УИХ-ын гишүүн Б.Жавхлантай ярилцлаа.
-МАН-ын бүлэг хоёр ч өдөр хуралдлаа. Төсөв хэлэлцэж байгаа гэх юм.
Бүлгийн хурал дээр юу ярьж байгаа вэ?
-Төсвийг дөнгөж хэлэлцэж эхэлж байна гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Засах,
ярилцах зүйл нэлээд байна. Энэ жилийн тодотголоор төсвийн алдагдлыг 18 хувь байхаар
баталсан. Ирэх оны төсвийн тухай хуульд орж ирж буйгаар 9.9 хувь, 2018 онд наймаас
доош хувь, 2019 онд 5.5 хувь болгож шат дараалалтай алдагдлаа бууруулахаар төлөвлөлөө.
Энэ бол нэлээн боломжтой, нарийн төлөвлөгөө гэж бодож байна. Яахав зүгээр 18 хувийг
дөрөв, тав болгож механикаар бууруулж болно. Гэвч эргээд хоёр жилийн дараагаас дарамт
болох эрсдэлтэй. Тиймээс ийм хэмжээнд оруулж ирж буйг зөв гэж харж байна. Олон улсын
санхүүгийн байгууллагууд ч гэсэн энэ тооцоог хүлээн зөвшөөрөх байх гэж бодож байгаа.
Тэгэхээр бид одоо 9.9 хувийн төсвийн тэнцлийн алдагдалдЭнэ дүнг барьж бүх боломжоо
шавхан орлогоо гүйцээх хэрэгтэй. Зардал дээр ч мөн ялгаагүй яг энэ хэмжээнээс хэтрүүлэхгүй
байх ёстой. Ийм байж чадаж байна уу гэхээр хэд хэдэн асуудал гарч ирж байна. Орлогын
тухайд төсвийн төлөвлөлтөд эрсдэлтэй зүйлүүд бий. Зардлын хамгийн том асуудал өрийн
эргэн төлөлтийн менежмэнтийн асуудал. Бид 2017, 2018 онд “Самурай” бондтой холбоотой
хамгийн том төлбөрүүд хийгдэх ёстой. Гэтэл 2018 оны нэгдүгээр сард “Чингис” бондын
хамгийн эхний төлбөр болох 500 сая ам.доллар төлнө. Үүний бэлтгэл ажил 2017 онд
хийгдэх ёстой. Тэгэхээр төсөв хэлэлцэж байгаа энэ үед зээлийн эргэн төлөлтийн асуудал
яригдаж байна. Өөр нэг зүйл гэвэл төсвийн хэмнэлтийг ярьж байна. Хэмнэлттэй явах
нь зөв. Хөрөнгө оруулалтыг хэмнэе гэж ярьж байгаа. Энэ нь хоёр талтай. Хөрөнгө оруулалтуудаа
хэмнэх гэж байна гээд бүгдийг татаж болохгүй. Хөгжлийн чиг баримжаатай, хувийн секторуудаа
дэмжсэн, орлогыг хамгаалсан хөрөнгө оруулалтыг зайлшгүй хийх хэрэгтэй. Үнэхээр төсөв
болон төрийн бүтцийг томсгох хөрөнгө оруулалтуудыг хойш тавьж байгаа. Ирэх дөрвөн
жилийн эдийн засгийн идэвхжлийг сэргээх, уналтыг тогтворжуулах, цаашилбал өсөлтийн
суурийг бий болгох чухал гарааны төсөв, мөнгөний бодлогыг ярилцаж байна.
-Төсөв, мөнгөний бодлогын уялдаа ямар байна вэ?
-Төсөв, мөнгөний бодлого ямар цэг дээр очиж уялдаж байна вэ гэдгийг
зөв ойлгох хэрэгтэй. Энэ жилийн инфляци бага түвшинд буюу хасах руу орчихсон байна.
Ийм тохиолдолд Монголбанк мөнгөний бодлогоо зөөлрүүлэх зорилготой байх ёстой. Гэтэл
ийм боломж гарч ирэхгүй байна. Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэн, Монголбанкны ерөнхийлөгч
Н.Баяртсайхан хоёр ОУВС-гийнхантай уулзалт хийгээд ирсэн байна лээ. Ирээд хийсэн
мэдэгдэл дотор маш чухал ач холбогдолтой зүйл байсан. Юу вэ гэхээр Сангийн яамны
зүгээс ирэх гурван жилийн төсвийн төсөөллөө ОУВС-д танилцуулсан. Төсвийн тэнцлийн
алдагдлыг шат дараатай бууруулна гэснийг нэлээн нааштай хүлээн зөвшөөрсөн байна
лээ. Энэ бол маш чухал мэдээ. Өнөөдөр манай улсад ОУВС-гийн экспертүүд ажиллаж байна.
Бас зээлжих зэрэглэлийг тогтоох агентлагууд ажиллаад эхэлчихлээ. Төсвийн алдагдлыг
бууруулах тал дээр ажиллана гэдгийг зөв хандлага гэж хүлээн зөвшөөрч байгаа нь чухал.
-Ирэх онд орлого нэмэгдүүлэх ямар боломж харагдаж байгаа вэ?
-Сангийн яамнаас оруулж ирсэн төсөвт орлогоо нэлээн шавхсан байна
лээ. Гэхдээ өшөө боломжууд харагдаж байгаа. Урьд өмнө хуримтлагдсан Засгийн газрын
авлага нэлээд бий. Тэндээс шавхах боломж байгаа болов уу гэж харагдаж байгаа.
-Хаанаас, ямар авлага авах вэ?
-Засгийн газраас хэрэгжүүлж байсан олон хөнгөлөлттэй зээл, хөтөлбөр
бий. Мөн 2008, 2009 оны үед банкны системийн хямралтай холбоотой авлагууд байдаг.
Гэх мэт эдгээрийг нэлээн шавхвал тодорхой хэмжээний орлого ороод ирнэ. Ямар байдлаар
орлогоо нэмэгдүүлэх арга байна вэ гэдгийг судалж байгаа.
-“Стэнд бай” хөтөлбөрт хамрагдах уу, болих уу гэсэн асуудал бүлгийн
хурал дээр нэлээн яригдсан гэсэн. Нэгэнт эдийн засаг ийм хүнд байдалтай байхад яагаад
одоо хүртэл шийдээ гаргахгүй байгаа юм бэ?
-“Стэнд бай” хөтөлбөрийг авах нь тийм сайн сонголт биш. Гэхдээ энэ
удаагийн эдийн засгийн нөхцөл байдал биднийг гарцаагүй байдалд оруулж байна. ОУВС-гийнхантай
хэлэлцээр эхлүүлэх ёстой. Энэ хөтөлбөрт орохоор тухайн улс орны макро түвшний эдийн
засгийн бодлогын шийдвэрт бие даасан шинж чанар нь алдагддаг. Өөрсдөө асуудлаа шийдэж
чадахгүй байна, төрийн төлөвшил сайнгүй гэдэг утгаараа муу үнэлгээ авна. Гэхдээ
өнөөдөр ийм эдийн засагтай байхад нөхцөлөө сайн тохироод хэрэгжүүлэхээс өөр зам
байхгүй.
-Манай талаас тавих нөхцөлийг хэн, хэзээ тодорхойлох юм бэ?
-ОУВС-гийнхан манай улсад ажиллаж байна. Тэд Монгол Улсын эдийн засгийн
өнөөгийн нөхцөл байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгнө. Яаж ажиллах вэ гэдэг үед манай улс
нөхцөлөө тавиад харилцан ярилцаж хэлэлцээр хийх юм.
-“Стэнд бай” хөтөлбөрт хамрагдчихвал БНХАУ хөнгөлөлттэй зээл, тусламж
өгөхгүй мэтээр ярьж байгаа. Тиймэрхүү зүйл байна уу?
-УИХ-ын дарга БНХАУ-д айлчлал хийхдээ урт хугацааны хөнгөлөлттэй
зээл авах тухай ярьсан. Гэтэл үүнийг “Стэнд бай”-тай холбон бодлогын сонголт гараад
ирчихсэн мэт буруу ойлголт нийгэмд яваад байна. Энэ хоёр асуудал бол ялгаатай. Хоёулаа
зээл боловч агуулга нь өөр. “Стэнд бай” хөтөлбөр бол бодлогын нөхцөлтэй, богино
хугацааны зээл. Төсөв, мөнгөний бодлого нь уялдаатай байх ёстой гэхчилэн олон шаардлага
тавигдаад явах зээл. Өөрөөр хэлбэл, бид өөрсдөө асуудлаа шийдэж чадаагүйгээс болоод
гадны хяналтад орж томоожих хэрэгтэй болчихлоо. Хэрэв “Стэнд бай”-д хамрагдах юм
бол аль болох маш богино хугацаанд нөхцөлүүдээ биелүүлээд гарах хэрэгтэй. Хятад
болон бусад гадны улсаас авч болох урт хугацаатай, хүү багатай зээлийн сонголт бидэнд
байгаа. Иймэрхүү зээл “Стэнд бай” хөтөлбөрийн зээлээс агуулгаараа өөр. Нэг ёсондоо
бизнесийн агуулгатай. Миний бодож буйгаар “Стэнд бай”-д хамрагдаад эдийн засгаа
хэсэг хугацаанд амсхийж байх хооронд дараагийн урт хугацааны зээл авах боломжоо
сайжруулах ёстой.
-Яахав “Стэнд бай”-д хамрагдаад эдийн засгийн уналтыг тогтворжуулж
болох байх. Гэхдээ энэ бол нэг, хоёр жилийн л асуудал. Тэрний дараа яах вэ?
-Энийг бид ярилцах ёстой. 2010 онд бид энэ хөтөлбөрөөс маш амархан
гараад явчихсан. Одоо харин гадаад нөхцөл байдал сайжрахгүй бол яах вэ гэдэг асуудлаа
ярилцах ёстой. Эрдэс баялгийн үнэ өсөхгүй бол өөрсдөөсөө шалтгаалах дунд, урт хугацааны
менежмэнтээ сайн төлөвлөсөн баймаар байна. Хоёр жилийн дараа гаднаас авч болох урт
хугацаатай, хүү багатай зээл тусламжийг одооноос ярьж эхлэх хэрэгтэй. Мөнгө олоод
ирлээ гэхэд яаж өгөөжтэй зарцуулах вэ гэдгээ тодорхойлохгүй бол болохгүй. Чингис
бондын мөнгийг бид маш хурдан олоод авчихсан. Гэтэл ямар төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх
вэ гэдгээ мэдэхгүй байсан шүү дээ. Таван жилийн дараа үр өгөөжөө өгөх хэмжээний
төсөл бэлэн байгаагүй. Тийм зүйлд бид одоо бэлэн байх ёстой. Өр, зээл авах амархан.
Эргээд төлөх эрсдэлээ зөв тооцоолох ёстой. Зээлээ төлөх үед ямар ч эрсдэлгүйгээр,
зовлонгүйгээр төлбөрөө төлж чадах хөтөлбөрт хөрөнгө оруулах чухал.
-“Стэнд бай” хөтөлбөрөөс яг хэдий хэмжээний мөнгө орж ирэх юм бэ.
1.5 тэрбум ам.доллар орж ирнэ гэж ярьж байгаа нь үнэн үү. Мөн бүх мөнгө нэг дор
орж ирэх үү?
-Энэ хөтөлбөрийг авахаар бид гурав дахь удаагаа ярьж байна. Өмнө
нь хоёр удаа хэрэгжүүлсэн. Таны хэлж буй хэмжээний мөнгийг өгөхгүй байх гэж бодож
байна. 1.5 тэрбум төгрөг гэж ярьж байгаа ч гэлээ нэг тэрбум ам.доллар оруулах болов
уу гэж бодож байгаа. Гэхдээ мөнгөний хэмжээ тийм чухал биш. Гол нь хэлэлцээрээ зөв
хийгээд, зөв ашиглаад, богино хугацаанд гарах нь л гол асуудал.
-Мөнгө ороод ирлээ гэхэд юун түрүүнд хааш нь ямар зарцуулалт хийх
вэ?
-2017, 2018 оны төсөвт шаардлагатай нэмэлт санхүүжилт гэсэн үг. Өөрөөр
хэлбэл, төсвийн дутагдлыг нөхөхөд зарцуулна. Үүнийг дагаад нэмэлт туслалцааны бага
хэмжээтэй мөнгө орж ирдэг. Төрийн байгууллагыг чанаржуулах, үйл ажиллагааг нь сайжруулах
олон чиглэлээр нэмэлт санхүүжилт орж ирнэ.
-“Стэнд бай” хөтөлбөрт хамрагдчихвал Япон улс туслалцаа үзүүлнэ гэсэн
байна лээ?
-ОУВС-гийн үйл ажиллагаа гишүүн орнуудынхаа хүрээнд явагддаг. Япон
бол том эдийн засаг шүү дээ. ОУВС-гийн гол санхүүжүүлэгч. Тэгэхээр мэдээж хэрэг
үйл ажиллагаа нь хоорондоо уялдана. Япон улс манайхтай олон жилийн найрамдалт харилцаатай.
Тэр хүрээндээ манайд туслах сонирхолтой. Гэхдээ ОУВС-гаас монгол орны эдийн засгийн
талаар өгөх дүгнэлт чухал нөлөө үзүүлнэ. Зээл өгөх гэж буй хүн буцааж хэрхэн төлөх
нөхцөлийг нь заавал харна шүү дээ. БНХАУ-ын хувьд ч гэсэн ОУВС-гийн дүгнэлтийг чухалчилна.
Саяхан БНХАУ ОУВС-гийн валютын нөөц багцад юаниа оруулсан. Тэгэхээр тэр хэмжээгээр
ОУВС-д БНХАУ нөлөөлдөг болно гэсэн үг.
-Тэгэхээр “Стэнд бай”-г хэрэгжүүллээ гээд гадны улс орон тэр дундаа
БНХАУ бүр илүү туслах нь ээ?
-“Стэнд бай”-д орчихвол манай улсад зээл өгөх илүү их итгэлтэй болно.
-ЖАЙКА болон Азийн хөгжлийн банкнаас хоёр тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй
зээл өгөх тухай асуудал яригдаж байгаа юу?
-Энэ бол олон жил яригдаж байгаа асуудал. Миний мэдэж буйгаар гурав
дахь жилдээ энэ асуудлыг ярьж байгаа байх.
-БНХАУ-аас авах тэрбум ам.долларын асуудал юу болж байгаа вэ?
-Засгийн газрын түвшинд яаж яригдаж байгааг мэдэхгүй байна. Тэрбум
ам.долларыг ТЭЗҮ нь бичигдсэн, тодорхой төслийг санхүүжүүлнэ гэж яригдаж байсан.
Тодорхой шалтгааны улмаас хойшлогдоод бас удаж байна. БНХАУ-ын талаас ямар шаардлага
тавьсан бэ гэхээр аль нэг банкаа байгуулъя гэсэн. Энэ асуудлаас болоод гацчихсан
байгаа.
-Банкийг нь оруулаад ирж болдоггүй юм уу?
-Ганц төсөл хөтөлбөртэй холбож гадны банктай холбоотой асуудал яримааргүй
байна. Гадны банкны салбар орж ирэх үгүй нь манай улсын санхүүгийн зах зээлийн тогтолцооны
шинжтэй асуудал. 1990 оноос хойш хөрөнгийн, үнэт цаасны, даатгалын зах зээл буюу
банкнаас бусад санхүүгийн зах зээлийг хөгжүүлэх гэж нэлээд ажиллаж ирсэн. Үе үеийн
Засгийн газар, УИХ, Монголбанк үүнд анхаарал хандуулан ажилласан. Гэсэн хэдий ч
өнөөдрийн хүрсэн цэг маань эдийн засгийн өсөлт, хувийн секторын өсөлт хэрэгцээг
гүйцэхгүй болчихож. Нийт санхүүгийн зах зээлийн 95 хувьд банк ажиллаж байгаа. Үлдсэн
тавхан хувьд банкнаас гадуурх санхүүгийн байгууллага ажиллаж байна. Гэтэл урт удаан
хугацааны концессын хөрөнгө оруулалтыг банкууд санхүүжүүлэх боломжгүй гэж ярьдаг.
Тэгэхээр нийгмийн эрэлт хэрэгцээг хүлээн зөвшөөрч, санхүүгийн зах зээлийг нээлттэй
болгох ёстой. Нээлттэй болгож байна гээд дотоодынхоо банкны зах зээлийг гэмтээж,
хямрааж болохгүй. Үүний тулд тохиргоо, зохицуулалт хийж болно. Банкуудыг тэжээж
буй гол салбар болох хадгаламжийн зах зээл дээр гадны банктай хүүгээрээ өрсөлдөж
болно. Жижиг зээлийн буюу тэтгэвэр, цалингийн зээлийн зах зээлийг булаацалдахгүй
байх зохицуулалт хийх боломжтой. Нэг ёсондоо одоо байгаа харилцагч нарын түвшинг
булаацалдахгүй байх зохицуулалт хийгээд явж болно. Иймэрхүү маягаар санхүүгийн зах
зээлээ нээлттэй болгох боломж бий. Гадны банк гэхээр л “Bank of China”-г яриад,
Хятад улс юу юугүй манайхыг эзэлчих юм шиг яриад байх юм. Гэтэл 2010, 2011 оны эдийн
засгийн өндөр өсөлттэй үед гадны банкууд манайд салбараа нээх сонирхолтой байсан.
Одоо тийм биш. Өмнө нь дэлгүүр хямдрал зарлалаа гэхэд дэлгүүрийн хаалга эвдчих гээд
дайрдаг байсан. Харин өнөөдөр тийм эрэлт байхгүй болсон.
-Эдийн засагч хүний хувьд санхүүгийн энэ мөчлөгийг хэрхэн харж байна
вэ. Эдийн засаг хэзээнээс сэргэх бол?
-Бид хямралыг зөвхөн мөнгөний бодлогоор, төсвөөр харж болохгүй. Бид
тогтолцоо, системээ өөрчлөх шаардлагатай. Хамгийн түрүүнд төсөв, мөнгөний бодлогоо
дунд, урт хугацаанд уялдаатай явуулах ёстой. Бид гадны хөрөнгө оруулагчдыг таатай
орчноор дуудна гэж яриад байдаг. Гэтэл гадаадынхан таатай орчин биднээс нэхдэггүй
шүү дээ. Дунд болон урт хугацааны тогтвортой, тодорхой, түүндээ хүрдэг байхыг л
хүсэж байгаа. Улс төр, төрийн бодлого, хууль эрхзүй, Засгийн газрын бүтэц тогтвортой
байхыг л шаардаад байдаг. Тогтворгүй байдлыг бид юун түрүүнд өөрчилж зөв бодлого
явуулах хэрэгтэй. Ирэх дөрвөн жилийг иймэрхүү өөрчлөлт явуулахад хамгийн тохиромжтой
хугацаа гэж харж байгаа.
-Засгийн газар, УИХ-ын гишүүд ойрын нэг жилийн л асуудал яриад байгаа.
Урт хугацааны буюу тав, арван жилийн дараахийг харсан бодлого Засгийн газраас орж
ирж байна уу?
-Ямар ч байсан дөрвөн жилийнхээ мөрийн хөтөлбөрийг УИХ-аар хэлэлцүүлж
баталсан. Энэ дотор улс төрийн шинжтэй, сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр бүрэн тусгагдсан.
Богино, дунд хугацааны эдийн засгийн хүндрэлээс гарах, аль болох бага хохиролтой
даван туулах төлөвлөгөөн дээр ажиллаж байгаа. УИХ-д танилцуулж хараахан амжаагүй
байна.