Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй ярилцлаа.
–Та хамгийн сүүлд БНХАУ-д албан айлчлал хийгээд ирсэн. Айлчлалын хүрээнд ямар ямар үр дүн гарав. Бүхий л айлчлалын дараа “Айлчлал амжилттай боллоо” гэсэн гурван үгийг хэлдэг. Хамгийн гол нь эргээд ажил хэрэг болж, үр дүнгээ өгдөг нь хэр олон байна вэ. Тухайлбал, БНХАУ-ын айлчлалын хүрээнд яригдсан ямар гол асуудлууд байна. Хэзээнээс ажил хэрэг болж, үр дүнгээ өгөх вэ?
-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНХАУ-ын Төрийн Зөвлөлийн Ли Кэчян ерөнхий сайдтай албан ёсоор уулзаж БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинд бараалхсан. Эдгээр уулзалтаар Засгийн газар хооронд хамтран хэрэгжүүлэх хөгжлийн төсөл хөтөлбөрүүдийг эрчимжүүлэх, цар тахлын дараа худалдаа, хөрөнгө оруулалт, санхүү, эрчим хүч, харилцаа холбоо, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт болон ногоон хөгжлийн чиглэлд хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх өргөн хүрээтэй асуудлаар санал солилцож хоёр Засгийн газрын хамтарсан мэдэгдэл гаргалаа.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн айлчлал хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны асуудлаарх өндөр дээд түвшин дэх харилцан ойлголцлыг гүнзгийрүүлж хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гарган хөгжүүлэх, худалдаа, эдийн засгийн томоохон төслүүдийг урагшлуулахад чухал ач холбогдолтой болсныг тэмдэглэж байна. Айлчлалаар хоёр орны иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг улам бэхжүүлж шинэ агуулгаар баяжуулах, Засгийн газрын тэргүүнүүдийн уулзалт яриаг тогтмолжуулах, ялангуяа хоёр талын дэвшүүлсэн хөгжлийн бодлогын зорилтуудыг харилцан уялдуулахад чиглэсэн бодит хамтын ажиллагааг ахиулсан гэж үзэж байна. Монгол Улсын Засгийн газраас дэвшүүлсэн шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд боомт, эрчим хүч, аж үйлдвэр, Улаанбаатар хотын төвлөрөл болон ногоон хөгжлийн чиглэлээр томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хувийн хэвшил, хөрөнгө оруулагчдыг идэвхтэй оролцуулах, мөн олон жил яригдсан Гашуунсухайт Ганцмод төмөр замын боомтыг холбох ажлыг эрчимжүүлэх, Шивээхүрэн Сэхээ, Бичигт Зүүнхатавч боомтуудын төмөр замын хилийн шугам дайран өнгөрөх цэгийг эцэслэх зэрэг олон асуудлаар Ерөнхий сайд нар тохиролцоонд хүрлээ.
Айлчлалын үеэр цар тахлын хязгаарлалтаас болж саараад байсан боомтуудын үйл ажиллагааг сэргээх талаар түлхүү ярилцсан. Бид цар тахлын халдварыг хянаж дотооддоо уялдаа холбоогоо сайжруулж чадвал Гашуунсухайт Ганц модны боомтыг төмөр замаар холбох ажлыг нэг жилийн дотор багтаах боломжтой болсон. Шивээхүрэн Сэхээ, Бичигт Зүүнхатавч төмөр замын боомтын улсын хилийн шугам дайран өнгөрөх цэгийг тохиролцож, төмөр замын шугамыг холбох эрх зүйн үндэс бүрдсэн тул бүтээн байгуулалтыг цаг алдалгүй эхлүүлэхээр төр, засгийн байгууллагууд яриа хэлэлцээ хийж эхлээд байна.
Айлчлалын үеэр тохиролцсон ажлуудыг шуурхай хэрэгжүүлж хамтарсан төсөл хөтөлбөр, дэд бүтцийн томоохон бүтээн байгуулалтыг урагшлуулахын тулд хоёр талын хамтын ажиллагааны механизмуудыг бүрэн дүүрэн ашиглаж байгууллагуудын уялдаа холбоог нэмэгдүүлэх явдал чухал юм. Монголын тал дотоодын байгууллагуудаа нэгдсэн мэдээллээр хангаж харилцаанд оролцогч талуудын төлөөллөөс бүрдсэн ажлын хэсэг байгуулна. Хилийн боомтын үйл ажиллагааг хэвийн горимд оруулахын тулд бид зохион байгуулалтын ажлыг боловсронгуй болгож, дотоодын шат дамжлагыг түргэтгэж, халдварын эсрэг авах арга хэмжээгээ сайжруулахаар төлөвлөж байгаа.
-БНХАУ манай улсын мөнхийн хөрш. Тийм учраас бүх талаар бид харилцаагаа гүнзгийрүүлэх, харилцан ашигтай байхад гадаад бодлого чиглэгдэх учиртай. Хоёр орны өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн хамтын ажиллагааны талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Монгол Улс уул усаар холбогдсон мөнхийн хоёр хөрштэй. Хоёр хөрштэйгөө найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааг эн тэнцүү хөгжүүлэх нь манай улсын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэл. Монгол, Хятадын харилцаа олон жилийн баялаг түүхтэй. Энэ харилцаа сүүлийн 30 жил эрчимтэй хөгжиж өнөөдөр хамгийн таатай үедээ хүрээд байна. Хэдийгээр цар тахлын хориг хязгаарлалтууд хүнд бэрх нөхцөлийг тулгаж байгаа ч хоёр тал нягт харилцаатай ажиллаж худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг тасралтгүй өрнүүлсээр байна. Өнгөрсөн оны аравдугаар сард БНХАУ-ын Эрээн хотод цар тахлын улмаас хилийн боомтын үйл ажиллагаа тасалдахад хоёр талаас ажлын хэсэг байгуулж шаардлагатай арга хэмжээг шуурхай авч хэрэгжүүлсэн. Манай хоёр орон худалдааны эргэлтээ 10 тэрбум ам.долларт хүргэх зорилтоо давуулан биелүүлснийг энд тэмдэглэж байна. Цар тахлаас үүдсэн хязгаарлалтууд тулгараагүй бол бид үүнээс ч илүү амжилтад хүрэх байсан нь эргэлзээгүй. Тэгэхээр бидэнд хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх асар их нөөц бололцоо байгаа гэдэгт итгэлтэй байна.
Бид дан ганц уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортод тулгуурласан худалдааны хандлагыг өөрчилж экспортын бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлэх, энэ хүрээнд төсөл хөтөлбөрүүд хамтран хэрэгжүүлэх боломжийг эрэлхийлэх шаардлагатай. Ерөнхий сайдын айлчлалын дүнд Монгол Улсаас БНХАУ-д сүү, сүүн бүтээгдэхүүн экспортлох нөхцөл бүрдсэн. Монгол Улсын Их Хурал Замын-Үүд Эрээний эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийг соёрхон баталж, бидний ирээдүйн хамтын ажиллагаанд шинэ боломж, үүд хаалгыг нээж өгснийг энд онцлон дурдахыг хүсч байна.
Бидний хамтын ажиллагаа хоёр талын худалдаа, эдийн засгийн харилцаагаар хязгаарлагдахгүй. Монгол Улс, БНХАУ, ОХУ-ын гурван талт хамтын ажиллагааны хүрээнд ОХУ-аас БНХАУ руу Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжуулан байгалийн хий дамжуулах хоолойн ТЭЗҮ-ийг боловсруулах ажил үндсэндээ дууссан. Энэхүү төслийн хүрээнд бид Хятадын талтай идэвхтэй хамтран ажиллаж, манай Хөрөнгө оруулалтын судалгааны төв, Хятадын Үндэсний газрын тосны корпорацитай бодит ажлыг эхлүүлэхэд онцгой анхаарч ажиллаж байна.
Уламжлалт худалдаа, эдийн засаг, соёл хүмүүнлэгийн салбараас гадна хоёр тал байгаль орчныг хамгаалах, ялангуяа цөлжилттэй тэмцэх чиглэлээр идэвхтэй хамтран ажиллах шаардлагатай. Уур амьсгалын өөрчлөлт дэлхий нийтэд тулгамдсан асуудлын нэг тул цөлжилт, шар шороон шуургатай тэмцэх чиглэлээр хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх нөөц бололцоо бидэнд арвин бий. Энэ асуудлыг хоёр орны төр, засгийн тэргүүн онцгой анхаарч яриа хэлэлцээний үеэр байнга санал солилцдог. Үүний үр дүнд хоёр улс “Цөлжилттэй тэмцэх, шар шороон шуурганы нүүдэл, түүнээс урьдчилан сэргийлэх хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх тухай Протокол” байгуулсан.
Цар тахлын дараа Монгол, Хятадын хамтын ажиллагааг бүх салбарт идэвхжүүлэхийн төлөө хоёр тал хичээл зүтгэл гаргаж, өндөр дээд түвшинд харилцан тохирсон асуудлуудыг бодит ажил хэрэг болгоход онцгойлон анхаарч, бие биенээ харилцан дэмжинэ гэдэгт бүрэн итгэлтэй байна.
-БНХАУ-д Өвлийн олимп зохион байгуулагдаж байгаатай холбоотойгоор хилээ хаагаад нэлээд хугацаа өнгөрч байна. Манай улсын экспорт, импортын үзүүлэлтэд БНХАУ-ын хилийн боомт чухал нөлөө үзүүлдэг. Тус улс хилээ удаан хугацаагаар хаасан нь манай улсад ямар нэгэн байдлаар өгч буй сануулга хэмээн хардах иргэн цөөнгүй байна. Энэ хэр үнэний ортой бол?
-Хятадын талаас тавьсан хилийн хязгаарлалтууд зөвхөн цар тахлын халдвараас урьдчилан сэргийлсэн үйл ажиллагаа. Хоёр улсын харилцаанд өндөр, дээд түвшний харилцан айлчлал хэд хэдэн удаа хэрэгжиж, хамтын ажиллагаа идэвхтэй хэрэгжиж байна. Тиймээс улс төрийн болон дипломат харилцаанд ямар нэгэн үл ойлголцох асуудал байхгүй гэдгийг онцлон хэлье.
БНХАУ өөрөө 14 улстай хиллэдэг, авто замын 82, төмөр замын 22 боомттой. Үйл ажиллагааны хязгаарлалт нь хилийн бүх боомтод ижил түвшинд үйлчилж байгаа. Цар тахлын тархалтаас болж олон улс орон хөл хорионы чанд хатуу бодлого баримталж, бараа нийлүүлэлт, худалдааны урсгал тасалдаж, өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүн хомсдож, үнэ өсөх үзэгдэл дэлхий даяар үргэлжилсэн хэвээр байна. Энэ бүхэн нь иргэдийн амьжиргааны асуудалтай шууд холбогддог учраас бухимдал үүсгэж, янз бүрээр таамаг дэвшүүлж байгааг ойлгож хүлээж авах хэрэгтэй.Харин манай улсын хувьд импорт, экспорт идэвхжиж хилийн боомтын үйл ажиллагаа жигдэрч эхэлж байна. Гэхдээ хилийн боомт орчимд коронавируст халдварын тархалт нэмэгдэх, экспорт, импортын үйл ажиллагаа тасалдах эрсдэл хэвээрээ байгаа тул Засгийн газар Алтанбулаг, Булган, Боршоо, Гашуунсухайт, Замын-үүд, Сүхбаатар, Ханги, Шивээхүрэн, Цагааннуур, Эрээнцавын хилийн боомтын бүсэд гамшгаас хамгаалах өндөржүүлсэн бэлэн байдлын зэрэг тогтоож халдварын тархалтаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх шийдвэр гаргасан.
-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНХАУ-д айлчлах үеэрээ “Хөгжлийн галт тэргэнд хамтдаа суулаа” хэмээн хэлсэн нь олны анхаарлын төвд байна. Монголчууд БНХАУ-ын хөгжлийн галт тэргэнд суусан гэсэн үг үү?
-Хятадын “бүс зам” санаачилга “Хятадын хөгжлийн галт тэргэнд сууж, хамтдаа хөгжих, хөгжлийн үр ашгаа хуваалцах” гэсэн үндсэн зарчимтай гэдгийг төр, засгийн удирдлага нь дэлхий нийтэд зарласан. Эдүгээ энэ санаачилгад дэлхийн 141 улс, олон улсын 32 байгууллага нэгдэж хамтын ажиллагааны 206 баримт бичигт гарын үсэг зурсан нь бүгд хөгжлийн галт тэргэнд хамтдаа суусан хэрэг. Монгол Улс “бүс зам” санаачилгыг “талын зам” хөтөлбөртэйгөө уялдуулан хэрэгжүүлэхээр тохиролцсон. Хөгжлийн галт тэрэг гэдэг ойлголт Хятадын “бүс зам” хэмээх энэ томоохон төсөлтэй холбоотой хэлсэн үг гэж ойлгож болно.
-Коронавируст цар тахал дэлхий нийтэд тархаад даруй хоёр жил боллоо. Цар тахлын үед улс орнууд өөр өөрийн онцлогт тохирсон арга хэмжээ авч ажиллалаа. Энэ үед манай улс гадаад харилцаан дээрээ хэрхэн анхаарч ажиллав. Хүндрэлтэй болоод давуу тал юу байв?
-Цар тахлын давуу тал гэж байхгүй. Гадаад харилцааны яам хорио хязгаарлалт ихтэй хүндрэлтэй нөхцөлд 2021 онд өмнөө тавьсан зорилт, төлөвлөгөөт ажлуудаа бүрэн хэрэгжүүлсэн. Хоёр болон олон талт шугамаар идэвхтэй ажилласны дүнд гадаадын улс орнуудтай улс төрийн харилцаагаа бэхжүүлж, хөрш орнуудтайгаа худалдаа, эдийн засгийн харилцааг хэвийн хэмжээнд хадгалж, гадаадаас иргэдээ татан авах, вакцины нөөц бүрдүүлэхэд тэргүүлэх үүрэгтэй оролцлоо.
Дэлхийн улс төрийн байдал ээдрээтэй, төвөгтэй болох тусам олон улсын харилцааны практик үйл ажиллагаа улам ярвигтай, тээг саад ихтэй болох нь гарцаагүй. Дээр нь дэлхий нийтийг хамарсан цар тахалтай холбоотой хязгаарлалтууд нэмэгдсэнээр олон талтай, динамик хөдөлгөөнтэй дипломат ажиллагаа нийгмийн харилцааны бүх салбарт хамаатай болж хэлбэрших хандлагатай байдаг зүй тогтол өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд ажиглагдлаа.
-Магадгүй гадаад харилцаанд хамгийн их сорилт, бэрхшээл учруулсан жилүүд байсан болов уу?
-Цар тахлын нөхцөлд иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах ажил хамгийн хүндрэл бэрхшээлтэй байсан. Манай иргэдтэй холбоотой асуудал гарах бүрт дипломат шугамаар ярьж хөөцөлдөж, олон улсын хүмүүнлэгийн байгууллагад хандаж боломжтой бүх арга хэлбэрийг эрэлхийлж ажиллалаа. Энэ ажлын үр дүн ч гарсан. БНХАУ-д л гэхэд виз, зөвшөөрлийн хугацаагаа хэтрүүлсэн 4000 гаруй иргэнийг татан авахдаа бичиг баримтын болон визний зөрчилд ногдуулсан олон сая төгрөгийн торгуулаас чөлөөлүүлсэн. Ковидын эсрэг вакцины нөөц бүрдүүлэхэд хоёр болон олон талт яриа хэлэлцээ амжилттай хийсний үр дүнд манай улс дархлаажуулалтын хувиар бүс нутагтаа тэргүүлж, дэлхийд эхний 10-т орсон үзүүлэлттэй байна. Харин цар тахлын яахын аргагүй хязгаарлалтаас болж гадаадын хөрөнгө оруулалт багасаж манай эдийн засагт хүндрэл сорилт учруулсан. 2019 онд 3.1 орчим тэрбум ам.доллар байсан гадаадын хөрөнгө оруулалт 2020 онд 2.5 тэрбум, 2021 оны 1.2 тэрбум ам.доллар болж буурсан.
-Цаашид дэлхийн улс орнуудтай хамтын ажиллагаагаа хэвийн түвшинд хүргэхийн тулд ямар арга хэмжээ авч байна вэ?
-Дэлхийн улс орнууд цар тахлаас үүдсэн нийгэм, эдийн засгийн сөрөг үр дагаврыг арилгаж, ард иргэдийнхээ аж амьдралыг хэвийн голдиролд оруулахад чиглэсэн бодлогыг эрчимтэй хэрэгжүүлж байна. Дэлхий даяар цар тахлын хязгаарлалтыг үе шаттай хөнгөвчилж, одоогоор 140 гаруй улс орон хилийн хоригоо цуцалж, гадаадын иргэдийг нэвтрүүлж эхлээд байна. Монгол Улсын Засгийн газар саяхан цар тахлын улбар шар түвшинг шар түвшинд шилжүүлж, гамшгаас хамгаалах өндөржүүлсэн бэлэн байдлыг цуцлах тухай тогтоол баталлаа. Цар тахлын хязгаарлалтыг цуцалж, олон улсын зорчих хөдөлгөөнд бүрэн нээлттэй улс болсноо зарлаж хөрөнгө оруулагч, жуулчдыг хүлээж авахад бэлэн боллоо.
Манай улс дэлхийн 30 орчим улс оронтой давхар татвараас чөлөөлөх тухай хэлэлцээр, 20 гаруй улстай худалдаа, эдийн засгийн ерөнхий хэлэлцээр, 40 гаруй улстай хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай хоёр талт хэлэлцээр байгуулсан. Засгийн газар Монгол Улсын хөрөнгө оруулалт, бизнесийн салбарын ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх, хөрөнгө оруулагчдын эргэлзээг арилгах, эрхийг хамгаалах, хууль, эрх зүйн орчныг сайжруулах, тогтолцоог боловсронгуй болгох зорилгоор гадаадын хөрөнгө оруулагчдад зориулсан нэг цэгийн үйлчилгээний төвийг байгууллаа.
Одоо хилээ нээлттэй болгосноор хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж эдийн засгийн хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх олон боломж нээгдэнэ гэж үзэж байна. Монгол Улсад томоохон хөрөнгө оруулагчдыг дэмжих форум, бизнес уулзалт, экспо зэрэг арга хэмжээг зохион байгуулж хөрөнгө оруулагч, аж ахуйн нэгж, хувийн хэвшил, байгууллага хооронд худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх өргөн боломжтой.
Гадаад сурталчилгааны чиглэлээр ГХЯ, БОАЖЯ, Соёлын яам хамтын ажиллагааны төлөвлөгөө баталж хэрэгжүүлж байна. Монгол Улсыг гадаадад сурталчлах ажлыг өргөн хүрээнд зохион байгуулахаар Аялал жуулчлалын хөгжлийн төв зэрэг байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна.
-Монгол Улс жуулчдад хилээ нээснээ зарлалаа. Манай улс жуулчдыг хүлээн авах бэлтгэл байдлаа бүрэн хангаж чадсан болов уу?
-Агаарын хилийг 2021 оны тавдугаар сараас үе шаттай нээсэн. Өнөөдрийн байдлаар гадаадын зургаан улс руу 12 чиглэлд хуваарьт нислэгийг үйлдэж байна. Монгол Улсад аялж жуулчлах, бизнесийн болон бусад зорилгоор ирэх гадаадын иргэдэд виз хэвийн журмаар олгож байгаа.-Хэдийгээр манай улс хилээ нээсэн боловч бусад улс орны хил хаалттай хэвээр байна. Одоогийн байдлаар хичнээн улс манайд хилээ нээгээд байна вэ. Түүнчлэн хөрш хоёр орон хилээ нээх эсэх талаар албан ёсоор мэдээлэл ирсэн үү?
-Цар тахлын үед улс орнууд халдвараас сэргийлэх зорилгоор хилээ бүрэн болон хэсэгчлэн хаах, хөл хорио тогтоох, виз олгохоос татгалзах, хилээр нэвтрүүлэхгүй буцаах зэрэг олон төрлийн арга хэмжээ авч байгаа нь тухайн улсын дотоодын шийдвэр юм. Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын иргэдийг хүлээн авахгүй гэж мэдэгдсэн улс орон байхгүй, зохих ангиллын визтэй, тухайн улсын тавьсан шаардлагыг хангасан иргэдийг хилээрээ чөлөөтэй нэвтрүүлж байна.
Хойд хөрш ОХУ-д манай иргэд агаарын замаар визгүй зорчиж байгаа боловч авто замаар хилээр зорчих хөдөлгөөн хязгаарлалттай байна. ОХУ-д байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй монгол иргэд бол авто замын боомтоор чөлөөтэй зорчиж байгаа.
БНХАУ-ын хувьд хилийн боомтын зорчих хөдөлгөөн хатуу хязгаарлалттай хэвээр байна. Хятад руу авто замын боомтоор зорчих боломжгүй, агаарын замаар зорчиход маш хатуу шаардлага тавьж байгаа. Эдгээр шаардлага зөвхөн манай улсын иргэдэд хамаатай бус, гадаадын бүх улсын иргэд, өөрийн иргэддээ хүртэл тавьж байгаа нэгэн ижил шаардлага юм.
-Монгол Улсын бүрэн эрхийг төлөөлөн суух дипломатуудын томилгоо хийгдэж дууссан уу?
-Хилийн чанадад суугаа дипломат төлөөлөгчийн нийт 48 газрын 46-д нь тэргүүнийг томилсон. 2022 онд Оттава, Токио дахь элчин сайдын томилолтын хугацаа дуусах тул оны эцсээр орны хүнийг нь томилно.
-Аль нэг улсад дипломатаар ажиллах нь тэтгэвэртээ гарсан улс төрчдийн “амрах” газар болдог хэмээн иргэд шүүмжилдэг. Томилогдсон дипломатуудыг сонгон шалгаруулах үйл явц шударга, мерит зарчмаар явагдаж чадаж байна уу?
-Элчин сайдаар ажиллах хүнийг яамныхаа үндсэн албан хаагч нар болох мэргэжлийн дипломатуудаас нэр дэвшүүлэх зарчим баримталдаг. Мөн олон улсад тогтсон жишгийн дагуу төр, засгийн удирдлагатай зөвшилцөж зарим Элчин сайдыг томилдог. Элчин сайдад нэр дэвшүүлсэн албан хаагчид төрийн болон дипломат албанд олон жил ажилласан, мэргэжлийн өндөр ур чадвартай, удирдах ажлын дадлага туршлагатай, гадаад хэлний мэдлэгтэй, төрийн тусгай албанд ажиллах шалгуурыг хангасан, Засгийн газрын бодлого, зорилтыг хэрэгжүүлэх боломжтой хүмүүс байдаг. Сонгон шалгаруулах үйл явц мерит зарчмын дагуу, шударга явагдаж байгааг энэ удаагийн томилгооноос харж байгаа байх. Мэдээж улс төрийн томилгоо тодорхой хувийг эзэлдэг. Дан ганц манай улсад байгаа юм биш, олон улсын жишигт ч ийм томилгоо байдаг. Байхаас ч аргагүй.
-Томилогдсон дипломатууд ёс зүйн доголдол гаргасан, ажилдаа хойрго хандаж Монгол Улсын нэр төрийг сэвтээсэн тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлага юу байна вэ?
-Дипломат албаны сахилга хариуцлагын асуудалд үе үеийн сайдууд онцгой ач холбогдол өгч тодорхой арга хэмжээ авч ирсэн. Миний хувьд ч ялгаагүй, гадаад харилцааны салбарын нийт албан хаагчдад үүрэг чиглэл өгөхдөө энэ асуудлыг онцгойлон анхаардаг. Хилийн чанад дахь ДТГ-ын ажилтнууд хэрэг зөрчилд холбогдсон тохиолдолд тухайн албан хаагчаас гадна ДТГ-ын тэргүүнд нь давхар хариуцлага тооцох зарчмыг баримталж байна. Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт дипломат албаны сахилга хариуцлагыг эрс нэмэгдүүлэх тухай заалтыг тусгайлан оруулсан байгаа. Энэ заалтыг үндэслэн саяхан БНСУ-д суугаа Элчин сайдыг ажлын хариуцлага алдсан үндэслэлээр эгүүлэн татах шийдвэр гаргасан.
-Гадаад харилцааны бодлого урт хугацаанд тогтвортой хэрэгжиж чадаж байна уу. Энэ тал дээр хэрхэн анхаарч байна?
-Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал болон Гадаад бодлогын үзэл баримтлалд манай улс “энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй, бие даасан, олон тулгуурт гадаад бодлого явуулна” гэж заасан байдаг.
Тусгаар тогтнол, бүрэн эрхээ сахин хамгаалсан, үндэсний эрх ашгаа дээдэлсэн бие даасан шинж чанартай гадаад бодлогын эдгээр тулгуур зарчим, чиглэлүүдийг бид 1990 онд ардчилсан тогтолцоонд шилжихдээ шинээр томьёолж баталсан. Засгийн газрын үйл ажиллагааны чиглэл болон үндэсний хэмжээний бусад хөтөлбөрүүдийг эдгээр зарчимд тулгуурлан боловсруулдаг.
Өнөөдөр бид эдгээр суурь зарчмуудыг баримтлан дэлхийн улс орнууд, олон улсын байгууллагуудтай харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлж, олон улсын хамтын нийгэмлэгийн үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцож байна. Өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улсын гадаад харилцаа эрчимтэй хөгжиж, хоёр хөрш, бүс нутаг, тив дэлхийн улсуудтай харилцаагаа өргөжүүлэн бэхжүүлж 193 улстай дипломат харилцаа тогтоосон, мөн олон талт олон улсын 303 гэрээ, хоёр талт олон улсын гэрээ 1325 байгуулсан байна.
Монгол Улсын гадаад бодлого гадаад харилцааны сайдын албыг ямар хүн хашихаас үл хамаарч эдгээр суурь зарчмуудын дагуу явдаг тул урт хугацаанд тогтвортой хэрэгждэг гэж үздэг.
-Одоогоор Монгол Улсаас хичнээн мянган иргэн гадаадад ажиллаж, амьдарч байна вэ. Хилийн чанадад оршин суугаа, зорчиж буй иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах талаар танай яам хэрхэн анхаарал хандуулж байна вэ?
-Цар тахлын өмнө буюу 2019 онд манай улсын 2.4 сая иргэн гадаадад зорчсон тоо байдаг. Иргэдийнхээ зорчих нөхцөлийг хөнгөвчлөх, эрх ашгийг хамгаалах яриа хэлэлцээг бид тасралтгүй хийдэг. Монгол иргэд визгүй зорчих улсын тоог нэмэгдүүлэх, гадаад улсын визийг цахимаар болон хилийн боомт дээр авдаг болох зэрэг хэлэлцээнд ахиц гарч байна. Одоогоос 10 жилийн өмнө буюу 2012 онд энгийн паспорттой манай иргэд дэлхийн 11 улсад визгүй зорчдог байсан бол өнөөдөр 25 улсад визгүй зорчих боломжтой боллоо.
2021 оны байдлаар Монгол Улсын 163.437 иргэн дэлхийн 87 улсад оршин сууж байна. Эдгээрээс хууль ёсоор оршин суугаа 95 мянга орчим, оюутан 29 мянга, хууль бусаар оршин суугаа 40 мянга гаруй иргэн байна. Мөн БНСУ-д 37.000, АНУ-д 30.000, Японд 13.500, Чехэд 11.000, Шведэд 10.500, Францад 7000, Герман, Турк, Австралид тус бүр 6000 гаруй иргэн байна гэсэн судалгаа байдаг. Цар тахлын өмнө БНХАУ-д манай 13000 гаруй иргэн оршин сууж байсан бол 2021 онд 1200 болж буурсан. Хойд хөршид 3000 гаруй монгол иргэн оршин сууж байна.
Гадаад харилцааны яам хилийн чанад дахь дипломат төлөөлөгчийн 48 газраараа дамжуулан гадаадад байгаа монгол иргэддээ төрийн үйлчилгээг шуурхай хүргэж, мэдээ сэрэмжлүүлэг түгээж, эрх ашгийг нь хамгаалах чиг үүргээ идэвхтэй хэрэгжүүлж байна. ДТГ-ууд үндсэн чиг үүргийнхээ хажуугаар өөрийн иргэддээ нотариатын болон иргэний бүртгэлийн үйлчилгээ үзүүлдэг.
Гадаадад байгаа иргэдээ болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор цаг үеийн мэдээ, зөвлөмжийг шуурхай түгээж, монголчуудын холбоодтой хамтран ажиллаж, суугаа болон хавсран суугаа орны хүмүүнлэгийн болон хууль хяналтын байгууллагатай ажил хэргийн холбоотой ажиллаж иргэдийн эрх ашиг хөндөгдсөн тохиолдолд боломжтой хэлбэрээр туслалцаа дэмжлэг үзүүлдэг.
-Ковидын үед гадаадад гацсан монголчууддаа Монголын төр анхаарал халамж хэр тавив?
-Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд Гадаад харилцааны яамны хийсэн томоохон ажлын нэг нь хилийн чанадад байгаа монгол иргэдэд мэдээлэл, зөвлөгөө түгээж туслалцаа дэмжлэг үзүүлэх, хүсэлт гаргасан иргэдийг эх оронд нь ирүүлэх ажил байлаа. Улсын онцгой комиссын шийдвэрийн дагуу хилийн чанадад байгаа монгол иргэдээ татан авах ажлыг ГХЯ зохион байгуулж 2020 оны хоёрдугаар сарын 1-нээс 2021 оны тавдугаар сарын 1-нийг хүртэлх хугацаанд тусгай үүргийн 258 удаагийн нислэгээр 37.752, Монгол, Хятадын боомтоор 4321, Монгол, Оросын боомтоор 2859, нийт 44.932 иргэнийг эх орондоо авчирлаа. Хилийн чанадад байгаа Монгол Улсын иргэдэд туслах сангаас 2021 онд 160 иргэнд 133.312.992 төгрөгийн тусламж үзүүлсэн, мөн гадаад хамтын ажиллагааны хүрээнд тусламжийн 2.1 тэрбум төгрөгийн зардлаар 554 иргэнийг эх оронд нь ирүүллээ.
Энэ бүх ажлыг товчилж багцаалбал цар тахлын үед Гадаад харилцааны яам Монгол Улсын иргэд олноор төвлөрөн суудаг гадаадын 52 улсын Засгийн газарт хандаж хилийн чанадад оршин суугаа иргэдэд туслалцаа үзүүлэх хүсэлтийг дипломат шугамаар хүргүүлсэн байна.
-Гадаадад байгаа иргэд хэлний мэдлэггүй, эсвэл тухайн улсад оршин суух албан ёсны эрхгүйгээс үүдэн хууль, эрх зүйн туслалцаа авах, зөрчигдсөн эрхээ хамгаалуулах боломж бололцоо муутай байдаг. Энэ чиглэлд Элчин сайдууд үүргээ хэр сайн биелүүлж байна?
-Гадаад харилцааны яам хилийн чанад дахь өөрийн иргэдийн эрх ашгийг хууль ёсоор, эсвэл хууль бусаар оршин суугаа хэлбэрээс нь үл хамааран туслалцаа дэмжлэг үзүүлдэг. Ингэхдээ болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор иргэдэд мэдээлэл зөвлөмж түгээх, иргэдийнхээ итгэлийг олж эргэх холбоотой ажиллах, бүртгэл мэдээллийн санг сайжруулах, монголчуудын холбоодыг идэвхжүүлэх, Өргөмжит консулуудын үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлийг нийт Элчин сайд нарт өгч хяналт тавин ажиллаж байна.
Иргэд ЭСЯ, Консулын газарт хандсан л бол манай консулын ажилтнууд шуурхай ажиллаж холбогдох байгууллагад нь хүсэлт, захидал илгээж, газар дээр нь очиж уулзаж, орчуулагч, өмгөөлөгчтэй холбоо тогтоож, бүх талын туслалцаа үзүүлдэг.
Хэлний болон хууль эрх зүйн мэдлэггүйгээс болж манай иргэд эрх ашиг нь зөрчигдөж хохирох, гэмт хэрэгт холбогдох, шийтгүүлэх явдал түгээмэл байдаг. Үүнээс сэргийлэхийн тулд бид тухайн улсын төрийн бус байгууллагуудтай уялдаа холбоотой ажиллаж “pro bono” хэлбэрээр хууль, эрх зүйн үйлчилгээ авах боломжийг бүрдүүлж байна. Элчин сайдын яамд, Ерөнхий консулын болон Консулын газруудад иргэдтэй шуурхай харилцах, тэдний санал хүсэлтийг цагийн хязгаарлалтгүй хүлээн авах боломжтой шуурхай утас, олон нийтийн мэдээллийн сүлжээ, цахим хуудсыг тогтмол ажиллуулж байна.
Харин иргэд хилийн чанадад ямар нэгэн хэрэг төвөгт холбогдоод ЭСЯ-ндаа мэдэгдээгүй тохиолдолд бид мэдэхгүй өнгөрдөг тал бий. Иргэд өөрийн оршин суугаа хаяг, холбоо барих утас зэрэг мэдээллээ ЭСЯ-ндаа сайн дураараа бүртгүүлдэг байвал урьдчилан сэргийлэх ажилд нэн хэрэгтэй.
-Дипломат, албан паспортыг ГХЯ-наас нэлээн цэгцэлж, өмнө олгогдсон их хэмжээний паспортыг хүчингүй болгосон гэж байсан. Ямар учраас хүчингүй болгосон бэ?
-Дипломат, албан гадаад паспортын ашиглалт, хадгалалтад тавих хяналтыг сайжруулах тухай УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны 2016 он, 2019 оны тогтоолууд байдаг. Тогтоолын хүрээнд Монгол Улсын дипломат, албан гадаад паспорт олгох, эзэмших, хадгалах журмыг Засгийн газар 2020 онд шинэчлэн баталсан.
Шинэчилсэн журмаар дипломат, албан гадаад паспорт эзэмшигчдэд тавигдах хариуцлагыг нэмэгдүүлж, паспорт олгох шалгуурыг өндөрсгөн паспортын хадгалалт, ашиглалтад онцгой анхаарах чиглэлээр олон зохицуулалт тусгасныг манай яам мөрдөн ажиллаж байна. Энэ журамд дипломат, албан паспортоор зөвхөн албан ажлын шугамаар зорчих, энэ тухай нотлох баримтыг Монгол Улсын болон гадаад улсын хилийн боомтод шалгуулах, паспорт эзэмшигч албан хаагч томилолтоор ажиллаад Монгол Улсын хилээр орж ирсэн даруйд хилийн боомтод паспортыг хураан ГХЯ-нд тусгай бүртгэлийн дагуу хадгалах, паспорт эзэмшигч төрийн албан хаагч гадаадад томилолтоор ажиллах бүрт нь харьяа байгууллагын хүсэлтийг үндэслэн паспортыг буцаан олгож байх, хилийн боомтод паспортоо хураалгахаас татгалзсан тохиолдолд дахин паспорт олгохгүй байх зэрэг онцлог заалтууд багтсан. Дипломат, албан гадаад паспортын ашиглалт, хадгалалтад тавих хяналтыг чангатгах чиглэлээр Гадаад харилцааны яам үе шаттай арга хэмжээ авч байна. Засгийн газрын тогтоолыг үндэслэн албан тушаалаасаа чөлөөлөгдсөн, халагдсан, өөр албанд шилжсэн хүмүүсийн нийт 806 дипломат, албан паспортыг хүчингүй болгож олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүрэг, журамд тусгайлан заасан үүргийн дагуу Олон улсын эрүүгийн цагдаагийн байгууллага интерполын цахим мэдээллийн санд мэдээллийг хүргүүлсэн.
Тийм болохоор дипломат, албан паспорт эзэмшигч иргэд хилийн чанадад зорчихоосоо өмнө www.consul.mn хаягаар орж хүчингүй болсон дипломат, албан паспортын жагсаалтаас паспортынхоо дугаарыг шалгаж үзэхийг зөвлөж байгаа.
-Виз олголттой холбоотой үүсдэг хүндрэл бэрхшээлийг бууруулахын тулд цахим виз олгож эхэлсэн. Гэсэн хэдий ч бодит хэрэглээн дээр хүндрэл бэрхшээл их байгааг хэлж байна. Энэ ажил ямар шатандаа явж байна?
-Өөрийн болон гадаадын иргэдэд консулын үйлчилгээг түргэн шуурхай хүргэх гол арга нь консулын үйлчилгээг цахимжуулах явдал юм. Монгол Улсын виз олгох журмыг шинэчлэн баталж 2021 оны наймдугаар сараас мөрдөж эхэлснээр гадаадын иргэдэд цахим виз олгох хууль эрх зүйн үндсийг бүрдүүлсэн.
Монгол Улсын цахим виз, визийн нэгдсэн мэдээллийн системийг нэвтрүүлэх ажлыг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Гадаадын иргэн, харьяатын газар болон “Интерактив” ХХК-тай хамтран хэрэгжүүлж, Монгол Улсын цахим визийн системийг 2021 оны аравдугаар сараас туршилтын журмаар ажиллуулж эхэлсэн.
Цахим визийн системээр гадаадын 36 улсын иргэнд гурван ангиллын богино хугацааны визийг 20-72 цагийн дотор шуурхай олгож байгаа, Монгол Улсын цахим визийн загварыг Олон улсын иргэний нисэхийн байгууллага болон гадаадын улс орнуудад дипломат шугамаар мэдэгдээд байна. Цахим визийн системийг нэвтрүүлэх явцад зарим төрлийн картаар төлбөр хийгдэхгүй байх, зарим улсаас виз авч болохгүй байх зэрэг тохиолдлууд гарч байгаа. Жуулчны улирал эхлэхээс өмнө эдгээр алдаануудыг засч системийн ажиллагааг хэвийн болгохоор бид холбогдох байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна.