Category: цаг-үе

Олон
улсын Ахмадын баярын өдрийг угтан Мон­голын ахмадын чөлөөт хол­бооны тэргүүн Г.Баасантай ярилцлаа.

–Олон
улсын ахмадын баярын өдрийг угтаад танай байгууллага ямар үйл ажил­лагаа явуулах гэж байна?

-НҮБ-аас баталсны дагуу
1990 оноос олон улсын ахмадын
баярыг тэмдэглэж ирсэн. Харин манайх
1992 оноос тэмдэглэсэн уламжлалтай. Бид энэ өдрийг
баярын өдөр мэт ойлгодог.
Энэ өдрийн мөн чанар
бол ахмадуудад тулгамдаж байгаа асуудлыг шийдвэрлэх,
тэдний үгийг сонсох, эрхийг
хамгаалах өдөр гэж ойлгох
ёстой. Тийм ч учраас
НҮБ-аас жил бүр
уриа гаргадаг. Энэ жил НҮБ-аас “Нэг ч
хүнийг бүү орхигдуул. Хүн
бүрт зориулсан нийгмийг байгуулцгаая” гэсэн уриа гаргасан.
Энэ жил бид уриатайгаа
нийцүүлэн ямар ажил хөндөж
хийвэл зохистой талаар ярилцаад ахмад
настны хууль эрх зүйн
орчинг сайжруулах, хоёрдугаарт тэдний тэтгэврийн зээл,
зээлийн хүүгийн асуудлаар хэлэлцэх
нь зүйтэй юм гэж
үзэн энэ чиглэлийн үйл
ажиллагаа явуулж байна.

Олон улсын гэрээ, конвенцид
ахмад хүний заавал эдлэх
ёстой таван эрх байдаг.
Үүнийг хуулиндаа тусгаж өгөх цаг
нь болсон гэж үзэж
байна. Манайд хэрэгжиж буй
“Ахмад настны нийгмийн хамгааллын
тухай хууль”-ийг аваад
үзэхээр Үндсэн хуулийн заалтыг
ноцтой зөрчсөн, олон улсын гэрээ
тунхаглалуудыг зөрчсөн байдаг.  Бид тус хуулийг
энэ сарын 17-нд орон даяар,
25-нд Засгийн газар Хүн
амын хөдөлмөр, нийгэм хамгааллын яам,  банкууд,
Нийслэлийн халамж үйлчилээний ерөнхий
газар зэрэг олон  байгууллагатай хэлэлцүүлээд, цаашид өөрчлөлт оруулах
талаар ярилцлаа. 

Мөн тэтгэврийн зээлийн хүүг тэглэх
талаар хэлэлцлээ. Ер нь манай
тэтгэвэр авагсдын 68.5 хувь нь банкинд
өртэй байна. Сүүлийн арван
жилд тэтгэврийн дэвтрийнхээ барааг нь ч
хараагүй, мөн зээл аваад
бурхан болчихсон ахмадуудын зээлийг ар гэрийнхэн
нь төлж байгаа тохиолдол
олон гарч байна.  Гэтэл хүн чинь
дэлхий дээр ирээд буцахдаа
бүх юмаа тэглээд буцдаг
жамтай биз дээ. Тийм
ч учраас бид
тэтгэврийн зээлийн өрийг нэг
удаа цэглэ. Цаашид тэтгэврийн
зээл хүүгүй байх ёстой
гэсэн бодлогыг гаргаж байна  л даа.

-“Ахмад
настны нийгмийн хамгааллын тухай хууль”-ийн заалтад ямар өөрчлөлт оруулахаар төлөвлөж байгаа юм бэ?

– Тус хууль нь нэрнээсээ
авахуулаад л алдаатай байгаа
юм.  “Ахмад
настны нийгмийн хамгааллын тухай хууль” гэхээр
ахмадуудын нийгмийн хамгааллын хүрээнд л үйлчилнэ
үү гэхээс, эрх үүргийнх
нь хүрээнд тусгасан юм
байхгүй. Түүнчлэн уг хуулийг судлахаар
нийт өндөр настнуудад хүрдэггүй,
ялгаварлан гадуурхсан хууль. Бас нэг
асуудал нь энэ хуулийг
нийтэд огт таниулаагүй, ахмадууд
нь мэддэггүй юм байна лээ.
Тэгэхээр бид нэгдүгээрт ахмадуудад
хуулийг нь таниулан сурталчилъя,
хоёрдугаарт тус хуулийг “Ахмадын
тухай хууль” болгон өөрчилье
гэж байгаа. Ингэхдээ олон
улсаас хүлээн зөвшөөрөгдсөн зайлшгүй
байх таван эрхийг нэмж
өгье. Юун түрүүнд ахмад
хүн бие даан амьдрах
эрхтэй байх ёстой. Энэ
нь зохистой хоол хүнс, орон
сууц, дулаан хувцсаар хангагдаж
байх.  Хоёрт
хөдөлмөрлөх, сурч боловсрох боломжтой
байх, өөрт хамааралтай асуудлаар
төрийн бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэхэд
оролцох, мэдлэг туршлагаа бусадтай
хуваалцах, тэр битгий хэл
ганцаардахгүй байх зэрэг нийгмийн
амьдралд бүрэн дүүрэн оролцох
эрхтэй байх ёстой. Манай
ахмадууд маш их ганцаарддаг,
адлагддаг. Дараагийн эрх гэр бүл,
үр хүүхдүүдээрээ халамжлуулах, эрүүл мэндийн үйлчилгээ
хүртэх, тэтгэвэр авах зэргээр  нийгмийн халамж, хамгаалалд хамрагдах
эрх юм. Манайхан энэ
эрхээ бас бүрэн эдэлж
чаддаггүй, халамжийн үйлчилгээ тун дутмаг байдаг.

Мөн алдагдсан боломж чадвараа нөхөн
сэргээх эрхтэй. Жишээлбэл, 1995 оноос
өмнө тэтгэвэрт гарсан төрийн алба
хашиж байсан улсууд төрийн
тэтгэлэг аваагүй. Энэ улсууд эрхээ
нөхөн сэргээх ёстой ч
хэн ч энэ талаар
хөндөж ярихгүй байна. Нэр
төр, эрхэм зэргээ хүндэтгүүлэх,
аюулгүй амьдрах, мөлжлөг сэтгэл санааны
дарамтаас ангид байх, ялгаварлан
гадуур­хагдахгүй байх зэрэг Олон
улсын гэрээ, конвецүүдээр баталгаажсан
эрхүүдийг албан ёсоор хуульчлахыг
санаачилж байгаа юм.

–Ахмадуудад
зориулсан хуулийг ялгавар­лан гадуурхсан хууль гэлээ. Юугаараа ялгаварлан гадуурх­сан хууль болоод байна?

-Тэтгэврийн
хүмүүсийг манай монголчууд чинь
ахмад хүн гэж ойлгодог.
Гэтэл тэтгэвэрт гарчихсан 55, 60 хүрээгүй хүмүүс чинь ерөөсөө
энэ хуулинд хамаардаггүй. Тухайлбал,
цэргийн, урлагийн, хүнд хор­той
нөхцөлийн, олон хүүхдээ гаргасан
гээд нөхцөл, болзлоор тэтгэвэрт
гардаг хүмүүс чинь ихэнх
нь 55 нас хүрээгүй хүмүүс
ш дээ. Гэтэл
эдгээр хүмүүс автобусанд үнэгүй
явах эрх байхгүй, эх
орны сая төгрөг авахгүй
зэргээр олон юмнаас гадуурхагдаад
ахмад ч биш, залуу
ч биш, орхигдчихсон.
Хоёрдугаарт хайр халамжаа үзүүлнэ,
төрийн нэмэлт үйлчилгээ үзүүлнэ
гэхээр дандаа төрийн өндөр
албан тушаал хашиж байсан
хүнд болон алдар цолтой
хүнд өгнө. Тэгвэл алдар
цолгүй хүмүүс нь яах
юм. Мянган километрийн цаана
амьдарч байгаад өвдсөн хүнд
нэг талынх нь зардлыг
өгдөг атал яагаад 20 мянган
километрийн цаана амьдарч байгаа
хүнд өгдөггүй юм. Өвдөөгүй нь
бас яагаад зардал авахгүй
байгаа юм гэх мэтээр
дандаа ялгаварлан гадуурхах үзэл явагдаж байна.
Тэр битгий хэл энэ
хуулин дотор “Хувьсгалт тэмцлийн
ахмад зүтгэлтэнд төрөөс хайр халамж
хүртээнэ” гэж байгаа. Хувьсгалт
тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн хүн
гэдэг бол  хуучин
МАХН-ын үзэл суртлыг
ард түмний уураг тархинд
хийдэг байсан хүнийг хэлж
байгаа юм. Гэтэл өнөөдөр
Монголд чинь 18 бүртгэлтэй нам
байгаа. Бусад намыг баримтлагч
хүмүүс нь яах юм.
Нэг намын ноёрхол, нэг
намын дарангуйлал чинь бүр хэвээр
барахгүй хуульчлагдчихаад байна ш дээ.
Энэ мэтчилэн уг хуулийг зүйл
заалт бүрээр нь аваад
үзвэл маш ноцтой юм
зөндөө бий.

–Ахмадын
хуулинд өөрчлөлт оруулах саналыг дээрээс дэмжиж байна уу. Энэ талаар хэлэлцээд ямар байр суурьтай байх юм?

-Хүн амын хөгжил, нийгмийн
хамгааллын яаман дээр ахмадын
хуулийг өөрчлөх ажлын хэсэг
гарчихсан. Энэ хуулийг бид
нар Монгол улсын 21 аймаг
330 сум, есөн дүүргийн ахмадуудад
тарааж танилцуулаад, санал хурааж, нэгтгэх
юм. Ажил эхлээд явж
байгаа. Анх удаа ахмад
настны хуулийг өөрсдөөр нь
хэлэлцүүлж байгаа тул өөрчлөх
боломжтой гэж үзэж байна.
Мөн Хүн амын хөгжил,
нийгмийн хамгааллын С.Эрдэнэ сайдаар
уламжлаад Ахмадын тухай хуулийг
цааш илүү дэмжье, оролцъё
гэсэн  УИХ-ын гишүүдийг нээлттэй
урьж, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцүүлэх
боломжтой гэж бодож байна.

Энэ бол ганцхан өнөөд­рийн ахмадууд бус
ирээдүйн ахмадуудад ч хамааралтай асуудал
шүү дээ. Би “Ахма­дын тухай хууль”-ийг нэг өдрийн
өмнө ч гэсэн бат­луулж, нэг ахмад  ч
гэсэн хорвоог орхихоосоо өмнө
шинэ хуулийн сайн сайхныг
мэдрээсэй гэж хүсч байна.

–Манай
улсад насжилт нэмэгдэж, ахмадуудын тоо нэмэгдэж байгаа гэсэн. Үүнтэй холбогдуулаад төр засаг ямар бодлого баримталж байгаа бол?

-Ер нь дэлхий дахинаа
насжилтын асуудал их хөндөгдөж
байгаа. Настай хүний тоо
ихэснэ гэдэг нь буцаад
нийгмийн халамж, үйлчилгээ тэд
нарыг асрах асуудал хурцаар
хөндөгдөж, эдийн засагт ачаалал
өгдөг. Ингэхээр ахмадуудыг дахин сургах, дахин
хөдөл­мөрлүүлэх, нийгмийн амьд­ралаар нь
амьдруулах, зөв­хөн халамжлах
биш өөрөө өөрийгөө халамжлах
боломжийг бүрдүүлэх бодлого баримталж байна.
Ахмадуудад чиглэсэн асуудлыг ганцхан төр гэлтгүй
хувийн хэвшлийнхэн болон өөрсдөө бие
дааж шийдэх,  сайн  дурын
бүлгэмүүд оролцох зэрэг олон
хэлбэрээр нь авч үзэж
гадны орноос туршлагажих хэрэгтэй
байгаа юм л даа.

–Манайх
одоогийн байдлаар ахмадуудыг дахин сургах, мэдлэг туршлагыг нь хуваалцах, ажлын байраар хангахад ямар үйл ажиллагаа явуулж байна?

-Шударгаар
хэлэхэд ахмадуудыг хаячихаад байгаа ш дээ.
Юун мэдлэг боловсрол, туршлага,
ажлын байр. Тэтгэвэрт гарсан
бол аж ахуйн нэгжүүд
чинь үүдээ хаагаад л
ахмадуудаа хүлээж авахгүй. Цагаан
сар болон аравдугаар сарын
1-нд ахмад болоод бусад
үед ахмад ч биш,
залуу ч биш хаягдаж
байгаа. Одоо үүнийг өөрчилж
ахмад настны зөвлөх үйлчилгээг
хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Энэ
жил манай хөдөлмөрийн биржээс
энэ чиглэлийн ажлыг амжилттай зохион
байгуулж хөдөө орон нутаг,  төв
суурин газраас ахмадууд идэвхтэй
ирж оролцсон. Ер нь манай
ахмадууд чинь ажил амьдралын,
мэдлэг боловсролын ч бай маш
олон талаараа арвин уурхай гэсэн
үг.

–Ахмадууд
хийх юмаа хийчихсэн тул Төр засгаас авах ёстой юмаа нүүр бардам авах эрхтэй улс. Гэтэл өнөөгийн нийгэмд зарим ахмадууд орох орон ч үгүй байна. Энэ талаар?

-Заримаар барахгүй маш их. Ямар
ч байсан орон
сууцыг нь хуульчилъя гэж
бодож байна. Залуу гэр
бүлийг орон сууцжуулах хөтөлбөртэй
адил хөтөлбөр хэрэгжүүлээд, тэднийг явдал чирэгдэл
болгож зовоолгүй орон сууцанд оруулмаар
байна. Нисэхэд ипотекийн зээлтэй
сугалааны байранд ахмадуудыг хамрууллаа.
Гэтэл нөгөө ахмадууд нь
“Тэтгэврийн хүмүүст зээл өгөхгүй
гэнэ” гээд банкнаас яах
вэ гээд хүрээд ирж
байна ш дээ. Тэгэхээр
бид нар ингэж ахмадууддаа
хандаж юм хэрэгжүүлээд байгаа
ч юм шиг,
хэлбэр дүрсийн чанартай юм
яваад байгаа ч юм
шиг асуудалд хандмааргүй байна. Үнэхээр асуудлыг
шийдэх хүсэлтэй бол бүрэн төгс
шийдэх хэрэгтэй.

–Олон
улсын жишигт ахмадыг байр орон сууцаар хангах, эрүүл мэндийн үйлчил­гээ үзүүлэх, халам­жилж дэмжих бодлого нь ямар байдаг юм бол?

-Ний нуугүй хэлэхэд үнэхээр
гайхалтай ш дээ. Ер
нь Европын орнууд, Швейцарь,
Герман, Япон зэрэг орнууд
ахмадуудаа мундаг харж үзэж,
 хөгжүүлж
байна. Ахмадуудад зориулсан төвтэй, бүр сургуультай
байна. Тэдний мэдлэг туршлагыг,
тархийг нь ашиглаж үнэлж
байна. Дахин хэлэхэд манай
төр засаг бодлогоо өөрчлөх
хэрэгтэй. Би намуудад их  гомддог.
Өндөр настай хүнийг хөгширчихсөн
гэдгээр нь далимдуулж сонгуульд
санал авдаг, том фронт
болгон ашигладаг. Хуурч, залилж, доромжилдог.
Энийгээ болих хэрэгтэй. Настай
хүнийг хуурч, даажигнана гэдэг
чинь их том нүгэл
байхгүй юу. Ер нь
өөрсдийн эцэг, эх эмээ
өвөөгөө бодсон ч тэр
настай хүнд чин сэтгэл
зүрхнээсээ ханддаг байх хэрэгтэй
л дээ.

–Өнөө
үед ахмадууд руу чиглэсэн хамгийн сайшаалтай гол бодлого нь юу байна?

-Ямар ч байсан Монголын
ахмадын чөлөөт холбоо 2013 оны
хоёрдугаар сарын 14-ний өдрөөс Монголын
ахмадуудын асуудлыг Засгийн газрын хэмжээнд
гаргаж тавьж чадсан. Засгийн
газар ахмадуудынхаа асуудлыг хажуудаа авсан. Энэ бол
бидний хувьд сүүлийн  24 жилд хийсэн хамгийн
том ололт гэж харж
байгаа. Өмнөх жилүүдэд ахмадуудынхаа
90 хувийг хаячихсан байсан даа. Одоо
харин нэг ч ахмадыг
эзгүй хаяхгүйн төлөө цэг болгон
дээр хүрч ажлаад хоёр
дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байна.
Монголын ахмадуудад өнөөдөр тулгамдаж байгаа
маш олон асуудал байгааг
дахин хэлэх хэрэгтэй. Наад
захын жишээ дурдахад л
гар утсаа асаахаар унтрааж
мэддэггүй, унтраахаар асааж мэддэггүй, мэссеж
уншиж чаддаггүй гээд техник технологи,
нийгэм цаг үеэсээ маш
их  хоцорч
байна. Тэгэхээр боловсрол шинжлэх ухааны яамтайгаа
хамтраад настайчууддаа зориулсан гар утас, компьютерийн
сургалт явуулах гээд программ
оруулаад батлуулж байна. Амьхандаа Ахмадын
хөгжлийн төв нээх эх
үүсвэрийг  нь
тавьж байгаа юм. Цаашдаа
өдрөөр, долоо хоногоор, цагаар
асруулдаг асрахуйн төвүүдийг байгуулах гэж байна.

Энэ жил манай Монголын
ахмадын чөлөөт холбооноос Уран
зургийн галерейтэй хамтраад уран бүтээлч ахмадуудынхаа
үзэсгэлэнг энэ сарын 30-нд
буюу маргааш гаргах гэж
байна. Уг үзэсгэлэнд хатгамал,
зээгт наамал, зураг гээд
бүх төрлийн бүтээлийг дэлгэнэ.
Өнөөдөр 21 аймгаас авчирсан шилдэг
уран бүтээлчдээр нэг нэг номер
бэлдүүлж, Чингэсийн талбай дээр тоглуулах
гэж байна. Сая 25-нд
ахмад настныхаа хууль, тэтгэврийн зээлийн
хүүгийн асуудлаар том хэлэлцүүлэг хийлээ.
Гэх мэтчилэн настан буурлуудаа аль
болох нийгэм рүү оруулах
ажлыг өргөн хүрээнд явуулж
байна даа.

–Ахмадуудад
зориулсан сургалтууд болоод асрахуйн төвийг хэзээнээс нээхээр төлөвлөөд байгаа юм?

-2013 оны арваннэгдүгээр сард Нийгмийн халамж
үйл­чил­гээний ерөнхий
газар­тайгаа хамтраад Монгол
Улсад ахмадын хөгжлийн төвийг
бий болгоё гэсэн санал
Засгийн газарт тавьсан. Одоогоор
хэлэлцэгдэж байгаа. Асрахуйн төвийн
хувьд нэг төв ч
гэсэн хурдан барихыг хүсч
байна. Яагаад гэхээр тэнд
орох хүсэлтэй хүн маш их
байна.

Э.НОМИН-ЭРДЭНЭ

-ГЭРЭЭ ДУЛААЛЧИХААД, ГАЛАА ТҮЛЭЭД СУУЖ БАЙТАЛ ХӨРШ ЧИНЬ ОРЖ ИРЭЭД “ХААЛГЫГ ЧИНЬ ЭВДЛЭЭ. ГАЛАА УНТРАА. ЗУУХНААС ЧИНЬ ШУГАМ ТАТААД ГАЛ АВЛАА” ГЭВЭЛ ЯАХ БОЛ-

“Түшиг”
группийн ерөнхийлөгч Г.Сүхээтэй ярилцлаа.

–Нийслэлийн
хоёрдугаар амаржих газрын эмч, ажилтнууд өнгөрсөн пүрэв гаригт “Улаанбаатар” их дэлгүүрийн өмнө жагсч, эх нялхас даарч байгаад таныг буруутгасан. Чухам юу болоод байгаа юм бэ?

-Нийслэлийн
хоёрдугаар амаржих газрын дулааны
шугам манай дэлгүүрийнхтэй огт
хамаагүй юм шүү дээ.
Тэгтэл тус амаржих газрын
дарга Б.Оюунханд энэ
сарын 15-ны өдөр манай
өрөөнд орж ирээд “Манай
хажуу талд есөн давхар
хоёр барилга барьсан. Тэр
хоёр барилга манайхаас дулаан
авчихсан юм байна. Тэгээд
л манайх халахаа
больчихлоо” гэсэн. Тэгээд “Манайх
өргөтгөл барих гэж байгаа.
Өргөтгөлийнхөө дулааныг танай дулааны худгаас
авмаар байна. Түүнийгээ одоо
урьдчилж авахаас аргагүй боллоо”
гэсэн. Дулаан авахдаа бүр
“Улаанбаатар” их дэлгүүрийн зүүн
талын төв хаалгыг сэтэлж
шугамын ажлаа хийнэ гэсэн
утгагүй шаардлага тавьсан. Айл өрх, байгууллагууд
дулаанаа авч байгаа үед
ийм шаардлага тавьж орж ирэхээр
хэн ч гайхаж, цочирдоно
биз дээ. Тэгээд “Бид
дулаанаа аваад эхэлчихсэн шүү
дээ. Дэлгэр зун ярьж
болох асуудлыг яагаад ийм орой
яриад явж байгаа юм
бэ” гэж асуутал “Дээд
байгууллага шийдэж өгөхгүй байсаар
цаг тулчихлаа” гэсэн.

–Дээд
байгууллага нь дулааны ажлаа намар эхлүүл гэж шийдсэн гэж үү?

-Би бас тэгж л
бодсон. Гэтэл хотын захиргаа
Нийслэлийн хоёрдугаар амаржих газрын дулааны
асуудлыг долдугаар сарын эхээр шийдвэрлээд
өгчихсөн юм байна.

–Тэгээд
яагаад тэр үед та бүхэнтэй уулзаж, учраа олоогүй юм бол?

-Б.Оюунханд дарга улсын баяр
өнгөрөөд ээлжийн амралтаа аваад
явчихсан хэрэг. Долоо, наймдугаар
сард  амраад
есдүгээр сард ажилдаа орсон
юм байна. Тэр хойгуур
нь хувийн байгууллагууд бүгд
өвлийн бэлтгэлээ хийчихсэн. Хотын захиргааныхан ч
долоо, наймдугаар сард ажиллаж байсан.
Нийслэлийнхэн тэр чигээрээ зам
талбайгаа тавьж, дулааныхаа шугамыг
засч, янзлаад өвөлдөө бэлтгээд
бужигнаж байх үед Б.Оюунханд дарга гадаад, дотоодод
амарч л явсан. Онцгой
обьект эх нялхсыг хариуцаж
байгаа хүн өвлийнхөө бэлтгэлээ
базаахыг бодохгүй өөрийнхөө эрх ашгийг тэргүүнд
тавьж амраад явчихсан атлаа
одоо гэнэт эмч нараараа
жагсаал, цуглаан хийлгэж, надаас
эхийн сэтгэл шаардаж байгаа
нь зөв үү. Үнэхээр
төрийн төлөө, эх нялхсынхаа
эрүүл мэндийн төлөө байсан
бол амралтаа хойшлуулаад дулааныхаа асуудлыг цогц шийдчихээд өдийд
амарч болох байсан. Бид
урин дулаан цагийг ашиглаад
ерөөсөө амардаггүй. Улсын байгууллагынхан тэгдэггүй
юм байна.

–Зунжин
амарч намар ирээд “Худгаас чинь дулаан авна” гэхээр та ямар хариу өгөв?

-Худгаас дулаан таслаад авчихаар
манайх халахгүй болчихвол яана гэж бодсон.
Тиймээс “Тооцоо хийлгээд үзье.
Танайх ч халахгүй, манайх
ч халахгүй болчихвол
яана. Одоо танайх халлаа
гэхэд өргөтгөлөө барьчихаар халааж дийлэхгүй шүү”
гэсэн. Ингээд Улаанбаатар дулааны
сүлжээ компани дээр очлоо.
Хотын захиргаан дээр очиж, зураг
төслөө үзүүлж, зураг төсөлд
нэмэлт өөрчлөлт оруулах хүсэлтээ тавилаа.
Айлд дулаанаа өгөх гэж байж
өөрөө л яваад байгаа
хэрэг шүү дээ.

–Худгаасаа
дулаан өгөх гэж хөөцөлдөж явахдаа Нийслэлийн хоёрдугаар амаржих газрын удирдлагууд хамтраагүй юм уу?

-Б.Оюунханд дарга өнөөг хүртэл
надтай хоёр удаа л
уулзсан. Уулзахад нь би “Манайх
худагнаасаа дулаан өгье. Таныг
бодож өгч байгаа юм
биш шүү амаржих газрын
онцлогийг бодоод зөвшөөрч байгаа
юм. Дулааны худаг барьж
хийхдээ бид багагүй хөрөнгө
зарцуулсан. Гэхдээ одоо төлбөр
мөнгө ярихгүй. Холбогдох байгууллагад хуулийн дагуу хандана.
Холбогдох байгууллагаас тооцоолол нь гараад ирэхээр
шугамаа татах ажлаа хүйтрэхээс
өмнө хийж эхэлье” гэсэн.
Хувийнхаа эрх ашгийг бодоод
зунжин амарчихсан тэр даргын төлөө
биш эх хүүхдийн төлөө
би үнэхээр найрсаг хандсан.
Тийм ч учраас есдүгээр
сарын 15-наас хойш ганцаараа
зураг төсөл, тооцоолол хийлгэх
гэж явлаа. Хөөцөлдөөд явсаар
байгаад л өнөөдрийг хүрчихлээ.
Б.Оюунханд дарга
руу ярих гэхээр утсаа
ерөөсөө авдаггүй. Хүн явуулахаар ажил
дээрээ байдаггүй. Тэр дарга надтай
ярьж байгууллагынхаа ажлыг шийдэх гээд
байгаа юм уу, үгүй
юм уу. Үнэхээр ойлгомжгүй
байсан. Би арга ядаад
Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын
даргатай уулзлаа. Гэтэл тэнд маш
буруу ойлголт өгчихсөн байдаг
юм байна. Өдийд дулаанаа
авах гэж байгаа нь
манайтай холбоотой биш гэдгийг ойлгууллаа.

–Та
холбогдох байгууллагуудаар явж, тооцоог нь хийлгээд явж байтал гэнэт жагсаал, цуглаандаа хүрчихсэн хэрэг үү?

-Ямар ч байгууллага өдийд
“Өө тэг. Хаалгыг минь
эвдээд дулааны шугамаа тат”
гэхгүй биз дээ. Айлаар
зүйрлэхэд гэрээ дулаалчихаад, галаа
түлээд сууж байтал хөрш
чинь орж ирээд “Хаалгыг
чинь эвдлээ. Галаа унтраа.
Зуухнаас чинь шугам татаад
гал авлаа” гэвэл яах
бол. Бэлгэдлээ бодсон ч монгол
хүн хаалга үүдээ эвдүүлэхийг
хүсэхгүй биз дээ. Хүйтэрчихээд
байхад ямар ч байгууллага
нягталж үзнэ. Тиймээс ч
эхлээд нягталъя, дараа нь хамтраад
ажиллая гэсэн ч Б.Оюунханд дарга хамтрах нь
битгий хэл ярьж, хөөрсөнгүй.
Хоёр удаа хэл дуулгаж
байгаа юм шиг шаардлага
тавьж ирчихээд жагсаал хийхдээ “Намайг
арван удаа хөөж явуулсан”
гээд ярьж байгаа юм.
Төрийн ажилд хайнга хандчихаад
эмч, ажилтнуудаа өмнөө барьж, эх
хүүхдийн нэр барьж ингэж
шоу хийж болохгүй байх.
Есдүгээр сарын 15-наас 25-ныг хүртэл
ажлын зургаан өдөр байсан.
Би зургаан өдөр үүнийг
л хөөцөлдөж явсан.
Аминдаа яваад л байхад
гэнэт намайг эх, хүүхдийн
дайснаар тодруулчихлаа.

–Танайхаас
өөр шугамаар дулаанаа авдаг байсан байж яагаад одоо танай худгаас дулаан татна гээд байгаа юм бэ?

-Амаржих газрын одоогийн барилга
халахгүй байгаа нь хажууд
нь баригдсан есөн давхар хоёр
орон сууцанд халаалтын шугамаараа
дулаан өгснөөс болсон юм
билээ. Тэгтэл өнөөг хүртэл
тэр хоёр орон сууцыг
барьсан хүмүүстэй асуудал яриагүй. Манай
өмч болох худагнаас дулаан
татна гээд байгаа. Өргөтгөл
барих техникийн нөхцөлийг нь Эрчим хүчний
яамны Стратеги бодлого, төлөвлөлтийн газраас 2013 оны гуравдугаар сард
батлахдаа “Шугамын трасс сонголт,
холболтыг хийхдээ салаа шугам
эзэмшигч байгууллага, шугамын трасс дагуух
газар эзэмшигч аж ахуйн нэгж,
байгууллага, иргэдтэй урьдчилан зөвшөөрөлцөх” гэж заасан байдаг.
Жил зургаан сарын өмнө
УБДС “Улаанбаатар их дэлгүүрийн удирдлагуудтай
ярилцаж, тооцооллоо зөв хийгээрэй” гэж
бичиж өгсөн баримт байна.
Гэтэл бидэнтэй нэг ч удаа
уулзаж, яриагүй байж сая,
дулаан авдаг өдөр шаардлага
тавиад орж ирсэн нь
тэр.

–Танай
дэлгүүр дулааны худаг байгуулахдаа хичнээн төгрөг зарцуулсан бэ?

-12 жилийн
өмнө 120 орчим метр, гурван
салаа шугамыг 200 гаруй сая төгрөгөөр
хийлгэсэн. Түүнээс хойш жил
бүр урсгал засвар, үйлчилгээ
хийлгэж байгаа. Ингээд тооцвол
багагүй мөнгөн дүн яригдана.

–Өөрийнхөө
хөрөнгөөр байгуулсан худгаасаа дулааны шугам татуулахад дахиад хаалгаа сэтлүүлэх шаардлагатай гэж үү?

-Нийслэлийн
Засаг даргын өгсөн үүргийн
дагуу бүх байгууллага гадна
талбайгаа тохижуулж байгаа. Манайх ч
гадаах тохижилтоо хийж байна. Гэтэл
хаалга, үүд эвдэх юм
яриад эхэлсэн. Хаалгыг минь эвдэхгүй
шугамаа татах байлгүй дээ.

–Амаржих
газрынхан жагсаал хийж байхдаа “Дулааны шугамыг хоёр хоногийн хугацаанд татчихна” гэж байсан. Ер нь хэд хоногийн ажил вэ?

-Барилгын салбарынхан ингэж болохгүй гэдгийг
мэдэж байгаа шүү дээ.
Хаалга сэтлэхгүй юм гэхэд гаднах
зогсоолыг эвдэж байгаад шугам
татах байх. Манай дэлгүүрт
ажиллаж байгаа хүмүүс ес,
аравдугаар сард өвлийнхөө борлуулалтыг
хийдэг. Тэр хүмүүсийн орлого
яах билээ. Дандаа л
эхчүүд ажилладаг юм шүү дээ.
Тэдний амьдрал яах билээ.
Өөрөө амарч, амарч ирчихээд
эхчүүдээ, биднийг буруутгаад “Орлого
битгий ол” гэж байгаа
юм шиг үйлдэл гаргаж
байгаа нь утгагүй.

–Танайх
дулаанаа авчихсан байгаа. Шугамын ажил хийхээр тасалж таарна биз?

-Есдүгээр сарын 15-наас дулаанаа аваад
одоо бараг жигдэрч байна.
Засвар эхлэхээр манай дулааныг тасална.
Худалдагчид маань даарна, үйлчлүүлэгчид
зутарна. Тэгэхээр би бас дуугарч
болно доо. “Яасан орой
ярьж байгаа юм бэ”
гэж хэлээд л одоо
буруутан болчихоод зүхүүлээд сууж байна. Б.Оюунханд дарга асуудлаа эрт
ярьсан бол зуны дэлгэр
цагт асуудлаа шийдчих боломжтой байсан.
Бид зун огт амраагүй.
Хувийн байгууллагууд бүгд л амардаггүй.
Амраагүй ч учраас одоо
дулаан сууж байна.

–Сэрүү
орчихлоо. Одоо дулааны шугам татахаар хэр найдвартай байдаг бол?

-Мэргэжлийн
хүмүүс дургүй байгаа байх.
Бүх байгууллагын дулаан жигдрээд хотоороо
өвлийн бэлтгэлээ хангачихсан байхад амарч явсан
нэг даргын эрхэнд орж
хүйтэнд ажиллах хэцүү нь
гарцаагүй. Бас л онцгой
обьект гэж дарамтлаад шугамаа
татуулах биз дээ.

–Дулааныхан
оройтсон, хүйтэрсэн гээд шугам татаж өгөхгүй бол амаржих газар хүйтэн өвөлжсөн буруутан нь танайх болох байх.

-Бид хариуцлага хүлээмээргүй байна. Ажлаа хийгээгүй
тэр дарга л хүлээх
ёстой биз дээ. Гэхдээ
бид тэр даргыг биш
эх нялхсыг бодож байна
гэж дахиад хэлье. Тиймээс
ирэх даваа гаригаас шугамыг
нь татуулна. Холбогдох газруудаас тооцоо, судалгаа нь
ч ирчих байх.

 

 

Ц.ӨРНӨХ

-ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОО ГАРГААД ГАДНЫ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДАД МЕССЭЖ БОЛГОН ӨГӨХ ХЭРЭГТЭЙ-

УИХ-ын гишүүн Х.Бат­тулгатай ярилцлаа.

–Шар тивийн орнууд бүхэлдээ Азийн олимпдоо анхаарал хандуулж бай­на. Азийн наадмын салхийг жүдогийнхон маш амжилттай хагалж гурван алт, гурван мөнгө, дөр­вөн хүрэл медальтай өндөр­лүүлсэн. Жүдо бөх 2008 оны олимпоос хойш илт сэргэсэн нь таныг холбооны тэргүүнээр ажилласантай салшгүй холбоотой гэдэг. Та холбоогоо ямар чиглэлд удирддаг вэ?

-Дэлхийн долоон тэрбум хүний дөрвөн тэрбум нь Ази тивд амьдардаг. Тиймээс ээлжит олимпоо зохион бай­гуулж байгаа нь Ази тивийн том амбиц юм уу даа. Дөрвөн тэрбум хүнээс шалгарагсдын тэмцээн гэхээр яах аргагүй том байж таарна. Манайхан бөх, боксын төрөлд л амжилт гаргадаг байсан. Тэгвэл энэ Азийн наадамд нэг шинэлэг зүйл нь манай сагсан бөмбө­гийн тамирчид байлаа. Монго­лын жүдо бөхийн холбооны хувьд айхтар хийгээд бай­сан зүйл байхгүй. Хоёр, гур­ван тулгамдсан асуудлыг шийдсэн.

–Ямар ямар зүйлсийг нь шийдсэн юм?

-Тамирчид олон улсын тэмцээн, уралдаанд байнга оролцож байж чадварждаг. Тэгэхээр тэмцээнд явах зардал мөнгийг нь шийдээд өгчихөөр байгалиасаа авьяастай, ноцолддог хүүхдүүд тодроод гараад ирнэ. Нөгөө нь дасгал сургуулилт хийх нөхцөл, сайн багш нараар хангах.

–Танай холбооны зүгээс Рио-гийн олимпод ямар бодлого баримтлан ажиллах вэ?

-Эрэгтэй, эмэгтэй тус бүр долоон жингийн тамирчиндаа эрх авах, үүний тулд эрхийн онооны тэмцээнүүдэд тогтмол оролцохыг зорьж байна. Ингэснээр ирэх олимпоос хоёроос гурван медаль авахсанаа байгаа. Жүдо бөх багийн спорт шиг л зардал гардаг. Багш дасгалжуулагч, бэлтгэл хангагч гээд олон хүний хөлс хүч шингэдэг.

–Х.Баттулга гэдэг хүн ҮХАА-н сайдын суудлаа яагаад өгөх болсон гэдэг нь одоо ч асуулт хэвээрээ байна. Албан тушаалаа өгөх болсон гол шалтгаан юу байсан юм бэ. УИХ-ын гишүүн, Засгийн газ­рын гишүүнээр давхар ажил­лахыг дэмжихгүй болохоор суудлаа өгсөн гэдэгт итгэх хүн алга даа?

-Тодорхой асуудал шүү дээ. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болохгүй гэдэг хуулийн төслийг эхнээс нь дэмсэн. Дэмжиж, кноп дарчихаад дараа нь улайхгүй сайдаа хийгээд явна гэдэг ямар вэ. Хоёрт, миний санаачилсан бүтээн байгуулалтын төслүүд, ихэнх ажлыг Засгийн газар дэмжээгүй. Ажил нь дэмжигдэхгүй байхад сайдын суудал бөглөөд суух нь ухаалаг хэрэг мөн үү.

–Засаг дээр яагаад таны оруулсан асуудлууд дэмжигдэхгүй бусад нь дэмжигдээд явсан юм бол. Засгийн газрын гишүүд асуудалд хандахдаа Х.Баттулга гэсэн хувь хүн рүү хандаад байсан юм болов уу?

-Энэ асуултаа Ерөнхий сайдаас асуусан нь оновчтой байх. Энэ талаар тодорхой ярих гэхээр их урт яриа болно. Хоёр хөршийн удирдагчдын айлчлал ойрхон болоод өнгөрлөө. Энэ үйл явцыг харахаар бид 1990 оноо эргэж хармаар, эргэцүүлмээр болж байгаа юм. 25 жил Ардчиллын баяр тэмдэглээд, бахархаад ирсэн. Гэтэл бараг л нэг гараанаас хөдөлцгөөсөн хоёр хөрш маань бидэн дээр аврагч, туслагчийн дүрээр ирж байна. Бид 25 жил ардчиллаад байна, хөгжөөд байна гэсэн, байж байгаа царай минь 1990 оныхоосоо дээрдэх юмгүй. Үүндээ бид хатуу дүгнэлт хийх ёстой. 25 жилд юу хийснээ бид саяын хоёр айлчлалаар сайн тольдож харсан болов уу гэж бодоод байгаа. Зүйрлэхэд монгол морио ломбарданд тавьчихаад, эмээлээ үүрээд алхаж байхад, хөршүүд хажуугаар онгоцтой, лимузинтэй шурхийн гараа даллаад урагшилж байна. Гадаад өр маань 20 тэрбум орчим ам.доллар болсон. Энэ өрийг гурван сая хүрч ядан байгаа иргэддээ хуваахаар хэд болох бол. Өнөөдрийг хүртэлх 25 жилийн улс төр маань “аман” улс төр л байжээ. Одоо арай өөрөөр хараад ажил хэргийн улс төр рүү ороосой гэж бодож сууна даа.

–Шинэ сумаас эхлээд таны санаачилсан зарим ажлууд биелэлээ олсон. Сайдын суудлаа өгөхдөө “Сайдын суудлаа өгсөн ч гишүүний хувиар хийж эхлүүлсэн ажлууддаа санаачилгатай ажиллана” гэдгээ мэдэгдсэн. Засгаас гарчихаар таны хийж эхлүүлсэн ажил цаашаа явахад улам л хүрээ нь хумигдах юм биш үү?

-Сайд байхад явуулдаггүй байсан ажлыг, сул гишүүн болчихоор бүр ч явуулахгүй гэсэн тээг бий. Хэцүү л байна. Гол саад нь урт болон дунд хугацааны том бодлого, чиглэл дутдаг. 15-25 жилээр хөгжлийн бодлогоо гаргаад Их хурлаар батлуулаад, тогтвортой байдлыг хангах хэрэгтэй юм билээ. Ингэхэд та хэдэн настай вэ?

–Энэ жил 27 хүрч байна…

-27 хүрч яваа залуу өөрийн болон гэр бүлийн асуудлуудаа төлөвлөдөг болчихсон нас биз дээ. Өглөө босоод л юу хийдэг юм билээ гээд гиюүрээд суудаггүй байх, тийм үү. Тэгэхээр бүхэл бүтэн улс ийм хугацаанд ингэж хөгжинө гэдгээ тодорхой болгочихмоор байгаа юм. Улс төрч хүн улс орныхоо ирээдүйг урьдчилан харах чадвар байх ёстой. Түүхээс харахад хоёр хөршийн хоорондын харьцаанаас бидний амьдрал, хөгжил хөдөлгөөн хамаарч ирсэн байдаг. Бидний дээгүүр энэ хоёрын харьцаад эхлэхээр бидэнд асуудал үүсдэг. Бид аль нэг рүү нь ханарвал нөгөө талд нь бас асуудал үүснэ. Учрыг нь олох, тэнцвэрийг хадгалах тэр зааг дээр л Монгол Улс босоод ирэх боломж харагдаад байгаа юм. Үүнийг бүр дээр үед Цэвээн Жамсрано их сайхан томъёолж хэлсэн юм билээ. Тэр “Монгол улс хоёр хөрштэйгээ улс төрийн хувьд эрх хүүхэд шиг, эдийн засгийн хувьд тэлээ хурга шиг харьцаж, үлгэрлэвээс Швейцарь улс лугаа хөгжих боломжтой” гэж хэлсэн байна. Энэ үгийг сайн ухвал бодлого бий шүү. Дөрөв, дөрвөн жилээр ээлжлэн Засаг барьдаг нөхцөлд урт хугацааны бодлого хэрэгжих боломж алга. Дөрвөн жилийн дараа солигдох юм чинь амжаад гэр бүл, фракци, тойрсон хүмүүсээ таргалуулах тухай боддог болчихоод байна. Улсын хөгжил хамгийн сүүлийн асуудал болчихоод байгаагийн учир энд л оршиж байгаа.

–Тэгээд Засаглалын тогтолцоо, бодлогоо сайжруулах боломж харагдах юм уу?

-Их хурал энэ мэт зүйлээ сайн яриад, нэг мөр шийдэх л шаардлагатай. Бүсчилсэн хөгжил лав худлаа юм байна. Бүсчилье гэхээр холбосон дэд бүтэц байхгүй. Яаж хөгжих юм. Таныг ямар ч дэд бүтэцгүй газар руу яв, хөгжүүл гэвэл явах уу. Та аль аймгийнх вэ.

–Сэлэнгэ…

-Таныг төрсөн нутаг Сэлэнгэ рүүгээ явж, хөгжүүл гэвэл явахгүй дээ.

–Орон нутагт төрсөн хэдий ч тийшээ явах сонирхол ихэнх залууст байхгүй юм биш үү?

-Тийм, үүнтэй чинь Бүсчилсэн хөгжил гэдэг яриа яг адилхан байхгүй юу. Их хурлын гишүүд дотор хөдөө төрсөн хүмүүс их. Тэднийг буцаад яв, нутгаа хөгжүүл гэвэл явахгүй. Зүгээр эндээ суугаад “амаараа” нутгаа хөгжүүлэх л юм бодно. Бүсчилсэн хөгжил гэхээр дэд бүтэц байхгүй, дэд бүтцээ бий болголоо гэхээр зөөх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэггүй, үйлдвэрлэл байхгүй болохоор орлого байхгүй, орлогогүй бүс хөгжинө гэдэг нь худлаа. Ийм гинжин хэлхээн дунд Бүсчилсэн хөгжил гэж хоосон яриад нэмэргүй гэдгийг одоо л ойлгож байна. Гэтэл үүний төлөө баахан ажил хийсэн, цаг мөнгө үрсэн. Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлнэ гээд зөндөө л зээл тараалаа. Хөгждөггүй ээ. Яагаад гэхээр том үйлдвэрлэл байгаад түүндээ бараа үйлчилгээ нийлүүлэх замаар л жижиг дунд үйлдвэр хөгждөг юм байна. Эрдэнэт гэж том үйлдвэр байгаа болохоор түүнийг тойрсон жижиг дунд үйлдвэрүүд оршиж буй гэх мэт. Манайхан 1000 инженерийг Японд бэлдэнэ л гээд байгаа. Ямар мэргэжлээр, юуны чиглэлээр бэлтгэх юм. Хөгжлийн бодлого нь тодорхойгүй байхад бааханинженер бэлдчихээр энд ирээд ажил байхгүй, чиглэл зөрнө. 1000 инженер эргээд Японд очихоос өөр зам харагдахгүй болчихож байна. Гадаадад ажиллаж байгаа нарийн мэргэжлийн хүмүүсийг Монголдоо ир гээд дуудаад байдаг. Тэд ирлээ гээд Монголд хийх ажил нь байгаа юу. Та ямар мэргэжилтэй вэ?

–Сэтгүүлч.

-Таныг Сэлэнгэд, нутагтаа ажилла гээд дуудлаа гэхэд сэтгүүлчээрээ ажиллах зах зээл байхгүй биз дээ. Үүнтэй чинь яг л ижилхэн. Агрономич болсон бол ажил олдох байх. Хөгжлийн бодлого нь эхэлж гараад, тэр нь урт хугацаанд тогтвортой байхгүй болохоор боловсон хүчин юу сурах нь ойлгомжгүй болчихож байгаа юм. Монгол Японоос дайны төлбөрт эхлээд 80 сая доллар нэхээд, эцэст нь таван тэрбум иен буюу 17 сая доллараар тохироод ямааны ноолуур, тэмээний ноос боловсруулах үйлдвэр, хайрцаг, зай, цонхны үйлдвэр, томоохон зочид буудал бариулах хүсэлтээ 1974 онд гаргажээ. Хэлэлцээр гурван жил үргэлжилж, 11 жил хөөцөлдөөд “Говь” үйлдвэрийг л бариулсан. Говькомпанийг барих болмогцоо л мэргэжилтнүүдээ зэрэг бэлдээд явчихсан. Бусад тохироо хэрэгжсэн бол тэр чиглэлийн мэргэжилтэн бэлтгэх байж л дээ. Эрдэнэт уулын баяжуулах үйлдвэр баригдаад дуусахад мэргэжилтнүүд нь бас бэлтгэгдээд ирсэн. Энэ чинь бодлого. Ийм бодлого сүүлийн 25 жилийн хугацаанд дээд зэргээр алдагдчихлаа. Хоёр хөршийн айлчлалаас ухаарах хэрэгтэй. Орос, Хятад бодлогоо чанд бариад, тогтвортой байсны дүнд 2008 онд Бээжинд олимп, 2014 онд Сочид өвлийн олимп зохион байгуулсан. Харин манайд олимп байтугай наадмаа хийх стадионоо хар л даа. 1960-аад онд баригдсан стадиондоо идэж ууж ч чадахгүй суудаг. Хэдэн хуушуур идчихээр орчих 00 ч байхгүй.

–Хоёр хөрштэйгээ ойролцоо гараанаас хөдөлсөн Монгол Улс юун дээр алдав?

-Тогтворгүй байдал, цэгцгүй бодлого. Богино хугацаатай сонгууль, намчирхал, талцал. Ийм алдааг 25 жил хийсэн улстөрчид бид сонгогчдоосоо ядаж уучлал гуйх цаг болчихжээ.

–Таныг өмнөх засагт Зам тээвэр хот байгуулалтын сайдаар, энэ засагт ҮХАА-н сайдаар ажиллаж байхдаа төмөр замаа ядаж эхлүүлээд ганц км ч болтугай тавиулчихгүй гэсэн шүүмжлэл одоо ч байсаар байна. Мэдээж бэрхшээл байсан байлгүй?

-Бэрхшээл гэвэл нөгөө л дөрвөн жилд хувийн эрх ашгаа амжуулахыг эрхэмлэдэг хүмүүс нь Ерөнхий сайддаа наалдаад, үйлчлээд, чиглүүлээд явчихдаг. Энэ бол тодорхой юм. Сү.Батболд Ухаа худагт оролцоотой, хувьцаатай байсан. Шинэ төмөр зам улсын бодлогоор тавигдбал Ухаа худагийн хувьцаа унана, тийм болохоор саад болно гэсэн эрмэлзэлтэй, далд санаатай явсан. Тиймээс ард түмний Тавантолгойгоос өрсөж өөрийнхөө Ухаа худагт IPO гаргаж, хувьцааны захаас эхэлж мөнгө олох зорилготой бүлэглэл шинэ төмөр замд тээг болсон. Тэднээс болоод хожуу эргэлтэнд орсон том Тавантолгойн үнэ уначихаж байгаа юм. Төмөр замыг сайд санаачлаад, сайд барьдаггүй. Их хурлаар баталчихсан улсын бодлогыг л хэрэгжүүлдэг. Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүд, бүх Их хурлын гишүүд төмөр замыг ингэж барих нь зөв гэсэн нэг чиглэл рүү харах ёстой. Дүү гэр бүлтэй биз дээ.

–Гэр бүлтэй.

-Чи гэр бүлийнхээ том шийдвэрийг гаргахдаа гэргийтэйгээ хамт гаргадаг биз дээ.

–Тийм.

-Гэр бүлийн шийдвэрийг хамтдаа гаргахгүйгээр хоёр тийшээ хараад суучихвал ямар ч асуудал шийдэгдэхгүй. Үүнтэй яг адил. Сайдын төсвөөр төмөр зам барина гэж байхгүй. Барихын тулд хөрөнгө босгоно. Их хурлаар шинэ төмөр замд зориулан баталсан мөнгийг А.Гансүхийг Зам тээврийн сайд болсны дараа л олгосон. Гурван жилийн дараа шүү. Төмөр зам барихын тулд монголчууд бид тийм технологиор төмөр зам тавих гэж байгаа гэдгээ хөрөнгө оруулагчдаа ойлгуулах ёстой. Биднийг анхныхаасаа өөр юм яриад эхлэхээр хөрөнгө оруулагчид эргэлзчихдэг. Дахин хэлэхэд төмөр замын бодлогыг нь 2010 оны зургадугаар сарын 23-нд Монгол Улсын Их хурал баталчихаад, мөнгийг нь 2013 оны гуравдугаар сард эхэлж өгсөн байдаг. Тэгэхээр намайг төмөр замын мөнгө идсэн уусан гээд яриад, бичүүлээд байгаа хүмүүсээс “Намайг байхад өгөөгүй мөнгийг яаж идэж, уудаг юм бэ” гэж асуумаар байгаа юм. Далангийн ажил гээд байгаа нь хувийн компаниуд өөрсдөө зээл аваад хийсэн ажил.

Би уриалга гаргаж, Их хурал баталчихсан төсөл гэдэг үүднээс ажлыг нь эхлүүлсэн. Сү.Батболд хөдлөхгүй нь тодорхой байсан. Эрх биш ажил нь эхэлчихбэл ичсэндээ хөдөлнө гэж бодсон юм. Одоо бодож байхад гэнэн байж дээ. Тэр бүлэглэлийг ичдэг булчирхайтай гээд бодчихгүй юу. Гэхдээ өөр арга байгаагүй юм.

–Төмөр замын царигийн асуудал анхаарал татсан сэдэв хэвээр байна. Та бол нарийн царигийг эсэргүүцдэг. Тэр ч утгаараа нэвтрүүлэг хийж цацсан. Дараа нь Ерөнхийлөгч дуудаж уулзсан гэх мэт яриа хөвөрнө. Царигаа тавиад төмөр замаар экспортоо бушуу хийж эхэлмээр байна шүү дээ?

-Нарийн цариг тавьж болохгүй гэдгийг тэр нэвтрүүлэг дээр маш тодорхой харуулж, Монгол төрийн бодлого-эрлийз бодлого боллоо гэдгийг хэлсэн. Үнэн зүйлийг гаргаж тавьсан учраас хүмүүст хүрсэн. Худал зүйлийг хүмүүс шууд л мэднэ, дэмжихгүй. Одоо Их хурлаар царигийн асуудал шийдэгдэнэ. Бид үүрд түүхий эд экспортлогч байх бол нарийн цариг тавьж болно. Бид дотооддоо үйлдвэрлэл явуулж, нэмүү өртөг шингээх замаар баялгаа ашиглабал илүү олон хүнд хүртээмжтэй гэдэг нь тодорхой. 1990 оноос хойш уул уурхайн лиценз авсан хүмүүс зөвхөн газраа ухаад түүхий эд зөөж байна. Бүх аймгаас байх шүү. Тэр баялгаас олсон мөнгө хаашаа оров, олонхи монголчуудад хүртээлгүй л байгаа шүү дээ. Тэгэхээр царигийн асуудлыг хаалттай хурлаар шийдэж болохгүй. Хаалттай хурал бол хууль бус. Тавантолгойг бид хоёр сая 900 мянган иргэндээ хувьцаа болгоод өгчихсөн байгаа. Та хувьцаа эзэмшдэг үү.

–Уг нь Тавантолгойн нэг сая төгрөгийн хувьцаа бий л гэж бодож байгаа. Монголчууд хувьцаатай болсон гээд л бөөн сенсаци болж байгаад сураг алдарсан…

-Таны сонгосон хүмүүс чинь таны ирээдүйг шийдэх царигийг танаас нууж, Их хурал дээр хаалттай хуйвалдаанаар шийдэх гээд бэлтгэж байна. Энэ бол гэмт хэрэг. Огт хэрэггүй юмыг ил тод болгоно, шилэн болгож харуулна гэдэг мөртөө хамгийн чухал асуудлыг нуудаг. Эд нар хуйвалдаад, олноороо түрээд нарийн царигийг дэмжих байх. Түүхий эдээ хичнээнээр нь зөөлөө ч энэ улс орон баяжихгүй гэдэг бол тодорхой. Өрөнд баригдана, өтөнд идэгдэнэ. Ойрхон Тажикийн, холдоо Африкийн жишээг хар л даа.

–Төмөр замын асуудлаа шийдэж чадахгүй байгаа нь гадныхны хувьд тоглоом болж харагдаад байгаа юм биш үү?

-Өөрсдийнхөө шийдвэрээс ухраад гадныхны хатгаасаар шийдэх гээд байгаа нь харин тоглоом болж байгаа байх. Бүхий л тусгаар орон төмөр замын асуудлаа өөрийнхөөрөө шийддэг. Төмөр зам геополитикийн асуудал болохоор шийдвэр гаргахад хэцүү. Дорнод хил рүү ирчихсэн төмөр замыг япончууд Халхын гол руу орж ирэхийн тулд барьсан гэдэг. Япончууд Халх гол руу дайрсан нь Тамсагбулагийн нефтийн сав газрыг судалсантай холбоотой. Нефть байгааг мэдэнгүүт хүнд техникээ оруулж ирэх болсон, тэгээд төмөр зам тавьсан. Тэд 16 сарын дотор нефть боловсруулах үйлдвэр барина гэсэн тооцоотой байж. Гаргасан бензинээрээ зэвсэг, техникээ хангаад, наашаа цөмөрнө гэж тооцож байжээ. Энэ бол төмөр зам яагаад тавьдгийг илтгэх түүх. Үүнийг түүхчид, улс төрчид огт ярихгүй байна л даа.

–А.Гансүх сайд Х.Баттулгын хүн. Тиймээс Засагт ажиллахгүй байгаа ч гэсэн төмөр замын асуудлаа А.Гансүхээр дамжуулан шийдээд явах боломжтой гэж байна?

-Нэгдүгээрт, ажил хийхэд шаардлагатай мөнгийг өгөх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, Их хурлаар төмөр замын бодлогоо баталчихсан бол Засгийн газар дуугүй л хийх ёстой. Хэдэн доллар, юань зээлэх гээд байна, тийм болохоор царигаа тэдний хүслээр өөрчилье гэдэг бол улсын эдийн засгийг худалдаж байгаа хэрэг. Өнөөдөр Монголын улс төрд идэвхтэй байдаг 200 хүн, тэдний дотор 20-иод нөлөө бүхий гэр бүл. Миний ажиглалтаар тэр 20 гэр бүлийг хоёр, гуравхан хүн чиглүүлдэг ийм л дүр зураг тодорч байна. Тэд л энэ улсын эдийн засгийг зохион байгуулалттайгаар, элгээр нь хэвтүүлэх санаачилга гаргаж байгаа. Үр дүнд нь бид эзлэгдэхгүй, өрөнд унаж, худалдагдана. Та ч гэсэн өрөнд баригдаад эхэлбэл аав, ээжийнхээ үлдээсэн үнэтэй хөөргийг ломбарданд хямдхан өгнө. Ийм байдал руу оруулчихлаа. Үүнийгхэлдэг хүн алга. Хэлсэн нэг нь ад болдог. Эдийн засаг ямар байна, чиний бодлоор.

–Танай намынхан хүндрэлтэй байгаа л гээд байгаа шүү…

-Ардчилсан нам ч ганцаараа хэлээгүй байх. Миний мэдэх, уулзсан хүн болгон л хэлж байна. Сахилга батгүй, бодлогогүй, ядмаг эдийн засаг авсан зээлээ төлөхийн тулд хамаг үнэтэй юмаа барьцаалдаг. Барьцааны эд хөрөнгө зээл төлөгдөхгүй болоод ирэхээр 20, 25 цаашилбал 100 жилийн дараа хураагдана. Сахилга батгүй, зарчимгүй улс төрчидтэй, эдийн засаг нь суларч байгаа Боливи, Венесуэл, Аргентин, Африкийн орнуудад урд хөрш их хэмжээний зээлийг зориуд баялгийг барьцаалан өгч байгаа. Аргентиний эдийн засгаар сүүлийн 40 жил улс төрчид нь тоглож байна. Гэтэл энэ улс дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа хамгийн их хөгжиж байсан улс шүү дээ. Одоо барьцаанд орсон.

–Манай орны эдийн засгийн сэргэх боломжийг та хэрхэн харж байгаа вэ. Хүмүүс бол янз бүрийн л цаг хугацаа хэлж байна?

-Улс төрийн өнөөгийн нөхцөл байдлаа зөв дүгнээд, сонгуулийн системээ эргэж хараад, намуудын тухай хуулиа шинэчлээд алсын бодлогоо гаргачихвал боломж байгаа. Энэ хэвээрээ яваад байвал аль ч нам ялсан ялгаа алга. 2016 онд МАН яллаа гэж бодоход юу ч өөрчлөгдөхгүй, Ардчилсан нам цөөнх болоод сөрж, гацаана гээд л үргэлжилнэ.Монгол Улс 25 жилд хөгжвөл хөгжихөөр л болчихлоо. Дээр би хоёр хөршөөр жишээ авсан. Нам нам л гэж том яриад үнэндээ нам доторх цөөхөн хэдэн хүний хуйвалдаанаар бүхнийг шийдэж байгаа.

–Таныг захиалгат нэвтрүүлэг хийж хүмүүсийг эрлийз, хурлийзаар нь дуудлаа гэж хүчтэй шүүмжилж байсан. Манай улс Үндсэн хуулиндаа яс, үндэс, шашин шүтлэгээр нь ялгаварлан гадуурхахгүй гээд заачихсан байдаг. Та заавал тэгж хүмүүсийг нэрлэж болдог юм уу?

-Ялгаварлан гадуурхсан юм ер байхгүй. Улстөрчид гарал үүслээ нуух хэрэггүй л гэсэн санаа байгаа. Хятадын гадаад бодлогын номлол, чиглэл нууц юм биш. Бараг бүх хөршүүдтэйгээ хилийн маргаантай. Хятадын дарга Энэтхэгт айлчлахад өөдөөс нь жагсаал зохион байгуулсан. Энэтхэгт ардчилал байна. Азийн хамгийн ардчилсан улс гээд байгаа Монголд тэгэхэд юу болов. Сандраад л, бажгадаад л. Ерөнхийлөгч нь хүртэл санаагаа чилээж, намайг өрөөндөө дуудаж загнав. Орост тэр байтугай үндсэрхэг агуулгатай нэвтрүүлэг өчнөөн л гардаг. В.Путин тоодоггүй. Манай Ерөнхийлөгч загнаж байг л дээ. Улсынхаа Ерөнхийлөгчид үг нь хүрч, тоогдож загнуулна гэдэг МоАХ-ны даргын хувьд сандраад байх зүйл биш.

–Тухайн нэвтрүүлэг гарсны маргааш л хятад хэл дээр орчуулагдан тэнд гараад бөөн л асуудал болж байна гэсэн…

-Асуудал болоогүй, болох­гүй. Хятадад нэг нэвтрүүлгийн араас хөөцөлдөөд явах тийм жижиг улс төр байхгүй.

–Гадны хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх үүднээс багагүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа. Одоо л хөрөнгө оруулалт ирэх ёстой гэсэн юу болов?

-Хөрөнгө оруулалтыг улайм цайм хөөж байна. 1990 оноос хойш Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, сайд нар гадаадад айлчлахдаа нэг л зүйлийг ярьдаг. Тэр нь юу билээ.

–Манайд хөрөнгө оруулаач л гэдэг биз дээ?

-Яг зөв. Манайд хөрөнгө оруулаач ээ, бид ийм сайхан л гэдэг. Хөрөнгө оруулаач гэж баахан гуйчихаад, оруулангуут нь хажиглаад, хөөгөөд явуулчихдаг тогтолцоотой. Хуулиа өөрчлөнгүүт хөрөнгө оруулна гэж байхгүй. Хуулиа мөрдөх эсэх гэсэн эргэлзээ бий. Дэлхий нийтээр цахим ертөнц хүч түрсэн энэ цагт уул уурхай хариуцдаг сайд нь хэн юм. Хөгжлийн сайд нь хэн бэ гэдгийг бүгдийг нь мэдчихэж болж байна.

Тэгээд Монгол эрсдэлтэй тул хөрөнгө оруулахгүй гэдэг. Тэгэхээр урд хөршөөс өөр хөрөнгө оруулагч бидэнд олдохгүй. Урд хөрш дэлхий даяар хөрөнгө оруулж байгаа. Өвөр монголчууд Хятадын “хайрын тэврэлт” хүнд гэж ярьдаг.

–Тэр нь юу гэсэн үг юм бэ?

-Бороохой далайгаад байвал хүн бүр эсэргүүцээд, ядаж л мод далайгаад сөргөдөг юм байна л даа. Харин хөрөнгө оруулаад, гараас нь атгаж, далыг нь алгадаад үндсэн асуудлыг мартагнуулж байгааг “хайрын тэврэлт” гээд байгаа юм. Одоо хайрын тэврэлт Монгол руу хандсан.

–Ц.Нямдорж гишүүн та хоёр нэлээдгүй маргалддаг хүмүүс. Нууц гэрээг ил болголоо гээд байсан. Тэр гэрээнд яг юу туссан байсан юм бэ?

-Гэрээ биш санамж бичиг. Гэхдээ нууцлалын зэрэгтэй гэрээнүүдийг үргэлж л хийдэг. Нууцын зэрэглэлтэй гэрээг Хуульзүйн сайд нь дэлгэнэ гэдэг тухайн хүний өөрийнх нь шийдвэр биш байх. Бусад орнууд гэхэд цэрэг дайныхаа төсөвт зарладаг нэг тоотой, зарладаггүй бас нэг тоотой байдаг. Хоригдол, цагдаа, армийнхаа тоог ч хэлдэггүй. Нууц юм байх шаардлагатай. Нууцалсан юмаа хэвлэлээр зарлахын зорилго нь хөрөнгө оруулагчдын эргэлзээг төрүүлэхэд чиглэгдэж байгаа юм.

Танай кабинетын сайд чинь яахаараа нууцлалын зэрэгтэй санамж бичгээ ил болгоод байдаг юм гэх жишээтэй. Тэгээд хөрөнгө оруулалтдаа эргэлзсэн, түдгэлзчихсэн.

–Манай орон нуух зүйлсээ нууц чигээр нь авч явж чадаж байна уу?

-Миний бодлоор чаддаггүй. Эсвэл нуух юмгүй болчихсон байх.

–Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтцэд өөрчлөлт оруулна гэж байгааг харсан байх…

-Ерөнхийлөгч УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болохгүй тухай ярьж байхад л энэ саналаа оруулж ирэх байсан юм. Дагуулж тонгорох гэдэг аятайхан шийдэл болох байлаа. Одоо бол ниргэсэн хойно нь хашгирах боллоо. Энэ тухай би хавар бүлгийн хурал дээр ярьж л байсан. Ерөнхийлөгч санаачилга гаргасан дээр нь бид асуудлаа шийдэж бүтэцдээ өөрчлөлт оруулбал дээр гэж зөндөө хэлсэн. Тэр үед дэмжээд явсан бол одоо ингэж давхар ажил болохгүй. Одоо 76 сайдтай боллоо ч, есөн сайдтай болоод ч нэмэргүй.

–Ерөнхий сайдын мэдэгдэл яг юуг өгүүлсэн бол?

-Мэдэхгүй. Бас л нэг заль байгаа биз. Зальтай хүнийг зөв дүгнэх ч хэцүү шүү дээ.

–Засгийн газар цаашид хэрхэн ажиллабал үр дүнтэй байх юм бол. Төсөв хэмнэх үүднээс яамдаа цөөлж байна?

-Нэг их мөнгө хэмнэгдэхгүй ээ. Бид үйлдвэрлэгч биш. Эдийн засгийн бүтцийн хувьд урд хөршөөс 70-80 хувь хараат, нефтиэ 100 хувь Оросоос авдаг. Сохор, доголон, элэг муутай, хагас харвачихсан хүн шиг эдийн засагтай байгаа цагтаа юу ч олохгүй, олигтой хэмнэлт ч гарахгүй. Түр аргацаах маягийн мэх л гэж харагдаж байгаа. Та хүүхэдтэй юу.

–Байгаа…

-Нэг зүйл хэлье. Та хүүхдээ Сайншандын ширэмний үйлдвэрт ажиллуулна гээд эртнээс бэлдэж болно. Гэтэл одоо удаан хугацааны бодлого байхгүй болохоор тэнд үйлдвэр баригдах нь тодорхойгүй, ямар үйлдвэр байх нь ч эргэлзээтэй. Тэгэхээр та хүүхдээ ямар мэргэжилтэй болгох вэ. Сэтгүүлч болгоё гэхээр өөрөө сэтгүүлч ямар байдгийг мэднэ, болгохгүй. Орон сууцны асуудлаа яаж шийдсэн бэ, та.

–Монгол гэртээ л амьдарч байна.

-Бодитоор одоо орон сууцтай болох хоёр зам бий. Та гэнэт спортоор хичээллэж олимп, дэлхийн аварга бол. Тийм боломж бий юу.

–Одоо ч хэцүү биз дээ?

-Цалингаа хураагаад орон сууцанд орох уу. Үгүй. Тэгэхээр таны ирээдүй яах вэ. Тан шиг мянга мянган залуучууд байгаа. Энэ хүмүүсийн аав, ээж нь санхүүгийн боломжтой бол нийлж хамжиж байж орон сууцны зээлд хамруулна. Эсвэл аав, ээжийнхээ нэг өрөөнд амьдар. Таны мэргэжил борлогдохгүй бол та юу хийх вэ.

–Ямар нэг юм хийж л таарах байх даа…

-Юу хийх чинь ч тодорхойгүй. Тэгэхээр ажлын байр байхгүй бол орон сууц байхгүй. Орон сууц гэдэг миний л хувьд мөрөөдөл байсан. Олонхи хүмүүсийн хувьд ч тийм байгаа. Сайд байсан Х.Баттулга намтайгаа тэмцээд байгаа юм биш. Олон хүнийг ажилтай болгох, орон байртай болгохын тулд олигтойхон санаачилга гарга, ажил хий гээд шахаад л байгаа юм. Орон сууцжуулалтыг дан ганц моргейжээр шийдэх албагүй. Өөр боломж байгаа. Манай нөхцөлд 8-10 хувийн зээл иргэдийн боломжид нийцэхгүй, олныг хамарч чадахгүй гацаад байна. Бидний судалгаагаар бол жилийн 2-3 хувийн хүүтэй зээлээр богино хугацаанд орон сууцжуулах боломж бий гэдэг нь тодорхой болсон.

–Тийм гэж үү. Яаж 2-3 хувийн хүүтэй зээлд хамрагдах вэ?

-Аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн, хотожсон орнуудын моргейжийн урт хугацааны зээл монгол хүнд төдий л бууж өгөхгүй байна. Манайх шиг нүүдлийн соёл иргэншлээс суурин иргэншилд шилжиж байгаа улсад богино хугацаанд жилийн 2-3 хувийн хүүтэй орон сууцны зээлд хамруулах боломж бий гэдэг нь судалгаагаар гарч ирсэн зүйл.

–Засгийн ажил явах нэг түлхүүр Засаг өөрөө тогтвортой байх ёстой. Харин хүн нь бол төдий л онц биш юм гээд байгаа?

-Энэ үнэн. Засаг тогтвортой байх ёстой. Гэхдээ тогтвортой байх ёстой гэчихээдтогтворгүй болгох үйл ажиллагаа явуулаад байж болохгүй. Өнөөдөр АН, Шударга ёс эвсэл Их хуралд олонхи. Тиймээс хөгжлийн урт хугацааны концепциудаа ядаж батлаад авах юм бол хөрөнгө оруулагч нарт тодорхой болно. Төмөр зам, хүнд, хөнгөн үйлдвэр, ХАА, газар тариалан, хот, хөдөөгөө ингэх юм байна гэдэг нь тодорхой болчихоор та болон таны хүүхдийн ирээдүй тодорхой болно.

–АН Засагт гарах гэж хэд хэдэн сонгуулийн нүүр үзлээ. 2016 оны дараагийн сонгууль эхлэхэд АН Монгол Улсад юу үлдээсэн байх вэ?

-Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр гэж бий. Түүнийгээ л хийж хэрэгжүүлсэн байх хэрэгтэй.

–Мөрийн хөтөлбөр хэрэгжиж чадаж байгаа юм уу?

-Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоног гэж зарласан. Тэрний тайланг хэлэлцэх үед л тодорхой харагдах болов уу.

–Та Монголын томоохон бизнесмений нэг. Бизнесийн салбараас улс төрд хөл тавьсан. Бизнес эрхлэгчдийн нөхцөл байдал ямар байгаа вэ?

-Хүнд байгаа.

-100 хоногт эдийн засагт ямар өөрчлөлт гарав гэдгийг Ерөнхий сайд Их хуралд тайлагнана. Та юу гэж харж байгаа бол?

-Сайхан цаасан тайлан л гарна. Улс төрчдийн ганц чаддаг ажил нь зузаан цаасан тайлан уншина, хийнэ гэж ярьж байгаа ажлыг хийчихсэн гэж ярина. Бүр хийчихлээ гэж хөөрч тэмдэглэнэ. 25 жил ингэж явлаа. Бид аман улс төрчдөөс аль болох хурдан татгалзаж, ажил хэргийн улс төр лүү орох хэрэгтэй.

–Та сайдын суудлаа өгснөөс хойш төдий л чуулганд сууж харагдсангүй. Чуулганд суухгүй байх шалтгаан байна уу. Та цаашид улс төрд ямар бодлого баримтлах вэ?

-Ардчиллын анхдагч байгууллага МоАХ-ны даргын хувьд өнгөрсөн 25 жилийн үр дүнг хоёр хөршийн айлчлалын үеэр мэдэрсэн мэдрэмжээ дээр хэллээ. Бид хол хоцрогджээ, өрөндөө баригдлаа. Тиймээс улс төрийн намууд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд байсан хүмүүс цугларч ард түмнээсээ ядаж уучлалт гуйчихмаар байгаа юм. Дараа нь хөгжлийн бодлогоо маш тодорхой болгох шаардлагатай. Хийсвэр зүйл ярихгүй. Хөгжил чинь цөөхөн юмнаас л хамаарч байгаа. Газрын доорх баялаг, газар дээрх баялгаа яах юм. Хүн, аж үйлдвэрээ яах юм гэсэн тодорхой зүйлүүд бий.

–Таны хэлснээр ард түмнээсээ уучлалт гуйчих ухамсартай, зүрх зоригтой хүн гарах уу?

-Хэвлэл мэдээллийн та нар гуйлгаж чадна шүү дээ.

–Танай намын фракц хоорондын зөрчлүүд ажил явуулах боломжийг хаагаад байгаа юм биш үү?

-Үгүй. Фракцуудын зөрчил шашин хоорондын мөргөлдөөн шиг нийцэшгүй зүйл биш л байхгүй юу. Фракцуудыг бүгдийг нь сайдтай болголоо. Үр дүн л харагдахгүй байна. Жишээлбэл, Соёл, спорт аялал жуулчлалын яамыг шинээр байгууллаа. Тэглээ гээд урлаг, спортынхон сахил хүртээд шал дордлоо л гэж байгаа.

–Та Засгийнхаа эсрэг байр суурийг илэрхийлээд яваад байх юм уу?

-Засаг нь ажил хийхгүй, сөрөг хүчин нь байхгүйтэй адил байхаар өөр яах юм. Засаг нь ажил хийгээд гялалзаад байвал даган баясаад л явах байх даа.

–АН-д Монгол Улсыг хөгжүүлэх сэтгэхүй байна уу?

-Ганцхан Ардчилсан нам биш. Бүх намуудад хамаатай асуулт байна. Сонгуулийн үеэр нэг юм амлаж зурагтаар ярина, рекламаа цацна, сонгууль өгнө. Дараа нь мартагдана. Энэ хооронд гэр бүл, фракцууд таргалдаг. МАН ч гэсэн адилхан байсан бус уу.

–Таныг далай ламтай нэвтрүүлэг хийсэн гээд нэг хэсэг шуугив. Тэр нэвтрүүлгээ хэзээнээс олны хүртээл болгох вэ. Далай багш ирнэ гэж байгаад больчихлоо?

-Германы Хамбург хотод Европын буддын шашинтнуудтай уулзалт хийсэн юм билээ. Тэр үеэр нь бид цаг аваад “Монгол тулгатны 100 эрхэм” нэвтрүүлэгт оруулахаар болсон. Далай гэдэг чинь монгол үг. Далай лам гэдгээрээ дэлхий даяараа алдаршсан. Далай лам тусгаар тогтнолоо алдчихсан нэг хүний төлөөлөл шүү дээ. Тэр хүнээс яриа авсан юм. Далай лам Монголд ирж чадахгүй болсон нь урд хөршийн айлчлалтай холбоотой. Уг нь манайхан ир гэж урьчихаад Хятадын дарга ирнэ гэхээр таг болсон. Ядаж жилийн ажлаа төлөвлөчихөөд урихад яадаг байнаа гэсэн бодол төрсөн. Нэвтрүүлэг хэзээ гарахыг “Hero”-гийнхон мэднэ. Би нэвтрүүлгийн хөтлөгчөөр орсон.

–Хоёр орны Төрийн тэргүүний айлчлал Монгол Улсад юуг үлдээсэн бэ?

-Хөршүүд та нар юмаа тодорхой болгоо л гэлээ. “Засаг нь солигдохоор л өөр болчихдог. Ерөнхий сайд, Гадаад харилцааны сайд, Ерөнхийлөгч нь дор бүрнээ өөр юм яриад явдаг нь харилцаанд хүндрэл учруулж байсныг тодруулж өглөө.

–Хятадын даргын айлчлалын цувааг сөрөөд гурван хүн гүйж явсан зураг цахимаар цацагдсан. Тэр та мөн үү. Хөдөлгөөн хорьсон байхад гүйж байгаа зураг содон л харагдана лээ?

-Тийм ээ. Би өглөө болгон гүүр давж гүйдэг. Гүйж байгаад л таарчихгүй юу.

–МоАХ цаашид ямар бодлого барьж ажиллах вэ?

-Урт, удаан хугацааны хөгжлийн бодлогыг шахна.

–Та нар өөрсдийн зүгээс гаргасан хөгжлийн бодлого байгаа юу?

-Бүгдээрээбайгаа. Хөдөө, сум, хүнс, ноос, ноолуур, хүн, дэд бүтэц, автозам, төмөр зам, боловсруулах үйлдвэр, нийслэл, дагуул хотуудаа яах вэ гээд бүгд байна.

–Аж үйлдвэрийн томоохон паркийн ажил таныг ҮХАА-н сайд байхад эхэлсэн. Юу болж байгаа бол?

-Бас л санхүүжилтээс болж зогссон. Судалгаанууд нь нилээд хийгдсэн.

–Энэ улсыг цаашид хэрхэх вэ?

-Монгол Улсад баялаг хангалттай, нутаг хангалттай, хүн ард нь авхаалжтай, чадвартай. Хоёр сая 900 мянган хүнтэй хирнээ сагсан бөмбөгөөр олон сая хүнтэй орнуудын багтай тэнцүү л үзэж байна. 50 гаруй сая малтай, цэрэг дайны зардал гээд хийрхээд байх шаардлагагүй. 1.5 сая км квадрат газарт өчнөөн нөөцтэй ийм сайхан өгөгдөлтэй улс яагаад хөгжихгүй байгаа юм. Ийм баян, шашны зөрчилдөөн байхгүй тийм амгалан тайван улс. Энэ бол эдийн засагт нэн таатай нөхцөл, зүгээр л гайхамшиг. Дээр нь баялаг уламжлал, өв соёл, түүхтэй, боловсролтой иргэдтэй байна гэдэг ховор боломж. Гэтэл25 жил гацаагаад, унтуулчихлаа. Тиймээс улс төрчид нь ард түмнээсээ уучлалт гуйх цаг нь болсон.

–Уучлалт гуйчихаад яах вэ?

-Манайхан эхний ээлжинд 25 жилийн тогтвортой хөгжлийн бодлогоо гаргаад гадны хөрөнгө оруулагчдад мессэж болгон өгөх хэрэгтэй. Түүний дараа томоохон бизнесүүд сэргээд ирэх юм. Үүний гүйцэтгэлийг Монголын компаниудаар хийлгэх нь зүйтэй. Ингэснээр дундаж давхарга босоод ирнэ. Монгол Улсын дундаж давхарга өндийгөөд ирвэл ажилгүйдэл багасна. Чинээлэг дундаж давхарга хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч юм. Түүнчлэн төрийн өмчит компаниудыг аваад явчих топ менежерүүдийг уриад ажиллуулах зайлшгүй шаардлага байна. Одоогийн тогтолцоо нь ялсан нам нь өөрсдийнхөө нэг хүнийг тавьдаг буруу жишиг тогтоочихлоо. Тэр хүн нь эдийн засгийн мэдлэггүй ядаж IPO гэж юу байдгийг мэдэж байгаа юм уу. Үүнээс болоод төрийн өмчит компаниудын ажил явахгүй байна. Засгийн зүгээс топ менежерийг тавих хэрэгтэй. Гэхдээ Засаг төрийнөмчит компанийн ажилд оролцохгүй байх юм. Төр оролцсоноос болж төрийн өмчит компани ашиггүй ажиллаад байна. Ялсан нам хүнээ тавьдаг биш мэргэжлийн хүнийг нь тавьж чаддаг болчихвол нам, улс төр рүү тэмүүлдэг хүмүүс багасч бизнесийнхэн улс төр рүү бус бизнестээ анхаарал хандуулаад явчихна. Засгаас тэр тухайн чигийнх нь мэргэшсэн менежерийг урьж авчраад хоёр жилийн дотор ашигтай ажиллуулж чадах уу гэдгийг нь асуу. Чадна гэвэл улс төрд мөнгө өгөхгүй ганцхан компаниа хөл дээр нь зогсоо гэдгийг нь хатуу сануул. Төрийн өмчит компаниуд улс төр хийгээд байвал явахгүй гэсэн үг. Ийм их баялагтай манайх шиг орон хоёр жилийн дотор босоод ирэх бүрэн боломж байна.

Э.ЭНХБОЛД

Бударгана бужигнуулан давхисаар бид Хамрын хийдийн өвөр бэлд дөрөө мултлав. Хойд шамбалын орноо зорин ирсэн хэн бүхний адил бэлээс дээш гороолон явсаар өөдөөс цоо ширтэх “бурханы мэлмий”-тэй харц тулгарахуйд нар тэнгэрийн баруун хаяанд тулаад, эцэж туйлдсан мэт улбар туяа татуулан алгуурхан доошилж байв. Тэнд үзэж мэдэх зүйл их ажээ. Хаалга үүдээр нь орохоос эхлээд бэрдийн аманд гэм нүглээ наминчлах зэрэг нь анх очиж буй хүнд өвөрмөц содон мэдрэмж төрүүлнэ. Манай аяллын багийнхан нар шингэхээс урьтаж энергийн овоонд мөргөөд, Наран зүг гараа өргөн ёслох зуураа “Үлэмжийн чанар”-ыг хоолой түрэн дуулахад улбар наран уулын цаагуур шингэхээ азнах мэт чагнаархах агаад биднийг хийдээс мордох хүртэл үл жаргав. Сайхан зүйл, хүч энерги гэгч ийм л ид шидтэй байдаг байх гэж бодогдсоор байлаа.

Гэвч энэ бол манай аяллын багийнхны гол зорилго биш. Харин ургахын улаан нарыг Дарьганга нутагт угтан сүслэх, сүрэглэн чуулах хунгийн ганганаатай ганган цагаан нуурыг үзэж, сонсох байлаа.

Сүхбаатар аймгийн аялалд явахаар цугласан жуулчид, хэвлэл мэдээллийнхэн Улаанбаатар хотоос “Нью Жуулчин” ХХК-ийн гурван автобусанд хуваагдан суусан билээ. Харин манай автобусандАИХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга, УИХ-ын дэд дарга асан төр нийгмийн зүтгэлтэн Ж.Гомбожав, Геологи, уул уурхайн сайд асан, доктор Ч.Хурц, Элчин сайд асан Л.Чулуунбаатар нарын ахмад сэхээтнүүд гэр бүлийн хамтаар “Ганга нуурын чуулган 2014” түүх соёл, байгаль экологийн төсөлт арга хэмжээнд оролцохоор нутгийн зүг жолоо залж, хараа цуцам уудам талын дундуур сэтгэл тэнүүн яваа нь илт. Ч.Хурц гуай Сүхбаатар амгийн Халзан суманд төрж өссөн хүн бол, өдгөө Сүхбаатар аймгийнхаа нутгийн зөвлөлийн даргаар ажиллаж буй Л.Чулуунбаатар гуай Онгон сумын хүн аж. Тэд төрсөн нутгийнхаа талаар ам уралдан залуу сэтгүүлчдэд ярих агаад нэг нэгнийхээ дээр гарах гэж мөчөөрхөн Халзан-Онгон, Онгон-Халзан гэсэн яриа багагүй маргаан дэгдэнэ.Харин тэднийг Ж.Гомбожав хөндлөнгөөс ажиж сууснаа “Онгон, Халзан хоёулаа л Дарьганга нутгийн сум байтал маргаан шуугиан болгоод буруу зөнөж байна даа энэ хоёр” хэмээн шоолж, зарим үед хооронд нь хөөрхөн толхилцуулах санаа шидчихээд жуумалзан суух бөлгөө. Тэр их талыг ингэж л дуутай шуутай, хөгжөөнтэй туулахаас өөр яах билээ.

Дорноговь аймгаас цааш дан шороон замаар, хийлийн зурвасын дагууявав. Замдаа хэд хэдэн хэлийн застав дээр саатан нэвтрэх зөвшөөрөл хүлээх зуураахээрийн хоол идэж, ахмад сэхээтнүүдийн сэтгэлийн үгийг сонсоно. Өмнө зүгт хараа сунгахын төдийдхилийн зурвас сунайн үргэлжлэх агаад тэрхэн мөчид “Торгон хилийн минь эмзэг зурвасны цаана

Тортог суугаагүй эх орны минь сэжүүр

Амаржих гэж байгаа эхийн хормой шиг намиалж

Алтан харганатай толгод нь өндөлзөнхөн байна аа.” /Б.Л “Хил дээр бичсэн шүлэг”/ гэсэн мөрүүд бодолд харван орж, самсаа шархираад ч байх шиг.

Тийн явсаар бид Дарьганга суманд нар шингэсэн хойно буудаллав. Дарьгангын түүх соёл, аялал жуулчлалын нэгдсэн хөтөлбөрийн хуваарийн дагуу энэ сарын 21-ний орой”Ганга нуурын чуулган 2014″ аялал жуулчлалын өдрүүд албан ёсны нээлтээ хийв.

Хэдэн үедээ уянгалсан жаахан шаргын домог

Хээрийн салхинаас сонсогдох эцэг өвгөдийн шивнээ

Хэзээ ч дайсан халдашгүй хана хэрэм нутаг

Хэн бүхэнд алдашгүй миний сайхан Дарьганга... /О.Д/ хэмээн ёслол төгөлдөр дуурсах нээлтэд Соёл Яруу Найргийн Академийн тэргүүн Г.Мэнд-Ооёо, Аймгийн засаг даргын тамгын газрын дарга, Зохион байгуулах ажлын хэсгийн дарга Ц.Лхамсүрэн, Соёл спорт аялал жуулчлалын яамны зочид төлөөлөгчид оролцов.

Нээлтийн үеэр анх удаа зохион байгуулагдаж байгаа “Ганга нуурын чуулган 2014” түүх соёл, аялал жуулчлалын өдрүүд нь жил бүр уламжлал болон зохион байгуулагдах бөгөөд дарьгангачууд өөрийнөв соёл, ёс уламжлалаа сэргээх, байгаль экологийнхоо өвөрмөц содон тогтолцоог хадгалах замаар аялал жуулчлалын хугацааг уртасгах, хөгжүүлэх хөшүүрэгдэх цогт үйл ажиллагааг зохион байгуулж байхааалбаны хүмүүс зарлан мэдэгдсэн юм.

Энэхүү үйл ажиллагааны­хаа хүрээнд тэд “Наран тахилга” үйлдэж, “Яруу найргийн найр” хийж, “Дарьганга нүүдэлчний өв”-өө сурталчлан таниулах, “Дарьгангын уугуул өв соёл”-оор сумдын үзэсгэлэн гаргах зэрэг олон олзуурхууштай үзвэр үйлчилгээг зохион байгуулжбайлаа.

“Ганга нуурын чуулган 2014”-ийн нээлт болсон орой одод тэрүүхэн дээртодоос тод ярайн үзэгдэх агаад Шанага долоо од ч Дарьганга нутгийн аль нэгэн нуураас ус хутгах гэж байна уу даа гэмээр ойрхон нь нэн сонихон. Тал нутагт одод түгэх нь хүртэл тэмтрээд үзчихмээр ойрхон санагддаг аж. Цаг агаар ингэж сайхан таарсан тул хоёр хоногийн дараа болох ёстой байсан “Долон бурхан” одыг тахих ёслол болж, шашны зан үйл үйлдэв. Энэ шөнө манай аяллын багийнхан Дарганга сумаас холгүйхэн Холбоо нуурын дэргэд байрлах хүүхдийн зуслангийн байранд байрлан амарцгаалаа.

Ургахын улаан нар алсын уулын цаанаас шагалзан байхуйд харах гэж яарч догдолж байсан Алтан-Дарь-Овооноо харц өргөлөө. Оройдээрээ том овоотой дүнхгэр хайрхан аж. Баруун бэлд нь нутгийн зон олон, лам хуврагууд нар тахих зан үйл үйлдэцгээж гараа өргөн зэрэг зэрэг хурайлахад нар хөөрөн мандаж алтан цацрагаараа хэн бүхний тэргүүнийг адиславай.Ийнхүү дарьганга эрчүүд Алтан-Дарь-Онооноо мөргөхөөр дээш өгсөж харин үндэсний дээлээ өмссөн Дарьганга бүсгүйчүүл овооны бэлийн суврагыг тойрон идээ будааныхаа дээжийг өргөмөгцөө бэлд нь очиж бохирон суугаад сунаж мөргөцгөөх аж. Дарьганга эрчүүлийн араас жуулчилж яваа залуус, сэтгүүлчид дагалдлаа. Монгол Улсын Төрийн тахилгатай цор ганцовооноо мөргөнө гэдэг дарьганга нутагт анх ирж байгаа жуулчид, залуусын хувьд аз завшаан. Орой дээрээ алтан ганжиртай том овоог гурав тойрч мөргөөд, идээ будаа өргөж, арц хүж уугиулан сүслэснийхээ дараа эрчүүл нэгэн дуугаар уухайлахад Дарь овооны баруун урд зүгт байх Дуут нуур даган түрж уухайлах мэт сонсогдов. Талын цуурай гэж байдаг бол тэр нь ч юм уу, эсвэл Дуут нуурын тогтоц нь дуу авиа үүсгэдэг юм уу ямартай ч овоон дээр гарсан дуу авиа чимээ бүхэн солонгорон сонсогдоно. Бидэнтэй хамт овоонд гарсан СУИС-ийн Морин хуурын тэнхимийн багш овоон дээр хуурын татлага тоглоход тэртээ овооны гол цэгээс хойш урагш сунаж тогтсон дүнхгэр нурууны өмнө хойд үзүүрт дүүрэн сонсогдож байна лээ.

“Дуут нуурыг дуулдаг гэлцдэг

Дуундаа уяраад уйлдаг гэлцдэг

Домог яриа нь хачиргүй л байна даа

Долоон хэлээр нуур дуулж байна” хэмээх дууны ая дан сэтгэлд нэг л эвлэгхэн орж ирээд аялан дуулмаар санагдаж байлаа.

Г.ЛХАГВАДОРЖ

Эдийн засгаараа дэлхийд эхний наймд, Азидаа гуравт ордог Солонгос улсын ерөнхийлөгч Пак Гынь Хе саяхнаас нэг шинэ бодлого хэрэгжүүлж эхэлжээ. Пак генералын охин ажилгүй иргэдээ ажилтай болгохын тулд үйлдвэрүүдийнх нь гол ажлыг нугалсаар ирсэн гадны иргэдийг нутаг буцаах аян өрнүүлж байна. Өмнө нь үйлдвэр гэх мэт хүнд хүчир ажил сонирхдоггүй байсан хангүгчүүд сүүлийн үед эдийн засгийн байдлаас болжидэвхтэйгээражил хайх болжээ. Солонгосчуудын ажил хийх сонирхол, төрийн тэргүүнийх нь бодлого монголчуудад нөлөөлж эхэлсэн гэнэ. Хууль бусаар ажиллаж байгаа бол баригдах эрсдэл өндөр болсон гэж тэнд ажилладаг монголчууд ярьж байна. Хараар амьдардаг нутаг нэгтнээбарьж өгвөл 500 мянган воны шагнал амлах болсон нь баригдаж нутаг буцах иргэдийн тоо өсөхөд нөлөөлжээ. Сүүлдээ гудамжинд монголтойгоо таарахаар дуугарахгүй зөрөх хүн олон болсон гэнэ. Албан бус тоогоор Солонгост 30 мянга орчим монгол хүн амьдардаг юм байна.

Иргэд нь ажилгүй орлогогүй байгаад бухимдсан төрийн бус байгууллагууд гадаад ажилчдыг улсаасаа гаргах хөдөлгөөн өрнүүлж эхэлжээ. Бүр хууль бусаар ажил хийж буй оюутнуудыг ч үзэхээ байсан бололтой. Саяхан гэхэд Илсанд тайз засаж байсан долоон монгол оюутан “Хууль бусаар ажиллаж байгаа гадаад оюутнуудыг нутгаасаа гаргая” гэсэн бичиг барьсан хөдөлгөөнийхөнд баригдаж нутаг буцжээ. Оюутнуудын тухайд хууль бусаар цагийн ажил хийж байгаад баригдвал хамгийн гайгүй шийтгэл нь нэг сая вонны торгууль юм байна. Ихэнхдээ л сургуулиа орхиод нутаг буцахаас аргагүйд хүрдэг байна. Баригдсан оюутнуудын олонх нь сургуулиа төгсөхийн тулд “харладаг” аж.

Солонгост суралцдаг оюутнууд долоо хоногт 20 цаг ажиллах эрхтэй гэнэ. Ажиллах газартайгаа гэрээ байгуулж, имегрэшнээр тамга даруулсан нөхцөлдбол асуудалгүй. Цагийн хөлс нь дунджаар 5210 вон гээд бодохоор долоон хоногтоо зуу гаруй мянган вонн халаасалчих боломжтой юм билээ. Сонирхуулж хэлэхэд нүүлгэлтийн ажил дээр бусад улсын иргэд монгол залуустай өрсөлдөөд байдаггүй аж. Хүч шаардсан ажил учраас Сөүлд гэхэд л гурван монгол залуу нүүлгэлтийг нь хариуцан ажиллаж, монголчуудыгаа ажлаар хангадаг юм байна.

Хангүгчүүд Солонгос үсгийгзохиосон Сэжун вангаа үндэстнээрээ хүндэтгэдэг нь юухнаас ч харагдах юм. Сөүлийнхээтөвд хөшөөг нь сүндэрлүүлж, дүрийгньмөнгөн дэвсгэрт дээрээ мөнхөлжээ. Тавинмянгатын дэвсгэртээ хүртэл Сэжун вангийн ээжийнх нь зургаар чимжээ. Сайн хүү төрүүлж, өсгөж, хүмүүжүүлсэн гэж тэр. Солонгос үсгийг зохиосон энэ эрхмийн шавийнх нь зураг бас мөнгөн дэвсгэрт дээр нь дурайж байна. Мөнгөн дэвсгэрт дээрээ гуравхан хүний хөргийг онцолсон нь сая дурдсан гурав.

1910-1945 онд Японы хаант улсын эзэмшилд орж байсны ул мөр өнөөдөр ч байдаг юм билээ. Хөх толботой хүүхэд төрвөл манай хүн гэж хөл хөөр болдог гэнэ.Харин хөх толбогүй төрвөл япон цустай гээд таагүй хандах нь тийм ч гайхахаар үзэгдэл биш аж. Гэхдээ Солонгосын эдийн засгийн хүчирхэгжлийн нэг том шалтгаан нь1965 онд Японтой харилцах харилцаагаа хэвийн болгосон нь гэж судлаачид ярьдаг. Энэ үеэс гадаад худалдаа, хөрөнгө оруулалт их хэмжээгээр нэмэгдсэн гэдэг.

“ӨВЛИЙН ХАЙРЫН ДУУ”-ГААР ЖУУЛЧЛАЛАА ХӨГЖҮҮЛСЭН АРАЛ

Солонгос руу аялах дуртай, аялал жуулчлалыг нь тэтгэдэг гол үндэстний нэг нь япончууд. Япон жуулчдын ихэнх нь хөгшчүүл. Тэднээс мөрөөдлийг нь асуухад ихэнх нь Солонгосын олон ангит киноны зураг авалт хийсэн газарт очиж зургаа авахуулах хүсэлтэй гэж хариулжээ. Зүгээр ч нэг тэнэмэл яриа биш, судалгаа хийсний эцэст гарсан хариу гэнэ. Ер нь солонгос кинонд хамгийн дуртай улс нь Японы эзэгтэй нар бололтой.”Ханжин” гэж Солонгостоо хоёрт бичигддэг аяллын компанийн анхнымонгол жуулчны нэг нь болж Сөүлд тав хоног саатахдаа япончуудын Солонгосыг зорьдог нэг том шалтгааныг мэдэж авсан нь энэ. Аяллын хөтөч маань Сони гэж гуч гаруй насны бүсгүй. Аяллын эхний өдөр бидэнд Нами арлаа сонирхуулав. Сөүлээс цаг гаруй явж байж хүрэх энэ аралд дайны цагт нь Нами гэдэг жанжин амьдарч байж. Япончууд очих дуртай учраас энэ газрыг аяллын маршрутдаа багтаажээ. Азийн улс учраас япон жуулчдын очих дуртай газрыг сонгосон гэж хөтөч бүсгүй тайлбарласан. Энэ арлыг өмнө нь хэн ч мэддэггүй байж. “Өвлийн хайрын дуу” олон ангит киноны зураг авалтыг хийснээс хойш түм түжигнэж бум бужигнасан олны хөлийн газар болжээ. Япон жуулчид очихоороо дуу алдаад жигтэйхэн догдолдог гэнэ. Киноны гол дүрийн баатрууд энэ газаранх удаа үнсэлцсэн, үүгээр зугаалсан, унадаг дугуй нь энэ байна гэж ирээд хөтчийн ярьж буй тайлбар бүхэн “Өвлийн хайрын дуу”-тай холбогдох юм. “Өвлийн хайрын дуу” л энэ арлыг хөгжүүлжээ.

Биднийг тэнд байх цаг гаруйн хугацаанд арал руу ирэх хөлөг онгоц бүр дүүрэн хүнтэй байсан гэхээр Нами арлыг хамаардаг Чүнчон хотын төсөвт эндээс багагүй мөнгө төвлөрдөг бололтой. Сөүлийн төвд байх хааны ордон XIII зууны үед баригдсан янзаараа. Ийм ч учраасжуулчдыг татдаг гол газрын нэгд зүй ёсоор ордог байна. Сөүлээс цаг орчим явах зайд тэр үеийнтосгоныг яг тэр хэвээр нь барьсан нь ч анхаарал татахаар санагдсан.Сонигийн тайлбарласнаар “Жангүм” киноны зураг авалтыг хийсэн энэ хуучны тосгонд Солонгосын олон ангит түүхэнкиноны зураг авалтыгхийдэг юм билээ. Мөн л япончуудын ирэх дуртай газар. “Энд ирсэн хүмүүсийн үзэх дуртай зүйл нь олсон дээрх үзүүлбэр. Амьд үзүүлбэр учраас 50 мянган воноор сонирхуулдаг” гэж Сони тайлбарлав. Тухайн үеийн олсон дээрх үзүүлбэрээ яг тэр хэвээр нь авч үлдэж чадсан нь жуулчдаас мөнгө “саах” томоохон үзүүлбэр болж чаджээ.

“САМСУНГ”-ИЙН ЗАХИРАЛ АВТОБУСААР АЖИЛДАА ЯВДАГ

Нийтийн автобусаар биш л дээ. Өөртөө зориулж автобус худалдаж аваад жолоочтойгоо хоёулхнаа ажил руугаа автобусаар сүнгэнүүлдэг гэнэ. Арвангуравдугаар зууны эртний тосгон сонирхохоор явах замд Ганнам дүүргээр дайрсан юм. Баячууд нь амьдардаг, манайхаар бол Зайсан маягийн хэсэг. Гэхдээ нэг зүйлээрээ ялгаатай.Энд том компаниуд, голлох байгууллагууд нь төвлөрдөг юм билээ. Тэр утгаараа түгжрээ ихтэй. Автобусны замыг цэнхэр зураасаар зааглажээ. Суудлын машинууд хажуугийн эгнээнд түгжирч байхад автобуснууд бол саадгүй сүнгэнээстэй. “Самсунг”-ийн босс ийм шалтгаанаар үнэтэй, тансаг суудлын тэргийг биш автобусыг илүүд үзжээ. Ганнам дүүрэг байгуулагдсан түүх нь сонирхолтой юм. Манайд хэрэгжүүлэхэд ч болохгүй юмгүй санагдсан. Ганнам өмнө нь тариачдын ногоогоо тарьж амьжиргаагаа залгуулдаг эзгүй газар байж. Сөүлд хэт төвлөрөл үүсч замын түгжрээнээс эхлээд асуудал үүсэнгүүт шинэ хот байгуулъя гээд Мёндунд байсан том компаниудын оффисыг ийш нь нүүлгэж эхэлжээ. Том байгууллагууд нь төвлөрөөд ирэнгүүт тариачид газрынхаа үнийг өсгөж гэнэт баяжицгаасан гэнэ. Ганнамд газар үнэтэй байдгийн шалтгаан нь энэ аж. Газраар зогсохгүй үйлчилгээ нь ч өндөр өртөгтэй байдаг юм билээ. Сөүлийн төв Мёндунд 40-70 мянган вонд цадталаа хооллох бол Ганнамд сая воныг өдрийн хоолондоо зарах хэрэг гардаг гэнэ. Ер нь төв газраа амьдралын өртөг өндөр учраас Сөүлийн иргэд аль болох хотоосоо зайдуу амьдрах сонирхолтой болжээ. Сони гэхэд л Инчонд амьдардаг юм билээ.

ӨНӨӨДӨР Ч ДАЙНЫ БЭЛЭН БАЙДАЛД…

Өнгөрсөн хавар Солонгост сургууль дүүргэсэн Б.Болорчулуун Сонигийн яриаг бидэнд хэлмэрчилж явсан юм. Үе үе түгшүүрийн дохио зарлаж дайны байдалд байгааг иргэддээ сануулдаг нь эхэндээ сонирхлыг нь татдаг байж. Харин одоо бол хангүгчүүдтэй адилхан байдаг л зүйл мэт хүлээн авдаг болжээ. Хойд солонгосчууд дайрвал хамгийн түрүүнд доллар, гадаад паспорт, алчуур аваад метроны хонгилоор өөр хот руу дүрвэхийг зөвлөдөг гэнэ. Метрогоо ийм бодлогоор барьжээ. Шаардлагатай үед хэрэглэх усыг чтэндээ нөөцөлдөг гэнэ.

АМИА ХОРЛОГЧДЫН КЛУБ

Солонгосын хувьд амиа хорлолт санаа зовоосон асуудал хэвээр байгаа аж. Амиа хорлогчдын клуб хүртэл байдаг гэнэ. Цуглахаараа яаж амиа хорлохоо ярилцахын тулд ижил сонирхолтой хүмүүс нэгддэг талаар өмнө нь дуулсан ч Сонигоос сонсч байж л баттай гэдэгт нь итгэв. Амиа хорлохыг хүсэгчид сүүлийн үед зочид буудлын өрөөнд цуглаж байгаад хортой өвс үнэрлэн амьдралаас буцах нь ихэсчээ. Өрөнд ороод яах ч аргагүй болсон, шалгалтандаа унасан, зүгээр л амьдралаас уйдсан гээд элдэв шалтгаантай хүмүүс ингэж нэгдэж амиа хорлох болжээ. Өдөр бүр инээлдэж хөгжилддөг хөршийнхөө аз жаргалд атаархаад аминд нь хүрсэн гэх мэтих хотын стрессээс үүдэлтэй хачирхалтай хэргүүд ч мэр сэр гардаг гэнэ.

ЭРЭМБЭ, ДАРААГ ШҮТСЭН НИЙГЭМ

Хааны ордны зочин хүлээж авч, хуралдаан хийдэг үүдэн хэсгийг тайлбарлах үеэрээ Сони “Хааны хоёр талаарх хүмүүсийн суух дараалал нь нийгэмд эзэлдэг эрэмбээсээ хамаарна.Дээд тушаалын хүн нь хааны ойролцоо дээхэн талд, доод тушаалын хүмүүс доогуур хавьцаа сууцгаадаг байсан” гэж тайлбарлахад Болорчулуун хажуугаас “Одоо ч эрэмбэ их чухал байдаг” гэв. Оюутнууд гэхэд л нэг курсээр илүү л бол нас чацуу ч байсан хүндэтгэж харьцдаг гэнэ. Хэрвээ хүндэтгэж харьцахгүй бол өнөө хүнийх нь ойр дотнын хүмүүс хүртэл харьцахаа байдаг аж. “Дээд анги л бол хоолонд орсон ч хүндэтгэж харилцана. Усыг нь хийж өгнө. Хамгийн доор нь сууна. Солонгост хүндэтгэдэг хүндээ ус хийж өгдөг юм. Ажлын газраараа ресторанд орсон ч хамгийн залуу нь дороо сууж нөгөөдүүлдээ үйлчилнэ. Ажилд орлоо гэхэд ширээгээрээ хүртэл ялгарна. Албан тушаалынх нь эрэмбээс хамаарч ширээнийх нь хэмжээ хүртэл өөр байдаг” гэж Болорчулуун яриагаа үргэлжлүүлэв. Төр засгийнхаа шийдвэрийг хүлээж авахдаа ч энэ соёлоороо хүлээж авдаг аж. Нэгэнт гарсан шийдвэр л бол дагах учиртай гэсэн бичигдээгүй хуулийн уг үндэс нь хааны ордны жаягаас улбаалж амьдралд нь шингэсэн эрэмбэлэх ёстой нь холбоотой юм билээ. Тавиад онд Азийн хамгийн ядуу орны нэг байсан Солонгос ингэтлээ хөгжсөний гол шалтгаан нь ч энэ аж.

Японы захиргаанд байх үедээ байгалийн баялгийнхаа ихэнхийг олборлож дуусгасан энэ улс Солонгосын дайны үед бүрэн сүйрсэн гэж эдийн засагчид онцолдог. Жараад онд цэргийн эргэлтээр төрийн эрхийг авсан Пак Чон Хи ЗХУ-ын загвараар таван жил тутмын макро эдийн засгийн төлөвлөгөө гаргаж амжилттай хэрэгжүүлсэн нь ч амьдралд нь нэвт шингэсэн эрэмбэлэх ёстой нь холбоотой гэж учир мэдэх улс ярьдаг нь оргүй биш аж. Төр шийдвэр гаргасан тохиолдолддагах ёстой гэсэн хатуу итгэл үнэмшилтэй учраас бодлого гарлаа л бол хэрэгжүүлэхэдасуудал гардаггүй байна. Ердөө дөчхөн жилийн дотор газар тариалан, загас агнуурын орноос өндөр технологи бүхий аж үйлдвэржсэн орон болж хувирсаны, генерал ерөнхийлөгч нь “Хан мөрний эрэг дэх ид шид” гэж дуу алдсанынууц нь энд байх шиг санагдсан.Өнөөдөр Солонгосын эдийн засгийн үндэс нь автомашин, усан онгоцны үйлдвэрлэл гэдгийг уншигчид андахгүй. Өмнөд Солонгосын “Хюнда моторс”, салбар нь болох “Киа моторс” гэхэд л дэлхийн тав дахь том машин үйлдвэрлэгч. Усан онгоцны үйлдвэрлэлээрээ бол дэлхийд тэргүүлэгч. Ган хайлуулалтаараа эхний гуравт жагсдаг.Гар утас үйлдвэрлэлээрээ “Apple”-ийн хүчирхэг өрсөлдөгч нь “Samsung” гэдгийг цэнхэр гариг даяараа хүлээн зөвшөөрдөг. Дэлхийд ийм орон зайтай энэ улсын инфляци нь гурван хувь, Төв банкных нь мөнгөний бодлогын хүү хоёр хувь. Манайхаас арав дахин бага гэсэн үг. Үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт л үнийн хөөс байгаагаас биш бусад бараа бүтээгдэхүүний үнэ бодитой, тогтвортой гэдгийг дээрх статистикаас харчихаж болно.

Ц. БААСАНСҮРЭН

2010.08.12

Дундговь аймгийн төвийн арван жилийг 1975 онд төгсөгчид Ж.Наран­цацралтаараа бахархдаг. Эв нэгдлээ онцолдог юм билээ. Эдний ангийн 36 сурагч, 36 ертөнцтэй. 10-ын “Б” ангиас Монгол Улсын 19 дэх Ерөнхий сайд Ж.Наранцацралт төр­сөн юм. Нийслэлийн Баян­гол дүүргийн Засаг дарга Л.Амгалан, Барилга хот бай­гуу­лалтын яамны төрийн нарийн бичгийн дарга байсан Ц.Ганхүү, ОХУ-ын Г.В.Плехановын нэрэмжит Эдийн засгийн их сургуулийн Улаанбаатар дахь салбарын захирал Л.Дугаржав нарын олны танил төгсөгчидтэй.

Эдний ангийнхан таван жил тутамд уулздаг. 35 жилийн ойгоор нь уулзалтад ирэх ёстой 31-ээс 29 нь ирсэн гэхээр бас л өндөр ирцтэй байгаа биз. НМХГ-т ажилладаг Д.Ганбат Наранцацралтаа эхэлж дурсав. Л.Дугаржав “Наяа Ганбаттай их ойр. Үргэлж хамт явдаг. Ганбаа гээд хир халдаадаггүй байсан юм” хэмээн тайлбарласан л даа. Үргэлж хамт явдаг найз нь өөд болоход нь хүртэл хамт байж. Хамт явсан хоёр нь газар дээрээ өөд болсон ч Д.Ганбат харин сайн биетэй байсных уу, ус уух хувьтай байсан ч юм уу амьд үлдсэн юм билээ. Түүний хүндхэн дурсамж ийм. “2007 оны аравдугаар сард Засгийн газар бужигнаад яаж огцруулах, хэрхэн бүрдүүлэх асуудал яригдаж байсан. Манай хүн оройдоо хот орох ёстой гээд байсан. Очингуутаа уулзах улсууд байгаа” гэсэн. Олон хүн биднийг үдэж өгсөн дөө. Нааяа машиндаа суугаад, бүсээ зүүгээд удалгүй хурхираад эхэлсэн. Жолооч бид хоёр юм яриад явсан юм.

Сургуулийн “Алтан намар” спартакиадад 9б-гийн оролцогчид. 1973 оны намар

Даваан дээр зогсох гэж байхад нэг өндийж ирснээ “Та хоёр төөрөөд байгаа юм уу” гэсэн. “Юу гэж төөрөх вэ дээ” гэж жолооч нь хариуллаа. Төв аймаг өнгөрөөд явж байтал замаас гарчих шиг болсон. Зам руугаа орлоо гэж бодтол би өөрөө ухаан алдчихсан байж. Нам гүм давхиад байсан, машинтай мөргөлдсөн шүргэлдсэн юм байгаагүй гэж Д.Ганбат ярина лээ. Харин тэр ухаан ороод “Хөөрхий Наранцацралт гишүүн өөд болчихож” хэмээн сувилагч нар ярихыг сонсчээ. Д.Ганбат эмнэлэгт хоёр сар, гэртээ зургаан сар хэвтээд хөл дээрээ боссон байна. Жаахан гунигтай дурсамжаар эхэлсэнд уучлаарай. Эдний ангийнхны бахархал нь байсан болохоор өөр арга байсангүй. Л.Дугаржав найзынхаа нэрийг өөрийнхөөрөө мөнхжүүлэхээр шийдэж, тухайн үед төрсөн дүүгийнхээ зээ охинд Наранцацралт гэдэг нэр хайрлажээ. Ахынхаа хүүгийн хүүд бас ийм нэр өгчихсөн гэж байгаа. Ж.Наранцацралт найз нартаа олон сайхан дурсамж үлдээжээ. Ерөнхий сайд болсных нь дараа 10-ын “Б”-гийнхэн “Их тэнгэр”-т зочилж, дээдсийн амьдралтай танилцсан удаатай.

“Манай ангийнхан 36 хүүхэд төгссөнөөс 23 нь дээд сургуульд, арав нь Зөвлөлтөд, түүнээс зургаа нь Москвад суралцсан” гэсэн статистикийг Л.Дугаржав хэлэв. Тэрбээр ангийн хоёр докторын нэг. Л.Дугаржав түүхийн шинжлэх ухааны доктор харин Ж.Наранцацралт газар зүйн ухааны доктор байлаа. Л.Дугаржав аравдугаар ангиа алтан медальтай төгссөн ганц нь. Ангийн дарга бөгөөд Хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн үүрийн дарга Л.Дугаржавын 1974 оны XI сард бичсэн “МХЗЭ-ийн гишүүдээс Ленинч тайлан авсан дүнгийн тухай сонсгол” гэсэн баримт өнөөг хүртэл хадгалагдан иржээ. Түүнд тэмдэглэснээр бол:

Л.Амгалан: Улсын идэрчүүдийн аварга шалгаруулах тэмцээний гар бөмбөгийн мөнгөн медальтан, сагсан бөмбөгийн хоёрдугаар зэргийн тамирчин сургуулийн хөгжмийн ба зээрэнцэг шидэлтийн аварга хэмээн бүртгэжээ. Ангийн найз Д.Ганбат нь ангийн шар охиноо “Спортоор хичээллэдэг учраас эрэмгий чанартай” гэж тодорхойлсон. Д.Сарантуяа, Л.Амгалан хоёрыг ангийнхаа мисс байсан гэж эрчүүд нь ярьдаг юм билээ. Ангийн хөөрхөн охин Д.Сарантуяа МУИС-ийн Газарзүйн ангид элсэн суралцсан. Дээд ангийнхаа залуутай ханилж, нэгдүгээр курстээ хүү төрүүлсэн болохоор эдний ангийн хамгийн анхны ээжээр тодорчээ. Харин нэг ангийнхны хамгийн олон хүүхэдтэй ээж Л.Цэцэгмаа. Тэрбээр таван хүү, хоёр охин төрүүлсэн алдарт эх. Хамгийн гэснээс хамгийн олон жил төрд алба хашсан номинацид Р.Болд тэргүүлсэн. Төв аймгийн Засаг даргын тамгын газрын даргаар 25 жил ажилласан түүнийг ангийнхан нь “Зууны манлай тамгын дарга” гэдэг юм билээ. Зургаан Засаг даргын нүүр үзсэн Тамгын газрын дарга гэж байгаа. Нэг газарт он удаан ажилласнаараа бол Л.Дугаржав мань эрийн дараа орох вий. Ж.Наранцацралтыгаа Ерөнхий сайд болоход нь зөвлөхөөр нь ажилласныг эс тооцвол мань эр Г.В.Плехановын академи үүсгэн байгуулагдсан цагаас энэ сургуультай холбоотой яваа. “Сэрэлт” кинон дээр Бумаагийн хэлдэгчлэн “Монгол талаасаа нэгдүгээр хүн” дээ. “Путин Монголд ирэхдээ манай сургуулийг үнэлсэн” гэж Л.Дугаржав бахархлаа. Монголд айлчлах үеэрээ хойд хөршийн Ерөнхийлөгч “Улаанбаатарт ОХУ-ын тэргүүлэх их сургуулийн нэг болох Плехановын нэрэмжит эдийн засгийн салбар амжилттай ажиллаж байна” хэмээн хэлсэн үгэндээ дурдсанд тэр сэтгэл хангалуун хоцорчээ. 2012 онд В.Путины зарлигаар Л.Дугаржавыг ОХУ-ын төрийн том шагнал Пушкины медалиар шагнасныг бас сайрхаж амжлаа. Ангийнхан дунд нь лав ийм медаль авсан өөр хүн байхгүй дээ.

МХЗЭ-ийн үүрийн дарга Л.Дугаржавын “хар данс” үргэлжилж байна.

Сайн хэмээн магтагдсан Д.Зоригт гэхэд л “Сургуулийн хөдөлмөрийн хоёр удаагийн аварга, хонь хяргалтын сургуулийн аварга” гэх мэтээр тэмдэглэгджээ. Ш.Галбаатар “Таван онцын эзэн, зуны амралтаар 186 хонь хяргаж, хөдөө аж ахуйд тусалсан” л гэнэ. Л.Бямба мөн л таван онцын эзэн агаад зуныхаа амралтаар 2000 литр сүү сааж, 3000 кг хадлан хадаж, 2000 зоодой хийжээ. Тэр үеийн хөдөлмөрийн үнэлэмж өвөрмөц байж дээ.

Ангийн багшаа шавь нар нь их дурсах юм. Л.Данзмаа багш нь орос хэлний багш өөрийн найман хүүхдээс илүү ангийнхаа хүүхдүүдийн төлөө зүтгэсэн хүн гэнэ. Түүний хань Цэдэнжав нь ангийнхны уулзалт болохоор багшаас нь илүү баярладаг. Ангийнхан зочлоход тэр тогооноос уяатай суудаг, ангийн махаар дайлдаг заншилтай. Хүргэн болоогүй байхдаа цагдаа байсан, ангийн хэдэн банди нарыг торгож явсан түүхтэй. Д.Ганбат мөнөөх түүхийг сөхөв. “Нааяа, Болд бид гурав есдүгээр ангид байхад гудамжинд явж байгаад морь харах хэрэг гарав. Шонгийн мод руу сарьтал хоёр цагдаа явж байснаа хүрч ирээд “Та нар яахаараа гудамжинд морь хардаг улсууд вэ, дагаад яв” гэсэн. “Та нарыг гурав гурван төгрөгөөр торгоно” гэнэ. Бидэнд мөнгө байсангүй. Болдын халааснаас үрчийсэн арван төгрөг гарав. Цагдаа нарт хариулж өгөх нэг төгрөг байсангүй. Хэн хамгийн түрүүлж шээсэн гэхээр нь Болд “Би л шээсэн болъё” гэлээ. Түүнийг нэг төгрөгөөр нэмж торгосон гэв. Хожим мөнөөх цагдаа багшийн нөхөр болжээ. Нөгөөдүүл уулзахаараа түүнээс монжуулсан нэг төгрөгөө нэхэж, бөөн инээд болдог байж.

Д.Ганбат ангийнхны онигоог өнгө оруулж ярихдаа гарамгай. Ангидаа төдийгүй сургуульдаа биеийн тамирын од байсан тэрбээр допинг хэрэглэсэн түүхээ ярив. Сургуулийн Сагсан бөмбөгийн аварга шалгаруулах тэмцээн дөхжээ. “Бусад ангийнхан глюкоз гэдэг юм уугаад байна” гэсэн мэдээлэл ирж. Ангийн багш нь мөнөөхийг хаанаас авдгийг мэддэг болж таарав. Том том ампултай глюкозноос нэг нэгийг уугаад тэмцээндээ оров. Одоогийнхоор бол допинг хэрэглэсэн ухаантай. Тэмцээнд түрүүлснийгээ мөнөөх ууж идсэн хүч тамир сэргээгчтэйгээ холбож тайлбарлаад, маадгар хоцорчээ.

Аравдугаар ангид байхдаа “Ангиа тохижуул” гэсэн үүрэг авч. Тухайн үед албан тасалгааг фанер юм уу модоор өнгөлдөг моод дэлгэрч байжээ. Ангийн хөвгүүд аптекийн хашаанд байсан олон фанеран хайрцгийг тоочиглов. Орос жинхэнэ гоё фанер байж. Тууя гэтэл багш нь явж өгдөггүй. Арайхийж багшийгаа явангуут, үдшийн бүрийгээр аптекийн хашаа руу харайжээ. Алтыг нь аваад авдрыг нь хаяв гэдэг бол энэ удаа эсрэгээрээ өрнөв. Хайрцган дотор байсан эм, тариа элдэв зүйлсийг гаргаж хаяад авдрыг нь аваад арилжээ. “Еэ горьгүй” гэж одоо томоожсон хойноо Д.Ганбат халаглав. Майн баярын өдөр таарч, мөнөөх түүхий эдээ өнгөлж зүлгээд, ангиа доторлож орхижээ. Мебель шиг жигтэйхэн сайхан харагдаж байж. Харин хөвгүүд хаанаас фанер олж авсныг хэн ч сонирхоогүй гэнэ лээ.

Нэг ангийнхан ангидаа хонож өнжин хичээлээ давтдаг байж. Нэг ангийнхны эв нэгдэл хичээлээ хамт давтахаар хязгаарлагдахгүй. Р.Болдынхоо сайн байсан охиныг эргүүлээд байсан тарваган малгайтай этгээдийг хөвгүүд нь нийлж байгаад хашраахаар болж. Харин харуй бүрийд нөгөөх этгээдийг барьж аваад, чулуу шидэцгээх үедээ өөрсдийгөө онож, хөгөө чиржээ. Зодооны тал дээр гавихгүй нөхөд байж дээ.

“Манай ангийнхан бүгд сайн яваа” гэж Л.Дугаржав илтгэв. Ц.Ганхүүгээ тэр “Дундговийн Засаг дарга болох хүн” хэмээн магтлаа. Ангиараа нийлж, PR-ийг нь хийх нь л дээ, янз нь. Суусан газраасаа шороо атгадаг сүйхээтэй эр гэнэ дээ, цаадах нь. Ц.Ганхүү нь морьтой монгол эр. Улсын их баяр наадмын Хурдан морины комисст олон жил ажилласан даа.

Нэг ангийнхан аравдугаар анги төгсөнөөс хойш 40 жилийн ой нь 2015 онд тохионо. Л.Дугаржавыг Москвад нэгдүгээр курсийн оюутан байхад ангийн багшаас нь ийм нэгэн захиа иржээ.

-Багш нь захианы чинь төгсгөлд 10-ын “Б” гэж хараад сэтгэл маш сайхан болж байна. Та нарыгаа төгсгөөд 23 сурагчаа дээд сургуульд оруулчихаад эхний бахархал төрсөн. Бас одоо яаж ажиллаж амьдарч байгаагаар чинь мөн л бахархах болно. Манай анги ямар сайхан хамт олон байлаа. Хүн арван хуруу тэгш байх тохиолдол ховор боловч та нөхөд ер нь долоон хуруу тэгширч байсан байх аа. Та нар шиг хамт олныг дахиад багш нь төгсгөө ч үү үгүй ч үү гэж бодож явдаг юм… хэмээн бичсэн байна лээ.

Б.ЯНЖМАА

Урд эгнээнд Зүүний хүчний холбоог тэргүүлэгчид

Зүүний хүчний холбоо хоёр өдөр хуралдлаа. Энэ холбоог МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан У.Хүрэлсүх тэргүүлдэг. Зүүний хүчний холбооныхон өөрсдийгөө төрийн бус байгууллага гэдэг ч МАН доторх далд фракциудын л нэг. 2012 оны сонгуульд нам нь ялагдаж, У.Хүрэлсүх гишүүнээсээ татгалзаж, улс төрд сураг алдарсантай хамт энэ холбоо алга болсон гэхэд хилсдэхгүй. Харин энэ намраас сэргэж, “амь” орж эхэлснээ тэд зарлах шиг боллоо. Учир нь МАН-ынхан эрх барьж явсан хуучин цаг шигээ үүдэндээ цагдаагаар мануулах шахам байж хаалттай чуулав.

Ингээд Зүүний хүчний холбооны бага хурлын гишүүдийг шинэчилж, тоог нь 301 болгосон байна. Удирдах зөвлөлийн гишүүдийг цөмийг нь өөрчилж. Хуучин хүмүүсийнх нь оронд УБЕГ-ын дарга асан Л.Амарсанаа, Хөрөнгийн биржийн дарга байсан Х.Алтай нарыг сонгожээ. Тэднийг Ерөнхий сайд асан С.Баярын хүн гэлцдэг. Сү.Батболдыг Ерөнхий сайд байхад зөвлөхөөр нь ажилласан О.Одбаяр, мөн л Сү-гийн үед Гадаад харилцааны сайдад томилогдож явсан Д.Цогтбаатар нарын хүмүүс У.Хүрэлсүхийн Зүүний хүчний холбооны Удирдах зөвлөлд багтжээ. Тус холбоо өмнө нь байсан олон дэд ерөнхийлөгчөө хоёр болгож цөөлсөн байна. “Бишрэлт”-ийн Б.Ундармаа гэхээр хүмүүс мэдэх байх. Тэр бол нэг дэд ерөнхийлөгч нь. Түүнийг Сү.Батболдын фракц гэдгийг намынхан нь андахгүй. Нөгөө дэд ерөнхийлөгчөөрөө УИХ-ын гишүүн Ж.Эрдэнэбатыг сонгожээ. С.Баяр, У.Хүрэлсүх, Сү.Батболд нараар “овоглож” явдаг эрхмүүд нэгэн бүл болж, Зүүний хүчний холбоо гээчийг хүчирхэгжүүлэхээр нийллээ гэдэг нь нэгэнт ил болов бололтой. Үнэндээ 2012 оны сонгуульд нам нь ялагдаж бүгд гудамжинд гарчихсан. Дээрээс нь нам дотроо М.Энхболдын хотын фракцид шахагдаж, хэн ч биш болцгоосон учраас С.Баяр, Сү.Батболд, У.Хүрэлсүх гурав хүчээ нэгтгэж байгаа нь энэ гэнэ. Ардын намынхан дунд ч ингэж үзэх хүн олон байна лээ. Зарим эх сурвалжийн хэлснээр тэр гурав 2016 оны сонгуульд хүч хавсарч, намаа ялалтад хүргэх зорилготой. Мөн намын даргын ажлыг У.Хүрэлсүхийн гарт атгуулах цаад санаатай. Үүнийхээ эхлэлийг тавьж Зүүний хүчний холбооны хурлыг өргөтгөсөн бүрэлдэхүүнтэйгээр хийсэн гэлцэж байна. Гэхдээ хуралд ирнэ гэсэн С.Баяр, Н.Багабанди, Сү.Батболд нар өчигдөр үзэгдээгүй. Харин оройн 18.00 цагт эхэлсэн хүндэтгэлийн хүлээн авалтад нь тэд иржээ.

Эх сурвалжийн мэдээлс­нээр өчигдөр У.Хүрэлсүх холбооныхондоо хандаж үг хэлэхдээ ийм утгатай зүйлүүд ярьжээ. “УИХ-ын гишүүнээсээ яагаад татгалзсан шалтгаанаа үнэндээ намын анд нөхөд та нарт ч олигтой тайлбарлаж чадаагүй. Олон нийт ч гайхсан байх. Намайг худлаа шалтгаан хэлж, алга боллоо гэдэг тайлбарууд ч хөвөрсөн болов уу. Та нар ч гэсэн сая “Яагаад УИХ-ын гишүүнээсээ татгалзсан юм. Нийгэм улам харгис хатуу, ард түмэн өлөн зэлмүүн, амьдрал ядуурлаа. Харамсалтай нь энэ бүхнийг цэгцлэх аавын хүү байсангүй. Та хөдлөөч. Өнөөдрийн хурлаа хаалттай хийдэг нь ямар учиртай юм. Та ийм аймхай, ичимхий болчихсон юм уу. Нөгөө зориг чинь хаачаав” гэж надад хэлж байна. Тийм учраас хариулъя. УИХ-ын гишүүнээс татгалзсан эхний шалтгаан бол мэдээж ар гэрийн асуудалтай холбоотой. Биеэ засаад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас гэж үг бий дээ. Яах аргагүй эхнэр маань хорт хавдар туссан. Тиймээс надад гэрээ засч байж төрөө засах шаардлага тулгарсан юм. Жагсаалын цэрэг байхаас минь тоож, олон сайхан хүүхдийн минь ээж болсон гэргийгээ түшиж тулж, хань болох шаардлага үүссэн учраас гишүүнээс татгалзсан. Харин одоо эхнэр минь бүрэн эдгэсэн. Дараагийн шалтгаан бол мэдээж намтай хамаатай. Яалт ч үгүй би “МАХН-ын нэрийг МАН болгосны дараа сонгуульд ялагдвал хариуцлагыг нь үүрнэ” гээд хэлчихсэн хүн. Тиймээс хэлсэн амандаа хүрэхийг хичээсэн юм. Яахав хүмүүс хариуцлага хүлээх байсан юм бол гишүүний тангараг өргөхөөсөө өмнө татгалзахгүй яагаав гэх байх. Гэхдээ нэгэнт ард түмэн итгэл үзүүлж, сонголтоо хийсэн учраас би төрөө хүндэтгэж, сүлдэндээ мөргөж, адис авчихъя л гэж бодсон. Хувьсгалт гэдэг үгийг авсан нь ялагдах шалтгаан болоогүй. Энэ үгийг авахсан гэж тун олон удаа надад хэлж байсан хүн өөрөө бүтээсэн бүхнээ нураасан учраас ялагдсан. Энэ намын итгэлээр төрийн бүх өндөр сэнтийд гарсан хүн өөрөө бүтээснээ нурааж улс төрийн хямрал бий болгосон. Өнөөдөр бид Ху намын хулгайчид гэж адлагдахгүй байна. Дэлхий ч коммунист нам гэж ойлгохгүй байна.

Би дөрөв дэх засаглал буюу хэвлэл мэдээллийнхнийг дэмжиж ойлгодог. Тэр утгаараа жирийн сэтгүүлч байсан Уянга гэдэг эмэгтэй парламентын танхимд орж ирсэнд нь баярлаж байлаа. Тэр утгаараа Д.Сарангэрэл гэдэг эмэгтэйг УИХ-д оруулъя гэсэн юм. Зарим хүмүүс надад тухайн үед “Зүгээр хоёр жилийн чөлөө авчихаач” гэж зөвлөж байлаа. Гэхдээ Д.Сарангэрэлийг мэргэжлийнхээ салбарт хариуцлагатай ажиллаж, Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн дарга зэрэг алба хашиж байхад нь элдэв амлалт өгч, гуйж байж намдаа авч ирсэн удирдлагын хувьд амлалтаа биелүүлсэн хэрэг. Ер нь бол улс төрд эмэгтэйчүүдийг дэмжих ёстой, тэгж байж эрчүүдийн хатуу бодлогыг зөөллөнө шүү дээ. Миний УИХ-ын гишүүнээс татгалзсан шалтгаан ийм л байлаа. Харин одоо би хаашаа ч явахгүй. Байран суурин эндээ ажиллана” гэжээ. Зүүний хүчний холбооны хурал дууссаны дараа төлөөлөгчид цөм гадаа зургаа татуулав. Энэ үед У.Хүрэлсүхээс ярилцлага авахаар бид тал талаас нь шалгааж, чангаасан боловч тэрээр ийм л үг унагасан юм.

У.Хүрэлсүх: БИ ИРЧИХСЭН Л БАЙГАА БИЗ ДЭЭ

-Та өнөөдрийн улс төрийн нөхцөл байдлын талаар юу хэлэх вэ?

-Манай ерөнхий нарийн бичгийн даргаас асуучих.

-Танаас л хариулт авмаар байна. Та Зүүний хүчний холбооны хуралд үг хэлэхдээ улс төрд ирж байгаагаа зарласан юм уу?

-Та нар чинь юу асуугаад байгаа юм бэ. Би ирчихсэн л байгаа биз дээ. Дараа сайхан тухтай ярилцлага өгье за юу.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Амгалангийн дулааны станцыг 18 сарын хугацаанд барьж байгуулан ашиглалтад өгөхөөр ажиллаж байна. Ийм станцыг монголчууд 31 жилийн тэртээ бүтээн босгож байсан түүхтэй. Харин энэ цагт эхлүүлсэн тус бүтээн байгуулалт нь ойролцоогоор 50 мянган өрхийг буюу Улаанбаатар хотын Сансрын туннелиэс зүүн тийшхи хэсгийг дулаанаар хангах бөгөөд ажлын явц 70 хувьтай байгааг сурвалжиллаа. 2013 оны хоёрдугаар сараас бүтээн байгуулах тогтоол шийдвэр гарснаас хоёр сарын хойно Хятадын “СМЕС” компани, Хятадын хөгжлийн банк, Монголын талаас Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Эрчим хүчний яам зөвшилцөн 75.9 сая ам.долларын өртөг бүхий анхны гэрээг үзэглэжээ.

Хуучнаар УС-15 буюу Амгалангийн троллейбусны эцсийн буудлын чанх хойно босч буй дулааны станцыг өдийд бараг ашиглалтад өгөх боломжтой байсан ч газар чөлөөлөх асуудлаас шалтгаалан таван сар орчмын хугацааг алдсан аж. Гэхдээ өнөөдөр гурван зуухаа угсарч, нэгдүгээр зуухыг нь ашиглалтад өгсөн ажлын ахицтай байна. Нэгдүгээр зуухны орчмоос гадна талын дулаалгын ажил л үлдсэн бөгөөд арванхоёрдугаар сарын 15 гэхэд анхны галлагаагаа хийхээр төлөвлөжээ. Тун удахгүй хоёрдугаар зуухыг ашиглалтад өгөх бөгөөд 80 гаруй хувийн гүйцэтгэлтэй байгаа аж.

Тэрчлэн яндангаа босгож, вагон өргөгчийн суурийг 18 метрийн гүнээс газрын гадарга хүртэл цутгаж, уутат шүүлтүүр, утаа сорогч, 700-гийн хос шугам, 110 агаарын шугамыг ашиглахад бэлэн болгож нийт 34 хэсэг объектын ажлыг зэрэг ахиулсан байна. Ийнхүү технологийн угсралт үндсэндээ дуусч үндсэн барилгыг битүүлэх ажлыг хийж эхэлсэн байлаа.

Нийт 400 орчим ажилтан, “Хасу мегаватт”, “Улаанбаатар цахилгаан дамжуулах сүлжээ”, “BZ” компанийн хүчээр баригдаж буй тус станц нь 300 мВт-ын хүчин чадалтай аж. Ийнхүү тус станцыг 2015 оны эхний улиралд багтаан ашиглалтад өгөх бол нийт 34 объект хэсэг бүрийн үйл ажиллагааг уялдуулах, тохируулга хийхэд 40-50 хоног шаардагдах юм байна. Жишээ нь зуухыг галлахдаа бага илчлэгтэй нүүрс хийгээд бага, дунд, их ачаалал авахдаа хэрхэх нь вэ, өндөр илчлэгтэй нүүрсэн дээр хэрхэн ачааллах нь вэ гэх мэтээр тохиргоог нь хийдэг байна. Тэрчлэн 10-15 жилийн дотор зардлаа нөхөж тэр цагаас хойш ашигт ажиллагаанд шилжих тооцооллыг гаргажээ.

Тоног төхөөрөмжийн хувьд орчин үеийн шаардлагад нийцсэн, экологид ээлтэй гэдгийг Амгалан дулааны станцын ашиглалтын өмнөх захиргааны дарга Б.Баттөмөр, ерөнхий инженер Ч.Цогтсайхан нар онцолж байсан. Тодруулж өгүүлбэл зуух нь 99 хувийн шаталттайн дээр нүүрсний үнснээс ялгардаг хүнцэл мэтийн хор орчинд тархах нөхцөлгүй, утаа нь тортог, бохирдолгүй байх гэх мэт шаардлагыг хангажээ. Нүүрсийг битүү агуулахад буулгаж газар доорх конвейрээр дамжуулан зуухны аманд хүргэх аж. Энэ хооронд тоос үүсгэхгүйн тулд бороожуулах гэх мэтээр бусад эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн үйлдлүүд хийгддэг байна. Харин утаа нь сорогчоор дамжин шүүгдэж уутат шүүлтүүрээр дахин орж шохойн чулууны уусмалаар шүршигдсэнээр агаарт гарахдаа ямар нэгэн химийн агууламжгүй болдог гэнэ.

Өнгөрсөн хугацаанд ажиллахад гарсан гол бэрхшээл нь хятад ажилчидтай л холбоотой байж. Өдөрт хоёр цаг унтдагийг нь өнгөрсөн өдрүүдээр үржүүлэхэд бараг нэг сарын хугацаатай тэнцэж тийм хэмжээний ажиллах хугацааг дэмий өнгөрөөжээ. Тэрчлэн санхүүжилт бага зэрэг саатаж хятад ажилчдын цалин нь оролгүй ганц цаг өнгөрөхөд л ажлаа орхин гиюүрч эхэлдэг байжээ. Мөн 20 орчим хоног бороо орсон гэх мэтээр төслийн удирдлагуудыг багагүй ундууцуулсан үйлдлүүд гарч байж. Гэхдээ төлөвлөгөөт 18 сарын хугацаанд ашиглалтад оруулах бүрэн боломжтой байгааг өгүүлж байсан. Ингэснээр Улаанбаатар хотын дулаан хангамжийн салбар шинэ шатанд гарах нь.

Гэвч энэхүү бүтээн байгуулалт хийгдсэнээр гэр хорооллын хашаа бүрт халаалтын труба хүрнэ гэж ойлгож болохгүй гэдгийг тэд өгүүлж байсан. Яагаад гэвэл гудамж бүрийн дулааны худаг, дэд бүтцийг хийх зардал нь харьцангуй өндөр гардаг байна. Тэгэхээр одоохондоо иргэд хашаандаа хаус барьж тухлах болоогүй бололтой. Харин гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн хүрээнд шинээр орон сууцны хороолол баригдсан тохиолдолд дулаанаар хангаад явах юм байна.

Амгалангийн дулааны станцыг барих санал сэжүүрийг гаргаж, ТЭЗҮ-ийг нь Ч.Цогтсайхан боловсруулсан бөгөөд өнөөдөр өөрөө удирдан ажиллаж байгаа юм байна. Тиймээс Амгалангийн дулааны станцын ашиглалтын өмнөх захиргааны ерөнхий менежер Ч.Цогтсайханаас дараахь зүйлийг тодрууллаа.

–Та бүхний хийж буй бүтээн байгуулалт сүүлийн 30 жилд Монгол Улсын хэмжээнд хийгдээгүй гэдэг. Эхлүүлчихвэл богино хугацаанд босгож болж байна. Өмнө нь яагаад энэ ажлыг хийдэггүй байсан юм бол?

-Яригдсаар, судлагдсаар байгаад л өнөөг хүрсэн. Одоогоос найман жилийн өмнө буюу Улаанбаатар хотын стратеги бодлого төлөвлөлтийн газарт намайг ажилладаг байхад тухайн үеийн хотын ерөнхий менежер Г.Мөнхбаяр “Улаанбаатар хотын дулааны балансыг шинэчлэх, эх үүсвэрийн нарийвчилсан судалгаа”-ны ажлыг хийлгэх шаардлагатай гээд эхлүүлсэн. Ингээд эрдэмтдийн хамтаар ажиллахад 2010 он гэхэд хотын зүүн хэсэгт эрчим хүчний, нэнэ ялангуяа дулааны эх үүсвэр барихгүй бол ихээхэн хүнд байдалд орох юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн юм. Ингээд 2006 оноос хойш 2010 он хүртэл зохих ажлуудыг хийсэн байх шаардлагатай гэдэг гурван үндсэн чиглэлийг гаргасан. Нэгдүгээрт станцууд дээр байгаа дулааны эх үүсвэрүүдийг бүрэн ашиглах тухай. Юу гэсэн үг вэ гэвэл 1990 оноос хойш ашиглахаа больсон хивс, гахай, савангийн үйлдвэрт ашигладаг байсан уурын хэрэглээг дулаан руу шилжүүлье гэдэг. Хоёрдугаарт дулааны хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхийн тулд бүх магистралыг өргөтгөх шаардлагатай. Учир нь Улаанбаатар хот 500 мянган хүний багтаамжтайгаар төлөвлөгдөж бүх зүйл нь хийгдсэн гээд гаргаж ирсэн. Гуравдугаарт одоо барьж буй хотын зүүн хэсгийг хангах дулааны станцыг барихгүй бол дулааны дутагдалд орж асуудал ар араасаа босно гэдэг санааг дэвшүүлсэн. Ингэж хотын удирдлагууд нэгдсэн ойлголтод хүрсэн юм.

–Тэгээд 2010 оноос өмнө яагаад барьж амжсангүй вэ?

-2007 оноос эхлэн дулааны гол магистралуудыг өргөтгөх ажлууд хийгдсэн. Харин одоо байгаа УС-15 дээр хоёр ч удаа тендер зарлагдсан байдаг. Хамгийн сүр дуулиантай нь Солонгосын этгээдэд 300 сая төгрөг шилжүүлтэл хэлмэрч нь 200 саяыг нь авсан луйврын хэрэг болж тэр ажил цуцлагдсан. Хот мөнгөө буцааж олж авах нь авсан. Энэ хугацаанд бид барьж өгье гэж олон газар орж ирсэн. Тэгээд технологийг нь үзэхэд 1992 оноос хойш Япон, Солонгос гээд бүх орнуудад хэрэглэхээ больж, үйлдвэрлэл нь хаагдчихсан технологиудыг оруулж ирэх гээд байсан юм. Тэр бүхэнд нь бид болохгүй гэдэг хариуг өгч байсан. Америк, Хятадын хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани хаагдсан технологиор барьж байгуулах гээд л ирж байсан. Харин 2012 онд шинэ Засгийн газар байгуулагдахад Ерөнхий сайд “Хий” гэсэн. Энэ зүйл гэнэт гарч ирсэн юм биш. Хамгийн гол нь хүн бүрт зөвөөр ойлгуулах шаардлага байсан. Ер нь 1986 оны Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөний төлөвлөлтөөр Улиастай, Ганц худагийн гээд дулааны станц байгуулах ёстойг олон жилийн хугацаанд ярьж төлөвлөж байсан.

–Амгалан дулааны станцын ач холбогдол, нөлөөллийн тухай ярих юм үгүй биз. Улаанбаатар хотод дахин ийм станц барих шаардлага бий юу?

-ТЭЦ-4, ТЭЦ-2, ТЭЦ-3 гэсэн эх үүсвэрүүд бүгд хотынхоо баруун талд байдаг. Эндээс Улаан хуаран орчимд хүрэхэд 27-28 км замыг туулдаг. Хэвийн дулааныг хотын зүүн хэсэгт авч ирэхэд дунд нь олон тооны даралтат шахуурга, носас ажиллуулах шаардлагатай. Ингэж ашиглалтын зардал тэр хэрээрээ өснө. Харин Амгалан станцыг барихаар ашиглалтын зардлыг бууруулах, ТЭЦ-4, ТЭЦ-2, ТЭЦ-3-аас суларсан нөөц дулааныг бусад хэсэгт түгээх боломж бүрдэж байгаа. Өмнө нь Улаанбаатар хотод 15-16 давхар өндөр барилга баригддаггүй байсан даа. Учир нь дулааны хүрэлцээ муу учраас, түгээх чадваргүйгээс үүдэн олон давхар барилга бариулдаггүй байсан юм. Тиймдээ ч Улаанбаатар хотыг шавар тагзаар дүүргэлээ гэсэн шүүмжлэл гардаг байсан даа. Харин энэ төсөл хэрэгжиж ашиглалтад орсноор хотын өнгө үзэмж, хөгжил цэцэглэлтэд ихээхэн эерэг нөлөө авчрах стратегийн үндэслэлтэй.

–Дулааны үнэ ямар байх бол?

-Бусад дулааны станцыг бодвол харьцангуй цөөн өрхийг хангана. Тэгэхээр бусдаасаа арай өндөр байж зардлаа нөхөх болов уу.

Л.МӨНХТӨР

МАН-ын Шинэчлэлийн хорооны дарга, Зүүний хүч­ний холбооны Бага хурлын гишүүн Т.Аюурсайхантай ярилцлаа.

–Ардын намын зүүний хүчний холбоо өнөөдөр (өчигдөр) хуралдлаа. Танай холбоог МАН-ын нэг фракц гэж ойлгож болох уу?

-Зүүний хүчний холбоо бол намаас тусдаа төрийн бус байгууллага. Энэ холбоо намын гишүүн болон гишүүн бус зүүний үзэл баримтлалыг дэмждэг хүмүүсийг нэгтгэсэн. Зүүний үзэл баримтлал бол хү­ний төлөө байдаг. Гишүүдийнхээ эрх ашгийг хамгаа­лахаас гадна байгаль орчноо хамгаалдаг. Улс орны хэм­жээнд гишүүдийн тоо нэлээд ихтэй байгууллага л даа.

–Зүүний хүчний холбоо хэзээ байгуулагдсан юм бэ. Уг холбоог У.Хүрэлсүхийн фракц гэж ярьдаг?

-Зүүний хүчний холбооны ерөнхийлөгчөөр манай намын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан У.Хүрэлсүх ажилладаг. Манай холбоо байгуулагдаад нэлээд хэдэн жилийн нүүр үзчихлээ. Зүүний хүчний холбоонд заавал нам гэлтгүй зүүний баримтлалыг дэмждэг иргэд, зүүний үзэлтэй өөр намын гишүүд ч нэгдэж болно.

–Ардчилсан нам фракцаа ил зарладаг. МАН фракцаа ил гаргадаггүй удирдлагууд дээрээ зангидагддаг гэдэг. МАН далд фракцтай байснаас АН шиг ил байж болохгүй юу?

-МАН-ынXXVIIИх хурлын үеэр энэ асуудлыг хөндөж нэлээд удаан ярилцсан. Олон улсын туршлагаас харахад фракц гэдэг улс төрийн соёл, намынхаа төлөө бодлого, үйл ажиллагаагаа хэвшүүлээд ажилладаг. Үр дүнгээс нь хамаарч намын бодлого шийд­вэрт оролцуулдаг. Ардчилсан намын фракцуудын хэлбэр олон улсын сонгодог хэлбэ­рээс нэлээд хол. Энэ бол зүгээр л албан тушаалын наймаа, шантааж, эрх мэдлийг хуваах хэрэгсэл. Тиймээс АН-ын фракц намын эрх ашигтаа харш л даа. Нөгөө талдаа АН бол олон намын нэгдэл. Харин манай нам угаасаа л нэг нам. Тиймээс ялгаа нь эндээ байгаа юм.

–Харин ч далд фракц илүү аюултай юм биш үү?

-Манай нам нэгдсэн тогтолцоотой. Нам шинэчлэлийг амжилттай хэрэгжүүлээд, олон улсын системийг сонгодог утгаар нь хэрэгжүүлдэг. Тэгэхээр албан тушаалын наймаа байхгүй. Харин ч оюун ухаанаа өрсөлдүүлдэг. Хэн ажил хийж байна вэ гэдэг нь харагддаг юм. Нам доторхардчилал, шударга ёстой салшгүй холбоотой. Үүнийг хэвшүүлж чадвал зөв гэж хувьдаа боддог.

–Зүүний хүчний холбоо яагаад хаалттай хуралдаж байгаа юм бэ. Ямар асуудлыг хэлэлцэж байгаа болоод ингэж хаалттай горимд явуулахаар болов. У.Хүрэлсэх дарга ирсэн юм уу?

-У.Хүрэлсүх дарга Монголд байгаа. Зүүний хүчний холбооны хурлаар хийж хэрэгжүүлсэн ажлынхаа тайланг хэлэлцэж, цаашдын зорилтын талаар ярилцаж байна. Түүнээс нууж хаагаад байх хаалттай зүйл байхгүй.

–У.Хүрэлсүх 2012 оны сонгуулиар гишүүн болсон ч удалгүй татгалзсан. Ардын намын ялагдалд хүргэсэн гол хүн нь түүнийг гэх хүмүүс бий. У.Хүрэлсүхийг гишүүнээсээ буусны дараа Ардын намын удирдлага солигдсон тул нөлөө нь намд байхгүй боллоо гэх юм. Гэтэл Зүүний хүчний холбоо сэргэж байгаа нь түүний нөлөөлөл улс төрд сэргэж байна гэсэн үг үү?

-2012 оны сонгуульд МАН ялагдсан олон шалтгаантай. У.Хүрэлсүх даргын гишүүний суудлаа өгсөн шалтгаан нь юу ч байсан хамаагүй намын удирдлагууд сонгуулийн үр дүнтэй холбоотой хариуцлага хүлээдэг. Үүний дагуу л хариуцлагаа хүлээсэн. Одооны дарга нар ч гэсэн ялгаагүй үйл хэргээ дүгнүүлнэ.

Нам дотроо санал бодлоо солилцдог, намын цаашдын бодлогыг тодорхойлдог, зөвлөлддөг намын лидерүүдийн нэг нь У.Хүрэлсүх дарга яах аргагүй мөн. Тиймээс нам дотор өөрийн гэсэн байр суурьтай хүн. Цаашид ч гэсэн намынхаа ажилд илүү оролцоотой байгаасай гэж хүсдэг. У.Хүрэлсүх дарга шиг Их хурал дээр шулуун шударга, хурц үгээ хэлчихдэг хүмүүс манай намд үгүйлэгдэж байна. Нам хэцүү байхад дуу хоолойгоо түмэн олондоо хүргэдэг байгаасай гэж боддог. Одоогоор намын ажилд ороод байгаа зүйл харагдахгүй байна.

–Намынхаа Их хурлын дараа албан тушаалгүй үлдсэн ганц фракц Зүүний хүчний холбоо гэж үзээд байгаа. Үнэхээр бялуугүй үлдсэн юм уу?

-Ялагдсан намд албан тушаал гээд байх юм үлддэггүй. Сонгуульт ажил, илүү хариуцлага, ачаа л байна уу гэхээс томилогдсон, үгүй гэж гомдоод байх юмгүй.

–Шинэчлэлийн хороо Зүүний хүчний холбоо хоёр нэг гэж ойлгож болох уу. Та аль алинд нь харьяалагдаж байгаа болохоор тэгж ойлголоо?

-Зүүний хүчний холбоо намын харьяат биш. Харин Шинэчлэлийн хороо бол намынх. Тиймээс ялгаж салгах хэрэгтэй. Би зүүний хүчний холбооны үзэл баримтлалыг дэмждэг. Эдийн засаг хямарсан энэ үед иргэдэд халамжийн бодлого явуулах хэрэгтэй. Тэгж иргэд хүнийхээ төлөө ажиллахгүй бол болохгүй.

Зүүний хүчний холбооны хурал дээр намтай холбоотой асуудал төдийлөн яригдаад байдаггүй. Төрийн албан хаагчдын тулгамдсан асуудлууд байгааг яаж шийдэх вэ гэх мэтээс эхлээд ярих юм бий. Тэдний ажиллах боломж, цалин хөлс хангалтгүй байна.

–МАН-ын Шинэчлэлийн хорооны гол зорилго юу вэ. Дорвитой ажиллаж байсан ч энэ жилийг дуугүй өнгөрөөж байх шиг?

-Шинэчлэлийн хороо өмнө ньхөдөлгөөний зарчмаар үйл ажиллагаа явуулж байсан. Бид энэ тавдугаар сард ТББ байгууллага болсон. Шинэчлэлийн хорооны зорилго улс төр дэх намуудын бүтэц зохион байгуулалттай үйл ажиллагааг сайжруулах, дотоод ардчиллыг бэхжүүлэх, иргэдэд хүрсэн бодлого боловсруулах, тэдний эрх ашгийг хамгаалах санал боловсруулж улс төрийн намуудад санал болгох, иргэдийн дуу хоолой болж асуудлыг шийдвэрлүүлэхийн төлөө ажилладаг. Шинэчлэлийн хороо бүх аймаг, дүүрэгтсалбараа байгуулж байгаа. Жилийн өмнө намынXXVII Их хурал болоход намынмаш том бодлого, шинэчлэлийн хувилбарууд гарсан. Түүний шийдвэрүүдийг үр дүнтэй болгох, хурдасгах, эрчимжүүлэхийн төлөө ажиллаж байна.

–Ямар үр дүн ажиглагдаж байна вэ?

-МАН дотооддоо санал бодлоо маш сайн солилцож байгаа. Иргэд яагаад Ардын намд саналаа өгөх нь буурав. Оюутан, залуусын итгэл юуны тулд багасав гэдгийг бид ярилцаж байна. Тиймээс улс төрийн ууган намын хувьд ард түмнийхээ тулгамдсан асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ гэдэг дээр ярилцан тодорхой үр дүнд хүрч байна даа.

–МАН өнөөдрийн нөхцөлд сөрөг хүчний байр сууринд ажиллаж байна. Сөрөг хүчний үүргээ хэр биелүүлж байгаа бол?

-Иргэд, намын гишүүдийн дунд илүү эрч хүчтэй ажиллах хэрэгтэй гэсэн хүлээлт байдаг. МАН-аас Их хуралд сонгогдсон гишүүддээ тулгуурлан нам иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах, намын гишүүдийнхээ дуу хоолой болох хэрэгтэй. Ард түмэн, МАН-ын гишүүдийн эрх ашгийг хамгаалах гол ачааманай намаас сонгогдсон гишүүдэд оногдож байна. Ачааны хүндийг гэхдээ зөвхөн Их хурлын гишүүд үүрэхгүй. Бид ч гэсэн дэмжээд ажиллана. УИХ дахь МАН-ын бүлгийн ажлыг эрчимжүүлэх шаардлага байгаа гэдгийг хаа хаанаа ойлгож байгаа. Гэхдээ бодит байдал дээр сөрөг хүчний дуу хоолойг иргэдэд хүргэх боломж тийм ч нээлттэй биш байна шүү дээ. Эрх баригчид төрийн механизмыг ашиглан аль болох сөрөг хүчний дуу хоолойг боомилох гэж зүтгэдэг. Энэ нь Их хурал дахь сөрөг хүчин ч бус бизнес эрхлэгчид, ардчилал, үндэсний эв нэгдлийг эрхэмлэгчид, газар нутаг уул усаа хайрлан хамгаалж байгаа хүмүүсийн дуу хоолойг боомилох, тэдгээрийг барьж хорих, дуугарсныг айлган сүрдүүлэх байдал үүсгэж байгаа. Тэр нь нийгэмд айдас болон эргэн бууж байна. Ийм нөхцөлд сөрөг хүчний дуу хоолойг гаргана гэдэг мэдээж хүнд. АН-ыг өмнө нь сөрөг хүчин байхад Ардын нам бүх боломжийг нь олгодог байсан. Улс орны эдийн засаг, нийгэмтэй холбоотой асуудлууд дээр байнга зөвлөлддөг байсныг санаж байгаа байх. Тэр бүү хэл манай намаас сонгогдсон Ерөнхий сайдыг барьж идэх нь холгүй тал талаас нь чөлөөтэй дайрч, доромжилдог байсан юм. Ингэлээ гээд аль болох авах гээхийн ухаанаар хандаж ирсэн. Өнөөдөр нөхцөл байдал хүнд байгаа ч аль болох нөөц боломжоо дайчлан улс төрийн эр зориг гарган, Их хурал дахь бүлгийн гишүүд чөлөөтэй үгээ хэлж, тэмцэж байгаа нэгнээ тойрон хүрээлдэг байх ёстой. Манай намын нэг дутагдал нь асуудалд холбогдсон гишүүдээ хамгаалж чадаагүй явсаар ирсэн. Тэгснээр дараа дараагийн дуугарах хүний тоо цөөрч байна. Бид дуугарлаа гэхэд биднийг хамгаалах нам байна уу үгүй гэдэг асуудал бий.

–Шоронд орсон хүмүүсээ нам нь хамгаалж чадахгүй байгаа байдал харагдах юм. Харин Шинэчлэлийн хороо үүнд хэрхэн хандаж байгаа вэ?

-Гэмт хэрэгт холбогдсон хүмүүсийг хэд хувааж үзмээр санагддаг. Намын нэрээр албан тушаал авчихаад гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл хийгээд намын итгэлийг хөсөрдүүлэн шийтгэл хүлээж байгаа тохиолдол байгаа байх. Нөгөөх нь үнэхээр намынхаа төлөө ажиллаад хандив мөнгө авснаа намын үйл ажиллагаанд зарцуулж улс төрийн үйл ажиллагаа явуулан алдсан хүмүүс бий. Тэгвэл өөр нэг хэсэг нь цэвэр гүтгэгдэж, хэлмэгдэж байгаа хүмүүс бий тул ялгаж үзэх хэрэгтэй. Авлига аваад хэрэгт холбогдсон бол намын удирдлагууд өмгөөлөхгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Харин хэлмэгдэж, гүтгүүлж эрх ашиг нь хохирч байгаа намын гишүүд болон манай намыг дэмждэг бизнес эрхлэгчдийг нам хамгаалах ёстой. Хамгаалж чадахгүй бол цаана нь гишүүдийн итгэл үнэмшлийн асуудал сөхөгдөнө.

Я.МӨНГӨН