Сонины цэгт очлоо. “Буриад үнэн” сонин худалдан авлаа. Тэгтэл тэргүүн нүүрт нь “Буха ноёной эха тайлган” гэх нийтлэл гарчээ. Уг нийтлэлд “Түнхэнэй Далайхан hуурин хэдэн зуун жэлэйнгээ туухэ соо нимэ олон айлшдые угтан абаагүй байгаа. Хэды тиигэбэшье, эндэхи ажаhуугшад “Буха ноёной ехэ тайлган” гэhэн регион хоорондын хуралдаанда хабаадагшадые үндэр хэмжээндэ угтан абаа” гэжээ.
Эндхийн ахмад настай буриадууд бас төрийн албан хаагчид эл сониныг шимтэн уншдаг аж. Шинэхэн дугаарыг нь хүлээн аваад “Хөөе ямар гоё юм бэ, энэ чинь манай ах байна ш дээ. Булган аймагт амьдардаг шүү дээ” хэмээн сонин дээр зураг, нийтлэл нь гарсан хүмүүсийг дотночилон танилцуулна. “Буриад үнэн” сонин дээр гарна гэдэг бол эндхийнхний хувьд том хувь тавилан. Буриадууд Монголын уран бүтээлчид ирж тоглолт зохиохыг хамгийн ихээр хүсдэг гэнэ. Та Монголын ямар дуунд дуртай вэ гэж асуухаар “Ход ход”, бас “Сайхан амттай цай” гэдэг дуунд дуртай гэнэ. Ход ход гэдэг нь
Ход ход ход ход ход инээгээд
Хоёр гурав гишгэлээд
Хөөр баяр болох юм
Хөлд орж дээ миний хүү буюу “Том болж дээ миний хүү” гэдэг дуу. Ер нь тааралдсан монгол хүн бүр энэ дууг амандаа аялж, үргэлжлүүлэн дуулахыг хүснэ.
Сайхан амттай цай гэдэг нь дуучин С.Жавхлангийн “Ээжийн чанасан цай” дуу. “Хамаг Монгол” тоглолт ирэхэд буриадууд догдлон тосон авч, бүхэл үдшийн турш баяр хөөртэй байсан гэдгээ илэрхийлж байлаа. Эндхийн буриад залуус “Татар”, “Камертон” хамтлагийн дуунд дуртай юм байна. Аялж сонирхуулна. Бас дуучин Алтанцэцэг, Ариунаа, Сарантуяа гоё дуулдаг гэцгээнэ. Монголд ирээд сүүлийн үед ямар дуу моодонд орж байгааг асуугаад цомгийг нь худалдаж авъя гэхээр хүмүүс сэтгэлд нь хүрсэн дуутай цомог өгдөггүй гэв. “Сүүлийн үед хит болж байгаа дуутай цомог сонсъё гэвэл юу гэж асуувал зүйтэй вэ” гэнэ. “Хит болж байгаа рок, поп дууны цомог байна уу гэж асуу” гэвэл “Аан, за тийм байх. Бид нар асуухаараа эстрад дуу байна уу гэхээр “Ход ход” дуутай цомог өгөөд байдаг юм. Тийм учиртай байж. “Ход ход” дуу чинь хэдэн оны дуу юм бэ” гэж асууцгаана.
Буриадууд монгол уламжлал, ёс заншлынхаа талаар ярихдаа омогшин догдолдог ч оросуудад их элэгтэй. Улаанбаатарт очиход хүмүүс бухимдалтай, хар яр хийгээд хэцүү. Өлмийн дээр гишгэчихээд уучлал ч гуйдаггүй. Харин оросууд өөр. Тэд боловсон. Энэ зан нь замын хөдөлгөөнд оролцохоос эхэлдэг гэх. Туслах замаас машин орж ирж байхыг алсаас харчихаад ёс юм шиг хүлээж байгаад оруулах нь Улаанбаатарт замын хөдөлгөөнд оролцдог бидэнд бол ядаргаатай мэт санагдана. Явган хүний гарцаар хүн гарч байвал манайхан огцом хурдаа сааруулдаг бол Улаан-Үдийнхэн их тайвуун. Хотын замын хөдөлгөөнд ихэд уужуу тайван оролцдог нь сэтгэлд таатай.
Буриадууд Улаанбаатарт ирээд автобусанд сууж явна. Хүүхдүүдээ суудалд суулгаад өөрсдөө зогсоно. Хөгшин хүмүүс орж ирээд суудал тавьж өгсөнгүй гэж баахан үглээд “Муу сайн хужаанууд” гэж хараахаар нь голдоо ортол гомддогоо нуусангүй. Улаан-Үдэд нийтийн зорчигч тээврээр явахдаа настай хүмүүс гэхээсээ илүүтэй хүүхдүүдэд суудал тавьж өгдөг аж. Яг л тэр аясаараа Монголд автобусанд суугаад доромжлуулснаа дахин дахин ярьцгаах. Буриад хүүхдүүд Монголд байх ахан дүүс хамаатнууддаа зуны гурван сараа өнгөрүүлнэ. Гурван сар болоод ирэхэд хэл нь зүгшрээд яг л монгол хүүхэд шиг болчихдог аж. Тэгээд л буцаад орос орчинд орчихоор монгол хэлээ мартагнана. Улаан-Үдийн дунд сургуулийн нэг ангид 30 хүүхэд байлаа гэхэд 3-4 нь буриад хүүхэд байна. Тийм болохоор гэртээ хичнээн монголоор яриад нэмэргүй, хэл нь орос болчихно.
Буриадууд Монголд амьдардаг төрөл садан дээрээ ирэх дуртай. Зарим нь “Бид Монголд юу болж байгаа талаар бүгдийг мэднэ. Орой болгон skype-гаар харилцаж, фэйсбүүкээр уулздаг юм чинь” гэнэ. Тэд “Монгол метротой болох гэж байгаа гэл үү. Метро нээлтээ хийнгүүт очиж сууж үзнэ дээ. Бас морин хуур шиг хэлбэртэй том цогцолбор барих гэж байгаа гэлүү” гэж сураглана.
Буриад залуус наймдугаар сар, бас өвөл, хавар гээд жилд гурван удаа Монголд орж ирнэ. Улаанбаатарт ирээд III, IV хорооллоор явж хувцас хунар цуглуулна. Бас “Нарантуул” зах гарч тосгон дахь өвөө эмээ нартаа юм цуглуулна.
Харин настайчуул нь Улаанбаатарт ирээд “Түндэмүн” гэх зэрэг хэдэн саунд орж, төв талбайн ойролцоо байрладаг гэх бааранд орж үздэг гэнэ. Бас хүүхдийн паркаар орж тоглоцгооно. “Модерн номадс”-ын салбараар орж хоол иднэ. Улаан-Үдэд хоолны газар ажиллуулах гэж байгаа хүмүүс Улаанбаатарт ирж туршлага судалдаг юм байна. Хуушуурны иж бүрдэл сонирхлыг нь ихэд татдаг аж. Бас хорхогны шөл анхаарлыг нь татдаг ч Улаан-Үдийн оросууд шөлийг нь ууж чаддаггүй, хурц гэдэг аж. Буриадынхны Улаанбаатарт ирээд амтархан зооглож байгаа хоолнуудыг Улаан-Үдэд нутаглуулахыг хүсдэг ч энэ мэт хүндрэл их гардаг гэсэн.
Д.ГАНСАРУУЛ
Үргэлжлэл бий.