Category: онцлох-нийтлэл

“Ханш уян хатан тогтож өөрийн тохируулга хийгдэж байна, өөр арга байхгүй” гэх мэт утгатай үг, мэдэгдлүүдээр сүүлийн хэдэн сар төр, засаг, Монголбанк тоглож байна. Үр дүнд нь ханш зах зээлийн жамаар гэхээсээ илүү спекулятив буюу ханшин дээр тоглож ашиг олох дамын хүчин зүйлүүдээр тодорхойлогдох болж тэртэй тэргүй сульдаанд орсон хувийн хэвшлийн бүх ААН-үүдийг сөхрүүлж байна. Ханшаар дамжсан үнийн өсөлтөөс болж худалдан авах чадвар нь улам бүр муудсаар байгаа ард иргэд, ялангуяа нийслэл Улаанбаатар хотын иргэд маш их бухимдаж байна. Ийм байдлыг харсаар, мэдсээр байж онцгой, яаралтай бодлогын арга хэмжээ авахгүй, найр наадам хийсээр байж таарах уу? Ийм нөхцөлд “Ханшийн уян хатан байдал”, “Зах зээлийн өөрийн тохируулга” гэх мэт бодит байдлаас тасархай, сурах бичгийн хүрээний хийсвэрлэлт, симуляцийн ертөнц, вакум орчинд л тохирох юм яриад хүлээгээд сууж таарах уу?

Долоо хоногтоо нэг интервенц хийсэн болж тэр нь хувийн хэвшлийн хэрэгцээг хангах гэхээсээ илүү хэдэн арилжааны банкны   спекулятив дуршлыг хангах нэмэгдүүлэх суваг болж валютын нөөцөө  гөвж дуусгах замдаа шуудрахыг үр дүнтэй бодлого, хариу урвал гэж үзэх хэрэг үү?

Оны эхний хагасын статистик харж тайвшрах, эдийн засаг гайгүй байгаа юм байна гэж төөрөлдөх /cetirius the other things being equal- бусад нөхцөлүүд нь ижил тэнцүү байх үед/ гэсэн зөвхөн эдийн засгийн сурах бичигт л байдаг зарчмаар эдийн засгаа харах, инерцээрээ явж ирсэн, тэр нь одоо шавхагдаж буй хувийн хэвшил, бодит эдийн засаг нь байхгүй болвол гинжин урвалаар дампуурах эрсдэлтэй санхүүгийн сектороо олж харахгүй байх… энэ үйл явц үргэлжлээд л байх уу? Ийм байдлаар үргэлжлээд байвал эдийн засгийн хүрээнээс халин гарч нийгмийн бухимдал ширүүсэх, улс төрийн тогтворгүй байдал үүсэх  эрсдлийг төр, засаг харахгүй байна гэж үү? 

Монголын эдийн засаг онцгой хүнд нөхцөлд орж байна. Ийм нөхцөлд тохирсон бодлогын онцгой хариу урвал, арга хэмжээ хэрэгтэй байна. Онцгой байдлын эсрэг эс үйлдэл хийгээд сууж таарахгүй. УИХ-ын дарга санаачлан санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлийг нээлттэй, УИХ-ын гишүүд, бизнес эрхлэгчийн оролцоотойгоор хуралдуулах шаардлагатай  байна. 6-12 сарын дотор хэрэгжих валютын ханшийн зах зээлийн онцгой, стандарт бус дэглэмийг түр хугацаагаар тогтоох, ханшийн зөрүүгээс ашиг олох  спекулятив шинжтэй зах зээлийн авир төрхийг хязгаарлах гэх мэт арга хэмжээг төлөвлөж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байна. МҮХАТанхим  урьд өмнө нь олон улсын практикт байдаг, онцгой нөхцөлд хэрэглэж болох арга хэмжээнүүдийг санал болгох байсан. Тэдгээрийг судалж ярилцаж зөв арга зам, зөв шийдлүүдийг гаргах шаардлагатай байна. 

Монгол Улсад тогтвортой эдийн засаг, тогтвортой бизнесийн орчин, гадаад орчин сайжрахыг хүлээж суух биш дотоод нөөц бололцоогоо дүүрэн ашиглах бодлогын яаралтай, үр дүнтэй хариу арга хэмжээ, цогц шийдэл хэрэгтэй байна. Наадмаа дуусгацгаая, намрын ажлаа хийцгээе.

МҮХАТ

Mонголын твиттерчид төр засгийг удирдах болсоор уджээ. Тэдэнд ёс зүй гэж байдаггүй. Өөрийнхөө нэрээр, зургаа тавиад ил цагаан шүүмж өрнүүлдэг хүн тэдэн дунд үгүй юм. Цахим ертөнцөд нууц нэрээр ноёлох болсон тэд хэн нэгнийг харааж зүхэж, гүтгэж гүжирддэг ч эргээд хариуцлага хүлээх нь үгүй. Ямар сайндаа л “Өдрийн сонин “Ац, суга, дагз гурав Монголын төрийг удирдаж байна” гэж бичихэв. 

Тэд Монголын төрийг яаж удирдан чиглүүлэх болсон жишээг дурдъя.  Цагаан сараар Ерөнхийлөгчийн өмнө зассан тавгийн идээг тэгш тоотой буюу 10 үе өрснийг хараад ард нь суусан Ерөнхийлөгчөөс эхлээд баярт бэлдсэн аж ахуйн албаныхныг газар доогуур ортол муулж байх жишээтэй. Хаа холын Хятад орныг хүртэл оруулж “Урд хөршийн захиалга” гэж сүржигнэсэн нь сайн юманд лав хүргээгүй. Үүний гороор мөрөөрөө ажлаа хийж байсан дөрвөн эмэгтэй тойрохоо зуруулсан. Твиттерчдийн энэ их сүржигнэлээс болж дөрвөн өрх хоногийн хоолноосоо салсан гэсэн үг. Бас боловсролын яаманд мүүний шашинтан байна гэж хэсэг шуугив. Энэ нь бас л сайныг дагуулсангүй. Зүв зүгээр, бусдын адил ажиллаж байсан эмэгтэйг шашин шүтлэгээс нь улбаалаад эгээтэй л ажилгүй болгочихсонгүй. Гэхдээ тэр эмэгтэй жинхэнээсээ мүүний шашинтан байсан эсэхийг хэн ч тогтоогоогүй байдаг юм.

Тэрчлэн нийслэлийн ИТХ-ын 18 хүн Бразил явах болсныг дуулсан твиттерчид баахан харааж зүхнэ билээ. Шүүмжлэл эхлэхтэй зэрэг МАН-ынхан нэрээ татаж, бусад нь явдгаараа явсан. Тухайн үед ИТХ-ын гишүүд явсан ч яваагүй ч зардал нь гардгаараа гарах байсан юм гэсэн. Хөл бөмбөг үзэнгээ туршлага солилцоод ирэх байсан НИТХ-ын төлөөлөгчид цахим ертөнцөөр ийн баалуулснаар төлөвлөгөөт бүх ажил нь тасалдаж байх жишээтэй. Саяхан Засгийн газрыг Хөвсгөлд хуралдуулахаар товлосон нь мөн л шүүмжлэлд өртөж Засгийн газар элдвээр хэлүүллээ. “Тэнд чинь боодог хийж, амардаг болохоос хуралддаг газар биш” гэсэн нь Ерөнхий сайд болоод бусад 18 сайдын зүрхэнд шар ус хуруулав бололтой. Засгийн газар товлосон хугацаагаа хойшлуулж нэг үзээд одоо бараг больж байх шиг байна.  

Хэрвээ жирийн иргэн Ерөнхий сайдыг шүүмжилж “Та төсвөө буруу зарцуулаад байна” гээд хэлчихвэл арай л “аав”нд ачигдахаа шахдаг. Өмнө нь нэгэн хуульч ингэж хэлснээрээ шүүхэд дуудагдаж, цагдаад байцаагдаж багагүй зовох шиг болсон. Харин твиттерчид Ерөнхий сайдын болоод төрд өндөр алба хашдаг эрхмүүдийн толгойг мангас, чөтгөр, зэтгэрийн бие дээр эвлүүлж зүүгээд доор нь төсөв буруу зарцуулснаас ч илүү муухайгаар харааж зүхсэн байхад яадаг ч үгүй. 

Өнөөдөр төрийн жолоог залагсад яалт ч үгүй твиттерчдээс айж байна. Ард түмэндээ хандахаасаа өмнө тэд твиттерчдээс асуудаг болж. Одоо хэвлэлийнхний дунд нэг ийм яриа гараад байгаа юм. “Иргэд төр засагт хандаж үгээ хэлэхээр хэвлэл мэдээллийн газарт ил захидал ч юм уу аваад ирвэл наадхаа твиттерчдэд аваачиж өг гэдэг болсон” гэж. Нэг ёсондоо улстөрчид, Монголын төрийг удирдагсад юм уншихаа больжээ. Сонин шагайхаа байсан тэд зөвхөн твиттерчдийн юу гэхийг анаад сууж байдаг болсон бололтой юм. 

Уг нь тэднээс айх шаардлага огт байхгүй юмсан. Твиттерчид бол хэвлэл мэдээллийн бидний нэг хэсэг нь. Цахим ертөнцөд байнга байх боломжтой цөөн хэдэн хүн үзэл бодлоо илэрхийлж байгаа л хэрэг. Үнэндээ зарим твиттерчид бол хэвлэл мэдээллийнхний  “траншейныхан” юм шүү дээ. 

Л.МӨНХТӨР

Мэргэжлийн сүмогийн Нагоя башёгийн сүүлчийн өдрийн буюу 15 дахь өдрийн барилдаан боллоо.  Нагоя башёгийн барилдаанд 69 дэх удаагийн Их аварга Хакүхо Даваажаргал 13 даваа, хоёр унаатайгаар тэргүүлж 30 дахь удаагаа Японы эзэн хааны цомыг хүртжээ. Тэрээр сүүлийн хоёр өдрийн барилдаанд Озэки Котошёогикү, Маэгашира Такаясү нарыг өвдөг шороодуулан түрүү авсан байна. Их аварга Хакухо Даваажаргал ийн сумогийн түүхэнд дахин нэг тэргүүлснээр хамгийн олон давсан тоогоороо гуравдугаар байрт жагсч байна. 

Э.Номин

-Энэ жил боомын өвчлөл гурав дахин нэмэгджээ-

Мал эмнэлэг үржлийн газар, Зоонозын үндэсний  төв хамтран өчигдөр боом өвчний талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өглөө. Энэ оны хагас жилийн байдлаар нийслэлийн Хан-Уул дүүрэг, Завхан аймгийн Дөрвөлжин сум, Говь-Алтай аймгийн Хөхморьт, Булганы Хишиг-Өндөр, Хөвсгөл аймгийн Мөрөн, Өвөрхангай аймгийн Хархорин, Хэнтий аймгийн Жаргалтхаан, Увс аймгийн Улаангом  болон нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн 13 дугаар хороо зэрэг найман аймгийн сум, дүүргийн нутагт боом өвчний 60 гаруй тохиолдол бүртгэгджээ. Жил бүр 4.3 сая малыг урьдчилан сэргийлэх тарилгад хамруулж байгаа ч энэ онд боомын тархалт өмнөх жилийнхээс гурав дахин өссөн байна.  Мөн боом өвчин хүнд халдсан гурван тохиолдол бүртгэгджээ.  Хан-Уул дүүргийн хоёр, Булган аймгийн нэг иргэн боом өвчний халдвар аван Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвд эмчлүүлсэн байна. Тэдний хоёрынх нь биеийн байдал сайжирч эмнэлгээс гарчээ. Дээрх иргэд лабораторийн шинжилгээгээр боомтой гэдэг нь тогтоогджээ. Дээрх гурван иргэд боомоор өвдсөн мал муулж байгаад халдвар авсан аж. Хан-Уул дүүргийн иргэд болох эхнэр, нөхөр хоёр Төв аймгийн Баянхангай сумаас нийслэлд нүүж ирсэн малчны малыг хариулж байгаад ийм халдвар авчээ. Тус айлын мал зургаан сараас эхлэн тодорхой шалт­гаан­гүйгээр үхэж эхэлсэн юм байна. Гэсэн ч эзэд нь мэргэжлийн хүмүүст хандаагүй гэнэ. Тиймээс дээрх хүмүүс болон Бянхангай сумын малын эмчид хариуцлага тооцох ёстой гэдгийг албаны хүмүүс хэлж байв.

 Боомын халдвар авсан хүний биед үү шиг хар тав гардаг байна. Тэр нь ямар ч өвчингүй гэнэ. Оролдож маажсан тохиолдолд шархалж, хавдан, цэврүү идээ бээр болдог аж. Хэрэв сэжигтэй мах идээд ийм шинж тэмдэг илэрвэл нэн түрүүнд эмчид хандах ёстой гэж албаныхан хэлэв. “Боомоор өвдсөн мал муулах, махыг нь шууд хэрэглэсэн тохиолдолд, мөн боомоор бохирдсон хөрс шороо, өвчтэй малын шүлсээр дамжин энэ өвчин халддаг. Том худалдааны төв, захуудаар зарж буй маханд лабораторийн бүрэн шинжилгээ хийж байгаа. Харин жижиглэн худалдаа, дэлгүүр болгонд хяналт тавих боломжгүй” хэмээн Зоонозын өвчин судлалын төвийн бэлэн байдал, тусламж үйлчилгээний тасгийн эрхлэгч Ш.Агиймаа хэлж байв.

Иймд иргэдийг баталгаагүй газраас мах худалдаж авахгүй байх, сэжигтэйгээр гэнэт үхсэн малын мах идэхгүй, нийтэд худалдахгүй байхыг Зоонозын өвчин судлалын төв, МХЕГ, цагдаагийн байгууллагаас анхааруулж байна. Мөн мах худалдан авахдаа сайн шинжилж өнгө, байдалд нь өөрчлөлт орсон бол авахгүй байхыг анхаарууллаа. Боомоор үхсэн малын махны бүх нүх сүвээр цусархаг шингэн шүүрч, эд эрхтэн нь цусаар дүүрэн нилэнхүйдээ хүрэн улаан өнгөтэй болсон байдаг аж.

Одоогоор боомын голомттой газруудын эрүүл малыг вакцинд хамруулж, хөрсний шинжилгээ хийх ажлыг өрнүүлж байгаа юм байна. 

 Э.Номин

Энэ сарын 31-ний өдөр Монгол орон даяар аналоги системээс нэгдсэн тоон системд шилжихээр болсон. Энэ талаар Мэдээллийн технологи, шуудан харилцаа холбооны газрын мэргэжилтэн Б.Оюунцэцэг “Шууд ирэх наймдугаар сарын 1-ээс энгийн зурагт буюу аналоги систем хүлээн авдаг зурагт ажиллагаагүй болчихгүй. Учир нь бид аналоги болон тоон системээ зэрэг ажиллуулна.Ингэснээр аналоги системийн хэрэглэгчид тоон системийн хүлээн авагчаа аажимдаа худалдан авах боломжтой гэсэн үг. Хөдөө орон нутагт Улаанбаатар хотыг бодвол газрын системийн тоног төхөөрөмж илүү их хэрэглэгдэж байна. Энэ төхөөрөмж нь нэгдсэн тоон системд шууд шилжинэ. Одоогийн байдлаар тус ажлын хүрээнд 360 гаруй газрын системийн тоног төхөөрөмжийг хөдөө орон нутгийн сум суурингуудад суурилуулж дууссан. Улсаас энэ асуудалд зориулж тодорхой хэмжээний хөрөнгө мөнгө төсөвлөсөн. Үүний  үндсэн дээр хөдөө орон нутаг болон хотын төхөөрөмжүүдийг тоон системийн төхөөрөмжөөр сольсон.Хэрэглэгчид хоёр төрлийн төхөөрөмж авч хэрэглэх боломжтой. Хувиргах “Сэтоб бокс” TK-1 төхөөрөмжийг ашиглан одоо ашиглаж байгаа зурагтаа үзэх боломжтой. Өөр нэг боломж нь өөр дээрээ хувиргагч DBBT-2 төхөөрөмжтэй зурагт худалдан авах боломжтой. Ард иргэдийн дунд заавал зурагтаа солих ёстой гэсэн ташаа бодол байгаа тийм асуудал байхгүй. Төхөөрөмжийн үнийг одоогоор хараахан тодорхойлоогүй” гэсэн юм. 

  С.Энэрэл 

Энэ хувьтай яс 70 сая жилийн тэртээ ямар буян хийчихсэн болоод энэ цагт бурхан болоод байгаа юм гэж бодохоос атаа хөдлөөд байх юм. Өнгөрсөн жил Батаар АНУ-аас яаж ирснийг уншигчид мартаагүй биз ээ. Эгээтэй л хүндэт харуул жагсаж, төрийн сүлд дуулал эгшиглүүлэн байж угтаж авсангүй. Авчирснаасаа хойш хав дарж, хэдэн сар сурталчилсны эцэст нэг сарын хугацаатай Чингэсийн талбайд байрлуултал Монголын бүх музейн арван жилийн нийт орлоготой тэнцэхүйц мөнгийг хамсан сураг дуулдана билээ. Үндэсний түүхийн, Байгалийн түүхийн, Богд хааны гээд олон арван бусдад гологдохооргүй үзмэртэй музейг сонирхож, шагайдаг ч үгүй монголчууд энэ л ясыг харахаар халаасан дахь хэдээсээ сарвайсан нь энэ. Бас болоогүй аялалд гаргаж, хүн ам шигүү суурьшсан хотуудаар авч яваад ирнэ билээ.   

Хаа хол Америкаас хөөцөлдөн байж олж ирлээ хэмээн өөрсдийгөө сурталчлах Соёл спорт, аялал жуулчлалын яамныхнаас эхлээд толгойтой бүхэн Батаарыг байртай болгоно гэж гүйсээр Лениний музейг олон нийтийн байгууллагын мэдэлд байхад нь булааж авав. “Энэ үйлдлийг төрийн луйвар байсан гээд хэлчихэд хол зөрөхгүй үйлдэл” хэмээн тухайн үед онцлох хүн олон байсан. Тэнд олон иргэн скайтелийн нэгж зарж, нийтийн хоолны газар, кино прокат, гэрэл зургийн студи ажиллуулж амин зуулгаа залгуулдаг байсан. Тэр байрыг Батаарын гэр болгох шүүхийн шийдвэр гарч, албадан гүйцэтгэснээр олон арван иргэн бизнесгүй, амин зуулгагүй үлдэж гудамжинд гарсан нь саяхны үйл явдал хэрнээ түүх болжээ. 

Батаарын гэх өгөр ясанд үзүүлэх монголчуудын хүндэтгэл үүгээр дууссангүй. Эцэст нь марканд мөнхөлж, ил захидлын нүүрийг чимнэ билээ. Өнөөдрөөс цааш өөр ямар хүндэтгэл үзүүлэх юм бүү мэд, түүнд. Ингээд харахад Соёл спорт, аялал жуулчлалын яамыг зөвхөн Батаарт зориулж, тэр ясыг сурталчлахын тулд байгуулсан бололтой. Соёлын яам Батаар ясны төлөө л ажиллах чин зорилготой юм шиг байна. 

Энэ яс Монголд ямар гавьяа байгуулсан болоод бид ингэж байдгаа барьж гүйнэ вэ. Мэрэхэд мөлжүүргүй, чанахад шөлгүй энэ өгөр яс валютын ханшийг тогтвортой барьж байгаа юм болов уу. Инфляц гэдэг зүйл Батаарын нуруун дээр тогтож байгаа хэрэг үү. Энэ ясыг тахин шүтсэнээр ард түмний аяган дахь боорцог нэгээр ч болов нэмэгдэж байна уу. Будаа ширхэгээр бус шанагаар өсч, шүдлэн үхрийн гуянаас шарын өрөөлтэй дүйхүйц мах авдаг болчихсон юм уу. Эсвэл Батаар хэмээх нэр дуулдаж, яс нь олдсоноор Монголын ард түмэн жаргаад эхэлчихэв үү. Ийм сайхан өсөлт, өнгө, жаргал нэмчихээд байгааг нь бид мэдэлгүй, зөрж өнгөрөөд байна уу. 

Яачихсан яс болохоор яам хүртэл байгуулж өгөөд өдөр шөнөгүй сурталчилна вэ. Энэ яс хэрвээ амьтай хийгээд оюун ухаантайсан бол “Зүүдэндээ ч зүрхэлж үзэхээргүй хүндлэл хүлээлээ. Амьдрал гэж сонин юм даа” гэх байсан биз. Монголчууд нэг зүйлд анхаарч, түүнийхээ хойноос туйлшрахаараа хэзээд үнэнч бас хөдөлмөрч байж, эцсийг нь үзэж чаддагийг эндээс харж авлаа. Олон олон асуудалд ийм шаргуу байж хийж бүтээвэл сайнсан.  

Бид Батаарт анхаарч байгаа шигээ бусад асуудалдаа анхаарч ажиллавал яасан юм. Нефтийн салбарт санаа бодлоо чиглүүлж өөрийн үйлдвэрлэлээр дотоодын хэрэгцээгээ хангадаг болоход сэтгэл шулуудвал яадаг юм бол. Хөлөө хугалах шахам гүйж байгаа шигээ  тавдугаар цахилгаан станцыг барихын төлөө, шавыг нь тавьж, ажлыг эхлүүлэхээр хөөцөлдөцгөөвөл ямар вэ. Тэртээ 70 сая жилийн өмнө үрэгдсэн махчин араатны ясыг орон гэрээр хангах гэж гүйлдэхийн оронд тэнд байсан бизнес эрхлэгчид, хөдөлмөрчдийг дэмжиж ард иргэдээ орон сууцжуулах ажлыг эрчимжүүлбэл яасан юм. Яс бөөцийлж ямбалахын оронд ямар нэгэн ажил сэдэж ард түмнийхээ амьдралд анхаарах цаг нь болсон бус уу.

Хэрээ ч тоож тоншихооргүй болсон өгөр ясыг харж, барьж, шүтэж, хөөрцөглөж байх зуурт монголчуудын амьдрал улам л хүндрээд, хэцүүдээд байна. Энэ бүхнийг, өгөр яс сурталчилж байгаа яамыг, түүнийг нь хүлээн зөвшөөрч байгаа ард түмнийг харахаар атаа, зэвүү хоёр зэрэг төрөх юм. Зурагт руугаа аягатай цайгаа шидчихмээр санагдах үе олон тохиох боллоо.

Цаана нь ямар их чухал, ач холбогдолт ой, улс оронд хэрэгтэй ажлууд байна вэ. Тусгаар улс байхын тулд өгөр ястай хөөцөлдөх бус амин чухал гэсэн асуудлуудаа шүүрч аваад шийддэг, ажил хэрэг болгодог байлтай.  Нэг ёсондоо өгөр ясны хойноос хоёр жил хөөцөлдөх бус ажил хийж байж, зөв бодлогын дагуу зөв зам дээр гарч байж тусгаар гүрэн гэдгээ бататгах, ард иргэдийнхээ сэтгэлийг тэнэгэр байлгах бус уу. 

Л.МӨНХТӨР

Челсид Дрогба эргэн ирж байгаа талаар өчигдөр Челси клубээс албан ёсоор мэдээллээ. Ингэхдээ тэрээр нэг жилийн гэрээ байгуулсан бөгөөд клубынхаа вебсайтад “Энэхүү шийдвэрийг гаргахдаа би огтхон ч эргэлзээгүй. Дасгалжуулагч Жозетой дахин хамтран ажиллах болсондоо баяртай байна” хэмээн бичжээ. Дрогба Туркийн Галацаред хүчин зүтгэж байсан юм. Түүний гэрээ дуусгавар болмогц чөлөөт агент болсон тэрээр өмнө нь тоглож байсан багтаа эргэн ирлээ.

М.Ууган

Санхүүгийн зах зээлийн холбооны дэд ерөнхийлөгч Л.Бямбаатай эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.

-Эдийн засаг унаж байна гэж бүх хүн хүлээн зөвшөөрч байх шиг байна. Харин уналтын үед яах ёстой талаар нэг их олон хүн ярихгүй байх шиг?

-Яах ёстой талаар шийдэл олохын тулд өнөөгийн нөхцөл байдалд хүргэсэн суурь учир шалтааныг зөв тодорхойлох хэрэгтэй. Оношлогоог зөв хийж байж зөв эмчилгээг олно. Манай холбооны зүгээс хийсэн дүн шинжилгээнээс харахад гурван үндсэн шалтгаан байна. Нэгдүгээрт, манай эдийн засгийн бүтэц цөөн салбарт тулгуурласан, уул уурхайгаас хэт хамааралтай байдал, хоёрдугаарт, эдийн засгийн өсөлтийг хангах санхүүжилтийн эх үүсвэр хуримтлал дотооддоо алга, тиймээс гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтаас хэт хараат байна, гуравдугаарт улс төрийн тогтворгүй байдал буюу статус-кво эмзэг байгаа нь улсын эрсдэлийн түвшинг нэмэгдүүлж бизнес хөрөнгө оруулалтын орчинд сөргөөр нөлөөлж байна. Эдгээрээс улбаалан эдийн засагт хүндрэл гарч байгаа нь гадаад худалдааны алдагдал, валютын ханш, ханшаар дамжсан инфляцийн өсөлт, зээлийн чанаргүйдэл, өрийн тааз хэтэрсэн зэргээр илэрч байна. Дээрх гурван шалтгааныг хэрхэн арилгаж, эдийн засгийн уналтыг зогсоох вэ гэхээр эдийн засгийн бүтцийг өөрчлөх, санхүүгийн салбарын шинэчлэл хийж, дотоодын хуримтлалыг нэмэгдүүлэх, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх эсвэл орлуулах эх үүсвэр бүрдүүлэх замаар л манай эдийн засгийн эмзэг, юм л бол савладаг байдал арилна. Жишээ нь, хувийн тэтгэврийн сангийн тухай хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсэг саяхан байгуулагдсан, энэ нь дотооддоо үндэсний хуримтлал үүсгэх  эхлэл гэж хэлж болно. Харин богино хугацаанд бодит үр дүн авчрах шийдэл харьцангуй хязгаарлагдмал юм, гэхдээ эдийн засагт илэрч байгаа сөрөг шинж тэмдгийг зөөлрүүлэхийн тулд хамгийн оновчтой арга нь юуны өмнө валютын дотогш чиглэсэн урсгалыг дэмжих юм. Үүний тулд улс төрийн гацаануудыг арилгаж, том хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг ахиулж, гадаад хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээх хэрэгтэй байна. Гадаад банкны салбар байгуулах нь ч мөн чухал нөлөө үзүүлнэ. Энэ чиглэлээр олон ажил хийгдэж байгаа ч харамсалтай нь Оюу Толгойн далд уурхайн асуудал шийдэгдэхгүй  байгаа болохоор тоймтой том өөрчлөлт гарахгүй байна. Дотоодын хөрөнгө оруулагчид мөн адил, итгэл суларсан, том шинэ хөрөнгө оруулалт хийх, бизнес тэлэх сонирхол алга байна.  

-Хямралын үед  үйлдвэрлэлийн өртөг буусан байдаг учраас  шинэ бүтээгдэхүүний туршилт хийх,  шинэ бизнест бэлтгэх таатай цаг гэж та  дүгнэсэн байна лээ. Хямралд ч бас сайн тал байх нь ээ?

Тийм. Зах зээл өсч байхад бизнесүүд урсгалаараа явсаар үр ашгийн тал дээр анхаарал хандуулдаггүй. Өөрөөр хэлбэл, үргүй зардал их гаргадаг, үрэлгэн,  бүтээмж муу болсон байдаг. Харин хямралын үеэр компаниас гарч буй зардал бүрт хэрэгтэй хэрэггүйг тунгааж, яг үнэхээр хэрэгтэй зардлуудаа гаргадаг тул сахилга бат сайжирдаг. Нөгөө талаар, компаниудын бүтээгдэхүүн ч мөн адил зах зээлийн шалгуураар ордог. Үнэхээр хэрэгтэй бүтээгдэхүүн бол хэрэглэгч хямралын үед ч тухайн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэсээр байдаг.Үйлдвэрлэлийн өртгийн тухайд монгол компаниудын хамгийн том зардлын ангилалд цалин хөлс, түрээс ордог. Хямралын үед хүмүүс цалин өндөр байх нь биш, харин ажилтай байх нь чухал болохоор хөдөлмөрийн хөлсний үнэлэмж буурдаг, бас оффисын түрээсийн  үнэ Улаанбаатарт буурч байна. Хөрөнгө оруулагчийн нүдээр харах юм бол эдийн засгийн цикл мөчлөгийн доод цэгтээ хүрэхэд хөрөнгө оруулалтын хамгийн ашигтай төслүүд гарч ирдэг.

-Төр бизнесийг дэмжсэн бус түрсэн байдалтай байна гэж та үзжээ. Түрнэ гэдэгтээ юуг багтаагаад байна. Яавал дэмжсэн бодлого явуулах вэ?

-Эдийн засгийн хөдөлгөгч хүч нь хувийн хэвшил байх ёстой. Эдийн засгийн өсөлтийг хангах санхүүгийн эх үүсвэр гаднаас орж ирэхээ болиод, дотоодын зах зээлийн сентимент буураад ирэхээр хувийн хэвшлийн шинэ хөрөнгө оруулалтууд хийгдэхгүй байна. Энэ орон зайд бондоор санхүүжсэн дэд бүтцийн голдуу төслүүд орлох үүрэг гүйцэтгэж байна. Төр бизнесийг түрнэ гэдэг нь бизнес хийх таатай орчин бүрдүүлж өгөх биш, төр өөрөө хувийн бизнестэй адил бизнес хийхийг хэлээд байгаа юм. Жишээ нь, орон сууцны санхүүжилтийн корпорациуд байна, олон жил орон сууцны зээл өгдөг банк нь байна, хувийн барилгын компаниуд нь байна, гэтэл төр нэмэлт бүтэц бий болгож, төсвийн зарцуулалтыг нэмэгдүүлэх шаардлага байхгүй. Үүнтэй адил, жижиг дунд үйлдвэрлэлийн сангууд байна, саяхан Улаанбаатар хот бас сан байгууллаа гэсэн, төрийн албан хаагчид зээлийн материал шүүгээд явж байхаар Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа банк бус санхүүгийн байгууллагуудад дамжуулан зээлдэх эрхийг нь өгч болно. Монголын хөрөнгийн бирж, төрийн өмчит олон компаниудын жишээ байна.  

-Үнэ тогтворжуулах бодлого зах зээлийн нийгэмд ч байх ёстой юу. Засгийн газрын өнөөг хүртэл явуулсан үнэ тогтворжуулах арга хэмжээнд та ямар дүн тавих вэ?

-Миний ойлгож байгаагаар зах зээлийн зүй тогтолд нөлөөлөх гэж оролдож байхаар ядуу, эмзэг давхрагад чиглэсэн дэмжлэг үзүүлэх хөтөлбөрүүдийг нарийн шал­гуур, тооцоотойгоор гаргасан нь сөрөг нөлөө багатай. Жишээ нь, Монголбанкнаас явуулсан орон сууцны найман хувийн зээлийг авч үзье. Яг хэрэгцээтэй байсан эмзэг, ядуу, анх удаа байр авах сонирхолтой ард иргэдэд энэ зээлийн хөтөлбөр үйлчилсэн үү гэвэл огт үгүй. Эсрэгээр, өмнө нь зээл авчихсан хүмүүс хүүгээ бууруулсан, байртай хүмүүс хоорондоо хуурамч хэлцлээр байраа солилцож, хямд хүүтэй зээл авч, орон сууцанд бус өөр зүйлд зарцуулсан, мөн энэ нь орон сууцны зах зээлд хөөрөгдөл авчирч,  зээлийн хүү нь хямд байсан ч орон сууцны үнэ нь нэмэгдсэн болохоор эцсийн хэрэглэгчид төдийлөн бодит дэмжлэг авчраагүй.Үүний уршгаар долларын ханш ч мөн хөөрөгдсөн, хуурамч зээл төгрөгийн найман хувь дээр авсан хүмүүс эргүүлээд банкинд 15 хувьтай, эсвэл доллар болгоод хадгалуулчихсан.

-Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногийн хүрээнд зарим хуулиудыг УИХ баталлаа. Энэ үнэхээр эрчимжүүлэхэд нөлөөлөх хуулиуд байж чадах уу?

-Мэдээж хууль батглагдаад, хэрэг­жиж эхлээд зах зээлд үр нөлөө нь мэдрэгдтэл хугацаа орно. 

-Таван толгойгоос ард иргэддээ хувьцаа тараасан хэлбэрт та шүүмжлэлтэй ханддаг юм билээ.  Яавал уул уурхайн баялагаас ирээдүйд өв болгож үлдээх вэ?

-Хувьцаа тараах нь буруу биш, тараахдаа хувьцааны үнэлгээг зах зээлийн механизмаар нь дамжуулахгүй, хүчээр жагсаалт гараад л бүртгэл байдлаар хийчихсэнд асуудал байгаа юм. Нэгэнт зах зээл дээр үнэлгээ гарах боломжгүй, арилжих боломжгүй хувьцаа эргээд хүнд баялаг болж чадахгүй, цаас төдий гэсэн үг. Төрийн өмчит үйлдвэрүүдийн хувьцааг хөрөнгө оруулалтын санд төвлөрүүлээд, хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг нь мэргэжлийн менежментийн компаниудад нь өгчихвөл иргэд менежерээрээ дамжуулан хувьцаа эзэмшигчийн үндсэн эрхээ эдлэх боломжтой болно, тухайлбал компанийн стратегийн шийдвэрт саналаа өгөх,  ТУЗ-ийн гишүүдийг томилох, ногдол ашиг авах гэх мэт. Зөвхөн энэ тохиолдолд “Таван толгой”-н хувьцаа иргэдийн бодит өмч, баялаг болж чадна. Ирээдүйн өвийн тухайд Баялгийн сан байгуулах нь  гурван чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Нэгдүгээрт, уул уурхайн баялгийн орлогыг өөр салбар руу хөрөнгө оруулалт болгож хуваарилдаг, хоёрдугаарт иргэдэд баялгаас хүртэх боломж олгодог, гуравдугаарт ирээдүй хойч үед үлдээх боломж олгодог.   

-Дэлхийн банкнаас мөнгөний бодлогоо чангатгахыг Монгол банкинд зөвлөөд байгаа.  Үүнээс өөр арга байхгүй юу?

-Би мөнгөний бодлогыг чангатгах нь нөхцөл байдлыг дордуулна гэж бодож байна. Мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэхгүй, хэвээр барьж болно, харин хүүг нэмэгдүүлж, эдийн засгаас мөнгийг татвал эдийн засаг, бизнесийн эргэлт улам л хумигдаж, жинхэнэ хямралын үе шат руугаа орно. Төгрөгийн ханш суларсан, үүнийг дагаад импортоор орж ирж байгаа бараа бүтээгдэхүүний үнэ ханш нэмэгдэж байгаа нь долларын хомсдолтой л холбоотой. Инфляци, долларын ханш бууруулах гэж байна гээд эдийн засгийг бүр царцаасан нь дээр үү, эсвэл үнийн өсөлт явагдаж байгаа ч эдийн засаг өсөөд, хүмүүс ажил орлоготой байсан нь дээр үү л гэдэг асуудал.

-Долларын ханш нэмэгдсээр л байна хэд хүрч байж тогтох бол?

-Оны эхэнд бидний хийсэн таамгаар 1900 хүрэх боломжтой гэж үзэж байсан. Одоо хагас жилээр таамгаа шинэчлэн боловсруулж байна, удахгүй бэлэн болно.

-Дэргэд Хятад гэдэг дэлхийн хамгийн том зах зээл байдаг. Яаж эндээс бид ашиг хүртэх вэ?    

-Хятадын зах зээлийг бид илүү шинжлэх ухаанч байдлаар сайн судлах хэрэгтэй. Зах зээл нь том гэхээс өөр тоймтой юм хэлж мэдэхгүй байна шүү дээ. Энэ нь үйлчлүүлэгч, харилцагчаа мэдэхгүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд байгаа компанитай яг адил. Хятадтай харьцуулахад монголчуудын илүү хийж чадах юм юу байна, манай харьцангуй давуу тал юу вэ гээд цогц судалгаа, стратегийг үйлдвэр, үйлчилгээний салбар тус бүрээр гаргаж чадвал бид ашиг хүртэх боломжтой. 

Б.ЯНЖМАА

Японы милитаристуудыг ялснаас хойш 75 жил өнгөрчээ. Манайхны ярьдгаар бол Халхын голын дайн. Япончууд болохоор Номонханы тулгаралт гэдэг. Номонханы хэрэг явдал гэх нь ч бий. Номонхан гэдэг нь Монгол Манжийн хил орчим дахь уул. Япончууд Манжийн нутгийг 1939 онд  эзэлж Манж-Го нэртэй улс байгуулснаар Монголтой хил нийлэх болсон түүхтэй. Манж-Го, Монголын хоорондох хилийг япончууд Буйр нуурт цутгах Халхын гол гэж үзэж байв. Харин монголчууд Халх голоос зүүн чигт 16 километрийн цаана орших Номонхан тосгон хүртэлхийг газар нутгаа гэж үзэж байсан юм. Номонханы тулгаралт, Халхын  голын дайн гээд байгаа нь ийм учиртай. Судлаачид Халхын голд өрнөсөн үйл явдлыг дайн, байлдаан, хэрэг явдал, тулгаралт  алин болох дээр өнөөдрийг хүртэл маргадаг. Эцэслэсэн нэр томъёог дуу нэгтэйгээр гаргаагүй гэсэн үг. Манайхан энэ түүхэн үйл явдлыг тэмдэглэх санааг анх гаргаж өргөн хэмжээнд зохион байгуулахаар дээр дооргүй дэвж байна. Хөл хөөр болж байна гэж жигтэйхэн.Ингэж хөөрцөглөхийн цаад зорилгыг  ухаж ядах юмгүй. Путинд зуйрагнасан, Орос, Хятад хоёрт гавьяагаа харуулах гэсэн л санаа. Оросуудтай нийлж ийм гавьяа байгуулсан шүү гэдэг үзлийн үүднээс хийж байгаа ажил гээд дүгнэчихэд үнэнээс зөрөхгүй. 

Халх голын дайны 75 жилийн ойн арга хэмжээнд хойд хөршийн тэргүүн ёслол хүндэтгэлтэйгээр оролцоно гэж шуугиж байна. Эрхэм Путин ирэх учраас энэ арга хэмжээ дэлхийн сонорт хүрч таарна. Дэлхийн мэдээллийн агентлагууд дуу авалцан мэдээлэх нь тодорхой гэсэн үг. “Халхын голд хүн төрөлхтний дайсан муусайн япончуудыг монгол, орос цэргүүд мөр зэрэгцэн тулалдаж бут ниргэж билээ” гэж сүр дуулиантайгаар дэлхийд зарлах хэрэг байна уу. Ингэх нь бидэнд ашиг авчрах уу.  

Бид сүүлийн үед Японтой улс төр, эдийн засгийн ойр харилцаатай аж төрж  байгаа. Дэлгүүрийн лангуу давснаас өөр юу ч үгүй болтол хоосорсон ерээд оны шилжилтийн бэрх цагт гараа сунгасан цөөхөн улсын нэг нь Япон. Нэг удаа сунгаад орхиогүй, саяхныг хүртэл буцалтгүй тусламжаа үргэлжлүүлсэн орон. Одоо ч гэсэн дэлхийд жишиг болсон их сургуулийн эмнэлгийг буцалтгүй тусламжаар бариад өгье гэж байна. Эдийн засаг хүндэрсэн сүүлийн жилүүдэд ч тусалсаар байгаа цөөхөн орны нэг. Ерөнхий сайдын өнгөрсөн намар Японд хийсэн айлчлалыг эдийн засаг талаасаа түүхэн ач холбогдолтой боллоо гэж хэвлэлүүд дуу нийлүүлж байсан. Хамгийн наад зах нь гэхэд л наран улсынхны гар сунгасан “Самурай бонд” эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлсэн. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж арлын улсад айлчлаад ирж байна. Төрийн тэргүүний айлчлалын тодотгол нь мөн л эдийн засаг гэдэг хоёр үг. Эдийн засгийн хөгжлөөрөө дэлхийд толгой цохидог Япон улс бидэнтэй хамтаръя, тусалж дэмжье гэдгээ дахиад нотолчихлоо. Хямралд өртөөд буй Монголд хэрэгтэй өчнөөн гэрээ айлчлалын үеэр зурагдлаа. Монгол, Япон хоёр хамтарсан брэнд бүтээж дэлхийн зах зээлд гаргах яриа ч гарлаа. Өчигдрийн “дайсан” Япон өнөөдөр бидний гол түнш болчихсон гэсэн үг. 

Түүхэндээ байлдаж дайтаж яваагүй улс гэж хаана байхав. Бүгд л ялж, ялагдаж явсан түүхтэй. Дэлхийн улс гүрнүүдийн  өөр зуураа муудаж сайдаж явсан түүхийг тоочъё гэвэл барагдахгүй. Гэлээ гээд ухаантай улс дайсан чигээрээ үлддэггүй. ”Чи миний дайсан байсан биз дээ” гэж бие бие рүүгээ муухай хардаггүй. Хэн хэндээ ашигтай бол гар барьж инээмсэглээд цааш алхдаг. 

Бид цагтаа наран улсын армитай тулалдаж явсан нь үнэн. Гэхдээ өнөөдөр өчигдрөөс ондоо. Цаг хугацаа юуг ч элээж өөрчилдөг.  Дахиад хэлэхэд Япон  өнөөдөр манай гол түнш болчихсон. Харилцаагаа иж бүрэн түншлэлд хүргэсэн цөөхөн орны нэг гэж дипломатууд онцолдог тийм л улс болоод удаж байна. Инээмсэглэн гар бариад цаашаа хөтлөлцөн алхах ёстой орныхоо дурсах дургүй эмзэг  сэдвийг хөөргөж, дэлхий даяар юм болгох ямар хэрэг байна. Ингэж хөөрлөө гээд бидэнд ирэх ашиг лав байхгүй. 

Ер нь дэлхийн улс орнууд түүхийн иймэрхүү эмзэг сэдвүүдээ дэвэргээд байхыг хүсдэггүй. Найр наадам хийж сүйд болдог нэг ч улс байхгүй. Мэдээж ор тас үгүйсгэхгүй л дээ. Зүгээр л чимээгүйхэн тойроод гарчихдаг. Гэтэл өнөөдөр манайд тэс өөр үйл явдал өрнөж байдаг. Зүй нь эрх ашиг энэ тэрээ бодвол дуугүйхэн өнгөрчихмөөр. 

Дээхнэ үед Японы хэлмэрч залуугаас “Номонханы тулгаралтыг танай улс хүүхдүүддээ юу гэж заадаг вэ” гэж асуусан юм. Хэлмэрч залуу хэсэг чимээгүй сууснаа “Манай Засгийн газар ийм эмзэг сэдвүүдийг хойч үедээ сүр болгож заахгүйг хичээдэг. Түүхийн хичээлийн сэдэвт Номонханы тулгаралт багтдаг л даа. Гэхдээ хичээл амрах үеэр яг тэр сэдвийг үзэж таардаг юм. Багш нар сурагчдадаа амралтынхаа үеэр Номон ханы тулгаралтын талаар уншаарай гэсэн даалгавар өгдөг. Зуныхаа амралтаар ном уншаад судлаад суудаг хүүхэд гэж хаана байхав. Үнэхээр сонирхсон нь уншаад, сонирхоогүй нь уншихгүй орхих боломжтой гээд ойлгочихож болно” гэсэн хариу хэлж байсан. Яг ийм туршлага, хандлага олон оронд бий. 

Хятад, Орос, Япон гэсэн гурван том шахаасны дунд учраа мэдэхгүй хүүхэд шиг хөөрцөглөж гүйхгүй суух шалтгаан бидэнд бий. Халх голд өрнөсөн түүхэн үйл явдлын тухайд Орос, Хятад хоёрт хандах бидний ашиг сонирхол юу болохыг өмнө хэлсэн. Хаа, хаанаа харилцан ашигтай ажиллах хоёр тал биенээ түнш гэдэг.  Японы хувьд манай хэрэгтэй түнш. Хятад, Орос ч ялгаагүй. Бидний хувьд стратегийн ач холбогдолтой түнш орнууд. Товчхондоо гурвуулаа бидэнд хэрэгтэй түншүүд. Аль алиныг нь гомдоож, сэтгэлд нь сэв суулгахгүйгээр харилцах л хамгийн ухаалаг гадаад харилцаа. 

Үе үеийн засгийн Батлан хамгаалахын сайд энэ явдлыг эргэн дурсаж байж Оросоос хуучин буу, техник авдаг гэж дуулддаг. Яахав өнгөрсөн өнөөгийн элдэв эсийн явдлаа  бодоод Халхын голын үйл явдлыг тэмдэглэж болно л доо. Бүр огт дурсаад хэрэггүй гэж хэлэх гэсэнгүй. Тун даруухнаар, ор нэр төдий тэмдэглээд өнгөрөөх гарц бий. Хамгийн гол нь өнөөдрийн Япон бидний хувьд  ямар ч хамаагүй улс байхаа больсон гэдгийг л мартахгүй амьдрах  нь Монголын хувьд амин сэдэв. Тэгэхээр гурван гол түншийнхээ аль алиныг гомдоохгүйгээр эвтэй найртай ухаалаг харилцах нь л хамгийн ашигтай, ухаалаг алхам болох гээд  байна даа. 

Ц.БААСАНСҮРЭН

Бямба гаригийн дугаарын “Өд бэх” нүүрэнд зохиолч, яруу найрагч Л.Мөнхтөрийн “Сарны шүлэг буюу Цогдоржийн Бавуудорж” шүүмж нийтлэгдсэн бол “Нэг ангийнхан” буланд Архангай аймгийн Тариат сумын бүрэн дунд сургуулийг 1973 онд төгссөн 10-ийн “А” ангийхан уригдан оролцлоо. Бөхийн өргөөний арын гараашуудыг уржигдраас албадан нурааж эхэлсэнтэй холбоотойгоор үйл явдлын халуун цэгээс өдрийн сурвалжлагаа бэлтгэн та бүхэндээ толилуулж байна. Нураалгасан гараашууд дунд шог зураач, СГЗ С.Цогтбаярынх байсан гэдгээр нь цахим ертөнцөөр хэдийн шуугиулаад авсан. 

Ерөнхийлөгчийн өргөн барьж, УИХ-аар батлуулсан “Шилэн данс”-ны тухай хуулийн төслийн талаар Ерөнхийлөгчийн хүний эрх, хуулийн бодлогын зөвлөх Ч.Өнөрбаяраас тодруулсан ярилцлагыг хоёрдугаар нүүрнээс, Батаарын ясын хэт тахин шүтэх нийгмийн сэтгэлзүйн талаарх шүүмжлэлт нийтлэлийг гуравдугаар нүүрнээс тус тус уншаарай. Арын нүүрэнд тахиан махан салат, амтат шпагетти хийх жорыг сонирхоорой.