НЭПКО хэвлэлийн газрын ТУЗ-ийн гишүүн Б.Цэнддоотой ярилцлаа.
-НЭПКО хэвлэлийн газраас түүхийн сэдэвтэй шинэ цуврал гаргаж, хэд хэдэн номын нээлтийг хамтатган хийх гэж байгаа юм байна.
-НЭПКО хэвлэлийн газраас, “Хүмүүн хорвоо” нийгэмлэгтэй хамтран “Түүхэн эрхмүүдийн цадиг” цуврал гаргаж байгаа юм.Энэ цуврал бол хувь хүний түүх юм.Ер нь хувь хүний намтарулсынхаа түүхийн эхлэл хэсэг болж, улсын түүх ньсая сая хувь хүний намтрын нийлмэл байдаг. Өөрөөр хэлбэл, бүхий л түүхийн эхлэл нь хувь хүн.Ялангуяатүүхэн, онцгой эргэлтийн үед аж төрж, нийгмийн өөрчлөлт, хувьсгалын давалгаан дунд амьдралаа өнгөрөөх тавилан ногдсон, иймэрхүү үйл явдал дундаас тодорсон хувь хүний амьдралын замнал нь түүхэнд онцгой үүрэгтэй.
Ийм учраас улс орны түүхийн шинэчлэлийн үндэс нь хувь хүний намтар цадигийг зөвөөр туурвихаас эхтэй. Чухамхүү, “Хүмүүн хорвоо нийгэмлэг”, НЭПКО хэвлэлийн газраасхамтран “Түүхэн Эрхмүүдийн Цадиг” (ТЭЦ) цувралыгэрхлэн гаргасны учир ч энэ. Шинэ үеийн Монголын түүхийн онцгой үед амьдарч, нийгмийнхээ түүхэнд ул мөрөө үлдээж, оройлох үүрэгтнээс эхлээд системийн золиос, тогтоцын үр шим болж явсан зүтгэлтнүүдийн намтар түүхийг сэргээн бичсэнээрээ үндэсний түүхээ зөв голдрилд оруулах хамгийн зөв гарц, үүд болно хэмээн үзсэн билээ, бид.
Ингээд цувралынхаа эхний дөрвөн номын нээлтийг сар шинийн өмнөхөн буюу энэ хоёрдугаар сарын 14-нд ёслолын байдалтай хийхээр төлөвлөсөн юм. Баабарын бичсэн Х.Чойбалсан (хоёр боть), Д.Баярхүүгийн “Ж.Батмөнх”, Г.Дашрэнцэнгийн “Д.Бодоо”,С.Лочингийн “Д.Нацагдорж” гэсэн ийм дөрвөн бүтээл гараад байгаа юм.
-Дээр үед “Суут хүмүүсийн амьдрал”ч билүү, нэг цуврал байсан даа. Манайд орчуулж гаргаж байсан. Тэрэн шиг л юм аа даа.
– Тийм утгаар ойлгож ч болно. Ер нь бол универсаль түүх бичлэгийн соёлыг үүсгэн хөгжүүлэгч их гүрний нэг нь яах аргагүй Монгол улс мөнболохыг Рашид-Эд Дины “Судрын чуулган”,Жувейнигийн “Ертөнцийг байлдан дагуулагчийн түүх” зэрэг дэлхийн түүхийн салшгүй хэсэг болсон бүтээлүүд гэрчилдэг.
Гэвч монголчуудын шинэ үеийн түүх маш ээдрээтэй. ХХ зуунд өрнөдийн маягаар түүх бичиж эхлэх үе ба үзэл сурталжиж гуйвсан түүх зохиогдож эхэлсэн үе хоёр давхцдаг. Ялангуяа социалист дэглэмийн үед коммунист байдлаар үзэл сурталжуулан зохиох бодлогод өртөн гуйвсан, санаатайгаар өөрчлөлт оруулан зохиомжилсон, тэр нь хэдэн үеийнхний үнэмшил болон үлдсэн ХХ зууны Монгол Улс буюу БНМАУ-ын хувьсгалт түүхийг энд дурдаж болно.
Хувь хүний түүх ч гуйвж, язгуур сурвалжаа нуухаас аргагүйд хүрч, хүн болгоны намтар “ядуу ардын гэр бүлд төрөөд” гэж эхэлдэг нэгэн хэвийн хуурамч загварт орсон билээ. Бүхий л монгол хүний “элэнц өвөг, эмээ өвөө, аав ээж нь үеийн үедбоол, ядуу гуйрамч явсан бөгөөдардын хувьсгал ялж феодал ангийг устгасны дараа аз жаргалтай учирсан” тухай тэрхүү нийтлэг намтарт өгүүлнэ. Мянга мянган ийм намтрын нийлбэр л хувьсгалт Монгол Улсын түүх болон зохиогдсон юм.
Өнөөдөр, нэг талаасаа эх түүхээ бодитойгоор сэргээн бичих нэг чиглэл байна. Баабарын “Монголчууд: нүүдэл суудал”-аас эхлээд олон бүтээл гарч байна. Үүнийг угтуулаад хувь хүний намтрыг үнэн зөвөөр сэргээн бичих хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа хэрэг. Гэхдээ энэ ажил нь түүхэн үнэнийг сэргээх эрмэлзэлтэй хувь хүмүүсийн санаачилга болох “Хүмүүн хорвоо” нийгэмлэгээс НЭПКО хэвлэлийн газартай хамтран хэрэгжүүлж буй төсөл юм.
-Зөвхөн номын нээлтболох төдий биш, энд хоёрдугаарт бичигдэж байгаа боловч ихээхэн утга холбогдолтой гэмээр бас нэг үйл явдалболох юм гэж дуулдсан. Нууц байлгаж байгаад “Сюрприз” байдлаар хийх гээд байгаабололтой нэг юм байна аа.
-Үйл явдал нь нууц биш, харин дотоод хөтөлбөр нь жаахан сюрприз талдаа гэхээр ч юм уу даа. “Бүү март-XXI” нэртэй хөтөлбөр байгаа юм. Энэ жил Монголын ардчилсан хувьсгалын 25 жилийн ой тохиож байна. Бас Монголын ардчиллын үзэл санааны эцэг Баабар маань улирах гэж буй морин жилд 60 насны босгоор алхсан юм. Дээр нь 1990 оны ардчилсан хувьсгалын уриа дуудлага, туг сүлд болж явсан бүтээлийн нэг “Бүү март” зохиол нь бичигдэж, нууцаар тараагдаж эхэлснээс хойш 27 он улирчээ.Энэ бүхнийг хамтдаа эргэн дурсаж, өнгөрсөн түүхийнхээ үнэ цэнийг дахин эргэцүүлэхэд чиглэсэн хөтөлбөрийг манайхан бэлдсэн байгаа юм.
-Баабарын “Бүү март” зохиолыг эргэн дурсаж ярих юм уу?
-“Бүү март” бичигдсэн, түүнийг тараасан тэр цагаас хойш 27 жил өнгөрч, хүний амьдралын бүтэн үесолигдсон байна. Тэнд юу өгүүлснийг гучаад жилийн өмнө бусдаас нууж хааж, сэтгэл догдлон уншсан, дараахан нь ардчиллын анхны цуглаанууд дээрээс олж авч байсан тэр л үеийнхэн мэднэ.
Хаалттай нийгэмд байсан хүн ардын нүдний боолтыгсөхөж, улмаар үнэнийг далдалсан хаалт, хөшгийг эвдэн, цаана нь юу байгааг өнгийж харахыг уриалсан дуудлага байсан юм, “Бүү март” бүтээл.
Харин нээлттэй нийгэмд амьдарч байгаа өнөө үеийнхэнд “төмөр хөшиг”-ний цаагуур юу байгааг таамаглах хэрэг байхгүй. Тэр ч бүү хэл “төмөр хөшиг” гэж юу болохыгасуувал төсөөлөх ч үгүй, цонхны төмөр хаалт, тор юм болов уу гэж хэлэх байх.
Гэхдээ үндэстэн бүхэнд, ялангуяа Монгол шиг цөөхүүлээ үндэстэнд мартаж үл болох төрөлхи сэрэмж,ой санамж гэж бий. “Бүү март, мартвал сөнөнө” бүтээл бол энэхүү ой санамжид зориулагдсан юм.
Үндэстний ой санамж сэрэхийн хэрээр өнгөрсний сургамж амилдаг. Сургамж бол ирээдүйн хамгийн сайн багш, авран хамгаалагч. “Бүү март” бүтээлийн гол санаа энэ.“Аливаа үндэстэн өнгөрснөө мартвал өөрийгөө хэн гэдгийг мартана. Хэн гэдгээ мартсан ард түмнийг хэн ч болгон хувиргаж болно. Бидний өнгөрсөн үеийг зориуд мартуулсан байна. Ингэж ингэж хуурсан түүх зохиож өгсөн байна. Монголчуудаа, түүхээ эргэн сана, нуусан хөшгийг тэр тэр хавиар сөхөх гээд үз, тэр хэрээрээ өөрийгөө таньж монгол хүн гэдгээ санана” гэдгийг хэлсэн. “Бүү март, мартвал сөнөнө” бол ардчиллын уриа дуудлага, түүхээ мартан зүүрмэглэж байсан үндэстнээ цочоон сэрээсэн бүтээл шүү дээ.
Аливаа ойтэмдэглэлт үе бол ой дурсамжаа сэрээх цаг байдаг Энэ утга агуулгаар нь эргэн санана. Гэхдээ дурсамж яриад суухгүй, лекц уншихгүй. Бид өөрийн өнцгөөс эргэн дурсаж, өөрийн өнгө аясаар сэтгэгдлээ хувааж,үг хэлээр зөрөлцөхгүйгээр мэтгэх гэсэн юм. Зохиомж найруулгын хэсгийг үүнээс дэлгэрэнгүй ярих арга боломжгүй.Амттаны хайрцаг дээр чихэр гээд бичдэг, бас зураг нь байдаг. Харин яг ямархуу чихэр байгааг онгойлгож л мэддэг шиг, юм уу даа.
Ю.ДЭЛГЭР