Ардчилсан намын ҮЗХ-ны гишүүн Б.Баярхүүтэй ярилцлаа.
-Ардчилсан нам энэ удаагийн сонгуульд ялагдал хүлээлээ. ҮЗХ-ны гишүүний хувьд үүнийг юу гэж харж байгаа вэ?
-Сонгуулийн дүнд нөлөөлдөг дөрвөөс таван фактор байдаг. Хамгийн том нь мэдээж намын фон байдаг л даа. Ялангуяа засаг барьж байгаа намыг хүмүүс маш анхааралтай ажигладаг. Намын фон гэдэгт нь намын удирдлагуудын үйл ажиллагаа орчихдог. Үүний дараа тухайн дүүрэг, орон нутгийн намын хороодын үйл ажиллагаа хэр байна вэ гэдэг асуудал. Мөн тухайн тойрогт нэр дэвшигч, мөрийн хөтөлбөр, тактик байдаг юм. Ойрын жишээ хэлье. Сэлэнгийн Ардчилсан намын хувьд бид намын фон, тактик хоёр дээрээ алдсан. Бид өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд иргэд, намын гишүүдтэйгээ уулзаж, тэднийг сургалтад хамруулахаас эхлээд хангалттай сайн ажилласан. Аймгийн хувьд хүндээ анхаарч, дөрвөн жилийн хугацаанд 47 залууг Удирлагын академи төгсгөлөө. Ингэж хүнээ боловсруулснаар намд маш том сэлгээ болж өгдөг. Сэлэнгийн хувьд аймгийн намын фон, мөрийн хөтөлбөр дээрээ алдаагүй.
Өнгөрсөн дөрвөн жилд АН маш их зүйлийг хийж, бүтээсэн. Нийслэлийг хар л даа. Сэлэнгэ аймагт сүүлийн хэдэн жилд хийгдээгүй бүтээн байгуулалтын ажил хийсэн ч ард түмэн хийсэн ажилд дүн тавиагүй байхгүй юу. Манай намын дарга нарын дээгүүрх зодоон доошоо очиж туссан. Ардын намын буруу гэж юу байхав. Угаасаа л дөрөөлдгөөрөө түүн дээр нь дөрөөлсөн. Энэ удаагийн сонгууль АН-ынхан гарахаараа нийслэлийг ийм болгодог юм байна гэдэг шинэ жишгийг гаргаж ирлээ. Су.Батболд Э.Бат-Үүл шиг ажиллаж чадах эсэх нь иргэдийн нүдэн дээр байнга байх юм. Үүл шиг ажиллаж чадахгүй бол уучлаарай 2020 онд МАН дахин ялахгүй. Ард түмэн нэгэнт ийм жишиг тогтоочихлоо. АН-ын доторх будилаан яах вэ засагдана. Том зургаараа АН юм хийж чаддаг юм байна. Харин одоо МАН яах нь вэ гэдгийг л харна. Өнгөрсөн дөрвөн жилд Монгол Улс мундаг хөгжсөн. Одоо бол дөрвөн жилийн дараах Улаанбаатар шал өөр болсон байх ёстой байхгүй юу.
-Ардчилсан намын ялагдал нь яг юунаас болчихсон юм бол?
-Намын удирдлагуудаас л болсон. АН сахилга бат, дэг журамгүй болсон. Үнэнийг хэлэхэд АН-ынхан дөрвөн жил намаа бодоод юу ч дуугараагүй. ҮЗХ нь хуралдахгүй, хуралдлаа гэхэд гарсан шийдвэр нь будилаантай байх жишээтэй. Бид мангар хүмүүс биш. Үүнийг мэдэлгүй яадаг юм. Тэр утгаараа намаа бодож байна гэсээр байгаад ийм болгочихлоо. Одоо бол үүнийг нь хэлж нэг талд нь гарах цаг болсон.
-Наймдугаар сарын 25-нд ҮЗХ хуралдаж намын даргаа сонгоно гэж байна. Маш олон хүн намын дарга болох хүсэлтэй байгаа бололтой байна лээ. Одоо орон нутгийн сонгууль, ирэх жил Ерөнхийлөгчийн сонгууль гээд сайн хүнийг л олж тавихгүй бол хэд хэдэн сонгууль хүлээж байна даа?
-Удирдлага хэн болж өөрчлөгдөх нь нэг өөр зүйл. Хамгийн гол нь нам хэрхэн өөрчлөгдөх вэ гэдэг нь л чухал. 1990 оноос хойших сайн шинэчлэл бүрийг Ардчилсан нам хийсэн. Үүнийг хэн ч үгүйсгэхгүй.
Өнгөрөгч сонгуулийн ялагдлын нэг шалтгаан нь Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулсан явдал гэж иргэд хамгийн их ярьж байсан. Бид яах гэж 2012 оны УИХ-ын сонгуульд орсон юм. Засгийн эрхийг авах гэж л орсон. Тэр засгаа өөрсдөө унагаачихсан нь эхний бүдрэлт байв. Хэд хоногийн өмнө хуралдсан ҮЗХ-ны хурал дээр “Эвтэй байх ёстой. Нам нэгдэх ёстой” гээд ярьж байна лээ. Үнэндээ бол эвтэй байхаас түрүүнд зарчимтай байх ёстой. Бид эвийг эрхэмлээд зарчмаа алдаж болохгүй. Тиймээс намын дарга гэсэн ганц хүний асуудал биш, намын шинэчлэлийн асуудлыг ярих хэрэгтэй. Үүнийг мэдэхгүй, чадахгүйдээ биш, хэсэг нөхөд л хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа юм. Өөрсдийнх нь санаснаар болохгүй байгаа болохоор хөдлөхгүй байна. Эртээдийн ҮЗХ-ны хурал дээр өмнөх Засгийн газрыг огцруулсан асуудал дээр хариуцлага тооцох, үл тооцох тухай яригдсан. Чухамдаа хариуцлага тооцох ёстой. Үүнээс эхлэх ёстой. Тэгж байж дараа нь эв нэгдлийн тухай яримаар байна. Одоо бол ёс суртахуунтай, цэгцтэй нам болох хэрэгтэй.
-Төрийн эрх мэдэл гэдэг чинь хамгийн хүчтэй зэвсэг болоод байна…
-Үнэн хэрэгтээ улс төр гэдэг чинь хүн болгоны хийгээд байдаг ажил ч биш. Төр удирдана гэдэг бол хүн бүрт олдоод байдаг чадвар, завшаан бүр биш. Энэ томилгооноос эхлээд завхарсан зүйл их болж байна. Аль ч намд төрийн бодлого боловсруулаад явчих хэмжээний тулхтай, голч нуруутай хэзээ ч хуучирдаггүй цөөн хүн бий. Гэсэн ч харамсалтай нь тэднийг дагасан будилаантай хүмүүс ч олширох нь бололтой. Нам доторх будилаанаа бид цэвэрлэх ёстой. Үүний дараа намын даргын асуудлыг ярих хэрэгтэй. ҮЗХ-ны хурал дээр намын үзэл баримтлал, үзэл бодлыг өөрчилье гээд ярьж байсан. Би л гэхэд 26 жил АН-д үзэл бодолгүй явж ирсэн байх нь уу. Хамгийн чухал нь бид үзэл баримтлалынхаа дагуу ажиллаж чадахгүй байна. АН барууны үзэл баримтлалтай нам. Гэсэн хэдий ч өнгөрсөн хугацаанд хамгийн их үзэл бодлоосоо ухарлаа. Ард түмнээ хөрөнгө чинээтэй болгохыг уриалдаг намын дарга нь хамгийн том компаниа унагаадаг, бизнесүүдээ шалгаж, хорьдог. Энэ нь өөрөө барууны намын үзэл баримтлал биш. Боломжийг нь бүрдүүлж өгөөд “Чи ажилла” гэх ёстой байхгүй юу. Бизнес хөгжсөнөөр улс хөгжинө. Гэтэл санал авахын тулд зүүний нам ч юм шиг болоод л, гарч ирсэн үндэсний хөрөнгөтнүүдээ ч олигтой ажиллуулахгүй явж ирлээ. МАН маш тодорхой зүйлийг хийж эхэллээ. Аж үйлдвэрийн яамыг байхгүй болгосон. Барууны чиглэлийн нам чинь аж үйлдвэрийг хөгжүүлдэг. Аж үйлдвэр хөгжсөнөөр улс хөгждөг. Үзэл бодлын ялгаа ердөө л энэндээ байгаа юм. Бид 2016 оны сонгуулийнхаа мөрийн хөтөлбөрт Сэлэнгэ аймагт дэд бүтэц, аж үйлдвэр, хөнгөн ба хүнсний үйлдвэрлэл, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх зорилт тавьж сонгуульд орсон. Энэ бүхэн хөгжиж байж улс хөгждөг учиртай.
-Одоо тэгээд яах ёстой вэ?
-Яваандаа ардчиллын үнэ цэнийг байхгүй болгох гэж үзэх байх. Хатуухан хэлэхэд МАН-д байгаа нөхдүүд хэзээ ч ардчиллыг дэмжиж байгаагүй. Тиймээс л АН, МАН гэж хуваагдсан. Хэдэн жилийн дараа тэд “Та нар АН энэ тэр гээд яваад байсан. Үнэндээ Ж.Батмөнх гуай наад ардчиллыг чинь хийчихсэн шүү дээ” гээд яриад явах вий гэхээс айдаг. Намын гишүүд “Өчнөөн жил л АН-ыг дэмжлээ. Олон сонгуульд дэмжиж орлоо. Энэ нам бидэнд юу өгсөн юм” гэж асуудаг. “Манай намынхан Монголын ард түмэн хэдэн зуугаар тоологдох боломж, эрх чөлөөг олгосон шүү. Тендер авсан, сургуульд соёлд хамрагдсанаар нь хэмжихгүй. Бид ард түмний өмнө ийм том гавьяат байгуулсан” гэж би хэлдэг юм. Малыг малчдад өгсөн гээд л байдаг. Үнэн хэрэгтээ АН-ын гишүүд, АН-ын бодлогоор хийгдсэн ажил. Тэр утгаараа АН-ын гишүүд тийм мундаг гэдгээрээ бахархах хэрэгтэй.
Хуучин компанийн захирлууд дандаа л Ардын намынхан байсан. Бүгдээрээ газраа аваад явсан уу явсан. Дараа нь ардчиллын буянаар бүгд газраа авсан уу авсан. Мөн өөрсдийгөө тариаланч гээд байгаа юм. Үнэндээ тариаланчид чинь цаана хоцорчихсон шүү дээ. Ахмадууд нь ажилгүй болоод залуучууд нь цалингаа аваад явж байна. Хатуухан хэлэхэд газрын эзэн тариаланч хоёр гэдэг чинь “Галсан мээрэнгийн авгай” гэдэг шиг шал өөр зүйл байхгүй юу. Газар, талбай авах болоод ирэхээрээ би тариаланч гээд унадаг. Чухамдаа хөлсөө гоожуулан үрэлгээ хийж, комбайн барьдаг жинхэнэ тариаланчид цаана нь байдаг юм. Энэ тухай Сэлэнгэ аймгийн АН-ы мөрийн хөтөлбөрт тодорхой зааж өгсөн л дөө. Яахав ард түмэн боломж олгосонгүй.
-Ардчилсан намын жирийн гишүүд дэмжигчид юу бодож явдаг юм бол?
-Аль ч аймаг, дүүрэгт 40-60 насны АН-д анхнаасаа зүтгэсэн хүмүүс байдаг. Тэд 1990 онд бусдаас илүү харж өнөөдрийн нийгмийг мэдэрч чадсанаараа хохирч болохгүй. 20 гаруй жилийн дараагийнхыг харна гэдэг чинь тухайн үед өндөр боловсрол, эр зориг шаардсан зүйл байлаа. Үүнийхээ төлөө тэд ад шоо үзэгдэх ёстой юм уу. Дарга нар гэдэг бол өрмийг нь аваад явчихдаг хүмүүс. Харин сүүг нь хөөрүүлсэн хүмүүс чинь жирийн гишүүд, дэмжигчид байдаг. Тэр сүүг хөөрүүлээгүй бол хэзээ ч өрөм тогтохгүй. Эрх чөлөөний одонгоо зүүчихээд баярлаж яваа хүмүүстэйгээ хамт байж байгаад хотод ирээд хуралд суухаар үнэнийг хэлэхэд ой гутдаг. Ардчилсан намыг авч яваа цөм нь жирийн гишүүд. Түүнээс биш Гүйцэтгэх зөвлөл, ҮЗХ биш. Сэтгэлээрээ яваа тэр хүмүүс л өнөөдрийн ардчилсан намыг авч яваа.
-Орон нутгийн ихэнх АН-ын дарга нар ажлаа өгөх сураг байна. Та ч бас өгөх үү?
-Нэгдүгээрт, нам энэ чигээрээ байх юм бол би аймгийн намын дарга байтугай намын гишүүн ч баймааргүй байна. Би анхнаасаа ийм намд элсээгүй. Нам гэдэг янз бүрийн хүмүүсийн нэгдэл хэдий ч хэтэрхий сонин хүмүүстэй нэг вагонд сууна гэдэг амаргүй.
Хоёрдугаарт, бид намаа шинэчилье гэж байгаа бол маш хурдан хийх ёстой. Би сумын намын даргыг 10 гаруй жил, Сэлэнгэ аймгийн АН-ын даргыг дөрвөн жил хийлээ. Энэ хугацаанд би цаг зав зориулж, өөрийнхөө хөрөнгөөр хангалттай санхүүжүүлсэн. Үүний дүнд ардчилал Монголд төгс ялаасай л гэж хүссэн. Тийм бодолтой явдаг олон хүмүүсийн нэг нь байхгүй юу. Би Ардчилсан намд хайртай. Гэхдээ хайртай байлаа гээд шударга биш, ёс зүйгүй зүйлтэй хэзээ ч эвлэрэхгүй. Энэ миний хатуу байр суурь. Саяын сонгуулиар Сэлэнгийн нийт сонгогчдын 44.6 хувь нь АН-д саналаа өгсөн гэдгийг МАН-ынхан мартаж болохгүй. Гэтэл аймгийн ИТХ-ын тэргүүлэгч есөн хүний суудлаас ердөө нэгийг нь л АН-д өгсөн. АН-ынхан гурван тэргүүлэгчтэй байлаа гээд тэдэнд нөлөөлөх нөлөөлөл нь бага. Тэд дараагийнхаа сонгуульд бэлдэж байна уу гэхээс Сэлэнгэ аймгийн хөгжил энэ тэрийг харсангүй. Даргаа дагаж далдганасан хэдэн хүний дөрвөн жилийн ажил болох гэж байгааг шүүмжилж байгаа юм. Ардчилсан үзэл бодолтойнхоо төлөө иргэд хохирч болохгүй. Засаг дарга Ш.Оргил, ИТХ-ын дарга Бямбаа хоёр АН-д 44.6 хувийн санал өгсөн ард түмэн байгаа шүү гэдгийг мартах ёсгүй. Ж.Эрдэнэбат, С.Бүрэнбат, Ш.Оргил нар 12 жил Засаг дарга хийхдээ Сэлэнгэ аймагт ямар хөгжил бий болов гэдгийг бид харна. Бусад аймгууд ч гэсэн тийм байгаа. Дөрвөн жилийн дараа “Бид дампуурсан улсыг авсан” гэж хэлээд зогсож байх вий дээ. АН-ынхан тийм байхад нь ч гэсэн юм хийж байсан. Төрийн албанд ажиллаж байгаа хүмүүс айдастай байна. Төрийн залгамж халааг үргэлжлүүлэхийн тулд мөрөөрөө ажлаа хийж яваа төрийн албан хаагчдыг халж, сольж болохгүй.