайхан амжилт гаргасан жил байлаа. Жүдо бөхийн анхны
эмэгтэй дэлхийн аваргатай боллоо. Би өөрөө ДАШТ-ээс мөнгөн медаль хүртсэн. Миний
гаргасан амжил­тыг төр засаг өндрөөр үнэлж Монго­л Улсын гавьяат тамирчин цол хүртээсэнд
сэтгэл өндөр байна. Оны өмнө шинэ жилд оролцоод нэг өдөр бэлтгэлдээ явж чадаагүй
тул О.Балжинням багшаас чөлөө авчихсан байсан юм. Маргааш өглөө нь Балжаа багшаас
дуудлага ирэхээр нь “Өнөөд­рөөс бэлтгэлдээ хийгээрэй” гэж хэлэх гэж байна гэж бодсон.
Нэг өдрийн бэлтгэлээс чөлөө авчихсан байсан тул нэлээд эмээнгүй гар утсаа автал
багш “Амараа Монгол Улсын гавьяат тамирчин боллоо. Баяр хүргэе” гэж хэлсэн. Багшаас
бэргэж байсан хүн чинь гэрээр дүүрэн “Ура” хашгирсан. Гэтэл багш инээгээд “Одоо
хувцсаа бэлдээрэй” гэж хэлэхэд л анх гавьяат тамирчин болсноо мэдсэн. Гавьяат тамирчин
болсны сэтгэл хөөрөл одоо л дарагдаж байна. Монгол Улсын гавьяат тамирчин болоход
үнэхээр сайхан байсан. Гэсэн хэдий ч энэ их хайр хүндлэлийг дааж, гавьяатын хэмжээнд
барилдах хариуцлага оногдож байгааг ухаарсан.

-Та Төв аймгийн
Угтаал-Цайдам сумын унаган хүүхэд. Халхын алдарт Д.Хадбаатар аваргын араас нутгаа­саа
тодрон гарч ирж буй бөх гэлцэх юм. Төрсөн нутаг усныхаа тухай ярихгүй юу?

-Намайг Хадаа аваргатай
зүйрлэж болохгүй. Монгол даяар алдар нэрээ цуурайтуулсан энэ аваргын дэргэд би чинь
жаахан хүүхэд байхгүй юу. Миний бага нас Угтаалд өнгөрсөн. Сумын төвийн хүүхдүүд
ямар л байдаг билээ. Яг л тэдэн шиг найзуудтайгаа дээл, хувцсаа уран унан, босч,
дэггүйтэж өнгөрсөн. Зундаа Асгат хайрханыхаа бэлд өдөржин усанд шумбаж өнжинө. Намайг
багад аав, ээж минь өөд болсон тул би эмээгийн хүүхэд болж Улаан­баатарт ирсэн.
Айлуудад эмээгийн эрх хүүхэд байдаг даа. Би яг л тийм жижигхэн эрх, шар дэггүй нь
дэндсэн жаал байлаа.

-Таныг багаасаа
л хагацал үзэж, элэг бүтэн байхын жаргалыг мэд­рээгүй гэсэн. Аав тань мэнд байхдаа
бөхийн эрдэмд хөтөлж байв уу?

-Би аав, ээжийгээ
бүүр түүрхэн санадаг юм. Би мэдээ ороод удаагүй байсан болохоор сайн мэддэггүй юм
л даа. Хөдөөний хүүхдүүд бүгд барил­даанч байдаг. Би ч гэсэн тэдний нэг. Бие жижиг
болохоор барилдаад унана. Унасан ч гэсэн заавал давж байж санаа амардаг хүүхэд байв
шүү. Би дөрөв­дүгээр анги төгстлөө Угтаалд сураад дараа нь эмээгээ бараадан Хайлаастад
шилжиж ирсэн. Өдгөөгөөс 12 жилийн өмнө бөхийн спортоор хичээллэж эхэлсэн. Анх
10 гаруй хүүхэдтэй Спор­тын төв ордонд ирж Ж.Баярсайхан багшийн шавь болсон нь миний
тамир­чин болох эхлэл байсан юм. Өнөөдөр миний гаргаад буй багахан амжилт анхны
минь багштай салшгүй холбоотой. Би багшийнхаа дархан мэхийг сурсан гэж өөрийгөө
боддог шүү.

-Тэр нь ямар мэх
вэ?

-Багшийн болон миний
дархан мэх баруун талдаа халз хутгах мэх л дээ. Бэлтгэл сургуулилтын үед давтаад
байж чадахгүй хирнээ, цаг дуусах үед, хожиг­дож яваа үед өөрийн мэдэлгүй хийчих­сэн
байдаг юм. Би Хайлаастын 72 дугаар дунд сургуулийг 2005 онд төгсөөд Мон-Алтиус Биеийн
тамирын дээд сургуулийг Багш дасгалжуулагч мэргэжлээр дүүр­гэсэн. Одоохондоо өөрөө
тамирчин байгаа тул мэргэжлээрээ хараахан ажиллаж эхлээгүй байна. Би их спортын
замналаа өндөр­лүүлээд мэргэжлээрээ ажиллах болно. Гэхдээ “Би хэзээ нэгэн цагт барилдахаа
болино” гэхээр сэтгэлд нэг л бууж өгөхгүй байдаг. Энэ тухай бодсон шөнө нойр хулжчихдаг.

-Багадаа та жижигхэн
биетэй байсан гэлээ. Яагаад заавал их спортыг сонгох болсон юм бэ?

-Би дээрээ гурвэн
эгчтэй. Айлын бага хүүхэд. Яагаад ч юм эгч нарыгаа хамгаална гэж боддог байлаа.

-Юунаас хамгаална
гэж?

-Тэрийг сайн мэддэггүй
юм аа. Бодвол болж бүтэхгүй юм юмнаас эгч нарыгаа хамгаална гэж боддог байсан байж
магадгүй. 20 кг ч хүрэхгүй жаахан хүүхэд байж их том юм боддог байсан байгаа биз.
Би багаасаа л барилдах дуртай байсан. Хоёр хүн өөд өөдөөсөө хараад өрнө гэдэг гайхалтай
санагддаг. Багын энэ бодол одоо ч гэсэн сэтгэлд хүч нэмдэг хэвээрээ л байна.

-Хичээлдээ номдоо
хэр шамддаг байв. Ихэнх тамирчид бэлтгэл гээд хичээл номоо цалгардуулсан байдаг
юм билээ?

-Багадаа давгүй сурлагатай
байсан. Таны хэлдгээр бөхийн бэлтгэл хийж эхэлснээс хойш хичээл цалгардсан тал бий.
Зарим үед нэг сарын бэлтгэлд гараад ирэхэд мэдэхгүй хичээл ор­чихсон байдаг байлаа.

-72 дугаар сургууль
чөлөөт бө­хөө­­рөө алдартай. Анх чөлөөт бөхөөр спортын гараагаа эхлүүлсэн үү?

-Тийм ээ. Манай сургууль
Лу.Энх­баяр багш багшилдаг байсан. Түүнээс хойш ч чөлөөтийн мундаг багш нар манай
сургууль дээр бэлтгэл хийлгэдэг байв. Би харин чөлөөт бөхөөр хичээл­лэлгүй шууд
л самбо, жүдо бөхөөр хичээллэсэн. Анх Ж.Баярсайхан баг­шийн шавь болоод үдээс хойш
бэлтгэл хийдэг байлаа. Манай үеэл Пүрэвдорж гээд залуу өглөөний ээлжинд бэлтгэл
хийж байсан юм билээ. Бид хоёр таарал­дахаараа би бөхийн бэлтгэл хийж байгаа гээд
л яваад байдаг байсан. Сүүлд амралтын өдөр нэгдсэн бэлтгэл хийхдээ хоёулаа Баяраа
багшийнхаа шавь болсныг мэдсэн. Пүүжээ маань 81 кг-ын жинд барилддаг.

-Дэлхийд эх орныхоо
нэрийг дуурсгах сайхан. Үүнд хүрэхийн тулд асар хүнд даваануудыг давна биз?

-Тамирчин хүнд бэртэл,
гэмтлээс эхлээд шантрах үе тохиолдож л байлаа. Багадаа жин хасахаас эхлээд хэцүү
зүйл их байсан. Жин хасч байхад хүйтэн ундаа, зайрмаг идэхийг мөрөөддөг байсан минь
санаанаас гардаггүй юм. Харин сүүлийн жилүүдэд жин хасах зовлонг мэдэрсэнгүй. Би
2008 онд самбо бөхийн ДАШТ-нд 52 кг-ын жинд барилдан тавдугаар байрт шалгарсан.
Түүнээс хойш “За болъё. Ингэж их жин хасч болохгүй” гээд жүдо бөхийн 60 кг-ын жинд
барилдахаар шийдсэн. 2009 онд жүдо бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцоод
хүрэл медаль хүрт­сэн. Ингэж л жүдо бөхийн тамирчин болох гараагаа эхэлсэн.

-Тэгвэл та чинь
өмнө нь сам­богоор барилдаж байгаад сүүлд жүдо бөх рүү орж ээ?

-Харин тэгсэн юм.
2009 оноос жүдогоор хичээллэсэн. Надад жүдо бөхийн өсвөр үе, залуучуудын улсын аваргын
нэг ч медаль байдаггүй юм. Харин самбо бөхийнх бол олон л доо. Жүдо бөхийн доод
жин 55 кг-аас эхэлдэг. Тэгэхэд миний жин 48 кг-д барилддаг байсан болохоор жингийн
зөрүү гардаг байсан.

-Хэдэн онд самбо
бөхийн дэл­хийн аварга болж байсан бэ?

-2006 онд 48 кг-ын
жинд самбо бөхийн Залуучуудын дэлхийн аварга болсон. 2007 онд дэлхийн аваргаас мөнгөн
медаль хүртсэн.

-Монголын жүдо
бөхийн хөнгөн жин дэлхийд дээгүүр эрэм­бэлэгддэг. Тэр дундаас өөрийгөө тодруулан
ДАШТ-нд оролцоно. Тэр дундаа медаль хүртэнэ гэдэг хэцүү байв уу?

-Энэ өрсөлдөөн дунд
л тамирчин бид биенээ ирлэж, хурцалж байдаг юм. Жиндээ өрсөлдөгчгүй байх шиг гунигтай
юм байхгүй. Жиндээ олон өрсөлдөгчтэй болох тусмаа “Би түүнээс илүү бэлтгэл хийнэ.
Би сайн барилдах ёстой” хэмээн өөрийгөө дайчилдаг эрэмгий чанарт суралцдаг. Энэ
бол цагаахан атаархал гэх юм уу даа. Өнгөрсөн жилийн хувьд би оролцсон бүхий л тэмцээндээ
бо­ломжийн амжилт гаргасан. 2013 он гараад Турк, Баку гээд оноо өгдөг тэмцээнүүдэд
финалдаж, түрүүлээд байсан. Улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс мөнгөн медаль хүртсэн.
Ч.Болдбаатар маань Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож байх­даа бэртэл авсан
тул Г.Болдбаатар бид хоёр жингээсээ ДАШТ-нд явсан.

-Өнгөрсөн дэлхийн
аваргын барилдаануудаа эргэн дурсахгүй юу. Аваргын төлөөх Японы бөхийг яалт ч үгүй
ялчих шиг санагдаад байгаа?

-Дэлхийн аваргын эхний
өдөр зур­гаан тойрог барилдаж мөнгөн медаль хүртсэн. Эхний тойргийн барилдаанаа
Хойд Солонгосын Ян Хьёк-Чолтой барилдсан. Тэр их хүнд барилдаан болсон. Намайг бярдаж
барилдаж байсан тул би хүчийг нь дагуулж барилдсан юм. Хойд Солонгосын бөхчүүд ер
нь шийд­чихсэн хүмүүс байдаг. Тэр нь ч барил­даанд нь нөлөөлдөг байх. Хоёрдугаар
тойрогт Африк тивийн аварга Яссин Моудатирийг боох мэхээр ялж, дараа­гийн тойрогт
Бээжингийн олимпийн мөнгө, дэлхийн аваргын мөнгөн медальт Авст­рийн Людвиг Пайшерыг
ялсан. Манай үндэсний бөхийн бусгах мэхийг ойлгох­гүй байсан тул хоёр удаа бусгаад
ялсан л даа. Хэсгийн аваргын төлөө жингийнхээ гол өрсөлдөгч Ганбатын Болдбаатартай
барилдсан. Өмнө нь би хоёр ялагдчихаад байсан юм. Бидний барилдаан оноо авалцалгүй
торгуулиар би ялсан. Болдоо үнэхээр хэцүү тамир­чин. Би ч Болдоод хэцүү санагддаг
байх. Бид бүх хүчээ гаргаж барилдсан боло­хоор дэвжээнээс буухад ёстой л сүг болчихсон
байсан. Гар юу ч атгаж чадахгүй, хамаг тамираа барчихсан байхад намайг дэлхийд нэр
алдраа цуурайтуулсан Гүржийн алдарт бөх Амиран Папинашвили хүлээж байлаа. Болдоо
бид хоёр ядарчихсан сууж байхад Түвшээ ах (олимпийн аварга Н.Түвшинбаяр) ирээд дараагийн
барил­дааны тухай зөвлөгөө өгч, зохион байгуулагч нарын хоолноос авчирч Болдоо бид
хоёр өгч байлаа. Түвшээ ах үнэхээр их гүйсэн дээ.

-Г.Болдбаатартай
дэлхийн авар­гын дэвжээнд тулах ямар байсан бэ?

-Тамирчин хүн гэдэг
тэр дундаа нэг жингийн тамирчид гэдэг жирийн үед хамгийн сайхан найзууд дэвжээн
дээр хамгийн хүчтэй өрсөлдөгч байдаг. Дэлхийн аваргад явахаас өмнө Болдоо маань
хөлдөө гэмтэл авчихсан байсан. Тиймээс би хөлийнх нь гэмтлийг сэдрээх­гүйн тулд
гэмтэлтэй хөлтэй нь барил­даагүй. Барилдаан дууссаны дараа Болдоо маань “Түрүүлнэ
шүү. Алтан медаль аваарай” гэсэн. Болдоо дараа Амиран Папинашвилитай барилдсан.
Би Гүржийн ард түмнийг халуун цустай гэж боддог. Тэд нээх сонин хайнга хүмүүс байдаг
хирнээ барилдана гэж баавар­ласаар байгаад таарна. Уулынхан биеийн хөгжил сайтай
тул хүчтэй гэж жигтэйхэн. Түүнтэй барилдахын өмнө бие халаал­тын өмнө Түвшээ ах,
дасгалжуулаг­чидтайгаа ярилцаж байж дэвжээнд гарсан. Амиран Папинашвили дэвжээнд
гарахын өмнө зүгээр зогсож байхдаа муухай орилоод, шүгэлдээд, өөр дээрээ ус цацаад,
шашныхаа үгийг чангаар уншиж байсан. Намайг л цочоож, айлгах гэж байсан юм болов
уу. Нүдээ ирмээд чамайг даа гэсэн байртай байсан. Би ч хариугаа өгөлгүй өөдөөс нь
инээгээд эрхий хуруугаа гозойлгож байсан юм. Хүмүүсийг харахад хоёр хүн алхаж гарч
ирээд барилддаг гэж боддог. Харин дэвжээнд гарахын өмнө том тулаан болдог. Папинашвили
өмнө нь намайг хоёр ялчихсан байсан тул сэтгэл зүйн хувьд илүү байсан байх. Би харин
“Энэ удаа хариугаа авна” гэж бодсон. Ганцхан Папинашвилитэй барилдаад үхэх гэж байгаа
юм шиг л ялахын төлөө зүтгэсэн. Би бэлтгэл дээр О.Балжинням, Д.Баттулга багш  нартай баруун тулж байгаад баруун хөлд мордох
мэхийг давтаж, ярилцаж байсан. Тэр мэхээ ч даацтай хийсэн.  Амиран Папинашвили надад ялагдчихаад хоёр гараараа
толгойгоо салаавчлаад, үглээд л яваад байсан. Гурван тор­гуулиар намайг хожиж явсан
болохоор барилдаан дуусахад 20 секунд дутуу байхад цэвэр ялагдсандаа итгэж өгөхгүй
байсан биз. Тэр шокноосоо гарч чадалгүй байсаар хүрэл медаль ч хүртэж чадаа­гүй.
Надад ялагдчихаад тэр чигээрээ заалнаас гараад явчихсан. Дасгал­жуулагч нь хувцсыг
нь бариад аргадаад дагаад яваад байгаа нь харагдсан.

Аваргын төлөөх барилдаанаа
Гранд слам, гран при, мастерст түрүүлсэн, өсвөр, залуучуудын дэлхийн аварга Японы
алдарт бөх Наохиса Такатотой хийсэн. Энэ тамирчныг сүүлийн хоёр жил ямар ч бөх ялж
чадаагүй. Хүмүүс надаас медальдаа ханачихсан уу гэж асууж байсан. Би медальдаа ханаагүй.
Барил­даан уг нь боломжийн байсан ч би боломжоо ашиглаж чадаагүй. Унасан бөхөд шалтаг
мундахгүй гэгчээр одоо ярилаа гээд хүмүүс гайхах болов уу.

-Гайгүй биз дээ.
Аваргын төлөөх барилдаан эргэлзээтэй болсон гэж манайхан ярьсаар байгаа шүү дээ?

-Яг ямар шалтгаанаар
намайг тор­госныг ойлгоогүй. Уг нь дэвжээнээс ухарч гарсан, тал барьц барилаа, буруу
барилаа гээд торгодог байтал юу ч болоогүй байхад л гараа эргүүлээд торгоод байсанд
нь гайхдаг юм. Намайг торгохын өмнө би босоо үүрч тэнцвэр алдуулсан энэ мэтчилэн
идэвх гаргаад байхад яагаад торгоод байгааг барилдаж байхдаа ойлгоогүй. Зүгээр адилхан
торгууль­тайгаар дуусгаад голден скор буюу алтан оноогоор ялагчийг тодруулсан бол
надад харамсах зүйл байхгүй л дээ.

-Өдөрт хоёр бэлтгэл
хийдэг боло­хоор чөлөөт цаг гэж гарах юм уу?

-Ням гаригт л амардаг.
Бусад үед чөлөөт цаг ёстой гардаггүй юм. Манай Балжаа багш цэргийн хурандаа цолтой
хүн болохоор цагийг ягштал баримтална. Бид өглөөний найман цагт бэлтгэлээ хийж эхэлдэг.
Өдөр гэртээ харьж жаахан амраад 16 цагт дахин бэлтгэл хийдэг.

-Хэзээнээс Хил
хамгаалах ерөнхий газар харьяалагдах болсон бэ?

-2010 оны гуравдугаар
сарын гурав­ны өдөр ХХЕГ-ын “Хилчин” спорт хороонд харьяалагдаж эхэлсэн. Тэр өдөр
баасан гариг байсан. Анги нэгдсэн байсан өдөр манай штабын дарга байсан дэд хуран­даа
Мөнхбат “Тушаал гарчихсан. Одоо тангаргаа өргө” гэдэг юм. Би юу ярихаа мэдэхгүй
Лувсанпүрэв, Пүрэвсүрэн гээд хоёр багшаасаа “Би юу яринаа” гэтэл “Өөрийгөө товчхон
танилцуулаад буугаад ир” гэсэн. Цэлийсэн том тайзан дээр гараад өөрийгөө танилцуулсан.
Гэтэл “Зорилгоо хэл” гэхээр нь “Бэлтгэл сургуулилтаа сайн хийж, Монгол Улсын гавьяат
тамирчин болно” гээд хэлчихсэн. Сандарсандаа тийм том амлалт өгчихсөн хэрэг л дээ.
Оны өмнө гавьяат тамирчин болсны дараа ХХЕГ гурван гавьяатаа хүлээн авсан. Би тэгэхэд
өмнө нь гавьяат тамирчин болно гэж хэлж байснаа хэлэхэд бригадын генерал Лхачинжав
“Цэргийн хүн ингэж амлалт өгөх ёстой” дараагийн цолоо бараг л амлах уу гэчихээд
байсан.

-Монгол Улсын гавьяат
тамирчин болчихоод зогсож байхад танд юу бодогдож байсан бэ?

-Төрийн тэргүүнээс
гавьяатын тэмд­гээ гардаж байхад эмээгээ л хамгийн их бодсон. Эмээ нь минь мэнд
байсан ч болоосой гээд бодоход сэтгэл огшоод л ирсэн. Дэлхийн аваргаас мөнгөн медаль
хүртэн медалийн тавцанд гарахад мөн л тийм мэдрэмж төрсөн. Эмээ маань аав, ээжийг
сэтгэлд минь нөхөж оршсон агуу том орон зай байсан юм. Эмээгийнхээ захиасыг би хэзээ
ч мартахгүй ээ.

-Эмээ тань юу гэж
захиж байсан юм бэ?

-Эмээ маань амьдралд
ойрхон зүйлсийг их сургана. “Хүн амжилтад хүрч болно. Хүний хүрч болох ямар ч оргилд
хүрч болно. Аргаа баран гудамжинд хэвтэж байсан ч хамаагүй хүн хүн чанараа л гээж
болохгүй. Миний хүү хүн хүнээрээ байх шиг сайхан зүйл орчлонд байдаггүй юм шүү.
Хүн хэзээ ч дээд үеэ харж бэлтгэл хийх болохгүй. Дээд үетэйгээ өрсөлдөнө гэж байдаггүй
юм. Тэд цаг нь ирэхээр спортоосоо хөн­дийрнө. Өөрөөсөө доод үеэс болгоом­жилж тэднийг
харж бэлтгэлээ хийж бай” хэмээн захьдаг байлаа. Тухайн үед хэлсэн үгийг нь сайн
ойлгоогүй ч одоо бодох нь ээ эмээгийн хэлсэн яг үнэн юм билээ. Тэмцээний дараа миний
оролцсон тэмцээний бичлэгийг үзээд “Чи ингэхгүй яасан юм. Тэгэхгүй яасан юм. Энэ
мэх чинь сайхан болжээ” гээд л надтай илэн далангүй зөвлөдөг байлаа. Би эмээдээ
загнуулж үзээгүй. Эмээгийн эрх шар жаал явлаа. Намайг самбо бөхийн дэлхийн аварга
болж эмээгээ хамгийн их баяр­луулсан. Эмээ минь нулимстай нүдээр хүүгээ хараад их
баярлаж билээ. Би хаа очиж эмээгээ гомдоож яваагүй санагддаг. Хүүгээ бурхны орноос
харж явдаг байлгүй. Хүүгийнхээ ялалт, ялагдлын амттай, гашуун бүхэнд хамт л байдаг
байлгүй. Ядарсан үед эмээ минь их бодогдоноо. Эмээгээс хойш эгч нарын хийж өгсөн
хоол амтгүй санагдаад нэг хэсэгтээ л надад хүнд байсан үе бий. Аргагүй биз дээ,
миний түшиж явсан багана минь байсан юм чинь. Гудамжинд яваа ахмад настай хүмүүсийг
харахаар сэтгэлд нэг л дотнохон санагддаг. Бэлтгэлдээ явах замдаа хөгшин настай
хүн таарвал хамт алхах ч юм уу машин­даа суулгаад юм яриад явахад сайхан л байдаг
юм. Эмээгийн хүүхэд болоод ч тэр үү эмээ нартай юм ярихад яриа сайхан нийлнэ дээ.
Би багадаа ээж, аавгүй гэдгээсээ ичдэг байсан. Бодвол хүүхдийн зан байсан юм байлгүй.
Үеийн найзууд эцэг эхийн хуралд аав, ээжийгээ дагуулж ирнэ гэхэд сэтгэл хөндүүрлэнэ.
Эцэг, эхтэй хүүхдүүд дээрэлхэж байхад сэтгэл өвдөнө. Гэсэн ч би тэр хүүх­дүүдийг
дараа чамайг зодно доо гэж хэлэлгүй “Би чамаас ухаантай хүн болно” гэж дайрдаг байлаа. 

-Хэзээ гэр бүлтэй
болох вэ. Бэлт­гэл гээд цаг зав гарахгүй байна уу?

-Би гэр бүлд яарахгүй
байгаа. Эрэг­тэй хүн насан туршдаа эхнэр үр хүүх­дийнхээ хамт амьдарна. Харин надад
спортод амжилт гаргах цаг хугацаа асар богино байна. Сайндаа л 10 жил медалийн төлөө,
амжилт гаргахын төлөө тэмцэнэ. Түүнээс хойш би хичнээн хүссэн ч амжилт гаргаж чадахгүй
болох тул гэр бүлдээ хангалттай цаг заваа зориулах болно.

-Үндэсний бөхөөр
барилдах бодол байдаг уу?

-Хүн хүн өөр өөрийн
бодолтой байдаг. Манай зарим жүдоч гэхэд үндэсний бөхийн удамтай байдаг тул барилддаг
юм. Би барилдахгүй байх аа. Бид бэлтгэл дээр л үндэсний бөхийн бэлтгэл хийдэг. Үндэсний
бөхийн бэлтгэл хийх нь жүдо бөхөд их нэмэр болдог. Бүснээс барьж байгаад шахаж татах
мэхийг гадныхан тэр бүр ойлгодоггүй. Үндэсний бөх бидний давуу тал болдог. Дэлхийн
аваргад явахад Балжаа багш зодог шуудаг өмсүүлээд бэлтгэл хийлгэнэ.

-Танай удамд барилддаг
хүн бий юу?

-Манай удамд барилддаг
хүн байх­гүй. 81 кг-ын жинд барилддаг үеэл Пүрэвдорж бид хоёр бие биедээ л удам
болж таараад байна.

-Анхны тэмцээнд
оролцоод авч байсан медалийнхаа тухай ярихгүй юу?

-Дархан хотод болсон
Ус суваг компанийн нэрэмжит жүдо бөхийн тэмцээний 29 кг-ын жинд түрүүлэн алтан медаль
хүртэж байлаа. Анхны медалиа авчихаад сэтгэл гэгэлзээд болдоггүй. Дарханаас Улаанбаатар
хүртэл вагоны цонхоор харсаар байгаад ирсэн. Амьхан­даа эмээдээ яарч буй минь тэр
л дээ. Риогийн дэлхийн аваргад оролцоод эхний өдөр медаль хүртсэн тул сэтгэл гэгэлзээд
бушуухан гэртээ харимаар санагдаж байлаа. Гэгэлзээд нойр хүрэхгүй байсан тул Балжаа
багшид “Багшаа би гэгэлзээд ерөөсөө унтаж чаддаггүй ээ” гэтэл багш намайг шоолж
инээж байснаа “Зүгээр ээ. Хоёр хоно­гоос зүгээр болчихно” гэдэг юм. Багш өөрөө тэгж
байсан юм шиг байна лээ. Үнэхээр ч багшийн хэлснээр болсон.

Эмээ маань анх намайг
барилдаж эхлэхэд бүс оёж өгч байсан. Тэр бүсээ зүүж анхныхаа медалийг хүртсэн. Түүнээс
хойш тэр бүстэй олон ч меда­лийн тавцанд зогссон. Одоо тэр бүсийг би хадгалдаг юм.
Хааяа тэр бүсээ гаргаж ирж харчихаад буцаагаад авдартаа хийчихдэг.

-Дэлхийн чансаанд
хэдэд жагсч байна вэ?

-Дэлхийн чансаанд
дөрөвт жагсч байсан бол одоо гуравт эрэмбэлэгдэж байна. 60 кг-ын жинг намайг ялж
дэлхийн аварга болсон Японы бөх Наохиса Такато тэргүүлж байгаа бол хоёрт Гүржийн
бөх Амиран Папинашвили жагссан. Араас нь би шил дарж байна. Амиран Папинашвили бид
хоёрын хооронд 10 гаруйхан онооны зөрүү бий.

Манай жүдо бөхийн
тамирчдын амжилт өсөж байгаа нь жүдо бөхийн холбооны ерөнхийлөгч, УИХ-ын гишүүн,
Засгийн газрын гишүүн, ҮХАА-ын сайд Х.Баттулга, Нарийн бичгийн дарга М.Бөхбат болон
жүдо бөхийн холбооны удирдлагууд, ССАЖЯ, Спорт бэлтгэлийн төв, Эрдэнэтуяа даргатай
Үндэсний шигшээ баг, спорт хороо, клубуудын хамт олны буян юм даа. Үүн дээр нэмээд
намайг Ч.Насантогтох, Х.Болдбаатар, Нямлхагва багш дэмждэг нутгийн ах Б.Мягмарсүрэн,
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлч, нутгийн ах Ж.Гангаа, шигшээ багийн дасгалжуулагч О.Балжинням,
Д.Баттулга мөн Угтаал-Цайдам сумын Засаг дарга, аймгийн арслан Н.Гантулга ахдаа
нутгийн ахан дүүс, найз нөхөддөө талархаж явдгаа хэлье. Рио Де Жанейрогийн олимп
л одоогоор миний мөрөөдөл болоод байна.

Э.ЭНХБОЛД