Category: булангууд

Categories
булангууд мэдээ нэг-ангийнхан

Хайлаастын 72 дугаар сургуулийн хамгийн анхны сурагчид

2004 он. Ангийн багш Д.Зузааны Хөдөлмөр алдрыг тэмдэглэх баярын үеэр

1979 оны намар Хайлаастын гэр хороололд 71 дүгээр сургуулийн нэр дээр бэлтгэл анги бүрдүүлж  Батсуурь багшид 39 хүүхэдтэй нэг анги даатгаж өгчээ. 71 дүгээр сургуульд дахиад үндсэн  бэлтгэл анги бас байсан гэсэн үг. Ингээд Батсуурь багштай бэлтгэл ангийнхан өөрийн гэсэн хичээлийн байргүй учраас 71 дүгээр сургуульд орон тооны танхим гаргаж хичээлээ хийдэг байж. Ингээд тэндээсээ 49 дүгээр сургуульд танхим суллаж бас нэг хэсэг хичээллэж байтал Хайлаастын 15 дугаар хороонд шинэ сургууль баригдав. Айлын шоовдор хүүхэд мэт сургууль сургууль царайчилж байсан бэлтгэл бүлгийнхэн өөрийн гэсэн эрдмийн өргөөтэй болжээ. Энэ бол 72 дугаар сургууль ашиглалтад орсон үе. Батсуурь багштай анги “1а” гэсэн нэр зүүж сургуулийнхаа хамгийн анхны сурагчид болсон түүхтэй аж. Бүр сургуулийнхаа нээлтээр 1а ангийн сурагч Мажигсүрэн хонх цохиж, ангиараа зурагтаар гарчээ. Энэ явдлыг одоо ч мартдаггүй хэмээн 72 дугаар сургуулийн 1989 оны 10а ангийнхан 25 жилийн дараа ийн хөөрөлдөв. Энэ удаагийн “Нэг анги” булангийн зочид бол гэр хорооллын дунд сургуульд нэгэн арваныг үдсэн эгэл атлаа, сургуульдаа бол “онц” үлгэр жишээ хамт олон юм. 

1988 оны арванхоёрдугаар сар

Бид сургуулиа төгсөөд 25 жил болж байгаа ч анх нэг анги гэсэн нэгэн дээвэр дор инээд хөөр, сэтгэл зүрх, хүсэл мөрөөдлөөрөө нэгдээд 35 жил болсон шүү дээ хэмээн Ж.Зоригтбаатар ярив. Ж.Зоригтбаатарын хувьд ангийнхаа ганц зурагчин. Хаана л явна өнөө хэдийнхээ зургийг дарж өгнө. Өөрөө ч энэ ажилдаа дуртай болохоор одоо ч уулзахдаа зурагчин мэргэжилдээ ордог гэсэн. Тэрээр ангийнхныхаа зургийн цомгийг үзэж суунгаа “Ингээд л миний зураг байхгүй. Би дарсан байхгүй юу” гэж хошигноод авав. Харин ангийнхаа нөхдийг төгссөн цагаас нь эхлээд өдийг хүртэл холбоотой байлгаж холыг ойртуулж, холыг учруулагч гүүр болсон ангийн “ЗБ” С.Түмэндэмбэрэл “Гэр хороололд өсч торнисон болоод ч тэр үү манай ангийнхан их ажилсаг, хөдөлмөрч. Бас их дотно. Хоорондоо байнга холбоотой явна шүү дээ” гэв. Нээрээ ч хөдөлмөрч анги гэдэг нь илэрхий. Учир нь ангийнхан нь барилга, эрүүл мэнд гээд бүхий л салбарт өөрийн гэсэн байр сууриа олцгоожээ. Мөн найман сурагч гадаадад гэр бүлээрээ ажиллаж амьдарч байгаа аж. Хэдий харийн оронд байгаа ч байнга холбоотой байдаг гэсэн. Энэ намар 25 жилийн ойгоо тэмдэглэхэд нь ирэх гэнэ. 25 жилийн дараа эргээд бодоход мартахааргүй өчнөөн дурсамж бий гэж хоорондоо хөгжилдөнө.

Нэг нь “Манай ангийнхан донгодуулахаасаа магтуулах нь их байсан” гэв. Эцэг, эх нь багш мэргэжилтэй олон ч сурагч байж. Тийм болоод ч тэр үү сургуулиас өгсөн даалгавар, багшийн үүрэгдсэн хичээл номонд их нямбай хандаж хариуцлагатай гүйцэтгэдэг байсан гэнэ. Хоёр удаа айхтар донгодуулж байжээ. Тэр үед сурагчдыг “Хөдөлмөр” зусланд амраангаа төмс хүнсний ногоо хураалгадаг байж. Түүндээ гаршаад ч тэр үү, угийн санаачилгатай ажилсаг хамт олон болоод ч тэр үү Төв аймгийн Жаргалант сумын сангийн аж ахуйд очиж төмс хураалтын ажил хийхээр шийджээ. Ингэхдээ багшдаа хэлэлгүй шийдвэр гаргаад явах гэтэл ахлах ангийнх нь багш Д.Зузаан ажил гараад явахааргүй болж өнөөх нөхдийн төлөвлөгөөг сургуулиар нэг мэдчихэж. Бүр хүүхэд бүр 25 төгрөг нийлүүлж 14 хоногийн хүнсээ хүртэл авчихсан байж таарав. Үүнийг нь сургуулийн захиргаа мэдэж багш нарын хурлаар оруулж ангиар нь шөнөжин зогсоожээ. Энэ ажлыг ангийн зурагчин гэх Ж.Зоригтбаатар санаачилсан болж таарч нэлээд хатуу бангадсан байна. Ингэж сургуульдаа үлгэр жишээч “онц” ангийнхан анх удаа бангадуулсан нь хэдэн өдөртөө л сургуулиар нэг яриа болсон гэдэг. Эдний ангийнхан  бүгдээрээ л бараг сурлага сайтай. Мөнгөнбагана, Мөнхзул, Сайзмаа гээд хичээл номондоо тэргүүний хүүхдүүд олон бий. Мөнгөнбагана сургуулийнхаа “тооны бурхан”. Нийслэлийн тооны олимпиадад түрүүлсэн нь тоогоо алджээ. Харин Ганбаатар “спортын бурхан” нь. Чөлөөт бөхөөр тухайн үедээ их сайн барилддаг байсан төдийгүй 1987 онд Болгарт болсон тэмцээнээс алтан медальтай ирж ангийнхныгаа баярлуулж байсан удаатай аж. Ганбат урлагийн бурхан гэнэ. Тэрээр багаасаа л улсын циркт гимнастикаар хичээллэдэг байсан болохоор дээрээ таван хүн зогсоодог үзүүлбэрийг нь ангийнхан нь бөөндөө очиж үзэн, дэмждэг байсан гэнэ. Одоо тэрээр мэргэжлээрээ гадаадад багшилдаг болжээ. Харин Эрдэнэбаяр, Саран нар утга зохиолын бурхад гэсэн. Эрдэнэбаяр шүлэг яруу найраг сонирхож тэр үеийн “Пионерын үнэн” сонинд шүлэг нь байнга гардаг байж.  Саран ангийнхныхаа тухай ирээдүйд ямар хүн болох талаар нь зөгнөл зохиол бичиж байжээ. Одоо ч түүнд зөгнөл зохиол нь байдаг гэнэ. Тэрээр одоо Орост гэр бүлийнхээ хамт амьдардаг юм байна. Ангийнхан нь түүний ачаар “Болор толь”, “Зүрхний хилэн” зэрэг олон ном уншиж, номд дуртай болсон хэмээн хүүрнэв. Саран хамгийн гоё бичигтэй болохоор багш нар журнал дээр дүнгийн жагсаалт бичүүлдэг байж. Тэгсэн нэг удаа мань нөхөр тооны багш Лодойдамбын дүнг тавихдаа онц сурдаг хүүхдүүдийг дунд гээд дунд сурдаг сурагчдаа онц гээд солбиод тавьчихаж. Дур мэдэж дүн тавилаа гээд бангадуулахдаа тоосон ч шинжгүй “Дунд, сайн сурдаг хүүхдүүд ганц удаа ч гэсэн онц авч үзэг” гэж хэлж бөөн инээдэм болж байжээ. Ангиараа сургуулийн арга хэмжээнд идэвхтэй оролцохоос гадна кино театр руу их зүглэнэ. Нэг удаа ангийнхаа хүүхдийн аавд билет захиж байгаад “Хонгилдон” үзэхээр нэг төгрөг цуглуулж л дээ. Тэгсэн өнөөх хүүхдийн аав нь цагдаа байж таараад хүүхдийн хүмүүжилд сөрөг нөлөөтэй кино гээд тас эсэргүүцсэн учраас киногоо үзэж чадаагүй гэнэ. 

Тэд ийн хэсэг хугацаанд хөөрөлдөхдөө Д.Зузаан багшийгаа байнга ярих. Заримынх нь нүдэнд нулимс цийлэгнэх нь харагдав. Багш нь сурагчдын амьдралд үлгэр дууриал болсон хүн аж. Хэл уран зохиолын багш болоод ч тэр үү хичээлээ сэтгэл хөдлөлтэй заадаг байж. Бүр яруу найрагч шиг уянгалуулж ирээд л хичээлээ ороход нь сурагчид завсарлагааны хонх битгий дуугараасай гэж боддог байсан гэнэ. Хамгийн сүүлд багштайгаа 2004 онд бөөнөөрөө уулзжээ. Тэр жил улсын тэргүүний багш нь хөдөлмөр алдраа тэмдэглэсэн юм байна. Д.Зузаан гэхэд II сургуулийнхан ч андахгүй хэмээн багшийгаа ам булаацалдан магтах аж. Багш нь ертөнцийн мөнх бусыг үзээд хэдэн жил болжээ. Ийн яриа дэлгэж тэднийг гуниглах зуур ангийн “ЗБ”-гийн тухай хөгжилтэй хийгээд, санамсаргүй сайн үйлсийг дурсав. Гоё бичигт Саран, “ЗБ” Түмэндэмбэрэл хоёр ангийнхаа хөвгүүн Энхбатын хайрын захиаг андуурч өгснөө хөөрөлдөв. Захиаг нь дамжуулахдаа доод ангийнхаа Нарантуяа гээд охинд аваачаад өгчихөж. Тэгсэн дээд ангийн Нарантуяад өгөх ёстойгоо мэдээд Энхбатад хэлэлгүй дахиж өөрсдөө бичжээ. Захиа хүргэхдээ охид уншчихсан болохоор  дахин бичихэд төвөг байсангүй.

Ингэж нэг юм жинхэнэ эзэнд нь захиаг нь хүргэж өгсөн нь хожим заяаны ханьтай нь учруулсан ерөөлтэй явдал болсон байна. Төөрч учирсан хоёр хос одоо хамтдаа барилгын компани удирдаж яваа бол энэ ангиас төрсөн хос болох Эрдэнэбаатар Насанбат хоёр дөрвөн хүүхдийн ээж, аав болж гадаадад амьдарч байгаа юм байна. 

Ингээд нар ч хэвийж бид ажлын зүг хөдөлж нэг ангийнхан маань ирэх намар 25 жилийнхээ ойгоор хаана, хэрхэн уулзахаа ярилцаад үлдэцгээв. 

Энэ зуур бага ангийн багш Батсуурьтаа мэнд дамжуулж нэр нь гараагүй ангийнхантайгаа үргэлж сэтгэл зүрхээрээ нэг шүү гэсэн сэтгэлийн үг дайлаа.

Д.ДАВААСҮРЭН

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Эмнэлэгт үзүүлэхдээ гангарч очоорой

Ээлжийнхээ амралтаа авсны маргаашнаас нь эхлээд хэдэн өдөр эмнэлгээр явлаа.  Даралт ихэссэн шалтгаанаа оношлуулж эмчилгээ хийлгэхээр очсон юм.  Ерөнхий эмчид үзүүлэх цаг авч, цусны шинжилгээ гээд арав гаруй шинжилгээ өгөх боллоо. 07:00 цагаас эхлээд дугаарлаж арай гэж цусны шинжилгээ өгөхөөр болов. Гэхдээ гурван өдрийн дараа хариуг нь авах гэнэ. Цэвэрлэгчээс эхлээд сувилагч, эмч гээд хүн бүр л уур уцаартай харагдана. Хүмүүстэй шахцалдаж зогсож байгаад арай гэж цаг нь болохоор өөр хүн оруулчихна. Мөн сувилагч нь “Өнөөдөр хүн үзэхгүй. Маргааш ир” гээд явуулах. Маргааш нь очихоор “Өчигдөр үзүүлэхгүй яасан юм” гээд ширэв татна. “Та тэгж хэлээд явуулсан биз дээ гээд хэл ам хийхээр эмч нь зүгээр байна гээд гаргах эсвэл дадлага хийж байгаа оюутнуудаар үзүүлэх ажээ. Аргаа бараад сууж байтал  хажууд сууж байсан залуу “Чи костюм өмсөөд, зангиа зүүгээд хүрээд ир. Наадуул чинь маргааш нахилзаад л үзнэ” гэдэг юм байна. Би ч яахав амарч байгаа болохоор биед амар чөлөөтэй хувцас өмсөөд яваад байсан хэрэг. Залуугийн зөвлөснөөр маргааш нь  костюмоо өмсөөд баярт оролцох гэж байгаа хүн шиг “гоё” амьтан очлоо. Тэгсэн өчигдөр нь “Шал угаах гээд байхад саад болж зогслоо” гэж ирээд л загнаж байсан үйлчлэгч эмэгтэй “Уучлаарай та холдож байхгүй юу. Энэ хавийг арчих гэсэн юм” гээд зай тавьж өгөхөөр угааж дууссаны дараа “Баярлалаа” гэж ч байх шиг. Сувилагч нар үүдэнд нь очихоор “Та ороод ир” гээд эмч нь чамбай үзэж өгөөд, нэг өдрийн дотор таван шинжилгээ өгч чадав. Ер нь улсын эмнэлгээр явж шинжилгээ өгөх гэж байгаа бол гангарч очих хэрэгтэй юм байна лээ. 10 хоногт багтааж өгөх шинжилгээг нэг өдөрт л өгч болох бололтой дог шүү. 

Э.ХҮРЭЛБААТАР 

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Заавал ч үгүй зургаан насны морь уралдуулж, бөх барилдуулах ёстой юу?

Энд тэндгүй ерэн жилээр ёстой нэг гулгиж байна. Сумынхаа түүхт ойг хүлээж цөхсөн хүн зон, эцэг өвгөдийнхөө нутагт элгэмсэг бодол өвөрлөж очсон олон сэтгэлийн цэнгэл эдлэлгүй яахав. Наадам гэдэг сайхан. Тэр дундаа сумын наадам бүр чиг сайхан. Харин энэ олон “90”-үүдийг анзаарч байх нь ээ, нэг зүйл бодогдлоо л доо. Сумынхаа ойд гээд байгаа бүхнээ тавиад туучихсан хүмүүс гаднаас ирсэн хэдэн луйварчин бөхчүүд, эм тариа мөнгөний хүчээр уралдаж байгаа морьдын тоосонд л дарагдаад өнгөрдөг. 

Бөхчүүд барилдах нь хуурамч юм аа гэхэд, наадамчин олонтой нэг удаа ч болов нүүр дүүрэн инээмсэглэж мэндэлдэг билүү. Алхайж шалхайсан, хөмсөг юугаа атируулсан, олноос нуугдсан, түмэнд нэр нүүрээ барсан хүмүүс шиг байдаг биз дээ. Тийм хүйтэн, шунаг шунахай сэтгэлдээ дийлдсэн нөхдийн “жүжиглэх”-ийг үзэн баясч суугаа түмнээ харахад гунигтай. Тэгвэл сумынхаа ойгоор нэр цуутай оддыг нутаг усандаа уриад домог болсон дуучдын ая дууг сонсож, шинэ залуу хамтлаг, гэрэл гэгээ болсон бүсгүйчүүдтэй нь зураг хөргөө авахуулж, зохиолч найрагчдын тарни мэт шүлгийг өөрсдөөр нь уншуулж баярлавал ямар вэ. Хөлстэй хэдэн адгуус, хөлстэй хэдэн харцуулыг харан баясахаас л лав дээр санагдаад байх юм.  Мэдээж, наадам гэдэг утгаараа ургаж яваа шижигнэсэн залуусыг барилдуулж, заавал ч үгүй зургаан насны гэлтгүй уяа нь ханасан соёолонгийн давхилыг харчихаад урлаг, соёл, спортын өөр олон уралдаан тэмцээн зохиож хүүхэд хөгшидтэйгөө дэлгэр сайхан наадацгаая.        

      Н.ГАНТУЛГА

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Өөрөө ургадаг цэцэг тарья

Нийслэлд нэг хэсэг булан тохой бүрийг ашиглаж, болсон болоогүй барилга барьдаг байлаа. Одоо ч барьж байгаа л даа. Гэхдээ замбараагүй барьсан барилга эргээд ард түмэнд тээршаагдаж эхэлсэн. Үнэндээ цэцэрлэг, эмнэлэг, дэлгүүр, зам, за тэгээд явган хүн багтах ч зайгүй барьсан нь тэр. Харин одоо бол арай өөр шаардлагыг тавьдаг болсныг бид мэднэ. Байгальд ээлтэй экологи тал руугаа аль ч салбар ханарч байна. Наад зах нь зуны цагт нийслэл хотынхоо гудамж талбайг цэцэгжүүлэхээр мэрийж байгаа. Сүүлийн жилүүдэд улсаас хөрөнгө гаргаж хотыг цэцэрлэгжүүлэх болсон. Энэ ажлыг хэн нэгний бизнес гэх боловч ямартай ч иргэдэд ач тусаа өгөөд эхэлсэн. Учир нь хотын зам дагуу тарьсан өнгө өнгийн цэцэг иргэдийн сэтгэл зүйд эерэгээр нөлөөлж байна гэсэн судалгаа гарчээ. Энэ нь амьд ургамал эм тарианаас илүү хүчтэй зэвсэг болохыг харуулж байгаа хэрэг. Өнөө жил нийслэлд бут сөөг, цэцэг тарихад нийтдээ 5.6 тэрбумыг зарцуулсан гэсэн мэдээлэл бий. Үүнээс 500 саяыг цэцэг суулгахад төсөвлөжээ. Тэгэхээр хотын үзэмж хийгээд хүний биед  хэрэгтэй ч хэтэрхий их мөнгө зарцуулж байна гэж дургүйцэх хүмүүс ч байна. Тэгвэл өөрөө үрээ цацдаг цэцэг тарьж болохгүй гэж үү. Манай орны уур амьсгалд зохицсон дараа жил нь заавал хүний гар хараад байхгүй өөрөө байгалийнхаа жамаар ургадаг цэцэг байж л таараа. Яахав усалгаа зэрэг наад захын ажиллагааг хийдэг л юм байгаа биз.  Энэ нь иргэдийнхээ эрүүл мэнд, хотын үзэмжийг бага төсвөөр зохицуулчихаж болохоор ажил юм шиг.

Д.ДАВААСҮРЭН  

Categories
булангууд мэдээ танайд-өнжье

“Алтан аяга”-наас ус уусан Ардын багшийнд өнжлөө

Өнөр бүл

Ж.Нямсүрэн  гуай биднийг  тосч, гэртээ хүртэл замчлав. Замд тааралдсан хариугүй нурах шахсан бяцхан модон байшинг зааж, “Ж.Батмөнх гуай албанаасаа буугаад амьдарч байсан байшин” хэмээн сонирхууллаа. Төрийн тэргүүн явсан хүн гэхэд хэтэрхий даруухан, эгэл боргил амьдарч дээ гэсэн сэтгэгдэл төрнө. Хашааг нь буулгаж байхыг бодоход энэхүү жижигхэн модон байшингийн  сүүлийн төрхийг гэрэл зурагчин маань зургандаа буулгав бололтой.  Ж.Нямсүрэн гуай харин төрийн дээд албан тушаал хашиж яваагүй ч гэр бүлийн амьдралдаа тохь тухыг эрхэмлэдэг болох нь илэрхий.  Түүний амьдардаг хоёр давхар хаус алсын бараатай үзэгдэнэ.  Хэдийгээр  тэр дал гарч яваа ч Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийн зөвлөх багшийн албатай. Насаараа багшилсан энэ эрхэм  наадмын өмнөхөн Ардын багш цол хүртсэн билээ.  Түүнтэй уулзахаар Бэлхийн аман дахь өргөө гэрт нь зочилсон нь энэ.  Тэднийх амар амгалангийн орон гэлтэй юм. Хашаанд нь 200 гаруй бут сөөг, жимсний мод, сарнай, цэцэгс, айраг өвс, элдэв нарийн ногоо ургадаг юм билээ. Байшингийн нөгөө хэсэгт хүргэнийх нь суудаг. Байшин нь даруухан ч нүнжиг ханхална. Архитекторч хүү, инженер, эдийн засагч мэргэжилтэй гэргий нарынх нь хамтын бүтээл аж.   Байшингийн гол түүхий эд хар модыг Хөвсгөлөөс авчруулсан учраас гэрийн эзэн үргэлж төрсөн нутгаа мэдэрч суудаг гэхэд болно. Хашаан дотор суулгасан хоёр бяцхан модыг гэрийн эзэд онцлов. Мөн л Хөвсгөл далайн эргээс ирсэн аж.     

Ж.Нямсүрэн  Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх сумаас гаралтай. Наадмын өмнөхөн төрсөн нутгаа зорьж, Сэлэнгийн хөвөө орох гэж явтал Улаанбаатарт дуудагджээ.  Манай сургуулийн “Удирдах зөвлөлийн дарга, Р.Амаржаргал гишүүн “Хамгийн том шагнал авч байгаа хүн ирэх нь зүйтэй. Онгоцоор хурдан ир гэж хэл” гэсэн юм билээ. “Онгоц таарсангүй, машинаар “нүдээд” байлаа. Үүрээр ирээд, хувцсаа солиод, Төрийн ордонд очиж Ерөнхийлөгчөөсөө шагналаа гардаж авсан. Тэгээд тэр оройгоо нутаг руугаа буцсан хэмээн гэрийн эзэн хуучлав. Түүний төрсөн бууц  Хавчиг хэмээх өндөр ууланд байдаг.  Өндөрт мацахын тулд супер жолооч олж авдаг аж. Өндөрт явахад машиных нь урд цонхоор зам биш тэнгэр харагддаг учраас жолоочийн чадварыг шалгана. “Ер бусын сайхан зун боллоо.

1960 онд залуу хосууд гэрийнхээ гадна.

Өндөр уулын сэрүүн газар ч өнгийн цэцэгс алаглаад, өвс ногоо  хөлөөр хөглөрөөд л. Нутаг орон ивээсэн юм байлгүй дээ, төр өндөр шагнал хайрлалаа” хэмээн Ж.Нямсүрэн гуай хуучлав. Төрсөн нутгийн цэцэг, навчсын тухай яриа нь хашаан дахь өвс ургамал руу шилжлээ. “Цэцэг ногоо арчилгаа ихтэй. Хэд хоног явах хооронд хашааны өвс ургачихаж. Наадмын өмнө хадсан юм шүү дээ. Хадсан өвсөө гаргаад тавьчихад өмнө нь таньж мэддэг айлууд малдаа өгөхөөр авчихдаг сан. Харин одоо хадсан өвс маань хог болох янзтай” гэж сууна.  Ардын багш хүртлээ 60 жил хөдөлмөрлөсөн хүн дээ.  1955 оноос хойш өнөөг хүртэл Санхүү эдийн засгийн техникум буюу өнөөгийн Санхүү эдийн засгийн дээд сургуультай амьдралаа холбожээ. 

Гэргий Х.Оюун мөн л энэ сургуулийн “бүтээгдэхүүн”.  Хожим нь ЗХУ-д Украйны хуучин нийслэл Харьковт  инженер, эдийн засагч мэргэжлээр суралцаж, 1970   онд төгсжээ. “Лениний 100 жилийн ойгоор төгссөн” гээд  тухайн үедээ их л хөөрч байсан хэмээн гэргий нь ярив. Тэд их л залуудаа бие биеэ олжээ. Ж.Нямсүрэн гуай тэгэхэд Эвлэлийн хорооны дарга байж. Харин Х.Оюун техникумд элсээд удаагүй үе.”1958 оны  аравдугаар сарын 29 -Лениний Комсомолын төрсөн өдөр  концерт үзэхэд зэргэлдээ суудалд таарсан” гэж нөхөр нь танилцсан үеэ дурсав. 56 жил ханилан сууж, дөрвөн сайхан хүүхдийн аав, ээж болсон аж.  50 жил ханилсан хосууд “Алтан хурим”-ын  болзол хангадаг.  Хүүхдүүд нь “Алтан хуримыг чинь хийж өгье” хэмээн ятгасан ч Х.Оюун гуай “Бид хоёр залуудаа ч найр хурим хийж яваагүй улс” хэмээн дургүйлхжээ. Гэсэн ч “Алтан хурим”-ын өргөмжлөлийг нь хүүхдүүд нь  Гэрлэх ёслолын ордноос авчирч өгсөн байна лээ. Жаран жил ханилсан хосууд Очир эрдэнийн хурим  хийдэг гэсэн.  

Ж.Нямсүрэн  дөрөвдүгээр анги төгсөөд, Санхүүгийн техникумын оюутан болсон гэхээр тухайн үеийн сургууль боловсролын систем их л түргэвчилсэн хэлбэртэй байж дээ. Мань эр арван насандаа сургуулийн босго алхсан. “Жаахан том болог. Эгчтэй нь хамт оруулъя” гэж эцэг эх нь шийдсэн юм билээ. Тухайн үед хүүхдээ сургуульд явуулахгүй байсан ч гайхах хэрэг биш байв. Дөрөвдүгээр анги төгсөх жил нь Санхүү эдийн засгийн техникумын хуваарь Хөвсгөлийн жижигхэн сургуульд ирсэн юм билээ. Ямар сургууль байдгийг нь мэдэхгүй ч ангийн багшийн зааснаар мэргэжлээ сонгожээ. Аав, ээж хоёр нь  ч “Улсынхаа нийслэлд очиж үзэх шиг сайхан юм хаа байхав” гэсэн аж. Техникум төгссөний дараа “Гайгүй төгссөн юм байна. Багш болгоно” гэцгээж.  Сангийн яамны сайдын тушаал гарч, сургуульдаа багшаар үлджээ. Оройгоор аравдугаар анги төгссөн гэнэ. “Нам олон нийтийн байгууллага хүчтэй байсан. Эмэгтэйчүүдийн зөвлөлийн даргаас бусдыг нь  бараг хийлээ” гэж гэрийн эзэн наргиа болгов. Тэрбээр “Мэргэшсэн нягтлан бодогчдын инситут”-ийг үүсгэн байгуулагчдын нэг. Тус байгууллагын сайтад “Ж.Нямсүрэн багш ардын багш цол хүртлээ. Ийнхүү мэргэшсэн нягтлан бодогчдоос анх удаа ардын багш цолтон төрлөө” хэмээн бичсэн байна лээ. Ж.Нямсүрэн багш “Дэлхийн нягтлан бодогчдын чуулга уулзалт”-д хэдэнтээ оролцож явснаараа бахархдаг аж. 

Багш нар түмний хүүхдийн төлөө зүтгэсээр өөрийнхөө хүүхдийг орхигдуулдаг гэдэг. Харин Ж.Нямсүрэн гуай халамжтай аав. 

-Хоёр хүүхэд маань дээд сургуулиа Сүхбаатарын цалинтай төгссөн. Хүү Н.Шинэбаяр Москвад архитектурын дээд сургууль төгссөн. Ерэн он хүртэл Монголоос долоон хүн төгссөн сургууль хэмээн ээж нь бахархлаа. Анагаах ухааны их сургууль төгссөн сайхан охиноо алдчихсан. Бид хоёрын эдлэх ёстой лай ланчиг байсан юм байлгүй дээ гэж гэргий нь хоолой чичрүүлэн хэллээ. Бага охин Н.Шинэ-Өлзий нь Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийг төгсөөд багшилж байгаа. Аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөнд ээж нь сэтгэл хангалуун байдаг аж. Аавтайгаа хамтраад, “Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс”, “Ахисан шатны нягтлан бодох бүртгэл” ном гаргажээ. Аав, охин хоёр тус тусдаа ч олон ном бичсэн аж. “Дөрвөн хүүхэд төрүүлж өсгөсөн. Гурав нь энх тунх, ач зээ, зээнцэр нийлсэн 22 ам бүл болоод байна” гэж гэрийн эзэн илтгэв. Хүүхдүүдээ багад нөхөр нь нийгмийн талын хичээлүүдэд тусалж, гэргий нь  орос хэл, математик, физикийн хичээлд туслах үүргийг өөртөө авчээ.  

Х.Оюун ээж  бага насны гурван хүүхэдтэй болсон хойноо гадаадад сургуульд сурах хэцүүхэн шийдвэр гаргах хэрэгтэй болжээ.  Дээд сургуульд орохоор бэлтгэж, оройгоор аравдугаар анги төгсөж, конкурс өгсөн юм байж. Барилга, барилгын материалын үйлдвэрийн яам гадаадад хүнээ сургах төлөвлөгөөтэй байж. Конкурс өгсөн олон хүн гадаадын хуваариас “мултарч” цөөнгүй хуваарь суларчээ. “Шалгалтаа  амжилттай өгчээ. Гадаадад яв” хэмээх шаардлагыг  Х.Оюунд тавьжээ. Том хүүхэд нь дөрөв, бага нь хоёр нас хүрч байсан учраас “Би чадахгүй” гэв.  Ч.Зул сайд аргаа бараад “Хар нялхаараа яасан олон хүүхэд цувуулдаг  золиг вэ” гэсэн аж. Гэсэн ч цөхөрсөнгүй “Нөхөр сүүдэр чинь байна уу, аав ээж чинь байна уу, хадмууд чинь байгаа юу” хэмээн лавлажээ.  “Байгаа”  гэсэн хариу сонсоод “Гэрийнхэнтэйгээ ярь” гэж даалгасан аж.  Нөхөр нь “Хүмүүс  гадаадад сургуульд явах гээд  боломж  олдохгүй байхад  хүссэн сургуулиа сонгох боломж олдсон дээр нь сурвал яасан юм” гэж дуугарчээ.  Арай л цөөхөн жилтэйгээр нь Зөвлөлтөд сурахаар сонгосон байна.  “Таван жил Зөвлөлтөд хэцүү сурсан. Сургуулиа хаяад явчихвал хүүхдээ санаад ирж гэж хэлэхгүй, сурч чадахгүй хүрээд ирж л гэнэ хэмээн нэр хичээж, шүд зууж төгссөн” гэнэ.  Зуны амралтаар ирэхдээ хүүхдүүддээ хувцас урлана.  Ганц хүний цалингаар  дэлгүүрийн хувцас хунар авах боломж ч бага байж. Эрээн даавуу авч охиддоо даашинз “үйлдвэрлэж”, аавынх нь хуучин өмдийг эргүүлж тойруулж байгаад хүүдээ олон ч өмд оёж өгчээ.  Хоёр охиндоо  пальто ч хийгээд өгчихнө. Эхний жил өвлийн амралтаар ирэхэд  бага охин нь танихгүй бишүүрхэж гэнэ. Аавыгаа харамлаж, ээжийгээ орноосоо түлхээд “Чамд аав эвхдэг ор засч өгнө” гэсэн аж. Одоо тэр  охин Н.Шинэгэрэл нь 51 хүрсэн эмээ болсон.   Москвад Технологийн институт төгсөөд, өдгөө дөрөвдүгээр хороололд гоо сайхны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний “Мандухай Хатан” ХХК-ийг удирдан 24 дахь жилдээ амжилттай ажиллаж байгаа гэж аав нь магтлаа. “Би ч яахав ажил гээд явчихдаг. Хадам аав хүүхдүүдийг тасралтгүй асардаг байсан” гэж тэр тайлбарлав.  “Аав нь бүтэн сайнд  угаалга хийгээд, хүүхдүүдээ хөгжүүлэх гэж үзэсгэлэн үзүүлдэг байсан.  Хүүхдүүд үзсэн харсан юмаа зураад, надад зузаан гэгч нь захиа илгээдэг байлаа” хэмээн эзэгтэй хуучилсан. Аав нь хүүхдийнхээ зургийг “Хүүхдийн ертөнц” зургийн уралдаанд илгээдэг. Сэтгүүлд зураг нь  нийтлэгдсэн нь хүүд  урам өгчээ. Архитекторч болох  зам нь эндээс эхлэлтэй ч юм билүү.       

               

Социализмын үеийн санхүүгийн хүн зах зээлд  зохицож өөрчлөгдөхөд хэцүү байсан эсэхийг лавлалаа. “Ерээд онд нийгэм өөрчлөгдөхөд манай сургууль Эдийн засгийн коллеж болж шинэчлэгдсэн. Хамгийн эхлээд зах зээлийн жаягаар ажиллах болсон. Нийгмийн байгууллага өөрчлөгдөхөд улсын сан хөмрөгийг барьж байгаа хүмүүсээ эхэнд бэлтгэдэг. 1921 онд хувьсгалын дараа Ардын засгийг бэхжүүлэхийн тулд санхүүгийн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхээр манай сургуулийг 1924 онд байгуулсан түүхтэй. Эдийн засгийн тогтолцоо өөрчлөгдөхөд дөрвөн жил коллеж нэртэй яваад, 1996 онд дээд сургууль болсон юм. Манай сургуулийн нэр солигдоод бүх юмыг шинээр үзэх хэрэгтэй болсон. Сангийн яам, ОУВС, Дэлхийн банктай хамтраад Санхүү, эдийн засгийн албыг шинэчлэн бэхжүүлэх төсөл хэрэгжүүлсэн.  Багшаас эхлээд ерөнхий  ахлах санхүүчдээ зах зээлд бэлтгэх ажил манай сургуульд төвлөрсөн дөө. Сургалтыг өдөр шөнөгүй хагас бүтэн сайнгүй хийдэг байсан. Ня-бо мэргэжилтнийг зах зээлд хөрвүүлэхэд  суурь мэдлэгтэй хүмүүс учраас цаг хэмнэж, шуурхай явсан хэрэг. 1992-1998 он хүртэл сургалтын ажил үргэлжилсэн.  Ном үзсэн багш нар орон нутагт  очиж, нябо санхүүчдийг зах зээлд бэлтгэх ажил өргөн хүрээтэй өрнөсөн” гэв. 

“Өрх гэр ая тохитой амьдаръя гэвэл тооцоо хэрэгтэй. Бүх юмыг урьдаас харсан нарийн төлөвлөгөөтэй, байж айл гэр ч улс орон ч өөдтэй явна” гэж Ж.Нямсүрэн хэлсэн.  

“Нарийн ногоогоо  үе шаттай тарихгүй бол зэрэг ургаад идэж барахгүй хөгширчихдөг. Энэ жил мөндөр цохиод, манай ногоо хэлмэгдсэн” гэж эзэгтэй хуучлав. Зөв буруу янз бүрээр тарьсаар цэцэрлэгч, ногоочны ажлаа эхэлсэн. “Дахиад нэг газар тохижуулбал их гоё болгоно доо” гэж сууна. Мод тариад худгаас ус зөөнө гэдэг бэрх ажил байж. Ач, зээ нар нь гар хөлийн үзүүрт гүйх насан дээрээ явсан учраас их хэрэг болжээ.  Харин охин нь “Ингэж их мод тарьж, буян хийж байгаа улсыг яалтай билээ” гээд  худаг гаргаж өгсөн гэлээ. Эдний хашаанд 200-гаад жимсний болоод гоёлын  мод 20 гаруй төрлийн нарийн ногоо, хүнсний ногоо ургадаг.  “Одоо эдийн засагч мэргэжил байхгүй. Өвс ургамал яаж тарих вэ гэж л анхаардаг болсон” гэж эзэгтэй наргиа болгов.  

Эзэгтэй  өөрийн гараар тарьсан ногоогоор  салат хийж, биднийг дайлав. Эрүүл хоолыг эрхэмлэдэг нь ширээн дээрхээс илэрхий. Салатанд бууцай, яншуй, самар, үзэм хүртэл “цохиж” явна. Хоолны жорыг заримдаа зохиодог, энд тэнд идсэн юмнаасаа ч санаа авдаг гэж “ерөнхий тогооч” тайлбарлав. Салат онцгой амттай байсан нь тогоочийн сэтгэлээс гадна ногоогоо  хөх бууцаар бордсонтой ч холбоотой вий. Аарцандаа хүртэл хивэг, овъёос, арвайн гурил хольж, онцгой амт бий болгожээ. Зүгээр л баахан бууз жигнээд тавган дээр овоолчихсонгүй.  Хоёр том саран бууз,  чинжүү, нарийн ногоогоор амталсан жигнэсэн будаатай олгох нь сайхан санаа юм гээч. Муу хүн идсэнээ гэдэг.  Маханд хэмнэлттэй, эрүүл мэндэд тустай санагдсан учраас эзэгтэй нарт хэрэгтэй байх гээд идсэнээ тоочиж, “муу хүн” болов.          

  Монгол хүний  нас уртсах тутам ахмад настанд анхаарсан бодлого хэрэгцээтэй болно.  Тэтгэвэрт гарсны дараа  дахин суралцах, мэргэжил эзэмших, идэвхтэй  хэв маягаар амьдрахад нь ахмадаа дэмжих шаардлага тулгарч буй. Тиймээс ч гэр бүлийн хосуудын тэтгэвэрт гарснаас хойшхи амьдралын хэв маягийг сонирхов.  Ж.Нямсүрэн, Х.Оюун нар “2009 онд Америкт амьдарч байсан зээ хүү А.Мэнджаргал, А.Мэнд-Орших нарынхаа урилгаар очихдоо 92-той эмч урилгаар мэс засал хийдэг, эдлэн газартаа жимс, ногоо тарьдаг” тухай зурагтаар харсан нь тэдэнд “Газартайгаа харьцаж, жимс ногооны ажил эрхлэх” урам өгчээ. “Би наяд ойртож явна. Манай сургуулийн Удирдах зөвлөлд 80 гарсан, 90 хүрсэн хоёр хүн байдаг. Ахмад, залуу боловсон хүчнээ манай сургуулийн удирдлагууд хамтад нь авч явдаг юм.  2001 оноос хойш зөвлөх багш болоод гавьяат багш, Ардын багш болоод идэвхтэй залуу хүн шиг явна” гэж нөхөр нь дүгнэв. 

Багадаа багш болох сон гэж хүсдэг байв уу хэмээн түүнээс сонирхлоо.

 -Хөдөөгийн бөглүү нутгийн хүүхдэд  багш болох тухай ямар ч ойлголт байхгүй. Ерөөлөөр учирсан гэдэг шиг юм болсон. Арьс шир түүхий эдээ хуримтлуулж байгаад сумын хоршоонд тушаадаг байлаа.  Хоршооны ня-бо Ж.Арамжин  гоё хятад сампингаар тоо хийгээд, дүрдэг үзгээр монгол бичгээр урсган бичих нь их л гоё харагддаг. “Энэ хүн шиг сампин гэдэг юм сурах сан. Ингэж гоё бичих сэн” гэж бодогдоно. Хожим санхүүгийн сургуульд сампин, дүрдэг үзгийг жинхэнэ хэрэглэсэн дээ гэв. Үрээ танихгүй өнөр гэдэг шиг Ардын багшийн шавь нар асар олон буй за. Шавь нараасаа онцолж нэрлээч гэхэд “Улс орны санхүүг барьдаг сайхан сайхан хүмүүсийг алинийг нь хэлж барахав” гэнэ. Гэсэн ч  зохиолч Б.Догмид  Дорноговь аймгийн санхүүгийн хэлтэст 20-иод жил  ажилласан санхүүч гэдгийг онцлов. Ардын уран зохиолч цолтой ч тэр Санхүүгийн сургуулийн бүтээгдэхүүн. “Б.Догмид сэргэлэн, сүрхий хөдөлгөөнтэй хүүхэд байсан” гэнэ.  “Сангийн яамны сайд байсан А.Базархүүд хичээл орж байсан, сайн оюутан байсан”. “Номин Холдинг”-ийн ерөнхийлөгч Ш.Баярсайхан, “Өгөөж” ХХК-ийн захирал С.Түмэнгэрэл, гавьяат эдийн засагч Л.Дондог, Б.Осоргарав, Р.Батжаргал нар  манай сургуулийг төгссөн” гэлээ. 

Ахмад санхүүч улс орны санхүүд ч анхаарал хандуулж  суудаг. “Чингэс бонд бодлогогүй ажил. Сангийн авдар хоёр болоод байна. Бондын мөнгө авсан нь буруу биш. Эртнээс бодсон төлөвлөсөн байх нь гарцаагүй хэрэгтэй. Манайхан эхэлж мөнгө аваад дараа нь зарцуулалтын тухай ярьж эхэлдэг” гэж байна. Өрхийн төсөвтөө харин онц дүн тавив.  “Манай хөгшин ня-бо эдийн засагч хүн, өр зээл огт гаргахгүй.  Өрхийн төсвөө бичдэг байлаа. Орлогоо тодорхойлоод, юунд зарахаа жагсаадаг. Мөнгө хүрэлцэхгүй бол зарим зардлаа хасна. Өр зээл тавьдаггүй, хүнээс огт мөнгө зээлж байгаагүй. Мөнгө ихтэйдээ биш бодлоготой, тооцоолдогтоо байгаа юм” гэж гэрийн эзэн тайлбарлав.  “Сангийн авдар нэг л байх учиртай. Эзэн олширвол үр дүнгүй зардал ихэснэ. Нэг гэрийн хоёр хүн дур дураараа зарвал үр дүнгүй” хэмээн өрхийн төсвөөрөө жишээ татав. Өрхийн төсвийг гэргий нь барьдаг. 

Эднийд айл болоход нь гэргийнх нь аав нь авч өгсөн  хоёр арслантай авдар бий. Нарийн нандин юмаа хадгалдаг гэнэ.  Өдгөөгийн Дүрслэх урлагийн музей буюу тухайн үеийн Өндөр дэлгүүрээс авсан  сэрүүлэгтэй, бүжиглэдэг хүүхэнтэй герман  цаг нь өнөөг хүрч иржээ. “Саяхан аваад тавьсан юм мартагдаад байхад эднийгээ ерөөсөө мартдаггүй” гэж гэрийн эзэн онцлов. Хоёрдугаар давхартаа жижиг өрөөндөө Лхам бурхан, Ногоон дарь эх зэргийг залжээ. Эзэгтэйн ээжээс ирсэн өв хөрөнгө хээтэй авдрыг харуулав.   “Бидэнтэй хамт 60 жил боллоо, биднээс өмнө хэдэн жил болсныг мэдэхгүй” гэнэ. Монгол банкинд тушаагаагүй алтаа энд хадгалдаг гэж өвгөн наргиа болгов. Хананд буй баахан хүүхдийн зургийг гэргий нь заалаа. Сургуулиас нь төрсөн анхны гавьяат багш хэмээн Ж.Нямсүрэн гуайн төгссөн сургуулийг сумынхан нь түүний  нэрэмжит болгосон гэнэ. Нэрэмжит болгоод, нээлт хийж, бэсрэг наадам, математикийн олимпиад зохиож, хөөрхөн ажил өрнүүлсэн гэлээ. 

Үүдэндээ Орос бас  Германаас авчирсан гүзээлзгэний модыг том шаазан саванд суулгачихаж, гадаа нь ойн гүзээлзгэнэ ч ургаж байна. Хашаанд байх сүүдрэвчиндээ намар ургацын баяр тэмдэглэж, шорлог хийж, шар айраг шимнэ. Хашаанд анхилуун үнэртэй агч мод, хус, тэхийн шээг байна. “Тэхийн шээгээр дарс хийхэд улсууд жигтэйхэн сонирхдог” гэж эзэгтэй хэлсэн.  Хавар хашаанаасаа халгай түүж, иднэ. Гишүүнэ буюу айраг өвсийг тармилжуулж,  варень хийдэг.  Гараар хийсэн хүлэмжиндээ артишок тарьж туршсан гээд эзэгтэйн ажил их. Сакура нь тавдугаар сард цэцэглэдэг.  Эзэгтэйн хадгалсан  элдэв навч эрүүл мэндийн цайны түүхий эд болно.                  

“Амьд явбал алтан аяганаас ус ууна” гэдэг.  Сайн сайхныг их л үзэх юм байна даа гэж гэрийн эзэн хэлсэн юм.   Ж.Нямсүрэн, Х.Оюун нарын алтаар үнэлэгдэх амьдралын тавин жил улирч, очир эрдэнийн өдрүүд нь дөтлөн айсуй.  

Б.ЯНЖМАА

Гэрэл зургуудыг Б.БАТДОРЖ

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Сайн шийдвэрийн патент

Төр муу менежер гэдэг ч үе үе их сайн шийдвэрүүд гаргадаг болсон байна шүү. Цоо шинэ санаа гэж угаасаа их ховор агаад олон түмнээс ирж буй санал бодлуудаас заримыг нь  хүнд суртал үл гарган анзаарч “Нээрэн тэгээд үзье” хэмээн шийдвэртээ тусгах нь тийм ч амар биш. Ухаалаг шинэчлэлүүдийг зорилго биелэгдсэнээр нь цагаатгаж болох ч ихэвчлэн хууль зөрччих гээд байдаг.

Зах зухаас нь дурьдахад цагдаа улам энгийн хувцастай болсон, “Шилэн данс”-ны хуулийн заалтууд, Хонины ноосыг 2000-аар авч сурагчийн дүрэмт хувцасны даавуу үйлдвэрлэх цогц менежмэнтүүд, “Долоон худаг”-т үндэсний наадмыг төвлөрүүлж байнгын ажиллагаатай болгох, Авто ба барилгын захыг хотоос гаргахаар шийдсэн, хөдөөний наадам дээр мотоцикль унаж ирэхийг хориглосон, хотод зөвшөөрөлгүй газар зогссон машиныг ачихын зэрэгцээ “чөдөрлөөд” явчихдаг болсон гээд олон сонин санаануудыг яриа бус  ажил болгожээ. Энэ болгоны цаана эдийн засгаас гадна өөр олон ач холбогдол давхар харагдах нь бүр ч баяр хүргэмээр.

Замын-Үүд боомт дээр шатахууныг хоёр өөр замаар явдаг галт тэрэгнээс  шилжүүлэх төхөөрөмж угсраад, бензин хадгалах аварга сав хэдийг бариадахсан чинь бид нефтийн хараат байдлаасаа гараад зогсохгүй зохиомол хомсдол арилж, үнэ анх удаа хямдрахыг үзэцгээлээ. Ийм энгийн амархан шийдэл байсныг анзаараагүй байсан байгаа юм. 

Ийм ач холбогдолтой сайн шийдвэрүүдийг оюуны өмчийн газраар патентлуулж, ямар нэг хэлбэрээр үнэлдэг болговол төрд ажиллагсад урам орж удирдлагыг урлагийн өндөр түвшинд гүйцэтгэдэг болно.

Ж.ГАНГАА

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ ярилцлага

Bank of China-гийн төлөөлөгч байр сууриа илэрхийлжээ

Bank of China-гийн салбар Монголд байгуулагдана гэсэн мэдээлэл цацагдаж буй. Өмнө нь тус банкны төлөөлөл Улаанбаатарын эдийн засагчдын клубынхэнтэй уулзахдаа банкныхаа салбарыг байгуулах хүсэлтийг Төв банкинд тавьснаа онцолж байсан. Харин энэ удаа хэвлэлээр байр сууриа илэрхийлжээ. Хятадын банкны Улаанбаатар хот дахь Төлөөлөгчийн газрын ахлах төлөөлөгч Дай Шинжун “Хятадын банк маш том банк. Харин монголын зах зээл жижиг. Иймд олон хүн монголын эдийн засгийн аюулгүй байдалд нөлөөлнө гэж болгоомжилж байна. Би энэ талаар олон газар ярьж байна. Бид монголын банкуудтай өрсөлдөхөөс илүү хамтарч ажиллана. Мөн уул уурхай, дэд бүтцийн томоохон төслүүдэд л зээл олгоно. Жижиг дунд бизнес эрхлэгчдэд зээл олгох, хадгаламж төвлөрүүлэх үйлчилгээ үзүүлэхгүй. Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй арилжааны банкууд нийт 1500 гаруй салбартай. Эдгээрт 10 мянга орчим хүн ажилладаг гэж би дуулсан. Хэрэв бид салбараа байгуулах зөвшөөрөл авбал зөвхөн Улаанбаатарт салбараа нээнэ. Мөн манай ажилчдын тоо 40-өөс хэтрэх ёсгүй гэж заасан. Тэгэхээр бид монголын банкуудтай өрсөлдөх ямар ч боломжгүй… Монгол бол тусгаар тогтносон улс. Гадны ямар ч байгууллага үүдээ нээхэд өөрийн хууль тогтоомжийн дагуу хяналт тавих эрхтэй” хэмээн ярьжээ. 

 Гадаадын хөрөнгө оруулалтын газар, Татварын ерөнхий газар, Монголбанк гэх мэт хууль сахиулах, гадны байгууллагуудыг хянах олон байгууллага бий. Хууль зөрчлөө гээд үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрлийг нь хүчингүй болгох буюу гэрчилгээг нь ч хураах эрхтэй. Тийм болохоор Хятадын банк орж ирснээр үндэсний аюулгүй байдал, эдийн засгийн эрх чөлөөнд нэвтрэх вий гэж санаа зовох шаардлага байхгүй юм.

-Туушин компанид олон улсын сүлжээ зочид буудлын нэг салбарыг барихад та бүхэн зээл олгоход би хувьдаа талархалтай хүлээж авсан. Учир нь ганц буудал баригдахгүй. Аялал жуулчлалын олон улсын стандарт дагаад нэвтэрнэ. Жуулчдын тоо ч өснө. Гэтэл УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга наадмын өмнө ил захидал бичин, “Монгол Улсын арилжааны 13 банкны нэг жилийн цэвэр ашиг нийлээд 150 сая ам.доллар хүрэхгүй байхад зах зээлийн сонирхлоос өөр зүйл л дэлхийд дөрөвт бичигдэх аварга банкийг Монгол руу дуудаж байгаа болов уу” гэсэн. Та энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Би энэ талаар шууд тайлбар, хариулт өгөх боломжгүй. Энэ бол мэдээж эмзэг асуудал. Монголын улстөрчид бүгд л өөрийн саналыг илэрхийлэх эрхтэй. Хятадын банк байгуулагдаад 100 гаруй жилийн хугацаа өнгөрчээ. Энэ хугацаанд бид өөрсдийн зарчмаа баримтлан ажиллаж ирсэн. Энэ нь бид тухайн улс орны дотоод үйл хэрэг болон улс төрд оролцохгүй гэсэн зарчим юм.

-Умард Солонгосыг эдийн засгийн эрхшээлдээ оруулан, хяналтандаа хэдийнэ оруулсан гэж жишээ татдаг. Энэ бодит мэдээлэл үү?

-Би монголын зах зээлийн талаар л судалж байгаа болохоор энэ талаар  сайн мэдэхгүй юм.

-Хятадын банкны зээлийн бүтээгдэхүүнийг танилцуулахгүй юу. Хугацаа, хүү, зээлийн дээд хэмжээ ямар байдаг вэ. Харилцагчдад өөр ямар шаардлага тавьдаг вэ?

-Хятадын банкны улс орон бүр дэх  салбарын зээлийн бүтээгдэхүүний шаардлагууд харилцан адилгүй байдаг. Тухайн төслөөс мөн олон зүйл шалтгаалдаг.

-Тэгвэл та ойролцоо тоо хэлэх боломжтой юу?

-Тодорхой хэлэх боломжгүй ч монголын арилжааны банкуудын дундаж хүүнээс доогуур. Зээлийн хугацаа төслийн хэрэгжих хугацаанаас шалтгаалах бол зээлийн дээд хэмжээг тухайн компаний санхүүгийн чадамж тодорхойлдог.

-Ер нь Хятадын банкны салбар нээгдсэнээр тухайн улсын эдийн засагт бодит түлхэц болсон жишээнүүд хилийн чанадад байдаг уу?

-Ямар ч газарт банк нээх нь эдийн засагт эерэг нөлөөтэй. Хятадын банк төлөөлөгчийн газар эсвэл салбараа нээлээ гэх сургаар хятадын хөрөнгө оруулалттай бусад команиудын тоо олширдог талтай. Энэ нь эдийн засагт сайн нөлөөтэй. Энэ шалтгаанаар бусад улс орнууд гадны банк үүдээ нээхэд талархаж хүлээж авдаг.

-Одоогоор та бүхэнд нийт 3 тэрбум ам.долларын зээлийн хүсэлт иржээ. Эдийн засгийн одоогийн нөхцөл байдлаас харахад цаашид зээл авах хүсэлт улам л нэмэгдэх байх. Та бүхэн нэг жилийн хугацаанд Монголын аж ахуйн нэгжүүдэд нийт хэдий хэмжээний зээл олгохоор төлөвлөж байна? 

-Хэрэв бид охин компаниа монголд байгуулвал гаргах зөвшөөрөлтэй капиталын хэмжээ 56 сая ам.доллар байна. Тэгэхээр олгох зээлийн нийт хэмжээ нь 460 сая ам. доллар байх юм. Монголбанкны зүгээс гаргах зөвшөөрөлтэй капиталын 12 хувиас зээлийн хэмжээгээ давуулж болохгүй гэсэн шаардлага тавьсан. Тэгэхээр Улаанбаатар дахь охин компанийн зээлийн дээд хэмжээ адартаа туллаа гэхэд бид бусад салбарууд руугаа уламжлах юм. Бидний олгох зээлийн нийт хэмжээ бусад арилжааны банкуудын олгодог нийт  зээлийн 7 хувьд ч хүрэхээргүй байгаа юм.

Монгол бол хөгжиж буй улс. Барилга, дэд бүтцийн салбарт санхүүжилт маш их хэрэгтэй байна. Миний хувийн үзэл бодол гэвэл гадны банк монголд орж ирэх нь сайн зүйл. Гадны банк монголд үйл ажиллагаа явуулснаар бусад хөрөнгө оруулагчдыг ч татна. Энэ нь монголд шинэ үнэлэлт, дүгнэлт өгөхөд хүргэнэ.

-Одоо танай төлөөлөгчийн газарт хэдэн хүн ажиллаж байгаа вэ?

-Одоо 15 хүн ажилллаж байгаагаас 9 нь хятадаас ирсэн.

-Анхаарал татсан бас нэг зүйл байгаа нь Хятадын хөрөнгө оруулалттай компаниуд болон бусад компаниудад олгох зээлийн хувь хэмжээ. Энэ харьцаа ямар байх вэ?  

-Тийм зүйл огт байхгүй. Тус тусад нь шаардлага тавихгүй байгаа. Гэхдээ аль болох Монголын компаниудад зээл олгох бодлого баримтална. Бид шинэ салбаруудаа тухайн газарт нь нутагшуулах бодлого баримталдаг. Өөрөөр хэлбэл тухайн газрынхаа компанийг илүү дэмжихийг хичээдэг. Тэгэхээр бид зөвхөн Хятадын хөрөнгө оруулалттай компанийг илүүд үзнэ гэж бодох нь бас л андуу ойлголт. Хамгийн түрүүнд бид Туушин компанид зээл олгосон нь энэ бодлогын илэрхийлэл юм.

-Засийн газрын төсөл хөтөлбөрүүдэд илүүтэй зээл олгоно гэдгээ та мэдэгдсэн. Гэтэл манайхны дунд төр сайн бизнесмэн, менежер биш гэсэн ойлголт, хандлага түлхүү байдаг. 

-Засгийн газраас хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэсэн цахилгаан, ус, харилцаа холбооны төслүүд олон нийтийн эрх ашигт чиглэсэн байдаг. Ийм шалтгаанаар бид өндөр ач холбогдол өгдөг. Энэ нь  ганц Монголд ч биш, дэлхийн өнцөг булан бүрт л бидний баримталдаг зарчим. Хэдийгээр энэ төрлийн төсөлд хөрөнгө оруулах нь бизнесийн хувьд ашиг багатай ч олон нийтийн гэдэг утгаараа онцлогтой төслүүд юм.       

БНХАУ-ЫН ЭДИЙН ЗАСАГ ШИЛЖИЛТИЙН ҮЕДЭЭ БАЙНА

-Хятадын банкны ойрын жилүүдэд хилийн чанадад баримтлах бодлого юу вэ. Аль улс болон салбарт илүүтэй анхаарч ажиллах бол?

-Хятадын банкны эх орондоо баримталж байгаа болон хилийн чанад дахь бодлогууд өөр хоорондоо ялгаатай. Улс улсын хууль тогтоомж өөр байхаас гадна салбар бүрийн хөгжил харилцан адилгүй байна. Хятадад хөгжүүлэхийг эрмэлзэх салбар нь зарим оронд хэдийнэ дээд цэгтээ хөгжсөн байх жишээтэй. Гадаад улс орнууд дахь Хятадын банкны бодлого ч өөр өөр. Гэхдээ ерөнхий нэг зарчим нь ашигтай ажиллахын төлөө, эрсдэлээ бууруулахын төлөө л ажиллах юм.

-Хятадад цагаан заан олон байдаг гэж нэг эдийн засагч ярьж  байсан. Сүүлийн жилүүдэд дотоодын бүтээн байгуулалтаа дэмжих зорилгоор хийсэн хөрөнгө оруулалтууд төдийлөн үр дүнд хүрээгүй гэж дүгнэсэн байсан. Хятадын эдийн засгийн үзүүлэлтүүд сайнгүй байгаа гэх юм. 

-Барилгын салбарын хувьд байдал их хүнд байгаа нь үнэн. Мэргэжилтнүүд тал талаас үзэл бодлуудаа уралдуулж байна. Энэ салбар олон жил үр бүтээлтэй байсан ч одоо үнийг нь зохицуулах цаг болсон. Сүүлийн жилүүдэд үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ тогтмол өссөөр ирсэн. Хотуудын хөгжлийн түвшин өөр тул хот тус бүрт энэ салбарын хөгжил мөн л өөр. Зарим барилын үнэ өндөр байсан бол зарим нь буурч байна.   

-БНХАУ-д бүтээн байгуулалтын эрч саарч байгаатай холбогдуулан гадаад зах зээл рүү тэлэх бодлого баримталж байна гэж ойлгож болох уу?

-БНХАУ-ын эдийн засаг шилжилтийн үедээ байна. Эрчим хүч их хэрэглэдэг, агаарын бохирдол ихээр бий болгож буй хүнд үйлдвэрүүдийг олноор нь хаасан. Энэ нь эдийн засгийн хүндрэл үүсгэсэн тал бий. Цемент, төмрийн гэх мэт хүнд үйлдвэрүүд үүнд олноор багтсан нь эдийн засгийн өсөлт буурахад хүргэсэн юм. Гэхдээ урт хугацаанд харвал эерэг нөлөө үзүүлнэ гэж бид харж байна.

-Шилжилт нь хэр удаан үргэлжлэх вэ?

-Ахин хугацаа шаардлагатай.

-Ярилцсанд баярлалаа. 

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Нөхөр нь эхнэртээ, эхнэр нь хүүхдэдээ уураа гаргадаг. Хүүхэд нь…?

Босс ажил дээрээ бухимдуухан байвал “Эхнэртэйгээ муудалцсан юм болов уу” хэмээн таамагладаг. Эсрэгээрээ нөхөр нь ажил төрлийн бухимдлаа эхнэртээ гаргах нь бий. Үүнээс ч ноцтой дүгнэлтийг судлаачид хийсэн байна лээ. Хүчирхийлэлд өртдөг эмэгтэй бухимдлаа хүүхдэдээ гаргадаг гэнэ.  Нөхөртөө зодуулдаг, дарамтлуулдаг уураа хүүхдээсээ өөр хэнд гаргах вэ. Гэр бүлийн дайн хүсэх юм биш. Энэ бүх уур бухимдал хуримтлагдаад  хүүхдэд ирдэг гэхээр хамгийн аймаар. Бага балчир хүүхдүүд өөрийгөө хамгаалах чадваргүй, сул дорой. Тэдний бяцхан бие, хөгжиж гүйцээгүй сэтгэхүйд  энэ бүхэн хар толбо болж үлдэнэ. Загнуулж шийтгүүлж зодуулж байдаг хүүхэд өөртөө итгэлгүй болдог аж.  Хүүхэд хэнд уураа гаргах болж байна. Нөхөртэйгөө муудалцсаны дараа сэтгэл санаа муу байх үед  хүүхэд элдэв ааш гаргаад, үгэнд орохгүй бол ээж нар тэвчихэд хэцүү л дээ. Ийм үед яаж тэсэх талаар сэтгэл зүйчид олон зөвлөгөө өгдөг.  Зүгээр л бүхнийг орхиод, хүүхдээ хөтлөөд салхинд алхах хэрэгтэй гэнэ. Ядаж л салхивчны дор зогсоод, гүнзгий амьсгаа ав. Хүүхэд рүүгээ бухимдаж, хашгирч, гар далайхын оронд түүний бяцхан биеийг энгэртээ нааж тэвэр. Эсвэл  гараа хүйтэн усаар угааж болно. Ингэхдээ энэ ус хамаг муу муухай бүхнийг хаман авч байна гэж төсөөлөх хэрэгтэй. Угаалга цэвэрлэгээ хийсний дараа дотор уужирдаг бол гэрээ зад цэвэрлэж болно. Гэхдээ цэвэрлэгээ хийхэд бухимдал төрдөг бол дэлгүүр хэссэн ч болно шүү дээ. 

Б.ЯНЖМАА

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Мотоцикльгүй наадам

Өмнөд Монголын малчдад бэлчээрийг нь хашаалаад өгчихдөг. Бат гуайн бэлчээр гэхэд тусгай хашаатай гэсэн үг. Мал нь тал нутагт дураар бэлчээрлэх боломжгүй учраас морь шаардлагагүй, морьгүй юм чинь бакиал, дээл бараг  хэрэггүй болчихож байгаа юм. Монголоо алдаж эхэлж байна даа гэсэн эмзэглэл энэ дүр зургийн цаана нуугддаг. Ар Монголын уудам талд ч  энд тэндгүй мотоцикль сүнгэнээстэй. Бэлчээрийг нь хашаалаагүй байхад л хонио мориор биш мотоциклоор эргүүлэх нь жирийн үзэгдэл болсон. Хятад мотоциклиос үүдсэн ослын тоо  хэдэн зуугаар яригдаж стандарт хүртэл баталсан нь саяхан. Төрийн тэргүүн “морио уная, морио эдэлье” гэж уриалаад байгаа нь ч цаанаа ийм давхар утгатай. Аймаг сумдын ой давхацсан энэ жил Ерөнхийлөгчийн уриалга эхнээсээ хэрэгжиж эхэлсэн байна лээ. Яг өдийд хонгор нутагт үргэлжилж буй Ламын гэгээний мэлмий гийсний 375 жилийн ойн үеэр лав Баянхонгор хот, Дуурсахын хөндий, Эрдэнэцогт сумын Жанжины дөрөвдүгээр багийн Баянзүрхийн хонхор орчмоор мотоцикльтой иргэдийг замын хөдөлгөөнд оролцохыг түр хориглоод байгаа юм билээ. Монголоо алдахгүй орших, аюулгүй сайхан наадах гэдэг талаасаа үүн шиг зөв хориг гэж хаа байхав. Мотокцикльгүй морьтойгоо наадах сайхаан сайхан.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Хог худалдаж авъя

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаарт сэтгүүлч Д.Оюунтуяа “Явдаг хогийн цэг” ажиллуулъя” гэж бичсэн. Хогны машин яваад, хогийг нь авч үйлчилдэг болъё гэсэн түүний санааг олон уншигч дэмжиж байгаагаа илэрхийллээ. Хогийн цэг ойр харагдахгүй л бол хогоо хаячихаад явчихдаг залхуу хүмүүст яг таарсан үйлчилгээ учраас хэрэгжүүлж, ажил болгоё гэх хүн олон байна. “Явдаг хогийн цэг” ажиллаад иргэдээс хогийг нь худалдаж авдаг бол нийслэл минь цэмцийгээд явчихна даа. Эх, үрсийн баяраар “Эрүүл мэндээрээ гоёцгооё” төрийн бус байгууллагынхан Чингэсийн талбайд “Нэг хог нэг амттан” аян өрнүүлсэн. Тэд явуулын 20 хогийн цэг ажиллуулаад хогоо өгсөн хүүхэд бүрт амттан өгсөн. Үр дүнд нь Чингэсийн талбай цэмцийж үлдсэн. Энэ ажлыг нийслэлд хэрэгжүүлмээр байна. Нэг уут хог өгсөн хүнд тэдэн төгрөг өгнө гээд журам гаргачихъя. Тэртэй тэргүй хог ачих ажилд жилд хоёр тэрбум төгрөг зарцуулдаг шүү дээ. Дээр нь хог ачдаг компаниудад урамшуулал олгодог гэнэ лээ. Үүний оронд хогийг мөнгөөр худалдаж аваад эхэлбэл хогонд зардаг их мөнгө хэмнэгдэнэ. Туулын эрэг дагуу хог түүдэг хүмүүс анаж байгаад иргэдийн хаясан ууттай хогийг авч задлаад хэрэгтэйг нь аваад бусдыг нь хаячихдаг. Тэдэн шиг анаж байгаад хогийг нь худалдаж авдаг “Явдаг хогийн цэг” байгуулбал хогондоо хөглөрөхгүй, залуусын ярьдгаар цэмцгэр Улаанбаатар болно доо.

Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР