Category: онцлох-нийтлэл

Монголчууд 1911 онд олж авсан үндэснийхээ тусгаар тогтнолыг өөрсдийн зохиосон Үндсэн хуулиар баталгаажуулж чадалгүй явсаар 1921 онтой золгосон нь өөрийн шалтгаантай. Богд хаант Монгол Улс Үндсэн хуультай улс орон болох талаар гар хумхин суусангүй.Дэлхийн улс орнуудын Үндсэн хуулийг сайтар судалсан баримт олон байсныг эрдэмтэд нотолдог. Монгол төрийн томоохон зүтгэлтнүүд ч сайн Үндсэн хууль  жижиг улс орны хувьд тусгаар тогтнолын баталгаа мөн гэдгийг түүхэн сургамж, яс махаараа ойлгож байсан. Гэвч Орос, Хятад хоёр Монголын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрөхгүй. Автономит улс орон, өөртөө засах улс, хараат улс гэж нэрлэн бүх гэрээ хэлцлүүдэд их гүрний дээрэнгүй зан гаргаад,Үндсэн хуулийг батлах ажил удаашраад байлаа. Япон мөн л наашаа санаархаж, алсын Америк жижиг Монголыг биш Хятадыг дэмжиж байв.Эрдэмтэн С.Отгонжаргалын мэдээлснээр Богд хаант монгол Улсын Үндсэн хуулийн төсөл 1914 онд бэлэн болжээ. Богд хаант Монгол Улсын эрдэмтэд уг хуулийг боловсруулахдаа Англи, Америк, Япон, Норвеги, Швейцарь улсуудын Үндсэн хуулиудыг орчуулан бэлэн болгосон байна. Богд хаант Монгол Улсын Үндсэн хуулийн төсөлд:

Улсын дээд, доод хурлын эрх үүргийг тодорхой заасан байна. Монгол Улс хаантай. Хааны эрхийг дээд хурлаас хянах. Дээд хурал самуурах аваас хаан дээд хурлыг тараах хүртэл эрхтэй байхаар Үндсэн хуулийн төсөлд оруулж байжээ. Тодруулбал, Монгол Улс хэмжээт цаазат засаг төртэй байхыг тодорхой тусгажээ. Уг Үндсэн хуулийн төслийн нэгэн зүйлд “Улсын дээд эрхийг эзэрхэгчид хэн билээ хэмээвээс, нэгд болбоос улсын эзэн хаан, хоёрт улсын хурал, гуравт улсын яамдын тэргүүн сайдууд болой. Хэрэв энэ гурав нийлж үнэнч шударгаар улсыг засваас улс мандахад бэрхгүй. Хэрэв энэ гурав хэргийг мэргэнээр шийтгэхгүй ба үл хичээх болбоос хүчирхэг улс буурай болж мөхөхөд хялбар“ гэж Үндсэн хуулиа тайлбарлажээ. Богд хаант Монгол Улсын боловсруулсан Үндсэн хуулийн төсөлд хувийн өмчийг хамгаалах, олон ардад үг хэлэх эрх чөлөө, нэр нийлж хоршоо, нам, хороо байгуулах эрх, хүн бүрт аливаа хэргийг цугларан хэлэлцэх, шүүмжлэх, сонгох сонгогдох эрхийг бүрнээ олгосон ардчилсан шинжтэй Үндсэн хуулийн төсөл байв гэж эрдэмтэн С.Отгонжаргал бичжээ.  

1919 онд Хятадын цэ­рэг Монголын Нийслэл Хүрээг эзэлсэн. Дээд, доод хурлыг тарааж, Богд хааныг шоронд хорив. Харин Барон Унгерн Богд хаантай холбоотон болон хүрээнд орж ирж хятад цэргийг бут цохилоо. 1921 оны долдугаар сард Оросын улаан цэрэг Ардын намынхнаар замчлуулан Хүрээг дахиад л эзлэв. Үнэндээ улаан цэрэг Хүрээг эзлэх шалтгаан үгүй болсон байлаа. Нийслэл хүрээнд гамин цэрэг байгаагүй. 

Барон Унгерн ба Богд хааны хамтарсан цэргийн хүчинд бут цохигдоод Хүрээг орхин зугтаасан. Цагаан цэргүүд нийслэл хүрээнээс гараад явчихсан нийслэл хүрээ гадаадын цэргээс чөлөөлөгдчихсөн үе. Ардын намынхны дагуулж ирсэн улаан Оросын цэргүүд гамин цэргүүдтэй тэртэй тэргүй байлдахгүй байв. Эрхүүд байгаа коминтерний удирдагчид Барон Унгерн, Богд хаан хоёрын цэрэгт бут цохигдсон гамин цэргийг хойд хил дээр найрсгаар угтан эх оронд нь Манжуураар дамжуулан буцааж байлаа. Ийм учраас л улаан намын Орос цэрэг Нийслэл хүрээг эзлэх нь илүүцбайсан. Улаан цэрэг хүрээг эзэлж, улаан Оросын гар хөл болсон Ардын намынхан засгийн газрыг тэргүүлэх болов. Ерөнхий сайдаар Ардын намыг үүсгэн байгуулагч Богд ламын шавь Бодоо лам тохоон томилогдсоныг та бид мэдэж байгаа. Богд лам болон түүний шавь Бодоогийн хамгийн түрүү хийх ажил бол Монгол Улсыг Үндсэн хуультай болгох явдал байв. Үндсэн хууль боловсруулах комиссын даргаар Ерөнхий сайд Бодоо өөрөө ажиллалаа.

БОДООГИЙН БОЛОВСРУУЛСАН ҮНДСЭН ХУУЛИАС

Хоёрдугаар бүлэг: Ардын эрх ба үүргийн тухай

Аравдугаар зүйл:

Монгол ард хэн болов хуучин эрх чөлөө, заншлаа эдлэхээс гадна, сонгон хэрэглэгдэхүйд нийлэлдэх эрдэм явдал буй бөгөөд бичиг цэргийн их тушаал ба бусад ямарч албанд орж болно.

Бодоогийн Үндсэн хуулийн чухал заалт энэ бөгөөд хуучин цагийн хамжлагат ёсонд зөвхөн алтан ургийнхан, хаад ноёдын удам төрийн албанд илүү эрхтэйгээр орж ажилладаг байсныг халсан ардчилсан олон заалтын нэг гэж судлаачид үздэг.

Мөн ард гэдэг үгэнд дээд дорд эрхтэн дархтан лам хар ялгаалгүй цөм ард ба хөрөнгө чинээнээс үл хамаармой гэсэн заалт хийсэн байна. Сонгон хэрэглэгдэхүйд нийлэлдэх эрдэм явдал гэдэг нь төрийн албанд тохирсон эрдэм чадалтайд тооцогдвоос хэн ч төрийн албанд орж болохыг өгүүлж, хамжлагат угсаа залгамжилдаг ёсыг халсан ардчилсан Үндсэн хуулийн эх сурвалж нь Бодоогийн Үндсэн хууль гэж эрдэмтэд одооноос эхлэн сонирхож байна. 

Арванхоёрдугаар зүйл 

Монгол ард өөрийн хөдлөх ба хөдлөхгүй хөрөнгийг эдлэх эрх буй. Гагцхүү улсын хууль зөрчих ба захиргаанаас тогтоож үл болно.

Арвангуравдугаар зүйл

Монгол ард гагцаар буюу олноор нэр нийлж, өөр өөрийн эрх ашгийг дэлгэрүүлэх бодлого гаргаж дээд газар өргөн мэдүүлэх эрх буй. Гагцхүү улсын хууль зөрчих ба захиргаанаас  тогтоож үл болно.

Арвантавдугаар зүйл

Монгол ардуудыг хуулийн гадна зоримгоор барьж хорих ба гянданд хийх, орон нутгаас үлдэн хөөх хийгээд нэрийг нь гутаан доромжилбоос үл болно.

Арванзургаадугаар зүйл

Монгол ард хэн боловч улс төрийн хэргийг сайжруулах зэргийн санал гаргаж, цугларан хэлэлцэх ба нам, хоршоо байгуулах эрх буй гэжээ.

Богд хааны Засгийн газраас эхлэн Бодоогийн боловсруулсан Үндсэн хуульд  олон намын тогтолцоотой, хувийн өмчийг хуулиар зөвшөөрсөн хөрөнгөлөг улс орныг байгуулах ардчилсан Үндсэн хуулийн бүх заалтууд байсан байжээ.

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас Хөшигийн хөндийд баригдаж буй олон улсын нисэх онгоцны буудлын ажилтай танилцаж, шалгалт хийжээ. 

Нисэх онгоц хөөрч, буух зурвасын “А” зоны газар шорооны ажлыг “Насны зам”, зурвасын “В” зоны газар шорооны ажлыг “Нэйшнл девелопер”, цутгамал хонгил байгууламжийн ажлыг “Очир төв”, терминал, гүүрийн ажлыг БНХАУ-ын  “Сайнохидро бюро 9”, хөөрч, буух зурвасын цементээр бэхжүүлсэн суурь, хучилтын ажлыг БНСУ-ын  “Сунгдо Гонсол Сувон” компани тус тус гүйцэтгэж байгаа юм байна. Өнөө жил хөөрч буух зурвасын барилгын ажлын хүрээнд ухмалын болон далан байгуулах ажлыг хийж гүйцэтгэх юм. Мөн нисэх буудлын 261 у/м терминал гүүрийн суурийн нүх ухах суурийн ажлыг эхлүүлчихээд байгаа аж. 

Төслийн талбайд одоогийн байдлаар талбайн нягтын шинжилгээ, хөрсний физик механик шинж, бетоны дүүргэгч материалын физик шинж чанарын шинжилгээ, бетоны бат бэхийн шинжилгээнүүдийг хийж байгаа гэнэ. Хяналт шалгалтаар хэд хэдэн зөрчил илэрсэн юм байна. Онгоц хөөрч, буух зурвасын барилга угсралтын ажлын техникийн шаардлагад суурийн доод үеийн ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн тусгагдаагүй, цементээр бэхжүүлсэн суурийн нягтын хэмжээ нь холбогдох стандартуудын шаардлагын хэмжээнд хүрээгүй нь “Авто замын тухай хууль”-ийн холбогдох заалтыг зөрчсөн чанарын шаардлага хангахгүйгээр гүйцэтгэгдэж байна гэж Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас дүгнэжээ. 

Мөн тус газрынхан уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэр, “Эрдэнэт дулааны цахилгаан станц”, “Эрдэнэт-Булганы цахилгаан түгээх сүлжээ”, “Эрдэнэт ус, дулаан түгээх сүлжээ”, Дархан-Уул аймгийн “Дархан дулааны цахилгаан станц” компани болон цэвэр ус хангамжийн эх үүсвэр, цэвэрлэх байгууламж, шугам сүлжээ, барилга байгууламж зэрэг 17 аж ахуйн нэгж, байгууллага, 58 салбар, 245 объект, 363 тээврийн хэрэгсэл, 1365  хэмжих хэрэгсэл,  42 өргөх байгууламжид хяналт шалгалт хийсэн байна. Шалгалтаар 360 гаруй зөрчил илрүүлжээ. 

“Эрдэнэт дулааны цахилгаан станц” тоостой нөхцөлд ажилладаг хүмүүстээ  тоосжилтоос хамгаалах зориулалттай хувийн хамгаалах хэрэгсэл олгоогүй байсан гэнэ. Мөн “Дархан дулааны цахилгаан станц” шуугиан, доргионтой нөхцөлд ажиллагсдын  нөлөөлөлд өртөх хугацааг багасгах арга хэмжээ авдаггүй гэх мэт зөрчлүүд илэрчээ. 

Д.САРУУЛ

Дэлхийн хамгийн анхны цөмийн бөмбөг хийсэн газар бол АНУ-ын
Лос Аламос дахь Цөмийн лаборатори юм. Тус лабораторийн судлаач Б.Баярбадрахтай
ярилцлаа.

 -Ураны
шар нунтаг аюултай гэсэн ойлголтыг иргэний нийгмийнхэн их ярьдаг. Мэргэжлийн
хүний хувьд ураны шар нунтгийг энгийнээр тайлбарлаач?

-Шар нунтаг бол байгалийн ураныг баяжуулаад хүчил хэлбэртэй
болгосон л нэг бүтээгдэхүүн шүү дээ. Цааш нь олон дамжлагаар боловсруулж байж
цөмийн реакторын түлш болдог эд. Ураныг олборлоод, шар нунтаг гаргаж авах
хүртэлх процесст цацрагийн түвшин тухайн газар нутагт байгалийн суурь
түвшингээсээ тэгтлээ ихэсдэггүй. Өөрөөр хэлбэл, хүмүүст нөлөөлөх цацрагийн
түвшин маш бага. Харин уурхайд ажиллагсдын авч байгаа цацрагийн тунг байнга
хянаж байдаг.

-Тэгэхээр
шар нунтагт байх уран яг байгаль дээрхтэйгээ ижил гэсэн үг үү?

-Яг тийм.

-Эрдэмтэн
судлаачдын яриаг сонсоод байхад цөмийн реакторт түлш болох хэмжээний баяжуулалт
хийх технологи баргийн оронд байдаггүй, байхыг ч зөвшөөрдөггүй гэж ойлгосон?

-Таны асуултад хариулахын өмнө бага зэрэг оршил хэлье. Байгаль
дээр ураны төрлийн хоёр изотоп байдаг. Химийн хувьд ижил шинж чанартай, харин
физик болон цөмийн урвал явагдах шинж чанараараа ялгаатай хоёр өөр уран байдаг
гээд ойлгочихож болно. Одоогийн цөмийн реакторуудад хэрэглэгдэж түлш болдог нь
уран-235 гэдэг изотоп.Энэ изотоп байгаль дээрх ураны 0.7 хувийг эзэлдэг.
Тэгэхээр байгалийн уранд байх 235 гэсэн хэмжээг өсгөх шаардлага гарч ирнэ.
Тодруулж хэлбэл дараагийн шатны баяжуулалт хийгдэнэ гэсэн үг. Ийм нарийн  технологи улс бүрд байдаггүй. Байхыг нь ч
хүчирхэг гүрнүүд зөвшөөрдөггүй.Учир нь уран-235-ын өндөр баяжмал гаргана гэдэг
нь шууд атомын бөмбөгийн түүхий эд болчихож байгаа хэрэг. Ямар төрлийн цөмийн
реактор гэдгээсээ хамаараад хэрэглэх түлш нь янз бүр байдаг.Голдуу 5-20 хувийн
уран-235-ын агууламжтай түлш хэрэглэдэг. Түлшний үлдэж буй хэсэг нь ураны нөгөө
изотоп. Уран-238  гэдэг изотопийн хувьд
байгал дээр 99.3 хувийг эзэлдэг.Тэгэхээр хүн төрөлхтөн одоогоор байгалийн ураны
нэг хүрэхгүй хувийг нь эрчим хүчний зорилгоор ашиглаж чадаж байгаа гээд
ойлгочихож болно. Гэхдээ уран-238-ын эрчим хүчийг ашиглах шинэ төрлийн
реакторуудын судалгаа эрчимтэй хийгдэж байгаа.

-Манай
улсад шар нунтаг хүртэл боловсруулна гэж байгаа. Энэ процесст цөмийн түлшний
хаягдал гарахгүй гэж ойлгож болох уу?

-Манай улсад шар нунтаг хүртэл боловсруулах тул цацрагийн өндөр
агууламжтай хаягдал үүсэхгүй. Уран гэдэг бол 
хэдэн тэрбум жилийн настай цацраг идэвхт химийн элемент. Олон сая жил
байгаль дээр бүрэлдэж бий болсон ураны орд дотор задралаас нь үүссэн бусад
элементүүд ч хамт байж байдаг. Хүдрийн биетээс ураныг нь ялгаж авсан ч тухайн
биет дотор байх бусад элементүүд тэр чигтээ үлдэнэ гэсэн үг. Гэхдээ үлдсэн
элементүүдийн хувьд байгальд ямар хэмжээний идэвхжилтэй байсан тэр хэвээрээ л
байна.Уран олборлолтоос үүдэж цацрагийн бохирдол үүсэх нь бага гээд байгаа нь
ийм учиртай. Мэдээж уурхайн хайгуул, олборлолтын үед сахих дүрэм журмууд гэж
бий. Дүрэм журмаа  мөрдөөд ажиллахад уран
олборлоход  аюулгүй.

-Цөмийн
хаягдал оруулж ирээд хөрсөн дор булах гээд байна гэсэн шуугиан байсгээд
дэгддэг. Ингэх боломжтой юу?

-Дараагийн шатны боловсруулалтыг алгасаад Монголд орж ирэх нь
гэж шуугиад байгаа цөмийн хаягдал гэж юу вэ гэдгийг эхлээд тодруулъя. Цөмийн
реактор дотор уран шатах нь байгаль дээрх задралаас арай өөр. Цөмийн хуваагдах
урвал явагддаг. Өөрөөр хэлбэл, үелэх системийн 92 дугаарт байрлах уран хоёр
хуваагдахаар нийлбэр нь 92 гарах янз бүрийн хөнгөн элементүүд үүсдэг.
Тэдгээрийн ихэнх нь хурдан хурдан хугацаанд задраад байгаль дээр тогтвортой
байдаг хөнгөн элементүүд үүсдэг. Урт настай олон мянган жилд задарч дуусах
элементүүд ч байдаг. Мөн шатдаггүй гэж сая ярьсан уран-238-аас байгаль дээр
байдаггүй, илүү хүнд элемент болох плутони үүсдэг. Энэ нь бас л зэвсгийн түүхий
эд болдог.  Ийм шалтгаантай учраас  их гүрнүүд ашигласан түлшийг мөн л өөрсдийн
хяналтанд байлгах сонирхолтой. Тэгэхээр манайхны яриад байгаа шиг нууцаар
оруулж ирээд хаа нэг газар булчихна гэсэн ойлголт огт байхгүй. Одоогоор
ашигласан түлшийг маш цөөхөн газар дахин боловсруулалт хийдэг.

-Маш
бага хаягдал үүсгэх реакторуудыг туршиж байгаа гэл үү?

-Тэр чигийн судалгаа хийгдсэн. Туршилтын шатандаа явж байна.
Яваандаа тун бага хаягдал үүсгэж бүрэн шаталт явагдах реакторууд ажиллаж эхлэх
байх.

-Шар
нунтаг тийм ч айж болгоомжлоод байх эд биш болж таарлаа. Нийс­лэлчүүдийн гол
хэрэглээ болсон нүүр­сэнд агуулагдах ураны хэмжээнд анхаарах цаг болсон гэж
ярьдаг. Таны фэйсбүүк дээрээ постолсон тоо судалгаа ч сонирхол татсан…?

-Манай орны ихэнх ордын нүүрс бага боловч ураны агууламжтай
байдаг нь судалгаагаар нэгэнт тогтоосон зүйл. Нүүрсэнд ганц уран ч гэлтгүй их
олон төрлийн хүнд металл агуулагддаг. Энэ бүх хүнд элементүүд нүүрсний утаа,
үнсэнд агуулагддаг юм. Зөвхөн манай улсад ч биш бусад орнууд ч энэ талаар
анхаарч судалсан байдаг л даа. Нүүрсний цахилгаан станцын ойролцоо амьдарч буй
иргэдийн авах цацрагийн нөлөөлөл цөмийн станцын ойролцоо амьдардаг иргэдийхээс
100 дахин их байдаг гэсэн судалгааг АНУ-ын Оак Ридж лабораториос гаргасан
байдаг.Улаанбаатарчууд жилдээ ойролцоогоор 5.2 сая тонн нүүрс хэрэглэдэг.
Монгол орны нүүрсэнд дунджаар 1 ppm (саяд нэг буюу тонн нүүрсэнд 1 гр) уран
байдаг гэсэн судалгаа бий. Нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд голдуу үүнээс ч их
хэмжээтэй байдаг. Эндээс ургуулаад тооцохоор нийслэлчүүдийн түлсэн нүүрсний
үнс, утаагаар ялгарсан уран багаар бодоход л жилдээ таван тонн болно гэсэн тоо
гарч байна.

-Манай
улсад Францын “Арева” компани ураны хайгуул явуулж байгаа. “Арева”-гийн хувьд
уран олборлолтоороо дэлхийд хэдэд ордог вэ. Олборлолтоороо тэргүүлдэг улсууд
гэвэл өөр хаанах байна?

-“Арева” бол  уран
олборлолт төдийгүй цөмийн технологийн бүхий л салбарт ажилладаг дэлхийд
тэргүүлэгчдийн нэг. Уран олборлолтоор “Арева”-тай өрсөлддөг Канадын ”Камеко”
гэж компани орж ирээд гараад явсан түүх бий. Энэ хоёроос гадна Казахстан
байгаа. Цааш нь дурдвал манай хоёр хөршийн төрийн өмчит компаниуд гэсгээд
дуусна.  Ер нь  энэ салбарт олон том тоглогч
байхгүй.Олборлогч орнуудаас гэвэл Казахстан, Австрали, Канад, Нигер, Намиби,
ОХУ гэж жагсах байх.

-Цөмийн
физикчидтэй уулзахаар атомын станцтай болох хэрэгтэй гэдэг. Ер нь атомын
станцын сүүлийн үеийн чиг хандлага ямаршуу байгаа бол. Цөмийн эрчим хүчийг
дэлхий хэр сонирхож байна?

-Фукушимагийн ослоос хойш цөмийн эрчим хүчинд найдах улс
орнуудын хандлага багассан тал бий. Гэхдээ цөмийн эрчим хүчийг эрчим хүчнийхээ
гол хэсэг байсаар байх болно гэж үзэж буй орнууд цөөнгүй хэвээрээ. Ер нь аль ч
улс орон зөвхөн нэг төрлийн эх үүсвэр дээр улс орныхоо ирээдүйг найдаж
даатгадаггүй. Аль болох олон эх үүсвэр хослуулж хэрэглэх бодлого барьж байгаа
нь анзаарагддаг.Цөмийн эрчим хүчнээс бүрэн татгалзахаа мэдэгдсэн Германы хувьд
гэхэд л зарим цөмийн реакторууд нь одоо ч гэсэн ажилласаар байна. Үүний
зэрэгцээ эрчим хүчний өөр эх үүсвэрийг ч идэвхтэй хайж байгаа. Манай урд хөрш
гэхэд цөмийн эрчим хүчнийхээ нөөцийг дор хаяж гурав дахин нэмэгдүүлэх
төлөвлөгөөтэй байна. Улс орон бүр эцсийн дүндээ эрчим хүчний нэг эх үүсвэрээс
хараат биш байх бодлого барьж байгааг эндээс харж болно. Яг үүн шиг манай улсын
эрчим хүчний бодлогод ч цөмийн эрчим хүч багтдаг. Гэхдээ бодлогыг бодит ажил
хэрэг болгох хөтөлбөр урт хугацаа шаардсан ажил. Өнөө маргаашдаа барьчих ажил
биш л дээ.

-Улаанбадрахад
гажигтай төл гарлаа гэсэн мэдээлэл ч бас давтамжтай цацагддаг. Судлаач хүний
хувьд энэ мэдээлэлд ямар тайлбар өгөх вэ?

-Гажигтай төл гарах олон шалтгаан байж болно шүү дээ. Тэр
болгоныг судлаачид олон талаас нь шинжилж байж л хэлнэ. Цацрагийн хордлогоос
болж гажигтай төл гарсан гэж үзвэл ургийн гажиг бий болохуйц их хэмжээний
цацрагийн бохирдол байгаа гэсэн үг. Үнэхээр тийм бохирдол байгаа бол манай
иргэний хөдөлгөөнийхөн ч гэсэн цацраг хэмжигч барьж очоод хэмжчих боломж бүрэн
бий. Нэг зүйлийг дахиад онцолъё. Тийм өндөр хордлого өгөхүйц цацрагийн тун
ураны уурхайгаас болж үүснэ гэж хэзээ ч байхгүй.

Ц.БААСАНСҮРЭН

-ЭНЭ БОЛ ЗАЛУУ
ҮЕИЙГ ХОМОРГОЛОН ШИЙТГЭЖ БУЙГААС ӨӨРЦГҮЙ, БУСАРМАГ ЯВДАЛ-

Худалдаа  үйлдвэрлэлийн дээд
сургуулийн  зарим багш, оюутан авлига авсан,
өгсөн гэх шуугиан дэгдэж, АТГ эрүүгийн хэрэг үүсгэн  шалгаж эхэлсэн билээ. Энэ хэргийн мөрдөн байцаалт
өнгөрсөн сард дуусч Баянзүрх дүүргийн шүүхэд шилжээд байсан юм. Анхан шатны шүүх
хурал  өнгөрсөн долоо хоногт болох ёстой байсан
боловч өмгөөлөгч, холбогдогч нарын ирц бүрдээгүй гэх шалтгаанаар хойшилсон юм. Шүүх
хурал энэ сарын 23-нд болно. Энэ хэргийн талаар тоймлон хүргэе.

 2012 оны аравдугаар сард  тус
сургуулийн  зарим багш оюутанд  Эрүүгийн хуулийн 268, 269, 270 дугаар зүйл анги
буюу авлига хээл хахууль бусдад өгөх, зуучлах гэсэн зүйл ангиар буруутган шалгаж
эхэлсэн байдаг. Дээрх хэрэг  дөрвөн багш,
оюутан нийлээд 70 орчим  шүүгдэгч, 36 өмгөөлөгч
оролцохоор байгаа аж. Мөн дээрээс нь  шүүгдэгч
нарын ар гэрийнхэн  нэмэгдэхээр 200-300 хүн
шүүх хуралд оролцох  болоод байгаа гэнэ. Энэ
нь  олон шүүгдэгчтэй шүүх хурлын нэг  гэж тооцогдож байна. Манай шүүхийн танхимд өмнө
нь ийм олон шүүгдэгчтэй хэргийг шүүж байсан түүх байхгүй тухай шүүхийнхэн ярьж буй
юм. Харин  ар гэрийнхэн нь  “Залуу үеийг бөөнөөр нь  эрүүгийн хэрэг үүсгэж, хоморголон яллахыг улайрч
байна. Тэдний авлига өгнө, авна гэдэг юу байх вэ. Дүн, цагийн ирцээ засуулах гэсэн
багш, оюутан нарын хоорондын харилцаа. Үүнийг дэвэргэж авлига гэсэн том нэр хаяг
өгч бүтэн хоёр жил шалгаж ийн шүүхийн шатанд хүргэж буй нь буруу. Иймэрхүү явдал
аль ч их дээд сургуульд байдаг л зүйл” гэж үзэж байгаа гэнэ.

70 гаруй шүүгдэгчтэй гэж буй энэ хэргийн дийлэнх нь оюутнууд. Мөрдөн
байцаалт болон хавтаст хэргээс авсан материалаас үзвэл яг авлига өгсөн авсан гэдэг
нь нотлогдоогүй байдаг. Хэдэн гэрчийн мэдүүлгийг үндэслэн олноор нь оюутнуудыг яллах
гэж оролдож байна гэж үзэх ч өмгөөлөгч байгаа юм. Мөрдөн байцаалт эхэлснээс хойш  сэжигтэн шүүгдэгчдийн тоо буурч ирсэн ч нотлогдоогүй
хэрэг дээр барин тавин оюутан залуусыг хоморголон  шүүх гэж байна гэж багш нар хэлж байна. Тэдний
ар гэрийнхэн  холбогдох газруудад хандсан
ч тусыг эс олсон бололтой. Юутай ч анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг харъя хэмээж буй
гэнэ.  Энэ хэрэгт оюутнууд багш нартаа дүнгээ
засуулах гэж мөнгө өгсөн юм уу, эсвэл сургуулийн төгсөлт, баяр наадамтай холбоотой
мөнгө өгсөн юм уу гэдэг нь тогтоогдоогүй гэж нэг өмгөөлөгч нь ярьсан юм.  

 Шүүхэд ирсэн материалаас үзвэл  энэ хэрэгт 54 оюутан, дөрвөн багштай холбоотой  эд мөрийн баримт цугласан байна. Тэдэнд үүсгэсэн
зүйл ангиар бол дээрх оюутнуудын хамгийн бага нь л гэхэд  тав, дээд тал нь найман жилийн ялаар шийтгүүлэх  төлөвтэй байгаа аж. Худалдаа үйлдвэрлэлийн дээд
сургуулийнхныг  буруутгаж буй зүйл  ангийн 
ялын хэмжээ нь ийм байгаа юм.Түүнчлэн 20-50 сая төгрөгийн авлигын хэрэг ч
яригдаж буй  гэнэ. Гэхдээ шүүх бүрэлдэхүүн
өөрийн итгэл үнэмшлээрээ хэргийг хэрхэн шийдэхээс бүх зүйл хамаарах бололтой. Өмгөөлөгчид
бол энэ хэрэг шүүхээр эцэслэн шийдэгдээгүй байхад яриа өгөх боломжгүй. Тэр тусмаа
шүүхэд хэрэг очсон үед яриа өгвөл шүүх бүрэлдэхүүнд нөлөөлөх гэж оролдсон гэж буруутгагдана
хэмээж буй юм. Харин шүүгдэгч нарын нэгнийх нь ар гэрийн хүнтэй ярилцлаа.

-Энэ
хэрэг яагаад энэ хүртэл явчихсан юм бол?

-Мэдэхгүй. Сургууль дээрээ багш нарт авлига өгсөн гэж хуулийнхан
шалгаж байна гэж хэлсэн. Тэгтэл ийм олон хүүхэд 
энэ хэрэгт буруутгагдаж явааг сая л мэдлээ. Би үнэхээр гайхсан. Яахаараа  эрдэм боловсрол эзэмшээд мэргэжилтэй болох гэж
буй хүүхдүүдийг олноор нь яллах хүртлээ хэрэг шүүх рүү явчихав. Бид чинь хүнлэг
ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаа биз дээ.

-Хуулийнхнаас
энэ талаар асууж үзсэн үү?

-Асуусан. Хэсэг оюутнууд нийлж байгаад багш нартай зуучилдаг. Зарим
нэг нь дүнгээ, муу авсан хичээлийнхээ оноог өсгөхийн тулд хэдэн төгрөг өгсөн бололтой
юм. Би сайн мэдэхгүй. Сонссоноо л хэлж байгаа юм шүү. Энэ нь хууль бус үйлдэл гэнэ.
Хууль бус үйлдэл юм бол бас сануулаад тодорхой хэмжээнд арга хэмжээ авч болно шүү
дээ. Авлигын хэрэг гэхээр л сүр бадраагаад явчих юм. Хэдий хууль бий. Түүнийг  хүн бүхэн мөрдөх ёстой ч гэсэн. Хоморголон залуусыг
шийтгэж болохгүй шүү дээ. Энэ тал дээр ч төрийн зүгээс уян хатан бодлого баримталдаг
л байлгүй гэж санах юм.

-Бүгдийг
нь яллавал яах вэ. Тэдний ирээдүй бүрхэг болно биз дээ?

-Тэгэлгүй яах вэ. Ажил амьдралтайгаа золгох гэж байхад нь эрүүгийн
хэрэг үүсгэсэн гээд уяад байх юм. Манай хүү бол өнгөрсөн жил  сургуулиа төгссөн. Төгсөөд ажилд ч орж чадахгүй
хэрэг шийдэгдэхийг хүлээгээд байна. Ганц манай хүү ч биш. Өөр олон айлын хүү ингэж
хохирч байна. Залуу үеийг хоморголон шийтгэж буйгаас өөрцгүй бусармаг явдал. Хуулийн
байгууллага ингэж ажиллахын тулд байдаг бол хэцүү юм байна. Юунд итгэж найдахаа
ч мэдэхгүй юм.

-Багш
нартаа хахууль өгдөг байсан гэж л буруутгаад буй бололтой. Нэлээн олон сая төгрөг
яригдаж буй бололтой?

-Олон сая төгрөг яригдлаа гээд юу шалих вэ дээ. Хэдэн саяыг нь мэдэхгүй
юм. Гэхдээ л өөрийнхөө ирээдүйн дипломын оноонд санаа зовсон хүүхдүүдийг шунахайн
сэдэлтэй бусдад авлига өгсөн гэж буруутгаж байна гэсэн. Үүнийг сонсоод гайхсан.
Өмгөөлөгч нар нь ч гайхаж байсан.

-Дан
ганц дүнгийн оноо бус,  Худалдаа үйлдвэрлэлийн
дээд сургуульд хүүхэд оруулна гээд багш нартай хахууль авч өгч дунд нь зуучилдаг
байсан гэсэн зүйл яригдаж буй бололтой?

-Би тэрийг нь яаж мэдэх вэ. Гэхдээ  аль ч их дээд сургуульд ороход үнэ мөнгөний тухай
л яригддаг. Ганцхан дөрвөн багш 60 орчим хүүхдийг буруутгаж болохгүй шүү дээ. Анхнаасаа
энэ хэрэгт олон хүнийг буруутгасан. Танил талтай нэг нь хэргээс мултраад гараад
явчихсан л байгаа шүү дээ. Ингээд бодохоор үнэн юм гэж байна уу гэж асуумаар байна.
Энэ олон хүүхдүүдийг хэрэв шийтгэдэг юм бол би өлсгөлөн зарлана. Юу ч гэсэн анхан
шатны шүүхийн шийдвэрийг хармаар байна.

-Эцэг
эхчүүд юу гэх юм?

-Аргаа тасарсан хүмүүс л байна. Тэгтэл төрийн хөрөнгийг хувьдаа завшаад
явж байгаа олон улс төрч, албан тушаалтнууд байна. Тэднийг яах ч үгүй мөртлөө аар
саархан зүйлээр оролдож бусдын хүүхдүүдийг яллах гээд буй хуулийн байгууллагынхныг
ойлгохгүй байна. Хуулийн  байгууллага гэдэг
чинь ер нь яачихсан юм бэ. Өөрийнхөө ирээдүй үе болсон залуусыг ингэж олноор нь
шийтгэх гэж байгаа нь хэр оновчтой юм бол. Хэрэв асуудал муугаар эргэвэл  бид зүгээр байхгүй гэж бодож байгаа.

-Хэн
хэн гэдэг багш нар энэ хэрэгт холбогдсон юм бэ?

-Хэрэг нь шийдэгдээгүй байхад багш, оюутнуудын нэрийг гаргаад хэрэггүй.
Тэдэнд цаанаа амьдрал бий.Тэгээд ч хэрэг нь нотлогдоогүй байгаа гэдгийг олон хүн
хэлж байна.

-Хэрэг
нь мөрдөн байцаалтаар нотлогдоогүй бол шүүхэд шилжүүлэхгүй л дээ?

-Ингэж би зөвхөн яриагүй өмгөөлөгч нар хэлж байгаа. Тэд чинь хуулийн
хүмүүс, хавтаст хэрэгт юу гэж байна. Ямар нотлох баримт байгааг мэднэ. 

Г.ЯЛГУУН                   

УИХ-ын хаврын ээлжит чуулган албан ёсоор хаалтаа хийлээ. Улс төрийн нэгэн мөчлөг өнгөрлөө. Аливааг эхлэл дээр нь бус төгсгөл дээр нь үнэлж дүгнэхийг цаг үе шаардаж байгаа. Улс орны хувь заяаг удирдан залж байгаа УИХ-ын чуулганы хаалт нь ийнхүү дүгнэх мөчлөг юм. Энэ хавар улс орны нийгэм эдийн засаг, улс төрийн амьдрал даруухан байсангүй. Жигд, хүчирхэг хэмнэлээр явсангүй. Юу болж байгааг хэвлэл мэдээллээс нийгмийн сэтгэл зүй хангалттай сонсож мэдсэн. Улс орныг удирдаж буй хүмүүс асуудлыг ярьсангүй, хүний тухай ярьсаар таарлаа. Сайд дарга нарыг огцруулах асуудал, хуйвалдааны эсрэг хуйвалдаан ярьсаар түүндээ ч цэг тавьж чадалгүй нээлттэй үлдээгээд чуулганаа завсарлуулав. Улс оронд нүүрлэсэн эдийн засгийн хямралын эсрэг тодорхой санал санаачилга, гарцыг ямар ч улс төрийн хүчин, улс төрчийн амнаас ард түмэн олж сонссонгүй. Хаврын чуулган ажлын 32 хоног ажиллаж, энэ хүрээнд нэгдсэн хуралдааныг 29 удаа, байнгын хороодын хуралдааныг давхардсан тоогоор 108 удаа хийсэн байна. Мөн 79 хууль баталснаас бие даасан 9, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай 43, хүчингүй болгох тухай 2, гэрээ хэлэлцээ, соёрхон батлах тухай 4, УИХ-ын тогтоолын 29 төсөл тус тус баталсан байна. Хууль эрх зүйн хувьд басчиг тоон үзүүлэлт. Тэгвэл УИХ-аас гаргасан хууль тогтоомж, бодлого шийдвэрийн хүрээнд ажлаа явуулах үүрэгтэй Засгийн газар нь хэрхэн ажиллав. Улс орны нийгэм, эдийн засагт хамгийн их ач холбогдолтой, үр дүн авчрах Төмөр зам, Газрын тосны үйлдвэр, Чөлөөт бүсүүд, Сайншандын аж үйлдвэрийн парк, Таван толгой, Оюу толгой хаа байна. Ажил нь хэрхэн ахив. Эдийн засгийн үр дүн байна уу. Үүнд УИХ-аас тодорхой үнэлэлт дүгнэлт өгөв үү. 

Жишээ нь хамгийн их хэрүүлийн талбар болоод байгаа Төмөр зам байна. Ямар ч улс төргүй, мэргэжлийн хүний дүгнэлтээр бол шинэ төмөр замын асуудал нь бодлого гарснаас хойш дөрвөн жил, төлөвлөж эхэлснээс хойш зургаан жил нийт 10 жилийг ардаа үджээ. Эхний галт тэрэг тээврээ хийх хугацааг алдсан байна гэж дүгнэсэн байна. Аль 2010 онд батлагдсан төмөр замын бодлого өнөөг хүртэл хэрэгжиж амжсангүй. Уг нь анх батлахдаа 2012 он гэхэд л 1100 гаруй км төмөр замыг барьж, ашиглалтад оруулахаар төлөвлөсөн. Гэвч өнөөдрийг хүртэл нэг ч км шинэ төмөр зам баригдсангүй. Өргөн, нарийн царигийн аль нь манай улсын эрх ашиг юм бэ. Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаярын хэлж байгаагаар бол “Манай экспортын гол нэрийн бүтээгдэхүүн гардаг урсгалуудыг нарийн царигтай болгоно. Тавантолгойгоос Гашуун сухайт, Сайншандаас Замын-Үүд, Хөөтөөс Бичигт хүртэл нарийн царигтай төмөр замыг тавина. Өөрөөр хэлбэл, урд хөрш рүү гарах импортын бүтээгдэхүүнийг зөөвөрлөх төмөр зам нь нарийн царигаар баригдана гэсэн үг. Харин Тавантолгойгоос Сайншанд, Хөөт-Чойбалсан-Нөмрөг буюу Дорнод аймаг руу гардаг зам болоод Эрдэнэт-Могойн голын хил хүртэлх 550 км замуудыг өргөн царигтай барина. Ингэснээр хойд хөрш рүү өргөн, урд хөрш рүү нарийн царигтай төмөр зам барина гэсэн үг” гэж мэдэгдсэн. Гэвч Засгийн газраас оруулсан энэ санал нь энэ удаагийн чуулганаар бүдэрч хойшиллоо. Төмөр зам тавигдах асуудал дахиад л хойшлогдлоо гэсэн үг. Энэ мөчид өргөн царигийг дэмжигсэд болох Х.Баттулга тэргүүтэй хүмүүс мэдээллийн цахим ертөнц хийгээд мэдээллийн сувгуудаар ялалт байгууллаа, нарийн цариг тавихын төлөө нөхдөд хориг тавьж чадлаа хэмээн бахархалтайяа дуугарцгаах болов. Эцэстээ өргөн, нарийн царигийн маргаан Монголын нүүрсний гадаад зах зээлд өндөр үнээр борлуулж, их хэмжээний ашиг олох байсан алтан үеийг өнгөрөөж, нэг км ч шинэ төмөр замгүй хэрэлдсээр өнөөдрийг хүрлээ гэсэн үнэнтэй л үлдлээ. Үүнийг одоо ямар үр дүн гэх вэ. Улс төрийн орчин дахь маргаан нь улс орны хөгжлийн төлөөх мэтгэлцээн байдаг учраас заавал нэг үр дүн харагдаж байдаг. Тэгвэл Монголын улс төрийн, засаглалд суугчдын хоорон дахь энэхүү өргөн, нарийн царигийн маргаан, талцаан, хэрүүл тэмцлийн үр дүн гэж юу байна вэ. Үүнийг л ард түмэн хоёр тал болсон хүмүүсээс асууж байна. Тэгвэл өнөөдөр юу үнэн байна гэвэл юу ч үгүй, бүтээж байгуулсан зүйлгүй, зүгээр л төмөр замын царигаар хэрүүл хийн цаг хугацааг өнгөрөөж байгаа нь үнэн байна.   

Хэрэвзээ цариг дээрээ ойлголцоод төмөр замаа тавьж чадсан бол 1.5 тэрбум ам.долларын бондын ч хэрэггүйгээр улсын эдийн засагт мөнгө орж ирэх боломжтойг эдийн засаг судлаачид хэлж байгаа юм. Төмөр зам геополитик биш ээ, эдийн засгийн утга нь илүү гэвэл зөв сонголт нь нарийн цариг болно. Шууд урагшаа тавина. Шилжүүлэн ачилтын нэмэлт зардалгүйгээр Хятадын төмөр замтай холбогдоно. Зардал хэмнэнэ, цаг хугацаа хожно. Ачаа эргэлт хурдан болно. Хятадаас гадна Япон, Солонгос, барууны орнууд, АНУ гээд олон улсад өргөн хэрэглэдэг дэлхийн стандартад нэвтрэх юм. Хоёр том хөршийнхөө дундаас бид хаа холдох билээ. Тийм болохоор тээврийн асуудлаа шийдэхгүй байгаа нь хөгжлийн гарцгүйгээр гацлаа гэсэн үг. Гарц байхгүй бол тээвэр байхгүй, тээвэрлэлт хийгдэхгүй бол Монгол Улсын хөгжлийн коридор хэзээ ч нээгдэхгүй гэсэн үг. Энэхүү царигийн хэрүүл эцэстээ ийм л үр дүнд хүрлээ.

Улс орны эдийн засагт мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх бүтээн байгуулалтаас төмөр замыг онцлоход ийм байна. Бусдынх нь тухай яривал бас ийм л агаартай мэдээллүүд цувна. Эмгэнэлтэй байна даа. УИХ-аас хууль эрх зүйн тодорхой бичиг баримтууд гарч байж л энэ улсын эдийн засгийн цусны эргэлт сайжирна. Тийм болохоор энэ удаагийн чуулганы хугацаа гэдэг бол эдийн засгийн эрх ашигтай хуулиудыг хэрхэн зөв эрэмбэлж баталснаар “Эзэн-100” буюу эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн ажлын эрч хүч, үр дүнг харах ёстой. Өнөөдөр харагдаж байгаагаар эдийн засгийг эрчимжүүлэх хүрээнд барьсан 20 орчим хуулийн тал хувь нь ч батлагдалгүйгээр завсарлав. Энэ бас л үр дүн. Хаваржингаа эдийн засгаа эрчимжүүлнэ гэж ярьчихаад Их хурал нь завсарлачихаар ард түмэн итгэлгүй үлдэж байна. Их хурлын дарга ч өөрөө хэллээ, “Засгийн газар Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлэх төсөл, хөтөлбөрийн жагсаалтаа УИХ-д оруулж ирсэнгүй” гэж. Энэ бол Их хурал-Засгийн газар хоёрын уялдаа холбоо хангалтгүй байгаагийн жишээ. Ийм байхад эдийн засгийн эрчимжилт хийгээд эхэнд дурдсан томоохон бүтээн байгуулалтууд хэрхэн урагшлах тухай итгэл алга. Наадамлаж, найрласаар намрын дунд сарын 17 хүрч сая нэг сэхээ орно. Тэр үед улсын эдийн засаг болон олон улсад нөхцөл байдал ямар болсон байхыг багцаалж буй улс төрч байгаа юм уу. Наадмын уур амьсгал орчихсон энэ өдрүүдэд энэ тухай бодохыг ч хүсэхгүй байх шиг байна.

 УИХ-ын дарга З.Энхболдын чуулганы хаалтад хэлсэн “Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2015 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2016-2017 оны төсвийн төсөөллийн тухай, Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг 2015 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэл батлах тухай, “Соёлын өвийг хамгаалах тухай”, “Газрын тосны тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулга, “Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай”, “Шилэн дансны тухай”, Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” хууль, Эдийн засгийн идэвхжлийг нэмэгдүүлэх зарим арга хэмжээний тухай”, “Ногоон хөгжлийн үзэл баримтлал, дунд хугацааны хөтөлбөр батлах тухай”, “Цагаан суваргын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай” тогтоол зэрэг эдийн засгийн чухал ач холбогдолтой хууль тогтоомжууд, баталсан баримт бичгүүд, түүнчлэн Амгалангийн дулааны цахилгаан станцын угсралтын ажлыг гүйцэтгэх тоног төхөөрөмж, Жижиг, дунд үйлдвэрийн үйлдвэрлэлийн зориулалт бүхий тоног төхөөрөмж сэлбэг хэрэгслийг Гаалийн болон Нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх, төлөх хугацааг хоёр хүртэл жилээр сунгах тухай хуулиудыг баталсан нь их бүтээн байгуулалтын ажлыг идэвхжүүлэхэд, эдийн засгийг эрчимжүүлэхэд бодитой түлхэц болоосой л гэж хэлье дээ.

Төрийн өмчит Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт “хог” шахсан бизнес удирдлага нь солигдсоны дараа  зах зухаасаа илэрчээ.   Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг 2014 оны 2 сарын 27-нд   өөрийн  твиттер хуудсаараа жиргэж,  “Эрдэнэт үйлдвэрийнхний Импортыг орлуулж, хэмнэлт хийсэн талаар танилцлаа. Цаашдаа шахааны бизнес гэж байхгүй!”  хэмээжээ.  Энэ өдрөөс хойш яг 11 хоногийн дараа буюу 2014 оны гуравдугаар сарын 10-нд “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр” ТӨХК-ийн  гүйцэтгэх захирал асан  П.Эрдэнэцогт  худалдах худалдан авах гэрээнд гарын үсэг зурсан байх юм.  Гэрээ нь ч яахав гэрээ л юм байж. Хавсралт нь харин сонирхолтой түүх өгүүлнэ.  Энэхүү хавсралтаар сагсан бөмбөг ширхэгийг нь 290 мянган төгрөгөөр, гар бөмбөг  ширхэгийг нь 330 мянган төгрөгөөр, ширээний теннисны аркетийг  мөн л ширхэгийг нь 240 мянган төгрөгөөр, ширээний тениссний ширхэг  бөмбөгийг 10 мянган төгрөгөөр шахсан байна лээ. Эдгээрийг шахсан “Отгон цамхаг” ХХК-ийн захирал Ш.Баясгалан гэгч нь Дарханы МоАХ-ны нарийн бичгийн дарга аж. Өрсөлдөгч намынхандаа ийнхүү найр тавьж байгаа юм чинь өөрийнхөө намынхан, хамаатан садан, ах дүү найз нөхөдтэйгээ бол бүр аймаар дүнтэй гэрээ үзэглэдэг байлгүй.   Энэхүү гэрээ 49 сая 700 мянган төгрөгийн дотор үйлдэгдсэн. Өөрөөр хэлбэл 50 сая төгрөгөөс дээш бараа үйлчилгээг тендер зарлаж авах учиртай. Тэгэхээр төрийн өмчөөр гараа угаадаг захирлууд 50 сая арай л хүргэлгүй иймэрхүү гэрээг олноор үйлддэг аргатай. Төмөрлөгийн үйлдвэрээс 49 сая гаруй төгрөгийн гэрээ олноороо илэрсэн аж. Бодвол шалгадаг хянадаг газрууд нь шалгах байлгүй. Татвар төлөгчдийн мөнгөөр гараа угаасан захирлууд халагдаад явахыгаа хариуцлага тооцсон гэж үздэг  шиг байгаа юм. Уг нь бол татвар төлөгчдийн мөнгөөр “хог” авдаг нөхөд “дээлээ нөмрөх” учиртай.

Б.Эгшиглэн 

 

НЭГ. ХУДАЛДАА ҮЙЛЧИЛГЭЭ

Худалдаа, үйлчилгээний байгууллагууд баярын өдрүүдэд дараах цагийн  хуваарийн  дагуу ажиллана.  Хүнсний дэлгүүрүүд  07 дугаар  сарын  09, 10–нд  08.00 –24.00 цагт ажиллаж, 07 дугаар сарын 11, 12 –нд амарч, 07 дугаар сарын 13-наас эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Номин холдинг” ХХК–ний сүлжээ дэлгүүрүүд 07 дугаар сарын 10–нд  ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана. 07 дугаар сарын 11–нд  Хорооллын “Номин их дэлгүүр” амарна. 07 дугаар сарын 11, 12–нд “Улсын их дэлгүүр”, “УИД”–ийн бэлэг дурсгалын тасаг, “Номин их дэлгүүр”, “Номин хайпермаркет, супермаркет”, “Номин агуулах худалдаа” 11.00-20.00 цаг хүртэл  ажиллаж, 07 дугаар сарын 13–нд 10.00 -21.00  цаг  хүртэл  ажиллана.  07 дугаар сарын 11-нээс 15–ныг дуустал “Номин стандарт” амарна.

“Номин холдинг” ХХК–ний бүх салбарууд  07 дугаар сарын 14–нөөс эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Боса” сүлжээний дэлгүүрүүд баяр наадмын өдрүүдэд амралтгүйгээр 08.00–23.00 цагийн хооронд ажиллана.

Сонгинохангай ХХК –ний “Миний дэлгүүр” сүлжээний дэлгүүрүүд баяр наадмын өдрүүдэд амралтгүйгээр 08.00-22.00 цагийн хооронд ажиллаж, Баянзүрх дүүргийн “Миний Хайпермаркет”, Чингэлтэй дүүргийн “Зунжин” супермаркет өдөр бүр 08.00-24.00 цагт ажиллана.

“Скай”  их дэлгүүр 07 дугаар сарын 10, 11, 12, 13–нд 10.00-21.00 цаг, “Скай”  хайпермаркет 09.30–20.30 цаг хүртэл  ажиллана. 07 дугаар сарын  14-нөөс 16–ныг дуустал амраад, 07 дугаар сарын 17–нөөс  эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Нарантуул”  худалдааны төв 07 – р сарын 10 -нд ердийн цагийн хуваариар   10.00-19.00  цагт  ажиллаж ,  07 дугаар   сарын   11–нээс   эхлэн   07 дугаар  сарын      22–ныг дуустал  амарна. 07 дугаар сарын 23-наас эхлэн  ердийн цагийн  хуваарийн дагуу ажиллана.

“Нарантуул-2”  худалдааны төв 07 дугаар сарын 10-нд ердийн цагийн хуваариар   05.00-17.00  цагт  ажиллаж ,  07  дугаар   сарын   11–нээс   эхлэн   07 дугаар сарын     15–ныг дуустал  амарна. 07 дугаар сарын 16-наас эхлэн  ердийн цагийн  хуваарийн дагуу ажиллана.

“Дүнжингарав”  худалдааны төв  07 дугаар сарын 11, 12-нд ердийн цагийн хуваариар   10.00-20.00  цагт  ажиллаж ,  07 дугаар сарын   13-наас   эхлэн   07 дугаар сарын 17–ныг дуустал  амарна. 07 дугаар сарын 18-наас эхлэн  ердийн цагийн  хуваарийн дагуу ажиллана.

“Хар хорин” худалдааны төв 07 дугаар сарын 10–нд ердийн цагийн хуваариар    09.00 -20.00 цагт ажиллаж,  07 дугаар сарын 11-нээс 15–ныг хүртэл амраад, 07 дугаар сарын 16–наас эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Барс” худалдааны төв 07 дугаар сарын 10–нд өглөө 07.00–20.00 цаг хүртэл   ажиллаж,   07 дугаар  сарын   11, 12, 13 ,14, 15–нд   амраад,   07 дугаар  сарын 16–наас эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу  ажиллана.      

“Хүчит шонхор” худалдааны төв 07 дугаар сарын 10–нд 06.00–18.00 цаг   хүртэл   ажиллаж,   07 дугаар   сарын   11-нээс 15–ныг дуустал амраад, 07 дугаар сарын 16–наас эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

“Да хүрээ ” техникийн зах   07 дугаар сарын 10–нд 08.00–16.00 цаг хүртэл ажиллаж, 07 дугаар  сарын 11, 12, 13, 14, 15-нд амраад,  07 дугаар сарын 16–наас ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

Аж үйлдвэрийн барааны дэлгүүрүүд 07 дугаар сарын  10-нд  10.00–20.00  цагт    ажиллаж,  07 дугаар  сарын 11, 12, 13, 14, 15–нд  амраад,  07 дугаар  сарын  16–наас эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

ХОЁР. НИЙТИЙН ХООЛ 

Нийтийн үйлчилгээтэй ресторан, кафе, цайны  газар, түргэн  хоолны газрууд  07 дугаар  сарын 10, 11, 12–нд ердийн  цагийн  хуваариар  ажиллаж,  07 дугаар сарын      13, 14 –нд амраад, 07 дугаар сарын 15–наас  эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

Баар цэнгээний газрууд 07 дугаар сарын 10, 11, 12–нд ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллаж, 07 дугаар сарын 13, 14–нд амраад, 07 дугаар сарын 15–наас эхлэн ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

Зочид буудлын дэргэдэх ресторан, баар, кафе нь ердийн цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

Үйлдвэр, албан байгууллагын дэргэдэх хоолны газрууд тухайн түшиглэсэн газрынхаа ажиллах цагийн хуваарийн дагуу ажиллана.

ГУРАВ.  НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ

Баярын өдрүүдэд нийтийн тээврийн үйлчилгээнд үндсэн /хотын доторх болон хот орчмын/ 83 чиглэлд  их багтаамжийн 674, туслах 24 чиглэлд  бага оврын 132, зуслангийн 7 чиглэлд бага багтаамжийн 6, их багтаамжийн 7, нийт 819  автобус ажиллана

Дүнжингарав худалдааны төв рүү 7 дугаар сарын 11, 12-нд хотын зүүн болон хойд  чиглэлээс нийт их багтаамжийн 120 автобус Олимпийн гудамж, Намъянжугийн гудамжаар, Мишээл экспо төв рүү хотын баруун болон урд чиглэлээс нийт их багтаамжийн 54 автобус  Нарны гүүрээр очиж үйлчилнэ. Мөн үндсэн чиглэлээр явж 120 мянгатын автобусны  зогсоолд зогсон үйлчлэх 121 автобус үйлчлэхээр зохицуулалтыг хийсэн.

Дүнжингарав худалдааны төвөөс 10, Мишээл экспо төвөөс 8, Дунд голоос 5 том оврийн автобус  Төв цэнгэлдэх рүү богино эргэлтээр  3-5 минут тутамд нийт  23 автобус  наадамчин олонд үнэ төлбөргүйгээр үйлчилнэ.

Хүй 7 худаг руу 7 дугаар сарын 11, 12-нд Төв цэнгэлдэхийн хойд талаас буюу Мохатма Гандийн гудамжин дах зогсоолоос, 7 сарын 13-нд Хотын төвөөс буюу ”МУБИС” зогсоолоос  том оврын  20 автобус,  мөн 7 сарын 11,12,13-ны өдрүүдэд “3,4-р хороолол”, “7 буудал”, “5 шар”, “ХМК”, “Офицеруудийн ордон”   гэсэн 5 чиглэлээс  тус бүр 4 нийт 20 автобус бүгд 40 автобус  үйлчилнэ.

7 дугаар сарын 10, 11, 12, 13-ны өдрүүдэд Дүнжингарав худалдааны төв, Дунд голын зогсоолоос ”RAILBUS” Хүй 7 худаг руу иргэдэд үйлчлэх тул Давааны өртөөний төмөр замын буудлаас Морь барианы газар хүртэл том оврын 5 автобус  наадамчин олонд үнэ төлбөргүйгээр үйлчилнэ.

Энхтайваны гүүрны урд Нарны хотхоны баруун зүүн талаас, Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын хойд талын зогсоолоос таксины үйлчилгээ иргэдэд үйлчилнэ.

 Наадмын   өдрүүдэд  нийтийн  зорчигч  тээврийн үйлчилгээний  чиглэлүүд

 Жич: Нийтийн тээврийн үйлчилгээтэй холбоотой санал, хүсэлтийг доорх утсуудаар хүлээн авна.

Нийслэлийн Тээврийн газар: 976 -11 -323176

                                                 976 -11 -326352

ДӨРӨВ. АХУЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ

  Үсчин, гоо сайхны газрууд 07 дугаар сарын 09, 10–нд 09.00–21.00 цаг хүртэл  ажиллаж,  07 дугаар сарын 11, 12, 13,14, 15 –нд  амарна.

 Гутал  засварын  газрууд  07 дугаар сарын 09, 10–нд  09.00–20.00  цаг хүртэл  ажиллаж, 07 дугаар сарын  11, 12, 13, 14, 15 –нд амарна.

Хими  цэвэрлэгээний  үйлчилгээ  07 дугаар сарын  9, 10–нд  09.00-20.00 цаг хүртэл  ажиллаж,  07 дугаар сарын 11, 12, 13, 14, 15–нд амраад,  07 дугаар сарын      16–наас эхлэн бүх  үйлчилгээ  ердийн  цагийн  хуваарийн  дагуу  явагдана.

 ТАВ.  ЦАХИЛГААН ХАНГАМЖ

  Цахилгаан шугам сүлжээний газрын диспетчер, шуурхай ажиллагааны бригад баяр наадмаар 24 цагаар ажиллана.

Цахилгааны тасалдлын талаар мэдээлэл өгөх буюу хэрэглэсэн цахилгаан эрчим хүчний  төлбөрийн талаар лавлагаа авахыг хүсвэл доорх утсанд холбогдоно.

Д№ №	Албан газар	Утасны дугаар
11	Төвийн хэсгийн шуурхай үйлчилгээний алба	344494, 70141072
22	Баруун түгээх төв шуурхай үйлчилгээний алба	345908, 70141074
33	Зүүн түгээх төв шуурхай үйлчилгээний алба	353580, 70141075
44	“Зуслан” хэсэг	357174
55	Баянзүрх дүүрэг  Хэрэглэгчдэд  үйлчлэх төв	466536
66	Хан-Уул дүүрэг   Хэрэглэгчлдэд үйлччлэх төв	346556
77	Сонгинохайрхан  Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв	636556
88	Баянгол    Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв	366556
99	Сүхбаатар   Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв	70136556
110	Чингэлтэй    Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв	316556
11 1	Налайх хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв	70233536
12	Зуун мод хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв	70272000

ЗУРГАА. УС ХАНГАМЖ 

Ус сувгийн удирдах газрын гэр хорооллын ус түгээх байруудын баяр наадмын өдрүүдэд  ажиллах цагийн хуваарь

А. Салбаруудын нэгдсэн албаны төвлөрсөн шугамд холбогдсон ус түгээх байруудын ажиллах цагийн хуваарь

Д/д	Өдөр	Гараг	Ажиллах цаг
1	07.10	Мягмар	10.00 -14.00 16.00 -20.00
2	07.11	Лхагва	Амарна
3	07.12	Пүрэв	Амарна
4	07.13	Баасан	10.00 -14.00 16.00 -20.00
5	07.14	Бямба	10.00 -14.00 16.00 -20.00

Б. Баярын өдрүүдэд зуслангийн үйлчилгээний болон бусад үйлчилгээний ус зөөврийн жижүүрийн машин амралтгүй ажиллана.

Жич: Баярын өдрүүдэд УСУГ болон, зөөврийн ус хангамжийн алба, салбаруудын нэгдсэн албатууд дээр хариуцлагатай жижүүр ажиллана.

Үйлчилгээний талаар санал авах утас: 70157066, 70157016

ДОЛОО. ОРОН СУУЦ , НИЙТИЙН АЖ АХУЙ

Орон сууц нийтийн удирдах газар, түүний харъяа ОСНАА –н компаний ээлжийн инженерүүд 24 цагаар ажиллан, иргэд оршин суугчдаас орон сууцны үйлчилгээний талаар гарсан санал, гомдлыг доорх  утсуудаар  хүлээн авч барагдуулна.

д/д	Байгууллага салбарын нэр	Утасны дугаар
1	Орон сууц нийтийн аж ахуйн удирдах газар	325595
2	“Санкомфорт”	321641
3	“Дулаан өргөө”  ХХК	70115026
4	“Эма энд Би” ХХК	70115764
5	“Ивэн эх”  ХХК	350721
6	“Опен хаус”  ХХК	329047
7	“Хайрхан уул өргөө” ХХК	341826
8	“Сансар өргөө”  ХХК	450697
9	“ГМ”  ХХК	480451,     454050
10	“ХАУСИНГ СЕРВИС”  ХХК	455025,     452186
11	“Эцэг эх хүү”  ХХК	70156722
12	“Ашид ундрах”  ХХК	687491
13	“Симс”  ХХК	367152
14	“Санни хаус”  ХХК	70122088,     70120203
15	“Хөх асар”  ХХК	70149711
16	“Өнөр хотхон”  ХХК	682966
17	“Өнөр горхи”  ХХК	682484
18	“Таван шар” салбар	70180015
19	“Ганга өргөө” ОНӨААТҮГ	244283
20	“Батбаян бүрд” ОНӨААТҮГ	244780
21	“Баянхошуу –Ус” салбар	631150
22	“Москва” салбар	50012012
Хувийн хэвшлийн Орон сууц нийтийн аж ахуйн байгууллагуудын утасны жагсаалт
Д/д	Байгууллагын нэр	Утасны дугаар
1	“Ганбиж” ХХК	453294, 99172404
2	“Jimbo” ХХК	70153243, 99118227
3	“Хаусинг холд” ХХК	70110320, 99177616
4	“Дэнж хотхон” ХХК	451442, 96630415
5	“Жаргалан сервис” ХХК	325237, 96667076
6	“МОНТС” ХХК	99920939, 70145756
7	“Ганманлай” ХХК	99045222, 91926844
8	“Богд Асар” ХХК	99104547, 305565
9	“Хүрээ хаус” ХХК	98113097, 70151527
10	ОСАК “Дөл” ХХК	99117027, 455743
11	“Тулга хотхон” ХХК	99757742
12	“Ар жанар” ХХК	98110220, 70171710
13	“Таван өндөр” ХХК	99114533

Аваарын ангитай 325595, 320903 дугаарын утсаар харилцана. ОСНААУГазар дээр ариутгах татуургын машинууд 24 цагаар дуудлага авч ажиллана.

НАЙМ. ИРГЭДЭД ҮЙЛЧЛЭХ “ БУЯН”  КОМПАНИ

 “Буян” компани  07 дугаар сарын 11-15-ныг дуустал 10.00-15.00  цагт ажиллаж, 07 дугаар сарын 16–ны өдрөөс эхлэн  ердийн цагийн хуваарийн дагуу  09.00 -18.00 цагт ажиллана.

Баян-Өлгий аймгийн Улаан-Хус Цэнгэл сумын нутагт байрлах Алтай ханы Таванбогд хайрханыг тахих төрийн ёслол өчигдөр боллоо. Алтай таванбогд хайрханыг тахих зарлиг 2012 онд гарсан бөгөөд энэ оны долдугаар сарын гуравны өдөр буюу зуны дунд сарын шинийн зургаанд анх удаа тахьсан юм. Төрийн тахилгын арга хэмжээнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга П.Цагаан, Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Р.Болд, Ерөнхийлөгчийн хэвлэлийн төлөөлөгч С.Эрдэнэболд, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын тэргүүн дэд дарга Д.Цогт-Очир, Баян-Өлгий аймгаас сонгогдсон УИХ-ын  гишүүн А.Бакей, тус аймгийн Засаг дарга Х.Дармен тэргүүтэй албаны хүмүүс оролцлоо. Мөн Төрийн хошой шагналт хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров, Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн, Монгол Улсын дархан аварга А.Сүхбат, Гандантэгчинлэн хийдийн тэргүүн хамба, гавж Д.Чойжамц нарын хүндэт хүмүүс мөн оролцлоо. Төрийн тахилгын арга хэмжээг нээж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “…Алтай бол үндэстэн мандан бадрахад түшиг тулгуур болж, бууран доройтоход өмөг халхавч болсон түүхэн нутаг. Найман зууны тэртээ намхан чийрэг монгол морьдийн туурайнд тамгалагдсан нутаг билээ. Уртын дуу эгшиглэж, уран биелгээ дэвжсэн газар орон. Энэ газар шороон дээр эх түүхийн маань нэг хэсэг бичигдсэн юм.

Их эзэн Чингэс хааны байгуулсан Монголын эзэнт гүрний газар нутгийн төв дунд оршиж байсан Алтайн уулс эдүгээ Монголын олон угсаатан ястны эв найртай орших орон гэр, хөгжин дэвжигч бүс нутгийн бэлгэдэл төдийгүй мөнхийн хөрш Орос, Хятад улстай уул усны холбоотон, улс төр, эдийн засаг, нийгэм-соёлын түнш, уугуул суугуул хүн зоны хувьд эрх тэгш, эв найрамдалтай, энх мөнх зэрэгцэн оршихуйн бэлгэдэл болон сүндэрлэж байна. Иймээс Алтай ханы Таванбогдын төрийн тахилга нь Монгол Улсын тусгаар тогтнол, газар нутгийн бүрэн бүтэн байдал хийгээд энхийг эрхэмлэгч гадаад бодлогын гүн утга бэлгэдэл болон сүндэрлэж байна” гэлээ. 

Харин тэргүүн хамба Д.Чойжамц  “Энэ хайрхан цаанаасаа эзэнтэй нь мэдэгдлээ. Ерөнхийлөгчийг зарлигаа уншиж байхад нь нар мандаж, тэнгэр цэлмэлээ. Энэ сав шим бидэнд ивээл хайраа үзүүлж байна. Бид эвтэй найртай байж Монгол Улсыг босгох юм шүү” гэдгийг хэлсэн юм. Алтай таванбогд нь Монгол, Орос, Хятад, Казахстан гэсэн дөрвөн улсыг дамнан оршдог бол Төв Азийн нийт мөсөн голуудын 80 гаруй хувь нь эл хайрханаас эх авдаг аж. Алтай таванбогдын байгалийн цогцолборт газрыг 1996 онд улсын тусгай хамгаалалтад авчээ. 

Э.ЭНХ

-Фельетон-

Энэ Улаанбаатар хотын ойноос болоод хамаг юмныхаа учрыг олохоо байсаан. Нийслэлд төөрөх байтугай торох ой мод байхгүй болохоор тэмдэглэлт ойн тухай л ярьж байгаа хэрэг.  Манай томыг гардаг жил 1984 онд Улаанбаатар хотын 60 жилийн ой болж байсан нь тодхон байна аа.  Монголчууд чинь хүүхдийн наснаас  эхлээд аливаа юмыг тэр үед болсон ой,  содон үйл явдалтай уялдуулж   тоолдог улс. Ухаандаа  хууччуул бол “гамингийн жил төрсөн хүүхэд”, “хөрөнгө хураадгийн урьд намар болсон явдал”,  “мичин жилийн зудны хойтон болсон хэрэг” гэхчилэнгээр он цагийг баримжаална. Харин арай шинэ үеийнхэн нь “намайг Зөвлөлтөд жуулчилдаг жил”,  “эрдмийн зэрэг хамгаалахаас маань жилийн өмнө болсон хэрэг л дээ” , “Одонгийн найр болдгийн хойтонгийн явдал”  гэх маягаар тооцно.  

Би ч хүүхдээ Улаанбаа­тарын 60 жилээр төрсөн гээд сайн баримжаатай явсан хэрэг.  Тэгсэн чинь   10 төгсгөдөг жил нь  Улаанбаатарын 360 жилийн ойг тэмдэглэх нь тэр. Толгой бүр эргэж гүйцсэн.  Манай хүүхэд чинь Улаанбаатарын 60 жилээр төрсөн хүүхэд  гээд ярихаар 332 настай болох нь дүүрч гэхэд надаас  292 насаар ах болоод явчихлаа.  Энэ жил Улаанбаатарын 370 жил гээд бодохоор манай хүүхэд 310 хүрч байгаа болтой юм аа. 

Би өөрөө болохоор мал нийгэмчилдэг жил төрсөн тулдаа нэгдэлжих хөдөлгөөний ойгоор насаа тааруулаад  болоод явдаг амархан байсан. Аз дутахад ардчиллаас болоод нэгдэлжих хөдөлгөөн ялсны ойг тэмдэглэхээ байчихлаа. Өнөө “Хүргэн хүү” кинон дээр “Сэрээнэн  дарга маань ч ажлаасаа халагдаад явчихлаа” гэдэг шиг юм болсон. Гэхдээ оргүйд орвол охинтой гэгчээр хүүхдээсээ төд дүү байх учиртай гэдэг баримжаа бол байх нь байна.  

Гэтэл сая нэг эрдэмтэн бичжээ. Монгол Улсын нийслэлийг эзэн Чингэс хааны байгуулсан Хархорумаар тоолж 790 жилийн ойг нь энэ жил тэмдэглэх учиртай гэсэн байх юм. Чингэвэл би хүүхдээсээ даруй 730-аар дүү болж таарах нь, улам л залуужаад зүгээр ч юм уу?

Гэхдээ  зарим хүнийг бодоход би азтай байгаа л даа.  Андын маань хүүхэд Октябрийн районы  10 жилийн ойгоор төрсөн гэж байгаа. Гэтэл  район нь дүүрэг болоод бас нэрээ солиод  1992 оноос насаа шинээр тоолж эхэлжээ. Найзын маань 17-той хүү өвдөж хавдлаа гэхэд шууд л нэгдүгээр төрөхийн нярайн тасагт хэвтэх болсон хэрэг.  Тэр хүү хойтон нь гэрлэж ой зургаан сартайдаа үрийн зулай үнэрлэснийг дурдаад эл түүхийг орхиё доо. 

Гэхдээ учир нь олддоггүй ойнуудад ч зөв мэнэжмэнт хийвэл бас нөөц байна аа. Нэг найз маань хаваржингаа төрсөн өдрөө тэмдэглэдэг  гэж байгаа. Мань хүн нийтийн он тооллын 3 сарын 10-нд төрсөн байгаа юм. Тэр өдрөө мэдээж тэмдэглэнэ. Гэтэл нийтийн тооллын тэр өдөр нь дорнын зурхайн хаврын  дунд сарын шинийн найман байсан байгаа юм. Тэрбишийн зурхайг харж байгаад тэрийгээ бас ёслоно. Ингээд зогсохгүй ээ. Гуравдугаар сарын хоёр дахь долоо хоногийн баасан гаригт төрсөн гэдгээ орхих нь тусгүй гэж үздэг. Дээр нь  мөн тэр өөрийн мэндэлсэн “цагаагчин туулай” өдөр, улмаар өдрийн барилдлага, шүтэн барилдлагаар тааруулж бас тэмдэглэнэ. “Миний бие хаврын дунд сарын хамгийн эхний шороо  махбодтой өдөр төрсөн, тэрийгээ л тэмдэглэж сууна, чамайг урьж байна” гэхэд яаж хоосон очих билээ. Ямар азаар балжинням, дашнямтай өдөр төрөөгүй юм бэ? Тэгсэн бол  жилд хичнээн ч тэмдэглээ билээ.

Яах гэж үүнийг ярив аа гэхээр сая хотынхоо ямар нэгэн түүхт ойг угтан гол замынхаа гол хэсгийг сайхан засаад авбаа даа. Гэтэл ой ганц, зам ганцгүй байдаг. Учир иймд хотынхоо ойг З7О-аар нэг тэмдэглэснээрээ тэмдэглэе. Залгуулаад Улаанбаатар  гэгдэх болсноор ёслохын тулд Бага тойруугийн замыг янзлаад, улмаар Чингэсийнхээр тооцоолж баярлахдаа Их тойруугийн замыг засаад явчихмаар санагдаад байна. Энэ зуур замаа засаж дуусахгүй бол  анх хот байгуулагдахад ямар амьтанд харгалдах жил, махбод, мэнгэ, суудал зэрэг таарснаар нь дахин дахин  бодоод байхад ямар ч л байсан тэмдэглүүштэй ой гараад л ирнэ.  Ой ар араасаа цувраад далимд нь зам сайхан болоод байна гэсэн үг. Хэдийгээр гадныхан биднийг “импотентоо мэдэхгүй презерватив хураав” гэгчээр  юун ч ойсог юм билээ гэж шоолбол шоолж л байг. Байгаа юманд учир олдоно шүү дээ.

2009 оны 

11 сарын 17

Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгад хандан мэдэгдэл гаргаж, зарим асуудалд тайлбар хийв.

“Ерөнхий сайдын 30 минут” уулзалтаар энэ удаа Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг олны анхаарлын төвд байгаа зарим асуудлуудад тайлбар өглөө. Тодруулбал, 2010 онд УИХ-аас баталсан “Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлого”-ын дагуу манай улс гурван чиглэлд шинээр төмөр зам тавих ч өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд нэг ч км зам бариагүй. Царигийн маргааны улмаас удааширсан энэ ажлыг Засгийн газар зоригтой урагшлуулж, төмөр замын бүтээн байгуулалтад “Чингэс” бондын хөрөнгөөс 200 гаруй сая ам.доллар зарцуулаад байна гэж Ерөнхий сайд уулзалтын эхэнд онцолж байв. Тэрчлэн ирээдүйд хоёр хөрш рүү долоон цэгээр төмөр замын тээвэрлэлт хийх боломжтойг дурдсан. Зорилтоос зөвхөн Өмнөговь аймгийн Гашуунсухайт боомтын төмөр замын ажил л урагшилж байгаа. Хятадын тал цаанаас Ганц модны боомт хүртэл төмөр зам тавьчихсан, харин манайх ачаа тээвэрлэх замын царигийн асуудлаа шийдвэрлэлгүй дахиад хойшлууллаа. Иймээс УИХ-ын намрын чуулган хүртэл Засгийн газар хөрш орнуудтай хийх хэлэлцээрээ үргэлжлүүлнэ. Шинээр тавих төмөр замаар зөвхөн Хятад улс руу биш далайн эрэг хүртэл ачаа тээвэрлэх учраас хөрш орны газар нутгаар явах маршрут, төлөх татвар хураамж, тээврийн зардал гэх мэт олон асуудлыг нарийвчлан хэлэлцэж тогтоох шаардлагатай гэдгийг ч хэлж байсан. 

Түүний ярьсан дараагийн зүйл нь УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгын Ерөнхий сайдад хаягласан ил захидалтай холбогдуулан мэдэгдэл гаргаснаа танилцуулсан. Тэрээр “Харилцаа холбооны салбарт ZTE, Huawei компаниудын  тоног төхөөрөмж, программ хангамжийг ашиглах” тухай шийдвэр 2009 оноос хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ асуудлаар Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлөөс гаргасан зөвлөмжийн дагуу ажил нь хийгдэж дууссан болно. Эрхэм гишүүн таныг 2008 оноос Зам, тээврийн сайдаар дөрвөн жил ажиллахдаа УИХ-д өргөн мэдүүлж батлуулсан төмөр замын бодлогыг манай Засгийн газар огтхон ч зөрчөөгүй бөгөөд уул уурхайн бүтээгдэхүүн нь шууд гадагшаа гарах зарим боомтод нарийн царигтай төмөр зам тавих асуудлыг “Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлого”-ын дагуу УИХ-д өргөн мэдүүлээд байна. “Банк оф Чайна”-гийн салбарыг Монголд байгуулах асуудал Засгийн газрын түвшинд огт яригдаагүй болно. “Үндсэн хуульд нийцүүлэн боловсруулсан “Газрын тухай багц хуулийн төсөлд газрыг гадаадын иргэн, аж ахуйн нэгжид өмчлүүлэхийг зөвшөөрсөн заалт тусгасан мэтээр мушгин гуйвуулж, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр иргэдийг төөрөгдүүлэх зохион байгуулалттай аян эхэлсэн тул энэ хуулийн төслийг эргүүлэн татсан. Засгийн газар Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд хор хохирол учруулах ямар нэгэн шийдвэр гаргаагүй бөгөөд ийм шийдвэр хэзээ ч гаргахгүй гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна” хэмээжээ. 

Дараа нь сэтгүүлчдийн асуултад хариулахдаа “ЭЗЭН-100” хөтөлбөрт тусгасан эрх зүйн гол гол зохицуулалтаа УИХ-ын хаврын чуулганаар батлуулж чадсан, орон сууцны найман хувийн зээл хэвийн үргэлжилж байгаа. Импортыг орлож, экспорт нэмэх 888 төслөөс одоогийн байдлаар арилжааны банкуудын шаардлага хангасан 20 гаруй төсөлд Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт олгосон, энэ ажил хэвийн явагдаж байна. Төрийн өмчит нэр бүхий 22 компанийг энэ сард багтаан хувьд шилжүүлнэ гэх мэтийг дурдсан юм.

Л.ТӨР