Category: булангууд

Хараалын үг стресс тайлах хамгийн ойр, хамгийн хурдан, хамгийн сайн арга гэж эрдэмтэд үзэх болжээ. Харамсалтай нь хятад, орос, англи, франц… хэлэнд байдаг шиг хараалын үгээр монгол хэл арвин баялаг биш юм. Ямар сайндаа л бид орос хэлнээс п… гэдэг үгийг авсан байх билээ. Оросоос орж ирсэн п… нь эх орны дайны жилүүдэд үзэгдээд, сүүлд Афганий дайнаар оросын цэргүүдэд өргөнөөр хэрэглэгдсэн байна. Дайны үеийн тэр их стресс, нервээ энэ үгээр л хоромхон зуурт тайлдаг байсан бололтой. Ер нь иймэрхүү хараалын үгс дэлхийн 1, 2 дугаарын дайны жилүүдэд Орост өргөнөөр бий болжээ.

Оросын нөлөө гэж наад зах нь энэ. Өнөөдөр та бүхэн ажигласан бол бидний дунд хамгийн их стресстэй байгаа хүмүүс өдөржин п… гээд ярьчихдаг.

Тэгээд л стрессээ давж байгаа бололтой. Юм энгийнээс эхэлж ойлгогддог шүү дээ. Хараалын үгс хажууд их сонсогдвол хэлж байгаа хүнийг нь ойлго. Сэтгэл санаа нь тайван бус байна гэсэн үг. Монголчууд өнөөдөр бүтэн өдөржин гудамж талбайгаас хараалын үг сонсож байгаа. Тэгэхээр Монголын нийгмийн сэтгэл зүй ямар их бухимдалтай байгаа нь тодорхой. Харин монголчуудын зэвүүрхэл, дургүйцлийн илэрхийлэл болсон “Тосоор гоож” “Нохойн баас” гэх мэт үгсээр өнөөдрийн хүмүүсийн стресс тайлагдахгүй юм байна. Нэг л хүчгүйдээд байгаа биз дээ.

Манай өвгөд бол эдгээр үгээр зангирлаа тайлж чаддаг байж. Одоо бол бид өөр болсон. Бидний гэх юм бүгд хувьсан өөрчлөгдөж, монгол биш болцгоож байгаа. Жишээ нь эдгээр үг юм. Тосоор гоож, П… Аль үг аманд чинь ойрхон байна даа. “Тосоор гоож” гэдэг үг уурласан үед чинь орж ирэхгүй байгаа биз дээ.

Монголчуудын эрт цагаас шүтэж биширч, шимтэн уншиж ирсэн Монгол Ганжуурын 90 дүгээр ботид байдаг, Бурханы шашины онол сургаалыг үлгэр домог хэлбэрээр энгийн ойлгомжтой тайлбарласан, танин мэдүүлэх, сурган хүмүүжүүлэх гүн утга агуулгатай “Үлгэрийн далай” хэмээх хөлгөн судар бий. Анх Ширээт гүүш цорж XVI зуунд төвөд хэлнээс монгол хэлэнд орчуулсан байдаг. Тэр цагаас өнөөдрийг хүртэл энэ судрыг ном хэлбэрээр монголчууд уншсаар байна. 2017 онд гурван цувралаар уншигчдад, ялангуяа багачуудад зориулан хэвлэжээ. Уг цувралын нэгдүгээр дэвтрээс “Очир нэрт охин” хэмээх сургаалт үлгэрийг ярьж өгье.

Бурхан багш Ширавасун хотод сууж, шавь нартаа ном номлож байхад ийм нэгэн явдал болжээ. Гэгээн Ялгуугч хааны хатан амаржиж гоо бус охин төрүүлжээ. Охинд Очир хэмээн нэр хайрласан байна. Охиноо хаан хатан хоёр хүний нүднээс ангид өсгөжээ. Нас бие хүрэх үед нь нэгэн гуйлгачин хөвгүүнд ихээхэн эд агуурс таслан өгч, муухай зүстэй охиноо эхнэр болгож өгөхөд хөвгүүн зөвшөөрчээ. Хөвгүүнд ноён хэргэм өгч “Миний охиныг түмний нүдэнд бүү харуул. Гэрээсээ гарахдаа түүнийг цоожилж байгаарай” гэж захижээ.

Хүргэн нь хадам аавынхаа захиас ёсоор амьдарч байтал хааны түшмэлүүд эхнэрээ дагуулан ирж хамтдаа баяр цэнгэл хийх болов. Гэтэл өнөөх түшмэлийг ганцаар ирсэнд сэжиглэн “Танай эхнэр үзээрийн царайтай, эсвэл маш гоо төгс нэгэн байх. Зүсийг нь үзүүл” гэхэд түшмэл зөвшөөрсөнгүй. Ингээд түшмэд өнөө түшмэл буюу хааны хүргэнд нойрсуулах тан өгч унтуулаад түлхүүрийг нь авч гэр рүү нь зүглэв.

Яг энэ үед Очир гүнж Бурханаас аврал эржээ. Очир гүнж өөрийн муухайд гутарч, бусдын сайханд атаархалгүй, үргэлж ариун сайхан сэтгэл үүсгэсэн учир адууны дэл шиг үс нь торгомсог болж, ширүүн арьс нь толийж, зүс царай нь ертөнцөд адилтгашгүй үзэсгэлэн гоо болж хувирав гэнэ. Түүнийг харсан түшмэд алмайрч, нойрсуулах тангаас сэрсэн нөхөр нь хүрч ирээд хосгүй сайхан эхнэрээ үзээд хязгааргүй их баярлажээ.

Ийм явдал болсон учир бүгд Бурхан багш дээр очиж Очир гүнж яагаад муухай зүстэй төрснийг асуухад “Урьд нэгэн айл охинтой байж. Гуйлгачин хоол гуйж ирэхэд өнгө зүсээр нь доромжилж, юу ч өгөлгүй хөөж явуулжээ. Гэвч охин гуйлгачинтай муухай харьцсандаа гэмшин гуйлгачныг олж очиж уучлал гуйгаад хоол ундаар дайлжээ. Тэр цагаас хойш охин, эцгийнхээ хамтаар ядарч зүдэрсэн хүмүүст чадлынхаа хэрээр хоол унд өгч туслах болжээ” гэв. Бурхан багш “Тэр охин, эцэг хоёр бол хаан, Очир охин та хоёр билээ. Гэм нүгэлээ наминчилсныхаа ачаар охин энэ насандаа үзэсгэлэн гоо болж, ядарч туйлдсан хүмүүст тусалсныхаа үрээр хаан та энэ насандаа эд агуурстай, дээд сайн язгууртай болон төржээ” хэмээгээд “Тиймийн тул хэн хүн бусдыг басамжлан доромжлохыг тэвчиж, бусдад тусалж явтугай” хэмээн сургав.

Хэн нэгэн өөрийг нь хайрлахгүй, халамжлахгүй, тоохгүй бол гундчихдаг, шальчийчихдаг, хүмүүсээс үргэлж хайр, анхаарал шаардаж, бусдаас үргэлж авч байдаг “шимэгчид” их болчихож. Аз жаргалгүй, гунигтай, уйтгартай байгаагийнх нь буруутан дандаа л дэргэдэх нь, ахан дүүс, эргэн тойрныхон, найзууд нь болчихдог. Нөхөр нь утсаа авахгүй, чатаа харахгүй бол сэтгэл санаа нь навс унаад л орчлонгийн хамгийн азгүй хүн болоод хувирчихна. Эсвэл ганц халамжтай үг хэлээд үнсчихвэл хөл нь газарт хүрэхгүй баярлаад дэгдчихдэг. Ийм хүмүүсийг “Ургамлан хүн” гэж тодорхойлдог.

Тасалгааны ургамал арчилгаа, тордлогоо ихтэй. Ус чийг нэхнэ, нарны гэрэл шаардана, тоосоо арчуулах гэнэ, шавжаа устгуулах гэнэ. Тэгэхгүй бол ургахгүй, дэлбээлэхгүй. Үхчих гээд эмзэг.

Яг ийм ургамал шиг бусдаас хамааралтай сэтгэхүй, сэтгэл зүйтэй хүмүүсийг ургамлан хүмүүс гэж үзнэ л дээ. Ургамлан хүмүүс үргэлж бусдаас хараат бөгөөд өөртөө итгэлгүй, сул дорой. Тэд өөрөө өөрийгөө сэргээх, босгох талаар ямар ч идэвхи санаачилга гаргахгүй бөгөөд дэргэдэх нь, найзууд, аав ээж нь цаг үргэлж анхаарч, урмын үгсээрээ “услах” ёстой. Гэтэл хүн бол оюун ухаантай, уураг тархитай, сэтгэл зүрхтэй. Ургамлаас тэс өөр шүү дээ.

Орчин цагт хүн байх, ургамал байх нь тэр хүний л сонголт. Гэхдээ эргэн тойрныхондоо ийм “ургамал”-ууд төвөгтэй, дарамттай. Ургамал шиг байхгүйн тулд, хүн шиг байхын төлөө хүчтэй сэтгэл зүйтэй, өөрөө өөрийгөө удирдаж, өөртөө эзэн байх ёстой л доо. Тусгаар тогтносон улс шиг дотоод, гадаад хүчийг хослуулсан бие хүн болно гэдэг маш том амжилт, ухаан юм даа

Волтер Тевисийн зохиол “Дэлхийд унасан эр” номыг сонирхуулъя. Энэ зохиолч нөгөө алдарт “Бэрсийн гамбит”-ыг зохиосон юм. Өнгөрсөн зууны 40-60-аад онуудын үеийг “шинжлэх ухаанч уран зохиолын үе” гэдэг. Энэ үеийн зохиолуудын нэг томоохон төлөөлөл болох “Дэлхийд унасан эр” номыг МонСудар хэвлэлийн газраас эрхлэн хэвлэжээ. Хүн төрөлхтөн бид энэ орчлонд ганцаараа юу олуулаа юу, хэрэв өөр оюун ухаант амьтан буюу хүн байдаг бол ямар байх вэ гэх зэрэг түмэн асуулт бидэнд байдаг. Яг ийм асуултад хариу болгох үүднээс энэ номыг бичээ биз ээ. Ньютон гэж өөрийгөө нэрлэсэн энэ эр Антеа хэмээх гаригаас ганц хүний хөлгөөр манай дэлхийд иржээ.Тэр 197 см өндөртэй, цав цагаан үстэй, туранхай шингэн цагаан царайтай үс сахал байхгүй ч цэв цэнхэр нүдтэй, жижиг амтай, ер нь л маш царайлаг эр хүний шинжтэй харагдана. Хиймэл хумс хөлийн дөрвөн хуруу зэргийг нь эс тооцвол бараг л хүнээс гадна талаасаа ялгарч харагдахгүй. Гаригт нь оюун ухаант төрөлтөн гурав байсан бөгөөд тэд хоорондоо цөмийн бөмбөгөөр дайтан гаригаа сүйтгэсэн аж. Гаригт бараг амьдрал байхгүй болж эрчим хүч дуусаж сүүлийнхээ нөөцийг барж байгаа. Антеа гаригаас хүнтэй төстэй Ньютоны төрлөөс ердөө 300 гаруйхан л газрын гүнд тэсч үлджээ.

Тэдний эрчим хүч хүнс хэмжээтэй үлдсэн бөгөөд тэдгээрийг дуусахаар мөхөх нь илт юм. Антеа гаригийнхан дэлхийг эртнээс мэддэг байжээ. Тэд эрт үеийн түүхэнд дэлхий дээр олонтой ирж байсан бөгөөд шинжлэх ухааны ололтуудаасаа хуваалцдаг байв. Сахиусан тэнгэрийн тухай элдэв домог бол бараг л энэ гаригийнхны тухай шахам гэхэд хилсдэхгүй. Сүүлдээ дэлхий радиотай зурагттай, болж долгион нь цацагддаг болсоноос хойш бүүр ч илүү сонирхон судалдаг болсон байна. Ньютоны төрөлтнүүд сүүлчийн боломжоо шавхан байж агуулахуудын нэгэнд цөмийн сүйрэлд өртөлгүй үлдсэн одод хоорондын жижиг хөлгийг засварлан дэлхий рүү хөөргөжээ. Илүү том хөлөг хийх ч засварлах ч боломж байхгүй учраас тэр жижиг хөлгөөр Ньютоныг дэлхий рүү явуулсан нь тэр. Түүнийг олон жил бэлджээ. Дэлхийн хүний хэл, ёс заншил хувцаслалт зэргийг маш сайн судалж сургав. Ньютон дэлхийд очоод тэнд амьдарч өөрийн гаригийн шинжлэх ухааны гайхамшигт ололтоор маш хурдан баяжиж тэргүүлэх тэрбумтан болох бөгөөд үлдсэн хүмүүсээ авах сансрын хөлөг барих ёстой байлаа. Хэдийгээр Ньютон маш түргэн баяжиж сансрын хөлөг барьж эхэлдэг ч америкийн тагнуулын байгууллагад баригдан мөрдөгдөж байгаад тэндээсээ холбооны мөрдөх товчоонд шилжинэ. Дэлхий түүнийг бууснаас нь хойш ажиглаж байсан аж. Тэндээсээ суллагдах болж зураг авахуулна. Гэхдээ ХМТ нүдний торлогны зураг авч хадгалдаг аж. Энэ нь гадаад байдлаас илүү найдвартай гэнэ. Ньютон хэдийгээр би дэлхийн хүн биш наад рентген чинь миний нүдэнд хортой гэж хэлсэн ч үл тоон зураг авдаг.

Ингээд тэр сохордог, бас оюун ухаан нь ч хуучнаа гүйцэхгүй болдог бөгөөд бүх ажил нь зогсдог. Гарахад нь сурвалжлагчид шавахад тэрбээр зурагтаар өөрийн гаригт хандан Миний ажил бүтэлгүйтлээ, тэгээд ч эднийг тэр их мэдлэгийн уурхайд оруулмааргүй байна. Бид өөрийн дэлхийгээ сүйрүүлж чадаж байхад энэ сармагчингууд тэр дор нь энэ сайхан дэлхийг устгачих байх” гэж мэдэгдэнэ.