Category: их-уншсан

Хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг 24 цаг байтугай 24 секунд ч хааж боох ёсгүй, тийм эрх хэнд ч байхгүй

Ардчилсан чөлөөт нийгмийн гол амин судас, чиг баримжаа нь хүн үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрхээр илэрхийлэгддэг. Энэ бол ардчиллын баталгаа, оршин тогтнохуйн үндсэн дархлаа нь юм. Монгол Улс Үндсэн хуульдаа ч энэ тухай тодорхой зааж өгсөн байдаг. Тодруулбал, Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлд “Итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, тайван жагсаал цуглаан хийх эрх чөлөөтэй” гэж бий.

Мөн Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын 19 дүгээр зүйлд “Хүн бүр өөрийн үзэл бодолтой байх, түүнийгээ чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй. Энэхүү эрхэд үзэл бодлоо ямар ч хорио саадгүй баримтлах эрх чөлөө, үзэл санаа, мэдээллийг, улсын хилийн заагаар үл хязгаарлан аливаа арга замаар эрж сурвалжлах, хүлээж, түгээн дэлгэрүүлэх эрх чөлөө багтана” хэмээн бүр чиг нарийн нягт заасан байна.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд болоод дэлхий нийтээрээ даган мөрддөг Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалд ийнхүү тодорхой зааж хуулиар хориглосон дархан эрхийг ямар ч нөхцөлд хааж боох ёсгүй. Тийм эрх дарх аль нэгэн албан тушаалтан, дарга сайд, төрийн удирдагч хэнбугайд ч байхгүй нь ойлгомжтой.

Тэгтэл өнгөрөгч оны арванхоёрдугаар сарын 25-нд ИИХ-аар баталсан Сонгуулийн тухай хуульд сонгуулийн сурталчилгааг санал авах өдрөөс 24 цагийн өмнө зогсооно гэж заасан байгаа. Хуулийнх нь заалтуудыг нарийвчилж авч үзье л дээ. Уг хуулийн 68 дугаар зүйлд “Энэ хуульд өөрөөр заагаагүй бол сонгуулийн сурталчилгааг санал авах өдрөөс арван найм хоногийн өмнө эхлүүлж санал авах өдрөөс нэг хоногийн өмнө дуусгана”, 68.6-д “Сонгуулийн сурталчилгааг санал авах өдрөөс 24 цагийн өмнө буюу санал авах өдрийн өмнөх өдрийн 00:00 цагаас өмнө зогсооно” гэжээ.

Хэрвээ уг хуулийг зөрчвөл нэр дэвшигч, нам, эвсэлд нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хорин нэгээс хорин зургаа дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийн, сонгуулийн менежер, шадар туслагч, ухуулагчийг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг зургаагаас найм дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгийн, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг шударга өрсөлдөөний асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн тухайн зөвшөөрөл олгосон байгууллага зөрчил гарсан өдрөөс эхлэн зургаан сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүлнэ гэсэн байх юм.

Ингэж шинээр дахин батлагдсан Сонгуулийн тухай хууль Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчиж, ардчиллын гол шугам, суурь баталгаа нь болсон үг хэлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрхийг нь 24 цагийн туршид таслан зогсоож, хүний эрхэд бүдүүлгээр халдаж эхэлсэн. “Сонгуулийн сурталчилгааг санал авах өдрөөс 24 цагийн өмнө буюу санал авах өдрийн өмнөх өдрийн 00:00 цагаас өмнө зогсооно” гэдэг нь хэвлэн нийтлэх эрхийг 24 биш 48 цагаар зогсоосон, цаагуураа чөлөөт хэвлэлийг боомилсон харгис заалт юм. Өдөр тутмын сонины редакци өмнөх өдөр нь мэдээ материалаа бэлтгэн хэвлэх үйлдвэрт шилжүүлдэг. Ингээд сонины шинэ дугаар өглөөний ургах нартай хамт уншигчдын гарт оюуны талх болж очдог. Сонгуулийн өмнөх өдрийн дугаарт аль нэгэн нэр дэвшигчтэй холбоотой нийтлэл, сурвалжлага байтугай ганц үг, өгүүлбэр ч гарах учиргүй гээд хуулиараа тас хорьчихсон.

Тиймээс Сонгуулийн тухай хуулийг сонгуулийн ид сурталчилгаа, кампанит ажлын оргил үед 48 цагийн турш чөлөөт хэвлэлийн амыг барьж, чөдөр тушаа болж байна гэж үзэхээс өөр аргагүй. Хүн олон нийтийн өмнө үг хэлж, сонин хэвлэлийн хуудаснаа өөрийнхөө санаа бодлыг бичиж, тунхаглаж байж үзэл бодлоо илэрхийлсэн болно. Хэрвээ үг хэлэх болон хэвлэн нийтлэх эрхийг нь хуулиар хориглочихвол тухайн иргэнд үзэл бодлоо илэрхийлж болох цорын ганц зам үлдэнэ. Тэр нь өөрөө өөртэйгөө ярьж, санаа бодлоо хуваалцах явдал. Хүн өөрөө өөртэйгөө ярина гэдэг үзэл бодлоо илэрхийлэх арга яав ч биш.

Сонгуулийн сурталчилгааг хориглосон өдөр хар пиар гээч нь газар авдаг. Тухайн тойрогт өндөр рейтингтэй байгаа нэр дэвшигчтэй холбоотой санаанд оромгүй мэдээллүүд тэр өдөр гарах магадлал өндөр гэдгийг судлаачид, ажиглагчид хэлдэг. Тухайлбал тухайн нэр дэвшигчийг санамсаргүйгээр амиа алдсан, автын осолд орсон, эдгэшгүй өвчтэй гэх худал мэдээллүүд өрсөлдөгч талынхнаас шуурч, хуурай өвсөнд ноцсон түймэр шиг газар авна. Энэ нөхцөлд нэр дэвшигч өөрийн биеэр юм уу, эсвэл сонгуулийн штаб нь мэдэгдэл хийх, сонин хэвлэлд хандах боломж байхгүй. Ийм л байж боломгүй, хүний эрхийг ноцтой зөрчсөн заалт Сонгуулийн хуульд байгаад байна. Сүүлийн үед Сонгуулийн хуулийг өөрчлөх тухай яриа гарч байгаа. Хэрвээ өөрчлөх дээрээ тулбал Үндсэн хуулиа болоод олон улсын гэрээ конвенцийг зөрчсөн эдгээр заалтуудаа авч хаях хэрэгтэй. Ардчилсан Монгол Улсын гол тулгуур багана Сонгуулийн хууль хүний эрхэд бүдүүлгээр халдсан байж болохгүй. Бид олон улсын жишигт нийцсэн хуультай байх нь чухал.

Дэлхийн улс орнуудад сонгуулийн сурталчилгаа хэрхэн явагддагийг сонирхъё. Манайхны жишээ татан ярих дуртай АНУ-д сонгуулийн сурталчилгаа санал авах өдөр дуустал үргэлжилдэг. Бүр тодруулбал, сонгууль болох өдөр санал авах байрны орчимд сурталчилгаа явуулахыг хориглоод бусад газарт иргэд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлдэг. Мөн Америкт насанд хүрээгүй хүүхдийг сонгуулийн сурталчилгаанд ашигладаг. Ухаандаа, Ерөнхийлөгчийн сонгууль явагдлаа гэхэд дунд сургуулийн хүүхдүүд Обамагийн юм уу хэн нэгэн нэр дэвшигчийн зурагт хуудсыг сонгуулийн өдөр тараагаад, “та энэ хүнийг сонгоорой” гээд наагуур цаагуур гүйлддэг. Ардчиллын өлгий нутаг АНУ сонгуулийн сурталчилгаанд ингэж хандаж байна. Тэгвэл манай улс сонгуулийн хуульдаа насанд хүрээгүй хүүхдийг сурталчилгаанд ашигласан гэсэн хатуу заалт оруулаад, түүнийх нь уршгаар Өвөрхангайд ялалт байгуулсан хоёр нөхөр Их хуралд суух эрхээ хасуулж байсан удаатай.

Санал авах эцсийн мөч хүртэл сонгуулийн сурталчилгаа, кампанит ажил нийтийг хамарч идэвхтэй өрнөдөг бэлээхэн жишээ Япон, Малайз, Венесуэль гээд дэлхийн олон оронд бий. Австрали улсад санал өгөхөөр ирсэн иргэддээ нэр дэвшигчдийн материалыг өгөөд оруулдаг жишиг ч байна. Сүүлийн үед дэлхий нийтийн томоохон хурлууд дээр сонгуулийн сурталчилгааг санал авах өдрөөс 24, 48 цагийн өмнө зогсоож буйг олон улсын шинжээчид шүүмжлэх болсон. Хуульч, судлаач, нэртэй эрдэмтэд сонгуулийн сурталчилгааг санал авах өдрөөс нэг, хоёр хоногийн өмнө зогсоож, хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг зөрчиж байгаа нь амьдралд нийцэхгүй байна гэж үздэг. Үнэндээ цахим ертөнц хүчээ авч буй мэдээллийн эрин зуунд хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг 24 цаг байтугай 24 секунд ч хааж боох боломжгүй, тийм эрх хэнд ч байхгүй. Чадах ч үгүй.

Яг үүнтэй зөрчилдөж буй заалт Сонгуулийн хуульд байгаа юм. 70.1.6-д “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим орон зай, мессэж ашиглан улс төрийн чансаа тогтоох зорилго бүхий аливаа хэлбэрийн шалгаруулалт зохион байгуулах, бусдыг гүтгэн доромжлох, хуурамч мэдээлэл тараах”-ыг хориглоно гэж заасан. Хэрвээ зөрчсөн тохиолдолд “цахим хуудасны хандалтыг шударга өрсөлдөөний асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн Харилцаа холбооны зохицуулах хороо зургаан сарын хугацаагаар түдгэлзүүлнэ” гэнэ. Сошиал ертөнцийг, твиттер, жиргээг хянах боломж бий гэж үү. Нүүрээ нуусан хичнээн мянган жиргээч сонгуулийн эцсийн мөч хүртэл өөрсдийн үзэл бодлыг илэрхийлж, сошиал ертөнц давалгаалж эхэлнэ. Үүнийг хуулиар хянах боломжгүй. Тэгэхээр хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх хууль ёсны эрхийг нь хааж боогдуулсан, Үндсэн хууль зөрчсөн Сонгуулийн хуулийн дээрх заалтыг даруй өөрчлөх хэрэгтэй. Тэгж гэмээнэ хүний эрхийг дээдэлсэн Монгол Улсад ардчиллын дархлаа улам батжих болно.

их-уншсан туслах-ангилал

Сонгогчдын ирцийг нэмэгдүүлэхэд үндэсний компаниуд санаачилга гаргаасай

Монгол Улсын Их Хурлын болон аймаг, нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын ээлжит сонгуулийн санал авах өдрийг 2016 оны зургадугаар сарын 29 хэмээн Сонгуулийн ерөнхий хорооноос зарласан. Өнөө жил УИХ-ын сонгуулийг орон нутгийн сонгуультай хамтатгаж байгаа нь зардал мөнгө хэмнэсэн сайн арга хэмжээ болно хэмээн зохион байгуулагчид дүгнэжээ. Сонгууль ч яахав товлосон өдрөө тогтсон цагтаа болдгоороо болно. Харин санал өгөх хүмүүс буюу сонгогчид маань хэр идэвхтэй сонгуульдаа оролцох бол. Статистик мэдээллээс харахад сонгуульд санал өгөх сонгогчдын идэвх жил ирэх тусам буурсаар байгаа. Тухайлбал, хамгийн сүүлд болсон 2012 оны УИХ-ын сонгуульд нийт сонгогчдын 67 хувь оролцсон нь Монгол Улс ардчилалд шилжсэнээс хойш 22 жилийн хугацаанд хамгийн бага үзүүлэлт байв. 1992 онд энэ сонгогчид маань сонгуульдаа 95 хувьтай оролцдог байв шүү дээ.

Яагаад сонгогчдын ирц ингэтэл буурах болсон шалтгааныг олон янзаар тайлбарладаг. Судалгаанууд ч бий. Төрийн байгууллагууд, голлох намууд болон нэр дэвшиж байгаа улстөрчдийн нэр хүнд муу байгаа нь сонгогчдын санал өгөх идэвхийг бууруулдаг байна.

Манайхан төр засаг, улстөрчдийг болохгүй бүтэхгүйгээр нь дуудаж баахан шүүмжилдэг. Харин тэднийг сонгуулиар солих, өөрчлөх боломжтой гэдгээ ухамсарладаггүй. Жирийн иргэн бүр энэ боломжоо мэдэрч, сонгуульд идэвхтэй оролцвол өөрийнхөө дэмжсэн хүмүүсээ гаргаж ирэх боломжтой. Сонгуулийн ирц муу байгаа нь сонгогчдын боловсролын түвшин муу байгаагийн нэг илрэл гэж үздэг.

Судалгаанаас харахад сонгуульд оролцох залуусын идэвх мөн л багассаар байгаа аж. Залуус сонголтдоо хариуцлагагүй ханддаг, тухайн үеийн сэтгэл хөдлөлдөө автдаг зэрэг нь сонгуулийн ирцэд нөлөөлдөг. Мөн сонгууль шударга болдоггүй гэсэн бодол, аман яриа зэрэг нь хүмүүсийн идэвхэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг байна.

Энэ мэт олон зүйлээс шалтгаалж сонгогчдын ирц багассаар байгаа. 2008 онд 76 хувьтай сонгуульд оролцож байсан сонгогчид 2012 онд 67 хувь болтлоо буурсан нь цаашид үүнийг зайлшгүй анхаарах ёстойг сануулж байна. Хэрэв энэ сонгуулиар сонгогчдын ирцэд анхаарал хандуулахгүй бол тун чамлалттай тоо сонсогдож мэдэх нь. Хуульд зааснаар ирц тавин хувьдаа хүрэхгүй бол дахин сонгууль зарлаж бөөн зардал чирэгдэл болно.

Ингэхээр сонгогчдыг сонгуульд идэвхтэй оролцуулах, ирцийг нэмэгдүүлэхийн тулд тодорхой арга хэмжээнүүдийг зайлшгүй зохион байгуулах хэрэгтэй. Мэдээж, сонгогчдын боловсролыг дээшлүүлэхэд анхаарах ёстой ч энэ тийм богино хугацаанд хийчих зүйл биш. Тиймээс сонгогчдын санал өгөх идэвхийг өдөөх, сонирхол төрүүлэхүйц ажлуудыг хийх ёстой. Америкт л гэхэд сонгуульд санал өгсөн хүмүүстээ том том брэндийн дэлгүүрүүд нь тодорхой хувийн хямдрал үзүүлдэг гэнэ лээ. Санал өгснөө гэрчлэх баримтаа үзүүлээд дэлгүүрээс хувцас хунар худалдан авах, үйлчлүүлэхдээ хөнгөлөлт эдэлдэг гэсэн үг. Энэ нь төр засгаа байгуулахад өөрсдийн хичээл зүтгэлээ оруулсны урамшуулал бөгөөд нөгөө талаасаа хүмүүсийг сонгуульд идэвхтэй оролцуулах хөшүүрэг юм.

2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар манайх бас ийм нэг урамшуулал туршаад үзсэн. Санал өгсөн хүмүүст 1000 төгрөгтэй тэнцэхүйц гар утасны нэгж өгч байсан билээ. Үүнийг Сонгуулийн ерөнхий хороо зохион байгуулж байсан юм. Тэгвэл энэ удаагийн сонгуулиар үндэсний том компаниуд ийм ажлыг санаачлан хэрэгжүүлбэл яасан юм. Улсад хамгийн их татвар төлж, хичнээн хүнийг ажилтай орлоготой байлгаж, нэг ёсондоо улсаа чирч явдаг том компаниуд сонгуульд санал өгсөн хүмүүстээ хямдралтай үйлчлэх урамшуулал зарлавал ирц тодорхой хэмжээгээр өсөөд л ирнэ. Манайхан санал өгсөн хүмүүсийнхээ хуруун дээр нь бэхээр тэмдэглэдэг. Ийм бэхэн тэмдэглэгээтэй хүмүүст том сүлжээ ресторанууд 50 хүртэл хувийн урамшуулал зарлаж, үйлчлэхэд болохгүй юмгүй. Хэзээнээсээ монголчууд сонгуулийг баяр мэт санаж, гоёж гоодон очиж саналаа өгдөг. Саналаа өгчихөөд хүмүүс ресторанд очиж сайхан хооллож, ярьж хөөрөн сууг л дээ. Саяхан манай нэг том сүлжээ ресторан нэрийн пиццагаа 50 хувь хямдруулан, хэдэн өдөр л захиалгад дарагдан хөл хөдөлгөөнтэй бужигнана лээ. Нэг талаар компанийн сурталчилгаа, нөгөө талаасаа компани нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлан төр засгаа эмхлэн байгуулахад дэмжлэг үзүүлж байгаа хэрэг юм. Ийм үйл хэрэгт үндэсний том компаниуд бүгд идэвх санаачилга гарган оролцох хэрэгтэй л дээ. Ноолуурын “Говь”, “Гоёо”, “Алтай” брэндээс эхлээд “Номин”, “Оргил”, “Good price”, “Миний дэлгүүр”, “Боса”, “Наран”, “Мөнгөн завьяа” гээд дэлгүүрүүд бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээндээ 50-70 хувь хүртэл хямдрал зарлавал ёстой бужигнаад явчихна даа. Барилгын компаниуд ч тэр өдөр байр захиалсан хүндээ хөнгөлөлт үзүүлж болно. Үүрэн телефоны компаниуд ч санал өгсөн хүмүүсээ урамшуулах хамгийн оновчтой хувилбарыг гаргаад ирнэ.

Хэрэв үндэсний компаниуд ингэж зохион байгуулж чадвал хүмүүс саналаа эрт очиж өгчихөөд дэлгүүр хэснэ. Ресторанд орно. Үсчин, гоо сайханд орж иллэг массаж хийлгэнэ. Хол ойрын хүмүүстэйгээ утсаар хууч хөөрнө. Байраа ч захиалчихна. Эдийн засаг бага гэлтгүй эргэлдээд, хүмүүсийн сэтгэл санаа ч өөдрөг болно. Хамгийн гол нь сонгогчид саналаа идэвхтэй өгнө. Сонгогчдын ирц сайн бол төр засгаа эмхлэн байгуулах, дараагийн дөрвөн жил хэнээр улсаа удирдуулахаа сайн бодож сонгоно гэсэн үг.

их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Сонгуулийн сурталчилгааг сониноор явуулах нь хамгийн бодитой байдаг

Өнгөрөгч оны сүүлээр буюу 2015 оны арванхоёрдугаар сарын 25-нд Их хурлаар Сонгуулийн тухай хуулийг баталсан. Р.Бурмаа, Ц.Оюунгэрэл нарын гишүүдийн санаачлан боловсруулсан уг хуулиар Монгол Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгч, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн үндсэн зарчим, журмыг тодорхойлж холбогдох харилцааг зохицуулсан байдаг. Үндсэндээ Монгол Улсын Сонгуулийн тухай нэгдсэн хууль юм. Тэрхүү хуульд сонгуулийн сурталчилгааг хэвлэл мэдээллээр дамжуулан олон нийтэд хүргэхийг тодорхой зааж өгсөн нь бий. Тухайлбал, Сонгуулийн тухай хуулийн 77 дугаар зүйлийн “Сонгуулийн сурталчилгааны хэвлэмэл материал хэвлүүлэх, тараах, хүргэх тухай” хэсэгт “Нэр дэвшигч буюу нэр дэвшигчийн сонгуулийн штаб дараах хэлбэр хэмжээнээс хэтрүүлэхгүйгээр сонгуулийн сурталчилгааны хэвлэмэл материалыг иргэдэд тараах эрхтэй. Үүнд: гурван хэвлэлийн хуудас сонин, гурван хэвлэлийн хуудас сэтгүүл, хоёр хэвлэлийн хуудас ухуулах болон зурагт хуудас, хоёр хэвлэлийн хуудас нэр дэвшигчийн намтар, гурван хэвлэлийн хуудас хийсэн ажлын тайлан” хэмээн нарийвчилж заасан байна.

Мөн үүнээс гадна сонгуульд оролцогч нам, эвсэл буюу нам эвслийн сонгуулийн штаб сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрөө танилцуулсан дөрвөн хэвлэлийн хуудас сонин эсхүл сэтгүүл, гурван хэвлэлийн хуудас бүхий сурталчилгааны материал олон нийтэд тараах эрхтэйг хуульчилсан. Нэг хэвлэлийн хуудас гэдэг нь Сонгуулийн тухай хуульд зааснаар А4 хэмжээтэй цаасны найман нүүрийг хэлж байгаа аж. А4 хэмжээтэй цаасны найман нүүр гэдэг сонины гурван нүүрийг хэлнэ. Сонины нэг нүүрт А4 цаасны 2.5 нүүр материал зураг хөрөг, дэглэлт дизайнтайгаар багтдаг юм. Тэгэхээр нэг хэвлэлийн хуудас нь тухайн сонины гурван нүүр байх нь. Гурван хэвлэлийн хуудас хичнээн нүүр талбайг эзлэх нь ойлгомжтой. Ингэж өнгөрөгч оны сүүлээс мөрдөж буй Сонгуулийн тухай хуульд тодорхой заасан.

“Улсын Их Хурлын гишүүн, Ерөнхийлөгч, орон нутгийн хурлын төлөөлөгч нэр дэвшиж байгаа тохиолдолд тэдгээрийн хийсэн ажлын тайлан сонгуулийн сурталчилгааны материалын хэмжээнд тооцогдохгүй” хэмээх хэвлэл мэдээллийн байгууллагынхан анхаармаар заалт ч бас бий. Уг хуулийг хэлэлцэж байх явцад манай сонин “Сонгуулийн сурталчилгааг сониноор явуулахыг хориглосон хууль хэлэлцэх гэж байна” хэмээн хэвлэл мэдээлэлтэй холбоотой заалт бүрийг нь тайлбарлан, эсэргүүцэж байв. “Сонгуулийн сурталчилгааг сониноор явуулж болно, болохгүй гэсэн заалт орхигджээ. Радио, телевиз, цахим вэб сайт, тараах материалаар явуулж болно гэсэн нь сонин хэвлэлийн бизнес эрхлэгчдийг ажил мэргэжлээр нь ялгаварлан гадуурхаж Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчлөө” гэж эрх баригчдад хаяглан, Монголын өдөр тутмын сонины холбоо, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийг сонинуудаа дэмжихийг уриалж байсан удаатай. “Өдрийн сонин”-ы дэвшүүлсэн уриалга, нийтлэл ажил хэрэг болж түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн нь Сонгуулийн тухай хуулийн сонин хэвлэлтэй холбоотой дээрх заалтууд юм.

Сонгуулийн тухай хуулиар сонгуулийн сурталчилгааг санал авах өдрөөс 18 хоногийн өмнө эхлүүлж, санал авах өдрөөс нэг хоногийн өмнө дуусгана гэж заасан. П.Хашчулуун нийтлэлчийн бичсэнээр энэ нь өнөө “Хүн, хонь хоёроо ялгаж барагцаалахгүй 14 хоногийн хугацаа” гэдэг нь шүү дээ. Их хурлын энэ удаагийн ээлжит сонгуульд нэр дэвшихээр төлөвлөж байгаа нөхдүүд одооноос эхлэн сонин хэвлэлд, тэр тусмаа мянга мянган уншигчдын итгэлийг хөсөрдүүлэлгүй явж ирсэн өдөр тутмын тулхтай хэвлэлд ярилцлага өгч, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлж, өөрийгөө нийгэмд таниулж эхлэх хэрэгтэй.

Нэгэн цагт төрийн төв хэвлэлд ярилцлага өгч байж улстөрч болох зам мөрөө тодорхойлж байсан шиг ард түмний оюуны индэр, үзэл бодлынх нь чиг шугам, нийгэм цаг үеийн хамгийн гол толь нь болсон өдөр тутмын топ хэвлэлд ярилцлага өгч, өргөн олон уншигчдаар өөрийгөө үнэлүүлэх нь чухал.

Сонины нүүр талбай, эн цараагаар монголчуудтайгаа уулзан бодол санаагаа хуваалцаж, өөрийнхөө зорьж буй зам мөр, хүсэл тэмүүлэл, улс орныхоо ирээдүй, хөгжил дэвшлийн сайн сайхны төлөөх итгэл үнэмшлээ хуваалцах шиг үнэт зүйл үгүй билээ. Миний бие “Өдрийн сонин”-ы сэтгүүлчийн хувьд сонин хэвлэлийг онцлоод байгаа юм биш л дээ. Дэлхий нийтийн чиг хандлага, хөгжил дэвшлээрээ манлайлж буй улс орнуудын төр засгаа бүрдүүлж буй сонгуулийн үйл явцыг ажиглахад ийм л гаргалгаа харагдаж байна. Ухаандаа, Японд гэхэд улстөрчид нь хамгийн нэр хүндтэй сониндоо ач холбогдол өгч, тухайн сониноор дамжуулан мөрийн хөтөлбөрөө олонд хүргэдэг юм билээ. Ийм бэлээхэн жишээ дэлхийн олон оронд бий.

Өдөр тутмын сонинд гарсан мэдээлэл, нийтлэл, ярилцлага тэр чигээрээ түүх болж, тухайн сонины хуудсыг ураад шатаачихдаггүй л юм бол хичнээн мянган жил оюуны бүтээл болон хадгалагддаг. Мэдээллийн энэ эрин зуунд, цахим ертөнц хүчээ авч буй нийгэмд сонин хэвлэлийн гол үнэ цэн үүнд оршино. Бүр тодорхой хэлэх юм бол, сонинд нийтлэгдсэн хэн нэгний ярилцлага, тэмдэглэл тухайн хүний үзэл бодол, үйл хэрэг, амжилт бүтээлийн замнал, залуу насных нь хөрөг дүртэй хамт түүх болоод л архивлагдана. Үе удамд нь хэзээд ч он цагийн баримт болоод байж байна. Иймийн учир өдөр тутмын хэвлэлийг онцлоод байгаа хэрэг.

Их хурлын сонгуулийн жил олон зүйлийг хуулиар хориглодог. Сонгуулийн тухай хуульд ч энэ талаар тов тодорхой заасан байна лээ. Уг хуулийн 70 дугаар зүйлийн “Хууль бус сурталчилгааг хориглох” хэсэгт “мөнгө, эд зүйл тараах, аливаа үйлчилгээг төлбөргүйгээр болон хөнгөлөлттэй үзүүлэх, нийтийг хамарсан биеийн тамирын уралдаан, тэмцээн, баяр наадам, урлагийн тоглолт, хүлээн авалт, дайллага, цайллага, төлбөрт таавар, бооцоот мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах ивээн тэтгэх, сонгогчдыг гадаад дотоодод аялал зохион байгуулан оролцуулах, амралт сувилалд амраах”-ыг хориглосон. Мөн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим орон зай, мессэж ашиглан улс төрийн чансаа тогтоох зорилго бүхий аливаа хэлбэрийн шалгаруулалт зохион байгуулах, бусдыг гүтгэн доромжлох, хуурамч мэдээлэл тараах, хишиг хувь, хувьцаа өгөх, ажлын байранд зуучлах, ажилд оруулах, амлалт авах зэрэг олон зүйлийг хориглосон байдаг.

Тиймээс 14 хоногийн хугацааг хүлээлгүй наана нь өдөр тутмын хэвлэлүүдэд өөрийнхөө явж ирсэн зам мөр, ижий аав удам гарлынхаа үүх түүх, ус нутгийн бахархал болсон хүмүүс, улс орны хөгжил дэвшил, Улаанбаатарын ирээдүй… юу эсийг ярьж болох билээ дээ. Зөвхөн Их хурлын гэлтгүй орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшин өрсөлдөхөөр бэлдэж буй эрхмүүд эл бүгдийг эртнээс сайтар тунгаах цаг нь хэдийнэ иржээ. Улаанбаатар хотоос Их хурлын болон орон нутгийн сонгуульд өрсөлдөх хүмүүс наад зах нь агаарын бохирдлыг багасгах төхөөрөмж хэрэгжүүлж буй инженерүүд, техник технологийн шинэ дэвшлийг бий болгож буй баялаг бүтээгчдээ сониноор дэмжсэн, сурталчлан таниулсан ажлыг хийх хэрэгтэй байна.

Мөн бизнес эрхлэн баялаг бий болгож, гадна дотнын их дээд сургуульд боловсрол эзэмшсэн залуус улс орныхоо хөгжлийн талаарх шинэ санал санаачилга, үнэн бодитой мэдээллийг сониноор дамжуулан олон нийтэд хүргэж, итгэл үнэмшил төрүүлэх нь чухал юм. Тэдний үг яриа улс төрийн хийрхэгчдээс илүүтэй үнэн, амьдралтай сонсогддог. Олон нийтийг хамарсан тэмцээн уралдаан, найр наадам, урлаг соёлын арга хэмжээг сонгуулийн жилд явуулахыг нэгэнт л хуулиар хориглосон учир нийгэмд иргэн таны өөрийгөө таниулах ажил чинь сонин хэвлэлд ярилцлага өгч үг яриа, үзэл бодлоо үнэ цэнтэй болгон баталгаажуулах юм биш үү. Тулаанд өөрийгөө сорих талбар, хүчээ төвлөрүүлэх гол цэг чинь энэ бус уу.

Суурь боловсрол мэдлэгтэй, үзэл бодолдоо тууштай, гэгээн зам мөртэй, хэлсэн үгийнхээ төлөө хариуцлага хүлээх чадвартай тийм хүмүүс энэ удаагийн сонгуульд өндөр оноо авахаар харагдаад байгаа. Түүнээс “эх орон, газар шороо, ард түмэн минь” хэмээн хий хоосон орилсон хийрхэгчид, хэн нэгэн эрх мэдэлтэн, нам эвслийн гар хөл бологчид, нийгэмд үймээн таригч попууд нэг их сүрхий амжилт гаргах нь юу л бол. Учир нь одоогийн парламент боловсрол мэдлэггүй, ард түмнээ хуурсан хулхидсан, аман фигур мухар сүсгээр популизм хийсэн нөхдөөр дүүрчихсэн.

Тэдний хор уршгийг монголчууд ханатлаа амсаж, мэдэрлээ. Тийм хийрхэгч, популист, попуудыг өдөр тутмын тулхтай хэвлэл сониныхоо нүүр талбайд, ард түмний итгэл, оюуны индэр болсон талбарт гаргахыг хүсдэггүй юм. Эл бүгдийн эцэст өгүүлэхэд үзэл бодолдоо тууштай байж, Монгол Улсынхаа хөгжил цэцэглэлт, ард олныхоо сайн сайхан амьдралын төлөө нэгэн үзүүрт сэтгэлээр зүтгэхээр зориг шулуудсан нөхөд сонины гал тогоонд хичнээн ойртоно тэр хэмжээгээр амжилт олж, ард олны итгэлийг хүлээх нь дамжиггүй ээ.

их-уншсан мэдээ туслах-ангилал цаг-үе

Ч.Ганхуяг: Эх орноосоо жинхэнэ урвагчид бол С.Ганбаатар, Г.Уянга тэргүүтнүүд

CEO клубийн ерөнхийлөгч, “Хас”–ын Ч.Ганхуягийн ярилцлага “Өдрийн сонин”-ы нэгдүгээр сарын 28-ны өдрийн дугаарт хэвлэгдсэнийг вэб сайтдаа нийтэлж байна.

-Таны хувьд Швейцарийн Давос хотноо болсон дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалтад очиж Дэлхийн залуу манлайлагчдын форумд ороод ирсэн. Энэ удаагийн дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалт “Үйлдвэржилтийн дөрөв дэх хувьсгал” сэдвийн хүрээнд болсон гэж дуулсан?

-Миний хувьд албан ёсны чуулга уулзалтад оролцоогүй. Гэхдээ Дэлхийн залуу манлайлагчдын форумд оролцсон хүмүүстэй санал солилцсон. Мөн “Монголын үдэш” арга хэмжээнд оролцоод ирлээ. Давосын чуулга уулзалтыг үндэслэгч Клаус Шваб гуай “Аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгал” ном гаргаснаа оролцогчдод танилцуулж, ерөнхийдөө энэ хүрээнд асуудлууд яригдсан.

Хүн төрөлхтөн цахилгаан хэрэглэж, уурын хөдөлгүүр зохион бүтээсэн цагаас хойш компьютер, гар утас гэх мэтчилэн технологийн хөгжил биднийг дахин нэг том өөрчлөлтийн зааг дээр авч ирлээ.

Дэлхийн хүн амын өсөлт, дэлхийн дулаарал, улс орнуудад болж буй эдийн засаг, нийгмийн хямрал, Дундад Азид болж буй мөргөлдөөн ярианы гол сэдэв болсон. Хүн төрөлхтөн ядуурал, өлсгөлөнгөөсөө салж чадаагүй, баян ядуугийн зааг дээр бүх зүйл автоматжиж байна. Тиймээс дөрөв дэх аж үйлдвэрийн хувьсгалын дүнд хүмүүс ажилгүй болох магадлалтай.

-Яагаад?

-Учир нь илүү бүтээмжтэй робот хүнийг орлоод явна. Хиймэл оюун ухаан бий болоод ирэхээр хүнийг бүрэн орлох боломжууд гараад ирчих тул нэг талаас роботууд бүх зүйлийг хийснээр нийгмийн дундаж анги байхгүй болно. Хүний хөдөлмөрийг роботууд хийгээд ирэхээр тэр хүмүүс ажилгүй болох сөрөг талтай. Хүмүүс оюуны хөдөлмөр хийж сайхан амьдрах боломж бий гэдгийг дэлхийн удирдагчид хэлж байна. Эдийн засгийн форумын сайн тал нь дэлхийн шилдэг удирдагчдыг нэг дор цуглуулдгаараа онцлогтой. Энэ жилийн онцлох хүн гэвэл Канадын залуу Ерөнхий сайд Жастин Трудо байлаа. Бусад нь бол яахав өнөө л ирдэг хүмүүс нь ирсэн.

-Та Дэлхийн залуу манлайлагчдын чуулганд оролцсон. Тэд ямар асуудлыг хөндөж байсан бэ. Дэлхийн эдийн засгийн чиг хандлагын тал дээр залуус ямар байр суурьтай байна?

-Дэлхий дээр болж буй бүхий л зүйлс маш их савлагаатай болчихлоо. Хятадад Шанхайн хөрөнгийн бирж савлахад л Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж арилжаагаа зогсоож байх жишээтэй. Хятадын удирдагч Си Жиньпиний авлигатай хийж буй тэмцэл нь ихээхэн хэмжээний мөнгө Хятадаас гаргахад хүргэлээ. Энэ нь өөрөө Хятадад эргэлдэж буй мөнгөнд нөлөөлж, нээлттэй эдийн засаг руу шилждэг байдлыг хааж эхэлсэн тул эдийн засгийн өсөлтийн хувь нь зургаа руу орж байна. Эдийн засгийн энэ үйл явц нь дэлхийн бусад аж үйлдвэржсэн орнуудад нөлөөлөл үзүүлж байгааг дэлхийн томоохон эдийн засагчид анхааралтай ажиглаж байна л даа. Мөн Хятадын геополитикийн асуудлыг хөндөж байсан. Тухайлбал, Хятад Африкийн зарим орнуудын өрийн асуудлыг шийдэж байгаа хэлбэрээс эхлээд Тайваньд гэхэд Хятадтай ойр дотно харилцаатай байхыг эсэргүүцдэг сөрөг хүчний намынх нь эмэгтэй ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. Энэ нь геополитик, эдийн засгийн дараагийн алхмуудад нь сөргөөр нөлөөлж эхэллээ.

Манай орны хувьд хоёрхон хөрштэй болохоор тэднийгээ л сайн харах хэрэгтэй. Нэг талаасаа аюул заналхийлэл, нөгөө талаасаа бидэнд байнгын боломжийг гаргаж өгч байдаг. Харамсалтай нь бид боломжуудаа авах тал дээр дэндүү хойрго ханддаг.

-Хятадын эдийн засгийн нөлөөлөл нь бидэнд хэр хүчтэй доргилт өгөх вэ. Эдийн засгийн тал дээр манай улс Хятадаас хараат шахам байдаг шүү дээ?

-Монгол Улс 100 хувь Хятадын эдийн засгаас хамааралтай. Бид нефтийн бүтээгдэхүүнээс бусад зүйлийг бараг 100 хувь Хятадаас авдаг. Экспорт мөн 100 хувь Хятадтай хамааралтай. Манай гадаад валютын дотогшоо чиглэсэн урсгал Хятадаас орж ирдэг. Хятад хаалгаа хаахад Монгол Улс дампуурна гэсэн үг. Хятадын эдийн засаг саарахаар ямар аюул болдгийг нүүрс, зэсэн дээрээс харж болно. Монголчууд үүнийг ходоодоороо мэдэрч эхэлсэн.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч “Уул уурхай, металлург: Бодлогын төлөв” уулзалтад оролцсон гэсэн. Үр дүн гарав уу?

-Уул уурхайн чиглэлээр Монгол Улстай бизнес хийж болно. Уул уурхайн түүхий эдийн баялагтай гээд итгэлийг сэргээх зүйл ярьдаг ч харамсалтай нь улс төрийн тогтвортой байдал, тогтвортой бодлого байхгүй байгаа нь Монголыг тоож ирэх хүнгүй болгосон. Дэлхийн улс орнууд хөрөнгө оруулагч олох гэж үйлээ үзэж байхад манайхыг гэх хүн харамсалтай нь алга. Бид өөрсдийн боломж, хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг алдсан.

Азийн бар Тайланд гэхэд “Хүчтэй, хамтдаа” гээд өөрсдийгөө рекламдаж байна. Индонези, Австрали, Америк гээд дэлхийн бүх орнууд гадны хөрөнгө оруулалтын төлөө алалцаж байхад ганцхан манайх л түлхдэг. Үнэнийг хэлэхэд манайх шиг тэнэг улс алга.

-Одоо бид яах ёстой юм. Давосын чуулга уулзалтын үеэр манайд хөрөнгө оруулах сонирхолтой хүмүүс юу гэж байсан бэ?

Бид хөрөнгөө аваад ирье гэж байсан хүмүүсээ “амжилттайгаар” хөөгөөд явуулчихсан. Г.Уянга, С.Ганбаатар тэргүүтэй хоосон толгойтнууд “Засгийн газраа унагана” гээд явж байгаа аманд нь орчихлоо. Энэ хүмүүсээр хувь заяагаа шийдүүлж байна. Гэтэл бизнес эрхэлж, шударгаар хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүмүүс Монголдоо байх уу эсвэл бүх зүйлээ хаяад дүрвээд явах уу гэдэг сонголтын өмнө ирчихлээ. Бусад орнуудад зэр зэвсгийн дайн болж байхад манайд популизмын дайн болж, популистуудад зодуулаад дууслаа.

-Дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалт болж байх үеэр Засгийн газрыг огцруулах бичгийг өргөн барьсан. Монголд болж буй энэ жижиг улс төр тэнд мэдрэгдэж байсан уу?

-Хөрөнгө оруулагчид биднийг юм хийдэг Ерөнхий сайдтай болоод Засгийн газар нь ганц жил ч гэсэн тогтвортой ажиллах нь гэж харж байтал Засгийн газрыг огцруулах төсөл өргөн барьснаараа “Эд нар хэзээ ч бүтэхгүй юм байна” гэсэн ойлголтыг нь улам баталсан.

Монголд болж буй улс төрийн бүхий л процессыг гадныхан анхааралтай ажиглаж байдаг. Дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалтын үеэр Ерөнхий сайдыг огцруулах төслийг өргөн барьсан нь хангалттай сөргөөр мэдрэгдсэн. Засгийн газар бонд босгох гээд гадны банкируудтай уулзаад явж байхад ийм зүйл болсноороо гацаачихлаа. Монголын нэг хүн 14 мянган ам.долларын өртэй боллоо гээд хачин хачин тоо гаргаж ирээд ярьж байна. Улс өртэй байгаа нь үнэн. Энэ өрийг ав гэж байгаа юм биш. Гэхдээ тооцоо судалгаа хийгээд оруулаад ирвэл хариуцлагатай зарцуулах ёстой. Өмнөх Чингис, Самурай бонд шиг хүмүүст тарааж дараа нь бие биенийгээ барьж шоронд хийдэг байдлаар зарцуулж хэрхэвч болохгүй.

Рио Тинтогийн өөртөө авсан зээлийг хүчээр бидний нуруун дээр авч ирж үүрүүлэх маягаар тайлбарлах хэрэггүй. Энэ бол Рио Тинтогийн л өр. Шангри Лаг барихад Керри групп, MCS зээл авсан бол тэдний л өр. Шангри Лагийнхаа өрийг тэд л төлөх болохоос бид төлөхгүй. Өрөө төлж чаддаггүй юмаа гэхэд цаад хүмүүс нь барьцаанд нь Шангри Лаг нь л авна. Шангри Лаг өрөнд авлаа гээд Монголоос өргөөд аваад явчихгүй. Шангри Ла Монголд ирсэн жуулчдад л үйлчилнэ. Уул уурхай үүнтэй яг адилхан. Нэг км-ийн доор байгаа газрыг баялаг гээд иргэдээ утаагаар амьсгалуулж, шавраар хооллуулж, баастай нь хутгаад сууж буй популист улстөрчдийг би үзэн ядаж байна.

-Баялаг гэдгийн үнэ цэнийг өнөөдрийг хүртэл манайхан ойлгохгүй байгаа юм биш үү?

-Салхины аясаар хийсч байдаг элс үнэ цэнгүй байдаг даа. Элсний карьераас элсийг нь авч цэвэрлээд барилга барьж буй компаниудад зарсны дараа тэр баялаг болдог. Уул уурхайн баялаг гэдэг чинь эзэндээ очиж, эргэлтэд орж мөнгө болсноор баялаг болдог юм. Түүнээс биш Монголын газар нутгийг зарж, барьцаанд тавин, зээл аваад бидний баялгийг худалдчихлаа гэж ярьдаг энэ хоосон ярианаас салах цаг болсон. Энэ бол бизнес. Ийм бизнесийг ойлгохгүй хүмүүс Монголыг худалдчихлаа гэж ярьж байгаа нь ямар ч сонголтгүй болгодог. Бид эдийн засгийн тусгаар тогтнол, эрх чөлөөгөө алдсанаар цаашдаа улс орны тусгаар тогтнолоо алдах хэмжээнд хүрч болзошгүй. Тиймээс жинхэнэ эх орноосоо урвагчид бол С.Ганбаатар, Г.Уянга тэргүүтнүүд. С.Ганбаатарыг дээрээ залсан ХҮН-ынханд юу хэлэх вэ дээ. Тэр намд нь байгаа миний найзууд бол өөдгүй, хоосон толгойтой, тэнэг новшнууд юмаа гэж “Өдрийн сонин”-оор дамжуулаад хэлчихье. С.Ганбаатарын улс төрийн рейтинг нь нэгдүгээрт яваа учраас энэ хүн гараад ирвэл би Тамгын газрын дарга болно гээд зүүдэлж яваа андуудаа хараад дургүй хүрч байна. Ганц удаа ч болтугай хүн ажиллуулж үзээгүй, насаараа худлаа ярьж явсан хүнийг өөрсдийнхөө дээр тавьчих юм.

-Дэлхийн эдийн засгийн форумын үеэр “Монголын үдэш” арга хэмжээ болж Монголыг сурталчилсан. Гадныхан хэр сонирхож байсан бэ?

-Давосын чуулга уулзалтын үеэр “Монголын үдэш” арга хэмжээ болдог. Тэнд Ерөнхийлөгч оролцдог. Манайхан Төрийн тэргүүнээ янз бүрээр муу хэлдэг. Ерөнхийлөгчийн зүгээс гадны орнуудад Монгол Улсыг сурталчлах арга хэмжээг тууштай зохион байгуулж ирсэн, тууштай чанарыг нь би дэмжиж байгаа. Манайхан аливаа ажил эхлүүлчихээд удалгүй уйддаг бол Ерөнхийлөгч энэ тал дээр тууштай ажиллаж чаддаг. “Монголын үдэш” арга хэмжээг Худалдаа хөгжлийн банк сүүлийн гурван жил дангаараа спонсорлож хийлээ. Худалдаа хөгжлийн банкныхан Монголынхоо төлөө мөнгөө зарж, өндөр хэмжээний арга хэмжээг зохион байгуулж байгаад нь баярласнаа илэрхийлье. Эх орончид гэж ийм л байх ёстой. Монголынхоо нэрийг дэлхийн тэр том удирдагчдын өмнө өндөрт өргөж, өөрсдийгөө өрөвдүүлэхгүй харин ч эсрэгээрээ бусдаас илүү байж чаддагт баярлалаа. Миний таньдаг зарим хүн арга хэмжээний талаар муулж бичсэн байна лээ. Ингэж бичиж байгаа хүмүүст чин үнэнийг хэлэхэд би гомдсон. Энэ хүмүүсийг би найзын жагсаалтаас хасна. Надад өөдгүй, эх оронч бус найз нөхөд хэрэггүй.

-Таны зохион байгуулдаг Монголын эдийн засгийн форум “Монголын үдэш” арга хэмжээний эхлэл байсан гэдэг юм билээ?

-Монголын эдийн засгийн форумаас энэ арга хэмжээний эхлэлийг тавьж байсан. Уг арга хэмжээг улам цар хүрээтэй болгож, Монгол Улс бол гуйлгачин гэдэг имижээс салгаж дэлхийн хурдтай хөгжиж буй соёлт хүн төрөлхтний нэг мөн гэдгийг харуулсан арга хэмжээ болсон. “Монголын үдэш” арга хэмжээ чуулга уулзалтын хамгийн хүндтэй арга хэмжээнүүдийн нэг болж чадсан. Монголын бизнесийн байгууллагууд төртэйгөө хамтраад улам өргөжүүлээд явуулаасай гэж хүсдэг.

-Манай орны хувьд аж үйлдвэржилтийн дөрөв дэх хувьсгалд оролцох ямар боломж бий вэ?

-Танай сонин дээр бизнесийн байгууллагуудын мэдэгдэл гарсан байна. Бизнесийн байгууллагууд Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрыг дэмжиж байгаа. Үүгээр популизм хийж байгаа, том төслүүдийг оролдох гэж байгаа, дахиж бидний амьдралыг зогсоох гэж байгаа, бидний хүүхдүүдийн ирээдүйгээр тоглох гэж байгаа, Улаанбаатарын энэ утааг үхэн үхтэл биднээр амьсгалуулах гэж байгаа нийгмийн өөдгүй шаарнуудтай нээлттэйгээр тэмцэнэ. Улстөрчдөд хандан “Хэрэв та нараас болоод засаг унаад, том төслүүд гацаанд орвол та нартай улс төрийн хариуцлага тооцно” гээд хэлчихье.

-Улс төрийн хариуцлага аа…?

-Дараагийн сонгуулиар бидэнд битгий хандаарай. Бизнесийнхэн бид та нарыг дэмжихгүй гэдгийг баялаг бүтээгчид нэгэн дуугаар хэлнэ. Дахин та нараар тоглуулахгүй.

Популист завхай үйлдлийг хийж буй улстөрчдийг дэмжсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллагад бид дахин ганц ч төгрөгийн реклам өгөхгүй. Бид ингэж л тэмцэнэ. Манайхан өөрсдийн гишүүд дээрээ хяналт тавиад явна. Энэ популизмыг зогсоохгүй бол арай дэндэж байна. Хариуцлагагүй улстөрчид, хариуцлагагүй сэтгүүлзүй биднийг мангасын аманд аваачиж хийчих гээд байна л даа. Төмөр зам, Таван толгой, Оюу толгойг хар. Хийж бүтээсэн юм нь байж байгаа. Улстөрчид бүх зүйлийг зогсоох гацаах, болж байсан зүйлсийг нураах тийм л зүйл хийж байна.

-Гадныхан яг ямар салбарт хөрөнгө оруулах сонирхолтой байгаа бол?

-Гадны хөрөнгө оруулагчид аль ч салбарт хөрөнгө оруулж болно. Гэхдээ өнөөгийн нөхцөлд аль ч салбарт хөрөнгө оруулах сонирхолгүй байна. Эхний ээлжинд уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулъя гэж байсныг нь унагаах аюулд хүргэчихлээ.

-Давосын эдийн засгийн чуулга уулзалтад орсноор ямар үр дүнд хүрсэн юм бэ. Нэг талдаа болж бүтэх зүйлсийг нь яриад байхад нөгөө талд нь Засгийн газрын байр суурь ганхах хэмжээнд хүрчихсэн байна?

-Гадны хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээх гээд Швейцарьт очдог. Гэтэл ар хударгаар нь ийм ажиллагаа явагддаг. Давосын эдийн засгийн чуулганы үеэр дандаа Засгийн газар, сайд огцруулна гэдэг зүйл явдаг л даа. Хамгийн хорлонтой нь улс орны язгуур эрх ашгийг нураая, хорлоё гэсэн өөдгүй хүмүүсийн ажил байдаг. Ерөнхий сайдыг огцруулахад гарын үсэг зурсан 19 хүн бол өөдгүй новшнууд.

Засгийн газрыг огцрууллаа гээд бидэнд ямар ч ашиг байхгүй. Бидэнд муу тал нь ирнэ. Миний харж байгаагаар Оюу толгойн гэрээ бол Монголын аврал. Яагаад гэхээр тэр хүмүүс чинь дахиад манайд мөнгө хийе гэж байна. С.Ганбаатар болохоор манай баялгийг хуу хамаад явчихсан гэж ярьдаг. Юм хэлээд ч ойлгодоггүй мал адгуус шиг хүнтэй ярихаас ч халширч байна. Шангри Ла дээр жишээ авч байгаад маш тодорхой тайлбарлаж бичсэн. Насаараа худлаа ярьсан, наад захын эдийн засгийн ойлголтгүй, боловсролгүй, зөвхөн хүмүүст таалагдахын тулд гоё ярьдаг алиалагчтай харьцахад хэцүү. Надад насаараа худлаа ярьсан хүнтэй би харьцахгүй. Би булайг нь дэлгэнэ. Энэ хүнийг би Ерөнхий сайд С.Батболдтой танилцуулж дэмжлэгийг нь авч өгч, долоо хоног бүр уулзалт зохион байгуулж бүх найз нөхдүүдтэйгээ уулзуулдаг байлаа. Өөрийнхөө зохион байгуулдаг байсан бүхий л арга хэмжээндээ оролцуулж СЕО клубийн гишүүдтэй танилцуулж, “Алтан сарнай”-д тодорхойлж “Алтан сарнай”-н эзэн болгож байлаа. Тэр хүн энэ бүхнээсээ ичдэггүй юм аа гэхэд би ичиж байна. Мөнгийг нь төлөөд бүх аймгуудаар болон Хас банкны бүх ажилчдаа цуглуулан лекц уншуулж байсандаа уучлалт гуйж байна. Ийм хүнтэй та нарыг уулзуулсандаа ичиж байна.

-Дэлхийн эдийн засаг хүнд байна. Үүнийг дагаад Монголын эдийн засаг ямар байна гэх нэг хэсэг байхад нөгөө хэсэг нь дэлхийн эдийн засаг хямраагүй гэдэг тайлбар хийж байгаа харагдах юм. Та харин юу гэж харж байна вэ?

-Дэлхийн эдийн засаг хямраагүй. Харин савлагаатай байгаа. Хятадын хөрөнгийн зах зээл долоон хувиар өсч байна. Энэ хямрал биш. Манай эдийн засаг 17 хувьтай өсч байхад Хятадын эдийн засаг 7-8 хувийн өсөлттэй байдаг байсан. Тэгвэл хойд хөрш Оросын эдийн засаг хүнд байгаа. Зөвхөн газрын хэвлийгээс гарсан баялгаасаа 100 хувийн хамааралтай байсан орнуудын эдийн засаг хямарч байгаа юм. Орос, Казахстан, манайх байна. Үүнээс л дүгнэлтээ хийх ёстой. Одоо ярих биш хийх цаг нь болсон. Газрын гүнээс ухан гаргаж ирсэн баялгаа тараан өгч дараагийн сонгуульд ялдгаа болих хэрэгтэй. Энэ хүмүүс сонгогдсоны дараа ч амьдрал үргэлжилж, үр хүүхдүүд нь амьдарсаар байна. Монгол Улс эзэнтэй байх нь үнэн л юм бол бидний үр хүүхэд эзэн болж суух ёстой. Биднийг боддоггүй юм аа гэхэд үр хүүхдээ бодоод хулгайлдаг, худлаа ярьдаг, таалагдахын тулд юу ч хамаагүй хийдгээ боль. Улстөрчид одоо хийнэ гэсэн ажлаа хиймээр байна. Бизнесийнхэн бид байгаа нөхцөл байдалд нь тааруулаад чадах ядахаараа татвараа төлөөд ажлын байраа хадгалаад явж байгаа. Нийгмийн хамгийн өөдгүй, чадалгүй, залхуу хэсэг нь нийгмээ бужигнуулан хооронд нь талцуулж доош нь татаад улс орны язгуур эрх ашгийг умартаад эхлэхээр чимээгүй суух арга алга.

-Та ирэх сонгуульд МАН-аас нэр дэвших юм уу. Эсвэл бизнесээ хөгжүүлээд явах уу. Хэрэв гишүүн болчихвол улстөрчидтэй нэлээд ширүүн үзэх бололтой?

-Ирэх сонгуульд нэр дэвшихгүй гэдгээ албан ёсоор хэлчихье. Яагаад гэхээр Хөрөнгө оруулагч үндэстэн, Ард санхүүгийн нэгдэл, СЕО клубийнхэндээ би амласан зүйл байгаа болохоор хийх зүйл их байна. СЕО клуб, Монголын эдийн засгийн форумаар дамжаад тодорхой хэмжээнд бизнесийн язгуур нийтлэг эрх ашгийг хамгаалах улс төрийн ажилд оролцоно. Тэглээ гээд аль нэг намаас нэр дэвшээд УИХ-д очихгүй. Би Ардын намын гишүүн гээд намаа шүүмжлэхгүй байж болохгүй. УИХ дахь МАН-ын бүлгээс Ч.Сайханбилэгийг огцруулахыг 100 хувиар дэмжсэн байна лээ. Үүн дээр би шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Дараагийн сонгууль биш Монголын ард түмний эрх ашгийн төлөө ажиллана гэж энэ хүмүүс сонгогдсон. Ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө гээд гараад ирсэн юм бол битгий бизнесийн нэрийг барьж “Татвар нэмэхгүй гэчихээд нэмчихлээ” гэж ярь. Одоогийн нөхцөлд Засгийн газар тогтвортой байх нь нэн тэргүүний асуудал болчихоод байна. Оюу толгойн төсөл хөдлөх нь чухал. Надад Оюу толгойн хувьцаа, ямар нэгэн гэрээ байхгүй. Тиймээс чөлөөтэй ярьж болно. Энэ утгаараа Оюу толгой төсөл миний хүүхдэд, Монгол Улсад, бидний бизнест хамгийн чухал. Бидэнд өөр гарц байхгүй.

их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хэн хаана дэвших вэ? (II)

Post author By Энхцагийн Энэрэл
Post date 2016-02-15
No Comments on Хэн хаана дэвших вэ? (II)

УИХ–ын сонгуульд хэн аль намаас нэр дэвшихээр төлөвлөж, хэн аль тойргийг тордож байгаа талаар бид тоймлон хүргэж байгаа билээ.

ӨМНӨГОВЬ

Өмнөговь аймагт мандат нь нэг болсноор 2012 оны сонгуульд АН-ын Ц.Баярсайхан жагсаалтаар УИХ-д орох үүдээ нээж, Д.Бат-Эрдэнэ гишүүн тойрогтоо өрсөлдөж байлаа. Харин өнөө жил тэд байраа солих магадлалтай. Гэхдээ энд нэр нь яригдах бас нэгэн хүн бол Өмнөговийн Засаг дарга Б.Бадраа. Аймагтаа бас боломжийн ажил хийсэн гэдэг итгэлтэй тэрбээр УИХ-д хүч үзэх хүсэлтэй байгаа. Харин МАН-аас шинэ нэр дуулдаж байна. Өмнө нь энэ тойргоос МАН-даа нэг бус удаа суудал авчирч өгч байсан “Монросцветмет”-ийн Х.Бадамсүрэн нэр дэвших бодолгүй байгаа юм билээ. Тиймээс орон нутгийн бизнесмэн Б.Энхболд гэсэн залуу яригдаж эхэлжээ.

БАЯНХОНГОР

АН-ын хувьд тодорхой. Д.Ганбат, Х.Баттулга хоёулаа явна гэх. Тэдний рейтинг Баянхонгортоо урьдын адил байгаа гэлцэнэ. Шинэ сум байгуулах төсөл баянхонгорчуудад наалдаж очсон байж таарна. Бидон савны дуулиан ч нутаг орондоо нэмэх оноо болж таарах биз. Хэрэв Х.Баттулга жагсаалт руу орох хувилбар яригдвал АН-ын ҮЗХ-ны гишүүн, “Жип сервис”-ийн Д.Мөнх-Эрдэнэ гэдэг залуу явах болов уу. Гэхдээ намынхаа даргаа зоригтой шүүмжлээд байдаг гэх түүнд боломж олдох эсэх нь эргэлзээтэй. Харин МАН-ын хувьд Г.Занданшатар, “Спирт бал бурам”-ын Л.Элдэв-Очир нарын нэр зоогджээ.

АРХАНГАЙ

Архангайд УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр, Сангийн сайд Б.Болор нар дахиад тойрогтоо очно гэж байгаа. Учир нь тэнд рейтинг нь тун өндөр байгаа гэнэ. Архангай ч хэзээнээсээ цэнхэр газар, тэд ч өнгөрсөн дөрвөн жил гүйцэтгэх засаглалд ээлжлэн орж байсан хүмүүсийн хувьд хөрөнгө ихээхэн шийдүүлжээ. Гэхдээ Фортуна буюу Н.Батбаяр гишүүн жагсаалтад орно гэж үзэж магадгүй. Тэр тохиолдолд Р.Гончигдорж гишүүн улстөрчийн карьераа дуусгаж өөр тийш очно гэсэн шийдвэр гаргачихгүй бол очих биз ээ. МАН-аас НАМЗХ-ны ерөнхийлөгч Г.Тэмүүлэн очно. Өмнөх сонгуульд аав нь очихоор сайтар бэлдсэн байсан ч улс төрийн нөхцөл байдал өөрчлөгдсөнөөр нэр дэвшээгүй. Харин энэ удаад аавын бэлтгэсэн боломж хүүд нь ирнэ гэх хүмүүс байна. МАН-ынхан энэ сонгуульд дарга нараа жагсаалтад үлдээх бус халуун цэг рүү явуулна гэсэн тооцоотой байгаа. Үүний дагуу намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат Архангайд ирж таарч байгаа ажээ. Хэрэв жагсаалтад бичигдэхээр болбол оронд нь Т.Бадамжунай эсвэл Ё.Баатарбилэг нар яригдана.

БАЯН-ӨЛГИЙ

Энэ тойрог бусдаас онцлогтой газар. Олон жил цөөн хэдэн нэр дэвшигч ээлжлэн нэр дэвшиж, ээлжлэн гарч ирсэн газар. Сураг дуулахнээ Баян-Өлгий МАН-ын нэр дэвшигчдийг тодруулах хэлэлцүүлэг сунгаа ид явагдаж байгаа ажээ. МАН-ын намын хорооны дарга Г.Солтан, дэд дарга А.Гыламхан мөн ХХАА-н дэд сайд асан Ж.Сауле нар тэргүүлж байгаа гэнэ. Гэхдээ өмнөх сонгуульд нэр дэвшиж байсан А.Тлейхан гишүүн, Ж.Баделхан нар нар дэвших эрхийн төлөө хүчтэй өрсөлдөнө. Одоогийн УИХ-ын гишүүн А.Тлейхан тойрогтоо яах аргагүй хүчтэй өрсөлдөгч болж таарна. Гэхдээ тэрбээр жагсаалт руу орж ч болох талтай. Баян-Өлгийчүүд жагсаалтад өөрсдийнхөө төлөөллийг оруулахыг нэлээд шахах бололтой. Тэгвэл эмэгтэй бас цөөнхийн төлөөлөл гээд давхар эрх ашгийг хангаж чадна гээд Ж.Саулегийн нэр ч яригдаж таарах байх. Бас Т.Аубакир хэмээх залуугийн нэр сонстож эхэлсэн бөгөөд орон нутгийн сонгуульд намаасаа нэгээр бичигдэж иргэдийн төлөөлөгч болсон мөртлөө хуралдаа нэг ч сууж байгаагүй, Казахстанд амьдардаг гэсэн хэл ам дагалдаж байгаа гэнэ. Ерөнхийдөө Баян-Өлгийгөөс УИХ-д нэр дэвших дээр МАН-ынхан ихээхэн өрсөлдөөнтэй байгаа бололтой. Гэхдээ орон нутгийн иргэд нэр дэвшигчдийн асуудал дээр өөрчлөлт хийж, салхи оруулах цаг болсон гэж ихээхэн ярьж байгаа юм байна. Казах түмний нэрээр төрийн түшээ болчихоод хэрэг түвэгт орооцолдож, улмаар гадагшаа зугатан гарч байгаа хүмүүсийг олон жилийн турш сонгон явуулж байсан нь алдаа болж, харин залуу шинэ хүнийг дэмжих бас эмэгтэй хүнд итгэл үзүүлэхэд болохгүй юуных вэ гэлцэх болжээ. Казахын уламжлалаар эмэгтэйчүүдэд эрх мэдэл өгөхөөс цааргалж ирсэн ч өөрчлөгдөж байгаа бололтой. Харин АН-ын хувьд нэр дэвшигчид нь тодорхой байна. УИХ-ын гишүүн А.Бакей, Зам тээврийн дэд сайд асан саяхан Ерөнхий сайдын зөвлөх болсон Х.Ержан нар нэр дэвших ажээ. Бас аймгийн Засаг дарга Х.Дармен боломжийг хүлээн суугаа байж таарна. Мөн сүүлийн үед сошиалаар сурталчилгаа нь харагдах болсон А.Алаубек хэмээх залуу МАХН-аас өрсөлдөхөөр бэлдэж байгаа юм байна. Түүнийг УИХ-ын гишүүн К.Сайраны хүргэн хэмээж байна.

ЗАВХАН

Энэ тойрог бас л тулаантай тойргийн нэг. Харин ч Завханы хүчтэй нэр дэвшигчийн нэг Д.Оюунхорол жагсаалтад орсноор бусдад нь бас ч боломж гарлаа. Мөн бас нэг хүчтэй нэр дэвшигч бол Я.Санжмятав. АН-аас УИХ-ын гишүүн Я.Санжмятав эндээ дахин үзэж таарна. Ер нь бол аль ч намын нэр дэвшигч түүнтэй л өрсөлдөх гэж түүртэх байх. Бас Төрийн банкны захирал Д.Батсайхан, Санхүүгийн зохицуулах хорооны З.Нарантуяа нарын нэр ч явж буй. З.Нарантуяа бол АН-ын нэр хүндтэй, чамбай эмэгтэйчүүдийн нэг. УИХ-ын даргын зөвлөхөөр ажиллаж байгаад Санхүүгийн зохицуулах хорооны даргаар ирсэн. МАН-аас Ш.Сайхансамбуугийн дүү Ш.Батсамбуу явахаар яригдаж байна. Харин ах дүүг сэлгэх болсон шийдвэр нь төрсөн ах дүүсийг эвдрэлцүүлэх шалтгаан болжээ. Намын зүгээс ахыг нь болсон гэж үзээд дүүд нь боломж өгснөөр “Нарантуул”-ын Ш.Сайхансамбуу нар таарамжгүй, хөрөнгө өмчийн асуудалдаа тулж байгаа гэдэг. Тиймээс гишүүн асан Ш.Сайхансамбуу МАХН-аас нэр дэвших боломжийг судалж, үгүй бол бие даах төлөвлөгөөтэй гэсэн. Мөн сүүлийн үед тойргоо тордож, Завхан руу завгүй жирийлгэх болсон хүн бол “Сонор трейд”-ийн Б.Энхболд. Тэрбээр Завхан аймгийн нутгийн зөвлөлийн дарга бөгөөд хүүхдүүдийн дунд математикийн уралдаан тэмцээнээс эхлээд олон зүйл зохион явуулсан гэсэн. УИХ-ын гишүүн асан Д.Балдан-Очир энэ удаад мөн нэр дэвшихээр бэлдэж байгаа бөгөөд боломж олдохгүй бол МАХН-ыг сонирхож байх талтай.

ӨВӨРХАНГАЙ

Өвөрхангай хэзээнээс нэр дэвшигчид олонтой, өрсөлдөөн тэмцэлдээн ихтэй тойрог. Энэ парламентад гэхэд Өвөрхангайн гаралтай УИХ-ын гишүүд хамгийн олон байгаа ч гэгддэг. МАН-аас гэхэд өмнөх сонгуульд жагсаалтаар орж ирсэн Я.Содбаатар гишүүн төрөлх тойрогтоо өрсөлдөж таарна. Бас өмнөх сонгуульд бараг ялсан ч парламентад сууж чадаагүй С.Чинзориг яах аргагүй өрсөлдөж таарна. Мөн МАН-ын намын хорооны дарга Д.Тогтохсүрэнг өнөө жил нэр дэвшүүлэхгүй үлдээхийн аргагүй гэгдэж байгаа. Бас өнгөрсөн сонгуульд анх удаа хүч үзсэн мөртлөө өндөр амжилт үзүүлсэн Зам тээврийн сайд асан Н.Төмөрхүү бас ирэх талтай. АН дээр ч яригдаж байгаа хүмүүс олон. Хуучин Г.Батхүү, З.Энхболд, Д.Зоригт гээд хуучцуул жин дарж сонстдог байсан бол одоо залуус яригдах болжээ. УИХ дахь АН-ын бүлгийн ажлын албаны дарга С.Дэмчиг, Баялаг бүтээгчдийг дэмжих холбооны ерөнхийлөгч Ч.Даваабаяр, Ерөнхий сайдын зөвлөх Б.Даваацэрэн, МОАХ-ны Төмөрөө гэгддэг ТӨХ-ийн хорооны дэд даргаар ажиллаж байсан нэгэн бас намын хорооны дарга Мөнхжаргал нар гэсэн нэрс яригдаж байна. Тэднийг ахмадууд нь тус тусдаа дасгалжуулж байгаа бололтой. Ч.Даваабаярыг АН-ын дарга З.Энхболдоос дэмжлэгтэй гэх бол нөгөө талдаа ҮЗХ-ны хорооны гишүүн ч биш учраас орон нутгаасаа дэмжлэг авахгүй гэлцэнэ. Харин Б.Даваацэрэнг Г.Батхүү, С.Дэмчигийг Д.Зоригт дагуулж байгаа гэнэ. Б.Даваацэрэн нь Өвөрхангайгаас ҮЗХ-ны гишүүнээр арав шахам жил сонгогдсон “Crown”-ийн хүн ажээ. Ирэх сонгуульд Эрчим хүчний сайд, УИХ-ын гишүүн Д.Зоригтын хувьд өрсөлдөхгүй гэсэн.

УВС

АН-ынхны хувьд Увс хатуу тойрог. Ерөөсөө улаан талын газар. Тиймээс тийш зүглэх хүмүүс ховор гэлцэнэ. АН-ын дарга байсан, экс Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг сүүлийн үед нутгийн зүг хүлгийн жолоо ихээр татах болсон. Ерөнхий сайдын албаа өгчихөөд УИХ, Засгийн газрыг шүүмжлэх үедээ хатуухан үг хэлчихээд бусад үед нь нам гүм байх болсон түүний нэр хүнд өндөр байгаа. Тиймээс Увсад өрсөлдөөч гэж аймгийн намаас нь уриад байгаа дуулддаг. Гэхдээ 2012 оны сонгуульд намын жагсаалтаар орж ирэхээсээ өмнө удаа дараа сонгогдож байсан Сонгинохайрханаа орхихгүй байгаа гэхээр нийслэлд ч хүч үзэх юм болов уу гэмээр. Бас намаас нь нэр хүндтэй байгаа, шууд АН-ын лидерүүд гэж харагдах фигурүүдээр жагсаалтаа бүрдүүлнэ гэж үзвэл түүнийг жагсаалт руу дахиад урихаас аргагүй болж таарах байх. Мөн аймгийн АН-ын дарга, “Тесо” корпорацийн захирал О.Цогтгэрэл Увсад нэр дэвшинэ. Өнгөрсөн сонгуулиар энд үзэж байсан Д.Нямхүү, Т.Мэндсайхан нар дэвшихгүй гэдгээ мэдэгдсэн бөгөөд Д.Дорлигжав ч Увсад үзэхгүй бас Эрдэнэт рүү очихгүй гэж байгаа болохоор жагсаалтад найдаж байгаа бололтой. МАН-ын хувьд Б.Чойжилсүрэн, Ч.Хүрэлбаатар нар хэвээрээ. Өмнө гурван суудал байхад Ц.Нямдорж гишүүн эд гурвалдаг байгаад 2012 онд мандат хоёр болоход Ц.Нямдорж гишүүн жагсаалтад орсон байдаг. Гэхдээ энэ удаад нийслэлд өрсөлдөх бөгөөд Ч.Хүрэлбаатар жагсаалтыг бодож байх талтай. Сүүлийн үед хэл ам болоод байгаа нийслэлийн мандатыг нэмэх асуудал нэлээд өөрчлөлтийг дагуулна.

ХОВД

Ховд хэзээнээсээ нэр дэвшигчид олонтой бас чанга гэгддэг. АН-ын хувьд хамгийн баталгаатай нэр дэвших хүн нь Д.Батцогт. Гэхдээ судалгаагаар рейтинг өндөртэйдөө биш зүгээр л АН-ын дарга түүнд амлачихсан учраас гэж намынхан нь ярина. АН-д байж байгаад МҮАН-д орж эргээд АН-даа ирэх үед нь тийм амыг өгсөн гэх. Харин үлдэх нэг суудал дээр нь АН-ынхан өрсөлдөгч олон. Өнгөрсөн сонгуульд бие дааж өрсөлдөөд хэдхэн саналын зөрүүгээр ард хоцорсон Ш.Адьшаа рейтингтэй байгаа дуулдана. Бас Засгийн газраас сайн аймгуудын жишээ татахад Сүхбаатар, Ховд гээд зуузай дарж зэрэгцдэг болохоор аймгийн Засаг дарга Д.Цэвээнравдан нэр хүндтэй байгаа нь ойлгомжтой. Харин өөрийнх нь дэвших амбиц хэр байгаа юм гэхээс. Бас Иргэний харьяалал, шилжилт хөдөлгөөний ерөнхий газрын дарга асан Б.Пүрэвдорж улс төрийн сонголтоо хийж ажлаа өгсөн гэж мэдэгдсэн байгаа. Тэрбээр ажилтай нь холбоотой хэл ам гарахаас өмнө Ховдын тойргийг байнга торддог байсныг хүмүүс мэднэ. Кёкүшюзан Д.Батбаяр ч өмнөх сонгуульд унаад шороодсон тойрогтоо боломж олдвол үзээд алдах хүсэлтэй байгаа. МАН-ын хувьд нэр дэвшигчид нь жаахан сул сонстож байгаа. Хуучин Ц.Дамиран, Д.Дэмбэрэл, Ж.Бямбадорж, Д.Пүрэвдорж гээд ланжгарууд гарч байсан энэ тойрогт сүүлхнээс С.Бямбацогт гээд залуу лидер төрсөн. Харин одоо Н.Очбадрах, Батнасан гэсэн нэр дуулдах. ТӨХ-ны дарга, Монголбанкны ерөнхийлөгч Д.Пүрэвдоржийн хүү П.Хангал аавынхаа нутгаар нэлээд явж байгаа сурагтай. Уг нь МАН-аас нийслэлийн төлөөлөгч хоёр ч удаа болж байсан тэрбээр МАХН-д элссэн байдаг. Гэхдээ энэ удаад МАХН-аас эсвэл бие дааж нэр дэвших төлөвлөгөөтэй байгаа бололтой.

ХӨВСГӨЛ

МАН-аас нэр дэвших хүмүүс эртнээс тодорхой болж “ажиллаад” эхэлчихсэн газар. УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан өмнөх сонгуулийн адил эндээ өрсөлдөнө. Бас өмнөх сонгуулиар богино хугацаанд маш эрчимтэй ажиллаж гайхмаар өндөр үзүүлэлт, гаргасан гэгддэг Л.Мөнхбаатар дахин өрсөлдөх юм билээ. 2012 оны сонгуулиар Хөвсгөлд Л.Энх-Амгалан гишүүнтэй хамт АМГ-ын дарга Д.Батхуяг явах гэж байсан байдаг. Гэвч шүүх цагдаагаар асуудал өрнөөд явчихсан учраас МАН-ынхан хуучин Бүртгэлийн газраар ажиллаж байсан Л.Мөнхбаатарт хүндхэн үүрэг ногдуулсан. Харин сүүлийн мөчид орж ажилласан гэхэд сайн санал авсан ч Ц.Даваасүрэн, Л.Энх-Амгалан нарт арай хүрсэнгүй гэж тухайн үедээ бичигдэж байсан санагдана. Ц.Даваасүрэн гишүүний хувьд улс төр дэх попуудын адилаар рейтинг өндөр байгаа. Түүнтэй хамт явж ирсэн бие даагчдын зөвлөлийн С.Ганбаатар ХҮН-д орж, Х.Болорчулуун МАН-тай дотночилж байгаа үед экс МАН-ын гишүүн юу бодож явааг хэн мэдэх билээ. Ямартай ч Хөвсгөлдөө нэр дэвшиж таарна. АН-аас аймгийн намын хорооны дарга Ч.Батцогт (Шонхор фракц), ШУТИС-ийн Эдийн засгийн хөгжлийн тэргүүн проректор Д.Батчулуун (Нэг ардчилал фракц), “Миний Монголын газар шороо” хөдөлгөөний гишүүн н.Болдбаатар (МоАХ фракц) өрсөлдөхөөр нэрээ өгсөн байгаа талаар хэвлэлээр бичигдэж байгаа. Өмнө энд өрсөлдөж байсан Ц.Сэдванчиг явахгүй гэж байгаа бололтой. Л.Гүндалай гоё нэртэй нам байгуулаад Эрдэнэтэд өрсөлдөнө гээд тийшээ нүүгээд явчихсан байгаа.

ГОВЬ-АЛТАЙ

МАН-аас Ж.Энхбаяр явна гэж байгаа. Өмнөх сонгуулиар жагсаалтад орсон учраас Ц.Дашдоржтойгоо сэлгэх нь гэж харагдаж байгаа. Бас Говь-Алтайд МХЕГ-ын дарга асан Ш.Раднаасэд дэвшихэд чадамжтай кандидат. Ах нараасаа үл дутах. Гэхдээ мандат нь нэг, Ж.Энхбаяр нутгаасаа өөр газарт гарч чадахгүй гэж айгаад байвал түүнд боломж олдохгүй байж мэдэх. Харин АН-ын хувьд хэн очих нь бас л яригдаж байгаа сэдэв. Татварын ерөнхий газрын дарга асан Б.Ариунсан оны өмнө ажлаа өгсөн нь дэвших нь гэж харагдаж байгаа ч, өмнө нь ч бас ТЕГ-ын даргын албаа ч бас хэл амгүйхэн өгчихөж байсан хүн л дээ. Ер нь АН-аас Говь-Алтайд нэр дэвших хүмүүсээр Б.Ариунсан, ГХ-ийн сайд Л.Пүрэвсүрэн, МҮОНРТ-ийн ерөнхий захирал Ц.Оюундарь, Аймгийн засаг дарга Л.Амгаланбаатар нар яригддаг. Гэхдээ гурван ч удаа өрсөлдөж байсан Б.Ариунсан дэвших эсэх талаар одоохондоо ам нээгээгүй байна. АН-ын сайн генсекийн нэг гэгдэж байсан Ц.Оюундарь мэргэжлийнхээ байгууллагад очоод завгүй болсон тул дэвшихгүй байх. Тэрбээр дэвшихээр бол энэ сарын 30-наас өмнө ажлаа өгөх учиртай. Л.Пүрэвсүрэн сайдын хувьд нэлээд хүчтэй өрсөлдөгч гэгдэж байсан ч ирэх долдугаар сард болох “АСЕМ”-ийн хурал түүнд нэр дэвших боломж өгөхгүй байх магадлалтай. Улс орныхоо нэр нүүрийг авч гарах том хэмжээний арга хэмжээг ГХЯ зангидаж байгаа болохоор Л.Пүрэвсүрэн сайд орхиж явж түвдэхгүй байж болох юм. Уг нь Говь-Алтай цэнхэртэж өгдөггүй бас цөөхөн хэдэн гишүүдээсээ уйдаж өгдөггүй газар. Ямар сайндаа сүүлийн хэдэн жил тэнд толгой суусан хоёр гишүүн нь ээлжлээд жагсаалт, тойрог гэж байхав. Гэхдээ сүүлийн үед орон нутгаа АН удирдах болсон зэрэг нь өөр сонголтыг авчирч болох юм.

АН-ЫН ЖАГСААЛТАД ХЭН БАГТАХ БОЛ?

Одоогоор АН-ын жагсаалтад хэн багтах вэ гэдэг нэлээд бүрхэг гэгдэж байна. Мэдээж орох хүсэлтэй хүмүүс маш их байгаа ч жагсаалтын 28 хүн түүнээс УИХ-ын гишүүн болох магадлалтай эхний аравт орох дээр л үзэж тарна гэсэн үг л дээ. АН-ын жагсаалтыг намын дарга З.Энхболд өнгөлж таарна. Түүнийг нэг хэсэг тойрог руу явах нь Дархан, Чингэлтэй, Сүхбаатарыг сонирхож байна гэж дуулдаж, сүүлхнээс Баянгол дүүрэгт С.Эрдэнэтэй хамт явах нь гэцгээж байгаа ч намаа базаж орох биз ээ. Мөн жагсаалтад намын генсек орж таарна. Гэхдээ ерөнхий нарийн бичгийн даргын алба одоогийн үүрэг гүйцэтгэгчээс өөр хүнд очиж мэдэх гэсэн яриа байгаа учраас нэр заахад хэцүү. Өмнөх сонгуульд генсек нь тавдугаарт бичигдэж байсан зарчмаараа явах болов уу.

АН-ынхан жагсаалтаа нэр цэвэр, шууд АН гэж харагдах хүмүүсээр бүрэлдүүлнэ гэж тооцоолж байгаа. Үүгээр Р.Амаржаргал жагсаалт руу орж ирж магад. Бас тэгж яривал түүнтэй хамт нэг тойрогт зүтгэдэг БСШУ-ны сайд Л.Гантөмөр ч байж болно. Тэд МҮДН, Нэг ардчилал фракцуудын толгойд байдаг учраас аль аль нь магадлалтай. Гэхдээ тойргоос суудал авч ирэх хүмүүс бас мөн учраас байдал хэрхэхийг таамаглахад хэцүү юм. Жагсаалт руу орж ирэх магадлалтай хүмүүст Лу.Болд, Ажнай Д.Бат-Эрдэнэ, Бриж Д.Ганхуяг, Г.Батхүү гээд нэрс явж байна. Мөн эмэгтэй нэр дэвшигчид орж ирж таарна. УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэл нэр дэвшихгүй намаа дэмжиж ажиллана гэдгээ мэдэгдсэн байгаа. Гэхдээ сонгууль дөхөөд ирэхэд намын даалгавар учраас гээд байдал өөрчлөгдөхийг үгүйсгэхгүй. Саяхан Ардчилсан эмэгтэйчүүдийн холбооны тэргүүнээр сонгогдсон С.Одонтуяа гишүүн Баянголдоо өрсөлдөнө, жагсаалтад орохгүй гээд ярилцлагадаа хэлсэн. Уг нь жагсаалтад нэр нь бичигдэх албан тушаал ч өөрөө тойрог руу явна гэж байгаа бол Ерөнхий сайдын Б.Ургамалцэцэгийн нэр зүй ёсоор орж ирэх болов уу. С.Одонтуяатай ана мана өрсөлдөж, ердөө ганцхан хүний саналаар ард үлдсэн нь түүнийг нам дотроо эмэгтэйчүүдийн дэмжлэг маш өндөртэй байгаа, нэр хүнд сайтайг байгааг баталлаа гэж нэлээд бичигдэж байсан. Энэ удаагийн сонгуулийн хуулийн өөрчлөлтөөр “Нам, эвслээс нэр дэвшиж байгаа нэр дэвшигчийн 30-аас доошгүй хувь нь аль нэг хүйсийн нэр дэвшигч байна” гэж зааж өгсөн нь өмнөх сонгуулийн 20 хувиас нэмэгдсэн. Энэ заалтаар намын жагсаалтын 28 нэрсийн 9-10 нь, тойргийн 48 мандатын 15-16 нь эмэгтэй нэр дэвшигч байж таараад байгаа юм. Хэдийгээр хүйсийг хэрхэн эрэмбэлэх талаар яригдаж байсан нь уг хуульд тусгагдаагүй ч АН-ынхан өнгөрсөн 2012 оны сонгуульд эхний аравт хоёр эмэгтэй багтааж байсан амжилтаасаа ухрахгүй биз ээ. Зарим эх сурвалжууд Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийг жагсаалт руу бичигдэж таарна гэж байгаа бол зарим нь өмнө жагсаалтад орсон болохоор энэ удаад тойрогт очиж таарна. Ингэхдээ төрсөн нутаг Дорнод руу явах болов уу гэсэн таамаглал дэвшүүлж байгаа юм.

Гэхдээ орон нутаг дахь мандатын тоо цөөрөх эсэхээс бүх зүйл хамаарч, горилогчид энэ шийдвэрийг харгалзан хаана нэр дэвшихээ шийдэж ядаж байгаа гэдгийг хэлэх хэрэгтэй.

Үргэлжлэл бий.

их-уншсан мэдээ туслах-ангилал цаг-үе

Д.Тэрбишдагва: Хорин найман “ланжгар” байх ёстой

Post author By Э. Энхболд
Post date 2016-02-06
No Comments on Д.Тэрбишдагва: Хорин найман “ланжгар” байх ёстой

УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагватай ярилцлаа.

-Та намын дэд даргынхаа албан тушаалыг өгчихсөн үү. Онц их хурал дээр ирээгүй байсан?

-Намынхаа дэд даргаас чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өгсөн байгаа. МАХН-ын Онц их хурал болсны таван жилийн ойд зориулсан “Хөгжлийн хувьсгал” хурлын үеэр гадаадад явж таарсан учир оролцож амжаагүй. Намын Бага чуулган хуралдаж дэд даргын асуудлыг хэлэлцэх байх.

-Та МАХН-ын дарга Н.Энхбаяртай уулзсан уу?

-Н.Энхбаяр даргатай 2015 оны арванхоёрдугаар сарын 28-ны өдрөөс хойш уулзаж ярилцаагүй байна.

-Намын Гүйцэтгэх товчоо хуралдсан юм биш үү. Ж.Сүхбаатарыг нарийн бичгийн дарга боллоо гэсэн мэдээлэл яваад байсан. Энэ үеэр намын дэд даргын асуудлыг хэлэлцээгүй юм уу?

-Түрүүн хэлсэн дээ. Гадаад яваад ирсэн гэж. Гүйцэтгэх товчооны хурлаар намын гурван нарийн бичгийн даргыг чөлөөлж, гурван нарийн бичгийн даргыг шинээр томилсон гэсэн. Харин намын дэд даргын асуудлыг яриагүй байна лээ. Манай нам боловсон хүчнийхээ бодлогод онцгойлон анхаарч, чадварлаг, оюунлаг, ажил хэрэгч залуус болон туршлага, мэдлэг арвин дунд, ахмад үеийхнийг ч эгнээндээ элсүүлэхийг зөв гэж боддог. Тийм залуу үеийн төлөөлөл бол яах аргагүй Ж.Сүхбаатар. Харин ч энэ залууг эрт албан тушаалд томилон хариуцлага хүлээлгэх хэрэгтэй байсан юм. Шийдвэр гаргахгүй удаж, хугацаа алдлаа.

-Та Н.Энхбаяр даргад өргөдөл өгсөн. Мөн хувийн шугамаар захидал бичсэн гээд байгаа. Чухамдаа яг ямар захидал өгсөн юм бэ?

-Сэтгүүлчид “урт чихтэй, баргийн нууцыг ч олж мэдчихээд, элдэв асуултаар ээрэх” юм даа. Өргөдөлтэйгөө хамт захидал хүргүүлсэн нь үнэн л дээ. Яагаад захидал бичив гээд гайхаад байх шиг байна. Уулзаад ярих нэг өөр. Яриа бол хэдэн цаг, минутаар үргэлжлээд л дуусна. Үлдэх үг нь, хэлэх гэсэн гол санаа нь тэрхэн агшинд оргилоод хэдэн өдрийн дараагаас бүдгэрч эхэлдэг талтай. Харин захиа бол хэдэн жилийн дараа ч сөхөөд уншихад тэр агшныг дахин эргүүлэн авчирч, эргүүлээд харахад л нэгийг санагдуулж, нөгөөг бодогдуулж, үйл явдлын хэлхээсийг бат гагнадаг юм шиг санагддаг. Тиймээс нөхөр ёсны үг, сэтгэлийн мухарт төрсөн бодлоо л захидал хэлбэрээр хүргэсэн хэрэг.

Н.Энхбаярыг 600 гаруй цагдаагаар тойрч бүслүүлээд, баривчлагдах гэж байх үед нөхөр ёсны хувьд журмын хоёр нөхөртэйгөө хамт очсон. Түүний дараахан намынхаа батлахыг сэргээснээс хойш МАХН парламентад суудалтай, эрх баригч хүчин болсон, өнөөг хүртэл санал нийлэх, зөрөлдөх, сайдаж муудах зүйл ч цөөнгүй тохиолдож байна. Олон ч бэрхшээл, хүндрэлийг хамтдаа даван туулсан. Түүний эзгүйд МАХН-ыг удирдаж ирсэн. “Халуун чихийг атгуулна” гэгчээр ямартай ч намаа сарниаж бутаргалгүй, хүч тарамдуулалгүй хүлээлгэж өглөө. Энэ хугацаанд хэлэх, сануулах, шүүмжлэх асуудал бишгүй гарах юм. Энэ бүгдийгээ л цаасан дээр буулгаад өөрт нь хүргүүлсэн. Үнэндээ би л зориглож хэлэхгүй бол түүнд үнэнийг хэн өчих юм. Н.Энхбаяр тэр захидлыг маань уншаад авах, гээхийн ухаанаар хандах байлгүй дээ.

-Намын даргатайгаа ярилцаад ойлголцохгүй болохоороо захидал бичсэн хэрэг үү. Тэгж л санагдаад байна?

-Уулзах нүүргүй, учирлаж ярих аргагүй болчихоод алд дэлэм захиаг мутарласан хэрэг биш ээ. Түүнийг БНСУ-д эмчлүүлж байхад нь, Монголд ирэхээс нь өмнөхөн очиж уулзаж, арав гаруй цаг илэн далангүй ярилцаж байсан. Ирсэн хойно нь ч уулзаж байлаа.

Энэ удаад захидал бичье гэж бодсон. Магад ч үгүй ганцаараа суугаад үг, өгүүлбэрийг нухацтай уншиж, дүгнэлт хийх боломж ч олгох юм бил үү л гэж бодсон хэрэг л дээ. За тэгээд хувийн захидлын талаар нэг их дэлгэрүүлж яриад баймааргүй байна. Хувь хүмүүсийн хоорондын явцуухан асуудал гэхээс илүүтэйгээр цаашид намаа хэрхэн бэхжүүлэх үү, алдаа дутагдлыг яаж засч сайжруулах уу, ололтоо бататгахад юунд анхаарах уу гээд л бодлогын асуудлыг ч хөндсөн байгаа. Түүнээс биш Н.Энхбаяр дарга бид хоёрын ойлголцох, ойлголцохгүйн асуудал олон нийтэд огт сонин биш шүү дээ.

-Өнгөрөгч долоо хоногт улс төрийн хувьд ширүүхэн байсан гэхэд болно. Засгийн газрыг огцруулах асуудлыг хэлэлцээд засгаа авч үлдлээ. Ч.Улаан гишүүн та хоёр “Шударга ёс” эвслээс санал өгөөгүй. Санал өгөхгүй байх шалтгаан юу байсан юм бэ?

-Парламентаар хэлэлцэгдэж батлагдаж байгаа хууль тогтоолын талаар би судалгаа гарган, дүнг нь хэвлэлийн хурал хийж танилцуулж байсан даа. Ер нь ажиглалт хийхэд 2004 оноос хойш хуулиудын чанар чансаа эрс доошилж, лоббины л хууль тогтоомж гардаг болж гэж хардахаар байгаа юм. Шинэ жил, цагаан сар гээд баяр наадам дөхөж, иргэдийн анхаарал сарних үеийг тааруулж улс орны язгуур эрх ашигтай холбоотой асуудлыг шийддэг болоод байгаа. Энэ талаар олон ч жишээг дурдаж болно доо. Мөнгө, санхүү, байгалийн баялаг ашиглахтай холбоотой хууль, тогтоолыг хэдийд батлагдсан бэ гээд цаг хугацааны давтамжийг харж дүгнэлт хийж үзэх хэрэгтэй. Нарийвчилсан судалгаа хийгээд харахад анхаарал татсан асуудал бишгүй байна.

Өнгөрсөн пүрэв гаригт Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийг огцруулах эсэх тухай асуудлыг хэлэлцлээ. Миний хувьд Оюу толгойн гэрээг сайжруулахыг шаардсаар ч ирсэн. Цаашид ч шахаж шаардах болно. Дубайд очиж “төлөвлөгөө” нэртэй гэрээ хийснийг хүлээн зөвшөөрдөггүй. Энэ талаар байр сууриа ч хатуухан илэрхийлж байлаа. Энэ үүднээс огцруулах үндэслэл нь зүйтэй ч, нөхцөл байдлын хувьд тохиромжгүй гэж үзсэн хэрэг. Сонгинохайрхан дүүргийнхээ иргэдтэй уулзахад “Цөөхөн сар үлдсэн байхад засгийг бужигнууллаа гээд юу өөрчлөгдөх юм, дахиад л бөөн томилгоо, хэрүүл. Ингэснээр иргэд л хохирно уу гэхээс хожоо байхгүй” гэж саналаа хэлж байсан. Энэ утгаар нь асуудалд хандаад санал хураалт явуулахад оролцолгүй гараад явчихсан хэрэг. Дубайн гэрээг хийсний дараа хамгийн их шүүмжилж байсан хүмүүс нь Ч.Улаан бид хоёр. Тэгээд ч асуудлыг сайжруулах нь уу эсвэл улс төрийн хожоо хайгаад байна уу гэдгийг бас ялгаж харах хэрэгтэй л дээ. Дубайн гэрээг үзэглэж байхад МАН Засгийн газарт хамтарч байсан. Тэр үед МАН-ынхан Дубайд очиж Оюу толгойн далд уурхайн төлөвлөгөө нэртэй гэрээ хийгдэхэд нэг ч үг дуугараагүй.

-Засагт хамтарч байсан болохоор дуугүй байх замыг сонгосон байх…

-Олон сарын дараа яг цагаан сарын өмнөхөн МАН-ынхан гэрээний мууг нь гайхаад бүгдээрээ Ерөнхий сайдыг огцруулах нь зөв гээд байна лээ. МАХН-МҮАН “Шударга ёс” эвслээс Дубайд хийгдсэн гэрээний талаар хэд хэдэн удаа Ерөнхий сайдад албан бичиг өгч, тайлбар хийгээч гэсэн. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нэг л удаа тайлбар хийсэн. Тэр нь үнэхээр хангалтгүй байсан учраас “Эрдэнэс-Таван толгой”, “Оюу толгой” төслийн холбогдох албаны хүмүүсийг оролцуулж дэлгэрэнгүй мэдээлэл өг гэсэн ч өнөөдрийг хүртэл таг чиг. Уг нь Дубайн гэрээ зурагдсаны дараа тэр үеийн Засгийн газартай хариуцлага тооцох байсан юм. Ер нь “ямааны мах халуун дээрээ” гэдэг үг байдаг даа.

Миний хувьд Оюу толгойн гэрээг анхнаасаа муу хийсэн гэж үздэг. Эх нь булингартай бол адаг нь булингартай гэдэг дээ. Нэг түүхийг сөхье л дөө. 2007 онд М.Энхболдыг Ерөнхий сайд байхад Оюу толгойн ордыг ашиглах гэрээний төслийг парламентад оруулж хэлэлцүүлж байлаа. Тэр төсөл 2009 онд батлагдсан Оюу толгойн гэрээнээс хамаагүй дээр. Цахилгаан эрчим хүчийг дотоодоосоо шийднэ, зэс хайлуулах үйлдвэр барина гээд олон давуу боломжуудыг тусгасан байсан юм. Гэтэл өмнөх төслөөс ч дордуулаад, аль болохоор л хөрөнгө оруулагч талд ашигтай хувилбарыг тусгаад С.Баяр тэргүүтэй нөхдүүд 2009 онд хүч түрэн батлуулсан. Одоо ч зарим нь хариуцлагатай албан тушаал хашиж байна.

“Ийм гэрээ байгуулж болохгүй, бид гадныхны аманд унахаар байна, ийм эрсдэл үүснэ” гээд уул уурхайн мэргэжилтэн, эрдэмтэд сануулж байлаа. Мөн УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ, Д.Ганхуяг, С.Эрдэнэ, З.Энхболд, Ц.Даваасүрэн, миний бие гээд 10 гаруй гишүүн “Энэ гэрээ болохгүй байна. Сайжруулах ёстой” гэдэг байр сууриа мөн ч олон удаа илэрхийлсэн дээ. Гэвч биднийг элдвээр гоочлоод олонхиороо түрээд Монголд ашиггүй гэрээ байгуулсан. Ганцхан жишээ хэлье. Оюу толгойн гэрээг байгуулахдаа Монгол Улсын Засгийн газар гадаадын зөвлөх компанийг хөлсөлж ажиллуулсан юм. Тэр “Голдмен Сакс” хэмээх компани нь Оюу толгой ордын хувь эзэмшигч “Айвенхоу Майнз” компанийн хувьцаа эзэмшигч байж таарсан. Энэ чинь маш том ашиг сонирхлын зөрчил төдийгүй, тэр компани хэний төлөө ажиллах нь тодорхой байсан. “Голдмен Сакс” компанийн цэвэр ашиг нь 2008-2014 онд 700 орчим сая ам.доллар болсон гэдэг. “Голдмен Сакс” маш бага хувьцаа эзэмшдэг хэрнээ ийм өндөр ашиг хүртсэнийг тооцохоор ямар их унацтай төсөл болох нь тодорхой. Оюу толгойн гэрээ батлагдахад тухайн үеийн төрийн гурван өндөрлөг, парламентын гишүүд, сайдууд, холбогдох албаныхан Төрийн ордны их танхимд ёслол хийгээд “түүхэнд байгаагүй үйл явдал” гээд нулимс дуслуулах нь холгүй хөөрцөглөж байлаа. Тэр ёслолд Б.Бат-Эрдэнэ, Ц.Даваасүрэн бид гурав оролцоогүй. “Түүхэн гэрээ биш харин ч баялгаа луйвардууллаа, монголчуудад ашиг муутай боллоо, тиймээс гашуудлын гэж нэрлэхэд хилсдэхгүй” гэж хэлж байсан даа.

-Та Шадар сайд байхдаа шалгалт оруулсан бил үү?

-2012 онд Шинэчлэлийн Засгийн газар байгуулагдаж миний бие Шадар сайд болсон. Тэгээд Шадар сайд, Сангийн сайд, Уул уурхайн сайдын хамтарсан тушаалаар Оюу толгой төслийн 2010-2012 оны санхүүд шалгалт хийх ажлын хэсгийг томилсон юм. Татвар, гааль гээд мэргэжлийн 24 хүний бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсэг гарч, жил гаруйн хугацаанд санхүүгийн баримт нэг бүрийг тулган нягталж, шалгахад дэндүү ноцтой зөрчлүүд илэрсэн. 3.2 тэрбум ам.долларын зөрчлийн тодорхой хэсгийг ч гэсэн төлүүлэхээр Н.Алтанхуягийн тэргүүлсэн Засгийн газар хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээрийн ширээний ард сууж, зөвшилцөл хийж байлаа. 30 гаруй асуудлаас хэлэлцсээр шийдэж, гурав, дөрөвхөн нь үлдсэн байв. Үүнийг эцэслэж чадалгүй Шинэчлэлийн Засгийн газар огцорсон. 3.2 тэрбум ам.доллар их мөнгө. 1.5 тэрбум ам.долларын Чингис бонд босгоод бид аймгийн төвүүдийг авто замаар холболоо, нийслэлийн гудамжуудыг заслаа, үйлдвэрлэлийн олон төслийг санхүүжүүллээ. Гэтэл үүнээс хоёр дахин их мөнгийг Дубайд очиж төлөвлөгөө нэрээр хэрэгсэхгүй болгосон. Тэр ажлын хэсгийнхний гаргасан дүгнэлтийг сайн мэдэх хүний хувьд ч тэр, Шадар сайд байсан миний бие, Сангийн сайдаар ажиллаж байсан Ч.Улаан бид хоёр Дубайн гэрээний асуудалд хатуу байр суурьтай байдаг. Ажлын хэсгийнхний гаргасан дүгнэлтийг нэг бүрчлэн үзвэл “арай ч дээ, монголчуудыг ингэж дорд үзэж болохгүй” гэж уулга алдахад, харамсахад хүргэдэг. Том боссуудынх нь хүүхдийн сургалтын төлбөр, тансагласан зардлыг монголчууд хүүтэйгээр буцааж төлөх ёстой юу гээд олон зүйлийг тоочиж болох л юм.

-Энэ шалтгаанаар та Засгийн газрыг огцруулах хүсэлтэй байсан юм уу. Гэхдээ л та огцруулах кноп дараагүй. Оюу толгойгоос энэ онд 1.2 тэрбум ам.доллар орж ирнэ гэж байна. Эдийн засагт нэмэр болох л байх?

-Түрүүн дэлгэрэнгүй л тайлбарлалаа. Хариуцлагагүй үйлдэл хийхэд дуугүй байсан атлаа сонгууль дөхөхөөр ухаан орсон мэт огцруулахаар бужигнаж байгаа нь Оюу толгойн гэрээг сайжруулах зорилготой биш улс төрийн шоу хийх сонирхолтой байгааг харуулж байна. Хоёр намын бүлгийн дүгнэлтийг сонсож байхад ажлыг ингэж сайжруулъя, Оюу толгойн гэрээг засъя гэхээсээ илүүтэйгээр бие биенийгээ өөчилж, гоочилж, дайрч, доромжилж, муухай харагдуулах гэсэн нь илэрхий байсан. Тэгээд ч монгол түмний бэлгэшээдэг цагаан сарын өмнө засаг төрөө бужигнуулах нь олигтой биш. Одоо засгаа унагачихаад аягүй бол сонгууль болтол үүрэг гүйцэтгэгчээр зүтгүүлж мэднэ. Тэгвэл дээрдэхээсээ улам л дордоно. Ерөнхий сайд цаашид Монгол Улсын язгуур эрх ашгийг онцгой анхаарч ажиллах хэрэгтэй.

-Анх Оюу толгойн гэрээг байгуулахад Засгийн газрын тэргүүн нь “алдаатай гэрээ байгуулсан бол хариуцлагаа хүлээнэ” хэмээн мэдэгдэж байсан биз дээ. Үнэхээр муу гэрээ болсон юм бол яагаад хариуцлага хүлээхгүй байна вэ. Хариуцлага хүлээнэ гэдэг чинь зүгээр л хэдэн хүний өмнө гарч ирээд хэлчихдэг тийм хямдхан үг үү?

-Тухайн үеийн Ерөнхий сайд С.Баяр хар толгойгоороо хариуцна гээд байсан. Гэтэл одоо гадаадад байдаг сурагтай. Хаа байна тэр хариуцлагаа үүрсэн нь. Адаглаад үйл ажиллагаа нь ч нээлттэй биш, Монголын талд санхүүгийн баримтаа ч үзүүлдэггүй байлаа. Ийм байж болох уу. Зөвхөн 2010-2012 оны Оюу толгой төслийн санхүүд шалгалт хийх үеэр маш их эсэргүүцэлтэй тулгарсан. Тэд шалгуулахгүй гэсэн. Нэг сайд оролцоод дийлэхгүй байсан болохоороо хандаж, Шадар сайдын хамт гурвуулаа хамтарсан тушаал гаргая гэсэн. Монгол төрийн гурван сайд гарын үсэг зурсан болохоор аргагүйн эрхэнд Оюу толгойн санхүүд шалгалт оруулахаар болсон хэрэг. Гадаадаас хэдэн чингэлэг баримт бичиг ирүүлсэн. Ингэж шалгалт оруулж зөрчлийг илрүүлсэн нь олон талын ач холбогдолтой болсон гэж боддог.

Монгол төр хариуцлага тооцдог, шалгадаг, хуулиа мөрддөг юм байна гэдгийг харуулж чадсан хэрэг. Цаашид алдаа хийвэл ингээд шалгана, нэгэнт 34 хувийг эзэмшиж байгаа бол Монголын Засгийн газарт тайлагнахгүй бол болохгүй юм байна, зардалдаа хаа хамаагүй зүйлийг шингээж болохгүй нь гэдэг дохио өгсөн гэж бодож байна. Түрүүн та хариуцлагын тухай асуулаа. Манай улсад үнэхээр “хариуцлагагүйн зуд” нүүрлэсэн. Тэр дундаа өндөр албан тушаалтнуудад. Тийм болохоор л миний хувьд Ч.Сайханбилэгийг Ерөнхий сайд болоод чуулганы танхимд “эдийн засаг, эдийн засаг,эдийн засаг” гэж онцлоход “Хариуцлага, хариуцлага, хариуцлага” гэдгийг чухалчлаарай, ус агаар шиг дутагдаж байгаа зүйл шүү хэмээн анхааруулж хэлсэн юм.

-Манайхан хариуцлага тооцно гэхээр л шорон оронд хийж, албан тушаалаас хөөх арга хэмжээ л авах юм. Цаашид хариуцлага гээчийг хэрхэн бий болгох ёстой юм?

-Сахилга бат, хариуцлага гэдгийг үйл хөдлөл бүртээ, үг болгондоо шингээж, мөрдлөг болговол мөн ч олон зүйлийг өөрчилж болохсон гэж бодогддог. Тэр утгаараа “Дэгтэй Монгол дэлхийд манлайлна” гэсэн сэдвээр илтгэл хүртэл тавьж байв. “Сахилга, хариуцлага гэдэг бол үндэсний баялаг бүтээх асар их нөөц, улс орны хөгжил дэвшлийн шимтэй хөрс” шүү дээ. Сахилга, дэг журмыг сахих нь нийгмийн урагшлах хөдөлгөөнийг түргэтгэх асар их нөөц болдог. Өөрөөр хэлбэл, эрхэлсэн ажлынхаа төлөө төр, төрийн бус, ашгийн төлөө бизнесийн байгууллагын бүх шатны боловсон хүчний ухамсартай сахилгыг бэхжүүлэн, хариуцлагыг дээшлүүлж зохион байгуулалт, ажил хэрэгч хандлагыг хэвшүүлэн тогтоож чадах аваас хүнд суртал, авлига, хээл хахууль арилж, цаг ашиглалтын үр өгөөж сайжирч, ажлын бүтээмж, чанар, үр ашиг нэмэгдэх нь зайлшгүй. Энэ нь эргээд хөгжлийн хүчтэй хурдасгуур болно.

Германчууд хариуцлага, сахилга батыг дээдэлдэг учраас дэлхийд манлайлж байна. Хэрвээ монголчууд дэгтэй, сахилгатай, хариуцлагатай байвал дэлхийд манлайлж чадна гэдэгт итгэдэг. Бид сахилга, хариуцлага гэдэг зүйлийг холоос хайх хэрэггүй. Төрд ажиллаж, төсвийн мөнгөөр цалинжиж байгаа албан тушаалтнууд, албан хаагчид өөрсдөө үлгэр дуурайлтай байх ёстой. Бэлтгэгдсэн боловсон хүчнийг нь аль нэг нам эвсэл гарч ирээд халж сольдог, фракц бүлэглэлийн хүрээнд албан тушаалын “бялуу хуваах” байдлаар хэнийг ч хамаагүй томилдог. Үүнээс болоод ч дарга нарт тал засч, далдганаж, долигоносон хүмүүс дарга даамал болчихож байна. Хүн ямар аргаар улс төрд орж ирсэн тэр аргаараа замнадаг гэдэг үнэний ортой. Ийм шалгуураар төрд шургалагсад шударга, ажил хэрэгч, хариуцлагатай ажиллаж чадахгүй шүү дээ.

-Хариуцлагын тогтолцоог хэрхэн бий болгох юм бэ?

-Би “Дэгтэй Монгол дэлхийд манлайлна” илтгэлээ бэлтгэхийн тулд маш их судалгаа хийсэн. Сүүлийн хорь гаруй жилд Монгол Улсад сахилга, хариуцлага төрийн албан байгууллагад ч, аж ахуйн нэгжид ч, айл өрхийн түвшинд ч алдран суларч эцэстээ нийгмийг дотроос нь идэн доройтуулах, улмаар үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлэхүйц нөхцөл, хүчин зүйл болоод байгаа. Чухамдаа албан тушаалтан, хувь хүний сахилга хариуцлагагүй байдлаас нийгэмд дэг журам алдагдаж, эдийн засгийн сүлжээнд хэдэн арван их наяд төгрөгөөр тооцогдох хохирол гараад зогсохгүй эх орны онгон дагшин байгаль сүйдэж, ус мөрөн үй олноороо хатан ширгэж, ойн нөөц сэглэгдэж, зөвхөн Монголд л үлдэж Улаан номд орсон олон ан амьтан, ховор үнэт ургамлууд устах аюул нүүрлэж, тэр байтугай эрдэнэт хүний алтан амь эрсдэх тохиолдол ч цөөнгүй гарах боллоо. Нотолгоо болгож цөөхөн жишээ хэлье.

Үндэсний статистикийн мэдээнээс харвал 20082012 онд таван жилийн дотор гэмт хэргийн улмаас 226.6 тэрбум төгрөгийн хохирол нийгэмд учирч, 100 мянга шахам иргэн хохирсон байна. Хувийн болон төрийн өмчид гэмт хэргийн улмаас учирсан энэ хохирлын мөнгөөр 640 хүүхдийн суудалтай 90 сургууль, эсхүл 15 ортой 205 эмнэлэг, нэг бол 50 ортой 102 төрөх эмнэлэг, эсхүл 150 ортой 205 цэцэрлэг барих боломжтой байжээ.

Одоогийн байдлаар зөвхөн алт олборлох уул уурхайн аж ахуйн нэгж, иргэдийн хууль бус үйл ажиллагааны уршгаар Монгол орны 15 аймгийн 56 суманд 4000 орчим га талбай сүйтгэгдээд байна. Тэдний байгаль орчинд учруулсан хохирлын хэмжээ 1.16 их наяд төгрөг болсныг БОНХАЖЯ-нынхан тооцон гаргажээ. Зөвхөн энэ хэдхэн тоо л нийгмийн дэг журам алдагдаж, ёс суртахууны доройтол ихэсч байгаа нь бидний хөгжилд ямар их саад тотгор учруулж байгааг харуулж байна. Герман, Сингапур, Япон гээд орнууд баялаггүй хэрнээ өндөр хөгжилтэй болсон. Манайхан гуравхан сая хүн амтай, асар их баялагтай, газар нутагтай, малтай байж ингэж ядуу амьдарч болохгүй. Бүгдээрээ үүнийг мэддэг, ярьдаг хэрнээ ажил хэрэг болгодоггүй. УИХ-ын гишүүд бид үүнийг үлгэрлэн ажиллах ёстой. Тиймээс бид сахилга хариуцлагыг дээрээсээ сахих учиртай.

-Сонгууль ойртоод ч тэр үү сүүлийн үед бүх л намууд “ард түмний төлөө” гэж ихээхэн дуугарах боллоо…

-Улс орны эрх ашгийг нэгдүгээрт тавьж, намын эрх ашгийг хоёрдугаарт тавих ёстой. Нэг хууртаж болох ч хоёр удаа хууртахгүй. Бидний үг, үйлдэл бүр ард түмний нүдэн дээр ил шүү дээ. Элч болж парламентын босгыг алхсан ч хуралдаа суухгүй, хуулийн төсөл боловсруулахад оролцохгүй, томилгоо, мөнгө хэлэлцэхээр гүйгээд ирдэг гэдгийг хэлүүлэлтгүй ялгаж байгаа.

-Сонгогчдод алдаа оноотой зүйл байдаг л байх. Намууд өөрсдөө тэр тэнд нэр дэвш гээд заачихдаг болохоор ард түмэн яалт ч үгүй намаас ирсэн хүмүүсийн аль нэгийг дэмжих хэрэгтэй болдог. Тэгэхээр эхнээсээ л намууд хүнээ зөв сонгож явуулах ёсой юм биш үү?

-Үүнтэй санал нэг байна. МАХН жагсаалтын 28 гишүүний нэрийг нь дэвшүүлэхдээ оюунлаг, эрдэм мэдлэгтэй, ноён нуруутай, зөв хүмүүсийг сонгох нь чухал шүү гэж байнга хэлж байгаа. Түүнээс биш намын нэрээр “хавчуулагдсан” хүмүүсээр дүүргэчихвэл намын төдийгүй цаашлаад төрийн нэр хүндийг унагах, иргэдийн итгэх итгэлийг бууруулна. Цүнх дүүрэн мөнгөгүй ч, мэдлэг, туршлага арвинтай, монголчуудын үлгэр дуурайл болсон олон оюунлаг хүмүүс бий. Өнөөдөр Монголын төрд оюуны бядтай, сууж ажиллаж чадах, хууль, тогтоолыг судалж, харьцуулалт хийх, Монголоо хөгжүүлэх гэсэн эрмэлзэлтэй, мөнгөний шунал нь арилсан, холч ухаантай хүмүүс хэрэгтэй байна. Монгол төрийн гаргах шийдвэрт “ланжгаруудын” ухаан хэрэгтэй байна шүү дээ. МАХН, МАН, АН болон бусад намууд жагсаалтад төр, нийгмийн зүтгэлтэн, холч ухаантай, туршлага мэдлэг арвинтай, эх оронч, баргийн нөлөөлөлд автахааргүй салбар бүрийн оюунлаг хүмүүсийг оруулмаар байна. Тэгж чадвал Монголын парламентад 28 “ланжгар” ороод ирнэ шүү дээ. Хандив өгсөн, тал засч гүйсэн, цүнхийг нь барьж дулдуйдсан нөхдийг намын жагсаалтын дээгүүр оруулмааргүй байна. Түрүүн миний хэлсэн шиг, монгол төрийн бодлогыг тодорхойлоход ашиглах хүмүүсийг жагсаалтад бичээд намын дарга, удирдах албаныхан өөрсдөө тойрогт өрсөлдөх хэрэгтэй. Хэрвээ ийм шалгуураар парламентын гишүүд сонгогдвол харагдах байдал, олон түмний үнэлгээ ч өөрчлөгдөнө гэж боддог. Хүнийг хөгшин гэж голж болохгүй. Насаараа цаастай “зууралдаж” сурсан хүмүүс Их хуралд ороод ирчихвэл хурал тасална гэж үгүй, хуулийн төслийн “шүүсийг” нь шахна. Бүхий л насаараа шахам эрдэм номын төлөө явсан хүмүүс улсаа худалдах, баялгаа гадныханд найр тавин өгөх наймаанд лав оролцохгүй дээ. Эх орныхоо хөгжлийн төлөө их зүйл бүтээсэн ийм хүмүүс нүгэл үйлдэхгүй бөгөөд бусармаг, шударга бус үйлдлийн эсрэг “үгүй” гэдэг үгийг ам бардам хэлж чадна гэдэгт итгэлтэй байна. Харин тойрогт залуу, дунд үеийнхэн өрсөлдөөд гараад ирэг. Үнэхээр туршлагатай “ланжгарууд”-д мөнгө байхгүйгээс гадна “хор” найруулж чадахгүй, шударга, нам эвслийн аливаа фракц бүлэглэлд оруулахгүй учраас төрийн босгыг алхаж чадахгүй байна. Ийм хана улам өндөрсч байгаа нь харамсалтай санагддаг. Нэг ч удаа төрийн алба хашиж үзээгүй, мөнгөний үнэрт хэт дурлачихсан нөхдүүд орж ирэхээр яаж ажиллах нь ойлгомжтой шүү дээ. 2012 оны сонгуулийн өмнө миний бие намын жагсаалтад орохгүй, тойрогт нэр дэвшье гэж МАН, АН болон бусад намын удирдлагуудад уриалсан ч нэг нь ч дэмжээгүй.

-МАХН энэ оны сонгуульд яаж орох гэж байна. Эвсэл болж орох юм уу?

-Одоохондоо албан ёсны шийдвэр гараагүй байна. Үзэл бодол ойролцоо намууд нэгдэж, нийлэх, хамтарч ажиллах нь зүйтэй. Цөөхөн монголчууд бидэнд олон нам хэрэггүй гэж боддог. Бид эвлэж, нэгдэхээр хүчтэй байдгийг өнгөрсөн түүхүүд гэрчилнэ. МАХН-ын хувьд угшил нэгтэй гэдэг утгаараа МАНтай хамтарч болохгүй зүйлгүй. АН-тай цаашид хамтарна гэвэл үзэл бодол, мөрийн хөтөлбөр дээрээ анхаарах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол нэг нь зүүний, нөгөөх нь барууны үзэлтэй нам шүү дээ. Хүн хэд наслахаа мэдэхгүй байж л Их хуралд орж ирээд мөнхийн амьтан шиг аашилдгаа болих цаг хэдийнэ болсон. Төр мөнх болохоос хүн мөнх биш.

-Та энэ сонгуулиар Сонгинохайрхан дүүрэгтээ нэр дэвших үү. Эсвэл төрсөн нутаг Архангай аймаг руугаа явах уу. Таныг жагсаалтад дургүй гэсэн болохоор тэгж асууж байна л даа. Хэрэв жагсаалтад орвол хоёрдугаарт эрэмбэлэгдэх хамгийн боломжтой юм биш үү. Тойрогтоо хэр ажил амжуулав?

-Намын жагсаалтад орохгүй гэсэн бодолтой байгаа. Сонгогдсон тойргийнхоо сонгогчидтой байнга уулздаг. Засгийн газрын гишүүн байсны хувиар Сонгинохайрхан дүүргийнхээ сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийнхэнтэйгээ ойр ажиллаж, барилга байгууламжийн засвар, өргөтгөл, техник, тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслийг улс, нийслэл, дүүргийн төсөвт суулган шийдвэрлүүлэхээс гадна, зарим шаардлагатай ачаалал ихтэй зам, уулзваруудыг “Гудамж төсөл”д хамруулан өргөтгөх, шинээр тавих, гэр хорооллын эрчим хүчний асуудлыг шийдэхэд салбарын яам, газруудтай хамтран анхаарал хандуулсны дүнд цахилгаан эрчим хүчний асуудалтай байсан нийт өрхийн 80 гаруй хувийн асуудал шийдэгдсэн байх жишээний. Үүнээс гадна ахмад буурлууддаа хүндэтгэл үзүүлэх, сургууль, цэцэрлэгийн авьяаслаг хүүхдүүдийг гадаад, дотоодын уралдаан тэмцээнд явуулахад дэмжлэг үзүүлэх, боломж бололцоо муу нэгний эмчилгээ сувилгааны зардалд дэмжлэг үзүүлэх зэрэг бусад олон асуудлыг чадахаараа шийдээд явсан. Өнгөрсөн онд гэхэд нэг хорооноос 30 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд хүндэтгэл үзүүлж очсон. Нийтдээ 1000 гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг баярлуулсан. Төрийг төлөөлөн иргэдтэйгээ уулзахад тэд дуртай байдаг. БНСУ-аас 26 эмч авч ирэн 1000 гаруй иргэнийг үзлэгт хамруулсан, саяхан долоон эмч явуулж арав гаруй мянган иргэнийг үзлэгт хамруулж чадлаа. Тиймээс бид амьд холбоотой байгаа. Сонгинохайрхан дүүргийн хороо, цэцэрлэг, сургууль бүрийг би мэдэхийн хувьд олон очиж чадаагүй ч аль болох хүрч ажиллахыг хичээж байна. 2012 оноос өнөөдрийг хүртэл Сонгинохайрхан дүүрэгт санаачлан хийлгэсэн, анхаарал хандуулсан том ажлууд нь байшин хорооллын иргэдийн байрны засвар хийх шаардлагатай болсон дээврийн асуудлыг, цахилгаан шат буюу лифт шинэчлэлийн асуудал зэргийг СӨХнуудтайгаа хамтран 60-90 хувьтай улс, нийслэл, дүүргийн төсөвт суулган шийдвэрлэсэн, гэр хорооллийн иргэдийн цахилгаан эрчим хүчний асуудлыг дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын судалгааг үндэслэн 80 хувьтай шийдвэрлэсэн. Үүнд тойргийн сонгогч иргэд ихээхэн талархаж байгаагаа илэрхийлж захидал ирүүлж, утсаар ярьж хэлсэнд талархаж байна.

-Танай нам дотор үл ойлголцол гараад байна уу. О.Баасанхүү гишүүн гэхэд ихээхэн гомдолтой яваа сурагтай?

-О.Баасанхүү гишүүн ямар бодолтой явааг мэдэхгүй. Өөрөөс нь асуувал дээр байх.

-Таныг бүлгийн дарга болгох гэж байгаа юм уу. Нэг хэсэг тийм яриа гарсан?

-Бүлгийн даргын асуудлыг “Шударга ёс” эвслийн хурал дээр ярилцаж шийднэ.

-МАХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Шийлэгдамба ил захидал бичсэн байна. Өөрийнхөө баривчлагдах болсон шалтгааныг л тайлбарласан байна лээ. Сайд болсон хүмүүсээ намын санхүүжилт босго гэж намаас шахдаг юм уу?

-Түүний захидал бичсэн эсэхийн бодитойг мэдэхгүй болохоор тодорхой тайлбар хэлж чадахгүй байна. Г.Шийлэгдамбыг хоригдож байхад очиж уулзсан. Энэ долоо хоногт уулзах бодолтой байна.

их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ханбогдыг хоёр дахь том хот болгох хэрэгтэй

Post author By Дашдаваагийн Мөнхжаргал
Post date 2016-02-06
No Comments on Ханбогдыг хоёр дахь том хот болгох хэрэгтэй

Өнгөрөгч долоо хоногийн пүрэв гаригийн Их хурлын чуулганаар Оюу толгойн төсөлтэй холбоотой маргаан мэтгээн өрнөсөн. Дубайн гэрээтэй холбогдуулан Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудал хөндөгдөж, 76 гишүүний далан тав нь чуулганы танхимд хүрэлцэн ирснээр бараг л 99 хувийн ирц бүрдэж, шөнийн 00:00 цаг өнгөртөл хоёр хэсэг талцаж хэрэлдсэн юм. Ч.Сайханбилэгийг огцруулах эсэх популист улс төр нь яамай хэрэг. Харин тэр өдрийн чуулганаар улс орны эдийн засаг, хөгжил дэвшилтэй холбоотой нэгэн чухал асуудал цухас яригдсан нь Өмнөговийн Ханбогдыг уул уурхайд түшиглэсэн томоохон хот болгох тухай байлаа.

Эцэс төгсгөлгүй хэрүүл, улс төрийн хийрхэл, өнөө маргаашаа харсан өчүүхэн эрх ашгийн дэргэд Ханбогдын асуудал Монгол Улсын ирээдүйн хөгжил, бүтээн байгуулалт, бизнесийн гогцоо зангилааг тайлж болох итгэл төгс, зоримог алхам санагдсан. “Оюу толгой шиг томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд дэд бүтцийг нь шийдсэн том хот байх ёстой юм билээ. Үүнийг гадна, дотнын судлаач, мэргэжлийн хүмүүс хэлдэг” хэмээн Ханбогдыг хот болгох тухай санал Оюу толгой төслийнхөнд тавигдсан. Үүнд “Эрдэнэс Оюу толгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Да.Ганболд “Тухайн улс орны эдийн засагт Оюу толгой шиг нөлөө бүхий томоохон төслүүдэд дэд бүтцийн асуудал зайлшгүй тавигддаг. Түүнийг шийдвэрлэж байж эдийн засагт эргэлт ирдэг жамтай. 2017 он гэхэд Монголын тал Оюу толгойн уурхайг эрчим хүчээр бүрэн хангана гэж гэрээнд тусгасан” гэж мэдэгдсэн юм.

Тэгэхээр Оюу толгойн уурхай буюу Ханбогдод өндөр хүчин чадал бүхий цахилгаан станц баригдаж, уг бүс нутаг эрчим хүчээр бүрэн хангагдан, өмнөд хөршөөс хараат бус болох нь. Одоогоос гурван жилийн өмнө буюу 2013 онд “Оюу толгой” ХХК Ханбогдын эрчим хүчний асуудлыг шийдэж байсан удаатай. Тодруулбал, Оюу толгой урд хөршөөс импортолж буй эрчим хүчнээсээ Ханбогд руу 45 километр цахилгаан дамжуулах шугам татаж, 35 кВТ-ын дэд станцыг барьж өгч байсан. Ингэж Өмнийн говийн Ханбогд сум гэрэл цахилгаантай болж байсныг бид мэднэ.

Да.Ганболд Их хурлын чуулган дээр төмөр зам болоод авто замын асуудлыг мөн сөхсөн. Уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг шороон замаар тээвэрлэх боломжгүйг тэрээр дурдаад авто зам тавих ажлыг өнгөрөгч жилээс хүлээж авснаа тайлбарласан юм.

Ийнхүү Ханбогдын цахилгаан эрчим хүч, дэд бүтцийн асуудлыг нь төр засгаас бодлогоор шийдээд өгчихвөл Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын дараа орох, уул уурхайд түшиглэсэн эдийн засаг, бүтээн байгуулалтын том хот болох гүүр гарц нээгдлээ гэсэн үг. За тэгээд энэ онд Оюу толгой төслийн хоёр дахь шат далд уурхайн бүтээн байгуулалтын ажил эхэлнэ.

“Оюу толгой хөдөлснөөр Таван толгойн цахилгаан станц гэх томоохон мега төслүүд ар араасаа хөдөлнө” гэдгийг ч эдийн засагчид онцлоод буй. Хоёр дахь шатны төсөл хэрэгжсэнээр гурван мянган хүн ажлын байраар хангагдаж, жилдээ 1.2 тэрбум долларыг Монголын эдийн засагт оруулна гэх урьдчилсан тоон үзүүлэлт гарсан. Иймийн учир Ханбогдод хүссэн хүсээгүй бүтээн байгуулалтын их ажил ундрах нь дамжиггүй. Гурван сая гаруй иргэний мэдэгдэхүйц хэмжээний хувь нь өмнийн говийг зорьж, уул уурхайгаа түшиглэн, дэд бүтцийнхээ бааз суурийг бэхжүүлсэн хот хэрхэн хөгжиж хөдөлгөөнд ордгийг монголчууд нүдээрээ үзнэ. Зөвхөн Оюу толгой гэхгүй Таван толгой, хил залгаа Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолборыг түшиглэж олон улсын жишиг, стандартад нийцсэн томоохон хотхонууд босч, Монголын өмнийн говьд хөгжил цэцэглэлтийн түүхэн он цаг ирнэ.

Хүн амын төвлөрөл нягтралаа дагаж, хувийн хэвшлийнхэн, үндэсний томоохон кампаниуд өмнийн говь руу нүүдэллэх нь мэдээж. Ингээд л ганган улаан тэмээгээрээ алдартай Галбын говьд Монголын хоёр дахь том хот сүндэрлэж эдийн засаг, банк санхүү, үйлдвэр уурхайн том төвүүд өдөр өдрөөр уралдан үүд хаалгаа нээх биз ээ. Энэ бол зүгээр мөрөөдөл төдий биш юм. Хархоринд нийслэл хотоо байгуулна гэж сэтгэлийн хөөрлөөр өвчигнөдөг нөхдийн үнэмшилгүй ярианы хажууд илүү бодитой, байж болох дүр зураг тодхон харагдаад байгаа. Учир нь Ханбогдод дэлхийд эхний тавд тооцогддог Оюун толгойн том уурхай байна.

Мөн Тавантолгойн уурхай байна. Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор, Цагаан суваргын орд гээд хөгжил дэвшлийн суваг, гарцууд эргэн тойронд нь байна. Байнгын ажиллагаатай худалдааны Гашуун сухайтын боомтоос аваад хилийн томоохон боомтууд ойр орчимд нь төвлөрч байна. Эдийн засгийн хөгжлөөрөө дэлхийд тэргүүлж буй Хятад гүрэн хажууханд нь оршиж байна. Эл бүгд Ханбогдыг Монгол Улсын хоёр дахь том хот болон сүндэрлүүлэх бааз суурь, хөрс нь мөн юм.

Түүнээс гадна өмнийн говь,Ханбогд өвлийн хэдэн сард Улаанбаатарынхаа утаан дундаас гарах гарцгүй аж төрж, осгож үхмээр хүйтэнд дагжин чичирч буй монголчуудад цаг агаарын хувьд хамгийн таатай бүс нутаг юм. Манай сонинд өмнө нь “Монгол Улс дулаахан арал худалдаж авмаар байна”, “Арал худалдаж авах биш өөрсдөө арал байгуулъя” гэсэн цуврал нийтлэлүүд гарч байсан. Идэр есийн жавар тачигнан, хотын утаа хэрээс хэтэрч Улаанбаатарт аж төрнө гэдэг аймшигтай санагдах болсон өнөө цагт бидний дэвшүүлсэн нийтлэл олон ч хүний анхаарлыг татаж, талархлыг хүлээн санал сэтгэгдлээ илэрхийлэхэд хүргэсэн юм. Тэгвэл өөрсдөө байгуулах гэж санал санаачилга гарган зүтгээд байгаа “диваажингийн арал” чинь Ханбогд юм биш үү гэх бодол төрөөд байна.

Завханы Тосонцэнгэлд хасах 35 хэм хүрч байхад Өмнөговийн Ханбогд нэмэх 15 хэмийн дулаантай эрс тэс ялгаа харагддаг. Энэ өвлийн ид хүйтнээр Тосонцэнгэл, Улаангомд хасах тавин хэдийн хэм хүрч янгинаж байхад Ханбогдод хасах арваад, онцгой үед арваас жаахан давсан хэмийн хүйтэнтэй байлаа. Утаа, хүйтэн хоёроос дайжихдаа тулаад байгаа Улаанбаатарынхан идэр есийн жавар тачигнах цагаар ердөө 600 гаруй километрийн цаана орших “диваажингийн хот”-доо нүүдлийн шувуу шиг цуглаад жаргаж хэвтвэл яасан юм бэ.

Үндэсний томоохон компанийн нэг “Номин констракшн” шилдэг ногоон байгууламж төсөл “River Garden” хотхондоо хиймэл нуур, элсэн воллейболын талбай зэргийг Туулын хөвөөн дээр бий болгочихоод байгаа. Зөвхөн нэг компани олон улсын стандарт бүхий ийм хотхоныг барьж байгаа юм чинь бүхэл бүтэн улс орон нэг хотыг уул уурхайдаа түшиглэн дэлхийн жишиг хот болгох энүүхэнд биз дээ. Ханбогдын элсний шуургыг шийдээд хиймэл нуур, цөөрөм бий болгочихвол говь нутгийн салхи зөөлнөөр илбээд ёстой л нөгөө жаргалын орон гэдэг чинь жинхэнэ утгаараа ирнэ.

Дээр нь Равжаа хутагтын энергийн төв Ханбогдод бий. Түүнийг түшиглэн аялал жуулчлалын чөлөөт бүс бий болгох боломжтой. Мөн казино зэргийг дэлхийн зугаа цэнгэлийн хотуудын жишгээр байгуулж, үндэсний бүтээн байгуулагчдын хотхон дүүргүүд, сумогийн аваргууд тэргүүтэй урлаг соёл, спортын одуудын дүүрэг хорооллууд босох нь мэдээж. Дэлхийн морин уралдааны болон тэмээн поло-гийн цэнгэлдэх хүрээлэнгүүд нээгдэж, сав л хийвэл гадагш дайжиж оддог Монголын улстөрч, бизнесмэнүүд дэлхийн нөлөө бүхий нөхдүүдтэй Ханбогд хотоо зорих цаг ойрхон байгаа бус уу.

их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хэн хаана дэвших вэ?

2016 оны УИХ, Орон
нутгийн сонгууль дөтөлж байна. Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулна,
оруулахгүй нь гэсээр нэр дэвшигчдийг ч, намуудыг ч хүлээлтэд байлгаад эдүгээ
бүх зүйл тодорхой болоод байна. Яригдаж байсанчлан жагсаалтад бичигдэгсэд
бүсчилсэн хэлбэрээр өрсөлдөхөөргүй болж, нэг тойрогт үзэгсэд аймгаа урд,
хойгуур нь хувааж аваад жижигсгэсэн тойрогт тулах биш, хуучнаараа, томсгосондоо
нэг намын гишүүд ч хоорондоо өрсөлддөг сүүлийн хоёр сонгуулийн жишгээр явах нь.
Он солигдохын өмнө нэр дэвшихээр мандатын эрх горилогчид намдаа мөнгөө хэдийнэ
тушаасан байгаа. Гэхдээ тэдний зарим нь намаасаа нэр дэвших эрхээ авч сонгуульд
өрсөлдөх бол нэг хэсэг нь мөнгө тушааснаараа л горилогч хэвээр үлдэх.

Одоогоор аль тойрогт
аль намаас хэн, хэн дэвших нь хараахан эцэслэгдээгүй ч ерөнхий чиг тодорхой
болжээ. Дэвших санаатай тойргоо тордсоор ирсэн, оны өмнө хэн хэрхэн ямар
байдалтайгаар “бөөцийлсөн” гэдгээс бүх зүйл ойлгогдоно. Эцсийн шийдвэр намаас
гарах учиртай ч албан ёсны уг шийдвэрээс өмнөх урьдчилсан таамаг сонин байдаг
билээ. Тиймээс ирэх сонгуулиар аль тойрогт хэний намаас хэн өрсөлдөх
таамаглалыг хамтдаа сонирхъё. Нийслэлээс хүн амын тоондоо тааруулж мандатын
тоог нэмж өгөх саналыг УИХ-д хүргүүлчихээд байгаа. Хэрэв энэ хүсэлтийн дагуу
нийслэлд байсан 14 мандат дээр нэмж, 22-24 болгох шийдвэр гарвал орон нутгийн
8-10 мандат танагдах талаар яригдаж таарна. Гэхдээ тойргууд дээрээ хэн яаж
ажилласан, рейтинг нь ямар байгаагаас шалтгаалж намууд сонголтоо хийх учиртай.

СҮХБААТАР АЙМАГ

Наран ургах зүүнтээ,
Сүхбаатар аймагт АН-аас нэр дэвшигчийн хувьд угаасаа тодорхой. Аймгийн Засаг
даргаар сүүлийн найман жил ажиллаж байгаа Ж.Батсуурь энэ удаад УИХ-д нэр
дэвшинэ гэж байгаа. Өмнөх сонгуулийн үед орон нутагтаа ажилламаар байна гэснээр
М.Зоригтод боломж гарч тэр УИХ-ын гишүүн болж байлаа. Зүүн гурван аймгаасаа
барилгажилт, дэд бүтэц гээд юм юмаараа дутуу байсан Сүхбаатар аймаг сүүлийн
жилүүдэд нүүрээ угаасан мэт болсон. АН-ын Засгийн газрууд ч орон нутагт сайны
жишээ авахаараа Сүхбаатар аймгийг жишээлэн үлгэр болгож үзүүлж ирсэн. Олон
талын утгаараа Сүхбаатар аймгийн нэг мандат хаана ирэх нь тодорхой гэгдэж буй.
Үүнтэй эсрэгцээд МАН-аас Сүхбаатар аймагт нэр дэвших хүн олдоход хэцүү болжээ.
Уг нь Монголбанкны дэд ерөнхийлөгч Б.Жавхлан Сүхбаатар аймагт нэр дэвшинэ гэж
байсан ч сүүлийн үед Дархан руу дэвшихээ илэрхийлэх болсон. МАН-аас Сүхбаатар
явна гэж хэлэх хүн ховор байгаа гэх бөгөөд “Моннис”-ийн Б.Чулуунбаатар байж
магадгүй гэсэн яриа бий. Харин МАХН-аас бол Ч.Улааныг ирж магад гэж үзэж
байгаа. МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр УИХ-ын гишүүд, Засгийн газрын гишүүд болон
өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд намын нэрээр албан тушаал хүртэж байсан бүх
хүмүүсийг тойрогт явж өрсөлд гэсэн шаардлага тавьж байгаа бөгөөд өнгөрсөн
сонгуульд жагсаалтад орсон Ч.Улааны хувьд хуучны ээлтэй тойрог Сүхбаатартаа ирж
магадгүй.

ХЭНТИЙ АЙМАГ

Хэнтийд рейтинг өндөр
байгаа хүн бол УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ гэх. Гэхдээ 2013 оны Ерөнхийлөгчийн
сонгуульд өрсөлдөж үндэсний хэмжээний санал авч байсан, өмнө нь дандаа тойрогт
өрсөлдөж гурван ч удаа ялсан гэдэг утгаараа шууд намын жагсаалтад орж мэдэх.
Тэгэхээр МАН-аас нэр дэвших хүмүүсийн хувьд НАМЗХ-ны ерөнхийлөгч асан
Л.Оюун-Эрдэнэ, УИХ-ын гишүүн асан Н.Ганбямба нарын нэр яригдаж байгаа ажээ.
Н.Ганбямбын хувьд Хэнтийн МАН-ын хорооны дарга. Гэхдээ сүүлийн сонгуульд эндээсээ
гарч чадаагүй, дандаа хоёроор нь, гурваар нь ялдаг байсан МАН-ын суудлуудад
цэнхэр завсар оруулсан. Л.Оюун-Эрдэнэ Харвард төгсч ирээд удаагүй байгаа, шинэ
гэдгээрээ Хэнтийнхэнд сонин байж таарна. Хэнтийн Бэрхэд төрж өссөн, Хэнтийдээ
салбар нэгжээс нь эхлээд ажиллаж байсан гэдгээрээ орон нутагтаа танигдсан. Оны
өмнөхөн шинэхэн хэвлэсэн “Азийн хүлэг” номоороо Хэнтийн бүх сумдаараа явж лекц
уншсан дуулдаж байсан. У.Хүрэлсүх, Б.Бат-Эрдэнэ, Д.Арвин эсвэл Н.Ганбямба гээд
тогтсон хэдхэн хүн ирдэг байсан Хэнтийн тойрогт МАН-аас шинэ хүн ирэх нь бас
анхаарал татаж болох юм.

АН-ын хувьд аймгийн Засаг дарга
Ж.Оюунбаатар нэр дэвших нь тодорхой байгаа. Тэрбээр бас ч аймагтаа хийсэн юм
ихтэй гээд рейтинг өндөр байгаа аж. АН-ын нөгөө нэр дэвшигч харин тодорхойгүй
байгаа бөгөөд “Цагаан шонхор”-ын Ч.Энхтайван байж магад гэгдэж байгаа. Гэхдээ
Ж.Оюунбаатар, Ч.Энхтайван нар зэрэг дэвших нь худлаа, юу гэж “Цагаан шонхор”-т
хоёр мандат өгөх вэ гэлцэж байгаа юм. Мөн ГОК-ийн үйлдвэрлэл эрхэлсэн орлогч
дарга Д.Даваасамбуу нэр дэвшиж магадгүй гэсэн яриа байсан ч эх сурвалж үүнийг
үгүйсгэж байна. Ер нь ГОК-ийн удирдлагуудаас сонгуульд нэр дэвшиж, улс төр рүү
орох хүн байхгүй ажээ. Энэ тохиолдолд Хэнтийн дараагийн нэр дэвшигч “Лектор
төв”-ийн Ц.Баатархүү байж болно.

Бас Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдын зөвлөхөөр ажиллаж байгаад
саяхнаас Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн зөвлөх болсон М.Хүдэрбаатар явж байгаа.
Тэрбээр оны өмнө тойргуудаараа бэлэг тарааж нэлээд явсан дуулдаж байсан. Мөн
оны өмнө нэлээд хөрөнгө гаргаж явсан горилогч бол Н.Учрал. Намдаа багагүй мөнгө
өгч нэр дэвших эрхээ авч байгаа гэсэн яриа гараад байгаа. МАХН-аас хуучин Засаг
дарга байсан С.Жаргал нэр дэвшинэ. Ерөнхийдөө Хэнтийд нэр нь яригдаж байгаа
хүмүүс бол тэд. Өмнө сонгуульд Хэнтийгээс сонгогдож гарч ирсэн Д.Гарамгайбаатар
гишүүний хувьд УИХ дахь бүлгийн даргын хувьд намын жагсаалтад орох учраас
тойрогт нэр яригдахгүй байгаа юм. Ерөнхийдөө Хэнтийд МАН, АН-ын хувьд өмнөх
сонгуулийн адил 1:1 гэсэн дүн гарч, Оюун нэртэй хүмүүс илүү шанстай гарч ирнэ
гэсэн яриа тэнд яригдах болжээ.

ДОРНОД АЙМАГ

Өнгөрсөн
сонгуулиар энэ аймгаас УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр, бие даагч Х.Болорчулуун нар
сонгогдон гарч ирсэн байдаг. Өнөө жил энэ хоёр ч мөн нэр дэвших ажээ. Гэхдээ
Х.Болорчулууны хувьд өмнөхийн адил бие дааж бус харин МАН-д элсч тэндээс нэр
дэвших гэж байгаа бололтой. МАН-ынхны хувьд бие даагч, популист гишүүдийн нэр
хүнд өндөр байгааг ашиглан нэг суудал баталгаатай гэж тооцоолж байх шиг байна.
Хэрэв Х.Болорчулуун намд элсэхээр яригдаж байгаа хувилбараа дагахааргүй болбол
МАН-аас УИХ дахь МАН-ын бүлгийн чадварлаг хуульч Б.Энхбаяр нэр дэвших санаатай
байгаа. Бас Дорнодоос хоёр ч удаа сонгогдсон УИХ-ын гишүүн Д.Одбаярыг мартаж
болохгүй. Тэрбээр сонгуульд ялагдсанаасаа хойш Дорнодод амьдрах болсон. Харин
АН-ын хувьд П.Алтангэрэл явах нь тодорхой. Тэрбээр Чойбалсан хотын захирагчаар
ажиллаж байснаас гадна 2008-2012 онд тус аймгаас УИХ-д сонгогдсон. 2012 оноос
шинэхэн байгуулагдсан Соёлын яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан
билээ. Өмнөх сонгуульд Н.Номтойбаяраас 300 хүрэхгүй саналын ард үлдсэн гэхээр
Дорноддоо олон саналтай нэр дэвшигчийн л нэг. АН-ын өөр нэгэн суудал дээр
өрсөлдөгчид олон байна. Хэдийгээр УИХ-ын гишүүн, Зам тээврийн сайд М.Зоригт нэр
дэвшихгүй гэж сошиалаар зарласан ч Дорнодыг дотроо бодоод явж байх талтай. Өмнө
нь эндээс сонгогдож байсан ч дахин нэг үзэхдээ ялагдсан учраас шууд аавынхаа
нутаг Сүхбаатар руу явж нэг гарсан. Одоо эргээд ээжийн нутаг гээд яриад ирэх
талтай. Р.Бурмаа сайд уг нь энд нэр дэвших төлөвлөгөөтэй байсан ч Халх голын
чөлөөт бүсийн асуудал гээд олон хүчин зүйлсийн нөлөөтэй төлөвлөгөө өөрчлөгдсөн
гэх. АН-аас дэвших бас нэгэн магадлалтай хүн бол Дорнодын АН-ын дарга
Д.Цэрэнчимэг. АН-аас намын хороог даргалах болсон анхны эмэгтэй гэгддэг. Нэг
хэсэг АН-ынхан орон гарсан дэд сайд нарынхаа талаар яригдах үед намын дарга нь
түүний нэрийг дэвшүүлж буйгаа зарлахад орон нутгаас үүнийг нь эсэргүүцэж буйгаа
илэрхийлж шаардлага төв намдаа хүргүүлж байсан билээ. Түүнээс гадна намдаа олон
жил зүтгэж, өмнөх сонгуулиар тус тойрогт нэр дэвшиж явсан эмэгтэй бол Б.Мөнхцэцэг.
Тэрбээр төрийн албаа өгөөд намынхаа ажилдаа шуударснаас үзэхэд бас л дэвших
байх. Мөн Дорнодоос нэр дэвшиж магадгүй хүний хувьд казино гэгдэх генерал
Д.Энхбаатарын нэр хүчтэй яригдаж эхэлсэн. Түүнийг тойрогт үзнэ гэдгийг ойр
дотных нь хүмүүс батлах болсон бөгөөд энэ тохиолдолд буриад зоноо түшиж
Дорнодоос дэвших нь тодорхой. Бас ТӨХ-ны дарга асан Д.Цогтбаатар ч Дорнодод
ажиллаж байгаа.

ДУНДГОВЬ АЙМАГ

Энэ
тойрогт өмнө АН-аас ялалт байгуулан дөрвөн жил УИХ-д суугаа Б.Наранхүү гишүүн
нэр дэвших нь тодорхой. Угаасаа МАН-ынхан ч тус тойрог дээр 1:0-ээр ялагдана
гээд тооцчихсон суугаа гэсэн. МАН-аас өмнөх сонгуульд нэр дэвшиж байсан МАН-ын
нарийн бичгийн дарга асан Б.Амарсанаа өрсөлдөж таарна. Гэхдээ орон нутгийнхан
нь дандаа гаднаас дарга тавьж, гаднаас хүмүүс ирж өрсөлддөг, тэгээд гарсан
хүмүүс нь сум орон нутгийн төлөө юу ч хийдэггүй гэсэн гомдолтой байгааг
харгалзан үзэх талтай. Хэрэв энэ хувилбараар явбал тус аймгийн ИТХ-ын дарга
С.Буджав нэр дэвшиж магадгүй. Гадаадад боловсрол эзэмшсэн, хөдөө орон нутагтаа
ажиллаж амьдарч ирсэн хүмүүсээ дэвшүүлнэ гэвэл тэр нь зөв сонголт байж болох
юм.

ДОРНОГОВЬ АЙМАГ

Зарим
аймгуудад маш олон нэр дэвшигчтэй, хэн нь ч нэр дэвшиж магадгүй учраас
өрсөлдөөн ихтэй байгаа бол зарим газар хэн нэр дэвших нь тодорхой бас хэн гарах
нь ч тодорхой газрууд байна. Тухайлбал, МАН-аас “Дорнын говь”-ийн
Б.Дэлгэрсайхан тодорхой гэх хүмүүс олон байна. Тэрбээр сүүлийн жилүүдэд тус
аймагт жинхэнэ тулж ажиллана гэдгийг үзүүлж байгаа бөгөөд нутгийн зөвлөлийн
нэрээр их юм тараасан бас хийсэн ч гэлцэнэ. “Болд төмөр Ерөө гол” компанийн
ерөнхий захирал түүнийг ихээхэн нууцлаг хүн гэдэг байна. Гэхдээ хоёр ч удаа
намдаа суудал авчирсан УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурь ямар сонголт хийхийг харгалзаж
таарна. Бас өнгөрсөн сонгуулийн өмнө баривчлагдаад нэр дэвшигчдийг зарласны
дараа суллагдсан Ц.Анандбазар ямар бодолтой явааг хэн ч мэдэхгүй. Тойрогтоо
хамгийн шургуу ажиллаж байгаа нь дээрх Б.Дэлгэрсайхан бололтой.

Н-ын
хувьд Аймгийн засаг дарга П.Ганхуяг, ИТХ-ын дарга Г.Ганбаатар нар аль аль нь
санаатай. Энэ байдлаасаа болж ч хоорондоо тааруу байдаг гэж хэвлэлээр
бичигддэг. Гэхдээ АН-ын эх сурвалжууд ИТХ-ын дарга нь нэр дэвшинэ гэж тодотгож
байгаа юм.

БУЛГАН АЙМАГ

Тус
аймаг бол мөн л ганц мандаттай аймаг. Хэзээнээсээ улаан аймаг гэж нэрлэгддэг.
Үеийн үед МАН-ынхан энд ялалт байгуулж байсан. Одоо ганц мандаттай болсноор
МАН-ынхан хоорондоо ихээхэн өрсөлдөөнтэй тойрог болсон. Мэдээж, УИХ-ын гишүүн
Ё.Отгонбаяр өмнө ялалт авчирсан тойрогтоо үзэж таарна. УИХ-ын гишүүд нь
тойрогтоо давуу эрхтэй байх бичигдээгүй хууль аль ч намд бий. Гэхдээ горилогчид
ч бас ажилласаар иржээ. Ё.Отгонбаяр гишүүнээс гадна МАН-ын, сахал гэгддэг
Ж.Бат-Эрдэнэ, бас “UFC”-гийн О.Амартүвшин нар тойргоо тордсоор ирснийг онцлох
нь зүй. УИХ-ын гишүүд нийслэлийн тойрог руу шилждэг жишиг Булганд гарахгүй л
бол Ё.Отгонбаяр давуу эрх эдэлж таарах байх. АН-ын хувьд нэр дэвшигчид
тодорхойгүй л байна. Булганы Засаг дарга Д.Эрдэнэбат үзчих санаатай байгаа
гэсэн. Өмнө нь өрсөлдөж байсан Булганаас ҮЗХ-нд орж ирсэн, ТМ телевизийн үндсэн
хөрөнгө оруулагч Д.Түмэнжаргал даагаа нэхэхийг үгүйсгэхгүй.

СЭЛЭНГЭ АЙМАГ

Сэлэнгэ
аймаг бол АН-аас хэн, хэн явах, МАН-аас хэн хэн өрсөлдөх нь хамгийн тодорхой
тойргуудын нэг. АН-аас УИХ-ын гишүүн, ЗГХЭГ-ын дарга С.Баярцогт, Аж үйлдвэрийн
сайд Д.Эрдэнэбат нар явна. Харин МАН-аас УИХ-ын гишүүн Ж.Эрдэнэбат, Гадаад
хэргийн дэд сайд асан Н.Оюундарь нар өрсөлдөх гэж байгаа ажээ. Уг нь С.Баярцогт
бол тойрогтоо хэд дараалан сонгогдсон, өмнөх сонгуулиар жагсаалтад ороогүй, тэр
утгаараа энэ удаад жагсаалтад ороход болохгүй зүйлгүй хүн. Офшор банкин дахь
дансаа мэдүүлээгүй асуудлаар баалуулж байгаагаас жагсаалтад оруулахгүй байж
магадгүй. Гэвч сэлэнгэчүүд түүнийг үргэлж ивээдэг, өөрөө ч хичээдэг. С.Баярцогт
энэ тойрогт өрсөлдөнө гэдгээ зарлачихаад байгаа. Д.Эрдэнэбат сайдын хувьд өмнө нь
намын генсек гэдгээрээ жагсаалтаар гишүүн болсон учраас энэ удаад яах аргагүй
тойрогт үзнэ. Ж.Эрдэнэбат, Н.Оюундарь бол аль аль нь МАН-ыг Засагт багтах үед
Засгийн газарт багтаж байсан хүмүүс. Ж.Эрдэнэбат өмнөх сонгуулиар дэргэдээ
МАН-аас С.Гэрэлмаа хэмээх эмэгтэйг дагуулж явж голдуу 1:1-ийн харьцаатай хоёр
намд санал өгдөг тойрогтоо ялж байсан. Харин Н.Оюундарийн хувьд боловсролтой
эмэгтэй учраас тэр тоглолтод орох нь юу л бол. Сэлэнгийнхний хувьд аймгийн төв
нь АН-д, Зүүнхараа нь МАН-д саналаа өгчихдөг газар.

ОРХОН

Өнөө
жилийн хувьд энд МАН-аас хэн ирэх нь тун тодорхойгүй байна. Тодорхойгүй юу
байхав, тухайлсан лидер алга гэж Эрдэнэтийнхэн ярьж байгаа юм билээ. О.Содбилэг
гишүүний хувьд тэндээ дорвитой ажиллаагүй болохоор очиход нүүр халуун учраас
өөр тийш сэлгэж магадгүй дуулдана. УИХ-ын гишүүн асан Д.Дамба-Очир бас өрсөлдөх
санаатай гэх. АН-ын хувьд тус аймгийн намын хорооны дарга М.Батчимэг гишүүн анх
удаа тойрогт өрсөлдөнө. Харин өөр нэг нэр дэвшигч нь Хууль зүйн сайд
Д.Дорлигжав байна гэж байсан ч сүүлийн үед жагсаалтад орох тухай дуулдах
болсон.

Ерөнхийдөө
Эрдэнэтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн лидер ирчихвэл гарах магадлалтай гэдэг нь
судалгаагаар харагдаж байгаа юм билээ. Гэхдээ хэн зориглож ирэхийг хэн мэдэхэв
болоод байна. МАН-аас Ж.Энхбаярыг тийш дэвшвэл гарна гэх яриа хэдийнэ гарсан
бөгөөд өөрөө шинэ газар зориглож дэвшихийг таашгүй. Түүнээс Л.Гүндалай,
Данзанбалжирын Энхтайван нар бол мэдээж өрсөлдөхөөр бэлдэж байгаа ажээ.
МАХН-аас өмнөх сонгуульд Л.Цог эндээс нэг суудал авчирсан бөгөөд дахин эндээ ирж
магадгүй.

ДАРХАН-УУЛ

2012
оны сонгуулиар энэ тойргоос бие даагч С.Ганбаатар, МАН-ын Д.Хаянхярваа нар
сонгогдсон. Бие даагч С.Ганбаатар шинэхэн намын гишүүн болчихсон. ХҮН-ын хувьд
түүнийг урдаа барьж, тойргоос нэг суудал авснаар намын нэрээр авсан суудлаа
баталгаажуулна гэж тооцож байгаа бол С.Ганбаатар гишүүн ярилцлагадаа намын
даргын хувьд жагсаалтад орохыг үгүйсгэхгүй гэсэн байна лээ. Гэхдээ түүний
хэлснээр бэлдсэн тойргоо залуучууддаа өгнө гэвэл тойргоос ганц суудал авахаа
баталгаажуулах гэсэн ХҮН-ын хувьд дэндүү эрсдэлтэй хэрэг болох болов уу.

МАН-аас
гишүүн Д.Хаянхярваагаас гадна Монголбанкны дэд ерөнхийлөгч асан Б.Жавхлан
өрсөлдөх гэж байгаа. Тэрбээр Сүхбаатарыг тооцоолж байсан ч Ж.Батсуурьтай
өрсөлдөх эрсдэлтэй гэж үзсэнээс Дарханд ирж байгаа аж. Нэр дэвших гэж байгаа
учраас албан ёсоор ажлаа хүлээлгэж өгсөн. АН-аас Л.Гансүх нэр дэвших боломжгүй
болсноос ах дүү Дашуудаас нэр дэвшиж таарна гэцгээж байна. Н.Мөнхдаш нэр дэвшиж
таарна. Бас АН-ын дарга З.Энхболд ирж магадгүй гэж нэг хэсэг ярьсан ч жагсаалтад
орох нь тодорхой болж байгаа гэсэн.

ТӨВ АЙМАГ

Цэнхэртэж
үзээгүй цөөхөн аймгийн нэг бол Төв аймаг. Хуучин дөрвөн гишүүн сонгогддог
байхад дөрвүүлээ МАН-аас байдаг байлаа. Энэ удаад цэнхэр туяа татах эсэхийг хэн
мэдлээ. Төв аймагт өрсөлдөөд хоёр ч удаа унасан Эрчим хүчний дэд сайд асан
Д.Доржпүрэв гурав дахь удаагаа өрсөлдөхөөр шийджээ. Мөн анх удаа Баянгол
дүүргээс нэр дэвшин гарч, 2012 оны сонгуульд намынхаа жагсаалтад гуравдугаарт
бичигдэж гишүүн болсон Х.Тэмүүжин гишүүний нэр яригдаж байна. Бас Нийгмийн
халамж үйлчилгээний ерөнхий газрын дарга Ц.Тувааны нэр явж байгаа. Аль, аль нь
Төв аймгийн угсаа гарвалтай хүмүүс. Энэ удаад 1:1-ээр тэнцчих сонирхол
АН-ынханд их байгаа аж. Харин МАН-аас хоёр Энхболд нэр дэвших нь тодорхой
байна. Уг нь М.Энхболд намын даргын хувьд жагсаалтын нэгдүгээрт бичигдэх ёстой.
Гэхдээ намын дарга жагсаалтад нуугдаж үлдэх биш хуучин тойрогтоо нэр дэвших
болж байгаагаараа нэр хүнд хаана ч өндөр гэдгээ батлах гэж байгаа бололтой.
Урьдчилсан судалгаагаар ч Төв аймагт М.Энхболд тасархай байгаа гэсэн. Тиймээс
жагсаалтад бичүүлэлгүй, нөгөө намуудын дарга нарыг биетээр үлгэрлэж тойрогт
өрсөлдөх тактик барьж байгаа бололтой. МАН-ын өөр нэг нэр дэвшигч нь Н.Энхболд.
Сүүлийн үеийн яриагаар нэр дэвшихээ болиод намаа ялах үед гүйцэтгэх засаглалд
орж ажиллах хүсэлтэй байгаа дуулдсан. Хэрэв тэр тохиолдолд жагсаалт руу явна
гэж таамаглаж байгаа Су.Батболд тойрогтоо ирж болох юм.

АН-ын
жагсаалт эр “царайлаг” вэ?

МАН-ын
дарга нь жагсаалтад бичигдэлгүй, тойрогт үзнэ гэдэг нэг талаасаа эрсдэлтэй мэт
боловч нөгөө талдаа намаа өргөх том зориг байх талтай. Гэхдээ үүний нөгөө талд
намын жагсаалт тун сүр хүч муутай харагдана. Бусад намуудын дарга нь жагсаалтын
нэрсээ манлайлах бол МАН-ыг хэн толгойлж бичигдэх вэ. Энэ удаагийн сонгуулийн
өмнөхөөс ялгаатай нь намын нэрээр санал авахдаа жагсаалтад багтсан хүмүүсээ
саналын хуудсанд бичиж таарна. Тиймээс жагсаалтаа тун царайлаг байлгах тал дээр
намууд анхаарахаас аргагүй. Эдний нам аргагүй л том кадруудтай шүү гэж харагдах
нь чухал. МАН-ын хувьд одоо яригдаж буй хувилбарын нэрс жулдаад байгаа
дуулдана. Намын дарга байхгүй учраас жагсаалтыг тэргүүлэх хүн ерөнхий нарийн
бичгийн дарга болж таарна. Ж.Мөнхбатаар МАН жагсаалтаа эхлүүлнэ гэвэл эртний
түүхт энэ намын илэрхийлэл төгс байх уу гэсэн асуулт гарах төлөвтэй. Зарим нэг
яриагаар намын дарга нь удирдлагууд тойрогт үзэх ёстой гэж шахсанаас Ж.Мөнхбат
Архангай руу бас ч явахаас аргагүйд хүрсэн гэгддэг. Өмнө жагсаалтад орсон
хүмүүсийг энэ удаад оруулахгүй гэх хандлага аль ч намд байгаагаас намуудын
жагсаалтаар нэр дэвшигчдийн асуудал ихээхэн амаргүй, бас нухацтай бодохыг
шаардаж байгаа аж. Ардын намд ч адил. 2012 оны сонгуульд жагсаалтад бичигдсэн
гэдэг шалтгаанаар Ц.Нямдорж, Д.Дэмбэрэл, Д.Лүндээжанцан нарын шалгарсан
тодорхой гишүүдэд энэ нь анхаарлын тэмдэгтэй. Эднийг намын илэрхийлэл болгохгүй
гэвэл тулхтай, хашир туршлагатай гэгдэх парламентчид жагсаалтад харагдахгүй
болж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр МАН, МАХН-ыг тус тусдаа нам гэж харвал энэ
гуравгүйгээр МАН-ын жагсаалтыг бас төсөөлөмгүй. Ахмад, дунд, залуу үеийн алтан
хэлхээнд бодлогоо тодорхойлдог гэдэг ууган намд өмнө жагсаалтад бичигдсэн
гишүүн дахин жагсаалтад бичигдэхгүй гэсэн хууль байхгүйг энэ хашрууд нь
сануулахтайгаа. Улирах гэж байгаа парламент хүний хуучин, дээлийн шинэ гэдгийг
чухам сануулж байгааг намууд анзаарахаар. Жагсаалтыг хэн толгойлох нь одоогоор
тодорхойгүй ч УИХ-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт дээгүүр бичигдэж таарна. Угаасаа
бүлгийн дарга тэгээд ч тойргоос хоёр удаа ялалт авчирч байсан болохоор маргах
хүн гарахгүй. Жагсаалтын удаагаар бичигдэх хүн УИХ-ын гишүүн Д.Оюунхорол гэгдэж
байгаа. Бас олон жил Завханаас суудал намдаа авчирч байсан. Нөгөө талаас
өнгөрсөн жагсаалтад МАН аравдугаарт л эмэгтэй нэр дэвшигчээ эрэмбэлж байсан
алдаагаа энэ удаад засах гэж байгаа бололтой. МАН-ын жагсаалтад орох өөр нэг
эмэгтэй бол НАМЭХ-ны дарга Ц.Цогзолмаа байгаа. Өмнө нь жагсаалтдаа АН-ынхан
хоёр ч эмэгтэйг урдуур бичиж гишүүн болгож байсныг тэд мартаагүй бололтой.
Гэхдээ Ц.Цогзолмаагаас өмнө бичигдэх хүмүүс Б.Бат-Эрдэнэ, Су.Батболд нар байна
гэсэн таамаг бий. Аваргын хувьд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшсэн кандидат
нь, Су.Батболд бол М.Зэнээ гуайн оронд орж ирсэн нөхөн сонгуультайгаа нийлээд
дөрвөн ч удаа парламентад сонгогдсон хүн. Мөн жагсаалтад У.Хүрэлсүх бичигдэх
аж. У.Хүрэлсүхийн хувьд өмнө жагсаалтад бичигдсэн ч үүнийгээ ашиглаагүй гэдгээр
дахин бичигдэх бололтой. Тэрбээр УИХ-ын гишүүнээр сар гаруй хугацаанд ажиллаад
ар гэрийн асуудлын улмаас ажлаа өгснөөр жагсаалтын 10-т бичигдсэн Д.Сарангэрэл
гишүүн болж байсан.

Дээрх
хүмүүсийн дараа жагсаалтад нарийн бичгийн дарга нарын нэг (Т.Гантулга,
Д.Амарбаясгалан, Х.Булгантуяа) нарын нэг гэсэн хувилбар орж ирэх магадлалтай.
Бас Говь-Алтайн Ц.Дашдорж, Үнэн сонины эрхлэгч Б.Ганболд гэж үргэлжилнэ. Үнэн
сонины эрхлэгчийн хувьд жагсаалтад нэр нь зайлшгүй бичигдэж таарах аж.

Ерөнхийдөө
магадлал, яригдаж байгаа хувилбараар МАН-ын жагсаалт ийм хүмүүсээр ирэх болов
уу. Гэхдээ жагсаалт олонд ил харагдана гэдэг үүднээс танигдсан, хүлээн
зөвшөөрөгдсөн түшээдийг оруулж ирэхийг зөв гэж үзвэл өөрчлөхөөс аргагүйд хүрэх
биз ээ.

Үргэлжлэл бий.

их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Х.Баттулга, А.Гансүх нарыг улсад онц их хэмжээний хохирол учруулсан гэх үндэслэлээр шалгаж байгаа гэнэ

-ГЭРЭЭГ 4.5 САЯ АМ.ДОЛЛАРААР БАЙГУУЛАХААР ТОГТСОН Ч САНХҮҮЖИЛТ ОЛГОХДОО 6.1 САЯ АМ.ДОЛЛАР ШИЛЖҮҮЛЖЭЭ-

Зам тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Б.Батзаяа нарт холбогдох хэргийг АТГ, ЭЦГ-аас хамтарсан ажлын хэсэг гарган шалгаж байгаа. Мөн энэ хэрэгт төрийн өндөр албан тушаалтнууд шалгагдах болсон юм. Тэдний нэг нь УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга, Зам тээврийн сайд асан А.Гансүх нар. Шинэ он гармагц тэднийг сэжигтнээр татаж шалгах болсон талаар олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлэх болсон. Харин УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга “iToim.mn” сайтад энэ тухай тайлбар өгөхдөө “А.Гансүх бид хоёрт эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа зүйл байхгүй” хэмээсэн юм. Тэгвэл Х.Баттулга гишүүн “Шинэ төмөр зам” төслийн талаар АТГ, ЭЦГ-ын хамтарсан ажлын хэсгийнхэнд очиж тайлбар мэдүүлэг өгчээ.

Тэднийг тендергүй сонгон шалгаруулалт хийж, мөнгө угаах боломжийг нээн өгсөн гэж үзэж буй

Дээрх хоёр албан тушаалтнаас мэдүүлэг авах болсон шалтгаан нь албан тушаалын эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж, улсад онц их хэмжээний хохирол учруулсан гэж үзэж буй юм байна. Тухайлбал, Зүүн чиглэлийн төмөр замын 100 км замын хөрс хуулалтын ажлыг эхлүүлсэн. Үүнийг хэн хариуцсан, хөрс хуулалтын ажлыг эхлүүлэх шуурхай хуралдааныг хэн мэдэж хийж, үүрэг өгөв. Тендергүйгээр компанийг шалгаруулж, Чингис бондын мөнгөнөөс 5.8 сая ам.долларыг олгох эрхийг хэн өгөв. Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор босгох ажилд төсвөөс 24 тэрбум төгрөг өгсний 22 тэрбумыг нь судалгааны ажил гэх нэрийн дор шамшигдуулсан зэрэг нь албан тушаалтнуудтай холбоотой хэрэг болж байгаа гэнэ. Нэг үгээр хэлбэл төрийн томоохон төслийг эхлүүлэх явцад өөрсдийн танил тал, багийн хүмүүсээ албан тушаалд томилж, тэднээр дамжуулж төрөөс их хэмжээний мөнгө шамшигдуулж улсыг хохироосон гэх үндэслэл гарч иржээ. Мөн Б.Батзаяа болон “Самсунг СТ” компанийн захирал Ли Жон Гёл нар буруугаа хүлээж мэдүүлэгт гарын үсэг зурсан байна. Тэд дээрх ажлуудыг хийхдээ дээрх албан тушаалтнуудын заавар, зөвлөмжийн дагуу хийсэн гэж хэлсэн аж. Энэ нь дээрх албан тушаалтнуудыг хэрэгт татан шалгах нөхцөл бүрдсэн байна. Мөн хоригдож буй хүмүүсийн ярьж байгаачлан Б.Батзаяа нарт үүрэг өгсөн байж болох баримт ч олдсон гэх мэдээлэл байна. Энэ мэтээр УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга, А.Гансүх нарт хамаарах, тэднийг холбогдуулан шалгах үндэслэлүүд гарчээ.

Мөрдөн байцаалтын явцад УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга, А.Гансүх нарын өгсөн чиглэлийн дагуу “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Б.Батзаяа 2013 оны тавдугаар сарын 6-нд “Самсунг СТ” компанитай эрх шилжүүлэх гэрээ байгуулан тендергүй сонгон шалгаруулалт хийж, мөнгө угаах боломжийг нээн өгсөн гэж үзэж буй талаар эх сурвалж хэлэв. Цагдаагийнхан чухам энэ баримтуудыг эх сурвалжаа болгон хөөн сурвалжилсны эцэст нотлох баримтуудыг цуглуулаад байгаа гэнэ.

Буруутгах гол үндэслэл нь 91 дүгээр хамтарсан тушаал аж

Түүнчлэн энэ хэрэгтэй холбоотой гол анхаарал татсан зүйл нь 91 дүгээр тушаал юм байна. Тодруулбал, 2012 оны арваннэгдүгээр сарын 3-нд Засгийн газрын 121 дүгээр тогтоол гарч “Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх талаар авах зарим арга хэмжээ”-ний тухай тогтоол гарч А.Гансүх нар гарын үсэг зурснаар “Энержи ресурс” ХХК-тай байгуулсан Ухаа худаг-Гашуун сухайт чиглэлийн 267 км төмөр замын бүтээн байгуулалтын концессын гэрээг цуцалсан юм. Улмаар 2013 оны дөрөвдүгээр сарын 12-нд “Шинэ Төмөр зам төслийн ажлыг эрчимжүүлэх” Зам тээврийн сайд А.Гансүх, Төрийн өмчийн хорооны дарга Д.Цогтбаатар нарын хамтарсан 91 дүгээр тушаал гарч эрх байгуулах чиглэл өгсөн байдаг аж. Тухайн үед ТӨХ Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн яаманд харьяалагддаг байсан бөгөөд сайдаар Х.Баттулга ажиллаж байжээ. Х.Баттулга, А.Гансүх хоёрыг шалгаж буй үндсэн баримт бол энэхүү 91 дүгээр хамтарсан тушаал гэнэ. Төмөр замын ажлыг тооцоо судалгаагүй эхлүүлж улсад онц их хэмжээний хохирол учруулсан гэдэг зүйлчлэлээр шалгаж буй тул түүнийг нотлох бичиг баримт нь энэхүү тушаал болсон байна. Зам тээврийн сайд А.Гансүх 2013 онд Авлигатай тэмцэх газраар сайн дураараа шалгуулах үеэр Засгийн газрын 121 дүгээр тогтоолыг шалгуулсан байдаг. Харин хамтарсан 91 дүгээр тушаал нь шалгагдаж байгаагүй аж. Иймд АТГ-ынхныг нөлөөлж болзошгүй хэмээн энэ хэргийг шалгах ажлын хэсгийн ахлагчийг цагдаагийн байгууллага өөрсдийн хүнээр ахлуулсан гэх мэдээлэл байна.

Энэ хэргийг шалгах явцад залилангийн шинжтэй зүйл илэрчээ

“Energy Resourse” ХХК-ийн 2012 онд Зам, тээвэр, барилга хот байгуулалтын яамтай гэрээ байгуулахаар тохиролцсон албан захидлыг үндэслэн гэрээ байгуулагдсан гэж танилцуулан Засгийн газраас тогтоол гаргуулан, “Самсунг СТ” компанитай эрх шилжүүлэх гэрээ байгуулсан нь хууль зөрчжээ. “letter of acceptance” буюу хүлээн зөвшөөрч байгаагаа мэдэгдсэн албан захидлыг гэрээ байгуулагдсан хэмээн төсвөөс болон, Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт авсан явдал цэвэр залилан гэж тооцогдож буй бололтой. 2013 оны тавдугаар сарын 1-нд Монголын төмөр зам ТӨХК хуулийн зөвлөх үйлчилгээний гэрээг нэр бүхий хоёр компанийн түншлэлтэй байгуулсан байдаг. Гэрээг 4.5 сая ам.доллараар байгуулахаар тогтсон ч санхүүжилт олгохдоо 6.1 сая ам.доллар шилжүүлсэн байдаг. Энэ нь “МТЗ” ТӨХК-ийн гэрээ, Барилга хот байгуулалтын яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын Хөгжлийн банкинд явуулсан албан бичгээс харагдаж буй гэнэ. Эрүүгийн цагдаагийн газрын Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн албан хаагчид гэрээний үнийн дүнг хэн хэзээ нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргасан тушаалыг олоогүй байгаа гэнэ. Энэ нь улсыг хохироосон ноцтой жишээний нэг гэж үзэх үндэслэл болжээ.

Х.Баттулга “Шинэ төмөр зам” төсөлд ямар компани туслан гүйцэтгэгчээр авсныг би мэдэхгүй” гэсэн бололтой

УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга тайлбар мэдүүлэг өгөхдөө “Би тухайн үед энэ салбарын сайд байсан. Иймд сайдын хувьд төрийн бодлого, УИХ-ын тогтоолыг хэрэгжүүлж, төмөр замын төслийг үр дүнд хүргэх бодлого барьж ажилласан. Ингэхдээ өдөр тутмын ажилд нарийн оролцоогүй. Ямар албан тушаалтан хэнтэй, ямар компанитай гэрээ байгуулсныг мэдэхгүй. Ямар компанийг гүйцэтгэгчээр ажиллуулж байгааг нь би мэддэггүй. Хариуцаж байсан албан тушаалтнууд нь мэдэх байх” хэмээн тайлбарласан сурагтай. Энэ тайлбарынх нь талаар зарим хэвлэлүүд өчигдөр дурджээ. Эрүүгийн хуулиар бол сэжигтнийг 60 хоног хүртэл байцаадаг юм байна. Мөрдөн байцаалтын явцад ямар нэгэн үндэслэл, нотлох баримт тогтоогдвол эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн хугацааг харгалзахгүй яллагдагчаар татдаг аж. Хэргийг үргэлжлүүлэн шалгах эсэхээ прокурор мөрдөн байцаагчийн үндэслэлд тулгуурлан гаргах юм байна. Хэрэв тэднийг яллагдагчаар татаж шалгах болбол Х.Баттулгын УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийн асуудал хөндөгдөх юм. Энэ талаар Авлигатай тэмцэх газрынхан ойрмогхон хэвлэлийн бага хурал хийнэ гэж мэдээлэв.

их-уншсан мэдээ туслах-ангилал цаг-үе

Малчдыг мал шиг нь тэжээх буруу

Post author By Энхцагийн Энэрэл
Post date 2016-01-18
No Comments on Малчдыг мал шиг нь тэжээх буруу

Засгийн газрын өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 14-ний өдрийн ээлжит хуралдаанаар “Өвөлжилтийн нөхцөл байдалтай холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай” тогтоолыг баталлаа. Энэ тогтоолын хувьд яг л урьд өмнө шигээ малчдад улсын нөөцөөс буцалтгүй тусламж болгон өвс олгож, тэжээлийн үнийг 50 хувиар хөнгөлөх асуудал юм. Сонины хуудсуудыг эргүүлэхэд 2009 онд ч, 2012 онд ч яг үүний нэг адил хэвэнд цутгасан мэдээ мэдээллүүд харагдана. Ер нь л жилийн жилд ийм нэг малчид руу чиглэсэн тэтгэмж асрамжийн асуудлууд болдог л доо. 2009 онд “Өнгөрсөн зун, намар зарим аймгийн нутгаар гантай, бэлчээрийн гарц муу байсны зэрэгцээ их хэмжээний цас унаснаар өвөлжилт хүндэрч байна. Мал төллөлт, өвөлжилт, хаваржилтын байдал хүндрэх тул улсын нөөцийн цэг салбаруудаас өвс, тэжээл худалдан борлуулахыг зөвшөөрч, малчдад хямд үнээр өвс тэжээл худалдахыг Засгийн газрын тэргүүн салбарын сайдад даалгалаа” гэсэн байгаа бол 2012 оных нь “Улсын онцгой комисс хуралдаж, улсын нөөцөөс мал төллөлт хүндэрсэн аймгуудын малчдад өвс, тэжээлийг 50 хүртэл хувийн хөнгөлөлттэй үнээр олгохоор боллоо. Өвөлжилт хүндэрсэн аймгуудад Улсын нөөцөөс 3903.56 тонн өвсийг тусламж хэлбэрээр, 1695.56 тонн тэжээлийг хөнгөлөлттэй үнээр өгч зөрүү болох 857.2 сая төгрөгийг Засгийн газрын нөөц хөрөнгөөс гаргах болов” гэсэн байх жишээтэй. Энэ удаа бүр улсын нөөцөөс 6500 тонн өвсийг үнэгүй өгч, 2.6 тэрбумыг үүнд цацахаар болж байх шиг байна. Энэ өвлийн хувьд 21 аймаг, нийслэлийн 145.2 мянган малчин өрхөд 56.2 сая мал өвөлжиж байна гэсэн албан мэдээ байна. Мөн өвөлжилтийн бэлтгэл ажил улсын хэмжээнд 85.7 хувьтай хангагдаж, Засгийн газрын 2015 оны 292 дугаар тогтоолоор аймаг, нийслэлийн хэмжээнд нийт 29.454 тонн өвс бэлтгэхээс 23.044 тонн буюу 78.2 хувийг, 11.115 тонн тэжээл бэлтгэхээс 3.345 тонн буюу 30.1 хувийг тус тус бэлтгэжээ гэсэн байгаа юм. Өнгөрсөн сарын дунд үеийн байдлаар нийт нутгийн 90 хувьд цасан бүрхүүл тогтож, 12 аймгийн 97 суманд өвөлжилт хүндэрч, цаашид хүндрэх магадлалтай байгаа учраас ийм шийдвэрийг гаргасан гэх.

Одоо үнэгүй олгох өвсийг авахдаа малчид тухайн сумын малчин мөн болохыг тодорхойлсон сум, багийн Засаг даргын тодорхойлолт, хэдэн боодол өвс авах тухай зөвшөөрлийн бичгийн хамт авчирна гэж зарлаж байна. Гэхдээ үүнд ойлгомжгүй зүйл байна аа. Өвөл жил бүр л болдог. Болдгоороо л болж, ирдгээрээ л өвөл ирнэ шүү дээ. Болох болохдоо тасхийлгэж, жавар хайруулсаар л буцдаг. Гэтэл анх удаа өвөлтэй нүүр тулж байгаа юм шиг жилийн жилд ийм нэг онц гоц, гамшгийн асуудлыг гэтлэх арга хэмжээ авдгаа зогсоомоор байна.

Малчид бол мал гэдэг хувийн өмчтэй хүмүүс. Тэр хувийн өмчөө өсгөж үржүүлэх, хамгаалж хайрлах нь тэдний л хэрэг. Бизнесээ өргөжүүлэхийн тулд эрсдэлээс хамгаалах хэрэгтэй, мөнгө олдог бизнесээ хамгаалж чадаагүй бол дампуурдаг зах зээлийн хуультай. Хэдийгээр бид Үндсэн хуульдаа мал бол төрийн өмч болох талаар дурдсан байдаг ч үнэн хэрэгтээ зөвхөн малчны өмч. Тухайн малчнаас өөр хэн ч тэр айлын хотноос шөлний төлөг авчих эрхгүй. Гэтэл хувийн ямар ч салбартаа үзүүлдэггүй халамж, тусламжийг Засгийн газар малчдад л үзүүлдэг. Өвс тэжээл, татварын хөнгөлөлт, малд нь татаас гээд. Тэглээ ингэлээ гээд, зуднаар хэцүүдэхэд тусаллаа гээд дараа жил нь өвөлжилтийн бэлтгэлдээ анхаардаг малчин байдаг гэж үү. Бахь байдгаараа л. Ер нь хувийн барилгын компаниудад хямрал боллоо гээд улсаас цемент өгдөг үү, хувийн хэвлэлүүдэд мэдээллээ сайн түгээ, хууль сайн сурталчлаарай гээд цаас өгдөг бил үү. Үгүй шүү дээ. Уг нь малчдын хувьд ийм л байх ёстой юм. Аль нэг хувийн салбарыг онцлоод ялгаад эхэлбэл тэгш бус харилцаа үүснэ. Татвар дээр өршөөл үзүүлээд эхлэхээр хууль дүрмээ биелүүлээд ягштал явж байсан компаниуд бас гомдмоор л байдаг даа.

Гэвч манайд энэ бүхэн хэнд ч падгүй, бүх зүйл голдрилын эсрэг явж ирлээ. Уламжлалт мал аж ахуй маань гээд л, нүүдэлчин уламжлалаа хадгалж, гадаа гандаж, хөдөө хөхөрч яваа юм минь гэж ирээд хошуу дэвссээр удсан. Гэвч тэд өөрчлөгдөж, өөдөлж дэвжихийг урьтал болгодоггүй. Зуд болсон ч төрөөс өвс үнэгүй өгчих юм чинь гээд хаврын тарчиг цаг өнгөрөв үү үгүй юу дахиад өвөл болдгийг мартана. Өвлийг мартсан хүнд зуд юуны хамаа билээ. Зун намрын зургаан сардаа архидаж, айраг наадам эргүүлээд өнгөөрөөчихнө. Засгаас өгсөөр байгаад сургачихсан учраас сонгуулийн өмнөх жил бол бүр ч гэдрэг суухаа мэднэ. Сонгуулийн өмнө улстөрчид, улс төрийн намууд халамж тусламжийг боломж л гарвал, гарахгүй байсан ч гаргаж байгаад тараадаг. Тэр тусмаа хөдөөний сонгогчдыг онилж байгаад түгээдэг. Нөгөөдүүл нь ч мэддэг болчихсон. Хүлээгээд суучихна.

Энэ бүхэн тэр хүмүүстээ тус болох нь ховор юм даа. Харин ч гай болох бодлогыг төрөөс барина. Хүмүүсийг бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй, бусдаас гар хардаг болгож байна гэдэг шүүмжлэл хэт ерөнхий санагдаад байж магадгүй. Тэгвэл энэ байдал нь малчдыг хэзээ ч аж ахуйтан болгож, хувийн эд хөрөнгө нь өсч нэмэгддэг болгохгүй байгаа юм. Осолдохгүй дуртай үедээ шөл уудаг эрх мэдэлтэйгээрээ нэгдлийн малчнаас дээр л гэх байх. Гэвч ийм шар нар, бор хоногийг өнгөрүүлсэн амьдрал тэдэнд дэм болно гэж үү. Өөрсдөө улам бүр хождох, шалтаг шалтгаанаа хайж эхэлцгээнэ. Бүх хүүхдүүд зургаан настай сургуульд орж байхад малчны хүүхдийг арай хожуухан оруулмаар байна гэлцэнэ. Зургаан настай хүүхэд сумын төвд гэрээсээ хол бие дааж сурч чадахгүй учраас найман нас болгомоор гэх. Гэтэл бусад хүүхдүүд 12 жилийн дараа сургуулиа төгсөхдөө 18 настай байхад малчны хүүхэд 20 настай төгсөх үү. Бараг л эхнэр авч, нөхөрт гарсан хүмүүс дүү нартайгаа сурахаас ичээд завсардаж таарна. Тэгвэл малчны хүүхдүүд боловсрол олж, хот хүрээнд цаашлаад хил дамнан суралцах чадалтай боловсон хүчин болж чадахгүй л болно. Ойрын зайндаа туслаад дэмжээд байгаа мэт боловч холын зайндаа хор болох шийдвэрээс бид хол явах л учиртай. Хөдөө хөхөрч, зүтгэж яваа улс гэж тэднийг хайрлаж л байгаа бол хал нь гаднаа байх ёстой юм байна. Жилийн жилд аймгуудын хөдөө аж ахуйн хэлтсээс малчдад зориулж өвөлжилтөд бэлтгэх зааварчилгаа өгдөг. Түүнд нь Өөртөө болон гэр бүлдээ анхаарал тавьж, эрүүл мэндээ хамгаалах талаар, Малчдын аюулгүй байдлыг хангах талаар, Мал сүргээ онд мэнд оруулах талаар, Орон нутгийн нөөц ашиглаж тэжээл бэлтгэх гэж ирээд нэлээд дэлгэрэнгүй мэдээлэл хуудас хуудсаар нь тараадаг. Тэнд бичигддэг таана хөмүүлийн зоодой, агь, халгайн ханд, мангирын сорсыг хэд нь бэлтгэдэг бол, гэрийн ойролцоо цас бага унагахаар дарцаг 5-7 метрийн зайтай хэд хэдийг хийсгэдэг малчид нь хэд бол доо. Сүүлийн жилүүдэд мотоциклиор малаа эргүүлж, морь уналга бэлдэхээс залхуурч, нөгөөдүүл нь эмнэг догшин болсон л дуулддаг. Бас бог малын хөл хүрэх зайд малаа бэлчээж, урт хөлийн малыг үржүүлж тэжээхээс ч зайлсхийх боллоо л гэдэг.

Малчид ийм байдалд хүрчээ. Малчдыг ийм байдалд хүргэжээ. Энэ нь олон жилийн төр засгийнхны, улстөрчдийн арьсаа хамгаалж, малчдад таалагдах гэсэн богино зайн явуургүй бодлогын үр дүн. Одоо энэ нь сонгуулийн буухиагаар бүр л хүч нэмэх байх даа. Уг нь богино зайдаа бус урт хугацаандаа, ирээдүйгээ харж бодлогоо гаргамаар байх юм. Одоо өвс үнэгүй өгөхөө болих хэрэгтэй. Намартаа эргүүлж авах болзолтой өгвөл таарна. Үнэгүй юм үнэгүй л байдаг. Хахир хатуу цагт тусаллаа эргээд төлбөрөө төлөхийг шаардаж болно. Хүүгүй зээл ч цагтаа хэрэгтэй л байдаг. Малчдыг мал шиг нь тэжээх буруу. Тэд мал биш хүн. Хүн болохоор зах зээлийнхээ зарчмаар, өрсөлдөөнөөр тэсч үлдэх ёстой. Энэ нь тэдний илүү том болж, илүү том бизнес эрхлэх үндэс нь болж өгөх учиртай юм. Түүнээс өнөөдрийн энэ явуургүй арга нь тэднийг яг л энэ хэвээрээ, өдөр шөнийг аргацаан амьдрахад хүргэж байна.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories

ӨМНӨГОВЬ

БАЯНХОНГОР

АРХАНГАЙ

БАЯН-ӨЛГИЙ

ЗАВХАН

ӨВӨРХАНГАЙ

УВС

ХОВД

ХӨВСГӨЛ

ГОВЬ-АЛТАЙ

АН-ЫН ЖАГСААЛТАД ХЭН БАГТАХ БОЛ?

СҮХБААТАР АЙМАГ

ХЭНТИЙ АЙМАГ

ДОРНОД АЙМАГ

ДУНДГОВЬ АЙМАГ

ДОРНОГОВЬ АЙМАГ

БУЛГАН АЙМАГ

СЭЛЭНГЭ АЙМАГ

ОРХОН

ДАРХАН-УУЛ

ТӨВ АЙМАГ

АН-ын жагсаалт эр “царайлаг” вэ?

Тэднийг тендергүй сонгон шалгаруулалт хийж, мөнгө угаах боломжийг нээн өгсөн гэж үзэж буй

Буруутгах гол үндэслэл нь 91 дүгээр хамтарсан тушаал аж

Энэ хэргийг шалгах явцад залилангийн шинжтэй зүйл илэрчээ

Х.Баттулга “Шинэ төмөр зам” төсөлд ямар компани туслан гүйцэтгэгчээр авсныг би мэдэхгүй” гэсэн бололтой

АН-ын
жагсаалт эр “царайлаг” вэ?