Category: цаг-үе

Хятадын Чонкин хотноо “Fashion Asia” наадмын шилдгүүдийг шалгаруулах ёслол болж өнгөрлөө. Тус наадмаас Монголын гэрэл зурагчин Ж.Батсайхан “Шилдэг загварын гэрэл зурагчин” номинацид нэр дэвшиж, шилдгээр шалгарсан байна. Энэхүү наадам нь Азийн загварын салбарын хамгийн нэр хүндтэй наадам гэгддэг бөгөөд нэг номинацид олон мянган хүн өрсөлддөг аж. Ийм л өрсөлдөөн дундаас манай зурагчин цойлж гарч ирсэн нь монголчуудыг төдийгүй Азийн орнуудын мэргэжилтнүүдийг гайхшруулсан явдал боллоо. “Fashion Asia” наадам 13 төрлөөр шилдгээ шалгаруулсан бөгөөд энэ жил манай улсаас эх орноо төлөөлөн оролцсон зургаан оролцогч шилдэг тавд үлдээд байсан юм. Гэрэл зурагчин Ж.Батсайханаас гадна стилист Б.Золжаргал, дизайнер Ч.Янжиндулам, загвар өмсөгч О.Амгаланбаатар, хөтлөгч Х.Болорбат, дуучин Ч.Уранхолбоо буюу Ану нар финалд шалгарсан байжээ. Эдгээр номинациудын хувьд бүгд загварлаг гэсэн тодотголтой юм. Загварын салбарт тивдээ хэн нь шилдэг вэ гэсэн наадам учраас тэр.

Хорвоо ертөнц дэх үйл явдал хийгээд өөрийн үзэл бодлыг камерынхаа тусламжтайгаар бусадтай хуваалцдаг хүмүүс бол гэрэл зурагчин. Зүгээр нэг кадр үрээд болчихдог юм биш. Хальсанд юуг, хэрхэн, яаж өнгө будаг, гэрэл, сүүдрийг нь тааруулж өөрийн санаагаа дүрслэдэг нь мэргэжлийн гэрэл зурагчдын онцлог. Тэгвэл Азийн шилдэг гэрэл зурагчнаар шалгарсан Ж.Батсайханы хувьд хүний нүцгэн биеийн гоо сайхныг урлаг талаас нь харуулахыг зорьдог өвөрмөц шийдэлтэй зурагчин гэнэ. Тэрээр 1988 онд төрсөн бөгөөд эцэг, эх нь урлагийн салбарын мундаг жүжигчид. Түүний аав “Хасар” хэмээн алдаршсан гавьяат жүжигчин Жаргалсайхан бол ээж нь гавьяат жүжигчин Урнаа юм. Урлагийн салбарт тэд өөрсдийн гэсэн өнгө төрх, орон зайтай чадварлаг жүжигчид. Тэгвэл хүү нь мөн л гэрэл зургийн ертөнцөд өөрийн гэсэн өнгө дүрслэл, илэрхийлэлтэй яваа уран бүтээлч болжээ. Батсайханыг “Big Bro Baagii” гэсэн автороор нь мэргэжил нэгт нөхөд нь төдийгүй, уран бүтээлийг нь сонирхогчид андахгүй аж. Түүнийг мэргэжил нэгт нөхөд нь “Манай Баагий их даруухан. Дотогшоо хүн. Гэхдээ сүүлийн үед уран бүтээлээс нь их задарч, нээгдэж байгаа нь илт байгаа. Үнэхээр сайн зурагчин” гэв.

Тэрээр гэрэл зургаар амьсгалж, амьдарч яваа нэгэн. Гурван жилийн өмнө багийн андууд болох Б.Соронзонболд, М.Бат-Очир, Б.Болдбаатар нартай хамтарч “IC CREATIVE DIVISION” студиэ байгуулсан байна. Хүүхэд байхын л гэрэл зураг сонирхдог байсан гэнэ. Студиэ байгуулахаас өмнө урд хөршид хуримын гэрэл зургийн студид ажиллаж багагүй туршлага хуримтлуулжээ. Одоо түүний студиэр “Гоёо”, “Cosmo”, “MCS”, “Таванбогд” зэрэг Монголын томоохон байгууллагууд реклам, сурталчилгааныхаа зураг авалтыг гүйцэтгүүлдэг болсон байна. Ихэнхдээ манай урдаа барьдаг загварын агентлагууд, моделиудын зургийг авдаг гэсэн үг. Студийн залуусын гол зорилго нь гэрэл зургийн энтертаймент чиглэлийг гадны улс орнуудын дайтай хөгжүүлж, гадагш таниулахад оршдог байна. Ж.Батсайхан 2013 оны “Шилдэг гэрэл зурагчин”-аар тодорч байснаас гадна олон тэмцээн, уралдаанд амжилттай оролцож байжээ.

Д.ДАВААСҮРЭН

“Дистрибьютер Монгол-2014” үзэсгэлэн худалдаа “Мишээл экспо” төвд өчигдөр эхэллээ. Цахилгаан бараа, техник, тоног төхөөрөмж, гоо сайхан, бэлэн хувцас, гоёл чимэглэл, хүнсний бүтээгдэхүүн зэргийг Монгол дахь албан ёсны дистрибьютерүүд баталгаатай, найдвартайгаар иргэдийн гарт чингэлгээс нь шууд нийлүүлдэг гэдгээрээ онцлог. Үзэсгэлэн худалдаа эхлэхээс өмнө “Мишээл экспо” төвийн үүдэнд иргэд олноороо цугласан байснаас харвал жил бүрийн өдийд тус худалдаа уламжлал болон зохион байгуулагдаад заншчихсан учраас худалдан авагчид ч чих тавин хүлээдэг болсон нь илт байлаа.

Өвлийн улирал хаяанд ирсэн учраас Оросын ноосон малгай, Польшийн нэхий дээл зэргийг иргэд ихээр сонирхож байлаа. Польш нэхий дээл дунджаар нэг сая төгрөг бол ноосон малгай өнгө загвараасаа шалтгаалаад 30-аас 80 мянган төгрөгөөр худалдаалагдаж байв. Өнгө, загварын өргөн сонголттой байсанд хүүхнүүд “Энийг нь ч авдаг юм уу, эсвэл тэр бор нь ч зүгээр юм уу, урт болохоор нэлмэгэр харагдаж байна уу, богино загвартай нь хэтэрхий оодойчих юм болов уу” гэх зэргээр сонголтондоо эргэлзсэн хүүхнүүд толины өмнө эргэлдэнэ. Хужаа бараа гэхээрээ л хямдхан, чанар муутай гэх ойлголт аль хэдийн арилжээ. Иргэд ч аль болох чанартай бас боломжийн үнэтэй бараа бүтээгдэхүүн хэрэглэхийг эрхэмлэх болж. Тийм ч учраас өмнөд хөршийн “Toread”, “Antа” брэндийн өвлийн куртка, чөлөөт болон спорт загварын өвлийн дотортой өмд цамцнууд эрэлт ихтэй байлаа. Дээр нь хавар намрын зарим бараагаа тал үнээр нь борлуулсан юм. Ихэнх худалдан авагчид “Би “Toread”-ийн яг ийм материалтай өвлийн дотортой өмдийг өнгөрсөн жил худалдаж авсан юм. Дулаахан бас чанартай. Хүйтэн сэрүүний улиралд хөдөө гадаа удаан хугацаагаар явдаг над шиг хүнд ийм сэлгээний өмдтэй байхад илүүдэхгүй болов уу гэж бодоод л дахиад хоёр өмд авдаг юм билүү”, ” Antа брэндийн пүүз чийг татахгүй, бас хөнгөн. Би хоёр жил хөлдөө чирээд лав элээсэнгүй. Тэгээд ч боломжийн үнэтэй. Өнөөдөр (өчигдөр) хавар намрын пүүзээ тал үнээр нь борлуулж байгаа гэж дуулаад дахиад нэгийг авдаг юм билүү” хэмээн өөр хоорондоо ярилцаж байлаа. Солонгосын “Nain girl” брэндийн бэлэн хувцас нь дунджаар 70-аас 200 мянган төгрөгийн үнэтэйгээс гадна хээнцэр, дэгжин загвартай учраас охидын анхаарлыг эрхгүй татаж байлаа.

Хөлд эвтэйхэн, эдэлгээ даах чанартай гэдгээрээ “Ecco”, “Tomaris” брэндийн өвлийн гутал худалдан авагч ихтэй харагдав. Үйлчлүүлэгч нар нь “Түрүү жилийн хагас түрийтэй, шөвгөр хоншоортой, чөлөөт загварын “Tomaris”-ийн эмэгтэй өвлийн гуталнаас чинь бий юу”, “Манай хүүхдүүд ихэр. Саяхан ахад нь дагуулж яваад “Метромалл” дэлгүүр дэх “Ecco”-ийн салбараас гутал аваад өгчихсөн чинь дүү нь яг ижилхэнг авахуулна гэнэ ээ. Илгэндүү материалтай, хүүхдийн гуталнаас чинь 20 размер бий юу” гэсээр орж ирцгээж байлаа. “Ecco” брэнд өвлийн гутал өнгө загвараасаа хамаараад 250-аас 700 мянган төгрөг бол “Tomaris” 300-аас 800 мянган төгрөгөөр худалдаалагдаж байлаа. “Ecco” брэндийн гутал худалдан авсан иргэд тус брэндийн дагалдах гутал арчилгааны тос, өнгөлөгч, алчуур зэргийг мөн авч харагдлаа. Тэд “Нэгэнт л чамгүй үнээр худалдаж авч байгаа учраас муу тосоор тослоод түлчихвэл, ширүүн үстэй сойтгоор үрээд өнгө алдуулчихвал хайран шүү дээ. Болж өгвөл дагалдах тос, өнгөлөгчийг нь авчихвал гуталны эдэлгээг уртасгадаг юм билээ” гэцгээж байлаа.

Америкт сурч, амьдардаг Ариун загварыг нь гаргаж, хилийн чанадад захиалгаар хийлгүүлсэн өөрийн “Ariuns” брэндийн урт түрийтэй гутлаа дэлгэн тавьжээ. Эмэгтэйчүүдэд зориулсан энэ гуталнууд нь бүгд цайвар шаргал өнгэтэйгөөс гадна намхан ултай бөгөөд зарим хэсэгтээ бор хилэн оруулга шигтгэж өгсөн нь бусад брэндүүдээс ялгарах онцлог нь болж байв. Мөн монгол эмэгтэйчүүдийн биеийн онцлог, эрүүл мэнд талаас нь сайтар бодолцож хийсэн болохыг борлуулагч эмэгтэй онцолж байлаа. “Ariuns” брэндийн урт түрийтэй элгэн гутлыг зөвхөн Монгол гэлтгүй Европын олон оронд нийлүүлдэг ажээ. Америкт захиалгаар хийлгүүлж, тэр холоос тээвэрлэж ирдэг ч 250 мянган төгрөгийн үнэтэй.

Тайвань улсад үйлдвэрлэсэн “Com-Pro” үйлдвэрийн зургаагаас 18 насны сурагчдад зориулсан эргономик ширээ, сандал олны анхаарлыг татаж байлаа. Эргономик ширээг хүүхдийн биеийн онцлогт тохируулан тавцангийн өндөр, налуу, өргөнийг тохируулж болдгоороо давуу. Өөрөөр хэлбэл та хүүхдэдээ сургуульд ороход нь буюу зургаан настайд нь эргономик ширээ худалдаад аваад өгчихсөн байхад 12 дугаар ангиа төгсөн төгөстлөө хэрэглэнэ гэсэн үг. Сандал ширээний хөл, тулгуур зэргийг ган төмрөөр, тавцанг модоор хийж, дээр нь үхрийн арьсаар өнгөлсөн учраас эдэлгээ даана гэдгийг борлуулагч эмэгтэй онцолж байлаа. Эргономик сандал 550-аас 900 мянган бол ширээ нь нэг сая 500 мянгаас хоёр сая 400 мянган төгрөгийн үнэтэй.

Өвлийн улирал хаяанд ирсэн тул ангийн хорхойтой эрчүүд Америкийн “Celestron” брэндийн одон орон болон энгийн зориулалт бүхий дуранг ихээр сонирхож харагдлаа. Одон орны дуранг зориулалтаар нь сар, од эрхсийн, галактикийн гэж хоёр ангилна. Галактикийн дуран нь сар, од эрхсийг хардаг дуранг бодвол бүдүүн бас урт. Үнийн хувьд ч ялгаатай. Галактикийн дуран нь 550 мянга бол нөгөөх нь 350 мянган төгрөг. Харин ангийн зориулалттай дуран нь хүчин чадлаасаа хамаараад 80 мянгаас нэг сая 500 мянган төгрөгөөр зарагдаж байсан юм.

Солонгосын “Aquapick” брэндийн амны хөндийн арчилгааны цогц бүтээгдэхүүнийг эцэг эхчүүд хүүхдүүддээ худалдан авч өгөхөөр ихээхэн сонирхож байлаа. Энэхүү бүтээгдэхүүн нь сойз бус сойз хэлбэрийн нам даралтаар шахагдан нарийн цоргоор гарах усны тусламжтайгаар амны хөндийгөө цэвэрлэх учраас хүүхдүүд хэрэглэхэд энгийн бөгөөд тохиромжтой гэнэ. Энэхүү бүтээгдэхүүнийг Солонгосын шүдний холбоо албан ёсоор итгэмжилсэн бөгөөд Монголын шүдний холбооноос сайшаагджээ.

“Балт инвест” компанийн импортолдог Бельгийн “Delafaille”, “Starbrook”, “Gumi” цэвэр шоколад, “Свийт рөүд” компанийн оруулж ирдэг “Wawel”, “Farmasi” нэрийн чихэр шоколад, “Алекс” импексийн импортолдог Алейка нэрийн гурил, гоймон, овъёосны няцалбар, ургамлын тос зэргийг үйлдвэрийн үнээр иргэдэд борлуулж байлаа.

Энэ мэтчилэн олон брэндүүдийн чанартай бараа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нэг дороос албан ёсны гэрээт борлуулагчаас нь авах бололцоог олгосон энэхүү үзэсгэлэн худалдаа маргааш буюу ням гаригт өндөрлөх юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Гэрэл зургуудыг Г.МЯГМАРСҮРЭН

Санхүүгийн зах зээлийн судлаач, эдийн засагч Л.Бямбаатай ярилцлаа.

–Ам.долларын ханш өдөрт бараг 10, 20 төгрөгөөр нэмэгдсээр байна. Ямар учраас ингэж өсөөд байна вэ. Та эдийн засагч хүний хувьд ямар учир шалтгаантай гэж бодож байна вэ?

-Эдийн засаг, төлбөрийн тэнцэл, гадаад валютын урсгалын тухайд огцом том өөрчлөлт ороогүй, макро эрсдэлүүд шийдвэрлэгдээгүй хэвээр байгаа тул ам.долларын ханшийн хандлагад өөрчлөлт орохгүй байна. Өөрөөр хэлбэл, судалгаанаас харахад валютын чангаралт үргэлжлэх магадлалтай байна.

–Үүний нэг шалтгааныг моргейжийн зээлтэй холбон тайлбарлах хүмүүс бий?

-Моргэйжийн зээл хэсэг хугацаанд хүмүүст сул мөнгө орж ирэхэд нөлөөлсөн. Тухайлбал, өндөр хүү төлж байгаад найман хувь руу зээлээ шилжүүлсэн хүмүүс байсан. Нөгөө талаас байр худалдах, худалдан авах зохиомол хэлцлүүд хийгдсэн гэсэн сэжиг байгаа. Гар дээрх илүүдэл мөнгө нь ам.долларын эрэлтийг нэмэгдүүлсэн байх талтай. Гэхдээ энэ бол одоо тийм том нөлөө үзүүлж байгаа гэж бодохгүй байна.

–Тэгвэл гадаадаас орж ирэх валют багассанаар л ийм нөхцөл байдал үүссэн гэж ойлгож болох уу?

-Мэдээж манай эдийн засаг гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтаас асар их хараат байсан. Гадаадаас орж ирэх валют экспортын орлого буурсан. Мөн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт зогссон учир валютын дотогшлох урсгал огцом буурсан нь ханшид шууд нөлөөлсөн.

–Цаашид энэ өсөлт хэвээр үргэлжилсээр байх болов уу. Ерөөс ам.долларын ханш буурах найдвар бий юу?

-Суурь орчин, нөхцөл өөрчлөгдөхгүй бол ханшийн чиг хандлага дээр өөрчлөлт төдийлөн орохгүй болов уу. Огцом өөрчлөлтийг авчрахын тулд эдийн засгийг гацаанд оруулсан асуудлууд шийдэгдэх ёстой. Гэтэл ойрын хугацаанд шийдэгдэх боломж харагдахгүй байна. Эсрэгээр, Засгийн газар солигдож байгаа нь эдийн засаг дахь тодорхойгүй байдлыг нэмэгдүүлж, асуудал шийдэгдэх явдлыг хойшлуулж байна. Түүнчлэн эрсдэлийг ч өсгөж байгаа гэж бодож байна. Тодорхойгүй байдал нэмэгдэх тусам үндэсний валютад итгэх итгэл буурна. Гэхдээ төгрөгийн сулрах хурд буурч болох юм. Учир нь импорт буурч, бизнесийн эргэлт саарч байгаа тул валютын эрэлт буурах талтай. Манай эдийн засгийн багтаамж өөрөө цомхон учир эдийн засаг нь сэргэхдээ ч хурдан, унахдаа ч хурдан байдаг.

–Монголбанкнаас ам.долларын ханш өсөхөд интервенц хийх гэх мэт тодорхой арга хэмжээ авч байгаа гэх боловч тодорхой үр дүнд хүрэхгүй л байгааг та хэрхэн харж байгаа вэ?

-Интервенци хийж байгаа болохоор л одоогийн түвшин дээр тогтож байна гэж бодож байна. Монголбанкинд байнга интервенци хийгээд байх их хэмжээний валютын нөөц байхгүй.

–Тэгвэл алт тушаалтын хэмжээ нэмэгдсэн нь сайн нөлөө үзүүлж байгаа болж таарах нь?

-Тийм. Алт тушаалтын хэмжээ энэ онд нэмэгдсэн. Тиймээс үүнээс бага зэрэг нөхөгдөж байгаа болов уу.

–Ер нь ам.долларын ханшийн өсөлт манай эдийн засагт хамгийн сүүлийн үеийн байдлаар хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Ер нь эдийн засагт үзүүлж байгаа сөрөг нөлөө нь нэгдүгээрт, импортын барааны үнээр дамжиж инфляцийг нэмэгдүүлж байгаа. Хоёрдугаарт, ам.долларын зээл авсан аж ахуйн нэгжүүд ханшийн эрсдэлд орж зээл нь чанаргүйдэх магадлал өндөр байгаа. Хэрэв эдийн засгийн бүтцэд үйлдвэрлэл илүү давамгайлж байсан бол энэ нь экспортын бараатай харьцуулахад илүү өрсөлдөх чадвартай болгодог. Гэхдээ манайд дотоодын үйлдвэрлэлийн хөгжил харьцангуй сул байгаа тул одоогоор тэр давуу тал нь эдийн засаг, аливаа бизнест мэдрэгдэхгүй байна.

–Төрийн зүгээс ямар зохицуулалт хийвэл ам.долларын ханш буух бол?

-Чөлөөт зах зээлтэй учир төрөөс шууд зохицуулалт хийх боломж хязгаарлагдмал. Валютын ханш гэдэг өөрөө зах зээлийн зарчмаар эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэр дээр л оршиж байгаа. Үүний огцом савалгааг нь арилгах үүднээс тодорхой зохицуулалтыг төрөөс хийж байна. Валютын ханшийг барих зорилгоор валютын зохицуулалттай дэглэмд шилжвэл зах зээлийн хөгжлөөс ухарсан явдал болно гэж бодож байна. Тухайлбал, хэн нэгэн хүн, байгууллагаас валют авах, зарах хэмжээ, хугацаа, давтамж дээр хязгаарлалт хяналт тавиад эхэлбэл зах зээл таатайгаар хүлээж авахгүй л болов уу. Гэхдээ шаардлагатай гэж үзвэл түр зурын зохицуулалтын арга хэмжээнүүдийг авч болох байх.

–Ер нь манайд бусад валютын ханш ч байнга өссөөр байгаа. Энэ нь эдийн засагт ямар нөлөөтэй вэ?

-Ам.доллараас гадна юанийн ханш манай эдийн засгийн эргэлтэд даац жин ихтэй. Юанийн тухайд Хятадын төв банктай шууд своп хийх хэлцэл хийгдсэн тул чангаралт нь хурдац арай бага байх болов уу.

Т.ГЭРЭЛМАА

“Мандухай цэцэн хатан” киноны Алтжингийн дүрийг амилуулсан жүжигчин Н.Отгонтогостой ярилцлаа.

–Сүүлийн үеийн уран бүтээлийнхээ талаар яриач?

-“Сүүлчийн шөнө” киноны хоёрдугаар найруулагчаар ажиллаад хэсэг завсарлалаа. Сүүлийн үед уран бүтээлчид маань намайг хоёрдугаар найруулагчаар ажиллаад өгөөч гэсэн санал тавиад байгаа. Дандаа залуу уран бүтээлчидтэй хамтарч ажиллаж байна. Удахгүй “ST” студи, төрийн соёрхолт найруулагч УГЗ Балжинням найруулагчтай хамтарч ажиллах гэж байгаа.

–Та жилдээ хоёр гурван кинон дээр ажилладаг гэсэн. Тэгэхээр бараг амралтгүй ажиллаж байна уу?

-Дандаа л завгүй байдаг. Өнгөрсөн зургадугаар сард хөлөө бэртээгээд анх удаа гэртээ сар байж үзлээ. Миний хувьд зүгээр сууна гэдэг аймшигтай хэцүү байсан. Ер нь би удирдлага бариад суваг сольж байгаад унтаж үзээгүй юм байна лээ. Би ажиллаж байж л улам эрч хүчтэй болдог. Хөлөө бэртээсэн чинь найзууд чи далимаар нь сайхан амраад ав гээд байсан. Нэг сар шохойдсон хөлтэй гэртээ байна гэдэг үнэхээр хэцүү санагдлаа. Сүүлдээ бүр хүүгээрээ машин бариулаад ард нь хөлөө жийж суугаад хөдөө явсан.

–Нийтдээ хичнээн кинонд тоглоод байна. Гучин жил нэг салбарт ажиллана гэдэг багагүй хугацаа шүү?

-Би 30 жил урлагт ажиллаж, нийт 46 уран сайхны кинонд гол ба хоёрдугаар дүрд тоглосон байна. Мөн хоёрдугаар найруулагчаар арваад кинонд ажилласан байна. Тиймээс миний бүтээсэн 30 жилийн хөдөлмөр тодорхойхэмжээгээр уран бүтээлээрээ харагдаж байгаа байх. Гэвч зарим үзэгчид намайг кинонд тоглож байна уу гэж их асуудаг. Дэлгэцийн бүтээлд ажиллаад байгаа болохоор олон түмэнд уран сайхны кино болж хүрч байгаа юм. Харин хүмүүстеатрт очиж кино үзэхгүй болохоор бүтээл маань харагддаггүй юм шиг байна.Телевизээр цацагдаж буй бүтээлийг харахаар хүмүүс уран бүтээлээ хийж байна гэж ойлгоод байх шиг санагдсан.

–Та голдуу хоёрдугаар найруулагчаар ажиллаж байгаа байх аа?

-Би 1993 онд И.Нямгаваа найруулагчтай “Бой” гээд кинонд туслах найруулагчаар ажиллаж байлаа. Үүнээс хойш дандаа хоёрдугаар найруулагчаар ажиллаад байна. Хүн болгон хоёрдугаар найруулагч хийж чадахгүй. Үзэгчид хоёрдугаар найруулагч ямар үүрэгтэй юм бэ гэдгийг тэр бүр мэддэггүй юм шиг. Хоёрдугаар найруулагч нэлээд эрх мэдэл бүхий ерөнхий найруулагчийн дараа ордог албан тушаал. Жүжигчдийн жүжиглэлтдээр нь ажиллана. График, цаг зав гээд бүх чимхлүүр ажлыг нь хийдэг. Тухайн уран бүтээл дээр ажиллаж байгаа тохиолдолд би хамгийн их шүүмжлэлтэй ханддаг хүн.

–Таны харж байгаагаар шинэ залуу уран бүтээлчдээс цойлж гарч байгаа жүжигчинг нэрлэ гэвэл хэн хэнийг онцлох вэ?

-Залуу сайн сайн жүжигчид их гарч байгаа шүү. Эмэгтэйчүүдээс бол Дөлгөөн байна. Их дотортой жүжигчин. Зөв салбараа олоод ажиллавал амжилт гаргана. Дээрээс нь өөрийгөө эвдэхгүй бол сайн жүжигчин болно. Үүнийг би зориуд хэлж байгаа юм. Эрэгтэйчүүдээс Болд-Эрдэнэ байна. Гэхдээ яриад байвал зөндөө жүжигчин бий л дээ. Сүүлийн үеийн зарим жүжигчдийг хараад байхад ганц, хоёрхон кинонд тоглочихоод өөрийгөө нэг их од болчихлоо гэж санаад байх шиг байна. Залуу жүжигчид цаг баримтлахгүй байна. Мөн дүр бүтээнэ гэдгээ сайн ухамсарлахгүй байх шиг. Гэтэл хууччуул нь цагаасаа эрт ирээд хувцсаа өмсөөд нүүрээ будчихсан байж байдаг. Залуус дэндүү маяг ихтэй байна. Холливудынхны тэр маягийг дуурайгаад яах гээд байгаа юм. Хүн хүнээрээ л байх хэрэгтэй. Ах захаа ер нь мэдэхээ байчихжээ.

–Манай кино урлаг одоо хэр зэрэг хөгжиж байна. Хүмүүс дандаа л Солонгосын олон ангит кино үздэг шүү дээ. Олон ангит кино ямар шатандаа байна вэ?

-Кино урлаг нэг хэсэг унаж байсан. Одоо бол буцаад сэргэж байна. Хүмүүс болсон болоогүй кино хийж байна гээд байдаг, миний хувьд тийм биш. Хүн бүхэн тэр киногоор ямар нэгэн зүйл ухаарч ойлгоосой гэж ухаарлын коммент өгч байгааг манайхан хэт муулдаг болж. Олон ангит киноны хувьд хүмүүс муулаад л байдаг. Тэтгэврийн насны болон гэртээ байдаг хүмүүс чинь ихэнх нь гадуур караокедож, хоолонд орж, кино театрт кино үзэж чадахгүй шүү дээ. Тэр хүмүүс чинь гэртээ телевизээрээ гарч байгаа киног үзэхгүй яадаг юм. Монголын олон ангит кино хоёр, гурван жилийн өмнөхөөс хамаагүй сайжирсан. Одоо гарч байгаа олон ангит кинонууд их өгүүлэмжтэй сайн кинонууд. Удахгүй ингэж хөгжсөөр өөрсдийнхөө хийсэн олон ангит киног үздэг болох байх.

–Анхны киноныхоо талаар яриач. Таныг Сувд гуай Алтжинд тоглохыг санал болгосон гэдэг. Яагаад таныг сонгосон юм бол?

-Гараа сайн бол бариа сайн гэж ярьдаг. Миний анхны гараа “Ирж яваа цаг”, “Мандухай цэцэн хатан” киногоор эхэлсэн. 1974 онд Драмын театрт цэвэрлэгчээр орж байлаа. Улсын “Хүүхэлдэйн театр”-т 1985 онд дагалдан жүжигчин шалгаруулж авч байсан. Тэр үед кино драмын ангид гурван жилд нэг удаа шалгаруулж авдаг байж. Хүүхдийн театрт хоёр жил дагалдангаар ажиллаад дараа нь шалгалт өгдөг байсан юм. 1985 онд Жигжид найруулагч “Мандухай цэцэн хатан” киног хийх гээд шалгаруулалт явагдаж байна гэж их сонсогдож байсан. Тэр үед би жаахан хүүхэд байлаа. Сувдаа эгч анх намайг”Хүүхэлдэйн театрт ийм нэг дагалдан жүжигчин охин байна. Тэрийг нэг үзээдэхээч” гэж санал болгосон байдаг. “Мандухай цэцэн хатан” киног Балжиннямнайруулагч найруулахаар болсон. Бунтар найруулагч “Чи Балжинням найруулагчтай очиж уулзаарай” гэж хэлсэн. Би тэгэхэд нь Балжинням гэдэг хүн дээр нь очоод л “Би яасан бэ, тэнцсэн үү” гэж асуухаас ичээд байсан. Тэр үед Мандухайн дүрүүдийг бүгдийг нь сольж байсан даа. Тэгээд л явж байтал Кино үйлдвэрийн хүндэт самбарын хажууд Балжинням гуай зогсож таарсан. Тэр үед намайг ар зооноос нэвт ширтээд байгаа нь мэдэгдээд би нүүр будагч нарын өрөөнд гүйгээд орчихлоо. Тэр үед залуу ч байж. Зоригтой ч байж. Балжинням гуай намайг дуудаад чи “Мандухай цэцэн хатан” кинонд тоглох сонирхолтой юу, чи гэхдээ тэнцээгүй гэсэн. Тэгэхээр нь “Тэнцээгүй юм бол яах гэж намайг дуудсан юм” гэж хэлээд би яваад өгсөн. Яваад өрөөндөө ороод л дуугаа хийх гээд байж байсан чинь Уртаа эгч орж ирээд “Отгонтогос байна уу. Балжинням найруулагч дуудаж байна” гэдэг юм байна. Тэгээд Балжинням гуайн өрөөнд орсон талхан дээр хиам, лооль, өргөст хэмх тавьчихсан, намайг “кофе уух уу, цай уух уу. Наад талхнаасаа ид” гээд дуугүй суугаад л байлаа. Чи энэ зохиолыг аваад яв гэхэд нь би “Хэний дүрийг унших вэ” гэхэд шивэгчин Саймочийн дүрийг гэхээр нь би буцаагаад өгчихсөн. Тэгсэн “Чи хатан болохоор нь тоглоод, шивэгчин болохоор нь тоглодоггүй юм уу” гээд инээж билээ. Уран сайхны зөвлөл хэлэлцээд чамайг Алтжинд авахаар болсон гэхэд нь их баярласан. Намайг энэ кинонд авч тоглуулсан Балжинням найруулагч, хамтарч ажилласан бүх хүмүүстээ, Алтжингийн дүрд анх санал тавьсан Сувдаа эгчдээ баярлаж явдаг. Хамтран ажилласан уран бүтээлчдээсээ би маш их юм сурсан.

–Хамгийн анхны эротик дүрийг зоригтойгоор бүтээсэн. Тэр үед үзээд юу бодогдож байв. Одоо бодоход хэр санагдаж байна?

-Хамгийн анх дэлгэцээр нүцгэн гарч байгаа нь би. Тэр үед кинонд тэгж нүцгэн гарч байгаагүй. Ямар сайндаа хөдөө кино маань гарч байхад Сүххуяг бид хоёрын тэр хэсэг гарахад гараараа хаачихдаг байсан гэсэн. Би анх тийм хэсэг гарна гэж мэдээгүй л дээ. “Мандухай цэцэн хатан”-ы хамгийн сүүлийн зураг авалт гээд хэдхэн хүн Амарбаясгалан хийд рүү явсан юм. Замдаа гараад “УАЗ 469”-т суухад надад Алтжин-Отгонтогост гээд биччихсэн зохиол өгсөн. Үүнийг чамд зориулж бичсэн гэж хэлсэн л дээ. Тэрийг замдаа уншаад “Би ингээд нүцгэлээд орох юм уу” гэхэд найруулагч маань “үгүй наадахыг чинь киноны аргаар авна” гээд намайг хуурсан. Сүүлд ньнадад худлаа хэллээ гээд би уйлж байсан. Одоо санахад Балжинням гуай баавгай, туулай ч билүү амьтны онигоо ярьж намайг тайвшруулж билээ. Миний ам руу нархамба хийгээд тайвшруулаад зураг авч байлаа. Зураг авахуулж байхдаа “Сүххуяг ах хөнжил доогуураа хийчихлээ стоп стоп” гээд л зургаа зогсоочихно. Эхэндээ ичээд л бие бие рүүгээ ойртож чадахгүй байсан юм. Сүүлдээ бүр цайсан л даа. Энэ үеийн зургийг авч дуусаад кино зураг авалт дууслаа гээд оргилуун дарс задалж байсныг тод санаж байна. Тэр үед уран сайхны зөвлөл байсан. Киног гаргахаас өмнө шалгалтанд ороод тэр хэсгүүдийг тана гэсэн байдаг. Тэгээд Балжинням найруулагч намайг дуудаад “Уран сайхны зөвлөлөөс хас гээд байна. Алтжингийн эхний хэсгийг хасах уу, сүүлийн хэсгийг хасах уу” гэсэн. Мэдээж би тийм их зориг гаргаж нүцгэлчихээд тэрийгээ хасуулах хайран байсан. Тэгээд сүүлийн хэсгээс хасуулъя даа гэсэн чинь Балжинням гуай “Ухаантай охин” гээд намайг үнсэж билээ.

–Жүжигчин хүнд өөрийгөө эвдэж өөрөөр харуулах дүрүүд гаргаж байх хэрэгтэй. Таны гаргаж байгаа дүрүүдийн хувьд?

-Тийм шүү. Н.Наранбаатар найруулагчийн “Сүүлчийн шөнө” уран бүтээлд хоёрдугаар найруулагчаар жүжигчин хариуцан хариуцлагатай ажлыг гүйцэтгэлээ. Тэр кинонд ахимаг насны дүрд тоглох гэж тохой хүрсэн урт үсээ богино болгочихсон. Намайг ерөнхийдөө ихэмсэг бардам, их зантай авгайн дүрээр хүлээж аваад байх шиг санагддаг. Би тийм хүн биш. Надад уур гэж байхгүй тайван хүн гэх үү дээ. Тэгсэн мөртлөө надаас гарахгүй зан харилцааг кинонд гаргахыг найруулагчид шаардаад байдаг. Миний мэргэжил жүжигчин учраас тэр занг гаргахаас өөр аргагүй болдог. Гэхдээ одоо баян, цатгалан, хээнцэр авгайн дүрээс татгалзана. Ээж маань миний охинд “Тунгалаг Тамир”-ын Дулмаа шиг сайхан дүр өгчихгүй юм аа гэж билээ. Би чинь өмнө нь бас нэг янхан хүүхний дүрд тоглож байсан юм. Тэр үедээ найруулагч цаанаасаа дүрээ өгнө шүү дээ ээж минь гэж хэлж байсан. Найруулагч нар намайг тоож кинонд тоглуулсанд маш их баярладаг. Жүжигчин хүн аль ч дүрд хувирч чаддаг байх хэрэгтэй.

–Гэр бүлийнхнийхээ талаар яриач. Хань тань урлагийн хүн учраас таныг их ойлгодог байх?

-Ерөнхийдөө би хувийн амьдралаа бусдад дэлгээд сонин хэвлэлд ярилцлага өгөөд байдаггүй. Миний нөхөр МУГЖ Батжаргал. Нэг хүүтэй, хүүг минь Равжаа гэдэг. Мөн найман настай нохойтойгоо л амьдардаг хүн. Манай нөхөр урлагийн хүн учраас намайг их ойлгодог.”Мандухай цэцэн хатан” киноны нээлт болоход миний хамгийн анхны шүүмжлэгч манай нөхөр байсан. Гэртээ ирэхэд надад их гоё ширээ засаад шампанск хоёр хундага тавиад “Үнэхээр сайхан кино болжээ, “Цогт тайж”-ийн дараа орох кино болсон байна. Сүххуяг та хоёр эхнэр, нөхөр байж нэг оронд орохдоо хөнжлөө булаацалддаг юм уу” гэж хамгийн анх шүүмжилж байсан. Уран бүтээлч хүн болохоор шал өөр хандлагаар хандаж өөрөөр харж хүлээж авсан шүү. Нээрээ л би сүүлд харахад олон алдаа байсан. Ядаж байхад хөнжил нь нэг метр өргөн хоргой хөнжил байсан юм.

-“Мандухай цэцэн хатан” киноны Алтжинд тоглоод хайрын захиа ихийг л авсан байх даа?

-Захиа зөндөө ирдэг байсан. Тэр болгонд хариулна гэж байхгүй. Киноны уулзалт гэж зөндөө явна. Хүмүүс дандаа л Алтжин дүрээр минь магтах юм. Одоо харахад их дутуу л харагддаг.

–Ерөнхий найруулагчийн хувьд кино хийх үү?

-Ерөнхий найруулагч гэж тийм амар зүйл биш. Одоогоор болоогүй байна гэж үзэж байгаа. Ерөнхийдөө кино хийвэл аятайхан даацтай зүйл хийе л гэж бодож байна. Найзуудтайгаа кино хийнэ. Очирбатын Оюун, Аяа, “Хэцүү анги”-ийн Сараа бид дөрөв яриад л байгаа юм. Тохироо нь бүрдэхгүй байна. Тэр үеийг хүлээгээд судалгаа хийж байна. Мэдээж орчин үеийн сэдэвтэй эмэгтэйчүүдийн кино хийвэл сонирхолтой байх болов уу.

–Таныг хүмүүс “Honey” дүрээр их ярьдаг болжээ?

-Хөдөө зураг авалтаар явж байтал хөөе “Honey” явж байна гэхээр нь би гайхаад Төмөрөө ахыг бас явахаар тэгж дууддаг гэсэн. “Хайрын эрэлд” кинонд гардаг дүр шүү дээ. Зохиолыг нь Мөнхзул тэр дүрийг надад зориулж бичсэн гэдэг юм билээ. Жүжигчинд зориулж зохиол бичнэ гэдэг ховор зүйл. Ард түмэн миний тэр “Honey”-гоор сайн мэддпэг юм билээ. Миний үеийнхэн Алтжингаар таних ч сүүлийн үед намайг дандаа л “Honey” гэдэг болсон байна лээ. Би өөрөө хөдөө явж байгаад л мэдсэн. Булганы Хангалд кино зураг авалтаар явж байсан чинь нэг малчин эгч “Honey”-доо хонь бэлэглэнэ гээд өгч байсан. Өмнөговьд бас ямаа бэлэглэсэн шүү. Дүрийг минь сайхан гаргаж өгсөн зохиолч найруулагч нартаа баярласнаа хэлье.

–Та аль продакшинд харъяалагдаж байна?

-Би чөлөөт уран бүтээлч. Одоогоор чөлөөт уран бүтээлчид л хамгийн их юм хийж байгаа. Шулуухан хэлэхэд уран бүтээлчид бидэнд яамнаас хийсэн зүйл байхгүй. Чөлөөт уран бүтээлчдийн хийсэн юмыг тодорхойлоод өгөх газар байхгүй л байгаа юм. Үүнийг зохицуулах хэрэгтэй байна.

С.АРИУНЖАРГАЛ

УИХ-ын гишүүн асан Ш.Сайхансамбуутай ярилцлаа.

–Сүүлийн үед юу хийж байна вэ?

-Бизнесээ л хийж байна даа.

–Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийг огцруулчихлаа.Улс төрийн энэ нөхцөл байдлыг хөндлөнгөөс хараад ямар дүгнэлт хийж суугаа бол?

-Үндсэн хуулиа өөрчлөхгүй бол энэ байдал үргэлжилсээр л байх биз дээ.Өнөөдрийн Үндсэн хуулиар бол Ерөнхийлөгч нь илүү эрх мэдэлтэй ч юм шиг. Эсвэл УИХ нь засгаа бариад ч байгаа юм шиг. Засгийн газар нь төрөө удирдаад байгаа ч юм шиг. Нөгөө талдаа шүүх эрх мэдэл нь бүхнээс дээгүүр ч юм шиг нэг ийм л дөрвөн толгойтой тогтолцоо үйлчлээд байна шүү дээ. Хэн нь хэнийгээ даргалаад байгаа юм бүү мэд.Энэ нь өөрөө улс төрийн болоод засаглалын хямралыг бий болгоод байх шиг байна. Парламентад сууж байгаа нөхдүүдийг хараад байхад нэг л зүйл илт байна. УИХ-ын гишүүн гэдэг сэтрээ тоохоо байгаад цөм Ерөнхий сайд болох гэж улайрцгаадагболжээ. Үүнээсээ болоод л засаг төрөө огцруулж, улс болж тоглоцгоодог болсон юм уу даа. Ерөнхийлөгчийнхөө үгийг сонсч байгаа хүн алга. Н.Энхбаярын үед арай л өөр байж. Олонхийг бүрдүүлж байгаа намын гишүүд нь ямар ч удирдлага байхгүй, том толгойтой хүмүүс. Ийм хүмүүс яаж ч төр авч явах билээ. Ийм л дүр зураг харагдаж байна.

–Н.Энхбаярын үед нэг хүний дарангуйлал байсан гэж шүүмжилцгээдэг биз дээ?

-Дарангуйлал тогтооно гэсэн үг биш л дээ. АН-ынхныг хараач дээ. Хөл толгойгүй, хэнийхээ ч үгэнд орохоо байлаа. Гэхдээ Н.Алтанхуягийн Засгийн газар үнэхээр муу ажилласан нь бас үнэн. Ер нь АН олонхи болж төр, засгийг бүрдүүлэхээсээ эхлээд хууль зөрчөөд эхэлсэн шүү дээ. Нүүрсээ 70 ам.доллараар худалдахаар тохирсон “Чалко”-гийн гэрээг өөрчилснөөр энэ Засгийн газар маш том нүгэл үйлдсэн дээ. Одоо бид нүүрсээ 30 гаруйхан ам.доллараар худалдаад сууж байна. Бондын мөнгийг шал дэмий үрэн таран хийлээ.

–Нэг хүнийг нөгөөгөөр солиод ямар нэмэртэй юм бол. АН-ынхан дараагийн Засгийн газрыг огцруулах гэж үзнэ. Ингээд1996-2000 оны гашуун түүх давтагдаж магадгүй болчихлоо. Тэгвэл ард түмэнд л хохиролтой юм болох байх…

-Энэ асуудал дээр харин би өөр бодолтой явдаг хүн. Засгийн газар солигдлоо гээд муудах юм байхгүй л дээ. Гадны улс орнуудад энэ бол хэвийн үзэгдэл байдгийг тэртэй тэргүй хүмүүс мэднэ. Япон яаж байна, сайд нарнь хариуцлага хүлээгээд хоёр, гурваараа огцорч л байдаг. Тэглээ гээд улс нь дампуурч байгаа юм алга. Ажил нь хэвийн үргэлжилдгээрээ явж байна.1996-2000 онд олон Засгийн газар огцрууллаа гээд Монгол Улс дампуурчихаагүй л байна шүү дээ. 1990 оноос хойш Монголын ард түмэн өөрөө өөрсдийгөө зогоож, өдөр хоног өнгөрсөөр л өнөөдөртэй золгосон. Түүнээс биш засаг төр гайхамшигтай туслалцаа үзүүлээд амьдралыг сэв хийтэл өргөчихсөн юм байхгүй биз дээ. Тийм юм чинь засаг солигдож л байг, амьдрал үргэлжилсээр л байна. Ардын нам ч гэсэн С.Баярыг С.Батболдоор солиод явж болжбайсан биз дээ.Үнэхээр явуулж байгаа бодлого нь тааруу байвал тэр хүнийг солиод дараагийнхад нь ажлыг нь шилжүүлэх нь зүйн хэрэг.Адаглаад ажилд ахиц гарна шүү дээ. Гэхдээ өнөөдөр Төрийн ордонд Ерөнхий сайд хийчих мэдрэмжтэй хүн харагдахгүй байна.

Харин Засгийн газраас илүү УИХ бужигнаад эхэлбэл аюултай шүү.

–Ер нь Монголын бизнесийн орчин өнөөдөр ямар байна вэ. Та нарт яаж мэдрэгдэж байх юм?

-Эдийн засаг хямралтай байна шүү дээ. Ялангуяа нийгмийн дунд болон түүнээс доош давхаргынханд энэ хүндрэлилүүтэй тусч байна. Хөдөө, хотгүй иргэдийн амьдралдордлоо.Мэдээж энэ нь төрийн буруу зохицуулалт, болхи бодлогоос үүдэлтэй. Дээрээс нь валютын ханшийн өсөлтөөс болж хүндрэл үүсч байна. Энэ бодлогыг хэрэгжүүлж байгаа Ерөнхий сайдтай энэ чигээрээ яваад байвалирэх жил гэхэд бүр ч дордоно.Өнөөдөр өчнөөн хүн эхлүүлсэн бизнесээ зогсоож байна. Бизнес эрхлэх боломж улам л хумигдсаар байх юм. Төрийн дунд шатныхны хүнд сурталбизнес хийхэд ихээхэн төвөг чирэгдэл учруулж байна шүү дээ.

–Ялангуяа таны бизнест яаж нөлөөлж байна вэ?

-Манай “Нарантуул”-ын худалдаачид үнэхээр хямралд нэрвэгдэж байна. Зарим нь бараандаа явж чадахгүйд хүрлээ.Юанийн ханш өсчихсөн учраас наймаачид ашиг олохын тулдолж ирсэн барааныхаа үнийг яалт ч үгүй нэмэх шаардлага гарч байна. Гэвч тэр нь ард түмэнд хүндээр тусч байх жишээтэй. Дээрээс нь гүйлгээ муу, худалдан авагч хомсдож байна. Энэ маягаар хүндрэл их байна. Сүүлд сонсох нь ээТаван толгойн зүүн Цанхийн олборлолт түр зогслоо гэж дуулдсан.Тэгвэл Монголын эдийн засгийн байдал улам л дордох нь. Монголын компаниуд дампуурал руу ойртлоо гэсэн үг.

–Танд “Нарантуул”-аас өөр бизнес байгаа биз дээ?

-Занар олборлох гээд яваад байна. Энэ талаар уулзаагүй хүн, очоогүй газар алга. Эрдмийн зэрэг хамгаалсан ч болохоор байна.

–Занараас шатахуун гаргаж авах гээд байна уу?

-Тийм. Манайхан хүрэн нүүрснээс шингэн түлш гаргаж авна гэдэг юм. Тэрийг бодвол арай хямд төсөр юм уу даа.

–Ажил ямар шатандаа яваа вэ?

-Техник эдийн засгийн үндэслэлээ хийчихсэн. Хөрөнгө мөнгөө босгож байна. Ирэх хавраас ажлаа эхэлчих санаатай.

–Хаанаас занаролборлох гэж байгаа юм бэ?

-Говиос. Ер нь манай занарын нөөц Монголын зүүн өмнөд хэсгээр говь талдаа их байдаг юм. Урт нэртэй хуульд хамаарахгүй гэдгээрээ давуу юм даа. Сүүлийн үеийн Герман, Финландын хуурай аргаар боловсруулахтехнологиуд нэвтэрч байгаа.

–Тэр технологиудыг ашиглаж байгаа юм уу?

-Тийм. Байгаль орчинд үзүүлэх хор нөлөө бага юм билээ.Аль болох байгалиа сөнөөчихгүй, тэрүүхэндээ цэвэр цэмцгэр үйлдвэр барьчих санаатай ажиллаж байна. Гэхдээ энэ талаар дэлгэрэнгүй яриад юу хийхэв.

–Нефть нэрээд эхэлбэл түүн шиг хэрэгтэй юм байхгүй л дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Дотоодынхоо шатахууны хэрэгцээг хангах юм сан гэдэг зорилготой л явж байна.

–Та цэвэр өөрийнхөө хөрөнгөөр хийж байгаа юу?

-Төр ямар юмаараа мөнгө өгөх юм бэ.

–Ямар нэгэн ашигтай юм гараад ирэхээр төр хувь эзэмшинэ гээд эхлэх юм байна шүү дээ?

-Хэрэв тэгвэл шууд дампуурна л даа.

–Гэхдээ Оюу толгойгоос Монголын эзэмших хувь их байх ёстой гэдэг хэрнээ өөр дээр нь тулаад ирэхээр өөр юм ярилаа гэх вий дээ, таныг?

-Үндэснийх нь компани юм хийе, улсдаа орлого оруулъя, иргэдээ ажилтай, орлоготой болгоё,эх орноо нефтийн хараат байдлаас гаргая гээд зүтгэж байна шүү дээ. Бид ямар олборлосон бүтээгдэхүүнээ гадагшаа аваад явчих биш.Монголдоо хөрөнгө оруулалт хийх гэж байна. Аль болох Монголдоо наалдацтай ажил хийнэ. Оюу толгой бол өөр асуудал. Би ямар тэдэн шиг гадаадад мөнгөө байршуулна гэх биш.

–Өнгөрсөн зун манайд хоёр хөршийн дарга айлчиллаа. Улс орны хөгжилд их тус нэмэр болно гэж ярьцгаагаадбайна. Та ямар бодолтой байгаа вэ?

-Хэзээнийл тэгж хөөрцөглөдөг байсан шүү дээ.Дэлхий Монголыгүнэлж байна, биднийг шагшиж байна даа л гэдэг юм. Гэвч үр дүн ньхаана ч мэдрэгддэг юм, тэгсгээдөнгөрдөг шүү дээ. Өнөөдөр хоёр хөршийн дарга ирлээгэнэ. Ялгаагүй, ямар ч үр дүн алга. Хятадын дарга, Оросын Ерөнхийлөгч их сайхан юм ярилаа гээд хөл нь газар хүрэхгүй байцгаах юм.Гэтэл сая Хятад улс нүүрснийхээ татварыг нэмчихлээ. Манай нүүрс олборлогчид үгээ хэлж байна. Хоёр хөршийн дарга манайд ирсэн нь сайн хэрэг. Үүнийг үгүйсгэхгүй.Гэхдээ яриад, хэлээд байгаа зүйлүүдийг ньажил хэрэг болгохгүй бол ямар хэрэг байх юм. Дипломат яриа хийгээд явсных нь төлөө магнайгаа хагарталбаярлаад байх хэрэг алга. Манайхаар хийн хоолой дамжуулах боломж бий гээд дарга нар гүйгээд байсан.Гэтэл сая УИХ-ын дарга З.Энхболдыг очиход “Уучлаарай манайх бүх асуудлаа шийдчихсэн. Та нар оройтчихлоо” гэсэн байна лээ. Ийм л байна шүү дээ.

-2016 оны сонгууль ойртчихлоо. Таныг дүүгээ Ардын намаас нэр дэвшүүлэхээр сойж байгаа тухай мэдээлэл яваад байх юм?

-Харин хүмүүс тэгж яриад байх юм. Надад мэдсэн юм алга. Манай дүү ч надад хэлээгүй.Бихувьдаа нэр дэвшинэ гэсэн бодолтой сууж байгаа шүү дээ. Гэхдээ Сонгуулийн хууль яаж гарахыг харна л даа. Ер нь бол надад хоёр ч батлах байна. Нэг нь 1989 онд МАХН-аас авсан батлах. Сүүлд манай нам Ардын нам гэдэг нэртэй боллоо шүү гээд нэг батлах өгсөн. Тэр нь байж л байна. Тэгж ярих юм бол 1990 оны Ардчилсан холбооны гишүүн ч гэж явдаг.Тэгэхээр хаанаас ч нэр дэвшиж болох юм байна гэж бодоод байгаа шүү.

–Таны оронд дүүг чинь сонгож байгаа юм болов уу?

-Тийм л юм байлгүй. Ер нь УИХ-ын гишүүн болсон ч яалаа болоогүй ч яалаа. Хэрэв УИХ-ын гишүүн болох өвчин тусаад, улайраад зүтгэсэн бол 2012 онд гараад л ирэх байсан шүү дээ. Гэвч тийм сонирхол байгаагүй. Ер нь УИХ гэж олж хишиг тараадаг, өглөгийн газар гэж хүмүүс ойлгоод зүтгээд байдаг юм шиг байна. Бараг гишүүн болохын төлөө эхнэр хүүхдээ ч золиослоход бэлэн байх юм. Юм гэдэг чинь хэмжээ хязгаартай учраас тэр их шуналынхаа хариуг хүртэж, нэг л өдөр тэр хүмүүс зохих ёсны цээрлэлээ хүлээнэ дээ. Иргэдийнхээ төлөө явна гээд тангараг өргөөд туганд мөргөөд байсан хаа байна.МАН, АН-ын алинд нь чүзэл баримтлал гэж алга.Тараана, булаана, дээрэмдэж авна, шоронд хийнэ, цагдана л гэцгээсэн хүмүүс байх юм. Үнэндээ өнөөдөрбизнесийнхэн ямар засаг төр гарна тэдний ая талыг харж ажиллахаас өөр аргагүй ийм цаг үе ирчихсэн байна шүү дээ. Ямар ч төлөвшил алга.Ардчилал байлгүй яахав, гэхдээ хэрээсээ хэтэрвэл хөлд нь ард түмэн л чирэгдэнэ шүү дээ. Үүнийг бодож ажиллаасай.

–Танай дүү МАН-аас дэвшвэлта бие даах уу. Эсвэл…

-Манай дүү Ардын намтай юу ярьсан юм бүү мэд. Миний хувьд Ардын намаас үндсэндээ хөөгдөөд удаж байна. Өнгөрсөн сонгуулиар нэр дэвшүүлээгүй. Нийслэлийн намын хорооны дэд дарга байсан чинь хасаад хаячихсан байна лээ. Одоо ер нь нэг зүйлийг хэлэхгүй бол болохгүй нь ээ.

–Юу билээ?

-УИХ-д олон жил шигдээд салж өгдөггүй хэдэн хүн байна аа.Бүгд нэг арга барилтай, хэн нь хэнээсээ ялгагдахгүй нөхдүүд яаж улс орныг хөгжүүлэх юм бэ. Тэд “Ю.Цэдэнбал дарга 44 жил ноёрхсон” гэж дэмий ярьцгаадаг юм. Тэгсэн хэрнээ өөрсдөө өнөөдөр бараг 24 жил энэ төрийн толгойд ээлжгүй сууцгаалаа шүү. Медаль аваагүй, гавьяат болоогүй хүн энэ парламентад цөөхөн. Намайг парламентад байх дөрвөн жилийн хугацаанд наадуул чинь “гавьяат улстөрч” гэдэг цол бий болгоё гэж ярьцгааж байсан гээд л бод.

Хараад байхадаль ч парламентын үедшударга дуугардаг тав зургаахан хүн байдаг юм. Харамсалтай нь хавчиж хяхуулсаар байгаад дараагийн сонгууль гэхэд элс рүү цацсан ус шиг алга болцгоодог л доо. Харин мөнхөд сонгогдож байдаг хэдэн нөхөр бий. Нүдэнд эвэр ургатал сонгогдох юм. Манай Д.Лүндээжанцан, Р.Гончигдорж багш, Д.Дэмбэрэл, Ц.Нямдоржэнэ тэр болимоор юм. Шившиг болтлоо суулаа шүү дээ. Саарал ордноос гарвал үхчих гээд байгаа юм шиг л байх юм. Хааяа гарч салхилах хэрэгтэй. Ард түмний амьдрал хэцүү байна. Тэр гэр хорооллоор яваад үзээсэй. Гэтэл өөрсдийнх нь талаар шүүмжлэл хэлсэн хүнийг элдэв янзаар элдэвлээд сууж байна. Ийм нөхдүүдАН, МАН гэлтгүй аль алинд нь олон байна.Ард түмэн одоо зөв сонголт хийж, зөв хүмүүсээ гаргах цаг болжээ.Эдийн засаг хүндрээд хямраад ирэхээр ард түмэн “За та нарыг 2016 онддахиж сонгохгүй ээ” гээд цөхрөнгөө барж л байна. Гэвч сонгууль тулаад ирэхээрсурталчилгаанд нь тархиа угаалгаад нөгөө хэдийгээ л сонгочих нь доо.Түүнээс биш шинэ залуу, сийрэг тархитай, шинэ арга барилтай хүмүүст боломж олгомоор юм. Парламентын гишүүд чинь камер харахаараа бие биетэйгээ өстөн дайсан мэт үзэлцэж, өрсөлдөөд байгаа юм шиг жүжиг тоглоно.Камераас далдуур бүгд халаас нэг, найз нөхдүүд болчихдог. Даанч үүнийг ньард түмэн ойлгохгүй юм даа.Парламентад шударга дуугардаг хүмүүс нь цөөдөөд байна. Ж.Батзандангаас эхлээд дуугарсан ганц нэгийг нь намаас хөөнө гээд уналаа.

–Үнэхээр шударга учраас дуугараад байгаа юм уу гэдэг нь эргэлзээтэй.Албан тушаалын төлөө шударга царайлдаг ч юм бил үү?

-Магадгүй л юм. Гэхдээ үнэн ч бай,худлаа ч байшүүмжлэл өрнүүлж байх хэрэгтэй. Огт шүүмжлэлгүй байна гэвэл энэ төр чинь юу болох юм бэ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Боловсрол шинжлэх ухааны яамны захиалгаар Дэлхийн банкны буцалтгүй тусламжаар хэрэгжүүлж буй”Сургуулийн өмнөх боловсрол” төслийн хүрээнд Сүхбаатар дүүргийн 16 дугаар хороонд барьсан 130 дугаар цэцэрлэгийн нээлт өчигдөр боллоо. Дарь-Эхийн 33 дугаар автобусны буудлын ойролцоо орших тус цэцэрлэг нь канад технологиор баригдсанаас гадна үндсэн түүхий эд материал нь мод гэдгээрээ онцлог. Түүнчлэн цахилгаан болон гал тогооны хэрэгсэл, хивс, сандал ширээ, зарим тавилга зэргийг давхар бэлтгэж өгсөн байна. Бага, дунд, ахлах болон бэлтгэл зэрэг дөрвөн бүлэгт нийтдээ 100 хүүхэд сургах хүчин чадалтай бөгөөд хамран сургах тойрогт нь Бэлхийн 1-ээс 31 дүгээр гудамж орж байгаа аж.

БШУЯ-ны Сургуулийн өмнөх боловсролын хэлтсийн дарга Б.Гантулга “Сургуулийн өмнөх боловсролын хүртээмжийг богино хугацаанд нэмэгдүүлэх зорилгоор манай яамны зүгээс Дэлхийн банктай хамтран төсөл хэрэгжүүлж эхэлсэн. Уг төслийн хүрээнд улсын хэмжээнд тус бүр 100 хүүхдийн хүчин чадал бүхий канад технологийн 25 модон цэцэрлэг барихаар төлөвлөснөөс 17 нь нийслэлд байх юм. Ингэхдээ мэдээж огт цэцэрлэггүй эсвэл цэцэрлэгийн хүрэлцээ муу сум, дүүрэг, хороодыг сонгосон. Нийслэлийн хувьд өмнө нь Баянзүрх, Сонгинохайрхан зэрэг хүн амын нягтаршил их, цэцэрлэгийн хүрэлцээ муу дүүргүүдэд модон цэцэрлэгүүдээ барьж байсан бол энэ удаад Сүхбаатар дүүргийн 16 дугаар хороог сонгосон. Тус хороо нь сургуулийн өмнөх насны 1000 гаруй хүүхэдтэй ч ганцхан цэцэрлэгтэй. Өөрөөр хэлбэл таван хүүхэд тутмын гурав нь л сургуулийн өмнөх боловсрол эзэмшдэг гэсэн үг. Удахгүй 130 дугаар цэцэрлэгтээ хоёр бүлэг нэмж бий болгосноор суралцагсдын тоо 180 хүртэл нэмэгдэнэ. Дээр нь багш, тогооч, цэвэрлэгч, манаач зэрэг шинээр бий болж буй 10 гаруй ажлын байранд тухайн хорооны иргэд ажиллах бололцоог нээж өгсөн” гэсэн юм.

Анги бүр 25 хүүхэдтэй байх ёстой ч бага бүлэгт 38, дунд бүлэгт 34, ахлах бүлэгт 34, бэлтгэл ангид 40 хүүхэдтэйгээр сургалтаа эхлүүлж байна. Стандартын дагуу анги бүрт 25 ширээ сандал, ор цагаан хэрэглэл, хувцасны шүүгээ зэргийг урьдчилан бэлтгэсэн нь хүүхдүүдэд хүрэлцэхгүй байгаа учраас эдгээр хэрэгцээт зүйлсийг эцэг эхчүүдээр нь бэлдүүлж байгаа гэдгийг багш нар нь учирлаж байлаа. Эцэг эхчүүд ч “Хүүхдээ гэрт нь ганцааранг нь үлдээж, түлэгдэж бэртчих вий, гэр орноо янз бүр болгочих вий гэж сэтгэл эмзэглэж байснаас ор дэр, сандал ширээг нь ч болов бэлтгэж өгөөд цэцэрлэгт оруулах нь хавьгүй дээр. Тэгээд ч цэцэрлэг нь орчин үеийн, тохилог, сайхан юм байна” гэцгээж байлаа.

Энэхүү хоёр давхар модон цэцэрлэгийг “Ган харш” компани түлхүүр хүлээлгэж өгөх нөхцөлтэйгөөр барьж, ашиглалтанд оруулжээ. Барилгын ажил 2013 оны арваннэгдүгээр сараас энэ оны зургаан сарын хооронд үргэлжилжээ. Өөрөөр хэлбэл канад технологийн модон барилгын ажлыг өвлийн хүйтэн зуны халууны алинд нь ч хэвийн үргэлжлүүлж болдгоороо давуу аж. Дээр нь төмөр карказ, бүрэн цутгамал зэрэг уламжлалт барилгыг бодвол зардлын хувьд бага буюу 800 мянган ам.долларын өртөгтэй гэнэ. Наадмаас өмнө гэхэд барилгын ажил бүрэн дууссан бөгөөд есдүгээр сарын сүүлчээр улсын комисс хүлээн авчээ. Цэвэр усаа төвлөрсөн инженерийн шугам сүлжээнээс авч байгаа бол халаалтаа цахилгаан зуухаар шийдвэрлэжээ. Тодруулбал 40 болон 60 квт-ын хоёр цахилгаан зуухтай бөгөөд уурын зуухыг бодвол ашиглалтын зардал өндөр. Байгаль орчинд ээлтэйгээс гадна хүүхдүүдийн ая тухыг бодсон зөв шийдэл байсныг”Ган харш” компанийн захирал Л.Батаа хэлж байлаа.

Модон барилга учраас галд тэсвэртэй байлгах үүднээс хананых нь дотор талд хоёр давхар гибсэн хавтан байрлуулжээ. Дээр нь өөр танхим бүрт гал гарсан тохиолдолд дээрээс нь шүршиж унтраах төхөөрөмжийг суурилуулжээ.

Канад технологиор баригд­сан модон барилга нь тоосго бетон, палка зэрэг барилгын бусад материал барьсан барилгыг бодвол ашиглалтын хугацаа нь уртаас гадна цэвэр агаарыг дотогш нэвтрүүлэх буюу агаарын солилцоог дэмждэг гэх утгаараа хүүхдийн эрүүл мэндэд ээлтэй гэдгийг гүйцэтгэгч компанийнхан хэлж байлаа. Зориулалтын хөвөнгөөр дулаалсан учраас дулаан хадгалалт маш сайн буюу манай эрс тэс уур амьсгалд бүрэн зохицсон аж. Нийслэлд 17 Канад технологийн цэцэрлэг барих юм. Өдгөө арвыг ньулсын комисс хүлээж аваад байна. Үлдсэн долоог нь энэ сардаа багтаан ашиглалтад оруулахаар төлөвлөжээ.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Гэрэл зургуудыг Г.ЛХАГВАДОРЖ

Аравдугаар сард кино театруудаар үзүүлсэн монгол кинонуудаас “Тусгай ажиллагаа” нэртэй кино ашиг орлогоороо тэргүүлжээ. Нийтэд үзүүлсэнкиноноосорлогоороо хол түрүүлсэн энэ кино 94.7 сая төгрөгийн орлого олсон байна. Үүний араас 24.3 сая төгрөгийн орлогоор “Сүүлчийн шөнө”, 22.4 саяын орлогоор “Давхар цохилт” зэрэг кино удаалжээ. “Тусгай ажиллагаа” нь инээдмийн кино юм байна. “Go adventure” студи, найруулагч Д.Галбаярын бүтээл ажээ.

Инээдмийн төрөл жанр нь дотроо адал явдалт, романтик, эмгэнэлт, аймшгийн, сэтгэлзүйн гэхчлэн бараг хорь орчим төрөлтэй. “Тусгай ажиллагаа” нь адал явдалт инээдэм бололтой. Уг киноны үйл явдлыг эхлээд ярья. Нэгэн томоохон архины үйлдвэрийн захирал Тамирынэхнэр Сайханаа гэх бүсгүй бааранд орж архи ууж байгаагаар кино эхэлж байна. Тэрбээр бааранд Баярцэнгэл, Жаргал, Наадам гэх гурван эрэгтэйтэй тааралдана. Шөнийн арван хоёр цаг болж, баар хаахад мөнөөх гурван залуу үргэлжлүүлэн архидахаар гарахад Сайханаа мөн дагаж гарчээ. Эрчүүдийг нэгэн дэлгүүрийн цонхыг нүдэж нүдэж арга тасран байхад Сайханаа тэр гурвыг нөхрийнхөө архины үйлдвэр дээр дагуулан ирнэ. Тэднийг ирэх үеэр үйлдвэрийн харуул бэлэн гоймон, хиам, өндөг авахаар дэлгүүр рүү гарсан байна. Энэ хойгуур согтуу залуус үйлдвэрт орж ирэн ус цас шиг элбэг дэлбэг архи хараад”Архийг шанагаар уухыг мөрөөддөг байлаа. Мөрөөдөл ингэж биелдэг байжээ” хэмээн хувинтай архинаас шанагаар утган залгилах юм. Улмаар захирлын өрөөнд орцгоож, тэнд байсан ангийн бууг нэг нь авч шанага дамжуулан архи уух бусдадаа буу тулган тоглож байна. Харуулын байрандаа эргэж ирсэн харуулхянах камерын бичлэг харж захирлын эхнэрт буу тулгаж байгааг харж сандран захирал руугаа утсаар мэдэгдэнэ. Хариу зааврын дагуу харуул үйлдвэрийн хамгаалалтын кодыг идэвхжүүлээд цагдаа дуудахаар гарч гүйхдээ захирлын нууц амрагийн машинд мөргүүлэн эмнэлэгт хүргэгдэнэ. Сэрэхдээ тэр ой санамжаа алджээ. Хамгаалалтын кодыг идэвхжүүлсэн тул үйлдвэрт гаднаас ч дотроос ч нэвтрэх боломжгүй болжээ. Үйлдвэрийн захирлын мэдээллээр цагдаагийнхан түүний эхнэрийг үйлдвэртэй нь хэсэг залуус барьцаалжээ гэж үзэн үйлдвэр ба эхнэрийг аврах тусгай ажиллагаа явуулахаар хөдлөв. Цагдаагийн тусгай баг үйлдвэрт арайхийн нэвтрэхэд багийн ахлагч нь мөнөөх гурван залуугийн нэг Жаргалын багын найз болж таарлаа. Ингээд хамт архи уун цагдаагийнхан “барьцаалагч” нарын хамт “тасарцгаалаа”. Тасартлаа согтсон Цагдаагийн ажилтан үйлдвэрийн захирлаас барьцааны мөнгө нэхнэ. Зуун мянган доллар өгч авалцахаар тохиролцоно. Одоо кино төгсөх гэж байна. Захирал өмнө нь мөрийтэй тоглож үйлдвэрээ алдсан байжээ. Мөрөө баллахын тулд дээрх согтуу залуус үйлдвэрийг нь барьцаалсан болгож зохион байгуулсныг цагдаагийн ажилтан Сонор илрүүллээ. Ингээд кино төгсч байна. Киногоо үзээд гарлаа. Сэтгэлд юу үлдэв. Амьдарч буй нийгэм маань тэр чигээрээ архинд живчихсэн юм байна гэдэг л өнгөцхөн мэдрэмж үлджээ. Харин эргэн тойрон амьдралаа харахад тэгтлээ архинд донтоод байгаа хүн алга л байна. Кинонд итгэх үү, өөртөө итгэх үү? Монголдоо амьдарч байгаа бид бол өөрсдийгөө архинд живээгүйг харж байна. Харин Монголоос гадна амьдарч байгаа хэн ч энэ киног үзвэл Монголыг архинд живж дээ гэж төсөөлөхөөр. Гэхдээ энэ нь уг киноны асуудлын гол нь бас биш юм. Асуудлын гол нь чимхийн төдий ч инээд энэ кинонд байхгүйд байна.

Ер нь инээдмийн төрлийн урлагийг юунд зорьж юуны тулд хийдэг вэ. Хүн өөрийгөө шоолохын тулд. Үр дүнд нь өөрсдийгөө эмчилж гажуудлаа засаж залруулдаг. Энэ төрлийн урлагт эмгэнэлт инээдэм хамгийн жинтэй нь байдаг. Сэдвийн хувьд хувь хүний амьдралаар дамжуулан нийгэм цаг үеэ элэглэн шоолох, нийгмийн системийг элэглэн шоолох, бүр өргөн хүрээнд бол нийгмийн амьдралаараа дамжуулан хүн төрөлхтнийг элэглэн шоолсон байдаг. Хамгийн сонирхолтой нь эмгэнэлт инээдмийн урлагт зохиогчид өөрийн болон аль нэг үндэстнийг элэглэн шоолсон нь үгүй. Энэ төрөл нь голдуу сэтгэл зүйд хандсан байх нь элбэг. Ийм кино манайд одоохондоо байхгүй юм. Ахуйн хөнгөхөөн адал явдлаар ч инээдмийг илэрхийлж нийгмээ, системээ элэглэн шоолсон байдаг. Ийм төрлийн бүтээл жишээ нь манай хуучны кинонд бий. Яагаав, “Ховор хүмүүс” гээд нэрт найруулагч Р.Доржпалам гуайн кино. Р.Доржпалам найруулагч “Ховор хүмүүс” хэмээх инээдмийн киногоороо социалист системд хүмүүс оюун сэтгэхүйгээрээ хэрхэн хайрцаглагдаж, ийм цаг үед амьдрал хэрхэн үзэл суртлын нэгэн сувгаар урсан өнгөрдгийг элэглэн шоолсон байдаг. Үзэгчид уг киног эхлэхээс дуустал нь савж унатлаа инээлдээд, дараа нь өөрсдийн амьдрал руу гунигтайгаар ширтэн харах сэхээ ордог шүү дээ. “Зэрэг нэмэхийн өмнө” гэж бас л гоё инээдмийн кино бий. Мөн Р.Доржпалам гуайн бүтээл. Наяад онд дэлгэцнээ гарсан энэ кино үйл явдал нь Богд хаант засгийн үе гарах боловч аль ч цаг үед үнэ цэнээ алдахгүй бүтээл. Өнөөдөр ч үнэ цэнтэй хэвээр. Ямар ч цаг нийгэм байлаа гэсэн хүнд л байх төрөлхийн амбицийг, хэмжээ нь хэтрэхээрээ хэрхэн амьтан болж хувирдгийг хэлсэн санаа нь үнэтэй юм. Энэ киноны хийцийг бол бүр яриад яахав. Гайхалтай гэж хэн ч санаа нийлэх биз ээ. Мэргэжлийн өндөр мэдрэмжтэй, боломжийн стандарт хийцтэй бүтээл хэзээд “харж байгаагийнхаа цаадахыг харах, сонсч байгаагийнхаа цаанахыг сонсох” боломжийг хүмүүст өгч байдаг ажээ. Энэ бол урлаг хүмүүст өөрсдөд нь сэтгэлгээний орон зайг бий болгож өгч байгаа хэрэг юм. Инээдмийн жанрын жишээ болсон дээрх хоёр кино бол тийм л бүтээлүүд. Урлагийн аль ч төрлийн бүтээлд сэтгэлгээний дотоод орон зай гэж байдаг. Үүний хажуугаар ялангуяа кинонд дүрслэлийн орон зай гэж нэг гол судас нь бий. Энэ дүрслэлийн орон зайгаар дамжуулж үзэгч үйл явдлыг өргөн хүрээнд харж чаддаг. Энэ орон зайг найруулагч киноныхоо зураачид, зургийн дарга, зохиолч, зураглаач зэрэг хамтран зүтгэгчдийнхээ тусламжтайгаар бүтээдэг. Харин өнөөдөр кино хийж байгаа хүмүүсийн тогтсон жишиг болох найруулагч жүжигчин хоёрын “бүтээл” нь дээрх орон зайг хэзээ ч бүтээх боломжгүй юм. Тиймээс өнөөдрийн кинонууд аль ч төрөл жанрынх бай хүмүүсийн сэтгэлд хүрэхгүйгээр барахгүй огт ойлгомжгүй хэдэн дүрсний эвлүүлэг болж хувирч байна. Ийм шалтгаанаар өнөөдрийн инээдмийн кинонд чимх ч инээд алга. Чимхийн төдий ч инээдгүй инээдмийн киногоор яах юм бэ.

Кино үйлдвэрийг хувьчилснаас хойш кино урлаг уналтад орлоо гэх болсон. Энэ чинь зуун хувь шалтгаан болж чадахгүй шүү дээ. Мөнгөгүйдээ муу кино хийж байна гэж кино хийж буй залуус хэлдэг. Ахмад киночид ч энэ талыг нь хөөрөгдөж өмөөрч тал өгсөөр байгаад залуу найруулагч нар кино хийж сурахгүй байх шиг. Муу ч гэсэн кино хийх мөнгө олоод хийгээд л байна шүү дээ. Уг нь мөнгөний хэмжээ уран бүтээлчийн сэтгэх цар хэмжээнд шууд хамааралгүй л харагдаад байдаг юм. Хэр тааруухан санхүүжилтээр хичнээн сайхан бүтээл хийчихсэн театрынхны жишээ байна. Киног театртай харьцуулах нь өрөөсгөл ч гэлээ сайн бүтээл хийхэд тайз дэлгэц ялгаагүй л нэлээн их мөнгө шаарддаг. Тэгэхээр гараад байгаа кинонуудыг яагаад авах юмгүй муу болоод байгаа шалтгааныг харцгаая.Урлагийг бүтээх чин сэтгэл, мэдлэг, боловсрол, хийж байгаа бүтээлийнхээ орон зайг урьдчилан харах оюуны цар бяр, тэр орон зайдаа багтааж үйл явдал, гол санаа, тэдгээрийн чимэглэл деталиудаа базаж нэг цул болгон үзэгч рүү шидэх тийм чадал чансаа өнөөгийн киночдод байхгүй нь илт харагдаж байна. Үйл явдал, өгүүлэмжийн жижигхээн деталиар ч хэлэх гэсэн санаагаа сэтгэж байгаа орон зайдаа зөв байршуулаад гаргачихсан бүтээл томроод л ирдэг.

“Тусгай ажиллагаа” хэмээх сүржин нэртэй инээдмийн гэх энэ кинонд киноны үндсэн шалгуур болох дээрх элементүүд ер үзэгдэхгүй юм. Киноны цагдаагийн тасгийн ахлагч Сэрэмжбаатар хэмээгчид хошин урлагийн “Маск” продакшны жүжигчин М.Баярмагнай тоглосон бол бусад дүрд жүжигчин С.Баттулга, Т.Хулан, Э.Ууганбаяр, Ө.Мөнх-Эрдэнэ, Э.Мөнхтөр, Э.Батхүү, ардын жүжигчин С.Сарантуяа, телевизийн хөтлөгч, жүжигчин Э.Гантулга нар тогложээ. Өнөөгийн залуучуудын киногоо өөд татахын тулд хэрэглэдэг нэг арга нь хуучны нэртэй жүжигчдээс ганц нэгийг нь авч тоглуулах. Бараг бүх киноноос энэ харагддаг. “Тусгай ажиллагаа”-нд ардын жүжигчин С.Сарантуяа өнгө нэмээд л ороод ирж байна. Үнэхээр ч нүдийг нь хараад үзэгчийн сэтгэл сэрхийх юм. Сайн жүжигчин нүдээрээ тоглодог гэж нэг алдартай найруулагч хэлснийг сануулах ч шиг. “Тусгай ажиллагаа” киног уг нь инээдмийн кино болгочихъё гэсэн бол найруулагч өлгөөд аваад явахаар нэг сэжүүр уг нь байна лээ. Архины үйлдвэрт нэвтэрсэн цагдаа нарыг ахалж яваацагдаа “Та нарыг барьцаалчихлаа” гэдэг ч билүү сүртэйхэн дуугарахад нь нөгөөдүүл нь итгэчих юм. Архи уух гэж өөрсдөө орж ирсэн хүмүүсийн толгойг ганцхан үгээр эргүүлчихэж байгаа тэр хэсэг л ердөө дангаар нь бариад явах шугам байж дээ гэж харагдана. Туйлын итгэмтгий, гэнэн цагаан чанарыг хүнд байгалиас заяасан байдаг.Тэрэн дээр нь тоглолт хийх замаар сэтгэлзүйн төрөл жанрыг бүтээж болдог. Ийм сонгодог жишээ гэвэл, Сервантесийн “Дон Кихот” байна. Нэг муу халтар монгол хошин шогтой агуу сонгодгийг харьцууллаа гэж битгий бодоорой. Сонгодог ч бай, арилжааны ч бай урлагийн бүтээл хийж байгаа хэн боловч сэтгэж байгаагаараа нийтлэг болохоор иймэрхүү том жишээнүүдийг татахад хүрлээ. Эцэст нь бас нэг харамсмаар зүйл нь өнөөдөр кино хийж чадах найруулагч төлөвшихгүй байгаагаас хичнээн авьяас байгаад ч сайн жүжигчид төрөхгүй, дээрээс нь байгаа сайн жүжигчид нь золиослогдож байна. Жишээ нь, энэ киноны гол баатруудын нэгд тоглосон Баярмагнай ямар гоё нюанстай жүжигчин билээ. Үнэнийг хэлэхэд, нөгөө л хошин шогийнхоо байдаг л алиа салбадайн хэрээс хэтэрч чадахгүй л байна. Ямар их авьяастай олон залуус жүжигчин болж чадахгүй унтарч байгааг бүгд харж байна “Тусгай ажиллагаа” бол зүгээр л өнөөгийн гудамжаар дүүрэн новширч байгаа арилжааны “урлаг”-ийн нэг жишээ. Үүнд зорьсон үзэгчид нь ч байгаа. Буруутгах ямар ч шаардлага байхгүй. Хэн юу чаддагаараа мөнгө олж биеэ тэжээдэг нь амьдралын л жам. Арилжааны урлаг ийм л жамаар явдаг. Үзэгчид нь мөн адил сэтгэлээ ийм л юмаар дүүргэж цадаж байгаа хэсэг ганц манайд биш ямар ч өндөр хөгжилтэй оронд, хаана ч байдаг. Харин цөөхөн хүн амтай манайд үүний нэг сүүдэртэй тал нь нэг ийм халтар “соёл”-ыг нийгэмд бүтээж байгаа нь л хэцүү. Ямар ч театр цаг үе, орчин тойрондоо соёлыг бүтээж байдаг

Н.ПАГМА

ХИС-ийн үүсгэн байгуу­лагд­саны 35 жилийн ой энэ өдрүүдэд болж байгаа билээ. Анх Орос хэлний багшийн дээд сургууль нэртэй бай­гуулагдаж, улмаар ГХДС болж, 1999 онд Хүмүүнлэгийн ухааны их сургууль болж өргө­жиж ирсэн тус сургуулийн төгсөгчид салбар бүртээ амжилт дагуулсаар өдийг хүрсэн. Бас энэ сургуульд үе, үеийн чадварлаг багш нар, эрдэмтэд ажилласаар ир­сэн байдаг. Боловсролын сал­бар дахь дэлхий нийтийн чиг хандлага нь их дээд сургуу­лиуд зөвхөн оюутанд хичээл заах бус харин сургалт судал­гааны төв болж байна. Манайд ч их дээд сургуулиуд энэ чиглэлд ихээхэн анхаарч ажиллах болоод байгаа би­лээ. Өдгөө ХИС-д багшилж буй эрдэмтэн багш нар, суд­лаач­дын тухай болон тэд­ний эрдэм шинжилгээний бүтээл, судалгааны талаар танил­цуулж байна.

ХИС-ИЙН ЭРДЭМТЭН УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТ, УСНЫ БОЛОВСРОЛЫН ЧИГЛЭЛЭЭР СУДАЛГАА ХИЙЖ БАЙНА

ХИС-ийн Бизнесийн сургуу­лийн Экологи, аялал жуулчлалын менежментийн тэнхмийн эрхлэгч профессор Т.Навчаа Нидер­лан­дын UNESCO-IHE Усны Бо­ловс­­ролын Институтэд байгаль орчны бодлого төлөвлөлт, ме­неж­­ментийн чиглэлээр магист­рын зэрэг хамгаалсан, боловсрол судлалын ухааны докторын зэ­рэг­тэй. Аялал жуулчлалын бо­ловс­ролын чиглэлээр доктор хам­гаалсан анхны эрдэмтэн билээ.

Профессор Т.Навчаагийн “Ая­лал жуулчлал судлалын онол, арга зүй”, “Эко туризмын менеж­мент”, “Тусгай хамгаалалттай газар нутагт эко туризм хөг­жүүлэх арга” зэрэг ном сурах бичиг нь их, дээд сургуулийн сургалтанд тогтмол хэрэглэгдэж байна. Мөн 2006 оноос ерөнхий боловсролын сургуулийн 7-12-р ангийн газарзүйн сурах бичиг зохиох багийн гишүүнээр ажил­лаж байна.

Тусгай хамгаалалттай газар нутагт аялал жуулчлалын нө­лөөл­лийн нэгдсэн судалгааг про­фессор Д.Гансүх, профессор С.Эрдэнэтуул нартай хамтран хийж “ТХГН-т аялал жуулчлалын үзүүлэх нөлөөллийн суурь судал­гааны үр дүнгээс” сэдэвт эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичсэн нь Томсон Ройтерсийн индекс бүхий аялал жуулчлалын судалгааны сэтгүүлд хэвлэгджээ.

Профессор Т.Навчаа нь сүү­лийн жилүүдэд уур амьсга­лын өөрчлөлт, уур амьсгалын өөрч­­лөл­тийн боловсрол, усны боловсролын чиглэлээр судал­­гаа­ны ажлууд түлхүү хийж байна. Жишээлбэл, Мон­гол ор­ны уур амьсгалын өөрч­лөл­төд өндөр эрсдэлтэй гол мөр­нүү­дийн сав газарт усны нөөцийн нэгдсэн менежментийг экосистемд түшиглэсэн дасан зохицохуйн зарчимтай уялдуу­лан боловсруулах ажлын үр дүнгээс 2014 онд Европын Гео шинжлэх ухааны холбооны (EGU) ерөнхий чуулганд илтгэл тавьж хэлэлцүүлсэн. Энэхүү судалгаа нь Copernicus индекс бүхий Европын Геофизикийн судалгааны сэтгүүлд хэвлэгджээ. Түүнчлэн бусад судалгааны ажлын үр дүнгүүд нь ОХУ, Япон, Герман, Австри зэрэг оронд зохиогдсон олон улсын хуралд хэлэлцэгдэж хэвлэгдсэн байна.

Уур амьсгалын өөрчлөлтийн боловсрол, тогтвортой хөгжлийн боловсролын чиглэлээр олон нийтийн ойлголтыг дээшлүүлэх сургалт, сурталчилгааны ажлын хүрээнд, ХИС-ийн сэтгүүл зүйн багш, доктор Л.Ариунтай хамтран “Эко системд түшиглэсэн да­сан зохицохуй” телевизийн нэвт­­рүүлэг бэлтгэж теле сувгуу­даар түгээжээ. ХИС-ийн профес­сор Т.Навчаа НҮБХХ-ийн болон ЮНЕСКО-гийн төсөл хөтөл­бөрүүдэд байгаль орчны менеж­мент, усны нөөцийн менежмент, эко туризмын менеж­мент, тогт­вортой хөгжлийн болов­сролын чиг­лэлээр үндэсний зөвлө­хөөр 2010 оноос хойш ажил­лаж байна. Мөн 2014 оноос Европын Гео шинжлэх ухааны холбооны (EGU) гишүүнээр элс­сэн. 2004 оноос Европын Аялал жуулчлал чөлөөт цагийн боловсролын холбооны гишүүн, 2010 оноос Даян дэлхийн усны түншлэлийн байгууллагын ХИС-ийн төлөөлөгч болсон аж.

ДОКТОР С.ЭРДЭНЭТУУЛ: СУДАЛГАА ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙЖ ТҮҮНИЙХЭЭ ҮР ДҮНГ ОЛОН УЛСЫН СЭТГҮҮЛД НИЙТЛҮҮЛНЭ ГЭДЭГ ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ ХҮНИЙ ҮҮРЭГ ЮМ

ХИС-ийн Бизнесийн удирд­ла­гын тэнхмийн эрхлэгч, док­тор (PhD), проффессор С.Эрдэнэ­туул нь “Монголын эдийн засгийн хөгжил дэх ажиллах хүч, хүн ам зүйн нөлөөллийн судалгаа” сэдвээр Японы Рейтаку их сур­гуульд эдийн засгийн ухаа­ны докторын зэргийг 2006 онд хамгаалжээ. Тэрээр хүний нөө­цийн менежмент, хүрээлэн буй орчны эдийн засаг, нөөцийн бодлого, төлөвлөлтийн асуудал зэрэг чиглэлээр судалгаа хийдэг. 2006 – 2008 онд Японд докторын дараах сургалтад хамрагдсаны зэрэгцээ Японы Нийгмийн хам­гаа­лал, хүн ам зүйн бодлого суд­лалын хүрээлэнд судлаачаар ажиллаж байсан юм.

Тэрээр сүүлийн жилүүдэд хүрээлэн буй орчны эдийн засаг, нөөцийн бодлого төлөвлөлтийн чиглэлээр судалгаа хийж байгаа бөгөөд аялал жуулчлалын бай­галь орчин, нийгэм, эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг тооцох аргачлал боловсруулах ажлыг профессор Д.Гансүх, профессор Т.Навчаа нартай хамтран гүйцэтгэж, судал­­гааны үр дүнгээр бичсэн хамтарсан өгүүлэл нь “Том­сон Ройтерс”-ийн индекс бүхий “Journal of Tourism Research and Hospitality” аялал жууч­лалын судалгааны сэтгүүлд хэв­лэгджээ. Түүнчлэн ХИС-ийн про­фес­сор Т.Навчаатай хамт­ран сав газрын нийгэм, эдийн засгийн судалгааны суурь мате­риалууд дээр тулгуурлан Улз голын сав газрын усны нөө­цийн нэгдсэн менежментийн төлөв­лөгөөг боловсруулан, усны нөө­цийн хэрэглээ, зарцуулалт, салба­руудын усны хэрэглээ, нөө­цийг хамгаалах арга замууд бо­лон үйл ажиллагааны оновч­той төлөвлөлтийг гаргасан бү­тээл нь “Copernicus” индекс бүхий сэтгүүлд хэвлэгдэж, уг судал­гааны ажлын үр дүнгийн талаар олон улсын эрдэм шин­жилгээний хуралд илтгэл тавьж, хэлэлцүүлсэн байна. Профессор С.Эрдэнэтуул нь Японы менеж­ментийн холбоо, хүн ам зүй су­далгааны хүрээлэнгийн гишүүн. Тэрээр сүүлийн таван жилд НҮБ, АХБ, ДБХС, ОУХБ зэ­рэг ОУ-ын байгууллагуудын 30 гаруй судалгааны төслүүдэд богино хугацааны экспертээр ажил­лахаас гадна төрийн байгуул­лага, яамдуудтай ч хамтран ажиллажээ.

ДОКТОР Б.БУЯНДЭЛГЭР: ЦАХИМ СУРГАЛТ НЬ СУРАЛЦАГЧДАД ЦАГ ХУГАЦАА, ОРОН ЗАЙН ХАМААРАЛ БАГАТАЙГААР МЭДЛЭГ ЭЗЭМШҮҮЛЭХ БОЛОМЖ ОЛГОЖ БАЙНА

ХИС-ийн Мэдээлэл, харил­цаа­­ны менежментийн сургуу­­лийн захирал доктор (Ph.D) Б.Буян­­дэлгэр. 2003 онд Москва хотын Лениний нэрэмжит Ул­сын Багшийн Их Сургуульд мате­матик заах арга зүйн чиг­лэлээр докторын (Ph.D) зэрэг хамгаалсан. Тестийн хэлбэрээр сурагчдын мэдлэг чадварыг шал­гах онол, арга зүйг судалсан энэхүү судалгааны ажил Мон­голын боловролын системд тестийн аргыг нэвтрүүлэх эх­лэл болсноороо онцлог юм. Математикийн хичээлийн сурал­цагсдын мэдлэг чадварыг сорих тестийн аргын талаар судалгаа хийдэг олон эрдэмтэн байдаг ч Б.Буяндэлгэр докторын ажил ерөнхий боловсролын сургуу­лийн математикийн мэдлэг, чад­ва­рыг шалгах тестийн аргыг нэвт­рүүлэхэд анхдагч болсон гэж хэлж болох юм. Тэрээр сүүлийн та­ван жилд цахим сургалтын онол арга зүйг боловсруулж, практикт хэрэглэх судалгааны ажлыг амжилттай гүйцэтгэж байна. Дэлхийн ихэнх улс орнуу­дад өрнөж буй даяаршлын эри­ний хөдөлмөрийн зах зээл нь боловсролоос шинэ ур чадварыг суралцагчдад цаг хугацаа, орон зайн хамаарал багатайгаар эзэм­шүүлэхийг шаардах боллоо. Цахим сургалтын цар хүрээ өр­гөн, өөрөөр хэлбэл хамрагдах сурал­цагсдын тоо хязгааргүй, сурал­цагчид хүссэн газартаа, тохи­ромжтой үедээ суралцах бо­ломж­той, бие даан суралцах чадвар эзэмших боломж олгодог гээд олон давуу тал байдаг. Гэхдээ цахим сургалт явуулахад эрх зүйн орчин, сургалтын орчин, боловсронгуй програм хангамж, мэдээллийн технологийн өндөр чадвартай багшлах боловсон хүчин, электрон хичээлүүдийн хө­төлбөр төлөвлөгөө, интернэ­тийн хурд зэрэг олно хүчин зүйл нөлөөлдөг. Иймээс Б.Буяндэлгэр доктор цахим сургалтын боловс­ролын чанарыг хангах үзүүлэл­түүдийг судалгааны ажлаараа тодорхойлж, цахим сургалтанд нөлөө­лөх хүчин зүйлүүд тэдгээ­рийн харилцан уялдааг гар­гаж, цахим сургалтын мөн чана­рыг илэр­хийлдэг үндсэн үзүүлэл­түү­дийг тооцоолох арга зүйг бо­ло­всруулаад байна. Мөн вэб технологид суурилсан программ хангамжийг боловсруулах төс­лийн ажлыг удирдаж, зарим тодор­хой хэсгийг нутагшуулж, зүгш­рүүлж байгаа.

ҮНДЭСТЭН ДАМНАСАН СУДАЛГААНЫ БАГИЙН ЭРДЭМТЭН УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТӨД ХҮНИЙ ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН ХЭРХЭН НӨЛӨӨЛЖ БУЙГ СУДАЛНА

ХИС-ийн Бизнесийн сургуу­лийн захирал доктор (PhD), профессор А.Амаржаргал нь Японы Кобэгийн их сургуульд магистр, докторын зэрэг хам­гаалж, 2012-2013 онд Америкийн Их Сургуульд докторын дараах хөтөлбөрт хамрагдсан байна. Тэрээр сүүлийн үед ядуурал, орлогын хуваарилалт, уул уур­хайн секторын орон нутгийн иргэдэд үзүүлэх нөлөө, хүний хүчин зүйл зүйл уур амьсгалын өөрч­лөлтөд хэрхэн нөлөөлж бай­гааг судалж байгаа юм. Бүтээлүүд нь гадаад, дотоо­дын сэтгүүлүүдэд олонтаа нийтлэгддэг. Тухайлбал АНУ-ын Мичиганы их сургуулийн эрдэм­тэдтэй хамтран “Divergences of Two Coupled Human and Natural Systems on the Mongolia Plateau” судалгааны ажлыг “BioScience” сэтгүүлд хэвлүүлжээ. Доктор А.Амаржаргал өнгөрсөн сарын 16-18-ны өдрүүдэд АНУ-ын Мичи­ганы Их Сургууль болон Италийн Альдо Морагийн их сургуулиас хамтран зохион байгуулсан уур амьсгалын глобаль өөрчлөлтийн асуудлаар эрдэм шинжилгээний хуралд илтгэл тавьжээ. Энд “Уур амьсгалын өөрчлөлтөд хүн болон Экосистемийн үзүүлэх хариу үйлдэл” гэсэн нэгдсэн сэдвээр 100 га­руй эрдэмтэн чуулжээ. Тэрээр “Монгол улсын уул уур­хайн салбарын хөгжил орон нут­гийн шилжилт хөдөлгөөнд хэр­хэн нөлөөлж байна вэ?” сэ­дэвт илтгэлдээ манай орны уул уурхайн салбарын орон нутаг дахь шилжилт хөдөлгөөнд үзүүлж буй нөлөөллийг тооцохдоо PROBIT загварыг ашиглан 2008-2010 оны манай улсын ажиллах хүчний судалгаа, хүн амын шил­жилт хөдөлгөөний мэдээнд тул­гуурлан судалсан байна. Мөн орон нутгийн шилжилт хөдөл­гөөнд уул уурхайн салбар хүчтэй нөлөө үзүүлж байгааг харуулсан үр дүнгийн талаар хуралд орол­цогчидтой санал бодлоо солилц­жээ. Судлаач А.Амар­жар­гал 2013-2014 онд Дэлхийн Банк­ны санхүүжилтээр Орон нут­гийн эрүүл мэндийн анхан шат­ны тусламж үйлчилгээний сан­хүү­­жил­тийг боловсронгуй болгох арга замыг судалсан юм. Тэрээр үндэстэн дамнасан судалгааны багт ажиллаж байна. Мичиганы их сургуулийн профес­сорын баг Зүүн өмнөд Ази, Зүүн Ази, Хойт Азийн эрдэмтдийн хам­тарсан судалгааны баг бай­гуу­­лан ажиллаж байгаа ба түү­ний Монгол талын судлаач юм. Дээрх эрдэмтэд Америкийн тэр­­­гүүлэх сансар судлалын бай­­­гуул­­лага болох НАСА-ийн сан­­­­хүү­­жилтээр 2015-2018 онд шил­­жил­тийн эдийн засгийн ор­нуу­дын хотжих үйл явц болон глобал өөрчлөлтөд эдгээр орны да­сан зохицох асуудлыг судлах юм.

БИЗНЕСИЙН МАТЕМАТИК ЗАГ­ВАРЧЛАЛЫН СУДАЛГААНЫ ТӨВ /Р.ЭНХБАТ, Б.ЧИМЭД-ОЧИР, Ч.БАТ­ТҮВШИН/ ХЭРЭГЛЭЭНИЙ МАТЕМАТИКИЙН ЧИГЛЭЛЭЭР ҮР АШИГТАЙ СУДАЛГАА ХИЙЖ БАЙНА

МУИС-ийн Математикийн хү­рээ­лэнгийн захирал, мате­мати­кийн шинжлэх ухааны доктор (Sc.D), профессор Р.Энх­бат, ХИС-ийн КТХС-ний тэнхмийн багш, доктор /Ph.D/, профессор Б.Чимэд-Очир, ХИС-ийн Гадаад харилцааны албаны дарга, суд­лаач Ч.Баттүвшин нар Бизне­сийн математик загвар­члалын судалгааны төвийн эрдэм­тэн, судлаачид юм. Шинж­лэх ухаа­ны судалгааны бүтээл, ном хэвлэ­лүүдэд дэлхийн эрдэмтэд хамтран ажиллахыг илүүд үзэж байгааг тэмдэглэжээ. Энэ жишгээр манай эрдэмтэн, судлаачид ч мөн хамтран олон судалгааны ажил хийж байна. Тухайлбал, тэд хамтарсан “Solving Traveling Salesman Problem by Dynamic Programming” сэдэвт судалгааны ажлаа “International Journal of Research in Computer Application & Management” сэтгүүлд хэвлүүлжээ.

Төвийн судлаач Ч.Баттүвшин МУИС-ийн Математик, компью­терийн сургуулийн багш, доктор, дэд профессор С.Батбилэгтэй хамтран “Global Optimization Approach to Game Theory” илтгэлийг БНХАУ-д болсон “The 2013 World Congress on Global Optimization” олон улсын хуралд хэлэлцүүлжээ. Энэ ажилд хоёр тоглогчтой тэг-биш нийлбэртэй тоглоомыг D.C програмчлал болон хувиргаж түүнийг глобал оновчлолын бодло­год шилжүүлэн тооцоол­лыг хийсэн байна. Судлаач Ч.Баттүв­шин 2013 онд “The Fourth International Conference on Optimization, Simulation and Control” олон улсын хуралд “Application of Dynamic Programming to Cash Flow Process” сэдэвт илтгэл, мөн доктор Б.Чимэд-Очиртой хамтран “Application of Game Theory to Investment Decisions” судалгааны илтгэл тавьж, олон орны эрдэмтэн судлаачид уул­зан ярилцаж, өөрсдийн судал­­гааны үр дүнгийн талаар санал солилцжээ. Ч.Баттүвшин, Б.Чимэд-Очир нар 2013 оны арван­ хоёрдугаар сард Тайваны Шинжлэх ухаан, технологийн Үндэсний их сургуулиас зохион байгуулсан “The 9th International Conference on Optimization: Techniques and Applications /ICOTA 9/ олон улсын хуралд “Profit Maximization in Oligopoly Market with Uncertain Cost” илтгэлийг олон улсын эрдэмтдийн дунд хэлэлцүүлжээ. Мөн ШУТИС-ийн багш, доктор, дэд профессор Т.Баяртөгс, судлаач Ч.Бат­түвшин, профессор Р.Энхбат нар “Quadratic Optimization over a Polyhedral Set” илтгэлийг 2014 онд Олон улсын математикийн форумд танилцуулжээ.

Сүүлийн үед хэрэглээний ма­те­матикийн зарим чиглэлүү­дээр судалгааны ажлаа амжилттай хийж байна. Тухайлбал, суд­лаач Ч.Баттүвшин, Б.Чимэд-Очир, О.Цэрэнбат (МУИС-ийн Магад­лалын онолын тэнхмийн эрхлэгч, доктор, профессор) нар хамтран “Тодорхой бус зардалтай пүүсүүдийн ашигт ажиллагааны математик загвар” сэдэвт судалгааны ажил хийжээ. Энэхүү ажлаа олигополь зах зээл дээр авч судлан үзсэн байна. Эрэлтийн болон зардлын функцууд шугаман байх тохиол­долд Нэшийн тэнцвэрийг олох аргыг дэвшүүлжээ. Энэхүү үр дүн нь практикт нэвтрэх бүрэн боломжтой юм. Дээрх төвийн гурван судлаач мөн хамтран “Валютын ханшид нөлөөлөгч макро эдийн засгийн хүчин зүйлүүдийг тодорхойлох нь” сэдэвт судалгаа хийсэн юм. Энэхүү ажилд валютын ханшид шууд ба дам байдлаар нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойлохыг зорьсон байна.

ДОКТОР С.БАТЧИМЭГ ХҮНИЙ БИЕИЙН ЭРХТНИЙГ ГУРВАН ХЭМЖЭЭСТ ОРЧИНД ШИНЖЛЭХ АППАРАТ ХЭРЭГСЭЛД ЗОРИУЛСАН ПРОГРАММ ХАНГАМЖИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ СУДАЛГААНЫ АЖИЛ ХИЙДЭГ

ХИС-ийн КТХС-ийн тэнхмийн эрхлэгч багш С.Батчи­мэг. 1997 оноос мэдээл­лийн технологийн компанид прог­рам хангамжийн инженер, сис­те­мийн шинжээч болон төс­лийн удирдагчаар 10 гаруй ажил ажилласан бөгөөд 2010 он Япон улсын Ивате их сургуулийг “Цэгэн үүлийг хурдасгасан аргаар дүрслэх алгоритмыг хялбарчлах аргачлал” сэдвээр докторын зэ­рэг хамгаалсан. Мэдээллийн тех­нологийн салбарт гадаадад эрдмийн зэрэг хамгаалсан хуруу дарам цөөхөн эрдэмтний нэг юм.

Тэрээр мэдээллийн техно­логи, компьютер график, түүн дотроо цэгэн олонлогийг оновчтой аргаар дүрслэх болон байгалийн үзэгдлийн загварчлалын асууд­луудын талаар судалгааны ажил хийсэн. Японы Засгийн газрын захиалга, санхүүжилтээр олон янзын төслүүдэд ажиллаж байсан бөгөөд энэхүү ажлын үр дүн болох “Evaluation of Important Points in Point Set Surfaces and Its Applications”, “Bilateral filtering for large scale point clouds”, “Simplification of Point Set Surfaces using Bilateral Filter and Multi-Sized Splats” зэрэг судалгааны ажлуудаараа Япон, Сингапур зэрэг гадны олон орны эрдэм шинжилгээний хурлуудад илтгэл тавьж хэлэлцүүлж, гадны эрдэмтэн судлаачдын хүртээл болгож байв. Мөн олон тооны өгүүлэл нь дотоод, гадаадын хэвлэлүүдэд нийтлэгдэж байв.

Энэхүү судалгааны ажлууд нь компьютер графикт дүрсийг гурван хэмжээст өгөгдлөөр хэрхэн хурдан дүрслэх аргыг математик томъёололыг тодор­хойлж гаргасан бөгөөд энэхүү аргыг ашиглан кино, компьютер тоглоом түүнчлэн эрүүл мэндийн салбарт ашиглах боломжтой юм. Жишээлбэл хүний биеийн эрхтнийг 3D орчинд дүрсэлж харуулах скайнерийг эрдэмтэд бүтээж байгаа бөгөөд түүнд зориулсан програм хангамжийг боловсруулахад энэхүү аргыг ашиглах бүрэн боломжтой юм. Энэхүү шинэ чиглэлээр Монголдоо судалгаа хийж буй ганц нь гэж хэлж болохоор эрдэмтэн ажээ. Сүүлийн үед зайн сургалтын технологийг сургал­танд ашиглах талаар судалгааны ажил хийж байгаа бөгөөд энэхүү технологийг нэвтрүүлснээр их дээд сургуулиудын сургалтын процест шинэчлэл гарч, үүнтэй уялдан суралцагчдад цаг хугацаа орон зайнаас үл хамааран цаашид суралцах боломжууд бүрдэх боломжтой болох юм.

ДОКТОР Г.БОЛДБААТАР МОНГОЛЫН ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГУУДЫН СТРАТЕГИ ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ БОЛОВСРУУЛЖЭЭ

ХИС-ийн Бизнесийн удирдла­гын тэнхмийн багш, доктор, про­фес­сор Г.Болдбаатар 2003 онд “Дээд боловсролын сургал­тын байгууллагын стате­гийн болон бизнес төлөвлөгөөг бо­ловс­­руулах арга зүйн зарим асуудал” сэдвээр боловсрол суд­­лалын ухааны докторын (Ph.D) зэрэг хамгаалжээ. “Маrketing today” мэргэжлийн сэтгүү­лийн ерөнхий редактороор ажилладаг.

Тэрбээр сүүлийн таван жилд 10 гаруй судалгааны төслүүд дээр ажиллаж байгаа бөгөөд судалгааны чиглэл нь маркетинг менежмент (нейромаркетинг, брэнд менежмент), хүний нөөцийн төлөвлөлт, эдийн засаг, хэрэглэгчийн зан төлөвийн судалгаа ажээ. Г.Болдбаатар багшийн сүүлийн таван жилийн хугацаанд туурвисан номын тоо арваас давах бөгөөд цөөнгүй ном, сурах бичиг, гарын авлага редакторложээ. Мөн олон тооны бүтээл дээрээ зохиогчийн эрхийн патент авчээ.

2010 онд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газраас хүсэлт, санхүү­жил­тээр Тамгын газрын стратеги төлөвлөгөөг боловсруул­сан нь хэрэгжиж байна. Төлөвлө­гөөг боловсруулахдаа Ерөнхий­лөг­­чийн тамгын газрын үйл ажиллагаа, бодлогыг хэрэгжүүлэх төрийн маркетингийн стратеги хөтөлбөрийг голчилж анхаарсан байна. Мөн Азийн хөгжлийн сангийн санхүүжилтээр Боловс­рол, соёл шинжлэх ухаа­ны яамнаас Монгол улсын боловс­ролын 2010-2020 оны стра­теги төлөвлөгөөг боловс­руулах­­даа судлаачаар ажиллажээ.

ПРОФЕССОР Э.ЭРДЭНЭЧИМЭГ ОЛОН УЛСЫН ТӨСӨЛ ДЭЭР АЖИЛЛАЖ БАЙНА

ХИС-ийн Бизнесийн сургуу­лийн Бизнесийн удирдлагын тэнхмийн маркетинг менежмен­тийн багш профессор Э.Эрдэнэ­чимэг нь 2004 онд ХИС-д “Монго­лын их, дээд сургуулиудын мар­ке­тингийн төлөвлөгөөг бо^­ловс­руулах аргазүйн зарим асуудал” сэдвээр боловсролын марке­тингийн чиглэлээр док­торын зэрэг хамгаалжээ. Про­фессор Э.Эрдэнэчимэг нь 2005 онд ОХУ-ын Хаборовск хотын Эдийн засгийн хүрээлэнд докторын судалгааны ажлаараа илтгэл тавьж хэлэлцүүлсэн. Улмаар 2006 онд Монголын Залуу эрдэмтэн судлаачдын “Хүрэл тогоот 2006” эрдэм шинжилгээий бага хуралд илтгэл тавьж дэд байр эзэлж байсан. Профессор Э.Эрдэнэчимэг нь 2009-2013 онд Австри улсын Венийн Их сургуульд маркетинг менежментийн чиглэ­лээр мэргэжил дээшлүүлж, төслийн судалгааны ажлын статистик боловсруулалтын багт төслийн гэрээт ажилтнаар ажиллаж байжээ. Түүний “Маркетингийн үндэс”, “Марке­тингийн менежмент”, “Бор­луулалтын маркетинг”зэрэг ном, сурах бичгүүд нь их, дээд сургуулийн сургалтанд тогтмол хэрэглэгдэж байна. Профессор Э.Эрдэнэчимэг нь “Уур амьсгалын өөрчлөлт ба экосистемийн үнэлгээ” сэдэвт олон улсын төсөл дээр Австри Улсын “BOKU” их сургуулийн профессор Klaus Hacklander, профессор Boris Scheftel, ХИС-ийн багш Австри Улсын “BOKU” их сургуулийн докторант П.Цэрэндаваа нартай хамтран судалгаа хийж байна.

Энэхүү төслийн судалгааны ажлын үр дүнгээрээ 2014 оны есдүгээр сарын 1-5-нд Германы Giessen хотноо болсон олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд “Экосистемийн үнэлгээ ба нягтшлын судалгааны загварчлал”сэдвээр илтгэлээ хэлэлцүүлж ХБНГУ-ын мэргэжлийн сэтгүүлд хэвлүүлсэн байна.

СУДЛААЧ БАГШ П.ЦЭРЭНДАВАА ХОВОР АМЬТАН БОЛООД ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ХОЛБОГДОЛ БҮХИЙ МЭРЭГЧ АМЬТДЫН ПОПУЛЯЦИЙН ЭКОЛОГИЙН СУДАЛГАА ГОЛЛОН ХИЙДЭГ

ХИС-ийн Бизнесийн сургуу­лийн Экологи-Аялал жуулчлалын менежментийн тэнхмийн суд­лаач багш П.Цэрэндаваа 2000-2004 онд МУИС болон ХБНГУ-ын Гөттингэн хотын Георг Августын их сургуулийн бай­галь хамгаалах төвд экологи байгаль хамгааллын чиглэлээр судалгаа хийж магистрын зэргээ хамгаалсан. Тэрээр байгаль хамгааллын биологи, экологи, ховор амьтан болоод хөдөө аж ахуйн холбогдол бүхий мэрэгч амьтдын популяцийн экологийн судалгаа голлон хийдэг бөгөөд энэ чиглэлээрээ Австри Улсын Венна хотын “BOKU-Байгалийн Ухааны” сургуульд докторын судалгаагаа хийж байна. П.Цэрэндаваа нь ХБНГУ-ын Гөттингэн хотын Георг Августын их сургуулийн байгаль хамгаалах төвийн захирал профессор М. Мюленберг, МУИС-ийн профессор Р.Самъяа, Австри Улсын Венна хотын “BOKU-Байгалийн Ухааны” сургуулийн профессор Клаус Хакландер нартай хамтран Баруун Хэнтийн ой, ойт хээрийн бүсэд 1999 оноос судалгааны “Хонин нуга” сууринд амьтны экологийн олон жилийн суурин судалгаа хийж байгаа юм. Энэхүү олон жилийн судалгааны ажлын үр дүнгээрээ судлаач нийт гурван бие даасан эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичиж олон улсын сэтгүүлд, хамтарсан өгүүлэл нийтлэл нийт 5 тав, арав гаруй олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд илтгэлээ хэлэлцүүлж хэвлүүлсэн байна. Судлаач нь 2009-2013 онд Австри Улсын Венна хотын “BOKU-Байгалийн Ухааны” сургуулийн профессор Клаус Хакландер болон ХИС-ийн профессор Э.Эрдэнэчимэг нартай хамтран “Уур амьсгалын өөрчлөлт ба экосистемийн үнэлгээ” сэдэвт олон улсын төс­лийн судалгааны багт судалгааны ажлын статистик боловсруулалт хийж төслийн гэрээт ажилтнаар ажиллаж байжээ. Төслийн судалгааны ажлын үр дүнгээрээ 2013 оны есдүгээр сард Чех улсын Прага хотод мөн 2014 оны есдүгээр сарын 1-5-нд Германы Giessen хотноо болсон олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд “Экосистемийн үнэлгээ ба нягтшлын судалгааны загварчлал” сэдвээр илт­гэлээ хэлэлцүүлж ХБНГУ-ын мэргэжлийн сэтгүүлд хэвлүүл­­жээ.

Д.ДАГИЙМАА

Л.АРИУН

Монгол Улсын начин Б.Сугаржаргалыг жүдо бөхийн шигшээ багаас хассан гэх мэдээлэл гарах болсон. Учир нь тэрээр улсын баяр наадмаар гурвын даваанд аймгийн арслан Г.Баасандоржтой барилдаж уначихаад хөлийн цэцээр ажиллаж байсан улсын харцага Д.Сэрээтэрийг буруушааж хэл амаар доромжилсон явдал гарсан. Тухайн үед хөлийн цэцээр ажилласан Д.Сэрээтэр ч энэ тухай Монголын үндэсний бөхийн холбоонд гомдол гаргаж байсан удаатай. Тэгвэл түүнийг ёс зүйгүй загнасан хэмээн Монголын жүдо бөхийн холбоо үзэж шигшээ багаасаа хассан гэх. Б.Сугаржаргалын хувьд жүдогийн +100 кг-ын жинд барилддаг тамирчин билээ. Ямартай ч ёс жудаггүй аашилсан түүний үйлдэлд зохих шийтгэл гэж үзэх нэгэн ч байна. Харин Монголын үндэсний бөхийн холбооноос хоёр бөх хоорондоо гомдолгүй гээд учраа олсон гээд орхисон бололтой. Энэ талаар улсын харцага Д.Сэрээтэрээс тодруулахад “Наадмаар Б.Сугаржаргал начин үнэхээр муухай аашилсан. Намайг шанаадаж олны дунд эвгүй байдалд оруулсан. Ах нь гэлүү нэг залуу “Чамайг ална. Чиний амь миний гарт байгаа шүү” гэж хүртэл сүрдүүлж байсан. Гэхдээ би залуу хүн омголон зангаа барьж чадаагүй юм байлгүй гээд гомдолгүй болохоо мэдэгдсэн. Бид хоёрыг тухайн үед цагдаагийн газраас дуудаж нүүрэлдүүлсэн. Сүүлд Сугаржаргал нэг найран дээр таараад надаас “Дүүгээ муухай зан гаргасан бол уучлаарай” гээд уучлал гуйсан. Би тэгэхэд нь залуу хүн буруугаа ухаарч, уучлал гуйж сурах нь зүйтэй хэрэг гэж түүнд хэлсэн. Ядахдаа миний цолыг хүндэлдэггүй юм аа гэхэд насыг минь энэ залуу бөхчүүд хүндлэх хэрэгтэй шүү дээ” гэсэн тайлбар өглөө. Ингээд жүдогийн шигшээ багаас хөөгдсөн гэх улсын начин Б.Сугаржаргалтай ярилцсанаа хүргэе.

-Таныг жүдогийн шигшээ багаас хөөгдсөн гэх яриа байна?

-Би энэ тухай сонсоогүй юм байна.

-Ер нь сүүлийн үед татамид зодоглож харагдсангүй. Тэгэхээр үнэн юм биш үү?

-Одоохондоо надад холбооноос тэгсэн, ингэсэн гэсэн юм хэлээгүй л байна. Би “Женко” дэвжээндээ байгаа ш дээ. Томоохон тэмцээн уралдаанд л оролцохгүй байгаа болохоос биш. Миний хувьд сүүлийн нэг жил жүдогоор барилдсангүй. Тиймээс иймэрхүү хэл ам гарах болсон юм байлгүй.

-Яагаад жил гаруй хугацаанд барилдаагүй юм бэ. Бэлтгэлээ хийж байгаа юм уу?

-Жүдогийнхонтойгоо байнга бэлтгэл хийж байна. Шигшээ баг жил болгон шинээр байгуулагдаж багаа бүрдүүлдэг. Би 2012 онд шинээр байгуулагдсанаас нь хойш шигшээ багт ороогүй. Яагаад гэхээр жүдо бөхийн УАШТ-д 2011, 2012 онд амжилттай барилдаагүй. Шигшээ багт тухайн жилийн аварга орж, тэмцээн уралдаанд улсаа төлөөлөн оролцдог шүү дээ. Гэхдээ шигшээ багийн тамирчин гэсэн батламж байгаа. Энэ хугацаанд ганц, нэг барилдаанд бол оролцсон юм байна. Олон биш. Тэгээд л хүмүүс тэгж ярьж байгаа байх.

-Өнгөрсөн наадмаар таныг хөлийн цэц Д.Сэрээтэрийг цохиж, доромжилсон гэсэн учраас шигшээгээс хассан гэх юм?

-Энэ болоод өнгөрсөн асуудал. Тухайн үед Сэрээтэр гуай бид хоёр учраа ололцсон шүү дээ.

-Та уучлал гуйсан юм уу?

-Гуйсан. Сэрээтэр гуай ч хэвлэл мэдээлэлд өгсөн ярилцлагадаа надад гомдолгүй гэдгээ хэлсэн байгаа ш дээ.

-Тухайн үед түүнийг цохисон юм уу. Яагаад хөлийн цэц рүүгээ уурлах болов оо?

-Цохисон юм байхгүй. Үл ойлголцож маргалдсан нь үнэн. Хүмүүс мэдэж байгаа байлгүй дээ. Аймгийн арслан Баасандорж бид хоёр барилдах үеэр барьц сонгох болж эхлээд би барьц сонгосон боловч алдсан. Ингээд өрсөлдөгч бөх барьц сонгох болсон. Барьц сонгоход тухайн бөх надтай цээжээ зөрүүлээд барьцаа аваад барилдах ёстой шүү дээ. Ингэсний дараа би барьцаа авах ёстой. Гэтэл Баасандорж миний суган доогуур орчихоод барьц авч ч болохгүй байхад хөлийн цэц буруу хараад алхчихсан. Тэгэхээр барьцаа зөв аваагүй хэрнээ намайг барилдаагүй байхад гэнэт хаячихаар надад гомдолтой биз дээ.

-Ер нь сүүлийн үеийн залуу бөхчүүд барилдахаасаа таахалзах нь их боллоо гэж шүүмжлэх хүмүүс ч байна…

-Бөхчүүд бүтэн жил наадмын барилдааны төлөө бэлтгэл хийдэг. Тийм хариуцлагатай барилдаанд хөлийн цэц хариуцлагагүй хандаж болохгүй шүү дээ. Бөхчүүд ч гэсэн нэгнийгээ луйвардах шахан байж давж болохгүй. Ийм явдлаас л болж бөхчүүд хэл аманд орж, бидний буруу болж үлддэг. Тухайн үед ямар ч бөх байсан ийм нөхцөл байдалд бухимдах байсан гэж би бодож байна. Уураа бариагүй нь миний буруу л да а. Гэхдээ би зүгээр зогсч байсан хөлийн цэцтэй очоод муудалцаад байсан юм биш. Хөлийн цэцээс өөр тэнд маргалдах хүн байхгүй л дээ. Үнэн мөнийг тогтоох хүн. Гэтэл Сэрээтэр гуай тухайн үед шударга биш байдлыг хэлэхэд “Чи унасан, чамтай юу ч ярихгүй. Монгол бөх чамаар дутахгүй” гэсэн утгатай юм хэлсэн. Тэгээд л би цэнгэлдэхээс гараад явсан. Яг барилдааныг харсан хүмүүс бол хэнийх нь зөв, хэнийх нь буруу болохыг мэдэж байгаа.

-Та чинь аймгийн заанаас шууд улсын цолонд хүрсэн бөх. Начин болохдоо сэргээш хэрэглэсэн гэж бас нэлээдгүй баалуулсан. Цаашдаа үндэсний бөхөөр барилдах уу?

-Нэгэнт өнгөрсөн явдлыг энд сөхмөөргүй байна. Үндэсний бөхөөр ч тэр, жүдогоор ч тэр барилдана. Он дөнгөж гаргаад жүдо бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцохоор бэлтгэлээ хангаж байна.

-Таны жинд саяхан залуучуудын дэлхийн аварга болсон Ө.Дүүрэнбаяраас эхлээд олон хүчтэй жүдочид гарч ирж байна шүү?

-Тийм ээ. Ө.Дүүрэнбаяраас гадна Тэмүүлэн гээд сайн бөх байна. Өрсөлдөгч бол их бий. Тиймээс бэлтгэл, сургуулилтаа сайн хангах нь чухал.

-Өөрийг тань хүмүүс үндэсний бөхөөс илүүтэйгээр жүдогийн тамирчин гэдгээр илүү мэдэх байх. Ер нь их спортод анх хөл тавьсан үеэсээ дурсахгүй юу?

-Би анх 2005 онд Улаанбаатар хотод орж ирсэн. Ахтайгаа хамт. Тэр цагаас эхэлж жүдогоор хичээллэсэн дээ. Жүдогоор анхны “Чингис хаан” цомын тэмцээнээс эхлээд олон тэмцээн уралдаанд оролцож чамлахааргүй амжилт гаргасан. Харин үндэсний бөхөөр 2008 онд улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлсэн юм. Тэрэндээ урамшаад л 2009 оноос үндэсний бөхөөр хичээллэсэн.

-Аавыг тань сайн бөх байсан гэж нутгийнхан нь ярьдаг юм билээ. Ах дүү хоёрт ааваас өвлөж үлдсэн сайхан дурсамжууд олон биз?

-Тэгэлгүй яахав. Миний аав Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын харьяат аймгийн арслан Болдпүрэв гэж сайхан хүн байсан. Ах бид хоёрыг битүүхэндээ удам залгасан бөх болоосой гэж боддог байсан байх. Бага байхад хүч тамир сууна гээд түлээ хагалахаас эхлээд гэрийн хар бор ажил их хийлгэдэг байсан санагддаг. Намайг ухаан орох үед аав 40 гаруй настай дэвжээнд зодоглохоо больсон болохоор тэр болгон барилдааныг нь мэддэггүй. Хааяа аавын үеийн бөхчүүдээс барилдааных нь талаар сонсдог. Аавын дархан мэх нь даацтай сайн хавирах гэж нутгийн бөхчүүд ярьдаг. 1988 онд манай аавтай Өвөрхангай аймгийн баяр наадмаар үзүүр түрүүнд үлдэж аавыг давж аймгийн арслан болсон Мөнхнасан ахтай нэг барилдаан үзэж байсан чинь “Танай аав яг энэ барьцнаас даацтай хавирдаг бөхдөө. Хавираанд нь орвол гарч чадахгүй бүтэн эргэж унадаг” гэж хэлж билээ.

-Ээжийн тань удамд бас бөх байдаг гэж сонссон?

-Яг бөх хүн бол байхгүй. Манай ээжийг Нарангэрэл гэдэг. Ээжийн аав Гимнайсүрэн гээд том биетэй хүн бий. Залуудаа тээврийн жолооч байсан гэсэн. Ер нь ээжийн талынхан биерхүү. Харин аавын талд Даншигийн заан хүн байсан гэдэг. Нэрийг нь сайн санахгүй байна. Аав маань байсан бол тэр хүний тухай сайн юм ярих байх. Өлзийт, Хужирт сумын хавиар байсан хүрээний лам бөх байсан гэж ярьдаг.

-Ах чинь бас бөх байх аа?

-Тийм ээ. Аймгийн харцага Б.Өнөржаргал. Аймгийн 80 жилийн ойн наадмаар ах харцага, би заан цол хүртэж байсан. Ах маань надаас нэг ах. Бид хоёрын барилдаан төстэй ч өөрсдийн гэсэн онцлогтой. Ах баруун талдаа хашиж мордох мэхэндээ сайн. Би тэр мэхийг нь хийж чаддаггүй. Намайг дөрөв, ахыг тавдугаар ангид байхад манай аав бид хоёрыг дагуулаад Энхболд гэдэг ах дээр очиж адилхан зодог шуудаг урлуулж өгсөн. Ааваас минь үлдсэн хамгийн үнэтэй цэнэтэй бэлэг дээ. Аав найзууддаа “Миний хөвгүүд улсын цол хүртэж, аварга болно” гэж ярьж бахархдаг байсан. Тиймээс ах бид хоёр аавынхаа хүслийг биелүүлж, түмэн олондоо хүндлэгдсэн сайхан бөх болохын төлөө хичээх болно. Тэр жил улсын начин болчихоод есөн хөлт цагаан тугаа тойроод алхаж байхад битүүхэн гуниг төрж аавыгаа үгүйлсэн.

-Олимпийн аварга Н.Түвшинбаярыг танай хүргэн гэдэг. Та эхээс хэдүүлээ юм бэ?

-Би нэг ах, нэг эмэгтэй дүүтэй. Энэ талаар би тэр бүр ярьж байгаагүй юм байна. Түвшинбаяр аваргын эхнэр манай аавын өмнөх эхнэрийн охин. Бид нэг эцгийн хүүхдүүд. Эцэг маань бага байхад нэг нэгэндээ хань болж яваг гээд их ойр дотно өсгөсөн. Бараг л нэг гэрт өссөн. Сайхан эгч дүүс. Анх “Аварга” дээд сургуулийн дотуур байранд ахтай хамт амьдардаг байсан юм. Тэгэхэд манай байранд Түвшинбаяр ах, улсын начин Энхбат гээд ах нар байлаа. Хамт бэлтгэл хийнэ. Тухайн үед манай эгч бид хоёрыг байнга эргэж тойрдог байсан юм. Тэр үед л аваргатай танилцсан байхгүй юу.

-Хүргэн ах бэлтгэлд чинь их санаа тавина биз?

-Бэлтгэл байнга шахаастай шүү дээ. Их анхаарч бэлтгэлийг маань шахна гэдэг илүү санаа тавьж байна гэсэн үг биз дээ (инээв).

Д.ДАВААСҮРЭН