Category: утга-зоxиол

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал утга-зоxиол

Ж.Адъяасүрэн: Ж.Р.Р Толкины ертөнц маш их баялаг || DNN.mn

“Толкин” сонирхогч Ж.Адъяасүрэнтэй ярилцлаа.

-Ямар учраас “Толкины уншлагын өдөр” арга хэмжээг зохион байгуулахаар болов?

-Жил бүрийн гуравдугаар сарын 25-нд дэлхий даяар зохиолч, хэл зүйч Ж.Р.Р Толкины фен нийгэмлэгүүд “Tolkien Reading Day” арга хэмжээг зохион байгуулдаг. Үүнийг бид “Толкин уншлагын өдөр” гэж нэрлэсэн. Яагаад гуравдугаар сарын 25-ны өдөр вэ гэвэл бөгжийг галт уул руу шидэж устгасан. Ж.Р.Р Толкинтой холбоотой гурван чухал тэмдэглэлт өдөр байдаг. Нэгдүгээрт, Толкины төрсөн өдөр нэгдүгээр сарын 3, хоёрдугаарт, гуравдугаар сарын 25 “Tolkien reading day”, гуравдугаарт, есдүгээр сарын 22 “Хоббитын өдөр” гэсэн өдрүүд байдаг. Хоббитын өдрөөр “Хоббит” зохиол 1937 онд анх хэвлэгдсэн өдөр. Энэ өдрийг хүмүүс ихэвчлэн Хоббитууд ямар байдаг шиг хөгжилдөж өнгөрөөдөг. “Tolk­ien reading day” өдрөөр хүмүүс номтойгоо гүнзгий танилцах, сүүлийн үед Толкинтой холбоотой гарсан ном, зохиолын талаар мэдээлэл солилцож унших өдөр. Манай “Бөгжний эзэн болон Хоббит цуврал сонирхогчид” группийнхэн сүүлийн хэдэн жил хийнэ гэж бодож байсан ч “Ковид-19” цар тахлаас үүдэн хойшлогдсоор энэ бямба гаригт зохион байгуулахаар болсон.

-“Бөгжний эзэн болон Хоббит цуврал сонирхогчид” фэйсбүүк группийн талаар тодруулбал?

-Бөгжний эзэн болон Хоббит цуврал ном зохиолд дуртай хүмүүс нийлж групп нээсэн. Зургаан жилийн өмнө нээгдэж байсан. Одоогоор 3700 гаруй гишүүнтэй.

-Өмнө нь ийм төрлийн арга хэмжээг зохион байгуулж байсан уу?

-Өмнө нь ийм үйл ажиллагаа зохион байгуулж байгаагүй. Группийн идэвхтэй гишүүд цуглаж номын үйл явдал зэргээр ярилцдаг байсан.

-Ж.Р.Р Толкин гэдэг хүн ямар хүн байсан юм бэ. Ямар ном, зохиолуудтай вэ?

-Ж.Р.Р Толкин хэл зүйч хүн байсан. Хэл судлахдаа ихэвчлэн умард Европын хэлийг домог зүйтэй нь холбон судалдаг. Хэл гэдэг зүйл вакум орчинд оршдоггүй. Төвөдийн буддын шашин Монголд нэвтэрсэн болохоор төвөд үг манай хэлэнд байдаг зэрэг түүхтэй холбоотой. Исланд, Финланд, Англи, Герман үндэстний эртний домог зүй зэргийг судалдаг байсан. Хэл зүйч хүн учраас “Oxford” толь бичгийн W үсгээр эхэлсэн дийлэнх үгийг Толкин тайлбарлаж байсан. Толкин Англи улсын домог зүйг бусад орнуудтай харьцуулахад хязгаарлагдмал байдаг гэж үздэг байсан. Англи улсад байдаг домог нь нутаг устай нь холбогдсон домог их ховор байсан учраас өөрийнхөө хэмжээнд Английн домог зүй шиг зүйлийг зохиох гэж оролдсон. Энэ бүх хүчин зүйлсээс бүрдэн “Бөгжний эзэн” ертөнцтэй холбоотой номууд үүссэн. Олон нийт, уншигчдад хүртээл болсон он цагийн дарааллаар гэвэл “Хоббит” ном 1937 онд хэвлэгдсэн бөгөөд борлуулалт өндөр байх үед дараагийн ном хэрэгтэй байна гэж “Бөгжний эзэн-3” номыг гаргасан. Түүнийг 1973 онд нас барсны дараа бага хүү Кристофер Толкин нь эцгийнхээ гар бичвэрүүдийн редакторлан нэгтгэж, багцлан хамгийн эхэнд 1977 онд “Силмарилион”, 1980 онд “Unfinished Tales”, “Дундад ертөнцийн шастир” 12 боть номыг дарааллуулж гаргасан. Маш их баялаг ертөнц.

-Ж.Р.Р Толкины зохиол болон кино нь ямар онцлогтой вэ?

-Киноны болон зохиол нь өөр өөрийн онцлогтой. Бид ихэвчлэн киногоор нь үзэж танилцсан байдаг. Энэ нь мөн кино гарахаас өмнө номыг нь уншсан байсан хүмүүсээс шүүмж дагуулдаг. Яагаад гэвэл кино нь олон нийтэд тааламжтай байлгах үүднээс киноны оргил хэсгүүдийг байлдаан болгочихсон. Гэтэл яг үнэндээ зохиолыг нь уншвал энэ нь өөр утга учиртай. Тухайлбал, нөхөрлөл гэж яг юу болох, бусдын төлөө өөрийгөө золиослох нь ямар учиртай, зориг гэж юу вэ, зөвхөн баатар хүн зоригтой байх зэрэг.

Бөгжний эзэн зохиолын гол дүр, хамгийн зангилаа дүр нь хоббиттой одойгоос ялгарахгүй жижигхэн биетэй сул дорой гэж хэлж болохуйц тийм дүр байгаа юм бэ. Толкины хэлснээр хамгийн жижиг, ач холбогдолгүй хүнээс ч гэсэн цаг нь болохоор асар их зориг гарч болдог зэргийг хөндсөн чухал зүйл байсан. Толкины зохиолууд үргэлжийн ач холбогдолтой зориг, нөхөрлөл зэрэг сэдвүүдийг агуулсан учраас 100 жилийн дараа ч уншсан ач холбогдолтой хэвээрээ байх ном юм шиг санагддаг.

-Арга хэмжээ нь ямар хөтөлбөрөөр явагдах вэ?

-Бид гурван хэсэгтэйгээр хийе гэж төлөвлөж байна. Анхны удаа зохион байгуулж буй учраас туршилтаар хийж байгаа. Эхний хэсэг “Эрдэнэсийн эрэлд” гэдэг нэртэй. Үүнд хэдэн шаттайгаар асуулт хариулт, оньсого таавар таалган ялсан баг шагналтай. Хоёр дахь хэсэгт “Толкин уншлагын өдөр”-өөр илүү ертөнцтэйгөө танилцах зорилготой учраас сонирхолтой сэдвүүдээс аван нэг нэгээрээ тайлбарлаж ярилцана. Дэлхийд “Толкины нийгэмлэг” гэж байдаг бөгөөд жил бүрийн “Толкин уншлагын өдөр” сэдэвтэй байдаг. Энэ жил хайр ба нөхөрлөл гэсэн сэдэвтэй. Энэ сэдвээр хэрхэн бичдэг байсан тухай ярилцах юм. Гуравдугаар хэсэгт есдүгээр сарын 2-нд Амазон “Бөгжний эзэн” хоёрдугаар эриний үйл явдлаар телевизийн шоу хийх гэж байгаа. Телевизийн шоу нь түүхэн дэх хамгийн үнэтэй телевизийн шоу болохоор эхний улирлын шоунд 400 сая ам.доллар зарцуулж, нэг тэрбум ам.доллар зарцуулахаар шийдсэн байгаа. Шоуны трейлер сарын өмнө гарсан бөгөөд, трейлерийг гаргаж үзэгдэл бүр дээр юу гарч буйг хоорондоо ярилцах юм.

-Элф, Хоббит, Оркууд юугаараа ялгаатай вэ?

-Энэ ертөнцийн үүсэл гарлын домгоор хамгийн анх хүн, элф хоёрыг бүтээсэн. Элфүүд мөнх насалдаг учраас мөн чанар нь байгальтайгаа ойрхон. Харин хүмүүс мөнх бус, тиймээс төгсгөлтэй

амьдралыг илүү ойлгож амьдарна гэж дүрсэлсэн. Толкины өөрийн хэллэгээр хорон муу санаат тал шинэ зүйл бүтээж чаддаггүй, зөвхөн бүтээсэн зүйлийг өөрчилж дордуулдаг. Анхны харанхуйн эзэн элфүүдийг олзлон тамласаар оркуудыг гаргаж авсан. Харин Хоббит бол их сонирхолтой. Номын хавсралт дээр бичигдсэнээр Хоббитууд хоёрдугаар эриний үед хүмүүсээс салсан тусдаа төрөл гэж үздэг.

-Монголд “Бөгжний эзэн” болон “Хоббит”-ыг сонирхдог хэр их хүн байдаг вэ?

-Яг хэдэн хүн байдаг гэдгийг сайн хэлж мэдэхгүй байна. Кино нь зөвхөн Монголд гэлтгүй дэлхийд алдартай кино учраас киногоор нь хүмүүс мэддэг байх. Ямар кино гаргах төрөл бүрийн судалгаан дээр “Бөгжний эзэн” нэгт байдаг.

-Толкины зохиолуудыг группийнхэн орчуулдаг болов уу?

-Толкины зохиолуудыг монгол хэл рүү орчуулсан байдаг. “Хоббит” номыг хоёр, гурван хувилбараар орчуулсан байдаг ч албан ёсны эрхтэйгээр орчуулаагүй. Одоогоор “Монсудар” ХХК “Хоббит”-ыг орчуулж байгаа. Яваандаа “Бөгжний эзэн” номыг ч орчуулах юм билээ. Манай группийнхэн хэсэгчлэн орчуулдаг. Толкин зохиолдоо яруу найраг, дуу зэргийг оруулдаг, тэр хэсгийг группийн гишүүд дундаа Д.Цогчулуун ах хамгийн сайн орчуулдаг. Энэ мэтчилэн группийнхэн өөр өөрсдийн сонирхож буй хэсгээ орчуулж бусадтайгаа хуваалцдаг.

-Монгол орчуулгын чанар хэр байдаг вэ?

-Миний хувьд өмнө нь орчуулагдсан хувилбарууд яруу найрагтай холбоотой хэсгүүд сайн байсан гэж боддог. Гэхдээ орос хэлнээс орчуулсан учраас зарим нэг нэр томьёон дээр алдаа гарах тохиолдол бий.

-Арга хэмжээний үеэр “Бөгжний эзэн”, “Хоббит”-той холбоотой цуглуулгын зүйлсээр үзэсгэлэн гаргана гэсэн үү?

-Эвентийн үеэр манай гишүүд “Бөгжний эзэн”, “Хоббит”-той холбоотой цуглуулгаараа цомхон үзэсгэлэн гаргана. Толкины бичсэн номны олон төрлийн хэвлэлт, жижиг фигур, киноны хөгжмийн пянз, дүрүүдийн хувцас хэрэглэл зэргийг гаргахаар төлөвлөж байна.

-Арга хэмжээ нь төлбөртэй болов уу. Хичнээн хүн оролцох боломжтой вэ?

-15 мянган төгрөгийн төлбөртэй. Үүнээс 10 мянган төгрөгт лембас талх, кофе, цай, зэргийг авна. Кинонд элфүүд лембас талх хийдэг бөгөөд талхнаас нэг хазахад гурван хоногийн өл даадаг гэж гардаг. Кинонд гардагтай адил лембас талхыг үйл ажиллагаа болох “44 50” кафе бидэнд хийж өгөх гэж байгаа. Жил бүр бид “Толкин уншлагын өдөр”-өөр оригнал зураг гаргахыг хүссэн.

Ихэвчлэн Толкины ертөнцийг төсөөлөхдөө кино, гадаадын зураачдын бүтээлээр төсөөлж буй учраас монгол зураач дүрсжүүлэх нь их сонирхолтой учраас фенүүдийн нэг нь зурж өгсөн. Мөн бид “Силмарилион” номны ертөнцийн үүслийн талаарх эхний бүлгийг орчуулсан. Арга хэмжээнд мэдээж олон хүн ирвэл сайн. Хамгийн ихдээ 50 хүн оролцохоор тооцоолон бүх зүйлээ бэлдэж байна.

Categories
мэдээ утга-зоxиол

Хүүхдийн эрхтэй зөрчилдсөн “Чингэсийн хүүхдүүд” || DNN.mn

Чингэсийн хүүхддүүд кино нь морь уях монгол соёлыг сурталчилсан хэдий ч хүүхдийн эрхийг зөрчихөд уриалжээ.

Найруулагч Д.Золбаярын Чингэсийн хүүхдүүд кино 2017 онд гарсан, 1.41 цаг урттай.

Киноны үйл явдал эхлэх:

Уяач Болд морь уяхаа больсон Дамбийнд айргийн хөрөнгө залахаар ирлээ гэж буусан нь гол зорилго нь биш байснаар энэ кино эхэлнэ. Гэвч тэр хүүхдийг нь хоцрогдсон бүдүүлэг эрсдэлтэй морин спортын экстрем хөдөлмөрт амь насыг нь золин ашиглахаар ирсэн байдаг.

КИНОНЫ ДҮР, ЖҮЖИГЛЭЛТ:

Уяач Болд бол Монголын хуучны уламжлалт соёлын өвийг тээгч дүрийг бүтээнэ. Дамбий бол 2 жилийн өмнө морь уяад хүүхэд нь унаад морь уяхаа больж эцгийн ажлыг тасалж яваа малчин буюу уламжлалт өв соёлоо өөрөө ч хүүхэддээ ч өвлүүлэхгүй тасалж яваа дүрийг бүтээсэн гол дүр. Дамбий бол мангардуухан, хувцас хэл яриа, харцаараа яг л морь уяж чадахгүй, моринд ч хүүхдэд ч, бусдад ч гэм болохгүй хүний дүрийг бүтээж чаджээ.

Сара бол Монголын хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн заалтанд хамгаалалтын хувцастай морь унаж уралдана гэсэн заалтыг хэрэгжүүлэхээр сайн дураараа Монголд ажиллаж байгаа АНУ-н ажилтан туслах дүр Britanny Belt. Багийн дарга бол энэ цагийн Монголын хэнэггүй ажлаа хийдэггүй цалингийн бөглөө төрийн албан хаагч, намын зарц.

Харин жүжигчин Р.Анхням дүрдээ сайн ажилласан бол түүний нөхөр Дамбий буюу хүүхдээ зодож мориор хөөж байгаа нь хүүхдийн эрхийн тухай хуульд нийцсэнгүй.

Хүүхдээ унагахаас айгаад морь уяхаа больсон шийдвэрээсээ ухарсан Дамбий хүүхэд ба эргэн тойрон нийгмийн шахалтаар эргээд экстрем морин спортыг эхлүүлж хүүхдээ эрсдэлд оруулах шийдвэр гаргаж буй аавын дүрийг жүжигчин Б.Батмэнд гаргаж чаджээ. Түүний харц, хөдөлгөөн энэ дүрдээ яг зохицож байв.

Дамбий хадан дээр хүүтэйгээ гарч сайн уяач эцгээ дурсан морио уяхаар болдог. Энэ нь ухаарал биш ухралт будунгуйрал болж байгааг Дамбийн давхар дээлтэйгээ хадан дээр хүүхэд шиг хашгирч буй мангар дүрээр найруулагч харуулж чадна.

Энэ хувцас бидэнд хэрэггүй гээд Уяач Болд хамгаалалтын хувцас өмсүүлэхгүй Сара-г хөөх шахуу явуулна. Хүүхдээ алдахаас айхгүй уламжлалаа алдахаас айж байна гэсэн Болдын үг хүүхдээсээ илүү уламжлалдаа хайртай гэх хэнэггүй Монгол занг харуулна. Ээж нь уралдааны морь унаж буй хүүхэддээ хамгаалалтын хувцас өмсгөхийн оронд хуучны шашны үсэгтэй морины дан цамц, даавуун малгай оёж өгөв. Хамгаалалтын хувцас каск өмсгөсөнгүй, найруулагч үүнийг тод харуулж чадсан нь уяачдыг хүүхдийн эрх зөрчиж байгааг кино урлагийн аргаар харуулж чадсан. Болд уламжлалт хувцсаараа жигдэр гээд хамгаалалтын хувцас өмсгөдөггүй, хүүхдэд ээлгүй уяачыг найруулагч тод томруун үзүүлжээ.

Сунгаа дээр үнэгүй хамгаалалтын хувцас хэн ч авсангүй, Сара гайхан сэтгэл дундуур болно. Дамбийн том хүү Болдын бор морийг түрүүлүүлж өөрийн хээр морийг гүйцэж ардаа орхиж байхдаа хүүхдийн бодлоор: Болдын морины амыг татаж 2-т оруулах санаа төрснөө аавдаа хэлэхэд, аав нь ингэж болохгүй “шударга бай” гэж сургасан нь хүүхдийн хүмүүжилд эерэг сайхан ганц сайн жишээ энэ кинонд гарна. Аавын хэлснээр үнэнч уралдана гэдэг сайхан сургамж нийгэмд хэрэгтэй мессеж энд гарч ирнэ.

Багийн даргыг хамгаалалын хувцас хурдан морь унаач хүүхдүүдэд тарааж хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг хэрэгжүүлэхийг Сара хүссэн ч тэр ажлаа хийдэггүй. Тэр хуучин муу мотоциклынхоо эрэг шураг, багаж хийдэг сав болгож хамгааллын каскыг ашигладаг цалингийн уут болохыг найруулагч харуулна. Багийн дарга ганцаараа зүтгэж байдаг дэмжлэг байхгүй, үг нь сул, үйлдэл нь хүчгүй нэгэн болохыг энэ кино давхар харуулжээ.

Наадам болж морин уралдаанд Болдын бор морь түрүүлдгээр түрүүлж, хамгаалалтын хувцасгүй унасан Дамбийн том хүү Ууганаа аз дайрч ямар нэгэн муу юм болсонгүй, харин цаашид зун бүр Монголын 330 сум, 21 аймаг, нийслэлд болдог наадмын морин уралдааны замдмянга мянган монгол хүүхдийг энэ аз байнга дайрахгүйг найруулагч Дамбийн 2 дах хүү хамгаалалтын хувцастай морь нь хадуурч хадтай жалга ганга руу нисэж унаснаар харуулна. Хүүхэд нь унасан хээр морь хэдий түрүүлж ирсэн ч дүрэм ёсоор 5 байр ухраана. Энэ бол кино урлагийн хэл. Энэ киноны өгүүлэмжийн хамгийн том зангилаа тайлал нь энэ юм.

Наадмын дараа Дамбий 2 хүүтэйгээ майхны гадаа ил галын утаанд цай самарчээ суухад морь нь түрүүлсэн Болд ирээд түрүү морины бай болох бүтэн адуу бэлэглээд: “Дамбий минь чамд баяр хүргэе танай уяачийн удам чамаар дуусах нь гэж бодсон үгүй юм” гээд хөөрүүлж буруу тийш нь залсан найруулагчид гомдмоор. Харин түрүү морины байг морь унасан хүүдээ өгөөд дахин аймшигтай морь унах ажлыг урамшуулсан нь бүр дордуулж орхив. Уг нь морь унахдаа хамгаалалтын хувцас өмсгөөрэй гэж уяач хүүхэд 2-т захивал энэ киноны зорилго биелж, мянга мянган хүүхэд зун энэ л спортоос болж эрүүл мэнд, амь насаа эрсдэлд оруулж хохирдгийг энэ дүрээр найруулагч нийгэмд харуулж чадах байлаа. Энэ төгсгөлийг харахад найруулагч олон кино найруулсан туршлагатай найруулагч шиг биш КУДС-н 2-р курсын оюутны курсын ажлын эвлүүлэг шиг ядмагхан болжээ.

Ээж нь эсэн мэнд амаржиж охин дүүтэй болсон мэдээгээр кино дуусах агаад тэр эсэн мэнд амаржсан охин өсөж бойжоод ирэхэд нь хамгаалалтын хувцасгүй морь унуулах баталгаагүй хувь тавиланг олон Монгол хүүхэд хүлээж буйг кинонд харагддагүй дүрээр найруулагч энэ кинондоо анхааруулжээ.

КИНОНЫ ЖҮЖИГЛЭЛТ

Гол болон туслах дүрүүдийн жүжиглэлт боломжийн сайн байна. Хүүхдүүдийн жүжиглэх сургуулуулилтийг сайтар бэлтгэх нь чухал. Манай Монгол найруулагчдын түгээмэл алдаа бол хүүхдийг кинонд тоглуулахдаа 1-2 удаа давтуулаад шууд зурганд оруулдаг харагддаг. Үнэмштэл жүжиглэсэн жүжиглэлт хүүхдүүдэд дутав, энгийн л нэг цээжлүүлсэн нурмагар диалоги.

КИНО ЗОХИОЛ

Зохиолч Ч.Ганзориг, Г.Буянцогт нарын бичсэн кино зохиолын үргэлжлэх хугацаа 1 цаг 41 минут. Харуулах зүйлээ үндсэндээ харуулсан. 50 хуудас буюу 100 нүүр орчим зохиолоос ийм хэмжээний кино гарах болов уу, гэхдээ онцын ашиггүй дүрслэлийг хасаж үзэгчдийг цаг хугацааг хэмнэх боломж бас байжээ.

КИНОНЫ СЭДЭВ

Найруулагч энэ киногоор хүүхдийн эрх ба уламжлалт соёлын зөрчилдөөнийг харуулахыг хичээсэн. Өмнө морь хүүхдийн тухай Тод магнай, Тэнгэрийн амьтан гэх кино одоо Хийморь зэрэг кино гарч байна. Морь уях уралдуулах соёлын уламжлал хүүхдийн эрхтэй зөрчилдөж байгааг харуулсан. Морин уралдаанаас болж гэмтэж бэртсэн хүүхдийн тухай олон улсын хүүхдийн эрхийн байгууллага байнга анхааруулж энэ соёл уламжлалдаа болгоомжтой хандахыг уриалсаар байгаа ч манай төр засаг хуульчлан зөвшөөрсөөр байгаа билээ. Хууль батлагчид энэ киног 100 минут зарцуулаад үзэхэд гэмгүй бизээ.

КИНОНЫ ХӨГЖИМ

Энэ киног үзэж эхлэхэд яаж төгсөх нь эхний 2 миунтанд ойлгогдов.

Итали улсад зохион байгуулагдсан Морис Равелийн нэрэмжит ОУ-н уралдааны шилдэг 20 хөгжмийн зохиолчийн нэгээр шалгарсан Хөгжмийн зохиолч Ш.Өлзийбаяр зөвхөн энэ киноны үзэгдэл бүрт зориулан 10 хэсэгтэй томоохон хөгжим зохиожээ.Хөгжмийг морин хуураар тоглосон нь морины тухай кинотойгоо ойрхон байлаа.

Энэ киноны хөгжим нь 10 хэсгээс бүрдэж байгаа нь бид бүхний сайн мэдэх ХолливудынThe good the bad and the ugly/Сайн муу хэрцгий/, Pearl Harbor/Сувдан эрэг/, Pirates of the Caribbean/Карибын тэнгисийн далайн дээрэмчин/ зэрэг киноны уянгат давшлагат олон хэсгийг санагдуулна.

ТӨГСГӨЛИЙН ОРОНД

Хятадын зохиолч Зян Руны Чонон Сүлд кино зохиолоор хийсэн Оскарын шагналт Францын кино найруулагч Жан Жак Анногийн “Чонон сүлд” киноны гол дүр малчин эмэгтэйн дүрийг бүтээсэн жүжигчин Р.Анхням Дамбийн эхнэрийн туслах дүрд тоглосноороо энэ киног чимжээ. Энэ киноны зураг авалтын байгаль л гоё байлаа.

“Амур, Нэгэн шөнийн явдал, Янаг дурлалын дууль, Ээждээ л үнсүүлэхсэн, Усны үнэр, Учиртай гурав, Үхэж үл болно-Чингэс хаан, Аравт кинонуудаасаа ялгарах юмгүй ч,Киноны зураг авалтын дараах үйлдвэрлэл/постпродакшн/-ыг АНУ-д үйлдвэрлэсэн нь Холливудад ойртсон дэвшил.

Энэ кино нь морин спорт бол хүүхдийн амь нас эрүүл мэндэд заналхийлсэн, заримдаа амь насыг авч одож буй хоцрогдсон соёл гэдгийг урлагийн аргаар харуулж чадаагүй, уламжлал бахархал мөн гэж үзүүлсэн нь цаашид олон олон хүүхэд мориноос унаж амь нас эрүүл мэндээ хохироох суртал ухаалгын байдаг л нэг эвлүүлэг болжээ.

Өөрийнх нь найруулсан өмнөх кинонуудаасаа ялгарах ч шинэ юм алга, Монголын кино урлагт нэмэрлэсэн шинэ юм ч алга.

Найруулагч Д.Золбаярын ээлжит нэг л хий эргэлт.

90 дэх удаагийн акадмемийн дээд шагнал Оскарын гадаад хэл дээрх Монгол улсыг төлөөлөн өрсөлдөх эрхээ бүртгүүлж авсан нь Найруулагч Д.Золбаярын өмнөх кинонуудаасаа гаргасан ахиц нь юм. АНУ-д Warner Bros компанийн кино театрт нээлтээ хийснээрээ, Америкт гаргах эрхээ “G” буюу “General audience” бүх насныханд авсан анхны кино, гадаад үзэгчдэд ойртох ахиц гарчээ.

Ц.Чойжамц

2022.03.21. Даваа гараг. Дуурлиг нарс-Онон мөрөн.

Categories
мэдээ утга-зоxиол

​УТГА ЗОХИОЛ: Бүх цаг үеийн суут яруу найрагчид || DNN.mn

Бүх цаг үеийн суут яруу найрагчид болоод сод бүтээлүүдийн эзэн болсон утга зохиолын шилдгүүдийг толилуулж байна.

Эхний онцлох өвгөн зохиолч бол Нобелийн шагналт Эрнест Хэмингуэй.

Түүний “Зэр зэвсэг минь баяртай”, “Өвгөн тэнгис хоёр” “Африкийн ногоон толгод”, “Наран мандсаар л” зэрэг цөөнгүй зохиол нь монгол хэлнээ орчуулагдсан байдаг.

Ирландын зохиолч, авангардизмын төлөөлөгч Жеймс Жойс.

Түүнийг утга зохиол дахь хамгийн дээд шат, “дээд зиндаа” гэж тодорхойлж болно. Тэрээр 1907 онд “Цөөхүүл хөгжим” гэсэн уянгын шүлгийн түүвэр гаргасан нь XIX зууны Элизабет хатны үеийн яруу найргийн уламжлал хийгээд символизмын нөлөө тодорхой хэмжээгээр туссан аж.

Мөн 1922 онд Жойс Гомерийн Одиссей дууллын үйл явдлаас сэдэвлэн жирийн гурван хүний нэг өдрийн амьдралыг дэлгэрэнгүй өгүүлсэн “Улисс” хэмээх роман бичсэн бөгөөд уг бүтээлдээ хүний санаа сэтгэл, дотоод ертөнцийг өөрчлөлт хувирал дунд дүрсэлсэн нь ухамсрын урсгал гэдэг чиглэлийн анхны бүтээл болсон юм. Жойс өдөр тутмын ердийн аж байдал, хэрэг явдлыг ер бусын сонирхолтой бичиж чаддаг зохиолч байв.

Түүний “Улисс”, “Дублинчууд” зэрэг зохиол нь О.Чинбаярын орчуулгаар монгол хэлнээ хэвлэгдсэн байдаг билээ.

Лев Николаевич Толстой Тула мужийн Ясная Поляна хэмээх эдлэнд төржээ. 1862 онд София Андреевна Берстэй гэрлэсэн тэрээр 13 хүүхэдтэй байв. Тэдний тав нь хүүхэд ахуйдаа эндсэн гэдэг. Хамгийн алдартай хоёр бүтээл болох “Дайн ба энх”, “Анна Каренина” роман нь бүх цаг үеийн хамгийн шилдэг романуудын тоонд ороод зогсохгүй реалист утга зохиолын оргил гэгддэг билээ. Тэрээр Астапово галт тэрэгний буудал дээр 1910 онд 82 насандаа таалал төгсжээ.

Америкийн яруу найрагч Роберт Хасс.

Түүний шүлгүүдийг “Дэлхийн сонгомол яруу найраг” номоос унших боломжтой.

Нобелийн шагналт зохиолч, яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, зураач Рабиндранаат Таагүр.

Түүнийг Дорнын мэргэн ухаан гэж хэлж болно. Тэрээр бенгали, англи хэлээр 50 гаруй шүлгийн цоморлиг, 12 роман, тууж, 100 гаруй өгүүллэг, 30 гаруй жүжиг, хэдэн зуун өгүүлэл, нийтлэл, мянга гаруй дуу бичсэн. 1910 онд хэвлүүлсэн “Өргөлийн дуулал” шүлгийн цоморлиг нь түүнд Нобелийн шагналыг авчиржээ.

Залуудаа Нобелийн шагнал хүртсэн Албер Камю.

Хүнийг бодит ертөнцийн зүй тогтолд эрхгүй шүтэн барилдуулж, оюуны эрх чөлөөг алдагдуулдаг аж. Энэхүү хоосон мөрөөдлийг уудлан илрүүлэх нь урлагийн гол зорилго юм гэж Камю үздэг байв. Тэрээр 1957 онд Нобелийн шагнал хүртэх үедээ “Урлаг, утга зохиолын агуулга хэлбэр нь орон зай, цаг хугацаанд үл баригдан, хүн төрөлхтний нийтлэг асуудлыг тусгаж, улмаар нийгмийн амьдралын ямар ч тогтворгүй байдлыг даван туулах чадвартай байх ёстой” хэмээсэн байна.

Түүний “Хөндлөнгийн хүн” тууж 2007 онд Ц.Цэнгэлийн орчуулгаар, 2008 онд Г.Лхагвадуламын орчуулгаар монгол хэлнээ орчуулагдсан байдаг.

Аргентины зохиолч Хорхе Луис Борхес.

Тэрээр постмодерн зохиолын нэг эцэг гэгддэг бөгөөд насныхаа эцэст хараагүй болсноороо “ХХ зууны Хомер” гэж нэрлэгдэх болжээ.

“Өвгөн бүргэд” Габо буюу Габриель Гарсиа Маркес.

Тэрбээр 1982 онд утга зохиолын Нобелийн шагнал хүртсэн бөгөөд Монголын уншигчид “Зуун жилийн ганцаардал” романыг нь Г.Акимын, “Мартагдсан хурандаа” туужийг нь Н.Энхбаярын, “Хурандаад хэн ч бичихгүй” туужийг нь О.Чинбаярын, “Ирендира охины эмгэнэлт түүх” зэрэг богино өгүүллэгүүдийг нь Э.Ганболдын орчуулгаар тус тус уншсан билээ.

Түүнийг Латин Америкийн шидэт реализмын хамгийн гарамгай төлөөлөгчдийн нэг гэж зүй ёсоор дүгнэдэг бөгөөд хүний мөн чанарыг чинээнд нь тултал тэмцэлдүүлэн, аймшигтай агаад догдлон биширмээр дотоод дүр төрхийг илэрхийлэн бичдэг нь түүний уран туурвилын онцлог юм.

Нобелийн шагналт, Японы зохиолч Ясүнари Кавабата. Тэрээр Японы Осака мужийн Осака хотод төржээ. Токиогийн эзэн хааны их сургуулийн утга зохиолын факультет, Японы утга зохиолын тэнхимийг төгссөн. “Изүгийн бүжигчин охин”, “Цасны орон”, “Мянган тогоруу”, “Хуучин нийслэл” зэрэг зохиолуудаараа алдаршиж, Японы зохиолчдоос анх удаа 1968 онд Нобелийн шагнал хүртсэн билээ. Харамсалтай нь 1972 онд өөрийгөө хорт хийгээр хордуулж амиа хорлосон юм.

Японы зохиолч Юкио Мишима. Тэрээр амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд Такэнокай буюу “Бамбайн бүлгэм” хэмээх хэт барууны цэрэгжсэн байгууллагыг байгуулж, Японы шинэ барууны, үндсэрхэг үзэлд томоохон нөлөө үзүүлсэн билээ.

“Багтай өчил”, “Хориотой өнгө”, “Давалгаан чимээ”, “Алтан сүм”, “Кёокогийн гэр”, “Үржил шимийн далай” (4 боть) зэрэг зохиолуудаараа алдартай. Мөн “Сад ахайтан”, “Бидний нөхөр Хитлер” зэрэг жүжгийн зохиол бичжээ.

1970 онд Японы Өөрийгөө Хамгаалах Хүчнээр цэргийн эргэлт хийлгэх гэсэн оролдлого нь бүтэлгүй болсны улмаас самүрайн ёсоор гэдсээ хүүлэн амиа хорложээ.

Юкио Мишимагийн “Алтан асрын сүм” зохиол монгол хэлээр бий.

Нэрт яруу найрагч Уолт Уитмэн. Түүний “Өвсний навч” ном нь монголоор хэвлэгдсэн байдаг. Тэр ном манай дунд үеийн яруу найрагчдыг хүмүүжүүлсэн гэхэд болно.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал утга-зоxиол

Яруу найрагчийн ижий || DNN.mn

Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр Мартын 8-ныг угтаж яруу найрагчид ижийнхээ тухай дурссаныг уншигч танаа хүргэе.

Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын уран зохиолч Бавуугийн Лхагвасүрэн. Монголын их утга зохиолын оргил, суу билэгт их найрагч маань ижийнхээ тухай олон шүлэг бичсэн. “Билүүтэй уулынхаа овоонд чулуу ганцыг нэмлүү дээ, биеэ хувааж төрүүлсэн ээжийнхээ ачийг яалаа даа” гээд эхэлнэ. “Хаврын сар гаруут ижий минь намайг хүлээнэ”, “Ижийтэйгээ байхад би баян байсан”, “Ижийтэйгээ үзсэн наадам” гээд нэрт найрагчийн хайрт ижийдээ зориулсан шүлгүүд олны сэтгэлд явдаг. Тэртээ хоёр мянга таван онд яруу найрагч сэтгүүлч Цээнзэнгийн Галбадрах Лхагвасүрэн найрагчтай ижийнх нь тухай хөөрөлдөж л байсан. Ер нь найрагчийн ижийгээ санасан дурсамж хэзээд чиг халуунаараа байх болно оо.

“…Эх бүхний цээжнээс эхэлдэг

Элбэг урсгалтай сүүн мөрөн

Ижий мөрөн

Үрээ л дагаж урссан

Үйлийн үртэй цагаан мөрөн…” миний ижий хуучнаар Түшээт хан аймаг Дайчин Бэйсийн хошуу, одоогийн Төв аймгийн Өнжүүл сумын хүн. Булгийн ухаа, Дааган дэлээр нутагтай Доной гэж хүний хамгийн том охин. 1943 онд манай эцгийг цэргээс халагдаж ирсний дараа гэрлэсэн гэдэг. Би эхээс ганцаараа хүн. Надаас өмнө хоёр охин төрөөд эндчихсэн юм билээ. Надаас хойш ч хүүхэд гараагүй. Манай нутаг усныхан мэднэ л дээ. Бавуугийн ганц хүү гээд. Ижийнхээ ажил төрөл хийгээд гялалзаж явахыг мэдээ орсон цагаасаа хойш мэдэхгүй. Ижий минь бие муутай үргэлж л хэвтэж байдаг сан. Нэг хоёр өдөр босоод л хэвтээд өгнө. 1951 онд аав намын хянан шалгах хороонд байхад ижий Идэвхтэний больниц гэдэгт хэвтэж савны хүнд хагалгаа хийлгэсэн юм. Түүнээс хойш даралт нь ихэснэ. Бие нь өвдөөд л. Миний ижий хорвоод зовох гэж ирсэн хүн шиг санагддаг. Тэгээд цэл залуу 44 насандаа өөд болсон доо.

“…Өвчтэй ижийнхээ цонхигор дэрний дэргэд

Өдөржин шөнөжин өрөвдөхийн уяатай байж

Өдий төдий олон тоглоомноос татгалзаж

Өөрийгөө би авч үлдэж чадсан болохоор

Надад бага нас байгаагүй” гэж бичсэн маань ийм учиртай. Ижий минь намайг зураач болно гэж бодож өнгөрсөн байх. Яагаад гэвэл миний анхны сонирхсон ажил зураг. Би олон номын зураг зурсан. 1962 онд анхныхаа шүлгийг хэвлүүлчихээд наян хоёр онд ном гартлаа зураг л зурж хэдэн хүүхдээ тэжээсэн. “Утга зохиол” сонинд зураач байлаа. Миний үеийнхний бүх номын чимэглэл миний гараар орсон. Тэгэхээр ижий намайг том шүлэгч болно гэж бодоогүй байх. Уул нь тэр үед би “Шүхэр цэцэг” гэдэг найраглал бичсэн минь “Улаан Од” сонинд хэсэглэж нийтлэгдсэн. Түүнийг үзсэн л дээ. Тэглээ ч яруу найрагч хүүгээ хорвоод үлдээлээ гэж бодоогүй л болов уу. Би хамгийн анх ижийдээ зориулж “Ижийтэйгээ үзсэн наадам” шүлгээ бичсэн юм.

“Ижийтэйгээ үзсэн тэр жилийн наадам

Цэцэг нар хоёртоо бахардсан наадам

Ижийтэйгээ үзсэн тэр жилийн наадам

Чихэр инээд хоёртоо бялуурсан наадам

Наадамчдын зулай дээр

Нар голлон халуун байсан ч

Элбэг дээл шиг

Ижийнхээ сүүдэрт хярахад сэрүүхэн…”. Намайг хоёрдугаар ангид байхад ижийгийн бие муудаад аав Засгийн газарт ажиллаж байснаа хөдөө гарлаа. Лүн суманд сум, нэгдлийн даргаар очлоо. Тэр зун сумын наадамд ижийтэйгээ хамт явсан юм. Би бодвол Мягмарнаран, Идэрбат эд нартай тоглоод алга болчихсон байх. Орой харьсан хойно ижий “Өнөөдөр сумын наадам дээр хүүгээ алдчих шахлаа, төөрөөд” гэж билээ. Сумын наадам хүн төөрөхөөр нүсэр болохгүй шүү дээ. Намайг хажуугаасаа салгах дургүй нь тэр. Намайг багад ижийгийн нэг сохор ах бидэнтэй хамт байсан юм. Тэр ах минь гучин гуравхан насандаа өөд болсон. Түүнийг өөд болоход аав эзгүй. Манайх аймгийн төв дээр. Аав сум руу яваад шүлхийн хорионд орчихсон. Гэртээ ирж чаддаггүй. Үхсэн хүнээ гаргаж чадахгүй хамт гурав хоносон юмдаг. Ижий шөнө унтахдаа хүүгээ ханан талдаа аваад биеэрээ халхлаад шөнөжин мэгзэм уншаад хонодог сон гэж ярьж байсан. Ижий минь их уяхан хүн. Дандаа нууж уйлна. Далд нулимстай хүн байжээ. Хүн ер нь ухааныг эцэг эхээсээ авдаг бол би ижийгээсээ л авсан. Хэрвээ надад ухаан гэж байдаг бол тэр ижийгийнх. Бусдаараа би ижийгээ дуурайгаагүй юм билээ. Гадаад төрх, царай зүс, ярих нь хүртэл яг аав гэдэг юм, манай нутгийнхан. Намайг долдугаар ангид байхад ээж тэрүүхэндээ пөг пөг гээд инээгээд байх юм. Яасан гэсэн чинь “Агваандорж овоон дээр гутлаа тайлж ороолтоо сэврээх гэсэн чинь үнэрт нь морь нь үргээд явгалчихаж. Тэгээд явган ирж явна” гэнэ. Тэр хүн манай тэндээ л шивэртэйгээрээ алдартай хүн байсан юм. Тэгээд ижий надад “Миний хүү ч шивэргүй л дээ. Гэхдээ хөлөө сайн угааж байгаарай. Эр хүн чинь эмэгтэй хүний өвөрт хөлөөрөө эхэлж ордог юм шүү” гэж билээ.

…Судас нь лугшиж халуу дүүгсэн

Бурханы өвөр дээр тоглодог байсан

Сүнс зайлам харанхуйн дунд

Сүү нөмөрч унтдаг байсан

Ижийтэйгээ байхад би баян байсан…”

Төрийн соёрхолт, Ардын уран зохиолч Пунцагийн Бадарчийн “Эхийн сэтгэл” шүлгийг бүх хүн нулимстай уншдаг. Найрагч өөрөө ч дотогшоогоо мэлмэрч уншдаг.

Тэр жил Өвөрхангайд Дэндэвийн Пүрэвдорж гуайн нэрэмжит “Болор цом” дээр Бадарч ах минь “Эхийн сэтгэл”-ээ уншин үзэгчид тэр аяараа уйлж билээ. Бичлэг нь ч “YouTube”д байдаг. Бичлэг гэснээс Бадарч ахын “25 дугаар суваг” ТВ-гээр ижий ааваа яриад уйлдаг нэг нэвтрүүлэг бий. Ард түмнийг уйлуулдаг нэвтрүүлэг гээд нэрлэчихэд болохоор. Ингээд буурал найрагчийн ижийн дурсамжийг хүргэе. Би чинь айлын өргөмөл хүүхэд. Гучин есөн онд дайны жил төрсөн. 14 хоногтой байхдаа айлд өргөгдсөн. Би төрүүлсэн хоёрыгоо эх эцэг гэж хэлдэг. Харин өргөж авсан хоёрыгоо аав ээж гэдэг. Арван сар тээж ангир уургаа шимүүлж өсгөсөн эх минь хүүгээ хүнд өгөхдөө харуусч байсан байхдаа гэж боддог. Эхийнхээ үгэнд ороод л өгчихсөн гэдэг юм. Хожим намайг бараг хөгширсөн хойно юм даа, манай эхнэрт “Хүүгээ сайн ч явсан, муу ч явсан янз бүрийн сураг дуулдсан ч сэтгэл дотроо бодно уу гэхээс гадагш нь хэлж ярьдаггүй. Нэгэнт би улаан нялзрайд нь хүнд өгчихөөд хойноос нь юу хэлж явах билээ” хэмээн дуугарсан байдаг.Ижий аав минь биднийг их энхрий өсгөсөн юм. Ганцхан дурсамж хэлэхэд, 1944 оны аймшигт бичин жилийн зуднаар манай Төв аймгийн урд талын сумд, Дорноговь, Дундговь, Хэнтийнхэн отрын нутаг гэгддэг Хэрлэнбаян-Улаанд нүүж гарсан. Манайх нэг мухлагтай. Тэр нь араг нурууг эсгийгээр бүрж үүд гаргасан мухлаг тэрэг. Түүнд эгч бид хоёрыг суулгаад л нүүлээ. Мухлаг тэрэгнээс өглөө босоход ижий минь аргалын цогийг манай нутагт хөнгөрцөг гэж ярьдаг төмөр хувинд дүүрэн хийгээд тэрэгний нуруу модноос дүүжилчихсэн байдаг сан. Бид хоёр аавын илбэнхэн дээл чонон дахаар хучуулчихаад ааруул цагаан тос идсэн шигээ явж билээ.Тийм л түүхтэй өсгөсөн дөө.

Ижийн тухай шүлэг бичих маш хэцүү. Ижийнхээ тухай, дурсгалд нь зориулж, амьд мэнд байхад нь ч бичиж байсан. Нас элснээс нь хойш бичсэн хоёр шүлэг бий. Түүний нэг нь амьтан хүний уншаад уйлаад байдаг “Эхийн сэтгэл” шүлэг юм даа. Ижий минь надад нэг бурхан өгсөн юм. Намайг бага байхад надад харуулдаг байсан л даа. Хүүгээ авчраад удаагүй сар болсны дараа бурхан олсон. Тэр бурхан багшийн хүрэл дүр байж. Тэгээд ижий минь “Миний хүү урт наслах юм байна, буянтай явах нь” гэдэг байлаа. Би том болсон хойноо ээж та намайг сайн явна гэж яаж мэдсэн юм гэж асуудаг байлаа. Урт насална гэдэг нь тэр бурхан багшийн дүр олсондоо, буянтай явна гэдэг нь бурхан багш гартаа бадар аяга барьсан байдаг учраас идэх хоолтой явна гэж ижий минь зөгнөж ярьдаг сан.Би шагнал урамшил авч л явлаа. Ажил төрлөөсөө халагдаж, гуниж гутарч явсан өдөр бий. Би ижийгээ сэтгэлээсээ ер гаргаагүй. Ижий минь намайг дандаа харж байгаа гэж бодож төсөөлдөг. Ардын зохиолчийн алдар хүндийг хүртээд Төрийн ордонд зогсож байхад нулимс гарах гээд байсан. Тэгээд би тэссэн л дээ. “Ижий минь байсансан болоосой, байсан бол нэг баярлуулах байж дээ” гэж бодогдоод ордны соёмбот танхимд нулимсаа барьж ядаж байсан. Ижийгээ санаж байдагтай холбоотой юм болов уу даа. Аятай сайн яваа минь тийм л учиртай байх.

lll

Тэр жил багш(Төрийн соёрхолт, Ардын уран зохиолч Дөнгөтийн Цоодол)тайгаа Бүрэнгээд нь галгиулж явахад багш минь Шархайн шар талын замд ижийнхээ тухай ийн хуучилж билээ. Цаас цоохорлох заяанд төрснийх хол ойр хэсч өнөө энд маргааш тэнд явсан зам, эрээчсэн цаасаа ч гэсэндээ чамлах юм байхгүй. Ганцхан юмыг л бичиж чадсангүй дээ гэж бодож явна. Үнэндээ гэвэл санаа дутсан бус сачий минь хүрээгүй хэрэг. Ижийнхээ тухай бичиж чадсангүй ээ.

“Тал ижий хоёр хоёулаа намайг хүлээж байгаа

Танхил хүүдээ гэж дэлгэсэн ааруулыг нь

Талын минь салхи хатааж байгаа..” гэхчлэн арван хэдхэн насандаа бичээд анхны түүвэртээ оруулж л байсан. Бас “Сүн далай ачит ээжийгээ

Сүүдэр газар суулгахгүй

Сүүн сэтгэлийг нь ээдэхгүй

Сүслэн хайрлаж яваарай” гэж хүмүүсийг дуулуулсан нь бий. Гэвч ижий, ижийн хайр гэдэг энэхэн биш ээ. Ижийн хайр гэдэг бичиж зурж, хөшөө дурсгал болгон барьж болдог, энэхэнд багтдаг эд биш юм. Шархайн шар талын амьдрал, хөл хөдөлгөөн, ойр холын бараа дүр айл амьтан алга болох байтугай уул нурж, улс гүрэн мандаж мөхөж бас мандаж байдаг амаргүй хорвоо. Хувираагүй юм ганцхан тэр нь эхийн хайр. Миний ижийн ижий Цэнд гэж байсан юм. Дандаа дарь эх хангинуулж нэг бол шанага барьж цай уудалж зогсдог, нэгэн бол хувин барьчихсан үнээ мал сааж явдаг байлаа. Өвгөн нь Бээжин Жанчхүү явсан жингийн даамал Ягаан Бямба гээч байсан юм. Тэднийх их бага Дэнсмаа гэж хоёр охинтой. Хоёр Дэнсмаагийн эгч нь миний ижий. Би гэдэг хүн зовохдоо ч зовж, жаргахдаа ч жаргав. Юуг жаргал гэхийг ойлгож өгөхгүй уджээ. Харин нэг юмыг мэдэж байна. Жинхэнэ аз жаргалыг хаана эдэлсэнээ мэдэж байна. Төрсөн хонхортоо ижийнхээ дэргэд жинхэнэ аз жаргал гэдгийг эдэлсэн юм байна. Ижий шиг тийм аз жаргалын гэгээ цацруулсан хүн хязгаар хярхаггүй орчлон дээр нэг ч тааралдсангүй ээ.

Талынбулагийнхаа дэрст нуга тохойг сананам. Гүүний хоёр хөх шиг Талынбулаг, Түмий хэмээх хоёр булаг. Энэ хоёр “хөх”ийг дөрвөн улирал үлгэсэн хэдэн гэр байлаа даа. Ижийн хүү өө, дэнгээ бариарай, -барьчихлаа ижий. Хургаа зөрүүлчихэв үү, -зөрүүлчихлээ. Ажаа нь өнөөдөр ирэхгүй,орон дээр нь сүх тавиарай. Миний хүү таргаа дэлс дэлс, тэгээд айргаа бүлээрэй. Хэд бүлэх юм бэ. Миний хүү ямар эцэх юм биш зөнд нь Гөөгөөгийнхөө айраг шиг, Жоожоогийнхоо айраг шиг чихэр амтагдтал нь бүлээрэй. Ээжээ ажаа эзгүй та айж байна уу. Хүүгээ байхад ээж нь юунаас ч айхгүй ээ. Ижий хүү хоёр байхад болноо гэнэ.

Айргаа бүлэхэд гэрээр исгэлэндүү дулаан сайхан үнэр ханх тавьж, хатавчинд өлгөсөн хүүдийтэй аарц дуслах нь сонсогдон хонин тогоонд сүү дөвийж, зууханд аргалын хонгор гал тоглон, бурхны ширээн дээр мандаасан зул эрвээхэйн салхинд дальдчихаас өөр чимээгүй. Оройн ажил дуусч ижийтэйгээ хамт гэрээ эргэхээр гарахад түрүүхэн тавьсан гүүн зэлний тэндээс адууны үнэр ханхалж, од түгсэн уужим тэнгэрийн дор талын дээгүүр тоос нь бууралтсан хэвээрээ. Ижий шоголтой Алтангэрэл судар барин гэрээ хэдэнтээ эргэж надад бас адис өгч гэртээ орно. Би ижийгээсээ үлгэр ярьж өгөөч гэж шална даа. Манайхан нэг өвөл Хашаатын замын бууцанд өвөлжиж хойд толгой дээрээ идээ будаа засч ёс төр болсон юм. Тэгтэл манайхнаас холгүй ирж өвөлжсөн оторчин овоон дээр буугаад мордохдоо тахилын идээнээс хэвийн боов цагаан тос зэргийг нь өвөртлөөд явчихсаныг малд явсан хүүхэд хотныхондоо хэллээ. Ижий түүнд тун их дургүйцэв. “Ганц сайн чадъя даа” гэх нь тэр. Хожим өнөө хүнийг манайд нэгэнтээ ирэхэд нь их том модон хулаар дүүрэн боов, цагаан тос, хонины сүүл хөшиглөн халуун цай хийж өгөөд дээр нь адууны харвин айргаар шахаж “Хавар ховрын цагт залуу хүн өлөрхөж яваа биз хөөрхий. Таныг хоолонд бузгай гэж хүмүүс хэлдэг юм билээ, ид ид” гэж тэвдүүлэн цаад хүн нь уурлаж ч чадахгүй, инээж ч чадахгүй хэцүүдэж суусан нь манай хотоор инээдэм болж билээ. Ижий амьдралдаа хүн шийтгэсэн нь тэр. Шийтгэл нь хүртэл ерөөлийн дайтай хүн ижийгээс минь өөр ховор л байлгүй.

lll

Төрийн шагналт найрагч Долгорын Нямаатай төрсөн буурь Хирс таван толгойн Үүдэн бууцанд нь очиход ачит ижийгээ дурсан нулимстай зогсож байсан сан. Нямаа ах ижийдээ зориулж номон суварга бүтээсэн хүн юм. Найрагчийн ижий 82 насалсан буянтай буурал байжээ. “Ээжийн тухай бодоход хамгийн түрүүнд санагдах нь өглөө босох” гэж нэгэнтээ хэлсэн. Тэгээд “Энэ бол монгол эмэгтэйн нэг гол шинж байв. Өрхний оосор татаж өглөөний нарны туяаг гэртээ залах эрх эмэгтэй хүнд ногдсон нь миний бодоход хүндэтгэл ч юм шиг” гэж ухаалаг зөөлнөөр хэлнэ. Тэрээр бууцандаа очиж “эрхэлчихээд” дараа нь Дэл Хөнжлийнхөө уулсыг зорьсон юм. Ийн явахдаа “Үе үе ээжийнхээ тухай бодоход салхи сэрж бостол исгэрээд хонь хяргаж суудаг нь, ботгоо голсон ингийг уяртал хөөсөлж зогсдог нь, шинэ дээл эсгэдэг нь, бурантаг томж угалз оёдог нь, нүүдэлд ачаа хөтөлж явдаг нь, сөхөрч суугаад хурууд зүсдэг нь, хонин тогоо дүүрэн сүү хөөрүүлээд тоононд тултал самардаг нь харагдаад байдаг. Дэнгийн гэрэлд юм оёод суучихдаг сан. Хар багадаа хурга хариулж яваад ээжийн даллахыг харах мөн ч сайхан. Хурганаас ирэхэд зуухны галын нурманд боов булж, эсвэл сэнжтэй төмөр аяганд будаатай унд хийж тавьсныг хүртэхэд гоё” гэж ярихад нь говь нутгийн ажилтай, унд устай, жудаг журамтай сайхан ижийн төрх нүднээ бууж билээ.

Уг ярианыхаа араас Нямаа ах уйлмаар хэдэн мөр хэлсэн нь “Намар намрын цагт сургуульд мордоод явахад хоёр нүдийг нулимс бүрхээд харж болохгүй. Нэлээн холдож байгаад эргэж харахад хойноос ээж минь сүү өргөөд бөмбийн цайвалзах гэрийнхээ гадаа бөртийтэл ганцаар зогсож үлддэг нь санаанаас гардаггүй. Анх сургуульд явсан намар “Гадаа дуу нь гарах шиг санагдаад гарч хардаг байж билээ. Тэгэхэд шонгийн хэцэн дээр ирж суусан бялзуухай шувуу жиргэсэн байдаг ” гэж ээж минь хэлдэг сэн” гэх мөрүүдээс нь халуун хайр мэдрэгддэг. Мөн Сүүеэ минь (Төрийн соёрхолт, Ардын уран зохиолч Шаравын Сүрэнжав) “Миний нутгийн бараа” дуундаа ижийгээ мөнхөлснөө сэтгэл цалгин ярьдаг сан. “…Сүргийн бэлчээр чимэглэсэн

Сүйхэн цагаан гэрүүд байна аа

Сүүгээ өргөөд хоцорсон

Миний ээжийн өргөө юу даа” хэмээн дуулах шүлэглэхийн завсар хэлэхдээ хоолой нь чичирхийлдэг сэн. “Багаасаа гашуун нясуун юм амсаж, ажил төрлөөсөө халагдаж, шүлэг найраг хэмээн хөөрцөглөж явсан би ганцхан удаа ижийгээ баярлуулсан нь энэ дууны шүлэг юм” гэдэг. Найрагчийг төрүүлсэн тэр сайхан ижий наян найман онд хүү Сүрэнжавыгаа, наян есөн онд хүү Пүрэвсүхийгээ (“Мандухай сэцэн хатан”, “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” киноны зураач) төрийн соёрхол авахад хосгүй их баярыг амссан байдаг.

lll

Хөшөөтийн голд суугаа залуухан ижийд минь “Яруу найрагчийг төрүүлсэн юм шүү” гэх далдхан бахархал байдаг шиг. Тийм ээ, молхи миний бие одоогоос 20 жилийн өмнө 2002 оны намар МИС(Механик инженерийн сургуул)-ийн дотуур байрны 4 давхрын шатан дээр ижийдээ зориулсан “Ижий минь” шүлгээ бичиж билээ. Намрын нойтон цас будагнаж, навчис хөлөөр шуурсан өглөө хичээлдээ явахад ижий минь бодогдоод, нүдийг минь нулимс бүрхээд. Дашбалбар найрагчийн хэлснээр намрын хүйтэн энэ өглөө ижий минь үнээний дэлэн шувтарч зэлэн дээрээ жихүүцэн байгаа гэх мөрүүд санаа сэтгэлд орж ирээд. Хичээлдээ иртэл эхний 2 цаг цонхолчихсон гээд ангийнхан бөөн дуу шуу угтав. Зайсан толгой руу алхъя л гэнэ, би тэднээсээ чөлөө хүсээд дотуур байр руугаа буцлаа. Түрүү жилийн намар намайг хотод оюутан болж ирэхэд есөн сарын нэгэнд сургуульд минь хүргэж өгчихөөд, хэд хоног өвөртөлж унтчихаад Шар хадны эцэс Лууяа ахын гэрийн гаднаас “За миний хүү хичээлдээ сайн сураарай, арын ажил одоо сүйд боллоо. Ээж нь буцъя” гээд орхиод явсан нь бодогдоод. Намрын урьхан салхинд алчуурных нь үзүүр дэрвэж байсан ижийгээ эргэж нэг харах болов уу гэж горьдон тэртээх гудамжны үзүүрийг тойрон тойртол харж зогсоход нэг ч удаа эргэж хараагүйг нь бодоод, өвлийн амралтаар очоод тэр тухай хэлэхэд, хүүгээ хараад зогсож байгаа гэдгийг ээж нь мэдсэн л дээ, гэхдээ эргээд нэг харвал сэтгэл нь сонин болчих байх гээд шуудхан алхчихсан гэж зоримог хэлсэн нь бодогдоод би гэдэг хүн хөнгөн гуниг тээн алхаж явлаа. Яг л тэр агшинд хүний амьдралын бүх юм ижий байдаг юм байна гэх бодол төрж, уг бодолтой минь зэрэгцэн

“…Наран зүгээс асгарч цээж рүү урссан цагаан мөрөн

Намайг ороож аргадсан нь сүү биш ижий минь байж

Намрын хонгор навчис цэлэлзэх салхитай шуурч

Намуун зөөлөн исгэрсэн нь гуниг биш ижий минь байж…” гэх мөрүүд урсаад ороод ирдэг юм. Ээжийнхээ тухай нэг шүлэг бичих нь тодорхой болоод, бодол санаа цэгцлэгдээд, бушуухан өрөөнд ороод тавтай бичье гээд алхаагаа түргэсгэлээ. Гэтэл нэг л биш ээ. Ерөөсөө шүлгийн мөрүүд дуу алдан гэдэг шиг асгарч ирээд болдоггүй. Байр руугаа орлоо. Үүднийхээ жижүүртэй мэндлээд цааш эргэтэл

“…Одод наадах тэргэл талд багын минь тоглоом

Одоо бодоход чулуу биш ижий минь байж

Орь залуу цагийн үй зандан өвс

Охин нойтон үнэрээ сэтгэлд задалсан нь хайр биш ижий минь байж

Мөнхгүй орчлонг аргадаж сөгдөж залбирсан

Мөргөлийн амьд судар нь бурхан биш ижий минь байж

Мөндөр шиг цайрч хуйларсан он цагийн урсгал

Мөрөөдлийн цэнхэр бороо мэт алсад одсон нь цаг хугацаа биш ижий минь байж…” гээд урсчихдаг юм. Юун дөрвөн давхрын өрөөндөө орох манатай, цүнхнээсээ далбагар дэвтэр гаргаж ирээд шатан дээр сараачиж бичсэн сэн.

…Дэнжийн цэцэгс дунд шүүдэр дэвсэж унтахад

Дээрээс минь хучсан шар нөмрөг сарны туяа биш ижий минь байж

Дэлхийн цээжийг цөмлөж дэвсээстэй шороонд нь шингэхэд

Дэрэн дор минь ивэх чулуу, чулуу биш тэр ижий минь л байх болно оо.


Categories
мэдээ нийгэм утга-зоxиол

Сэгс Цагаан Богдыг сэндийчлээ гэх дуулианы мөрөөр сурвалжилсан нь || DNN.mn

-ӨМНӨ НЬ Ч ЯГ ИЙН ДҮНХИЙЖ, СҮНДЭРЛЭЖ БАЙСАН УУ ГЭМЭЭР СЭГС ЦАГААН БОГД ЭВДЭРЧ, ГЭМТЭЭГҮЙ, ЭЛДЭВ ТЕХНИК ХЭРЭГСЛЭЭР СЭНДИЙЧҮҮЛЭЭГҮЙ, “ЭРҮҮЛ”, БҮРЭН БҮТНЭЭРЭЭ БИДНИЙГ УГТЛАА –

Баянхонгор аймгийн Шинэжинст сумын нутагт Монголын ба Торонтогийн хөрөнгийн биржид давхар бүртгэлтэй “Эрдэнэ Ресурс”-ын охин компани болох “Эрдэнэ Монгол” гэх компани хууль бусаар алт олборлож, Сэгс цагаан богд уулыг хайр найргүй ухаж, сэндийчиж, байгаль, орчныг нь сүйтгэж, уух ус, өвсийг нь үгүйрүүлж, газрын хөрсийг нь бараг тэгшилж байгаа тухай мэдээлэл өнгөрсөн оны сүүлчээс цацагдах болж, нутгийн гэх иргэд хэд хэдэн удаа хэвлэлийн хурал хийж, “Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхээ Сэгс цагаан богд уулыг аварч, энэ компанийн тусгай зөвшөөрлийг цуцлахгүй бол бид тэмцлийн хурц хэлбэрийг сонгоно. Сэгс цагаан богд юу ч үгүй сэндийчүүлж байгааг анхаарах, хайхрах хүн Монголд алга гэж үү” хэмээж байсан билээ. Иймд бид бодит байдлыг газар дээрээс нь сурвалжлахаар тус сумыг зорьлоо.

ГОВИЙН ИХ ДАРХАН ЦААЗАТ ГАЗАР, СЭГС ЦАГААН БОГД АЛЬ АЛЬ НЬ ОНГОН ДАГШИНААРАА, ХЭНИЙ Ч ГАР ХҮРЭЭГҮЙ ХЭВЭЭРЭЭ БАЙГАА

Говийн их дархан цаазат газрын “А” хэсгийн хамгаалалтын захиргааг бид зорьсон юм. Говийн их дархан цаазат газар хоёр хэсэгтэй бөгөөд “А” хэсэгт нь бидний сурвалжилгын гол зорилго буюу Сэгс цагаан богд хайрхан багтдаг учраас бодит үнэнийг хайх эрлээ эндээс эхлүүлэх нь зүйтэй гэж бодлоо. Харин тус хэсгийн хамгаалалтын захиргаа нь Говь-Алтай аймгийн Цогт сумын нутаг Захуй Зармангийн говьд буюу Улаанбаатар хотоос 1000 гаруй километр байрлах Баянтоорой гэх буйдхан тосгонд байрладаг юм байна.

Улаанбаатар хотоос Сэгс цагаан богд уулын энгэр хормойг юу ч үгүй сэндийчиж, хүнд техник хаа сайгүй байрлуулан хөрс, шороог нь ухаж, төнхөж, ан амьтад, жигүүртэн шувууд битгий хэл мал, хүнгүй болтол хөрсийг нь улаанаар нь эргүүлж, гол мөрнийх нь хүйг тасласан дүр төрх төсөөлөн, дотор харанхуйлсаар 1000 гаруй километр зам туулаад зорьсон газраа хүрлээ. Өмнө нь ч яг ийн дүнхийж, сүндэрлэж байсан уу гэмээр Сэгс цагаан богд эвдэрч, гэмтээгүй, элдэв техник хэрэгслээр сэндийчүүлээгүй, “эрүүл”, бүрэн бүтнээрээ биднийг угтлаа. “Энэ хүртэл явж ирснийх хүрч болох тал бүрээс нь харж байж санаагаа амраана аа” гэх жолоочийн үг сурвалжилгын багийнхны бүгдийнх нь хүсэл байсан тул үг дуугүй дөхлөө. Үнэхээр гаднын хөрөнгө оруулалттай компанийн хүчирхэг техникүүд битгий хэл олон хүн ойртож очсон мөр ч ойрдоо гараагүй байлаа. Бүрэн бүтэн хийгээд хариуцлагатай, хариуцлагагүй уул уурхайнхны гар хөл дөхөж ч очсон бараа, ул мөргүйд нь сэтгэл амсхийж, “Нээрээ ч Монголын төр засаг, яам, тамгын газрын удирдлагууд, аймаг, сумын Засаг дарга, ажилтнууд, иргэд үгүйрлээ үгүйрлээ гэхэд тахин шүтдэг уулсаа ухуулж, баялгийг нь авах хэмжээнд очоогүй байлгүй дээ” хэмээцгээн хөдөлцгөөлөө.

Ингээд бид Говийн их дархан цаазат газрын “А” хэсэг буюу Алтайн өвөр говийн аюулгүй, амар амгалан байдлыг хадгалахын төлөө бүхнээ зориулан ажиллаж буй хамгаалалтын захиргааныхантай уулзаж, үнэний эрэлд яваагаа учирлаж, “Эрдэнэ Монгол” гэх компани Говийн их дархан цаазат газарт гамшиг авчирч байгаа юу, Сэгс Цагаан Богд хайрханыг сэндийчиж эхэлсэн үү гэдэг асуултуудад хариулт авсан юм.

Говийн их дархан цаазат газрын судалгаа, шинжилгээний мэргэжилтэн Б.Насанжаргал: “ЭРДЭНЭ МОНГОЛ” ХХК-ИЙН ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРЛИЙН ТАЛБАЙ НЬ ЦАГААН БОГД УУЛНААСАА 150-ААД КИЛОМЕТР ЗАЙД ОРШДОГ

Биднийг очиход тус газарт Говийн их дархан цаазат газрын судалгаа, шинжилгээний мэргэжилтэн Б.Насанжаргал байсан юм. Түүнээс цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Говийн их дархан цаазат газрын А хэсгийн байгалийн үзэсгэлэн, нэн анхаарах ёстой зүйлс юу байгаа талаар та ярьж өгөөч?

– “Говийн их дархан цаазат газар бол говийн нэн ховор, онгон зүйлүүд болох тэр дундаа мазаалай баавгай, хавтгайг хамгаалах зорилгоор үүсгэн байгуулагдсан. Говийн их дархан цаазат газар маань үндсэндээ Төв Азийн цөлийн хэв шинжийг агуулдаг, биологийн олон янз байдлынхаа хувьд их баялаг. Үндсэндээ бол 274 зүйлийн ургамал, 18 зүйлийн том хөхтөн бүртгэгдсэн. Эдгээрийн 80 хувь нь Монгол Улсын улаан номонд бүртгэлтэй амьтад. Энэ амьтдыг бид байгаль дээр нь хүний шууд нөлөөллийг багасгах, өсөж, үржих боломжийг нь бүрдүүлэхээр ажиллаж байна.

-Говийн их дархан цаазат газарт хууль бусаар алт олборлох, цаашлаад ашигт малтмалын лицензтэй холбоотой асуудал, маргаан сүүлийн жилүүдэд гарах болсон. Хамгийн сүүлд гэхэд ““Эрдэнэ Монгол” компанийнхан говь нутгийг сүйдэлж дуусах нь, Сэгс цагаан богдыг ухаад дууслаа. Анхаарах, энэ компанийн тусгай зөвшөөрлийг цуцлах хүн байна уу” хэмээх мэдээлэл нэлээд шуугиан тарьлаа. Танай байгууллагын зүгээс энэ асуудалд ямар байдлаар хандаж байгаа вэ?

-Манай улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээнд бол орчны бүс гээд үндсэндээ бол 3.5 сая га талбайд тусгай хамгаалалттай газар нутагтаа үзүүлэх нөлөөллийг багасгах зорилгоор орчны бүс гэж байгуулсан байгаа. Орчны бүсэд орон нутгууд хайгуул, ашиглалтын лиценз олгогдсон, дархан цаазат газартаа ийм төрлийн үйл ажиллагаа явуулахгүй нь ойлгомжтой.

“Эрдэнэ Монгол” ХХК-ийн тухайд манай орчны бүсэд ашиглалтын лиценз авсан байгууллага. Яг тусгай хамгаалалттай газар нутгийнхаа хязгаарлалтын бүсээс шулуунаар бол 40 километр, Эхийн гол гээд тусгай хамгаалалттай газар нутгаас 95 километр, Цагаан богд уулнаасаа 150-аад километр зайд тусгай зөвшөөрлийн талбай нь оршдог юм билээ. Тэгэхээр суурин болон малчдад уурхайн ажиллагаа шууд байдлаар нөлөөлж, эрсдэл учруулах зүйл нь эрс гайгүй гэж тооцоолж байна. Түүнчлэн олон янз биологийн төрөл зүйлд ирээдүйд сөргөөр нөлөөлөх эрсдэл байгаа ч яг өнөөдөр тулсан аюул, заналхийлэл үүсээгүй байгааг хэлэх нь зүйтэй болов уу.

-Нутгийн иргэд гэх хүмүүс Улаанбаатарт хэд хэдэн удаа хэвлэлийн бага хурал хийж, Сэгс цагаан богд, Говийн их дархан цаазат газрын А хэсэг юу юугүй сэглэгдэж дууслаа, хүн мал, амьтан ундлах ус, идэх өвсгүй боллоо” хэмээн мэдээлэл хийсэн. Энэ тал дээр таны байр суурь?

-Байгаль дэлхий, орон нутгаа хамгаалах үүднээс ямар ч мэдээлэл хийж болох юм. Гэхдээ худал мэдээлэл цацан, хол байгаа иргэдийг турхирч, нийгмийг айдаст автуулж, ташаа мэдээллийг зоригтой цацаж байгааг нь гайхаж л байсан. Уул уурхайн олборлолт нь эхлээгүй, эхэллээ ч ирээдүйд нөлөөллийн ийм зүйлс болохоор байна гэх мэргэжлийн хүмүүсийн таамаг, төсөөлөлтэй төдий л газар дээрээ байхад тэд яагаад ийм байдлаар асуудалд хандаж байгааг би сайн мэдэхгүй байна. Манай хариуцаж байгаа бүс нутагт 30 гаруй тусгай зөвшөөрөл байгаа.

Жирийн иргэд бус байгаль орчны хяналт, үнэлгээ, шинжилгээ хийдэг мэргэжлийн хүмүүс нь ийм байр суурьтай, эрсдэл, аюул учирна гэж айж сандарсан зүйлгүй ажин түжин ийн байцгааж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, хэвлэлийн хурал дээр яригдаж байсан шиг ухаж төнхсөн, гол горхи ширгээж, сааралтаж, улаанаараа эргэтэл нь бохирдуулсан, ургамал, амьтдыг хөөж, үргээсэн, хөрсийг нь эргүүлж, сэндийчиж хаясан зүйл Сэгс цагаан богд орчимд огт болоогүй байлаа.

ЮНЕСКОГИЙН “ДЭЛХИЙН ГАЙХАМШИГТ ҮНЭТ ЗҮЙЛ”-Д БАГТСАН ГОВИЙН ИХ ДАРХАН ГАЗАРТ ХЭН ДУРТАЙД НЬ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ ОЛГОХ ЭРХГҮЙ

Говийн их дархан газар нь хоёр хэсэгтэй бөгөөд, А хэсэг нь Баянхонгор, Говь-Алтай аймгийн хамгийн урд захын улсын хилээс нааш 100 орчим километр өргөн газрыг хамрах бөгөөд энд Эдрэнгийн нуруу, Атас, Чингис, Сэгс цагаан богд, Арслан хайрхан, Шивээт-Улаан, Ланзат, Цувилуур Харын нуруу, Хуцын шанд зэрэг говь цөлийн бүсийн уулууд, Номин, Цэнхэр зэрэг нүд алдам уудам говь хөндийг багтаасан 45149 ам километр талбайтай нутаг юм.

Б хэсэг нь Ховд, Говь-Алтай аймгийн нутгийн заагийн урд захын улсын хилээс нааш 80 километр өргөн газрыг хамрах бөгөөд энд Алтайн өвөр говь, Зүүн гарын говь, Баруунхуурай, Борцонжийн говийн өмнөд хэсэг, Хонин усны говийг багтаасан 7968 ам километр талбайтай нутаг юм. Говийн их дархан газрын нийт талбай 53117.3 ам километр буюу дэлхийн хамгийн их талбайтай дархан газрын нэг юм.

1996 онд ЮНЕСКО “Дэлхийн гайхамшигт үнэт зүйл болох нь” зэрэглэлээр “Дэлхийн хүн ам ба шим мандлын нөөц газрын сүлжээ”-нд бүртгэн авчээ. Говийн их дархан газрын А хэсэг нь Баянхонгор хотоос баруун урагт 500 километр зайтай оршино. Баянхонгор аймгийн говийн үзэсгэлэнт байгаль нь аймгийн төвөөсөө 150 километрт орших их говийн элсэн манхан, заган шугуйд шургалан тогтсон Монголын говийн хамгийн том нуурууд болох Бөөнцагаан болон Орог нуур, Монголын хоолойгоос эхлэн эх орны баруун хязгаар буюу Монгол улсын торгон хил хүртэл сунан тогтсон өргөн уудам нутгийг хамарна. Орог, Бөөнцагаан нууруудын эргэн тойрон дахь элсэн манханууд, говийн чимэг болсон заган шугуй, дэлхийд ховордсон хоёр бөхт тэмээн сүрэг гэх мэт Монголын их говь нутаг өөрөө ер бусын сонин өвөрмөц байгалийн үзэсгэлэн билээ.

Орог нуурын хаяанаас дэлхийн хамгийн эртний хүн амьдарч байсан буурь сууц олдож байсны зэрэгцээ, зүүн эргээр нь түүх соёлын нандин өв болох олон зуун хиргисүүр, булш бунханууд эгнэн байдаг билээ. Өөрөөр хэлбэл, захын нэг компанид тусгай зөвшөөрөл нэрээр ухуулж, сэндийчүүлэх газар биш бөгөөд зөвхөн Монгол төдийгүй дэлхийн хамгаалалтад байдаг газар нутаг гэдгийг энд онцлох нь зүйтэй билээ.

Эндээс бид “Эрдэнэ Монгол” гэх компанийн ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй талбайг зорилоо.

Үргэлжлэл бий.

Л.БАТБААТАР

Categories
мэдээ утга-зоxиол

“Анна Каренина” сонгодог жүжгийг гуравдугаар сарын 17-ныг дуустал толилуулна || DNN.mn


Улсын Драмын Эрдмийн Театрын хамт олон “Анна Каренина”-г тайзнаа дахин толилуулж байна.

Жүжгийг Төрийн соёрхолт, найруулагч Н.Наранбаатар найруулж байгаа юм. Тэрбээр жүжгийнхээ талаар “Анна Каренина бол яг цагаа олсон жүжиг.

Үнэн хэрэгтээ Анна бол од эсвэл алдартай жүжигчин ч биш. Жирийн айлын эзэгтэй. Гэтэл түүний амьдралыг хов живд хутгах буюу одоогийнхоор бол сошиалаар нэг тарааснаас болж, тэр бүсгүй эцэстээ даахаа больж, амиа егүүтгэхэд хүрч байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, нийгэм нь өөрөө хүний амийг хөнөөж байгаа юм.

Гэтэл Аннагийн явдал нь ертөнцөд цор ганц биш. Энэ зохиолыг барьж авах болсон шалтгаан нь нийгэм хов живд дуртай, хүний амьдрал руу өнгийдөг, хөнжил сөхдөг зэрэг нь дээд цэгтээ хүрсэн гэдгийг л харуулахыг зорьж байна” гэлээ.

“Анна Каренина” жүжиг гуравдугаар сарын 17-ныг дуустал тоглогдох юм байна. Уг жүжиг анх 2020 оны аравдугаар сарын 3-нд нээлтээ хийснээсээ хойш соёл, урлагийн салбарын хэмжээнд хамгийн олон буюу нийт 38 удаа тоглогдож, 18,142 үзэгчдийн хүртээл болжээ.

Уран бүтээлчид:

Гол дүрд:

  • Анна Каренина – Н.Баярмаа /СТА/
  • Алексей Вронский – Т.Сэргэлэн
  • Алексей Каренин – Б.Жаргалсайхан /АЖ/

II дүрд:

  • Константин Левин – С.Болд-Эрдэнэ /УГЖ/
  • Анна /хувь заяа/ – Н.Сувд /Хөдөлмөрийн баатар, ТС, АЖ/
  • Долли Облонская – Г.Урнаа /УГЖ/
  • Кити Щербацкая – Д.Хулан
  • Степан Облонский – О.Гэрэлсүх /СТА/
  • Бетси Тверская – М.Тогтохжаргал /СТА/

Туслах дүрд:

  • Варя Вронская – Ц.Баясгалан /УГЖ/
  • Щербацкий Ван – П.Цэрэндагва /Хөдөлмөрийн баатар, АЖ/
  • Щербацкая хатагтай – Ж.Оюундарь /УГЖ/
  • Серёжа – Т.Маргад
Categories
мэдээ утга-зоxиол

​Монголын кино урлаг дахь Үүрийн цолмон буюу Содура киноны дууны шүлгийн тухайд

Монголын кино урлаг дахь Үүрийн цолмон буюу Содура киноны дууны шүлгийн тухайд…

Содура киноны дууны үг

Удган нуурын усанд нь үүрийн цолмон тольдлоо

Үүлэн нулимстай хөх тэнгэр үнэгчлэн сэрлээ

Өдөр өдрийн жаргалаа манаж зүүдлээрэй

Өнжөөд хоноглох гунигийг өрцөндөө нимгэлээрэй

Гурван хөлтэй тулга нь голомтоо сахиад үлдлээ

Дөрвөн улирлын салхираа чимээ чагнаарай

Ян Сарьдгийн цаснаас хүслээ гуйгаарай

Наран өөдөө амьдралд насаа даатгаарай

Сарьдаг өндөр хөвчийн ууландаа

Хүслээ дууданхан шивнэж сөгдөнхөн залбирая

Хүслэээ дууланхан сөнгдөнхөн мөргөе дөө.

Бууриа манасан зүр нь шувууд ирэхийг хүлээнэ

Будант амьдралын жимээрээ нүүдлээ сэлгэлээ

Агаар ус нь ханьсаж амьдрал эвлэх жамтай

Амраг хайрын сэтгэлээ аргадаж тойглоорой хэмээн МУГЖ Б.Сарантуяа зүрхэнд хүртэл дуулдаг. Энэ шүлэг бол сайн шлэг, жинхэнэ дууны яруу найраг болж чадах сонгодог шүлэг.

Удган нуурын ус гэж цаатан ард түмнийг хэлж байгаа юм. Үүрийн цолмон тольдлоо гэдэг нь Содура киноны голд дүрийн бүсгүйгээс мэндэлдэг хүүг цаатан аялгаар Эрдаань Салтаас буюу Үүрийн цолмон гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь цаатан ард түмний амьдрал түүхийн энэ мөчлөгт үүр цайж байна, шинэ үе ирж байгааг бэлгэддэг.

Үүлэн нулимстай хөх тэнгэр үнэгчлэн сэрлээ гэж хөвсгөлийн их тайгын байгаль хурмастыг сүр жавхаатайгаар дүрслэн үзүүлжээ. Тэнгэрийг үнэгчлүүлж, үүл хурмастыг нулимстай зүйрлэдэг овоо том онгодтой найрагч ажээ.

Өдөр өдрийн жаргалаа манаж зүүдлээрэй

Өнжөөд хоноглох гунигийг өрцөндөө нимгэлээрэй гэх нь өөрийн эрхгүй гуниг төрүүлнэ. Өнжөөд л гуниг төрөөд байна гэдэг бол яах аргагүй өнө холд санаа зовоосон асуудал байна гэдгийг хэлж байна.

Гурван хөлтэй тулга нь голомтоо сахиад үлдлээ гэдэг нь орон нутагт залуус тогтохгүй хот суурин газарлуу нүүн одож цаатны голомт л бөглүү хязгаар тайгадаа хоцорч цаагаа маллаж амьдрах залуус ховордож буйг хэлж байна. Энэ хэрээр цаатан ард түмний соёл уламжлал устан үгүй болж, үлдсэн цөөн хэд нь өөр хоорондоо гэрлэж цус ойротох аюул нүүрлэж байгааг утга зохиол, урлагийн хэлээр уран яруу өгүүлжээ.

Дөрвөн улирлын салхиараа чимээ чагнаарай гэдэг нь Содура киноны гол дүр болон цаатан түмэн цаашид тодорхойгүй хувь заяаны замд аж төрөн байдаг. Ингэхдээ жилийн дөрвөн удирлын янз байдал буюу ирээдүйн өнгө аясыг харж байж л болох байх гэсэн хувь тавиландаа найдаж даатгасан хандлага.

Ян Сарьдгийн цаснаас хүслээ гуйгаарай гэдэг нь өөртэйгөө, өөрийнхөө дотор хүнтэй яриарай гэсэн үг. Цаснаас гуйгаад юу олдох вэ дээ, уран дүрслэл.

Наран өөдөө амьдралд насаа даатгаарай гэдэг нь хувь тавилантайгаа эвлэрч амьдраарай гэсэн үг.

Мөн түүнчлэн гуравдугаар бадаг нь:

Бууриа манасан зүр нь шувууд ирэхийг хүлээнэ гэдэг нь хос буюу гур/эрэгчин гөрөөс/-аа анчинд алдаж хагацал үзэж гоонь ганц болж гунигт живж үлдсэн дүрслэлийг үзүүлж байна. Энэ бол байгаль орчин буюу хууль бус хулгайн ан агнуурын тухай хөндсөн санаа. Урлагийн хэлээр хэлж байгаа илрхийлэл.

Будант амьдралын жимээр нүүдлээ сэлгэлээ гэдэг нь цаатан зон олон цаг жамын аясаар өнгө төрхөө өөрчилж сэргэн мандахын уриа зөнг хэлсэн болов уу.

Агаар ус нь ханьсаж амьдрал эвлэх жамтай

Амраг хайрыг сэтгэлээ аргадаж тойглоорой хэмээн дуусгажээ. Энэ дууны шүлэг бол үнэхээр олон зүйлийг өгүүлж чаджээ. Дууны шүлгийг, дууны яруу найргийг ингэж л бичих ёстой. Содура кионы талаарх судлал шүүмжийн бүтээлээ удахгүй толилуулах болно, дууны шүлгийнх нь тайлал зүйн хувьд ийм байна.

Categories
мэдээ утга-зоxиол

“Гэм зэм” постдрамын хэвлэлийн хурал баасан гаригт болно

Гэм зэм” постдрамын жүжгийг зээлээр үзэх боломжтой - Eguur.MN

Ф.М.Достоевскийн “Гэм зэм” романаас сэдэвлэсэн “Гэм зэм” постдрамын жүжгийн хэвлэлийн бага хурал баасан гарагт буюу хоёрдугаар сарын 18-ны 11:00 цагт Оросын шинжлэх ухаан, соёлын төв (РЦНК)-д болох тул эрхэм хүндэт сэтгүүлч та бүхнийг урьж байна.

Хэвлэлийн бага хуралд ерөнхий найруулагч М.Батболд, продюсер Т.Ариунчимэг, гол дүрийг бүтээж буй жүжигчин Д.Лхагва болон Төрийн шагналт, Гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрбаатар, Гавьяат жүжигчин П.Эрдэнэзаан, Гавьяат жүжигчин Д.Ганцэцэг, СТА жүжигчин Ш.Доржсүрэн, Г.Золзаяа, Х.Баярмаа, жүжигчин Б.Одгэрэл болон жүжгийн бүрэлдэхүүнд шинээр орж ирж буй жүжигчид оролцоно.

Мөн хэвлэлийн бага хурлын дараа телевизүүдэд мэдээний дүрс авах боломж олгохын тулд жүжгийн сургуулилтын хэсгээс үзүүлнэ. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг ORFEY Theater хуудсаас болон 89523752 дугаараас аваарай.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал утга-зоxиол

Зохиолчид малчин болсон нь буюу нөхөрсөг элэглэл

Монгол Улсын Төрийн соёрхолт, Ардын уран зохиолч Дөнгөтийн Цоодол “Миний муусайн найз нар”-аа малчин болбол иймэрхүү дүр зурагтай хүмүүс байх тухай өмнө нь нөхөрсгөөр шүлэглэснийг уншигч танаа толилуулъя

Пунцагийн Бадарч

Мал хувьчлах сургаар хөдөө гарна

Майжгий “эксел”-ээ суурь хониор зарна

Торгон өмд өдрийн нэгийг өмсдөг

Тогоо нэрсэн айлд уйлж дуулж өнждөг

Том хуван эрхтэй, өвөртөө даалуутай

Тохигүй шар өвгөн гурван сумаар тэнэнэ

Сонгуулийн үеэр онгод нь орно

Сожидмаагийнд үе үе буудгаа ч мартана

Социализм капитализм хоёрыг адилхан магтана

Амьтны үрс ялгаагүй гэж нэр дэвшигчдийг өрөвдөнө

Ах нь дүүдээ хайртай гээд толгой нь бөнжигнөнө

Гадаах хэдээсээ хандив өргөнө

Гарчихаад мартав аа чи гээд үнсэнэ

Өнөөдүүл нь цөмөөрөө мартана

Гэхдээ гомдохгүй ээ,

Өвгөн Бадарч наргиж даргиж ханхалзаж яваа дуулдана

Дамдинсүрэнгийн Урианхай

Соён гийгүүлэгч Урианхай малчин болохоор шийдэв

Сонин, араажав, зурагт, шаазгай шиг шахтнав

Ноос ачсан тэмээ гэж зарим нь харав

Номч Урианхай дүрээрээ гэж нөгөө нь шаагилдав

Амьд гэгээнтэн гэж айлын авгай итгэв

Алмас л байна даг гэж түүний нөхөр зүтгэв

Хорхой хараад заримыг нь өрөвдөн уйлж

Хогийн ургамал, шарилж луулийг ч тойрч гишгэж

Хотныхоо эмгэдэд кантын философи заах

Хонхрынхоо охидод кантри бүжиг заах

Хоргой торгоноос хөм адсагаа илүүд үзэх

Өглөө хоньтойгоо гараад өдөржин хээр ном унших

Өөр хотны хонь туусаар орой нь ирэх

Яаж ялгана даа гэж авгай нар халшрах

Ялгаагүй шүү дээ адилхан л хонь гэж

Ядарчихсан бор гэртээ цайгаа ууж суух

Алс нь мандаж манай хүн баатар болох

Алтан соёмбо гардуулахаар хүрээнд дуудах

Гуйлгачин тарьдаг төрөөс одон авахгүй гэж адрах

Гурил будаахан аваад нутгаа буцах

Гэрийнхэн нь хүрээг нүүлгээд ирсэн юм шиг баярлах

Гэрэлт тэнгэрийн дор тийм нэг бурханых шиг айл байх

Тангадын Галсан

Загийн голын долгио сонсогдох газар

Зам бараадаж бууна

Загал толгойлсон өвгөдтэй улс төр ярина

Залуучуудтай нь хонины бэлчээрт нүх шахна

Чавганц нарт эрхи, хүүхнүүдэд оймс бохь

Чанцалмаад дээлийн торго, охинд нь хөхөвч бэлэглэнэ

Чалхаа гайхуулж нүдний нь өмнө эмнэг сургана

Тэнд эндхийн төлөөлөгчдийг цөс шиг үгээр утаж

Тэмээ хариулж явж биегүй болсон гэж тунина

Арван хоёр жил нар зөв гороолсон

Алтан бүсний арал давсган дээр нь

Гучин хоёр угалзтай наамал жинс угласан хөлд нь

Гурван чоноор зүйсэн дах мөрөн дээр нь

Загийн голын Галсан жаажааг

Заларч ирэхэд нохой болгон эрхэлнэ

Аа алтаар урс … гэсээр хоймор дүүрэхэд нь

Айлын улс “Сумъяа ноён”-той андуурна

Дамбын Төрбат

Хар сахал нь ширвээ мухар толгойтой эр

Харчины аймаг гэж гурван гэрээ зарлана

Хасарын үр би гэж дээж хүртэж

Хааны дүр би гэж дээгүүр заларна

Хурмастаар нэг пуужин, наадах чинь хэрэггүй гэхээр

Худлаа байлгүй гэж цахиур бууж сүмбэдэнэ

Нэгээс илүү эхнэр авч болдоггүй юм гэхэд

Нээрнэ үү хүүхээ гэж засаг даргыг мохооно

Мандсан төрийн хууль хатуу билээ гэхээр

Манай харчины хууль тусдаа гэж зөрүүдэлнэ

Харанхуй шөнөөр тэд тэмээ ачаалж хөдлөв

Халх дөрөв шавь тавд бараа тасрав

Нүүгээд даваа давмагц харчины улсаа байгуулав

НҮБ-д гишүүн болохоор арилж өгсөн дуулдав

Цэндийн Чимидорж

Дэрэнгийн хэдэн толгод дэргэдүүр нь цувж

Дэлтэй шар хархүн овоон дээр дурандаж сууна

Дэргэсээр усанд айсуй өөрийнхөө хэдийг

Дэлхийд эднийг гүйцэхгүй гэж эзэнгүй аархана

Усны наадах ухаад том цагаан гэрээс нь

Утаа савсан салхиар охь үнэртэв ээ…

Шагайж байсан дурангаа шалдан өвөртлөөд

Шар хархүн огисоор гэрэээдээ давхилаа

Амьсгаадсаар гэртээ ороод явчтал

Араажавын Шагдарсүрэн ирчихсэн сууж байна

Адарсүрэнгийн дуутай хальс хойморт нь эргэж

Ая нь цавуу түрхчихсэн юм шиг наалдаж байна

Ноос ноолуурынхаа мөнгийг Чимэддорож гаргаад тоолтол

“Ногоороо л биз” гэж эгч нь тэндээс дуугарав

“Төгөлдөр төгөлдөр” гээд гэрийн эзэн үл тоов

Төвийн сурвалжлагч малчин Чимээг сурвалжилж эхлэв

До.Цэнджав

Сулдаа сайвар цагаан загал морин дээрээ

Суудал засаад малчин “До” галигуулна

Роман тууж өгүүллэг шүлэг… ярайлгаж явсан хүн

Одоо тэмээ адуу хонь минь гэж тэлгүүлнэ

Гадаадаар хэсч, их сургуульд багшилж

Гавалнуудтай ном хаяж, тагшилж явсан эр

Гаднаа зэл зэлээр гүүтэй, гэртээ дуу хууртай

Галаа бадрааж явах эр хүний жаргал аа

Хонхрын нь хүн буруутаад аймгийн шүүхэд дуудагдсан ч

Хойноос нь явуулах өргөдөл авгайд нь бичиж өгч

Айл саахалтын багачуул сургуульд орох гэж тэвдэхэд

Аминд нь орох юм зааж өгч тус болж

Түүхий эдийн ханш, цаг агаарын мэдээ

Түргэхэн хэлж өгч хавьдаа нүд чих болж

Соньхон яриагий нь ангайж сонссон хүмүүс

Соёлыг гайхав гээч болж цөмөөрөө биширнэ

Ганц хүнийг шүтэж бишрэх явдал

Гарчээ тэнд гэвэл тахигдсан хүн нь “До” байна

Малчид түүнийг яаж ч өргөмжил

Магтаалд бялуурсан тэр тоох ч үгүй

Торгон цамц үйтэн хуар өмдтэйгөө

Том идээний араас дөнгөж цухуйсан “До”

Дугараагаа гүйцээ, хул хундагаа сэргээ

Дундговийн хүүхдүүд шүү бид жаргавал жаргая” гэж хашгирна

Баярхүүгийн Ичинхорлоо

Хөлс алдаж гунхалзсан улаан хүүхэн

Хөхүүртэй айрагнаасаа амсаад хутгуураараа хөнтөрнө

Бор торгон хөнжлөөс даахьтай хэдэн жаал

Босч ирээд хормойноос нь зууралдана

“Манай нөгөө хар түрүү хавраар

Мал туугаад гарсан одоо болтол байдаггүй ээ

“Хөхүүл байхад юун амархан юм бэ

Хөл хүнд яршиг” гэсээр галаа ноцооно

Галаан асмагц өглөөн саалиа хөөрүүлж

“Гарцгаа” “Хонио бэлчээ” гэж хүүхдүүдээ зандарч

Олон бор тагшинд өрөм хийж ярайлгана

Орж цайгаа уу гэж зан засрана

Цоровтой үрээ уяан дээр нь хоошилдоотой

Цовхчоод амраахгүй санаагий нь зовооно

Цоодол, Самдан энэ тэрээр сургуулюу гэснээ

Цочмог ааш нь хөдөлж өөрөө мордохоор шийдэв

Жирэмсэн хүн яршиг ч юмуу гэснээ

Жишим ч үгүй булгиулж булгиулж эцээчихээд ирэв

Жижиг хүүхэд нь аав ирсэн дээ гэсээр тосоход

“Жил тэнэхдээ яахав” гэж гомдсоноо

“Жигүүнэ эсгэж дээл хийж өгье

Жинхэнэ ханьдаа…” гэж уярсаар гэртээ орлоо

Categories
мэдээ нийгэм утга-зоxиол

Ардын уран зохиолч Т.Галсанд хүндэтгэл үзүүллээ

Ардын уран зохиолч, соёлын гавьяат зүтгэлтэн, “Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч, туульч Т.Галсаны 90 насны ой энэ онд тохиож байна. Тэрбээр 1932 онд Цэцэрлэг мандлын аймгийн Чандмань уулын хошуу (өнөөгийн Баянхонгор аймгийн Заг гол сумын нутаг) Бумбатад хэмээх газар малчин Тангадынд мэндэлжээ. 90 насны ойд зориулж аймгийн Засаг дарга Д.Мөнхсайхан хүндэтгэл үзүүлж, дурсгал гардуулсан байна. Т.Галсан МУИС-ийн хэл уран зохиолын ангийг төгсөөд Баянхонгор аймгийн төвийн арван жилийн сургуульд багш, хичээлийн эрхлэгчээр ажиллаж байжээ. Энэ үед буюу 1960 оны эхээр үзэл сурталд харш, эсэргүү зохиол бичсэн хэмээн зохиол бүтээл нь хаагдаж “Эсэргүү” нэр зүүн цөлөгдсөн ганц зохиолч. Ингээд тэмээчин, ямаачин, тууварчин, мужааны ажил хийж байгаад 1970 оноос мах комбинатад ясчин, хөргөх цехийн мастер, АПУ-д ачигч, МЗЭ-ийн хорооны дэргэдэх Нацагдоржийн музейд манаач, улмаар “Монгол кино” үйлдвэрт туслах ажилчин, Баримтат киноны ерөнхий редактор, зургийн дарга, эдийн засагч, 1986 оноос АБЯ-ны сонин сэтгүүлийн нэгдсэн цэцэд хариуцлагатай нарийн бичгийн даргаар ажиллажээ.

Тэрбээр Монгол хэл бичгийн дээд сургууль, Хэл иргэншлийн дээд сургуулийг санаачлан байгуулагчдын нэгэн бөгөөд 1992 оноос дээрхи дээд сургуулиудад багшлан, бүтээлээ туурвисаар явна. Анхны шүлгээ 1947 онд бичиж уран бүтээл нь 1950-д оноос төв, хөдөөгийн сонинд хэвлэгдсээр 1962 онд “Төрсөн хүүгийн тань үг” анхны түүврээ хэвлүүлсэн. Гэвч уг ном гурван жилийн дараа хураагдаж улмаар шатаагдсан байна. Шатаалгадаг түүврээс 10 жилийн дараа хэвлэгдсэн “Өнөр хүний зүрх” ном нь түүнийг Монгол яруу найргийн гэр бүлд дахин багтаав. Энэ бүтээлээрээ Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал авсан хэмээн зарим судлаачид ташаа бичсэн байдаг. Тэрээр 1990 оны ардчилсан хувьсгалд ард олныг оюун санааны талаар бэлдэхэд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн “Өр”, “Сталины хөшөө” зэрэг “эсэргүү” шүлгүүдээ “Монголын дуу хоолой” сонинд нийтлүүлснээрээ Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал хүртсэн ажээ.

Т.Галсанг Баянхонгорт байх үед МАХН-ын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга Д.Төмөр-Очир намын эсрэг бүлгийн толгойлогч гэгдэн нутаг заагдан очжээ. Т.Галсан барилгачин болсон гүн ухааны доктор, академичтай уулзаж сэтгэлийн зовлонг нь хуваалцаж дотноссон нь хамсаатан хэмээн хардагдаж улмаар “Төрсөн хүүгийн чинь үг” зохиолоо шатаалгаж, “Талын анхил цэцэг” номыг нь хэвлэхийг хоригложээ.

Монгол кино үйлдвэрт 18 жил ажиллахдаа хэдэн зуун кино мэдээний тайлбар бичиж, 50 гаруй баримтат кино бүтээлцэж, “Эхлэл”, “Дэгдээхэй нас”, “Мөнгөн буйл”, “Уяа” уран сайхны киноны зохиол бичжээ. Мөн цэцэрлэг, бүх шатны сургуульд үзэх 280 диафильм бүтээж, “Монгол кино” үйлдвэрийн 40 жилийн ойд зориулж “Өндөг” хэмээх Монголын анхны зурган кино “мультфилем” бүтээл гаргасан байна.