Category: цаг-үе

“Монос”-ын эмийн сан­­гийн жор баригчийн буруу­гаас болж 16 хүүхэд
эмэнд хордсон тухай мэдээлэл сүүлийн үед шуугиан дэг­дээ­гээд байгаа. Уг үйл явц­тай
холбогдуулан тус группын ерөнхийлөгч Л.Хүрэлбаатараас байр суурийг нь сонслоо.   

-Сүүлийн
үед “Монос” групптэй холбоотой эмийн асуудал газар авч байна. Хордсон 16 хүүхдийн
биеийн байдал ямар байгаа бол?

-Үнэхээр харамсмаар зүйл болсон. Манай эмийн сангийн жор баригч нэг
өдөрт 23 хүнд фенобарбитал эмийг олгосон байсан. Нэг талаасаа хяналт сайн байсан
тул долоон хүүхдийг эм хэрэглэхээс өмнө сэргийлж чадсан. Тухайн эмийн сангийн эрхлэгч
маргааш өглөө нь очоод жорын бүртгэлийн дэвтрийг үзээд “Энэ эмийг буруу өгчихсөн
байна” гээд бүх хүүхдүүдийн эцэг эх рүү утасдсан байна лээ. Эдгээр хүүхдүүдээс долоон
хүүхэд нь эм уугаагүй байсан. Долоон хүүхдийг хордохоос сэргийлж чадсан нь бага
ч атугай бидэнд дэм болсон. Эм уусан 16 хүүхдийн хоёр нь эмнэлэгт очсон байсан.
Харин нөгөө 14 хүүхэд нь гэртээ байхад нь бид эцэг эхтэй нь холбоо барьж яаралтай
эмнэлэгт хэвтүүлсэн. 23 хүүхдэд эм өгөхдөө тунг нь хараагүй ч гэсэн гэрийн хаяг,
холбоо барих утасны дугаарыг нь авсан. Тиймээс эдгээр хүүхдүүдтэй холбоо тогтоож
чадсан хэрэг л дээ. Нэг талаа­саа жор баригч эмийн тунг хараагүй хариуцлагагүй мэт
боловч нөгөө талдаа холбоо барих утасны дугаарыг нь авч үлдсэн нь өнөө долоон хүүхдийг
урьдчилан сэргийлж амжсан.

Яагаад ийм байдалд орчи­хов гээд бид ч гэсэн өөрсдөө маш хүнд байдалд
орсон. Уг эмийн насанд хүрсэн хүнд зориулан савласан савлагаа нь дотроо цавуутай
цаасанд савласан эм ирдэг байсан юм. Харин хүүхдийнх нь мөн­гөн цаасанд савласан
сав­ла­гаатай ирдэг байв. Гэтэл том хүний савлагаатай эмээ хүүхдийн эмийн савлагаатай
адилхан болгоод ирснийг жор баригч анзаараагүй юм билээ. Ингэ­лээ гээд жор баригчаа
өмгөөлж байгаа зүйл огт биш. Эмнэлэгт хэвтсэн 16 хүүхдийг өнөөдрийг хүртэл бид эмнэлэгт
жижүүрлэн эмчил­гээ үйлчилгээнд нь анхаарч байгаа. Группийн зүгээс Монголын бүхий
л нэртэй томоохон эмч нартай уулзсан. “Одоо яах вэ” гээд санал солилцоход “Эмчилгээ
хэвийн явагдаж байна” гэсэн хариу өгсөн. Гэсэн хэдий ч бид Эрүүл мэндийн яаманд
асуудал тавьж, Мон­голд байдаг Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын суурин төлөөлөгчийн
газарт өөрийн нэрийн өмнөөс хүсэлт тавьсан.

 -Тэр нь ямар хүсэлт
юм бэ?

-Монголд яг энэ эмийн хордлогын талаар нарийн мэргэжлийн эмч алга.
Бидэнд зөвлөгөө өгөөч гэсэн юм. Түүнчлэн уг асуудлын хүрээнд салбарын дэд сайдтай
уулзаж “Энэ талаар зөвлөгөө авч өгөөч” гэсэн. Дэд сайд 48 цагийн дотор хариу ирүүлнэ
гэдгээ мэдэгдээд байна. Эмнэлэгт хэвтсэн 16 хүүхэд бүгд эдгээд эмнэлгээс гарсан
байгаа. Эдгээр хүүхдүүд үнэхээр эдгээд гарч байна уу, хордлого бүрэн тайлагдсан
уу, цусанд нь фенобарбитал гэдэг эм үлдсэн байна уу гэдгийг тодорхойлуулахаар болсон.
Монголд хараахан үүнийг тодорхойлох урвалж бодис байхгүй тул цаг алдалгүй гаднаас
авч ирж шинжилгээ хийж үзэхэд хүүхдүүдийн цусанд энэ бодис эмчилгээний хэмжээнд
байна гэсэн хариу гарсан.

Хүүхдүүд хэдий эрүүл болсон ч бидний буруугаас болсон тул сувиллын
газартай холбоо тогтоож олон хоног эмнэлэгт хэвтсэн эх хүүхдүүдийг сувилалд амраахаар
болсон. Эхний ээлжинд дөрвөн хүүхэд эхийн хамт Богдхан ууланд сувилалд сувилуулж
байгаа. Сувилалд ор гарангуут бусад хүүхдүүдийг хамруулна. Хүүхдүүдийн эцэг эхчүүдтэй
байнга уулзаж байгаа.

-Фенобарбитал
эм нь бүртгэлгүй гээд байгаа. Уг эмийг “Монос” групп өөрсдөө үйлдвэрлэсэн юм шиг
ташаа мэдээлэл нийгэмд их таржээ. Үүнд тайлбар өгөхгүй юу?

-Манайд 60 гаруй жилийн түүхтэй улсын эмийн үйлдвэр гэж байсан. Одоо
Эмийн үйлдвэр ХХК болсон. Уг эмийг 1976 оноос хойш эл үйлдвэр үйлдвэрлэж эхэлсэн.
38 жил монгол хүний эрүүл мэндэд хэрэглэж байгаа эм л дээ. Манай оронд 1996 он хүртэл
эмийн бүртгэл байгаагүй. Тэр оноос хойш манай улс эм бүртгэж эхэлсэн. Дотоодын эмүүдээ
бүртгүүлэх гэхээр стандартуудаа шинэчилчихээд бүртгүүл гэдэг. Стандартаа шинэчлээд
бүртгүүлнэ гэхээр стандартын газар очихын тулд дөрвөн хурлаар дамждаг. Хурал нь
жилд нэгээс хоёр удаа болдог бөгөөд нэг удаадаа 3-4 эм л хэлэлцэнэ гээд байдаг.
Давхардсан тоогоор манай орны 35 үйлдвэрийн 2500 орчим эм бий. Миний ойлгож байгаагаар
одоо 200 гаруй эм л бүртгэгдсэн. Эх орны эмийн үйлдвэрийн эмүүдийн 90 хувь нь бүртгэлгүй
байна. Бүртгүүлье гэхээр стандартын хурлууд нь цөөхөн болдог. Эм судлал, эмийн технологийн
зөвлөлийн хурлаар орж лабораторид заавал шинжлүүлдэг. Бичиг баримтаа бүрдүүлээд
очихоор нэг дор олон эм хэлэлцэхгүй гээд байдаг зовлонтой. Энэ мэтчилэн олон шалтгааны
улмаас эх орны эмийн үйлдвэрлэгчид эмээ бүртгүүлж чадахгүй байна. Хамгийн гол нь
эмийг бүртгэдэг тогтолцоонд гажуудал бий. Эм үйлдвэрлэгч компани эмийн савлагаагаа
өөрчлөхдөө хэрэглэгч болон эмийн сангууддаа мэдэгдээгүй. Үүнийг нь эмийн санч маань
анзааралгүй хүүхдийн эм гээд мэдэмхийрээд өгчихөж л дээ.

-Эмийн
савлагаа өөрчлөгдсөн гэдэг мэдээллээ уг нь өгчихсөн бол эмийн санч савлагааг нь
харах л байж, тийм үү?

-Энэ хоёр талтай л даа. Эмийн савлагаа өөрчлөгдөж том хүнийх нь хүүхдийн
тунтай адилхан болсон ч гэсэн нэг нь 5 мг, нөгөөх нь 100 мг гэсэн бичигтэй. Түүнийг
жор баригч унших ёстой байсан.

-16
хүүхдийн гэр бүлийнхэн юу гэж байх юм. Тэдний байр суурь ямар байна?

-16 хүүхдийн ээжүүд нь хүүхдүүдээ сахиж байсан тул би аавуудтай нь
уулзсан. Тэдний саналыг сонсч, уучлалт гуйсан. Ямар туслалцаа, дэмжлэг үзүүлэх үү
гэдгээ ярилцсан. Эмийн хордлогын улмаас цаашид хүүхдүүдийн биед ямар нэгэн өөрчлөлт
гарах юм бол “Монос” групп бүрэн хариуцна гэдгээ амласан. Хүүхдүүдийн гэр бүлийнхнийг
Эрүүл мэндийн дэд сайд, ажлын комиссынхонтой уулзуулсан. Ажлын комисс хуралдвал
эдгээр хүүхдүүдийг ямартай ч нэг жилийн хугацаанд нарийн мэргэжлийн эмчийн хяналтад
байлгаасай гэсэн хүсэлтийг тавина. Ямар нэгэн зардал гарвал манай байгууллага бүрэн
хариуцна. ЭХЭМҮТ-ийн дарга болон эмч нар шинжилгээ хийгээд “Хүүхдүүдийн биед ямар
нэгэн сөрөг нөлөөлөл үлдээгүй. Цаашид ямар нэгэн ноцтой зүйл болохгүй” гэдгийг олон
нийтэд мэдэгдсэн байна лээ.

-Хүүхэд
хордсон асуудалтай зэрэгцэн “Монос” группийн эмүүд стандартын шаардлага хангаж байна
уу гэсэн яриа гарч байна. Танай байгууллага олон улсын стандартыг ягштал баримталдаг
уу?

-Саяын гарсан эмийн асуудал стандартын зөрчил биш гэдгийг хэлэх хэрэгтэй.
Би “Монос”-ынхоо эмийн чанарт 100 хувь итгэлтэй байдаг. Бид дэлхийн шилдэг компаниудын
эмийг оруулж ирдэг. Дэлхийн шилдэг 20 компанийн 15-ынх нь эмийг “Монос” оруулж ирдэг
юм. Үүгээрээ бид бахархдаг. Эдгээрээс бид огт ашиг олдоггүй. Учир нь дэлхийн шилдэг
компаниудын эм асар үнэтэй. Тиймээс бид орлого, зарлагын балансаа тэнцүүлж байвал
боллоо гэж үздэг. Түүнчлэн ард түмэнд сонголт байгаасай гээд Европын дунд зэргийн
компанийн эмийг оруулж ирдэг. Дунд зэргийн компанидаа Европын шаардлага хангасан
эмүүд байдаг. Денк фарма, Актавис, KRKA зэрэг компанийг “Монос” компани анх оруулж
ирсэн. Бид дэлхийн 40 гаруй улсын 100 гаруй компанийн эм оруулж ирдэг. Эмүүд бүгд
бүртгэлтэй, найдвартай. Түүнээс гадна эх орныхоо үйлдвэрийг хөгжүүлье гээд олон
улсын шаардлага хангасан гурван цогцолбор барьж байна. Эхний цогцолбор баригдаад
байгаа бол хоёр дахь нь буюу үндсэн үйлдвэрийн барилга ирэх оны нэгдүгээр улиралд
ашиглалтад орно. Эх орны эмийн үйлдвэр ч гэсэн олон улсын стандартын шаардлагад
нийцнэ гэж бодож байгаа.

-ШӨХТГ-аас
“Монос”-ын эмийн сангуудад зөрчил байна гэдгийг мэдэгдсэн. Зарим эмийн сангуудын
үйлчилгээний эрхийг хязгаарлана гэдэг зүйл яригдаад байна. Уул нь жор баригчийн
энэ алдаа хаана ч байдаг л зүйл биз дээ. Ийм алдаа гарч л байдаг шүү дээ?

-Миний хувьд хоёр төрлийн зөрчил гарсан гэж ойлгоод байгаа. ШӨХТГ
хэвлэлээр мэдэгдэл хийгээд байна. Гэсэн хэдий боловч нэг ч удаа компанийн удирдлагатай
уулзаагүй, ингэх ёстой гэж нэг ч удаа хэлсэнгүй. Албан бичиг, шаардлага, зөвлөмжийг
ч ирүүлээгүй. Тийм байж хэвлэл мэдээллээр мэдээлэл хийгээд байгаад харамсч байгаагаа
нуугаад яахав. Алдаагаа сайн ойлгохгүй байна. Гэсэн хэдий ч бид төрийн хийсэн шалгалтыг
хүндэтгэн хүлээж авсан. Үүнээс гол зөрчил нь жорын зөрчил гэж ойлгосон. Зөрчилтэй
гэгдээд буй жоруудыг бид бичээгүй, эмч нар бичсэн. Жор дээрх эмчийн гарын үсэг,
эмийн нэр гаргагдахгүй байна. Эмийн хэрэглэх зааврыг бичээгүй байна гэдэг. Энэ нь
“Монос”-ын биш Монголын бүх эмийн санд байдаг зөрчил. Нэгдүгээрт, эмч нар завгүй
байдаг. Олон улсын стандартын дагуу бол нэг эмч өдөрт 10 хүн үзэх ёстой бол манайд
30-40 хүнийг үздэг. Тиймээс эмч нар жороо яарч бичдэг. Тэр ч байтугай амбулаторынхоо
карт дээр жороо биччихдэг. Тэгээд эм авах гээд ирэхээр нь жор байхгүй гэхээр бөөн
маргаан үүсдэг. Жор дээрх гарын үсэг ойлгомжгүй байна гээд буцаахаар өвчтөнүүд уурладаг.
ШӨХТГ үүнийг ил гаргаж ирсэнд баяртай байна. Цаашид Эрүүл мэндийн яам, эмнэлгүүд,
эмч нарт асуудал тавиасай. Өвчтөнүүд “жороор авах эмийг жоргүй ирчихээд та нар өгсөнгүй”
гээд загнаад унадаг. Жороо бариад ирэхээр нь “жор буруу байна” гэхээр бөөн асуудал
болдог. Энэ тал дээр бид болоод яам, эмч нар бүгд л анхаарах хэрэгтэй.

-Мөн
танайхыг өөр барааг эмийн сангаараа зарж байна гэж буруутгаад байгаа?

-Манайхыг Германд үйлдвэрлэсэн шошготой хүнсний бараа зарж байна
гээд байгаа юм. Энэ нь чихрийн шижин өвчтэй хүмүүст зориулсан сахаргүй бүтээгдэхүүн.
Үүнийг эмийн санд зарах ёстой гэж би хувьдаа ойлгодог. Хэрэглэх заавар нь алга гэсэн
зүйлийг мөн ярьдаг. Бидний хувьд хэрэглэх зааврыг гарын авлага болгоод хэвлүүлээд
гаргачихсан юм. Уг нь өвчтөн гарын авлагаа хараад эмээ уух байтал савлагаан дээр
нь заавар алга гээд байгаа. Үүн дээр ч гэсэн бид анхаарах л ёстой юм билээ. Мөн
хүүхдийн тоглоом зарж байгаа гэдэгт тайлбар өгөхөд гадаадын эмийн сангуудад хуулиар
хориглоогүй бүх барааг зардаг. Ном, сонин, ил захидал гээд байж л байдаг. Бусад
бараанаас ашиг олбол эмнээс ашиг олох гэж дураар загнахгүй шүү дээ. Тиймээс энэ
тал дээр хэн хэнээ зөв ойлгох ёстой юм болов уу гэж санагддаг.

-Дайран
дээр давс гэгчээр энэ асуудлын хажуугаар “Монос”-ыг дарах гэсэн үйл ажиллагаа явагдаад
байх шиг. Бизнесийн нэр хүндэд чинь нэлээд халдаж байна?

-Манайхан хүнийг нэг алдахаар түүн дээр нь дарж шороонд булахыг хүсдэг.
Ер нь хүний мөс чанарын асуудал л даа. Зовох цагт нөхрийн чанар танигдана гэдэг
шүү. Ганц нэг өрсөлдөгч, ганц хоёр гомдсон хүмүүс ийм зүйл хийж байхыг үгүйсгэхгүй.
Тэртэй тэргүй бид 20 гаруй жил ард түмнийхээ эрүүл мэндийн төлөө зүтгэснийг, Монголын
эмийн салбарын 50 орчим хувийг хангаад явж байгааг эрүүл болсон, одоо ч гэсэн үйлчлүүлж
байгаа хүмүүс мэднэ. Тиймээс бид үүнд эмзэглэхгүй байгаа. Гомдсон хүмүүс үүгээр
дамжуулан стрессээ тайлж байгаа бол тайлахаас яахав.

-Уг
эмийг эмчилгээнээс хасна гэж байгаа сурагтай. Та үүнд ямар бодолтой байгаа вэ?

-Энэ дуулианы хажуугаар фенобарбитал эмийг эмчилгээнээс хасна гэдэг
зүйл яригдаад эхлэхэд эхчүүд их сандарч эхэлсэн. Тархины даралттай болон бие нь
шарлалттай төрсөн хүүхдийг эмчилдэг ганц эм нь энэ л дээ. Энэ эмийг орлуулах эм
одоогоор алга. Энэ удаагийн үйл явдал ганц “Монос” гэлтгүй эм хангамжийн салбарт
маш том сургамж боллоо.

-Жор
баригчийг танай “Монос” дээд сургуулийг төгссөн гэх юм билээ…

-Жор баригчийн хувьд ЭМШУИС-ийн Дархан салбарыг төгссөн эм найруулагч
мэргэжилтэй. Эрүүл мэндийн яамны эм барих лицензтэй. 21 биш 23 настай ажилтан байгаа
юм. Удахгүй төрж, өөрөө ч гэсэн ээж болох гэж байгаа хүн.

-“Монос”
групп эмийн салбараас гадна Биомон гээд гоо сайхны иж бүрдлийг үйлдвэрлэдэг. Чанар
нь хэр байдаг бол?

-Таныг орж ирэхийн өмнө Швейцарийн Анунаки компанийнхан манай эм
судлалын хүрээлэн рүү явцгаасан. Тэд манай Биомоныг Швейцарьт импортлох сонирхолтой
байгаа юм. Манай бүтээгдэхүүн олон улсын оюуны өмчийн байгууллагын алтан медаль
авсан. Уг шагнал нь цар хүрээний хувьд томоохонд тооцогддог тул Ерөнхий сайд юм
уу, Шадар сайд гардуулдаг юм билээ. Тиймээс манай шагналыг тухайн үед Шадар сайд
байсан Ч.Улаан сайд гардуулсан. Ийм шагнал авсныг Швейцарийнхан мартаагүй юм шиг
байна лээ. Яагаад гадныхан сонирхоод байгаа юм гэхээр арьс арчилгааны бүтээгдэхүүнийг
цогцоор нь шийдсэн гэж үзсэн байна лээ.

 

Э.ЭНХБОЛД

Чөлөөт бөхийн барил­дааны насанд хүрэгчдийн эрэгтэйчүүдийн 44 дэх,
эмэгтэйчүүдийн 25 дахь удаагийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн ирэх есдүгээр
сарын 8-14-ний өдрүүдэд Узбекстаны нийслэл Ташкент хотноо болох билээ. Тиймээс өнгөрөгч
лхагва гаригт Монголын чөлөөт бөхийн холбооны Удирдах зөвлөлөөс тус тэмцээнд оролцох
баг, бүрэлдэхүүнийг олон ний­тэд зарласан юм. Гэхдээ уг бүрэлдэхүүн нь тамирчдын
амжилтыг шударга бусаар үнэлсэн гэсэн мэдээлэл байгаа юм. Энэ талаар Үндэсний шигшээ
багийн тамирчин Э.Бэхбаярын багш, дасгалжуулагч Л.Болормаатай ярилцлаа.  Тэрээр гавьяат тамирчин А.Энхээгийн гэргий бөгөөд
гэр бүлийн хүнийхээ туслах дасгалжуулагчаар ажилладаг юм. Л.Болормаа олон улсын
нэгдүгээр зэрэглэлтэй шүүгч билээ. Тэрээр мөн энэ удаагийн ДАШТ-д шүүгчээр оролцохоор
болжээ.

 

-Таны
шавь Э.Бэхбаяр УАШТ-д түрүүлж, улмаар Германд болсон тэмцээнд ч жиндээ илүүрхсэн
байтал ДАШТ-д оролцох багийн бүрэлдэхүүнд багтаж чадсангүй. Яагаад ийм зүйл болчихов?

-ДАШТ-ий өмнө УАШТ гэсэн том сорилго болсон. Манайд эрэгтэйчүүдийн
57 кг-ын жинд эн тэнцүү барилддаг гурван сайн тамирчин бий. Гэхдээ УАШТ-д Б.Номин
маань хөл нь гэмтсэн байсан учир ороогүй. Харин Э.Бэхбаяр, Д.Цогтбаатар хоёр барилдаж,
Э.Бэхбаяр Улсын аварга болсон. Ингэж Э.Бэхбаяр зарчмын дагуу ДАШТ-д оролцох хамгийн
эхний эрхээ авсан. Тиймээс ч бид ДАШТ-д явна гэсэн бат итгэлтэйгээр бэлтгэл, сургуулилтаа
шаргуу хийсэн.

Гэхдээ би энэ удаагийн ярилцлагаараа ямар нэгэн байдлаар Чөлөөт бөхийн
холбоо руугаа дайрч, эрх ашигт нь халдах, тэдний үйл ажиллагаанд оролцох гэж яриагүй
гэдгээ эхлээд хэлмээр байна.

А.Энхээ бид хоёрын хувьд хамгийн их гомдолтой байгаа зүйл бол ДАШТ-ий
өмнө чөлөөт бөхийн холбооны төлөөлөл, клубууд болон тамирчдын багш нар бүгдээрээ
“Германы Дортмундад болох тэмцээнд хэн өндөр амжилт үзүүлснийг нь ДАШТ-д явуулна”
гэдгийг ярилцсан, зөвшилцсөн. Үүнийг ч тухайн үед манай холбооны Удирдах зөвлөл
хүлээн зөвшөөрсөн, дэмжсэн. Тэгээд бид зөвхөн 57 кг-ын гурван тамирчнаа авч явсан.
Улмаар Германы энэхүү тэмцээн нь ДАШТ-ий сорилго барилдаан болохын хувьд маш их
бэлтгэл хийж, тамирчид маань ч өндөр идэвхтэй оролцсон юм. Дортмундад очоод манай
шавь үүргээ биелүүлж, алтан медаль авсан. Б.Номин мөнгө, Д.Цогтбаатар хүрэл медаль
хүртсэн. Энэ бол гурвуулангийнх нь амжилт.

-Тэгвэл
Э.Бэхбаяр хоёр ч удаагийн шалгаруулалт ёсоор ДАШТ-д явах эрхтэй болсон юм байна.
Тийм үү?

-Тэгэлгүй яахав. Бидний хувьд ч Дортмундад алтан медаль авч чадсан
учир Э.Бэхбаярыг ДАШТ-д оролцох эрхээ бүрэн авлаа гэсэн ойлголттой болсон. Бүр шигшээ
багийн дасгалжуулагчид нь хүртэл тэгж л бодсон. Холбооны удирдах түвшний хүмүүс
ч тэгж ойлгоод, бүх зүйл жигдэрч, тамирчин маань сэтгэл зүйн болон биеийн тамирын
бэлтгэлээ хийж, формондоо орчихсон байлаа. Гэтэл тэмцээн эхлэхээс сар хүрэхгүй хугацааны
өмнө гэнэт ийм шийдвэр гарч, биднийг хүнд цохилтод орууллаа.

-Танай
холбооны Удирдах зөвлөлийнхөн яагаад ийм шийдвэр гаргасан тухайгаа танд хэлсэн үү?

-Энэ хуралд маш цөөхөн хүн оролцсон. Миний хувьд холбоо руугаа дайрахгүй
гэдгээ хэлсэн. Тэр тусмаа холбооны ерөнхийлөгч Д.Дагвадорж аваргадаа хэзээ ч гомдохгүй.
Яагаад гэвэл энэ хүн ерөнхийлөгч болсон цагаас эхлэн манай холбоо сэргэсэн, эв нэгдэлтэй
болохоос гадна тамирчдын маань амжилт эрс дээшилсэн. Гэтэл ийм сайхан болж байгаа
үед ганцхан хүний шийдвэрээр бүх зүйл өөрчлөгдөж, бие биенийгээ үл ойлгох зүйл гарч
байна.

Бид хоёрын гол шаардаж, гомдоллоод байгаа зүйл бол холбооны хүндэт
ерөнхийлөгч Л.Чинбат ганцаараа дур мэдэн тамирчдыг томилсонд л байгаа юм. Ингэж
шийдвэр гаргахдаа холбооны хамт олноо огт сонсоогүй, доор байгаа дасгалжуулагчид,
холбооны ерөнхий нарийн бичгийн даргынхаа гаргасан шийдвэрийг үл ойшоож, эрх мэдлээ
ашиглан шийдвэр гаргасанд л маш их бухимдаж, гомдолтой байна. 

-А.Энхээ
дасгалжуулагч та хоёр ССАЖ-ын сайдад өргөдөл өгсөн гэл үү?

-Манай шавь үндэсний шигшээ багийн тамирчин учир бид хоёр арга мухардахдаа
Соёл, спорт, аялал жуулчлалын сайдад хандаж, хувийн өргөдлөө өгсөн. Өнгөрсөн нэг
дэх өдөр өгсөн өргөдлийн маань хариу одоо болтол ирээгүй байна. Боломжгүй, боломжтой
эсэхээ ч хэлсэнгүй. Гэтэл өнөөдөр (өнгөрөгч лхагва гариг) өглөө холбооноос ДАШТ-д
орох бүрэлдэхүүнийг эцсийн байдлаар албан ёсоор зарлаж, бид хоёрт ч мэдэгдлээ. Ийм
шийдвэр гарснаар зөвхөн дасгалжуулагч бидний төдийгүй тамирчны бэлтгэл сургуулилтад
зарцуулсан цаг хугацаа бүр шигшээ багийн тамирчны хувьд улсаас түүнд өгдөг бэлтгэлийн
зардал гэх мэт маш их зүйл хөсөр хаягдлаа. Тиймээс Л.Чинбат гэдэг хүний тухайд бид
хоёр маш их гомдолтой байна гээд байгаа юм. Гэхдээ одоо нэгэнт холбооны шийдвэр
гарчихсан учир бид үүнийг хүндэтгэн үзнэ. Энэ утгаараа бид хоёрын зүгээс уг тэмцэл
буюу хэрүүлээ бүрмөсөн зогсооё гэсэн шийдэлд хүрээд байж байна даа.

-Санал
хураалтад холбооны ерөнхийлөгч Д.Дагвадорж оролцоогүй гэсэн. Тэгэхээр магадгүй энэ
нь шийдвэрийг буцаах боломж байж болох юм?

-Ерөнхийлөгч Д.Дагвадоржид бид хоёр өргөдөл өгсөн л дөө. Гэхдээ өргөдөлдөө
Б.Номин, Э.Бэхбаяр хоёрыг шууд соль гээгүй. Энэ хоёрын дунд дахин сорилт явуулъя
гэсэн гаргалгааг хийсэн. Гэвч холбоо нэгэнт шийдвэрээ гаргасан учир боломжгүй гэсэн
хариу өгсөн.

-Б.Номин
57 кг-аас илүү жинтэй учир тохиромжгүй гэдгийг шигшээ багийн дасгалжуулагч Ц.Цогтбаяр
тамирчдыг батлах хурал дээр хэлсэн гэсэн?

-Тэр хурал дээр ямар асуудал болсныг нарийн сайн мэдэхгүй байна.
Хүнээс дам дамдаа, бүүр түүр л сонссон.

Энэ хоёр хоёулаа сайн бөхчүүд, хоёулаа л Монголын ирээдүй болсон
тамирчид. Нэг цаг үед эн тэнцүү өрсөлдөж байгаа хүүхдүүд. Тийм учраас бидний хувьд
одоо хоёр хүүхдэдээ амжилт л хүснэ. Ер нь бол энэ хоёр маань ДАШТ, Азийн аварга
шалгаруулах гэдэг хоёр тэмцээнд л байр нь солигдоод байгаа юм шүү дээ. Тиймээс одоо
шийдвэрийн дагуу манай Э.Бэхбаяр Азийн тоглолтдоо оролцох ёстой болсон.

Б.Номин бол миний хүүхдээс ялгаагүй гялалзаж яваа тамирчин. Түүний
жингийн тухайд 67, 68 кг байгаа гэдгийг Ц.Цогтбаяр дасгалжуулагч Л.Чинбатад хэлсэн
л гэсэн. Түүнээс биш бидний хувьд шигшээ багийн бэлтгэлд хамрагддаггүй учир Б.Номинг
яг хэдэн кг жинтэй байгааг нарийн мэдэхгүй байна. Гэхдээ ер нь бол жин нь илүү байдаг
хүүхэд.

-Б.Номин
бол “Гацуурт” компанийн нэр дээр барилддаг тамирчин. Тиймээс л өөрийнхөө тамирчныг
ДАШТ-д явуулж байна л гэж хардаж байгаа байх?

-Тийм ээ. Нөгөө эрх ашгийн зөрчил бил үү, тэр нь л болоод байна.
Гэхдээ ийм юм ярьж байгаа нь Б.Номинг болиулаад Э.Бэхбаярыг явуул гэж хэлж байгаа
юм биш шүү дээ. Хамгийн гол нь сорил хийх гэх мэт ямар нэг гарц гаргаж өгөөч гэж
л хүсэлт тавиад байгаа юм.

Ер нь бол “Гацуурт” компанийн бөхийг “Гацуурт”-ын эзэн өөрөө шийдвэр
гаргаж, эрх мэдлээ ашиглаж томилсон нь шударга бус явдал. Үүнээс болж бид хоёр маш
их бухимдал, стресстэй байна.

-Хэрэв
танай шавь ДАШТ-ий бүрэлдэхүүнд багтсан бол хэр зэрэг амжилт үзүүлэх байсан гэж
та дасгалжуулагчийн хувьд хэлэх вэ?

-Хоёр багшийн хувьд Э.Бэхбаярыг ДАШТ-д амжилт үзүүлнэ гэдэг 100 хувийн
итгэлтэй байсан. Гэвч А.Энхээ бид хоёрын өмнөөс бус Монгол Улсын нэрийн өмнөөс барилдах
гэж байсан хүүхдийн ирийг нь ийм сайхан ид үе дээр нь мохоож орхилоо. Цаашид ийм
шударга бус байдал битгий давтагдаасай л гэж хэлэх байна.

-Өмнө
нь танай холбоонд ийм асуудал гарч байсан уу?

-Бүр урд холбоонд иймэрхүү асуудал яригддаг байсан. Өнөөгийн удирлагуудын
хувьд ийм зүйл гарч байгаагүй. Маш сайхан зөвшилцөл, шударга зарчмын үндсэн дээр
явагддаг байлаа. Тиймээс ч бид хоёр холбоогоо дэмжиж ажилласаар ирсэн. Цаашид ч
дэмжих болно. Ганцхан тэр хүндэт ерөнхийлөгч гээд байгаа Л.Чинбат гэдэг хүн ийм
шударга бус үйлдэл хийж, холбооны нэр хүндийг унагалаа.

-Уг
нь “Гацуурт” компанийн захирал Л.Чинбат танай холбоонд их зүйл хийсэн хүн биз дээ?

-Холбоонд “Гацуурт” компани, Л.Чинбат ямар нэгэн байдлаар маш их
хөрөнгө оруулсан гэдгийг үгүйсгэхгүй. Харин бие дааж шийдвэр гаргах эрхгүй хүн компанийнхаа
бөхийг ямар нэг шалгуургүйгээр шууд томилсонд л харамсаж байна.

-Тэрээр
ДАШТ-д ээлжилж явуулъя гэхдээ л ийм шийдвэр гаргасан юм биш үү?

-ДАШТ-д тамирчдыг ээлжилж явуулдаггүй юм. Л.Чинбат ерөнхийлөгч хэлсэн
байна лээ “Өнгөрсөн жил Э.Бэхбаяр явсан. Энэ жил Б.Номинг явуулна” гэж. Монголын
нэр хүндийг гаргах гэж байгаа ийм том тэмцээнд ээлжилнэ гэж юу яриад байгаа юм бэ.
Хэн сайн байгаа, хэн формдоо орсон, хэн амжилт үзүүлэх магадлал өндөр байгаа гэх
мэт олон талаас нь судалж байж шийддэг юм. Бүр эмнэлгийн тусгай ажилтнууд тамирчны
бие организмыг судалж, яг өнөөдрийн байдлаар аль нь ачаалал даах чадвартай байна
вэ нарийн судалж байж саналаа оруулдаг юм шү дээ.

-Энэ
удаагийн тэмцээнд тамирчид муу оролцвол дасгалжуулагч хариуцлагыг нь хүлээнэ шүү
гэж Удирдах зөвлөлөөс хэлсэн гэсэн?

-Яг тэгж хэлсэн эсэхийг мэдэхгүй байна. Гэхдээ тамирчин муу оролцоход
дасгалжуулагч л хариуцлагыг нь хүлээнэ шүү дээ.

-Гэхдээ
энэ удаа дасгалжуулагчийн санал болгосон тамирчин оролцохгүй нь байна шүү дээ?

-Зарчим нь тийм болохоор хариуцлагыг нь хүлээж л таарна л даа. Гэхдээ
миний хувьд Б.Номинг муу оролцохгүй байх гэж бодож байна. Би Б.Номиндоо итгэж байна.
Миний хоёр хүү яг ижилхэн. Хэрэв муугаар бодоод амжилт муутай оролцвол Л.Чинбат
өөрөө хариуцлага хүлээх ёстой шүү дээ. Би бол хатуу хэлнэ.

Хамгийн гол нь Л.Чинбат гуай “Германд болсон тэмцээнийг хэн тэмцээн
гэх юм, цөөхөн тамирчин оролцсон” гэсэн байна лээ. Гэхдээ хамгийн гол нь тэр үед
Э.Бэхбаяр, Б.Номин хоёрын дунд сорилго болсон юм шүү.

Эцэст нь хэлэхэд энэ шийдвэр их дээрээс, босоо маягтай удирдлагын
зүгээс уналаа. Ингэх л байсан юм бол тэр дор дасгалжуулагчдын зөвлөл, ерөнхий нарийн
бичгийн дарга байгаад яах юм бэ. Тэд нарын санал юу болж хувирах вэ. Хамт олныхоо
саналыг сонсохгүй шийдвэр гаргана гэдэг маш том, бүдүүлэг эрх мэдэл.

Л.Чинбат гэдэг хүн бол холбооны төлөөлөл. Доошоо бүх тамирчин, дасгалжуулагчидтайгаа
харьцаж, тэднийхээ санал бодлыг сонсох ёстой хүн. Гэтэл өнөөдөр А.Энхээ гэж хүний
гарт байдаг хүн тэргэн дээрээ түрүүлээд ямар нөхцөлд, яаж бэлтгэл хийж яваад шавиа
ийм амжилтад хүргэсэн бэ гэдгийг нэг удаа ирээд ажил байдалтай нь танилцсан юм уу.
Нүдээрээ үзсэн үү. Үгүй л байхгүй юу.

-Эмэгтэйчүүдийн
багт ч А.Батцэцэгийг шууд оруулж ирсэн гэсэн маргаан бас гараад байгаа?

-Эмэгтэйчүүдийн багийн тухайд би яримааргүй байна. Өнөөдөр зөвхөн
өөрийнхөө шавийн тухай л ярьж байгаа болохоос бус эмэгтэйчүүдийн багийн үйл ажиллагаанд
оролцох эрх бидэнд байхгүй. Тиймээс эмэгтэйчүүдийн багийн бүрдүүлэлтийн талаар өөрсдөө
дотроо аваад үлдье.

Т.ГЭРЭЛМАА

 

Зунжин нам жим байсан Төрийн ордон өчигдөр
хөл хөдөлгөөн ихтэй байлаа. Хятадын удирдагчийн айлчлан ирэхтэй холбогдуулан бэлтгэл
ажил өрнөхийн сацуу дараахь албан уулзалтууд болсон юм.

 УИХ-ЫН ДАРГА ЯПОНЫ ПАРЛАМЕНТЫН
ТӨЛӨӨЛӨГЧИДТЭЙ УУЛЗАВ

 УИХ-ын дарга З.Энхболд Монгол Улсад айлчилж байгаа Япон улсын парламент
дахь Либерал ардчилсан намын Япон Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Мотоо Хаяаши
тэргүүтэй төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзав.

З.Энхболд дарга уул­залтын эхэнд, Япон улсын парламент дахь Япон,
Монголын найрамдлын гурван бүлгийн тэргүүн өргөн бүрэлдэхүүнтэй Монгол Улсад айлчилж
байгаад баяртай байгаагаа илэрхийлэв.

Япон улстай найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагаа хөгжүүлэх нь Монгол
Улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн нэг бөгөөд “гуравдагч хөрш” Япон улстай
хөгжүүлж буй Стратегийн түншлэлийн харилцаанд Монгол Улсын төр засаг өндөр ач холбогдол
өгч байгааг тэрээр онцлон тэмдэглэлээ. Мөн өнгөрсөн долдугаар сард Монгол Улсын
Ерөнхийлөгчийн Япон улсад хийсэн айлчлал амжилттай болж, хоёр орны хооронд Эдийн
засгийн түншлэлийн хэлэлцээр /EPA/ байгуулах зарчмын тохиролцоонд хүрээд байгаад
баяртай байна. Энэхүү хэлэлцээр нь хоёр орны Стратегийн түншлэлийн харилцааг шинэ
шатанд гаргана гэдэгт итгэлтэй байна хэмээн онцлон тэмдэглэв.

Япон улсын парламент дахь Либерал ардчилсан намын Япон Монголын найрамдлын
бүлгийн дарга Мотоо Хаяаши хэлэхдээ, манай хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагаа
ялангуяа стратегийн харилцаа, эдийн засгийн түншлэл эрчимтэй хөгжиж байгаад талархаж
байна. Бид танай улсын хувийн хэвшилд хувь нэмрээ оруулахад таатай байх болно гэв.
Мөн Монгол Японы хооронд соёлын харилцаа тогтоосны 40 жилийн ойн хүрээнд  Монгол 
Улсад айлчилж байгаа бөгөөд Монгол Японы уран бүтээлчдийн хамтарсан “Тэнгэр,
нар, түншлэл” сэдэвт үзэсгэлэнгийн нээлтэнд оролцох тухайгаа УИХ-ын даргад танилцууллаа.

Энэхүү уулзалтын дараа УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт,
дэд дарга Д.Оюунхорол нар тэднийг хүлээж авлаа. УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт
“Манай улс мөнхийн хоёр том хөрштэй. Гурав дахь том хөрш бол Япон улс. Бид олон
жилийн сайн түншийн хамтын ажиллагаатай явж ирсэн. Хүнд хэцүү үед үргэлж тусалж
дэмжиж, хандив тусламж өгч донор болж ирсэнд талархалтай байдаг. Цаашид ч Япон улстай
харилцаа хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд бид анхааран ажиллана” гэж тодотголоо.  МАН-ын бүлгийн даргын байр суурьтай Японы парламентын
төлөөлөгчид санал нэгтэй байгаагаа илэрхийлээд эдийн засаг хүндрэлтэй үед нэмүү
өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, экспортоо нэмэгдүүлэх чиглэлд анхаарах ёстой
гэв. Японы парламентын доод танхимын гишүүн Сонода Хироюки хэлэхдээ, манай хоёр
орны найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагаа цаашид ч улам бэхжинэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Мөн Монгол Улсын өнөөгийн хөгжилд улс төрийн ууган хүчин МАН-ын гүйцэтгэх
үүрэг, хариуцлага чухал гэж үзэж байгаагаа илэрхийллээ.

Харин УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дэд дарга Д.Оюунхорол, Монгол Улс эдийн
засгийн хүндрэлтэй байгаа үед та бүхэн айлчилж байна. Тиймээс танай орны эдийн засгаа
тогтвортой авч явдаг арвин туршлага бидэнд чухал. Бидний хөгжүүлж чадахгүй байгаа
зарим асуудал дээр та бүхний дэмжлэг, зөвлөмж хэрэгтэй байна гэв. Мөн парламентын
гишүүдээ иргэд нь шууд сонгодог Японы сонгуулийн тогтолцооны туршлагаас судлах хүсэлтэй
байгаагаа энэ үеэр уламжлаад авлаа.  Манай
оронд айлчилж байгаа Японы парламентын гишүүд өнөөдөр Дархан-Уул аймагт очиж үйлдвэрлэлийн
бүсийг хэрхэн сэргээн хөгжүүлэх, мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх, давтан сургах зэргийг
судлах юм байна.

ХЯТАДЫН СОЁЛЫН САЙДЫГ ХҮЛЭЭН АВЧ
УУЛЗЛАА

Соёл, спорт, аялал жуулчлалын
сайд Ц.Оюунгэрэл БНХАУ-ын Соёлын сайд Цай Утай өчигдөр уулзлаа. Энэхүү албан ёсны
уулзалт хоёр орны соёлын харилцааны сэдвийн хүрээнд өрнөсөн юм. Тодруулбал, хоёр
улсын соёлын харилцаа өргөжин тэлж байгааг Ц.Оюунгэрэл сайд онцоллоо.  Үүний дараа Хятадын Соёлын сайд Цай Уг Ерөнхий
сайд Н.Алтанхуяг  хүлээн авч уулзлаа.

Тэрээр Монгол Улсын Ерөнхий сайдтай
ахин уулзаж байгаадаа талархал илэрхийлээд Монгол, БНХАУ-ын хамтын ажиллагаа
улс төр, эдийн засгийн төдийгүй соёл, хүмүүнлэнгийн
салбарт ч өргөжиж байна. Энэ хамтын ажиллагааг улам идэвхжүүлэх, соёлын бүх салбарт
хамтран ажиллах, соёлын өвийг хадгалахад цаашид анхаарч ажиллана гэлээ.Тус улсын
соёлын өдрүүдийн нээлт, БНХАУ-ын дарга Си Жиньпиний төрийн айлчлалтай давхцаж байгаа
бөгөөд энэ айлчлал хоёр орны олон салбарт үр дүнгээ өгөх айлчлал болно гэдгийг уулзалтын
үеэр талууд онцоллоо. БНХАУ-ын Соёлын сайд Цай У айлчлалынхаа хүрээнд Соёл, спорт,
аялал жуулчлалын сайд Ц.Оюунгэрэлтэй Монгол Улс, БНХАУ-ын 2014-2017 оны соёлын солилцооны
хөтөлбөрийг байгуулах юм.

 

Д.АРВИН ГИШҮҮН Ю.ЦЭДЭНБАЛЫН
АЧ ОХИНЫГ ХОЛБООТОЙ БАЙХЫГ ЗАХИЛАА

УИХ-ын  гишүүн Д.Арвин БНМАУ-ын Төрийн тэргүүн, Ерөнхий
сайдаар ажиллаж байсан Ю.Цэдэнбалын хүү Зоригийн охин Анастасияг өнөөдөр Төрийн
ордонд хүлээн авч уулзлаа.

Хатагтай Анастасия УИХ-ын гишүүн
Д.Арвинд халуун дотноор хүлээн авч буйд талархал илэрхийлээд өвөөгийнхөө төрсөн
нутаг болох Увс аймгийн Давст суманд зочлон, ном хуруулаад ирсэн тухайгаа дуулгасан
юм. Мөн  энэ удаагийн уулзалтыг зохион байгуулсан
бүх хүмүүст талархаж байгаагаа дуулгаад өнөөг хүртэл  өвөөг нь Монгол Улсын төр засаг хүндэтгэж явдагт
баяртай байдгаа илэрхийлэв. Түүнчлэн тэрээр хэлэхдээ, Монголын талаар бодож байсан
түүний бодлууд өөрчлөгдсөн. Өвөөгийнхөө гэрийн бууцан дээр очоод  агаараар нь амьсгалахад өөрийгөө монгол хүн гэдэг
мэдрэмж төрж байсан тухайгаа хэллээ. Түүнчлэн Улсын их хурлын гишүүн Д.Арвинд хандан
1990-ээд оны хүнд хэцүү үед түүний эцэг Ц.Зоригийг Монгол Улсын иргэншилтэй болгоход
гүн туслалцаа үзүүлж, гол үүргийг гүйцэтгэж байсанд талархаж явдгаа илэрхийлээд
Цэдэнбалын Зоригийг Монгол Улсад амьдрах орон сууцтай болгосон зэрэг түүний хүчин
чармайлт гаргаж хийсэн аж­луудад нь  хүндэтгэл
үзүү­лэхээр ирсэн тухайгаа мэ­дэг­дэв. Улсын их хурын ги­шүүн Д.Арвин З.Анастасияг
Монгол Улсад хүрэлцэн ир­сэнд талархал илэрхийлээд цаашид холбоотой байхыг захилаа.
Мөн түүний аавд мэнд хүргэхийн зэрэгцээ Мон­гол Улсад айлчлан ирэхийг  урилаа.

М.МӨНХ

-ХЭРЭВ АНХААРУУЛАХ
ТЭМДЭГ ТАВЬСАН БОЛ ТАВАН ХҮН АМИА АЛДАХГҮЙ БАЙСАН-

Хан-Уул дүүргийн Замын цагдаагийн хэлтсийн албан хаагчид сүүлийн
үед Яармагийн замд осол аваар өдөр болгон гарч байгаа талаар онцолж байв. Он гарсаар
дээрх замд ослын улмаас зургаан хүн амь насаа алджээ. Мөн  хохирол ихтэй 50 гаруй  осол гарсан байна.  Өдөр болгон Нийслэлийн цагдаагийн газрын Шуурхай
удирдлагын төвд “Яармагийн зам дээр явж байгаад машинтай шүргэлдчихлээ. Машинтай
мөргөлдчихлөө. Миний машины араас мөргөсөн жолооч  зугтаачихлаа” гэх мэт дуудлага тасралтгүй ирдэг
болжээ. Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт гэхэд гурван осол гарчээ. Зам хөндлөн
гарч явсан 35 настай  Ж гэх залууг мөргөж
амь насыг нь хөнөөсөн хэрэг гарсан байна. Цагдаагийн байгууллага хэргийн газраас
зугтаасан  гэмт этгээдийг эрэн сурвалжилж
байгаа аж.  Гэвч  одоог хүртэл гэмт хэрэгтэн хэн болохыг тогтоож  илрүүлээгүй байна. Мөн зургаан сард гурван машин
мөргөлдөж хоёр хүн амиа алдсан хэрэг гарч байсан. Тэгвэл энэ сарын 19-нд Яармагийн
замд нэг хүн амиа алдсан ноцтой осол гарчээ. Энэ мэт Яармагийн замд автомашины ноцтой  осол шил шилээ даран гарсаар байна.

Ямар учраас Яармагийн замд автомашины ослууд  гарах болсон талаар замын цагдаагийн албан хаагчид  онцлон ярьж байсан юм. Тэд “Хан-Уул дүүргийн нутаг
дэвсгэр  XIX  хороолол өнгөрөөд гэрлэн дохио бүхий замын уулзвар
гардаг. Эндээс эхлэн жолооч нар хурд хэтрүүлэн давхидаг. Яармагийн зам засварын
ажил эхэлсэнтэй холбоотойгоор замыг хэсэгчлэн хааж эхэлсэн. Эсрэг талын замын урсгалыг  хааж нэг замаар урсгал сөрж явуулан Яармагийн
замыг сонгож явж байгаа автомашины хөдөлгөөнийг зохицуулдаг.

Зам засварын компани замыг хэсэгчлэн хаасан мөрт­лөө ямар ч тэмдэг
тэм­дэг­лэгээ хийгээгүйгээс болж  осол гардаг
болсон. Харин сүүлийн үед Яармагаас Нисэх хүртэлх тусгаарлах зурвас бүхий хоёр зорчих
хэсэгтэй зургаан эгнээтэй замыг нээсэн. Замыг өргөтгөн шинэчлэх ажил хийгдэж дуу­саа­гүй
байхад жолооч нар анхааруулах тэмдэг тэмдэг­лэгээ, тус замаар хэдэн кило­метр цагийн
хурдтай явах тэмдэг, анхааруулах зүйлс огт байхгүй замаар зорчиж  байна. Үүнээс болж хурд хэтрүүлэн давхиж  олон осол аваар гарч байна” гэв. Хан-Уул дүүргийн
Замын  цагдаагийн хэлтсийн албан хаагчид хариуцсан
хэсэг болох Яармагийн замд өдөр бүр осол гараад болохгүй байхаар нь Нийслэлийн авто
замын газар, Яармагийн замыг шинэчлэн засаж буй компаниудад зам дээрээ түр ч гэсэн
анхааруулга тэмдэглэгээг тавих хүсэлт хүргүүлсэн гэнэ. Гэтэл одоо хүртэл тэмдгүүд
байр­шуу­лаагүй байгаа талаар онцолж байлаа.

 

“БИ ГАНЦААРАА ХУРД ХЭТРҮҮЛЖ ЯВААГҮЙ.
БҮХ ЖОЛООЧ ХУРДТАЙ ЯВЖ БАЙНА”

 

Осол олонтаа гарах болсон Яар­магийн шинэ зам дээр очиж сур­валжлага
бэлтгэсэн юм. Биднийг Яармагийн хоёр­дугаар буудал дээр очих үед явган зорчигч эмэгтэй
“Аксент” маркийн машины жолоочтой муудалцаж байв. Н.Байгалмаа гэх эмэгтэйг зам хөндлөн
гарч явах үед “Аксент” маркийн машины жолооч дайрчих шахсан гэнэ. Жолооч зам хөндлөн
гарч явсан эмэгтэйд тулж ирээд зогссон учир амьд мэнд гарсан гэнэ. Н.Байгальмаа
гэх эмэгтэй “Зам засварын компани  автобусны
буудал дээр хурд сааруулагч хийхгүй гэсэн. Зургаан машин өнгөрөх ийм өргөн замыг
хөнд­лөн гарна гэдэг маш хэцүү байна. 30 гаруй метр газар алхаж байж нэг талаас
нөгөө талд гардаг болсон. Ингэж зам хөндлөн гарч явах үед эхний эгнээний машин  явган зорчигчид зам тавьж өгдөг. Бид машины урдуур  гараад явах үед хажуугийн эгнээгээр маш хурдтайгаар
машин ороод ирдэг. Үүнээс болоод явган зорчигч машинд  мөргүүлж байна. Саяхан гэхэд манай энд хоёр хүн
машинд дайруулсан. Зургаан эгнээтэй энэ зам нээгдэж эхлэнгүүт жолооч нар 100 километр
цагийн хурдтай давхидаг болсон. Яармагийн замаар явж байгаа бүх жолооч  хурд хэтрүүлэн давхиж байна. Үүнийг хянаж зохицуулж
бай­гаа газар алга байна. Хүүхдүүд хичээл сургуульдаа орж эхлэ­хээр олон осол гарах
байх гэж айж байна” гэв. Харин “Аксент” маркийн машины  жолооч залуу 
“Ийм зам дээр хурдан явахгүй яах юм бэ. Удаан явахаар арын машин сигналдаад
хэцүү байна. Хотын түгжрэлээс гараад ийм өргөн шулуун замд орохоор өөрийн эрхгүй
л хаазан дээрээ гишгэж байна. Жолооч нарыг хурд багатай яв гэсэн нэг ч  тэмдэг тавиагүй байгаа биз дээ. Би ганцаараа хурдтай
яваагүй шүү” гэж байсан юм. Биднийг сурвалжлага хийх явцад жолооч нар Яармагийн
гүүр дөнгөж гараад л хурд хэтрүүлэн давхиж байна лээ.

Эгнээгээ барилгүй хоорондоо уралдаж урд хойноо орсоор давхиж одох
юм. Тэр ч бүү хэл хоорон­доо уралдаж байсан жолооч нар  нэгнийгээ шахаж байв. Сүүлийн үед шөнөөр залуус
машинтайгаа уралддаг болсон талаар тэр хавийн оршин суугч нар хэлж байв.

 

ЖОЛООЧ НАР ХУРД ХЭТРҮҮЛЭН ЯВЖ
БАЙГААГААС ОСОЛДОЖ БАЙНА ГЭВ

 

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2012 онд хэрэг­жүүлсэн  томоохон төслийн нэг бол Яармагийн гүүр-Нисэх-Нисэхийн
товчоо, Сонс­го­лонгийн уулзвараас Яармагийн товчоо хүртэлх хатуу хучилттай
13.7 километр  авто замын ажил хийгдэж байгаа.
Яармагийн гүүрнээс Нисэх буудал хүртэлх замыг анх 1961 онд барьж байсан түүхтэй.
Мөн  1968 онд хатуу хучилттай болгосноос хойш
2012 оныг хүртэл огт засвар хийж байгаагүй. Замын зураг төсөл тусгаарлах зурвас
бүхий хоёр зорчих хэсэгтэй, зургаан эгнээтэй, нийт 28-46 м өргөн болгож бүрэн шинэчилж
байгаа юм.  Энэхүү зам нь олон улсын нисэх
буудлыг нийслэлтэй холбосон төдийгүй Улаанбаатар хотын баруун, зүүн талыг холбож
бай­гаагаараа ихээхэн онцлог­той юм. Яармагийн замыг шинэчлэн засах ажлыг “Эйч Кей
Би Интернэшнл холдинг” компани хийж гүйцэтгэж бай­гаа аж. Өнгөрсөн онд ашиг­лалтад
орно гэж байсан зам засварын ажил удааширч ирэх аравдугаар сард ашиглалтад орох
гэнэ. Бидэнд өгсөн мэдээл­лээр зам засварын ажил 87 хувьтай явагдаж байгаа гэсэн.
Одоогоор явган хүний зам болоод зарим газарт хатуу хучилт хийгдэж байна лээ.  “Эйч Кей Би Интернэншл холдинг”  компанийн инженер  Н.Цэвэлмаатай уулзаж цөөн асуултад хариулт авсан
юм.

-Танай
компанийн засч байгаа зам засварын ажлаас болж энд автомашины олон осол  гарч байгаа гэсэн.  Осол замын анхааруулах тэмдэг тэмдэглэгээг огт
хийхгүй байгаатай холбоотой гэж цагдаа нар хэлж байна?

-Яармагийн замд сүүлийн үед олон осол гараад байгаа нь үнэн. Бид
Яармагаас Нисэх хүртэлх замыг хурдан ашиг­лалтад оруулах гэж хичээж ажиллаж байна.
Манай ком­пани олон осол гарсантай холбогдуулан өөрсдийн санаа­чилгаар таван газар
гэрлэн дохио хийж эхлээд байгаа. Мөн өнөөдрөөс эхлэн тэмдгүүдийг суурилуулж эхэлсэн.
Удахгүй тэмдгүүдийг бүрэн суулгаж дуусна. 

-Өмнө
нь яагаад  анхаа­руулах тэмдэг хийгээгүй юм
бэ. Үүнээс болоод олон хүн амиа алдаад байгаа шүү дээ?

-Цаанаасаа өгсөн төсөв зэрэгт тусгагдаагүй байсан байх. Бусад зам
засварын компаниуд ч гэсэн шинээр зам барихдаа анхааруулга бүхий тэмдгүүдийг огт
хийдэггүй. Ямар учраас осол гараад байгааг бид судалж үзсэн. Жолооч нарын ухамсаргүй
байдлаас үүдэн хурд хэтрүүлэн явж байгаад л 
осолд ороод байгаа юм билээ. Өргөн цэлий­сэн замаар явж байгаа бүх жолооч
хурд хэтрүүлж байна. Хот суурин газарт  явахдаа
50 километр цагийн  хурдтай явна гэсэн дүрмийг
жолооч нар зөрчиж байгаагаас болж осол гарч байна. Манай компани есдүгээр сарын
1-нд Яармагийн замаар автомашин зорчиход 
огт саадгүй явдаг болгоно.   

 

НИЙСЛЭЛИЙН АВТО ЗАМЫН ГАЗАР ЯМАР
НЭГЭН АРГА ХЭМЖЭЭ АВАЛГҮЙ ӨДИЙ ХҮРЧЭЭ

 

Яармагийн замыг жолооч нар “Ослын хөндий” гэж нэрлэдэг болжээ. Нийслэлийн
хамгийн их осол гардаг газар болсон байна. Явган зорчигч машинд дайруулж амиа алдахаас
эхлээд автомашинууд хоорон­доо мөргөлдөж эрдэнэт хүний амь үрэгдэж байна. Уг нь
Нийслэлийн Авто замын газар зам засварын ажилтай өдөр бүр танилцаж байгаа. Гэвч
шинээр баригдаж байгаа замыг засч бүрэн дуусаагүй байхад тээврийн хэрэгсэл зорчуулж
байгаа бол  жолооч нарт зориулан замаар явахдаа
гүйцэж түрүүлэх үйлдэл хийж болохгүй, хэдэн цаг километрийн хурдтай явах, явган
хүний гарц бүхий газарт анхааруулга тэмдэг тавих гэх зэрэг Замын хөдөлгөөний аюулгүй
байдлын олон дүрэм журмыг зөрчиж байгаад ямар нэгэн арга хэмжээ авал­гүй өдийг хүрчээ.
Мөн зам засварын ажил хийж байгаа газ­руудад жолооч нарт зориулж  байн­гын анхааруулах тэмдэг тавьдаг олон улсын
жишиг стандарт хүртэл бий. Үүнийг даган мөрдөхгүй байна.   Зам засварын ажил жолооч нарын аюулгүй байдлыг  нэн түрүүнд хангах үүрэгтэй. Мөн   аюулгүйн дүрмийг чанд баримтлан ажиллах ёстой.
Дээрх хууль дүрэм, олон улсын стандартыг даган биелүүлээгүй Нийслэлийн Авто замын
газар, Яармагийн замыг шинэчлэн засах ажлыг гүйцэтгэж буй  “Эйч Кей Би Интернэшнл холдинг” компанийн буруугаас
болж олон осол гарчээ.  Иргэд ч  дээрх хоёр газрын буруугаас болж  эд хөрөнгөөрөө хохирох төдийгүй амиа алдсаар байна.
Яармагийн замд дахин ноцтой осол гарахгүй гэх баталгаа алга байна лээ.

 Э.БААТАР

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

“Бат инженер” нэрээр твиттерт жиргэдэг Ц.Батыг 100 хоног цагдан хорихоор
болсон. Түүнийг ССАЖ-ын сайд Ц.Оюунгэрэлийн дүү, МИАТ компанид Бизнес хөгжлийн хэлтсийн
даргаар ажиллаж байсан гэдгээр нь хүмүүс таньдаг. Ц.Батыг Зам тээврийн сайд А.Гансүхийн
гомдлоор эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан бөгөөд энэ сарын 18-нд шүүх хурал нь болж
баривчлах шийдвэр гаргажээ.

Өчигдөр Чингэсийн талбайд жиргээчид цуглаж, үүсээд буй үйл явдалд
өөр өөрсдийн үзэл бодлоо илэрхийлж нэгдэцгээлээ. Тэд өдрийн цайны цагаараа төв талбайд
цуглах зараа твиттерээр тараасан юм. 12 цаг гучин минутын үед “Цогоо гуай” гэдэг
нэрээр жиргээчдийн дунд танигдсан УИХ дахь МАН-ын Ажлын албаны референт Б.Цогтгэрэл,
“Боролдой” студийн захирал С.Мягмар нар талбайн баруун хойноос хөөрөлдсөөр айсуй.
Д.Сүхбаатар жанжны хөшөөний зүүн хойно түрүүнээс хойш зогссон хоёр залуу тэдэнтэй
нийллээ. Тэгтэл энд тэндээс жиргээчид ганц хоёроор ирсээр арав гаруй хүн боллоо.
Бусад руугаа утас цохиж хурдан ирээрэй гэцгээнэ. Яаж жагсах тухайгаа ярьж эхэллээ.
Тэгтэл Б.Цогтгэрэл гараа алдлаад жагсъя гэв. “Номин холдинг”-ийн ерөнхийлөгч Ш.Баярсайхан
төрд хөрөнгөө алдчихаад бухимдсандаа алгаа урагш харуулаад гараа алдлан хашгирч
буй бичлэг нийтэд цацагдсан. Б.Цогтгэрэл “ЯгБаярсайхан,
зураач Цогтбаяр шиг тэгж алдалъя, юмаа алдсан хүн шиг. Аймшигт жилүүд эхэллээ. Үг
хэлэх эрх чөлөө өгөөч ээ. Би МАН-ын хүн. Ардчилсан намын хүний төлөө, энэ аймаар
хэлмэгдүүлэлтийг зогсоох гээд ирлээ. Энэ яваа насандаа АН-ын гишүүний төлөө жагсана
гэж зүүдэлж ч явсангүй. Жагсахаас өөр арга алга” гэв. Жиргээчид “Монгол ёсолгоонд
алгаа дээшээ харуулдаг. Харин бид юмаа алдсан хүмүүс шиг алгаа харуулж алдалъя.
Тэгээд эрх чөлөө гэж хашгирцгаая” гэлээ. Зарим нь “Батыг сулла гэе. Ямар сонсогдож
байна. Эсвэл твиттерт эрх чөлөө хэрэгтэй гэх үү” хэмээн юу гэж хэлэхээ ярилцацгааж,
ямар найруулгаар яаж үзэл бодлоо илэрхийлэхээ ярилцаж гарлаа. 

Энэ үеэр “Боролдой” студийн захирал
С.Мягмар жиргээчдэд амжилт хүсээд талбайг орхив. Түүнтэй уулзаж зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Твиттерт үзэл бодлоо илэрхийлснийх нь төлөө хорино гэдэг
зөв үү?

-Айдас төрүүлж байгаа хэрэг. Жаахан
айлгачих гэж байгаа санаа. Доод тал нь 90 хоног суудаг юм байна, цаад тал нь
900 хоног суудаг юм байна, 9000 хоног сууж магадгүй юм байна. Ер нь суулгана шүү
гэсэн дохио.

-Та твиттерийг юу гэж ойлгодог юм бэ?

-Энэ бол өөрийнхөө таньж мэддэг
хүмүүст санал, сэтгэгдлээ солилцдог, “Өнөөдөр би сайхан хоол идлээ”, “Маргааш амралтад
явна” гэдгээ хэлж байгаа санаа шүү дээ. Тэрэн дотор доромжилсон үг орно гэдэг найз
нөхөд нэгийгээ доромжлох уу, амыг нь асуух уу гэдэг нь сонин биш. Твиттер бол олон
нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл биш. Хувь хүний захиа бичдэг цаас.

-Та энэ жагсаалд хэнийг дэмжих гэж ирсэн бэ?

-Би юуг ч дэмжээгүй. Би өөрийнхөө
хэлэх, ярих эрхийг хамгаалж байна.

-Ц.Батыг 100 хоног хорьсноос болж бусад жиргээчдэд ямар цохилт
ирэх вэ?

-Айдас, айдас. Та айхгүй байна
уу. Айж байгаа биз дээ. Очно шүү, хорино шүү, суулгана шүү гээд л нийгэмд айдас
төрүүлж байж эрх мэдэлтнүүд санал бодлоо хэрэгжүүлдэг юм гэлээ.

Жиргээчид юу гэж хэлж хашгирахаа
тохирчихож. Чингэс хааны хөшөө рүү харж байгаад нэгэн дуугаар “Эрх чөлөө, эрх чөлөө,
эрх чөлөө! Твиттерийг чөлөөл. Батыг чөлөөл” гэж хашгирав. Жиргээчин Амраа түүчээлж
хэлэнгүүт өнөөдүүл нь тангаргийн үг хэлж байгаа мэт давтана. Эхлээд дөрвөн удаа
чангахан шиг ийн орилцгоогоод хэсэг завсарлаад үргэлжлээд дахин хашгирцгаалаа. Нэг
нь дэвтрийн цаасан дээр “Free Bat” гэж биччихэж. Германаас ирсэн гэр бүлийн хоёр
хүн юу болоод байгааг сонирхоно. Тэд “Free Bat” гэсэн өнөөх бичгийг бариад зарим
жиргээчидтэй зургаа татуулна. Талбайд байсан иргэд жиргээчдийг хашгирч эхэлмэгц
хурдхан холдоод явчихав. Өндөр настнууд толгойгоо сэгсэрнэ. Харин залуус ганц хоёроороо
дөхөн ирж юу болоод байгааг сонирхох аж.

Жиргээч Б.Цогтгэрэл энгэртээ твиттерийн
“t” үсэгтэй энгэрийн тэмдэг зүүчихэж. Тэрээр “Бат инженерийг жиргээчид бүгд танина.
Салбарынхаа төлөө санаа зовдог, зөвлөдөг, ярьдаг. Салбарын шилдэг сайн боловсон
хүчинтэйгээ салбарын сайд нь ойлголцож чадахгүй, хүн үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлснийх
нь төлөө шоронд хорино гэдэг байж боломгүй асуудал. Бид өнөөдөр цайны цагаараа жагсаал
хийж байна. Жагсаал биш л дээ. Үзэл бодлоо илэрхийлж байгаа хэлбэр. Батыг чөлөөл.
Үзэл бодлоо илэрхийлнэ гэдэг чинь Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх болохоос биш ял шийтгэл
биш шүү дээ. Миний энд ирсэн зорилго бол аливаа нэг хэрэг маргаанд хөндлөнгөөс нөлөөлөх
гэсэндээ биш, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөнийхөө төлөө ирсэн. Түүнээс биш
Бат нь байна уу, “Женко” Баттулга нь байна уу хамаагүй. Үзэл бодлынхоо төлөө л ирсэн.
Гэхдээ Ц.Батыг твиттерчид, ялангуяа залуу твиттерчид хүндэтгэдэг юм” гэж ярилаа.

Төрийн соёрхолт Н.Нацагням энэ
жагсаалд оролцож байлаа. Тэрээр ийн ярив. “Ганц Бат инженер ч биш бусад инженерүүд
ч тэгж ярьдаг. Ардчилсан засаглалын онцлог байдаг шүү дээ, мэргэжлийн бус хүн сайд,
дарга болдог. Ардчилсан нийгэмд инженерийн яам, инженерийн компаниуд байдаг. Английн
тийм компанид би ажиллаж байсан. Монголд яам байгуулаад төр тэндээс нь хулгай хийдэг
болохоор хэн дуртай байх юм бэ. Хүн бухимдаад юм хэлээ л биз. Тэрийг тоох ёсгүй
байсан юм. Тэрийг тоогоод ингэж байна гэдэг чинь эмзэг хүний асуудал л даа. Дарга
хүн эмзэг байх хэрэггүй. Олон жилийн түүхээс хараад байхад нэг санал хэлмээр байна.
Та хэрвээ сайд болно гэвэл арван жилдээ хүүхдүүдэд дээрэлхүүлж байсан байж болохгүй.
Тэгвэл та дарга болчихвол хүмүүсийг “алах” байхгүй юу. Хэрвээ та арван жилдээ атаман
байсан бол хүн таныг цохиод, загнаад авахад тоох ч үгүй. Ангийн атаманууд чинь хүн
загнаад, цохиод авахад тоодоггүй энгийн л байдаг байхгүй юу. Арван жилдээ сул дорой
байсан хүүхэд сайд дарга болбол аймаар эмзэг болохоор “алдаг” байхгүй юу. Энэ үйл
явдалтай холбож хэлэхэд тийм биш байсан бол тоохгүй л өнгөрөх байсан болов уу. Хэрвээ
тийм биш юм бол Батыг чөлөөл л дөө. Энэ үйл явдлаас болж жиргээчид айхгүй. Ардчилсан
нийгэмд ард түмэн хүчтэй байдаг. Бүх жиргээчид, бүх ард түмэн, инженерүүд нэгдвэл
энэ засаг чинь юу болох вэ. Ингэснээрээ ард түмнийг айлгаж чадахгүй л дээ” хэмээв.

Жиргээчид тойрч суугаад амаа дарлаа.
Энэ нь үг хэлэх эрх чөлөө гэж алга, үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг
ингэж боогдуулж байна гэдгийг харуулахыг зорьжээ. 10 минут сууцгаая гэсэн ч эхнээсээ
босоод явчихав. Үлдсэн хэд нь суусаар.

Б.Болдсайхан эмч энэ жагсаалд
идэвхтэй оролцлоо. Б.Болдсайхан “Би хувь хүнийхээ хувьд, жиргээчийнхээ хувьд ирлээ.
Нэгдүгээрт, А.Гансүх сайд жиргээ гэдэг чат, мессенжер, фэйсбүүк шиг ийм хэрэгсэл
дээр сэтгэгдлээ бичсэнийх нь төлөө сайдын албан тушаал, хуульч гэдгээ ашиглаж, шүүх
нь ч гэсэн Монгол Улсын хуулинд нь байхгүй заалтаар хүнийг яллаа. Жиргээ, фэйсбүүк,
блог эд нар чинь хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл биш шүү дээ. Эзэнгүй, төлбөргүй, тогтмол
биш. Намайг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл гэж болохгүй. Би жилдээ нэг удаа жиргэдэг
байж болно. Хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр гүтгэлээ гэдгийг
шүүхээр тогтоогоод 100 хоног хорьж байгааг л эсэргүүцэж байгаа юм. Дээр үеийнх шиг
заавал тэмдэглэлийн дэвтэр, цаасан дээр бичих албагүй. Гар утас халаасанд байгаа
юм чинь үүгээрээ тэмдэглэлээ бичиж болно, зургаа зурж болно. Энэ эрхийг минь хасч
байгаа юм уу. Үүнийг би хувьдаа эсэргүүцэж байгаа юм” хэмээгээд “Энд жиргээчид хувь
хүний эрх чөлөө, хэлэх эрх чөлөө, төр засгийг хардах эрх чөлөө, үзэл бодлоо илэрхийлэх
эрх чөлөөгөө хамгаалах гэж ирсэн гэдгээ хэлж байна” гэсэн юм.

Төрийн тусгай хамгаалалтын эрээн
хувцастай нэгэн хүн ирж үнэмлэхээ үзүүлээд юу болоод байгааг лавлана. “Жагсаалыг
удирдаж байгаа хүнийг заагаад өгнө үү” гэхэд жиргээчид хэнийг ч зааж өгсөнгүй, жагсаалаа
үргэлжлүүлсээр. Хамгаалалтын албаны тэр залуу хэсэг зогсч байгаад яваад өглөө. Хол
очоод хаашаа ч юм утсаар ярина. Жагсаал ч дуусав бололтой жиргээчид тойрч хэсэг
зогсч ойр зуурын юм ярьж, хөгжилдөнө. 13 цаг 13 минутад тэд “За, баяртай. Амжилт
хүсье” гэсээр зүг зүг рүү тарцгаалаа. Энэ удаагийн цуглаанд 18 жиргээчин оролцсон
юм.

Манайдаа л твиттерт нэр хүндтэй,
оновчтой, ончтой мэргэн цэцэн үг хэлдэг гэгддэг жиргээчид ийн жагслаа, цайны цагаараа.
Тэд бие биенээ “хаан”, “хатан хаан” хэмээн өргөмжилж, дагагчдынхаа тоогоор өрсөлдөн
40, 50 мянган дагагчтай гэж хэн нэгийгээ тодруулдаг. Гэтэл жиргээчдийн жагсаал гэсэн
нь цугларалтын хэмжээнд болж, хорь ч хүрэхгүй хүн ирлээ. Твиттерт мэдээлэл иймэрхүү
л хурд, өгөөжтэй хүрдэг. Твиттер, жиргээ бол бодит ертөнц биш гэдэг нь ийн нотлогдож
байна. Хүмүүс твиттерт нэг жиргээ орчихвол хүн бүр уншаад, анхаарал хандуулаад,
бөөн дуулиан шуугиан болдог гэж боддог бололтой. Тийм олон мянган дагагчтай нь үнэн
байсан бол өчигдрийн цуглаан жинхэнэ жагсаал болох байв.

Хуучин цагт арав төгсөхөд ангийн
хүүхдүүд “Дурсгалын дэвтэр” ангиар аялуулдаг байлаа, мөн цэрэгт “Халагдах дэвтэр”
нээнэ. Хүн бүр л өдрийн тэмдэглэл бичиж, зарим нь дөрвөн мөрт холбоно. Ингэж л хувь
үзэл бодлоо илэрхийлдэг байсан сан. Тэр нь харин өдгөө цагт твиттер, фэйсбүүк болсон
шиг байна.

Энэ болоод байгаа үйл явдал хэвлэл
мэдээллийнхэнд хамаагүй зүйл биш юм. Үүнийг сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн байгууллагынхан
өмөөрч, өмгөөлөх хэрэгтэй. Эрх мэдэлтнүүд хэвлэлийн салбарыг хувааж авах хууль боловсруулж,
бүгдийг өөрсдийнхөө мэдэлд оруулах гээд янз бүрээр зүтгэж байгаа. Жиргээчийг хорьсон
нь тэр бүхний нэг илрэл, санаархлын эхлэл болж байна. Хүн гүтгэж болно оо хэмээн
худлаа уярааж байгаад мэдээллийн хэрэгслүүдийг занганд оруулаад өөрийн болгох төлөвлөгөө
нь явсаар л байна. Жиргээчид эрх чөлөөтэй жиргэх ёстой. Жаргалтай байгаа шувууд
л жиргэдэг. Зах зухаас нь торонд хийгээд өд сөдийг нь зулгаагаад байвал шувууд жиргэхээ
болиод муухай хар хэрээнүүд оронд нь бархирч мэднэ. Тэглээ ч твиттерийг хориод,
дараад дийлсэн улс байхгүй байх шүү.

 Д.САРУУЛ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Сангийн дэд сайд асан, Хас Банкны үүсгэн байгуулагч, “Ард” санхүүгийн
нэгдэлийн гүйцэтгэх захирал Ч.Ганхуягтай ярилцлаа.

-Эдийн
засгийг эрчим­жүүлэх 100 хоног дуус­чихлаа. Хүмүүс сайн муу янз бүрээр ярьж байна?

-Монголын эдийн засаг хэдий жижиг ч гэсэн зах зээлийн үндсэн суурь
болсон итгэлцлийг бий болгоход 100 хоног хангалттай биш л дээ. Тодорхой ажил хийгээд
үр дүнг нь харахад яаж ч бодсон хангалттай хугацаа биш гэдгийг бүгд мэдэж байгаа
байх. Засгийн газраас 100 хоног итгэлийг бий болгоход зориулсан хугацаа байж болох
байсан ч энэ тал дээрээ төр зангидсан гар шиг нэгдэж чадсангүй гэж бодож байна.
Засгийн газрын зүгээс 100 хоногийн ажлыг санаачлан хийж болно. Хувийн хэвшлийг оролцуулж  болох­гүй байсан зүйлсээ ярилцан ажил явуулах,
эдийн засгийг идэвхжүүлэх тал дээр гацаанд орсон хуулиудыг бат­лах тал дээр ажиллаж
боло­хоор байв. Гэтэл өнөөдөр 100 хоно­гийн хугацаа нь дуус­чи­хаад байхад Их хурал
нь зав­сарласан хэвээрээ л байгаа шүү дээ. Бидний олимпийн ганц найдвар гэгдэж байсан
Оюутолгой компани зургадугаар сарын 30-нд ТЭЗҮ-ээ өргөн барьж, есдүгээр сарын
30-нд дараагийн зур­гаан тэрбум долларын бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлнэ гэж
байсан ч тэгсэн­гүй. Зургадугаар сарын 30-наас хэдхэн хоногийн өмнө татварын байцаагч
очоод 130 сая долларын торгууль тавьж байгаа нь асуудлын эрэмбэ хаана явааг харуулж
байгаа хэрэг. Энэ улсад жолоодлого, манлайлал, удирдлага гэж байгаа юу гэдгийг ойлгоход
тун бэрх болсон.

-Долларын
ханш өссөөр байна. Өмнө нь 1700 хүрсэн доллар 400 орчим төгрөгөөр бууж байсан түүх
бий. Энэ удаа хэд хүртлээ буух боломжтой вэ?

-Цаашид долларын ханш яах вэ гэдэг нь өөрөө хүлээлт үүсгэчихдэг юм.
Тэгэхээр ингэнэ тэгнэ гэхэд бэрх. 2009 онд дэлхийн эдийн засаг хямралд өртөхөд Мон­голын
үндэсний валют суларч, хоёр банк дампуурч байхад долларын ханш 1300 төгрөгөөс огцом
дээшилж 1700 шүргээд сарын дотор буцаан тогтворжуулж чадсан. Засгийн газар, Монголбанк
холбогдох газрууд нэг зорилго чиглэлтэй, нэг баг болж ажил­лаж чадсаны үр дүн байлаа.
УИХ-аараа төсвийн тодотголыг хийж, гадаадаас орж ирэх тусламжийн мөнгийг батлуулж,
Засгийн газар, Мон­голбанк уялдаатай ажил­лаж, төсвийн болон мөнгөний бодлогыг зөв
хэрэгжүүлсний дүнд төгрөг тогтворжиж улмаар 2010, 2011 оны эдийн засгийн өсөлтийг
бий болгосон. Экспортын хэмжээ нэмэгдэж, гаднаас ихээхэн хэмжээний валют орж ирэх үед
эсрэгээрээ бидэнд 2010, 2011онуудад төгрөг хэт чангарах аюул нүүрлэж байсан. Тухайн
үед төгрөгийн хэт чангаралтаас эдийн засгаа хэрхэн хамгаалах вэ гээд ажлын хэсгийг
Монголбанк Сангийн яаман дээр байгуулан ажилласан. Тэр үед өнөөдрийнхөөс эсрэг зовлон
бидэнд учирч байлаа.

-Гадны хөрөнгө оруулагчид
өмнөх оноос 63 хувиар багасчихсан гэдгийг Я.Содбаатар гишүүн хэлж байсан. Үнэхээр
тийм зүйл болоод байна уу?

-Өнөөдөр бидэнд итгээд мөнгөө бариад ирэх хүн алга болжээ гэдгийн нэг дохио
энэ юм. Манайхан орчноо сайн мэдрэхгүй байна. Бид зэс, нүүрс гээд одоо яриад бүх
зүйлээрээ дэлхийгээс сондгойрч онцгойрохгүй. Монголыг сонирхох гол шалтгаан нь зах
зээлийн эдийн засгийг бүрэн дүүрэн хүлээн зөвшөөрсөн, бизнес явуулах боломжийг
20 жилийн дотор бий болгож чадсан улс гэдэгтээ байгаа юм. Хятад гэдэг том зах зээлийн
дэргэд байгаа гэдгээр нь л манайхныг зорин ирж байгаа. Гэтэл “Эдийн засгийн алуурчид”
гэдэг номыг орчуулж тавиад “Тэд орж ирвэл биднийг шулж дуусах нь. Монгол Улсыг алах
нь байна” гэж бидний гараар өөрсдийг маань боолгож, жинхэнэ утгаараа эдийн засгийг
элгээр нь хэвтүүлж байна. Манай залуус гадаад хүнийг хараад “Энэ хүмүүс биднийг
мөлжихийн төлөө ирсэн” гэдэг сэтгэхүйтэй болчихож. Үүнийг нь мэддэг улстөрчид нь
гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг муулж оноо авдаг болсон нь харамсалтай. Ам л нээвэл
“Бүгдийг Монголдоо үйлдвэрлэнэ” гээд явж байна. Монгол Улс энэ дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн
нэг л гишүүн нь юм. Өөрийн гэсэн онцлог давуу талаа ашиглан өрсөлдөх чадвартай үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлж,бүхнийг биш чаддагаа хийж олсон орлогоороо бусад орны эдийн засагт гарсан
сайн зүйлсийг авч хэрэглэдэг гэсэн ойлголтыг үгүй хийж бүр хүй нэгдлийн үе рүү явуулж
байна гэсэн үг. Дэлхий нийтийн тогтолцоонд бид байраа олж байж манай орон уул уурхай,
аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуйн улс гэдэг ч юм уу нэг зүйлээ л сайтар барьж авах
ёстой. Гурван сая хүн амтай улс бүхнийг өөрсдөө хийгээд явна гэдэг яаж ч бодсон
утопи гэдэг нь ойлгомжтой.

-Манай орны бизнесийн
хамгийн том хөрш бол Хятад.  Гэтэл Хятадын
зах зээлийг хүлээж авах нийгмийн сэтгэлзүй бүрдээгүй юм биш үү?

-Гадныхан Хятадын зах зээлд Монголын урдуур нүүрсээ зарах гэж улайрч байгаа
гэдгийг бид ойлгох ёстой. Хятад бол дэлхийн хамгийн том зах зээл. Бид хувийн харилцааны
асуудлыг бизнест оруулах нь дэмий. Бид хятадуудад дургүй байж болно. Гэхдээ бид
өөрсдөдөө ашигтай бизнес явуулах хамгийн том боломж Хятад юм шүү гэдгийг харж сурах
хэрэгтэй байна. Хий хоосон цээжээ дэлдэн Хятадыг үзэн ядах үзэлд автаад байвал хаашаа
ч явж чадахгүй. Монголын иргэд баян, залуус нь боловсролтой болж байж Хятадаас дээгүүр
гарч монгол хүн бусад орнуудын иргэдээс сайхан амьдрах боломж бүрдэх ёстой. Тэгэхийн
тулд бид ухаалаг байх хэрэгтэй. Хөдөлмөрлөх шаардлагатай. Уужим сэтгэх хэрэгтэй.

-Долларын ханш хэд
хүртэл буух боломжтой байгааг танаас дахин асууя. Энэ талаар ярьчих болов уу гэсэн
эдийн засагчид үг унагахгүй байна?

-Доллар цаашид хэд хүрнэ гэдгийг шууд хэлэх хэцүү л дээ. Өнөөдөр бид ямар
бодлого явуулахаас л доллар цаашид хэрхэх нь тодорхой болно. Үндэсний валютын хувьд
тухайн улсын эдийн засгийн бодлогыг нь гадны улсууд болон манай иргэд хэрхэн үнэлж
байгаагаас шалтгаална. Үндэсний валют бол тухайн эдийн засагт итгэж буй итгэлийн
илрэл. Эдийн засаг хэр халуунтай байгаагийн хэмжүүр. Өнөөдөр төгрөгт итгэхгүй байна
гэдэг нь төгрөгийн худалдан авах чадвар, цаана нь баталгаажих эдийн засгийн хүч
нөөцөд итгэхгүй байна гэсэн үг. Товчхондоо энэ Засгийн газрын бодлогод, энэ Засгийн
газрын гишүүдэд итгэхгүй байгаа юм. Эдийн засгийг хэт улс төржүүлэх нь буруу байдаг.
Чөлөөт эдийн засагтай улсад төр нь хувийн хэвшлийнхээ өмнөөс гүйж ажил хийгээд байх
зохимжгүй. Дотроо хагаралдаад нүх ухаж байгаад бие биенээ түлхэж унагаад байх нь
тухайн улсад итгэх итгэлийг үгүй хийдэг. Үүний нэг илрэл нь төгрөг. Итгэлийг хэрхэн
олж авах вэ гэдэг асуудал тулгараад байгаа.

Стратегийн хөрөнгө оруулалтын хуулиа өөрчлөөд нэлээдгүй хугацаа өнгөрлөө.
Уул уурхайтай холбоотой хуулиуд, Үнэт цаасны тухай хуулиа батлан гаргаад хэрэгжүүлж
эхэлсэн. Эдийн засагтай холбоотой гайгүй хэд хэдэн хуулийг цогцоор нь гаргасан.
Гэсэн ч байдал өөрчлөгдсөнгүй. Өнөөдөр дорвитой арга хэмжээ авахгүйгээр ажил явахгүй.
Засгийн газрыг тогтвортой байлгана гэдэг нь муу юмыг тогтвортой байлгана гэдэгтэй
агаар нэг.

-Таныхаар тэгээд
ямар гарц ажиглагдаж байна вэ?

-Улс төрийн шийдэл хэрэгтэй. Ноднин би гарах гарц байна гэж ярьж байсан.
Тэр нь гэхдээ Засгийн газар унахаас наагуур зүйл байсан. Н.Алтанхуяг сайд чемодандаа
хувцсаа хийгээд, онгоцонд суугаад Орос, Хятадаас тодорхой хэмжээний концессуудыг
хэлэлцэж авч ирэх ёстой байлаа. Таван толгой, Чалкогийн асуудал ид яригдаж байсан
үе. Си Жиньпин даргатай уулзаж “Та нар энэ жил авах ёстой байсан 30 сая тонн нүүрсээ
аваач ээ. Авахдаа өмнөх Засгийн газрын үед хийсэн хэлцлийн үнээр аваач” гэж гуйх
байсан юм. Өнөөдөр хариуцлага тооцож байж шинэ сайдууд гарч ирэн мэргэжлийн технократ
Засгийн газар бүрэлдэж байж ажил явна. Сонгуульд ялахын төлөө явдаг Засгийн газрын
шийдвэрүүд буруу байдгийг хангалттай харлаа. Манай нам засаг барилцаж байхад ямааны
50 тэрбум төгрөгийг сонгуульд ялсан жилдээ өгч байсан. Тэгэх шаардлагагүй байсан
юм. Ийм популизм хийж болохгүй. Одоогийн Засгийн газрын нөхдүүд ч гэсэн яг адилхан.
Арай жаахан ухаантай байх болов уу гэтэл яг адилхан. Бонд оруулж ирээд л тараагаад,
цацаад дуусгалаа.

-Чингэс, Самурай
бондын үр дүнгийн талаар та юу бодож байгаа вэ?

-Надаас асуултгүй бүгд л харж байна. Өнөөдөр бид Таван толгойн уурхайд төр
оролцоод юу болдгийг харлаа. Гадны компаниуд орж ирээд хөрөнгөө оруулаад явъя гэхээр
манай улс төрчид шийдвэрээ гаргаж чадаагүйн улмаас ийм байдалд хүрсэн. Манай иргэд
гадны компанийг
хадны мангаа гэж хардаг болсноос ийм болсон. Гадныхныг болохоор бүх зүйлийг зөөгөөд
дууслаа гэдэг. Төр нь авахаар энэ хэдэн дарга нар нь хуваагаад идчихлээ гэдэг. Одоо
бид яах ёстой юм. Хэн нэгэн хүнд өгөхөөр энэ муу авлигач, олигархи гээд барьж идчих
гээд байдаг. Бид харин зүгээр л хараад сууж байя гэсэн ганц гарцтай болчихсон. Нэг
нөхөр орж ирээд цариг гээд монголчуудыг айлгадаг. Юу юугүй хятадууд орж ирээд Монголыг
хувааж идэх гэж байна гэсэн айдсыг бий болгодог. Бидний мэдлэг, мэдээлэлгүй байгаа
дээр айдсын тоглолт хийж байна. Нөгөө талдаа манай хэдэн дарга нар өөрсдөө хэд хэдэн
том машин худалдаад авчихсан. Улсын компанийн нүүрсийг хямдхан худалдаж аваад Хятад
руу зөөж машины түрээснээс мөнгө цохьдог бизнестэй. Тиймээс гадны компанид өгчихвөл
тэр бизнес нь хаагдана гэсэн өчүүхэн хувийн эрх ашгийн үүднээс ажлыг зогсоож байна.
Миний, таны хүүхдүүдийн ирээдүй, сайхан амьдрах боломжийг хааж байна. Энэ бол бидний
тэнэгийн балаг. Үүнд нь Монголын ирээдүй болсон үр хүүхдүүд чирэгдэж байгаа нь харамсалтай.

-Хоёр хөршийн төрийн
тэргүүний айлчлал ямархуу үр дүнтэй болох бол. Эдийн засгийн хувьд хувьсгал гарах
уу?

-Өнөөдөр би шийдвэр гаргадаг байсан бол энгийн зүйлс л ярих байсан. Орос
Украины байдлаас болоод нэлээд хавчигдмал байдалд орсон. Энэ нь Хятад руу гараа
сунгах, Хятадтай ойртох боломжийг нээж өгсөн. Хятад энэ боломжийг өөрт ашигтайгаар
шийдэж Оростой харилцаагаа зузаатган АНУ, Европыг шахах бодлого явуулж байна. Энэ
дунд Монгол яах вэ. Тэгэхээр эдгээр орнууд Монголыг байх ёстой байранд нь оруулъя
гээд манайд айлчилж байна. Америкт дохио өгч байна. Манайх гуравдагч хөрш гээд л
байдаг. Үнэндээ бид Хятадын хойд, Оросын өмнөд хөрш. Бид хаашаа ч явахгүй гэдэг
дохио. Үнэндээ Буш нэг өдөр манай оронд зогсоод л явсан. Өгч буй ач холбогдлыг нь
бид бодитоор харах ёстой. Нэгэнт Хятадын зуун эхэлсэн энэ үед амьдарч байгаагийн
хувьд бид тооцоондоо оруулах хэрэгтэй. Айлчлалын үеэр бид том зүйл яримааргүй байгаа
юм. Хийн хоолойг улиг болтол ярилаа. Үүнийг бидэнтэй бидэнгүй шийдчихнэ. Нүүрсээ
зарах тухай гуйх хэрэгтэй.

Хоёр хөршийн тэргүүний айлчлал тэр бүр болоод байдаггүй тул үүнийг бид шүүрч
авах ёстой. Монголчууд нэгдэж байгаад асуудлуудаа шийдэх ёстой. Манайхан айлчлалыг
хэр үр дүнтэй болгох вэ гэсэн чин сэтгэлээс хамаарч айлчлалын үр дүн төдий чинээ
гарна.

-Монголын эдийн
засаг хэр хугацаанд сэргэх боломжтой байна вэ?

-Манайхан Ерөнхийлөгчийг дагаж Япон явлаа. Их тэнгэрийн аманд хөрөнгө оруулагчдыг
аваачиж хурал хийлээ. Тэр хүмүүс мөнгөө өгч байгаа нь хаана байгаа юм. Бидэнд итгэхгүй
байна. Итгэл төрүүлэхүйц хүмүүсийг гаргаж ирээд нүүрийг нь угааж байгаад манайхан
энэ хүмүүсийг тавьчихлаа. Арай өөрөөр ажиллана, та нарын эрх ашгийг хамгаална, дахин
та нарыг гомдоохгүй гэсэн мэдэгдлийг хийх ёстой. Эдийн засгийн форум, хөрөнгө оруулалтын
чуулганаа хийлээ. Бүгдийг нь буруу хийгээд байх юм. Нүүрээ хичнээн сайхан угааж,
зангиаг нь солиод ч нэмэргүй. Гурван удаа хулхидуулсан хүмүүс шинэ хүнтэй л харилцана
гэж байна. Бизнесийн байгууллагууд эсрэгээр дуугарвал хүчний байгууллагууд нь барьж,
хорьдог, хүчирхийлдэг айдастай нийгэм рүү татаж байгааг би буруу гэж үздэг. Тухайлбал
Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх байна. Энэ хүн мөнгө идчихлээ гээд хэвлэлээр зарлачихдаг.
Дараа нь бариад хорьчихдог. Ард түмэн “Муу хулгайчийг барьчихаж” гээд сүйд болдог.
Ингэж болохгүй шүү дээ. Манайд нэг нэгнээ ангуучлах ажиллагаа явагдаж байгаа. Аливаа
чөлөөт нийгэмд хувь хүний эрх чөлөө, нэр төр хамгийн өндөрт явах ёстой. Буруу үйлдэлд
хардаж, сэрдэж байгаа бол шалгах үйл ажиллагаагаа нууцаар явуулж шүүх дээр буруутай
эсэх нь тогтоогддог байх хэрэгтэй. Гэм буруутайг нь тогтоогоогүй байж хорьдог байдлыг
зогсоох шаардлагатай. Өнгөрсөн нийгмийн үед бид хангалттай харчихсан. Энэ бүхэн
дуусчихлаа гэж бодож явсан чинь харамсалтай нь тийм биш байж. Хүмүүс шинээр юм хийхээс
айж байна. Энэ нь төр ард түмнийхээ эсрэг хийж буй террор шүү дээ. Гаднаас мөнгө
олоод ирэхээр нь мөнгө угаалаа гээд шоронд хийчихээр хэн юм хийе гэх юм бэ. Лиценз өгсөн хүнийг
нь нас бартал нь шоронд хорьж байна. Нас барсных нь дараа өршөөж, цагаатгалаа гэдэг.
Нэгэнт үгүй болсон хүнд энэ ямар хэрэгтэй юм бэ. Хүнийг шалгаж болно. Гэхдээ шоронд
байлгаж байгаад үхтэл нь шалгаж болохгүй шүү дээ.

 Э.ЭНХБОЛД

БШУЯ-ны Бодлогын хэрэг­жил­тийг зохи­цуу­лах газрын дарга Д.Эрдэнэ­чимэгтэй  цэцэрлэг, сургууль, сурах бичиг, дүрэмт хувцас
тойрсон цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Тендер
оройтож зарлагд­санаас болоод шинээр сургууль цэцэрлэг баригдаагүй, засвар хийж
амжаагүй гэсэн мэдээлэл яваад  байна. Байдал
ямар байгаа вэ?

-Барилга угсралт, засварын ажил явж байгаа. 2014 онд улсын төсөв
нийслэл, орон нутгийн төсөв, төслийн санхүүжилтээр 65 сургууль, 102 цэцэрлэг,
24 дотуур байр, 12 спорт зал, 219 барилга угсралтын ажил хийгдэнэ.  Өөрөөр хэлбэл өдий тооны  цэцэрлэг, сургууль, дотуур байр, спорт заалны
санхүүжилт шийдэгдсэн. Үүний дагуу ажил явагдана. Улсын төсвөөр 172 байгууламж баригдахаар
төсөвт тусгагдсан юм. Үүн дээр 143,6 тэрбум төгрөг улсын төсвөөс төсөвлөгдсөн.  Шинэ барилга угсралтын явц 70 орчим хувьтай байна.
153 барилга угсралтын ажил одоогоор явагдаж байгаа. Эдгээрээс 31 сургууль, 67 цэцэрлэг,
14 дотуур байр, 7 спорт заал  энэ жил ашиглалтад
орно. Энэ жил сургуулийн хүчин чадал 
13100 суудлаар цэцэрлэгийн хүчин чадал 7175-аар дотуур байрны хүчин чадал
1210-аар нэмэгдэнэ. 

Эдгээр барилга байгууламжууд 
энэ төсвийн жилдээ багтаж ашиглалтад орно. 

-Энэ
намар нийслэлийн  сургууль, цэцэрлэг ачаалал,
хүндрэл ихтэй л ажиллаж эхлэх нь. Ойрын хэдэн жилд цэцэрлэг сургууль хүрэлцээтэй
болох ирээдүй байна уу?

– Улаанбаатар хотын хувьд энэ жил 67 барилга угсралтын ажил хийгдэнэ.
Үүнээс найман сургууль, 39 цэцэрлэг, нэг спорт заал 17 цэцэрлэг, бага сургуулийн
барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэнэ. Түүнээс гадна Улаанбаатарт шинэ эх үүсвэрээр
барилга баригдахаар гүйцэтгэгчээ сонгон шалгаруулж байна. Үүнд цэцэрлэг бага сургуульгүй
хороодод цэцэрлэг, бага сургуулийг концессийн гэрээгээр барихаар болсон. Нийт
64 цэцэрлэг, бага сургуулийн цогцолборыг ийм аргаар  барина. 
Ашиглалтын шаардлага хангахгүй байгаа долоон сургууль, цэцэрлэг, өргөтгөх
шаардлагатай гурван сургуулийн өргөтгөлийн барилгын ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах
тендерийг Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас зарласан байгаа. Цэцэрлэг, сургуулийн насныхан
эрс нэмэгдэж байгаа. Тухайлбал энэ жил цэцэрлэгийн насны хүүхэд өнгөрсөн оноос
10 000-аар нэмэгдэж байгаа. Сургуулийн хувьд өнгөрсөн жил  нэгдүгээр ангид 54 мянган хүүхэд элсч байсан бол
энэ жил 60 мянган хүүхэд элсэнэ.  Манай цэцэрлэг  сургуулийн одоо ашиглагдаж байгаа барилгуудын
20 орчим хувь нь ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон.

-Сургууль
цэцэрлэг дутах нь  байна. Хүүхдүүдээ яаж шингээх
вэ?

-Нэгдүгээр ангийн хүүхдүүд бүгд сургуульдаа элсч орно.  Сургуульд багтахгүй гэсэн ойлголт байхгүй. Нэгдүгээр
ангийнхан өндөр нягтралтай хичээллэнэ. Хөдөө орон нутагт 30 гаруй хүүхэд нэг ангид
хичээллэж байгаа бол Улаанбаатар хотод дунджаар нэгдүгээр ангид 40-45 хүүхэд  хичээллэнэ. Ер нь бол барилга барьж л энэ асуудлаа
шийднэ.  Барилгыг   урьд хожид байгаагүйгээр нэмэгдүүлж байгаа. Гэсэн
ч үүсэн бий болсон хэрэгцээ нийлүүлэлтийн хооронд нэлээд зай бий.

-Хувийн
сургууль, цэцэрлэгүүд хэр нэмэгдэж байгаа вэ?

-Хувийн цэцэрлэг энэ онд нэлээд их нэмэгдэж байгаа.  28 цэцэрлэг шинээр нэмэгдсэн. Хувийн хэвшлийн
дөрвөн сургууль энэ онд шинээр нэмэгдэж байгаа. 

-Хувийн
цэцэрлэгийн төлбөр хэд байгаа вэ?

-Хувийн цэцэрлэгүүд дунджаар нийслэлд  200-250 мянган төгрөгийн төлбөртэй байгаа.

-Хувийн
цэцэрлэг байгуулахад хүнд гэж ярьдаг юм билээ?

-Хувийн цэцэрлэг байгуулах шаардлага бий. Энэ онд цэцэрлэгийн хүртээмжийг
сайжруулахтай холбоотой хэд хэдэн багц арга хэмжээ авлаа. Цэцэрлэг сургуулийн тоо
хэмжээг нэмэх, санхүүжилтийг өсгөхөд анхаарч байгаа.102 цэцэрлэг ашиглалтад оруулахаар
төлөвлөсөн. Одоо ажиллаж байгаа нийт цэцэрлэгийн 10 хувьтай тэнцэхүйц барилга  барьж байна. Цэцэрлэгт хамрагдаж чадахгүй байгаа
хүүхдүүдийг цэцэрлэгт хамруулахтай холбоотойгоор хувийн хэвшлийн цэцэрлэг ажиллах
боломжийг хангахад анхаарч байгаа. Гаднаа тоглоомын талбайтай байх ёстой.  Нэг хүүхдэд ногдох метр квадрат нь 5,5 метрээс
доошгүй гэсэн шаардлага тавьдаг. Энэ жил манай сайдын тушаалаар цэцэрлэгт тавигдаж
байгаа стандарт шаардлагуудыг хөнгөрүүлсэн. 
Хүүхдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалтай шууд холбоогүй  шаардлагуудыг цэцэрлэг хангалттай болох хүртэл
хугацаанд хөнгөрүүлсэн.  5,5 м кв-ыг эргэж
харж байна. Тоглоомын талбайтай, эзэм­шил газартай байх шаард­лагыг зөөллөсөн.  Цэцэрлэг ажиллуулахаас зургаан сарын өмнө хүсэлтээ
тавь­сан байх ёстой гэх мэт шат дамжлагуудыг цөөлж, бичил цэцэрлэгүүд нэмэгдэх боломжийг
хангаж өгч байгаа. Иргэд, хувийн хэвшлийн зүгээс сургуулийн өмнөх боловс­ролын үйлчилгээ
үзүүлэх боломжийг өргөжүүлснээр цэцэрлэгт хамрагдах хүүх­дийн тоог нэмэгдүүлнэ гэж
найдаж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Хүүхэд асрах үйлчилгээг бий
болгохтой холбоотой хуулийн төсөл УИХ-ын 
намрын чуулганаар хэлэлцэгдэнэ. Хүүхэд асрах үйлчилгээ бий болсноор иргэд,
байгууллагууд доод тал нь 5-20 хүүхдийг хамарсан бага оврын бичил цэцэрлэг,  хүүхэд асрах 
үйлчилгээ бий болно. Одоогоор  сард
116 мянган төгрөгийн зардлыг цэцэрлэгт хамрагдаж байгаа хүүхдэд зарж байгаа. Цэцэрлэгт
хамрагдаж чадахгүй байгаа хүүхдүүд  төрөөс
олгож байгаа энэ санхүүжилтээ аваад хүүхэд харах үйлчилгээнд хамрагдах боломжтой
болно.  Эрх зүйн орчин бүрдсэнээр цэцэрлэгт
хамрагдах хүүхдийн тоо нэмэгдэнэ. Хөдөө орон нутагт мал аж ахуй  эрхэлж байгаа хүмүүсийн хүүхдүүдийг гэр цэцэрлэгт
хамруулах эрх зүйн орчин  2008 онд бий болсон.  120 хүүхдийн гэр цэцэрлэгийн санхүүжилтийг шийдсэн.
Баг  болгонд гэр цэцэрлэг байгуулах боломж
бүрдүүлнэ.  1330-аад багийн 800 орчим гэр
цэцэрлэг тогтмолжсон байгаа. Жилд дор хаяж 100 орчим цэцэрлэг  бариад байхад ойрын гурваас дөрвөн жилдээ цэцэрлэгийн
хомсдол арилах бодитой боломж бий. 

–
Дуураймал дүрэмт хувцас байна гээд байгаа. Жинхэнийг нь авахын тулд хаана хандах
вэ?

-Өнгөрсөн оноос эхлээд нэгдсэн загварын дүрэмт хувцас өмсөхөөр хуульчлагдсан.
Өнгөрсөн онд нийт суралцагчдын 38 хувь нь шинэ дүрэмт хувцастай болсон. Энэ жил  186104 хүүхэд дүрэмт хувцас өмсөхөөр захиалга
өгсөн. Шинэ дүрэмт хувцсыг үндэсний  үйлдвэрлэгчид
нийлүүлж байгаа. Үйлдвэрлэгчдээс өгсөн мэдээгээр 480 мянган ширхэг дүрэмт хувцас
бэлэн болсон. Наймдугаар сарын 1-нээс борлуулж эхэлсэн. Сургууль болгон гэрээ хийсэн
үйлдвэрлэгчээсээ дүрэмт хувцсаа авна. Түүнчлэн 
наймдугаар сарын 31-нийг хүртэл УДЭТ-ын өмнөх талбай, “АСА” циркийн гадна  талбай, Ялалтын талбай, Дүнжингарав худалдааны
төв, УИД, АСА циркийн хоорондох усан оргилууртай  талбайд өдөр бүр  сурагчийн дүрэмт хувцас худалдаалж байгаа.  Үнийн хувьд өнгөрсөн жилийнхээс өөрчлөгдөөгүй.

-Бага
ангийн хүүхдүүдийн сурагчийн цүнх хүнд ачаа болдог тухай мэдээлэл эцэг эхчүүдийн  санааг зовоодог. Сурах бичгийн жинд анхаарал тавьсан
уу?

-Сурах бичгийг үйлдвэр­лэхэд тавьдаг суурь шаард­лагын нэг нь энэ.  Ялангуяа бага ангийн  сурах бичгийн жин, овор хэмжээ суурь шаардлага
болдог. Нэгээс тавдугаар ангийн сурагчдын хувьд   бүх сурах бичгийн жин нийтдээ 1450 грамм байгаа
юм. Өөрөөр хэлбэл бүх сурах бичгээ цүнхлээд явахад ийм хэмжээний ачаа болно.   Нэг сурах бичгийн дундаж жин 140 граммтай л байгаа.
Энэ нь хөгжингүй орнуудын  сурах бичигт тавигддаг
нийтлэг стандартын түвшинд л байгаа. Үүнээсээ хамаараад сурах бичгийн цаасанд тавигдах
шаардлага ч гэж бий.  Эрүүл, аюулгүй  байдлын шаардлага тавигддаг. Хүүхдийн хараанд
сөрөг нөлөөлөл байхгүй, гэрлийн ойлтгүй байх учиртай.

-Сурах
бичгээ эцэг эхчүүд худалдаж авах ёстой юу. Эсвэл үнэгүй тараагдана гэж хүлээх үү?

-Нэгээс тавдугаар ангийн сурах бичгийг эцэг эхчүүд худалдаж авахгүй.
Сургуулиараа дамжин хүүхэд болгонд очиж байгаа. Бага ангийн сурагчид 100 хувь төрийн
санхүүжилтээр бүтээгдсэн сурах бичгийг үнэ төлбөргүй ашиглана.  Хүүхэд бүр үзэж байгаа хичээлийнхээ чиглэлээр
өөрийн гэсэн сурах  бичигтэй хичээллэнэ. Дунд
ахлах ангийн сурагчдын тухайд арван хүүхэд тутмын найм нь төрийн санхүүжилтээр хэвлэгдсэн
сурах бичиг хэрэглэнэ. Арван хүүхэд тутмын дөрөв нь үнэ төлбөргүйгээр хэрэглэнэ.
Энэ маань сурах бичиг худалдаж авах бололцоогүй, амьжиргааны баталгаажих түвшнээс
доогуур орлоготой, нэг өрхөөс гурав ба түүнээс дээш тооны хүүхэд зэрэг суралцаж
байгаа өрхийн хүүхдүүд,  хөгжлийн бэрхшээл­тэй
хүүхдүүд сургуулиараа дамжуулж бүх хичээлийн сурах бичгийг үнэгүй хэрэглэнэ. Мөн
арван  хүүхэд тутмын дөрөв  нь түрээсийн сурах бичиг хэрэглэнэ. Тэр хүүхдүүд  бүх хичээлийн сурах бичгийг сургуулиасаа багцаар
нь түрээсийн   хураамж төлөөд ашиглана. Тухайлбал
11 дүгээр ангийн12 нэр төрлийн сурах бичиг байлаа гэхэд зах зээлд зарагдаж байгаа
үнэ нь  45 мянган төгрөг байдаг. Энэ хүүхдүүд  14 мянган төгрөг төлөөд,  бүх сурах бичгээ ашиглана.

Сурах бичгийн хангалтын хувьд ахлах ангийн арван сурагч тутмын хоёр
нь л зах зээл дээрээс сурах бичгээ худалдаж авна. Худалдах сурах бичгийн хувьд өнгөрсөн
онд, өмнөх онуудад үйлдвэрлэгдсэн сурах бичиг хуучин үнээрээ зарагдана.  Энэ жил шинээр зохиож байгаа долоо, арванхоёрдугаар
ангийн сурагчдын сурах бичгийн дундаж үнэ 2800 төгрөг байгаа.

-Бага
ангийн хичээлийн хөтөлбөр шинэчлэгдсэн гэсэн. Сурах  бичгүүд нь шинэчлэгдсэн үү?

-Нэгээс тавдугаар ангийн бүх сурах бичиг шинэчлэгдсэн. Шинэ хөтөлбөртэй
болж байгаа. Нэгээс тавдугаар ангийн хичээл бүрээр багшийн номтой боллоо.  Мөн долоо, арванхоёрдугаар ангийн сурах бичиг
шинээр зохиогдож хэвлэгдэж байгаа юм. Нөхөн хангалтын сурах бичгүүд хэвлэгдэнэ.
2,2 сая ширхэг сурах бичиг хэвлэгдэх учиртай. Одоогоор  нийт сурах бичгийн 80 хувь нь орон нутагт тараагдаж
байгаа. Хичээлийн шинэ жил эхлэхээс өмнө бүх сурах бичиг нийлүүлэгдэх бүрэн бололцоотой.

 Б.ЯНЖМАА

Бат инженер хэмээх нэрээр твиттерт алдаршсан Ц.Бат-Монголын шvvх жиргээг “хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл”-д тооцох эсэх асуудал өнөөдөр  шийдэгдэнэ… хэмээн жиргэсэн байна лээ. 

Баянзүрх дүүргийн эрүүгийн анхан шатны шүүхээс мань жиргээчийг 100 хоног баривчлах ялаар шийтгэсэн болохоор өчигдрөөс эхлээд жиргээ “хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл”-д тооцогдсон бололтой. Түүнийг баривчлагдсаны дараа цөөнгүй жиргээчид хэвлэл мэдээллийн байгууллагын үүрэг гүйцэтгэдэг эсэхдээ дүгнэлт хийцгээв.  Бат инженерийг  Зам тээврийн сайд А.Гансүхийн гомдлоор нэр төрд нь халдаж, үндэслэлгүй мэдээлэл удаа дараа түгээсэн гэсэн үндэслэлээр гурван сар 10 хоног буюу 100 хоногийн хугацаанд баривчлах шийдвэр гаргасан юм.  УИХ-ын гишүүн М.Батчимэг загалмайлсан эх нь болоод байгаа “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний хуул”-ийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэгдэх үед хуульч мэргэжилтэй Х.Тэмүүжин гишүүн “Доромжлох, гүтгэх гэдэг нь хоёр өөр ойлголт,  олон улсын жишгээр доромжлох гэдэг нь эрүүгийн биш иргэний журмаар яригддаг асуудал. Харин гүтгэлгийн тухайд санаатай гүтгэх, гэмт хэрэгт холбогдуулж гүтгэх гэсэн хоёр зохицуулалт бусад улсад байдаг. Энэ асуудлыг олон улсын жишгийн дагуу авч үзэж, эрүүгийн хуулийн шинэтгэлийн хүрээнд зохицуулж шийдвэрлэх боломжтой” гэж хэлсэн байх юм.     Харин М.Батчимэг гишүүн уг хуульдаа жиргээчдийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд багтааж байгаагаа  ойр дотнын хүмүүстээ ярьсан сураг байсан. Үүнийг баталсан хэрэг Бат хэмээгчийг баривчилсан хэрэг болоо юу? 

Ц.ОЮУНГЭРЭЛ: А.ГАНСҮХ САЙД ИНЖЕНЕРҮҮДИЙГ ЭРҮҮГИЙН ХУУЛИАР ШИЙТГЭЖ БАЙГАА НЬ АЙМШИГТАЙ

Шүүх хурлын дараа зөвхөн твиттерчид төдийгүй Ц.Бат инженерийн ар гэрийнхэн цочирдсон нь лав.  Түүний эгч Соёл, спорт аялал жуулчлалын сайд  Ц.Оюунгэрэл шүүх хурлын дараа ийнхүү ярьсан юм. 

–  Нэлээд хэдэн сарын өмнө манай дүү Бат жиргээгээр  А.Гансүх сайдыг салбарын бодлоготой холбоотой шүүмжилсний төлөө А.Гансүх сайд эрүүгийн  хэрэг үүсгүүлэхээр цагдаад гомдол гаргасан байсан. Эрүүгийн хэрэг үүсгүүлэхээр гомдол гаргана гэдэг улс төрийн албан тушаалтны хувьд, сайд хүний хувьд хийж байгаа  ноцтой алхам гэж би үзэж байсан. Тийм ч учраас тухайн үед хэвлэлийн эрх чөлөө, үг хэлэх эрх чөлөөний төлөө тэмцэж гарч ирсэн МоАХ-ны нэр дээр  сайд болсон хүн  шүүмжлэл сонсч чадахгүй, эрүүгийн хэрэг үүсгүүлж байгаа нь буруу гэдгийг илэрхийлж байсан. Гэхдээ  УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүний хувьд өөрийнхөө дүүтэй холбоотой асуудал яригдаад ирэхээр хэвлэлээр нэг их яриагүй. Яагаад гэхээр яриад эхлэхээр шүүхийн шийдвэрт нь нөлөөлчих магадлалтай юм болов уу гэж бодсон. Урьд нь бас хэдэн хүний эрхийг хамгаалахаар ярилцлага өгөхөд шүүхийн шийдвэрт нөлөөллөө гээд байсан юм.  Улс төрийн албан хаагчийн хувьд би  салбарынхаа мэргэжилтнүүдээс маш их шүүмжлэл сонсдог.   Яг түүнтэй адил Бат бол салбарын өндөр мэргэжлийн инженер салбарынхаа сайдыг шүүмжилсэн. Манай салбарт намайг шүүмжлэхэд би ихэвчлэн няцааж, эсвэл мэдээллийг иргэддээ өгдөг. Эсвэл шүүмжилж байгаа хүмүүсээ урьж уулзаж, зөвлөлдөж, ойлголтоо нэгтгэх тайлбар өгдөг. Эсвэл шүүмжлэлийг дуугүй хүлээж авдаг. Ийм маягаар би шүүмжлэлтэй харьцдаг л даа. Гэтэл А.Гансүх сайд өөрийнхөө салбарын өндөр мэргэжлийн инженерүүдийг эрүүжүүлж байгаа нь аймшигтай санагдаж байна. Бат бол нисэхийн салбарын өндөр мэргэжлийн инженер. Нисэхийн салбарт тулгамдаж байгаа асуудлыг шүүмжилж байгаа. Мөн төмөр замын салбарт Даваапил гэж инженер байдаг. Төмөр замын бодлогоор бас л А.Гансүх сайдыг шүүмжилж жиргэдэг. Энэ хүнд бас эрүүгийн хэрэг үүсгүүлсэн.  Шүүхийн эхний шатанд Даваапилийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгоход А.Гансүх сайд заавал давж заалдаж байж унагаах жишээтэй. Ийм үйлдлүүд хийгээд байгаа.  Улстөрч хүнийхээ хувьд салбар доторх бухимдлыг ингэж эрүүжүүлээд байгаа нь ардчилсан Засгийн газарт, Ардчилсан намд баймааргүй үзэгдэл. Манай дүү салбарын бодлогыг шүүмжилдэг, салбарын мэргэжилтнүүдийн бухимдлыг илэрхийлдэг “шүгэл үлээгч” хүн.

-Бат инженерийг байгууллагын нууц задруулсан хэргээр ажлаас нь халсан гэдэг?

-МИАТ компанийн гэрээний тухай твиттерт бичсэнийг нь зарим нь тэгж шүүмжлээд байсан л даа. Гэтэл УИХ-аар батлагдсан “Шилэн дансны хууль” үүнд хариулт болсон. Энэ хуульд аливаа байгууллага мөнгө төгрөгтэй холбоотой гэрээгээ байгууллагын нууц болгож, дураараа нууцад авахыг хориглоно гэсэн заалт орсон байгаа. Ашиггүй гэрээ хийгдэх гээд байна гэдгийг илэрхийлсэн иргэн бол “шүгэл үлээгч” МИАТ компанийн гэрээ хэлэлцээрийг шилэн болгосон хүн л байхгүй юу. Тэр нь  Батаагийн  хувьд иргэн хүний байж болох шударга үйлдэл гэж би үздэг. Манай дүүг ажлаас халсан үндэслэл тэр эсэхийг би мэдэхгүй. Ажлаас халсан тушаалыг нь үзээгүй. Ажлаас халахад улс төрийн нөлөө орсон гэж манай дүү үздэг би тэрэнд нь итгэдэг” гэлээ.  

Ц.Бат инженер  Киевт Нисэхийн ашиглалтын инженер,  Австралид нисэхийн менежментээр мастер хамгаалсан.  Канадын Мак Гийлийн их сургуулийг нисэхийн хуульч мэргэжлээр төгссөн. Нисэхийн аюулгүй байдлаар бэлтгэгдсэн инженерүүдийн нэг. Нисэхийн инженерүүдийн хувьд үнэ цэнэтэй мэргэжилтэн тэрбээр үзэл бодлоо интернэтээр хурцаар илэрхийлдгээсээ болоод “дээлээ нөмрөхөд” хүрлээ. Ц.Бат инженерийн өмгөөлөгч давж заалдахаа мэдэгдсэн байна лээ.   

Жиргээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл биш учраас  хэн нэгнийг доромжилж  болно гэсэн үг биш л дээ. Хүн ёсны хувьд хэн нэгнийг доромжилмооргүй л  байгаа юм. Харин хэн нэгнийг шүүмжлэх бол өөр асуудал.  Шүүмжлэх эрх нь ардчилсан нийгэмд нээлттэй. 

Өнгөцхөн харахад жиргээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн дутууг нь гүйцээж дундуурыг нь дүүргэж байгаа харагддаг ч нэгэн үе хүчээ авч байсан  шар хэвлэлийн адил  хөгжлийнхөө үе шатыг даван туулж байна. Шар тодотголтой хэвлэлд бол хүн доромжилж болно, хэн нэгний ор дэр, тогоо шанага руу өнгийж болох мэт шуурч явсан үе бий.  Үүнийхээ хөлд бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээ нидрэхээ алдсан. Түүн шиг жиргээчдийн элдэв өнгө төрх иймэрхүү байна.  Буух эзэнтэй, буцах хаягтай байна гэдэг мэдээллийн хэрэгслийн хүн чанар, мөн чанар буюу.

Б.ЭГШИГЛЭН

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэлтэй ярилцлаа.

-УИХ-ын
гишүүд ам.долларын ханшаар улстөржөөд байх юм. Уг нь төгрөгийг чангаруулах арга
замын тухай яримаар санагдаад байна. 2009 онд 1700 төгрөгт хүрсэн ам.доллар сарын
дотор 1300 болсон түүх бий. Үүнд та өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлэхгүй юу?

-Одоо манайхан эдийн засаг бодит хөрсөн дээрээ буулаа гэдэг зүйлийг
ярьж байна. Валютын ханшийн удирдлага гэж нэг ойлголт байдаг. Энэ үед “ханш уян
хатан чөлөөтэй тогтоно” гэдэг онолын үгийг хэлээд байж таарахгүй. Монгол Улсын валютын
ханшийн дэглэм бол зохицуулалттай хөвөх ханшийн дэглэм юм. Ихэнх орнууд валютын
ханшийнхаа зах зээлийг удирддаг. Интервенц хийнэ гэдэг нь байгаа валютаа тийш нь
хийгээд байна гэсэн үг биш. Ийм нөхцөлд валютын ханшийн талаар хэд хэдэн талаас
нь болгоомжтой ярих ёстой. Ханшийн зах зээл дамын хүчин зүйлүүдэд их эмзэг байдаг.
Тиймээс хамрын доор хагархай бий гэсэн шиг хамаагүй яриад байж болдоггүй. Энэ нь
өөрөө хүлээлтэд нөлөөлдөг зүйл. Өнөөдөр Төв банк дотооддоо сайн ажиллах хэрэгтэй.
Төв банкны зүгээс “тохируулга хийгдэж байна. Засгийн газар болохгүй байна. Хөрөнгө
оруулалт орж ирэхгүй байна” гэсэн зүйлийг хэлж байгаа. Засгийн газар хөрөнгө оруулалт,
экспортыг нэмэгдүүлэх талаар ажиллах ёстой л гээд байх юм. Хамгийн гол нь “яаж”
гэдгийг нь хэн ч хэлэхгүй байна. Төв банк ч гэсэн үүн дээр ажиллах шаардлагатай.
1994 онд батлагдсан Валютын зохицуулалтын тухай хуулинд валютын ханшийн бодлогыг
тодорхой илэрхийлж чадаагүй. Интервенц хийх арга, зорилго, түүний давтамж, яаж хийх
арга хэлбэрийг хуулиар зохицуулдаггүй юм аа гэхэд маш тодорхой бодлого байх ёстой.
Ханшийн эрсдэлээс хамгаалдаг механизмуудыг хийсэн байх хэрэгтэй. 2014 оны мөнгөний
бодлогод анх удаа үүнийг суулгаж өгсөн. Харамсалтай нь энэ талаар юм хийсэнгүй.
Мөн Төв банкны тухай хуулинд Санхүүгийн зохицуулах тогтвортой байдлын зөвлөлийн
тухай бий. Бусад орнуудад ч байдаг. Энэ мэтчилэн зөвлөлүүдийн чиг үүргүүдийг маш
нарийн тодорхойлох шаардлага бий.

-Ханшийг
яах ёстой вэ?

-Ийм үед ханш ингэж болноо гээд ярих нь учир дутагдалтай. Өнөөдрийн
ханшийн зах зээлийг харахад нэг нийлүүлэгчтэй нэлээд хэдэн хүлээн авагч буюу арилжааны
банкуудтай байна. Мөнгөний бодлогоор дамжуулан инфляцийг онилох бодлого хэрэгжиж
байгаа. Инфляцийг онилох бодлого ханшийн бодлого хоёр хоорондоо маш холбоотой. Энэ
талаасаа манайд дутагдал их харагдах юм. Бид бодлогын хүүг нэмчихээр валютын ханш
руу нөлөөлж ханшийн зах зээл дээрх тоглогчдын хүлээлт өөрчлөгдөнө гэж гэнэн бодож
яавч болохгүй. Ханшийн зах зээл дээр дамын хүчин зүйлсийн нөлөөлөх зүйл их байгаа
нь өдөр тутмын ханшийн өөрчлөлт, валютын дуудлага худалдааны нийлүүлэлт, эрэлт хоёрын
зөрүүг харах хэрэгтэй. Арилжааны банкуудын 2014 оны эхний хагас жилийн балансыг
үзэх ёстой. Түүнчлэн валютын гүйлгээний хяналтын асуудлыг сайжруулах шаардлага бий.
Ханшийн зах зээл дээр интервенц хийх зорилгоо тодорхойлохоос гадна ханшийн зах зээлийн
түвшинг бууруулах асуудлыг ярьж чадахгүй. Ханшийн хөдөлгөөний хурдацыг багасгах,
бууруулах тал дээр ажиллах боломжтой. Ханшийн сулралын үед инфляци өндөр болсон
ч ханшийн чангаралтын үед инфляци буурахгүй байна гэсэн олон улсын туршлага байна.
Манайх ханшийг шингээх чадвар байхгүй болчихсон. Энэ нь ганцхан Монголд болоод байгаа
юм уу гэхээр үгүй. Ханш туслах бодлогын хувьд зах зээл дээрх нөлөөлөл нь ханшаар
дамжиж инфляци нэмэгдэж байгаа үед ханшийн цочролыг шингээгч биш цочролыг үйлдвэрлэгч
генератор болоод хувирчихдаг.

-Үүнээс гарах ямар арга зам байна?

-Инфляцийг яаж тогтвортой байлгах
вэ гэсэн арга нь хувийн хэвшлийг золиослох замаар хийгдэх гээд байна. 2009 онд ч
гэсэн ингэж л байсан. Тэгсэн ч тэр нь тогтвортой байж чадаагүй. Заавал инфляцийг
нэг оронтой тоонд багтаана гэхээсээ илүү инфляци нийгэм, эдийн засгийг доргиохгүй,
аядуу түвшинд буюу хоёр оронтой тоонд байж болно. Хувийн хэвшлийн эргэлт сайн байх
шаардлагатай. Тиймээс бодлогын хүүг нэмээд ч хэрэггүй. Ханш дээр анхаарах зүйлийг
дахин хэлэхэд дамын хүчин зүйл, дотоод хяналтыг сайжруулах ёстой.

-Ам.доллараа хазааргүй алдсан энэ явдалд хэн буруутай бол.
Төв банк уу, Засгийн газар уу?

-Буруутныг хүнээс бүү хай. Ханшийн
бодлого, түүний эрх зүйн үндсийг 1994 оноос хойш бараг хөндөөгүй, санаачлаагүй УИХ хамгийн түрүүнд буруутай. 2014 оны мөнгөний
бодлогод урьд өмнө нь зөвхөн “уян хатан, чөлөөтэй тогтоно” гэж олон жил явсан заалт
дээр ханшийн эрсдлээс хамгаалах, түүнийг удирдах талаар УИХ-аас баталж өгсөн бодлогыг
хэрэгжүүлэх тал дээр санаачилгагүй ажилласан Төв банк, Монгол Улсад хуулиараа санхүүгийн
тогтвортой байдлыг хангах учиртай Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөл, түүнийг
олигтой ажиллуулаагүй, хянаагүй, шаардаагүй УИХ, Засгийн газар буруутай. Бүгд буруутай
байна, одоо бие биенээсээ буруутныг хайх бус, бурууг засаад зөв болгоод явах нь
өлзийтэй, өгөөжтэй. Валютын ханшийн өнөөгийн үйлчилж буй зохицуулалттай хөвөх ханшийн
дэглэм, энэ дэглэмийн үед хэрэгжвэл зохих арга хэмжээнүүд, интервенцийн бодлого,
зорилго, хамрах хүрээ, арга хэрэгслүүд, үр дүнг нь тооцох хэмжүүрүүд гэх мэтийн эрх зүйн, институцийн болон засаглалын механизм
тодорхой биш байна. Мөнгөний бодлого, ханшийн бодлого болон макро эдийн засгийн
ерөнхий болон сангийн бодлогын уялдаа огт хангалтгүй байна. Ийм нөхцөлд “Тамирын
голын мөсийг долоох шахам байж” цуглуулсан валютын нөөцөө гөвөхөөсөө өмнө эсвэл
интервенцээ зогсоо эсвэл бодлогод нь өөрчлөлт оруулж жинхэнэ ёсоор удирдах хэрэгтэй
байна. Ханшийн зах зээл дээр “стратегийн тоглогч” байж болох Оюутолгой, Тавантолгой,
Эрдэнэт гэх мэт компаниудыг ханшийн зах зээлийн нийлүүлэлтийн суваг болгох сэдэл,
хөшүүргийг бий болго. Ялангуяа валютын ханшийн зах зээл дээр сүүлийн саруудад үүссэн
спекулятив буюу дамын хүчин зүйлүүд, авир төрхийг маш сайн судал, Төв банк системийн
доторх хяналтаа эрс сайжруул, Засгийн газар валютын илүүдэл эрэлт үүсгэхгүй байх,
нөөцийн удирдлагад, ханшийн хэлбэлзлийг арилгахад Төв банктай идэвхтэй хамтран ажиллах
ёстой гэдгийг зөвлөе. Нэгэнт л хуулиар Төв банк ханшийг уях, мөлхүүлэх, хонгил тогтоох
нэмэх, хасах таван хувийн “хонгил” бий, энэ хонгилыг магадгүй нэмэх, хасах
10-15 хувь ч болгох хэрэгтэй байж магадгүй юм. Төгрөг, долларын зээл, хадгаламжийн
зохистой харьцаанд Төв банк тодорхой бодлого, арга хэмжээ авч болно, ямар ч хууль
уул нь зөрчихгүй. Өөрчлөлт хийхэд хууль саад болж байна гэж хуулиар гул барихаасаа
илүүтэйгээр тодорхой, шийдэмгий, стандарт бус ч байж болох бодлого, арга хэмжээг
УИХ, Төв банк, Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөл, Засгийн газар ойрын саруудад
онцгойлон анхаарч хэрэгжүүлэх ёстой.

-М.Зоригт гишүүн та хоёр ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулах
тухай уриалга гаргасан байсан. Гишүүдийн гуравны нэг нь хуралдуулах санал гаргавал
уг нь хуралдах боломж бүрдэх байх аа?

-Эдийн засаг гэхээр л экспорт,
хөрөнгө оруулалт, өр гээд л яриад эхэлдэг. Монголын экспортын 20 хувь нь уул уурхайн
бус бүтээгдэхүүн байна. Орос руу лаазалсан бүтээгдэхүүн гаргалаа гэхэд манай хүчин
чадал муу. Гаргалаа гэхэд 20 гаруй хувийн татвар төлөх болдог. Монголынхоо зах зээлийг
идэвхжүүлье гэж байгаа бол хоёр хөршийн төрийн тэргүүн Си Жиньпин, В.Путин нараас
20 хувийн экспортдоо 0 хувийн татвар ноогдуулдаг болох боломжийг олж авах ёстой.
Тэгвэл Монголын экспортын өнгө нь өөрчлөгдөнө. Хоёр зах зээлийг мөлжих, бүтээгдэхүүнээ
гаргах маш том боломж нээгдэнэ. Экспортын бодлого гэж баталчихаад, Хөгжлийн банкин
дээр оччихоод байхад төр нь ч тэр, банкныхан ч мэдэхгүй суугаад байж болохгүй. Мэддэг
чаддаг ТББ-уудад санхүүжилтийг нь шийдэж өгөөд явчихбал дээр хэлсэн эдийн засгийн
дипломатын аргаар шийдэж болно. Хөрөнгө оруулалтыг татъя гэж байгаа бол хууль эрхзүйн
орчныг нь таатай болго. Тэдний эргэлзээг арилга. Миний оруулсан хөрөнгө баталгаажиж
чадах уу, намайг ямар нэгэн байдлаар шоронд хийчих болов уу, авлигын нэрээр хүнийг
ангуучилдаг байдал энэ улсад байна уу гэдгийг хөрөнгө оруулагчид хамгийн түрүүн
хардаг. Түүнээс их нүүрс, зэстэй байх нь тийм ч чухал биш. Улс төр нь тогтвортой,
хүний эрх, эрх чөлөө, бизнесийн эрх, эрх
чөлөө хангагдаж байна уу, бизнесийн реформ хийгдэж байна уу, амьдрах орчин ямар
байна гэдгийг анхаардаг тул үүнийг нь бид шийдээд өгчих хэрэгтэй.

-Эдийн засгийн өршөөлийн хуулийн талаар ярихгүй юу?

-Эдийн засгийн өршөөлийн хууль
нь хэдэн улс төрчдийг л шоронгоос гаргах гэж байгаа мэт пиар явчихсан. Эдийн засаг
хүндрэлтэй ийм байгаа үед татварын реформыг хийгээд цаг алдалгүй ээлжит бус чуулганыг
хуралдуулах шаардлага байгаа биз. Хууль эрхзүй, татварын реформ гээд хэлэлцэх асуудал
их байна. Гагцхүү одоо улс төрийн чин зориг, хүсэл эрмэлзэл хэрэгтэй. Эдийн засаг,
татварын холбогдолтой асуудлуудыг найм, есдүгээр сард хэлэлцээд цогцоор нь шийдчих
л дээ. Тэгж гэмээнэ ирэх оны хагас жилд энэ хүрдрэлээс гарчих бүрэн боломж харагдаад байна. Нүүрс, нефтийн үнэ ямар байх
вэ гэдэг нь биднээс хамаардаггүй зүйл. Хүмүүсийн ярьж байгаа шиг Засгийн газрыг,
тэр сайдыг огцруулмаар байна гэж байгаа нь хэрэггүй. Үнэхээр Монголын цаашдын хөгжил,
ард түмний амьдралд жаахан ч гэсэн дэм болъё гэж байгаа бол энэ чиглэлд анхаарах
хэрэгтэй. Инфляцийг нэг оронтой тоонд барина гэдгийг ганц Монголбанк хийж чадахгүй.
Төсвийн тухай хуулиараа Засгийн газар инфляцийн талаар маш сайн ажиллах шаардлагатай
юм. Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр явахгүй байна. Уг хөтөлбөрөө нэг бол зогсоох, шаардлагатай
гэж үзвэл шинээр хийх ёстой. Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрөөс жишээ нь махыг хасах
хэрэгтэй. Зах зээлийнх нь шугамаар явуул л даа. Малчдын дунд орлогын тэгш бус байдал
хүчтэй өрнөж байна. Зах зээлд мах нийлүүлж буй хүмүүсийг харахад 57 хувийг 500-аас
доош толгой малтай малчид нийлүүлж байгааг статистикийн судалгаанаас харж болно.
Зах зээлд нийлүүлж буй бүх махны 43 хувийг
малчдын 15 хувь болох 500-аас дээш мянгат малчид нийлүүлж байна. Малчдаа нийгэм,
татварын харилцаанд оруулах хэрэгтэй. Татвараас гадуур явж болохгүй. Энэ бүхэн малчдад
ихээхэн хэрэгтэй зүйл.

-Эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын талаар ямар байр суурьтай
байгаа бол?

-Эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын
хувьд цаг хугацааны мэдрэмж, хямралын гол цэгүүдийг олж харан шуурхай, иж бүрэн
арга хэмжээ авах чадвар илт дутагдаж байна. Өнөөдөр бидэнд тулгараад буй гол асуудал
бол хямралыг хэрхэн даван туулах тухай асуудал. Дэлхийн банкны гүйцэтгэх захирал
саявтархан Монголд айлчлахдаа хямралыг боломж болгох талаар тодорхой санаа, зөвлөмж өгсөн. Гэтэл бодит байдал дээр Монгол
Улс баахан мастер төлөвлөгөө, урт хугацааны стратеги боловсруулаад тулгамдсан гол
гол асуудлаа донор орон, олон улсын байгууллагуудад найдаад л орхиж байна гэхэд
хилсдэхгүй. Бодит сектор бартерийн харилцаанд аль хэдийн орж одоо бараг цэнэг нь
дуусаж байна. Барилгын сектор дахь өр зээлийн хямрал банкуудаа татаж унагах хэмжээнд
очих аюулд ойртож байгаа, Төв банк нь гуравдугаар сард албан ёсоор тодорхойлсноор
“…тэртээ тэргүй унаж буй хувийн хэвшлийг” зөнд нь орхиод, инфляцийг онилох, валютын
ханшийг тогтворжуулах мөнгөний хатуу бодлого явуулсаны хүчинд л арайхийж эдийн засгийг
зогсолтгүй уналтаас аварч чадлаа гэж шал худлаа сүржигнэж илтгэсэн. Ингэж байх хооронд
нь банк ба бизнесийн амьд орчил нь энэ бодлогын л гайгаар аль хэдийн тасраад одоо
амь тариа нэхэх хэмжээнд очсон байна.
Амь тариаг амьтай байхад нь хийдэг болохоос амь тасарчихсан хойно нь хийдэггүй.

-“ЭЗЭН 100” хөтөлбөр дуусчихлаа. Үр дүн юу байв?

-“ЭЗЭН 100” хөтөлбөр зөв байсан.
Гэтэл ардын намынхан өөдөөс “АРД 100” гээд л улс төржүүлээд эхэлсэн. “ЭЗЭН 100”
хөтөлбөрийн хүрээнд шаардлагатай арга хэмжээнүүдийг авсан уу гэвэл авсан. “Одоо
100 хоног болчихлоо яасан бэ” гэж улс төржүүлэх нь хамгийн буруу үзэгдэл. Суурь
тавигдсан уу, тодорхой хэмжээгээр ажилласан уу гэвэл тийм. Энэ Засгийн газар гар
хумхилгүй ажиллаж байна л даа. Энэ тохиолдолд үргэлжлүүлээд л явах ёстой. “ЭЗЭН
100”-гаа дүгнэнэ, Н.Алтанхуягт хариуцлага тооцно, дүн тавина гээд түүнийгээ улс
төр болгох гэж байгаа бол Монголын эдийн засаг, хөгжлийг хорлож байгаа алхам. Гэхдээ
толгойг нь илээд яв гэсэн үг биш. Буруу зүйлс их байна. Тиймээс нь түүнийг нь тодорхой
гаргаад яг яах ёстой вэ гэдгийг нь хэлээд өгчих хэрэгтэй. Одоо Их хурал, Засгийн
газар, Төв банк онцгой дэглэмээр ажиллах сарууд эхэлчихлээ. Тулгамдсан асуудлуудаа
хувийн хэвшилтэйгээ, эрдэмтэдтэйгээ зөвлөлдөөч, гарцаа ол гэсэн мессэж хүчтэй ирж
байна. Мессэж илгээгч нь инфляци, ханшид дээрэлхүүлсэн ард түмэн, хүлээн авагч нь
төр.

-Хөрөнгө оруулалтыг цаашид хэрхэх нь зүйтэй вэ?

-Цээжилтэл ярьсан экспортын диверсификац
үр дүнтэй байдлаар огт хийгдэхгүй байна. Яг үнэндээ төрд үүнийг хийх чадвар алга.
Бодлого нь уул нь батлагдсан. Өөрийгөө яая гэж ядаж байгаа Хөгжлийн банк дээр очоод
замхарсан. Төв банкны экспортын санхүүжилтийн арилжааны банкуудаа дэмжсэн, Хөгжлийн
банктай, Засгийн газартай хамтарсан тодорхой бодлого, уялдаа холбоо байхгүй. Экспортын
даатгалын механизм бий болгоно гээд төр нь будилаад л яваа. Экспорт “diplomacy”
буюу Монголын экспортыг дэмжин урамшуулах, хөгжүүлэх гадаад бодлого байхгүй. Экспортын
бодлого уул нь дэмжин урамшуулах, хөгжүүлэх гэсэн хоёр хэсэгтэй. Энэ нь дотроо уламжлалт
ба уламжлалт бус экспортыг дэмжин урамшуулах, хөгжүүлэх, хөгжүүлэх нь дотроо бүтээгдэхүүний
хөгжил, экспортын маркетинг, брэндинг гэх мэт тодорхой сувгууд, үйл ажиллагаануудтай.
Энэ бүхнийг хийх чадвартай, Засаг нь итгээд дэмжээд санхүүжүүлээд өгчихвөл хэрэгжүүлээд
явчих боломжтой МҮХАҮТанхим гэж байна, бусад холбоод байна. Бодлогын хандлага ингэж
өөрчлөгдөж байж л явна. Ингэхгүй бол нөгөө 888 төслийн 200 орчим экспортын чиглэлийн
төслүүд шиг арилжааны банкуудын үүд сахисаар эсвэл тэдний ширээн дээр л үлдэнэ.

Э.ЭНХБОЛД

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Энэ сарын 25-наас улсын цэцэрлэгүүд бүртгэлээ албан ёсоор эхлэх гэж
байна. Улсын хэмжээнд нийт 1017 цэцэрлэг үйл ажиллагаа явуулдаг аж. Үүнээс 764 нь
улсын цэцэрлэг бол 303 нь хувийн эзэмшлийн цэцэрлэг. Нийслэлд нийтдээ 430 гаруй
цэцэрлэг ажиллаж байгаагаас ердөө 178 нь улсын цэцэрлэг аж. Тэгэхээр төрийн ачааг
хувийн хэвшил нэртэй цэцэрлэгүүд ерөнхийдөө хөнгөвчилдөг гэж ойлгож болно. Хувийн
цэцэрлэгүүд аль хэдийнэ бүртгэлээ эхэлжээ. Өчигдөр гэхэд л 25 дугаар эмийн сангаас
III, IV хороолол руу өгсөх замд байрлах “Гэгээн өргөө” цэцэрлэг нээлтээ хийж, элсэлтээ
авч эхэллээ. Тус цэцэрлэг бага буюу хоёр наснаас доош болон холимог бүлэгтэй. Хоёр
бүлэгт нийтдээ 30 хүүхэд хүлээн авах боломжтой гэнэ. Нээлт хийсэн эхний өдөр л дөрвөн
ч хүүхэд хэдийнээ бүртгүүлээд орчихсон байв. Эдгээр хүүхдүүд өнгөрсөн жил уг цэцэрлэгт
сурч байсан юм байна. Эцэг, эх нь нээлтээ хийхээс нь өмнө хүүхдүүдийнхээ бичиг баримтыг
бүрдүүлээд утсаар яриад захиалга өгчихсөн байжээ. Ер нь тэр хавийн оршин суугчдын
хүүхдүүд ихэвчлэн суралцдаг гэнэ. “Гэгээн өглөө” цэцэрлэгийн хувьд хотын төвд байрлалтай
төдийгүй сувиллын үйлчилгээг багачуудад үзүүлдгээрээ онцлогтой.

Төлбөрийн тухайд гэвэл сарын 200-220 мянган төгрөг аж. Хэрвээ нэг
гэр бүлээс хоёр, түүнээс дээш хүүхэд тус цэцэрлэгт бүртгүүлсэн тохиолдолд нэг хүүхдийн
төлбөрийг сарын 200 мянгаар тооцож авдаг юм байна. Энэ үеэр зарим эцэг, эхчүүдтэй
цөөн хором ярилцлаа.

-Та
анх удаа энэ цэцэрлэгт хүүхдээ бүртгүүлж байна уу?

-Тийм ээ. Манайх “UB palace”-ийн хажуугийн байранд амьдардаг. Гэртэй
ойрхон болохоор хүүхдээ энд өгдөг юм билүү гээд нөхөртэйгөө хамт үзэж явна.

-Улсын
цэцэрлэгт бүртгүүлэхгүй байсан юм уу?

-Ойр хавьд нэлээд хэдэн хувийн цэцэрлэг бий. Улсын цэцэрлэг жаахан
зайтай. Тэгээд ч олон хүүхэдтэй шамбааралдуулж байхаар гээд энд бүртгүүлчихлээ.

-Таны
хүүхэд хэдэн настай вэ?

-Хоёр ойтой.

-Төлбөрийн
хувьд хэр санагдав?

-Манай байрнуудын дунд нэлээд хэдэн цэцэрлэг байдаг. Ер нь л сарын
300 мянгаас буухгүй юм. Хотын төв рүүгээ тэрнээс ч үнэтэй юм билээ гэв.

Ингээд хотын төвийн хэд хэдэн цэцэрлэгээр орлоо. Үнийн хувьд
250-450 мянгын хооронд хэлбэлзэх аж. “Компьютер ланд”-ын хажууханд байрлах “Монцакира”
орос цэцэрлэг мөн л элсэлтээ аваад эхэлчихэж. Сарын 300 мянган төгрөг юм байна.
Хувийн цэцэрлэгүүд ихэнхдээ л хоёр мэргэжлийн багш, хоёр туслах багштай үйл ажиллагаа
явуулж байна. Орчны хувьд сургуулийн өмнөх боловсрол олгох газар ямар байх ёстой
тийм л нөхцөлийг бүрдүүлсэн байлаа. Гурван настай хүүхдээ тэвэрсэн хосуудтай таарлаа.
Тэд цэцэрлэг хайж яваа гэнэ. Уг нь Баянгол дүүргийн харьяатай хэдий ч жил болгон
улсын цэцэрлэгт оруулж чаддаггүй гэдгээ хэлэв. Тэгээд ч удахгүй нөхөр нь намрын
ажилд гарах гэж байгаа болохоор хүүхдээ хувийн цэцэрлэг бараадуулахаар шийджээ.
Эхнэр нь төрийн албан хаагч гэнэ. Хосууд хүүхдээ цэцэрлэгт оруулахаар хэд хэдэн
хувийн цэцэрлэгээр орсон бололтой. Ингээд Модны хоёрт байрлах нэг цэцэрлэгт оруулахаар
болжээ. Төлбөр нь сарын 280 мянган төгрөг юм байна.

Ингээд гэр хорооллын ганц, нэг үүдээ нээсэн цэцэрлэгээр орлоо. Сонгинохайрхан
дүүргийн VI хороо буюу “Алтантариа” гурилын үйлдвэрийн хажууд гэр хороолол дунд
“Тэвхэн багачууд” гээд цэцэрлэг бүртгэлээ аваад эхэлчихэж. Энэ хэсгийн айлууд хотын
төвөөс алслагдмал, үйлдвэр ихтэй газар юм. Тиймээс оршин суугчид дор хаяж Таван
шарын автобусны буудал руу хэдэн км уруудаж байж хүүхдээ өгдөг байж. Гэхдээ ихэнх
айлууд хүүхдээ хүн хөлсөлж харуулах, эсвэл гэртээ цоожлоод явдаг байсан бололтой.
Тэгвэл өнгөрсөн жилээс ойр орчмын эцэг, эхчүүд хүүхдээ “Тэвхэн багачууд” цэцэрлэгт
өгөөд эхэлжээ. Тус цэцэрлэг сарын 140 мянган төгрөгийн төлбөртэй төдийгүй цагаан
хоолтой юм байна. Эцэг, эхчүүд хоолны цэсийг нэлээд сонирхох болжээ. Гэр хорооллын
цэцэрлэгүүд сарын төлбөр дунджаар 100-180 мянган төгрөг юм билээ. Хувийн цэцэрлэгүүдэд
та хүүхдээ бүртгүүлэхдээ эцэг, эхийн иргэний үнэмлэхийн хуулбар, хүүхдийнхээ эрүүл
мэндийн шинжилгээнд хамрагдсан эрүүл мэндийн дэвтэр болон хоёр хувь цээж зураг,
сарын төлбөрийн мөнгөтэйгөө очиход л хангалттай аж. Өөрөөр хэлбэл харьяалал хамаарахгүй
гэсэн үг.

Харин улсын цэцэрлэгүүд 2-5 насны хүүхдүүдийг бүртгэхдээ ямар бичиг
баримт бүрдүүлэхийг эцэг, эхчүүдэд энэ сарын 20-ны дотор мэдээлэх аж.

 Д.ДАВААСҮРЭН

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН