Монголын эмэгтэйчүүдийн холбооны ерөнхийлөгч Б.Оюунгэрэлтэй ярилцлаа.
–Манай хүүхнүүд Мартын-8-ныг урьдынхаараа тэмдэглэх үү, арай өөрөөр угтах уу?
-Монголын эмэгтэйчүүдийн холбооны ерөнхийлөгчөөр сонгогдоод хоёр жил гаруй хугацаа өнгөрч байна. Ажлаа авсны дараа анхны Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр бид “Хүчирхийллийн эсрэг хүн бүрийн оролцоо” сэдвээр 21 аймгийн эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг Төрийн ордонд цуглуулж, мянган эмэгтэй оролцсон үндэсний хэмжээний чуулган зохион байгуулсан юм. 2019 оны гуравдугаар сарын 7-нд энэ чуулганыг хийсэн. 2020 оны Мартаар дэлхий даяар цар тахал эхэлсэн, хорио цээрийн дэглэмтэй үе байлаа. Яг гуравдугаар сард дэлхий даяар маск ховор байсан. Энэ үед “Мартаар маск оёё” аян өрнүүлсэн юм. Энэ аяны хүрээнд улсын хэмжээнд 70 гаруй мянган маск оёсон. Арван мянган маскийг Эрүүл мэндийн яаманд хүлээлгэж өгсөн юм. Мөн тооны маскийг Солонгос улсад “хараар” ажиллаж амьдарч байгаа монголчууддаа илгээлээ. Үлдсэн 50 гаруй мянган маскийг тухайн аймаг, орон нутаг, сум дүүргийнхээ Онцгой байдал, иргэдэд өгсөн байдаг. Энэ жилийн тухайд бид “Хаалга” төсөл эхлээд байна. Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр баяр мөн үү, бидний тэмдэглэж заншсан баярын маань утга агуулга юу билээ гэдгийг бодох учиртай. 1977 онд энэ өдрийг НҮБ Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр хэмээн зарласан. Одоо бол Мартын 8-ныг социалист байсан улсуудад түлхүү тэмдэглэдэг. Гэтэл Хятад бол Мартын 8-ны талаар ярьдаггүй. Харин вьетнамчууд Мартын 8-ныг баярын байдлаар тэмдэглэдэг. япончууд охид, эмэгтэйчүүдээ баярлуулах өдөр гэж тэмдэглэдэг байх жишээтэй. Энэ заншил манай монголчуудад ч байдаг. Мартын 8-наар ээжийгээ, эхнэрээ, эмэгтэйчүүдээ баярлуулъя гэдэг. Мэдээж нэг ч гэсэн эмэгтэй нэг өдөр ч гэсэн илүү хүндлүүлж, баярлаж, хайрлуулах нь сайн хэрэг. Гэхдээ бид Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр эрхийнхээ талаар ярьдаг, нэгддэг байх учиртай. Эрхийг нь хамгаалах ёстой байгууллага, төр засаг эмэгтэйчүүдийн эрхийн асуудлыг илүү хөндөж ярьдаг өдөр байгаасай гэж Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо хүсч, ийм жишиг тогтоохоор хичээж байна.
Энэ утгаараа нэгдүгээр сарын 10-наас эхлээд бид “Асуудлыг асууя” аян эхлүүлсэн юм. Танд асуудал байгаа бол хэлээрэй. Хамгийн тулгамдсан асуудал юу вэ гэж бид асуусан. Хоёрдугаар сарын 28-нд санал асуулгаа дуусгалаа. Үүний зэрэгцээ бид бас эмэгтэйчүүдээс энэ сэдвээр захиа авсан. Манай асуулгад нийт 28500 орчим хүн хамрагдсан. 450 орчим захиа бидэнд ирсэн байна. Үндсэндээ бид Мартын 8-наар ямар асуудлыг ярихаа асууж, хариугаа авсан. Энд гэр бүл салалт, гэр бүлийн хүчирхийлэл, архидалтын асуудал эхний гурван байрт орж ирсэн. Хамгийн олон удаа энэ гурван асуудал яригдсан. Ингээд бид Гэр бүлийн хүчирхийлэл буюу хаалттай хаалганы цаадах асуудлыг сөхье гэж “Хаалга” төслийг эхлүүлж байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэл гэхээр бид хүүхэд хамгааллын асуудлыг түлхүү ярьдаг. Мэдээж хүүхдийг эцэг эх,төр хамгаалах үүрэгтэй. Гэхдээ гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогчдын 89 хувь нь эмэгтэйчүүд байдаг. Арав гаруй хувь нь хүүхэд байна. Ямар ч эх хүн хүүхдээ зодуулж байхад зүгээр хараад суухгүй. Гэтэл тэр хүүхэд яагаад зодуурт өртсөн гэхээр ээж хүүхдээ хамгаалах чадваргүй болтлоо хүчирхийлэлд өртсөн хэрэг. Хүүхдийг хамгаалахын тулд наана нь байгаа ээжийн асуудлыг яримаар байна. Эмэгтэйчүүдийг хүчирхийлэлд өртүүлэхгүй байх бодлого хэрэгжүүлмээр байна. Ээжийг нь хамгаалж байж бид хүүхэд хамгааллын тухай ярих боломжтой байна. Үндсэндээ манай улсад хэрэгжиж байгаа маш сайн хуулиуд бий. Нэмж сайжруулах шаардлага бас байгаа. Манай бодлого өнөөдөр яаж явж байна гэхээр таслан сэргийлэх арга хэмжээ л авч байна. Хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөн бол хамгаалах байранд аваачъя. Зодсон этгээдийг шоронд хийчихье. Гэтэл хэдэн ч хүнийг шоронд хийгээд, хэдэн ч хүүхдийг хамгаалах байранд аваачаад энэ асуудал шийдэгдэхгүй. Энэ бол шийдэл биш. Нэг удаа гал унтрааж байгаа таслан сэргийлэх арга хэмжээ. Тэгвэл хүүхэд гэрээсээ дайжихгүй байх, хүчирхийлэл үйлдэгдэхгүй байх орчныг бүгдээрээ яаж бүрдүүлэх вэ?
Хамгийн аюулгүй амьдрах учиртай гэр орон хамгийн эрсдэлтэй орчин болж хувираад байна шүү дээ. Хүүхэд, эмэгтэйчүүдийг гудманд барьж авч зодож хүчирхийлэхээс илүү гэр орны хүрээнд энэ асуудал өрнөөд байна шүү дээ.
–Хаалганы цаана далд өрнөж байгаа асуудалд яаж нэвтрэх вэ, ямар арга хэрэглэнэ гэж бодож байна вэ?
-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой судалгаануудын дүнд хүчирхийлэл үйлдэгдэж байгаа хоёр, гурван суурь шалтгаан байдаг гэж үздэг. Нөхцөлүүд бол олон л доо, жишээлбэл архи. Суурь шалтгааны нэг бидний амьдарч байгаа нийгмийн соёл, хандлага. Үндсэндээ бид хуучин уламжлалт хэвшмэл ойлголт, соёл хандлагаасаа салж чадахгүй байна. Ер нь дэлхий нийтэд хүчирхийлэл байна уу гэвэл байна. Гол нь үүнийг бууруулах, багасгах, асуудалд онцгойлж анхаарч байгаа юм. Жишээ нь, судалгаагаар Ази, Номхон далайн бүс нутаг хүчирхийлэл хамгийн өндөртэй бүс гэж үздэг. Үүнийг соёлтой холбодог. Эцгийн эрхт ёс давамгайлсан бүст хүчирхийлэл их байна гэж үздэг. Монгол эцгийн эрхт ёс давамгайлдаг ард түмэн. Хүүхдээ төрсөн цагаас нь ялгаатай байдлаар өсгөж хүмүүжүүлээд байгаа юм. Эр хүн уйлдаггүй юм. Эмэгтэй хүн урт үстэй, ухаан богинотой гээд хэвшмэл ойлголтууд байна. Нийгэм өөрчлөгдөхийн хэрээр хүн дагаад өөрчлөгдөж байдаг. Энэ хэрээр уламжлалт соёлууд ч бас өөрчлөгдөх учиртай. Социализмын үед аавууд гэр бүлээ тэжээх үүрэгтэй байлаа шүү дээ. Ээж бол гэрээ цэвэрлэнэ, хүүхдээ өсгөнө. Гэтэл одоо хэн орлого олж байна тэр нь гэр бүлээ тэжээнэ. Эмэгтэйчүүд орлого олж, гэрээ авч явж нийгмийн амьдралд маш идэвхтэй оролцох болсон. Эмэгтэйчүүдэд ажлаа ч хийгээд, гэрийн ажлаа ч амжуулаад, хүүхдээ ч өсгөөд явах ёстой гэсэн үүрэг хүлээлгээд байна. Энэ уламжлалт хандлагаас болоод эр хүнийг хүндэлсэнгүй гэсэн асуудал яригддаг. Гэр бүлийн асуудал бол эмэгтэйчүүдийн асуудал гэж нийгэм үздэг. Хүүхдийн асуудал бол эмэгтэйчүүдийн асуудал болдог. Хүүхэд хүчирхийлэлд өртлөө гэхээр тэр УИХ-ын 13 эмэгтэй гишүүн юу хийж байна гэдэг. Тэгвэл бусад 65 нь хаачсан юм. Тэд ч бас яг адилхан үүрэг хүлээж, эрх эдлээд, яг адилхан бодлого боловсруулаад, яг адилхан сонгогдоод гарч ирсэн улсууд шүү дээ. Эмэгтэй хүний асуудал гэдэг тэр аяараа нийгмийн асуудал байдаг. Монгол гэдэг нэг айл шүү дээ.
-”Хаалга” төслийн хүрээнд хандлага өөрчлөх ажил хийх юм байна, тийм үү?
-Бид ганцхан төсөл хэрэгжүүлээд хандлага өөрчлөгдөхгүй. Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо төрийн байгууллага биш. Бид бол зүгээр л иргэний нийгмийн байгууллага. Тэр үүргийнхээ хүрээнд бид “Шүгэл үлээж” байгаа юм. Түрүүн бид хүчирхийлэл үүсэхэд нөлөөлж байгаа шууд шалтгааны тухай ярьсан. Нэг нь соёл байна шүү дээ. Хоёр дахь суурь шалтгаан нь эдийн засаг. Эмэгтэй хүн эдийн засгийн хараат байхаараа хүчирхийлэлд өртөөд байгаа юм. Эмэгтэйчүүд хүүхэд төрүүлдэг. Ажил хийхгүй гэртээ хүүхдээ хараад гурван жил суухад л шууд утгаараа эдийн засгийн хараат байдалд ордог. Тэгвэл тэр эмэгтэйчүүдийг дэмжих, хөгжүүлэх, эдийн засгийн хараат бус байлгахын тулд төр ямар бодлого хэрэгжүүлэх юм. Бид өөрсдөө юу хийх вэ. Нийгэм эмэгтэй хүнийг хүлээн зөвшөөрч, соёл хандлагаа яаж өөрчлөх вэ гээд маш олон талын ажлууд хийх ёстой.
Жишээ нь, социализмын үед соён гэгээрүүлэх ажилд маш их мөнгө зарж байсан. Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо “Гэр бүлийн суурь хүмүүжил олгох нас насны онцлогт тохирсон сургалтын хөтөлбөртэй болгож өгөөч” гэж хоёр жилийн өмнөөс ярьж байгаа. Өв соёл, уламжлал, эцэг эхээ хүндлэх, хүнтэй зөв харилцах, хүний нөхөр, эхнэр болохоор яах вэ, хүүхэдтэй болвол, салвал яах вэ гэдгийг ойлгуулах хэрэгтэй байна. Эхнэр, хүүхэдтэй болно гэдэг үүрэг хүлээх юм байна. Салвал хүүхдийн тэтгэмж төлөх ёстой юм байна гэж мэдээд эхлэхээрээ гэр бүлээ төлөвлөдөг болно. Гэтэл өнөөдөр сэтгэлийн хөөрлөөр хүнтэй сууж хүүхэд гаргаад, ачаагаа даахгүй, үүрэг хариуцлагаас зугтаж байна шүү дээ. Гэр бүл салалт жил ирэх тусам 10 хувиар өсч байна. Гэр бүлийн хүчирхийллийн 150-200 дуудлага өдөр болгон ирж байна. Жилд 50 гаруй мянган дуудлага ирж байна. Энэ бол зөвхөн бүртгэгдэж байгаа дуудлага. Үүний цаана ярьдаггүй, мэдэгддэггүй хэдэн тоо байж болох вэ. Хүчирхийлэл нас хүйс, нам улс төр хөрөнгө чинээ хамаарахгүй тохиолдож байдаг. Нэр хүнд карьерт нөлөөлнө гээд хаалганы цаана уйлаад сууж байгаа олон эмэгтэй бий.
–Гэр бүлийн хүчирхийлэл, ядуурал, архидалт цогцоор нь ярих, шийдэх ёстой сэдэв л дээ?
-Хамгийн түрүүнд хүнээ хүмүүжүүлэх хэрэгтэй болно. Нэгэнт гуч, дөч, 50 гарчихсан хүмүүсийг яаж хүмүүжүүлэх вэ, соён гэгээрүүлэх ажлаар л нөлөөлнө. Хандлагыг нь өөрчлөх хэрэгтэй болно. Тэгэхийн тулд бид дунд сургуульд авчраад хичээл заагаад суухгүй шүү дээ. Нөлөөллийн ажлуудыг тогтмол зохион байгуулах учиртай. Бидний үзэж байгаа кино, контент уран бүтээл, хэвлэл мэдээлэл, манлайлагчид, уран бүтээлчид бүгд нөлөөлнө. Хэд хоногийн өмнө олны танил гэр бүлд юу болов. Тэрийг хэдэн хүн хараад сууж байгаа вэ? Гэхдээ урлагийн гэр бүл, олны танил учраас мэдээлэхгүй, харуулахгүй гэж болохгүй. Магадгүй нэг хаалга тэнд нээгдэж байна. Социализмын үед улсын төсвийн 30 хувийг соён гэгээрүүлэх ажилд зарцуулдаг байсан юм билээ.
–Маш их мөнгө үзэл суртал, соён гэгээрүүлэх ажилд зарцуулж байсан. С.Удвал дарга эмэгтэйчүүдийн ажлын цагийг багасгах гэх мэтээр олон ажил шийдүүлж байсан тухай та дурдсан байна лээ. Орчин үед цахимаар ажиллах хууль эрх зүйн боломж бий болгох гэх мэтээр МЭХ–ноос санаачлах боломжтой юу?
-Төрөөс гарч байгаа бодлого бүхэн жендерийн мэдрэмжтэй байх учиртай. Жендер гэхээр дарга болох гэж байгаа эмэгтэйчүүдийн асуудал гэж ойлгодог. Нэг жишээ хэлье. Монголд 98 мянган ээж гэртээ хүүхдээ хараад сууж байгаа. Тэд “Цалинтай ээж” хөтөлбөрт хамрагддаг. Сар болгон 50 мянган төгрөг авч байгаа. Ээж нь илүү өндөр цалинтай бол аав хүүхдээ хараад, тэр хөтөлбөрт хамрагдах боломжтой. Дахиад л манайхны соёл үүнд нөлөөлж байна. Эрэгтэй хүн хүүхдээ харж гэртээ сууж болохгүй. Цалинтай ээжийн мөнгийг хүйс хамаарахгүй өгмөөр байгаа юм. Үүнийг жендерийн асуудал гэж хэлээд байгаа юм. Хоёрт, ажлаа хийхийг хүссэн ээжийн хүүхдийг харах хүн байдаггүй. Харин сая 2020 оны МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт яслитай болно гэсэн заалт орж ирсэн. Хүүхдээ яслид өгөөд ээж цалинтай орлоготой болох нөхцөл бүрдэж байгаа юм. Улсын хөгжил хүний хөгжлийн асуудал байдаг.
–Соёлын довтолгоо 2 аян эхлүүлсэн байна лээ. Дээр үед соёлын довтолгоо гээд айлуудын ариун цэвэр, ор дэрний даавуу шалгадаг байсныг хүмүүс мэднэ. Соёлын довтолгоо 2 нь юугаараа ялгаатай вэ?
-Тэр үед ахуйн соёлын хувьсгал хийсэн. Төр хүчээр айлын гэрт орж байсан. Манай Соёлын довтолгоо 2 оюун руу чиглэж байгаа. Бид оюуны соёлын хувьд хэр байгаа вэ, бидний ёс суртахуун хаана явна. Энэ бол урт хугацаанд хэрэгжих төсөл. Коронавирусээс болоод зогсоод байна. Салбар салбартаа манлайлагч залуус лекц уншиж байгаа. Хавдар их байна, харин бид өвдөхөөсөө өмнө урьдчилан сэргийлдэг соёлыг бий болгох хэрэгтэй байна. Саяхан бид умайн хүзүүний хавдраас сэргийлэх сургалтыг бүх сумдад цахимаар зохион байгууллаа.
–Клабхауст энэ сэдвээр хийсэн хэлэлцүүлэгт чиглүүлэгчээр орсон байна лээ. Хүмүүст мэдээлэл хүргэх боломж бүрийг ашигладаг байх л даа. Та хүмүүсийн хандлагыг өөрчлөх тухай ярьж байна. Гэтэл МЭХ ямар санхүүжилтээр энэ бүхнийг хийх вэ?
-Яг үнэндээ социализмын үед Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо яамны дайтай бүтэц байсан. С.Удвал гуай улаан номертой машин унадаг байсан гэж манай Д.Мөнхөө дарга ярьдаг. Тэр хүн төрийн сайдын хэмжээний эрх мэдэлтэй явсан. Төр, олон нийтийн статустай байгууллага байсан МЭХ одоо бол жирийн нэг ТББ. Гэхдээ гурван үнэт зүйлээрээ ялгардаг. Яалт ч үгүй 100-гаад жилийн түүх байна. Үндэсний хэмжээний сүлжээ байна. Энэ сүлжээг хариуцаж ажиллаж байсан бүтэц байна. Бид одоо гуйлга түүлгээр явдаг. Зарим ажлаа төрийн байгууллагаас тав, гурван цаас авч хийнэ. Жишээ нь “Хаалга” төсөл гээд гуравдугаар сарын 6-ны өдөр гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой энэ олон санал, захидлыг бид төв талбай дээр 50 хаалга тавиад, хаалган дээр хүчирхийллийн тоо баримт, захидлыг тавих юм. Хүссэн хүн болгон очиж үзээрэй. Бидний мэддэггүй амьдрал тэр хаалганы цаана байна. Ийшээ хармаар байна гэдэг мессэжийг өгч акц хийж байгаа юм. Үүнд дэмжлэг үзүүлээч гээд Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний зөвлөлд санал тавьсан. “Манайд мөнгө байхгүй” гэсэн. Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яаманд хандсан. “Мөнгө байхгүй” гээд өгөөгүй. Гоо сайхны компаниас мөнгө гуйгаад явж байгаа юм. Төр иргэний нийгмийн байгууллагаа дэмжих хуультай. Хамтдаа энэ аяныг хийгээд, төрийн хүрч чадахгүй байгаа малчны хотонд бид хүрэх боломжтой. Ерөнхийдөө бид олон улсын тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдаж, ойр зуурын мөнгө олох ажил хийж байна.
–Саяхан С.Удвал, Сүхбаатарын Янжмаа даргын ой болоод та МЭХ–ны даргын хувьд мэндчилгээ дэвшүүлсэн байна лээ. Таны төрсөн өдөр бас яг энэ үеэр болдог юм байна. Тэд бол өмнөх нийгмийн түүхэн эмэгтэйчүүд. Харин орчин үеийн МЭХ–ны дарга тэднээс юугаар ялгарах учиртай гэж боддог вэ?
-Сэтгэл байхад ажил хийж болдог гэж боддог. Ажлаа аваад нэг жилийн хугацаанд 21 аймгийг хоёр удаа тойрсон. Яах вэ, нэг жилд нь ковид таарсан. Би 60 гаруй мянган хүнтэй уулзсан. Галт тэрэг, таксинд суугаад явдаг. Найзыгаа гуйгаад, өөрийнхөө машинаар ч замд гардаг. Гэсэн ч эдийн засаг гэдэг том хөшүүрэг. МЭХ-ны 21 аймгийн дарга цалингүй ажилладаг. Тэр хүмүүсийг үүрэгжүүлээд ажиллана гэдэг надад хүнд байдаг. Тэднийгээ цалинтай болгочихвол манай ажил илүү далайцтай явна. Бид олон ажил хийдэг ч үүнийгээ хэвлэлээр сурталчлах мөнгө байдаггүй. Сошиалын боломжийг ашиглаад цөөн хүнд хүргээд явж байна. Энэ жил МЭХ-ны гурав дахь даргаар ажиллаж байсан, XX зууны төр, нийгмийн зүтгэлтэн С.Удвал агсны 100 жилийн ой тохиож байна. Энэ домог болсон эмэгтэйн амьдралаас сэдэвлэсэн “Улаан цэцэг” уран сайхны кино хийж байна. Энэ эмэгтэйн дүрээр дамжуулж, эмэгтэйчүүдэд тохиолддог асуудлыг гаргаж ирэх юм. Хэдийгээр энэ эмэгтэй төрийн өндөр алба хашиж байсан ч гэртээ бол жирийн нэг ээж л болдог. Одоо ч олон эмэгтэй ийм замаар явж байна. Гэтэл нийгэм эмэгтэйчүүдийг төгс байхыг шаарддаг. Айлд юу болж байгааг мэдэхгүй байж, бүхнийг мэддэг юм шигээр бусдыг шүүдэг. Өндөрлөгт хүрсэн эмэгтэйчүүдийг элдвээр шүүмжилдэг. Хэн нэг эрэгтэйгээс хараат байх ёстой мэтээр тайлбарладаг. Соёл гэж үүнийг хэлээд байгаа юм. Эрэгтэй хүн болохоор улс төрд оргилд хүрч болно. Эмэгтэй хүн болохоор өөрөөр хардаг. Саяхан Ерөнхийлөгчид нэр дэвшинэ гэж зарласан Ц.Оюунгэрэлийг эвэртэй туулай харсан юм шиг янз бүрээр хэллээ шүү дээ. Бид өөрсдөөсөө эхлээд хандлагаа өөрчилмөөр байна.