Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд монгол хүний эрх, эрх чөлөө хэрхэн хангагдсаныг үзэж харж болох томоохон баримт бичиг УИХ-д өргөн баригдаад байна. Энэ бол ХЭҮК-оос гаргасан Монгол Улсын 2021 оны хүний эрх, эрх чөлөөний талаарх илтгэл юм.

---

Илтгэлийг тоймлон хүргэе.

---

Халдвар батлагдсан нялх биетэй эхэд эмчилгээ хийхгүй хэмээн эмнэлгээс гаргажээ

Илтгэлийн эхний бүлэг бол “Ковид-19” цар тахлын хүний эрх, эрх чөлөөний сургамжийн тухай байв. Цар тахлын хатуу хөл хорионы үед Архангай аймгаас ирсэн иргэн 22-ын товчоон дээр эмнэлгийн тусламж авч чадалгүй амиа алдсан. Халдвартай иргэн нийслэлийн “Энэрэл” эмнэлгээс тусламж авахаар явж очоод үүдэнд нь нас барсан зэрэг цочирдом, сэртхийм үйл явдал бол цар тахлын үеийн гашуун сургамж байсан. Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбар “КОВИД-19” цар тахлыг даван туулахад онцгой хүчин чармайлт гаргаж ажиллаж байгаа боловч коронавируст халдвараас хүний амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалах үүргээ хүрч болох боломжит түвшнээс доогуур биелүүлсэн гэж ХЭҮК илтгэлийн эхэнд онцолжээ. Энэ нь эрүүл мэндийн салбарт нийгмийн халдварт өвчинтэй тэмцэх суурь чадавх муу байгаагаас гадна “КОВИД-19” цар тахлыг даван туулах удирдлага, зохион байгуулалт тогтворгүй, салбарын дотоод уялдаа холбоо муу, төсвийн зарцуулалт үр ашиг багатай, эмч, эрүүл мэндийн ажилтнуудын ажлын ачааллыг аль болох бууруулах талаар хангалтгүй ажилласан, цар тахлыг даван туулах бэлтгэл хангах цаг хугацааны боломжийг оновчтой ашиглаж чадаагүй зэрэг үндсэн шалтгаантай холбоотой байсныг судлан тогтоосон байна. Үүнээс үүдэж олон хүний эрх зөрчигдсөн.

Тухайлбал, “…Би 2021 оны есдүгээр сарын 30-ны өдрийн 03 цагийн үед Хөвсгөл аймгийн төрөх эмнэлэгт амаржсан. Төрөхөөс өмнө 2021 оны есдүгээр сарын 20-ны өдөр ПГУ шинжилгээ өгч, хариу эерэг гарсан. Төрсний дараа коронавируст халдвараар өвчилсөн тул эмч нар надад эмчилгээ үзүүлэхээс татгалзаж 2021 оны есдүгээр сарын 30-ны өдрийн 09 цагт эмнэлгээс гаргасан. Нярайн хүйг ч авч өгөөгүй. Коронавируст халдвараар өвдсөн гэдгийг мэдсээр байж ХӨСҮТ рүү шилжүүлээгүй. Төрсний дараахь болон төрсөн эх коронавирустэй тохиолдолд хэрхэх талаар зөвлөгөө огт өгөөгүй. Эмчилгээний багц авах хүсэлтэй байгаа талаар “Энх-Үрс” өрхийн эмнэлэгт хандсан боловч харьяалалгүй гэх шалтгаанаар өгөөгүй…” гэсэн гомдлыг ХЭҮК-т хаяглан ирүүлжээ. Энэ нь Эрүүл мэндийн сайдын 2021 оны зургадугаар сарын 21-ний өдрийн А/392 дугаар тушаалаар баталсан Коронавируст халдварын үед жирэмсэн, төрөх, төрсний дараа үзүүлэх тусламж, үйлчилгээний түр зааврыг зөрчсөн, эмнэлгийн мэргэжилтний ёс зүйн дүрмийг баримтлаагүй нь тогтоогджээ.

Эмнэлгийн дарга: Даатгал олгогдохгүй учраас тусламж хүсч ирсэн өвчтөнийг авахгүй

Цар тахлын үеэр ялгаварлан гадуурхах явдал ч багагүй гарсан. Нийслэлийн Баянзүрх дүүрэгт нэгэн байрны оршин оршин суугч халдвар аван эмчлүүлэх явцад хүүхдүүдийг тусгаарласан. Хүүхдүүд нь гэртээ буцаж ирэхэд байрных нь оршин суугчид “Халдвар тараасан” хэмээн элдэвлэж, ялгаварласан муухай явдал болсон. Тэгвэл эмнэлгийн орчинд ч энэ асуудал үүсч байжээ. Энэ тухай нэгэн кейсийг СБД-ийн эмч ярьсныг илтгэлд дурдсан байв. Тэрээр “…2021 оны 11 дүгээр сард жижүүрт гарсан шөнө хаалга нүдээд, онгойлгоход 20 гаруй настай охин уйлаад зогсож байв. “КОВИД-19”-өөр өвчлөхөд байр түрээслүүлэгч айл нь хөөсөн гэхээр бид тусламж үзүүлсэн. Гэтэл заавал тандалтаар ирсэн өвчтөнийг авах ёстой, ийм тохиолдлоор өвчтөн авлаа гэж даргадаа загнуулсан. Тандалтаар ирээгүй бол даатгал олгодоггүй учраас ийм өвчтөн авсан нь эмчийн буруу болсон. Хүнд тусламж үзүүлэх биш, нэг л хөндий хүйтэн, цэвдэг байдал гаргаад байдаг. Сайдын тушаалд хүнд яаралтай тусламж үзүүлнэ гэсэн нь яг юу хэлж байгаа нь ойлгомжгүй байна… …Зүрх нь өвдсөн хүнийг гаднаас авч ирэхэд сэхээний эмч болохоор юу ч бодолгүй тусламж үзүүлсэн. Гэтэл ийм хүнд хүнийг яах гэж эмнэлэгт авч байгаа юм бэ, шууд бичиг хийгээд гаргах ёстой байсан гэж загнуулсан. Мөн тийм журам байдаг тухай анх удаа даргаасаа сонссон. Ер нь гаднаас бие муутай хүн ирэхэд их дургүй байдаг” гэжээ.

Гадаад, дотоодын буцалтгүй тусламж, хандивын санхүүжилтийг хэрхэн зарцуулсныг тооцох боломжгүй

2020, 2021 онд “КОВИД-19” цар тахалтай тэмцэхэд зарцуулсан нийт төсөв, түүний дотор эрүүл мэндийн салбарт зарцуулсан нийт төсөв олон нийтэд ил тод биш бөгөөд төсвийн зарцуулалтад тавих хяналт сул байгааг өнөөдөр хүртэл шүүмжилсээр буй.

Энэ асуудалд хийсэн шалгалтаар таагүй дүн гарчээ. “КОВИД-19 цар тахалтай тэмцэх зорилгоор хандивлагч улс орнууд, олон улсын байгууллагаас авсан зээл, тусламжийн зарцуулалтад Үндэсний аудитын газар (ҮАГ) хяналт шинжилгээ хийгээд 54.8 тэрбум төгрөг зарцуулсан ч энэ нь эмнэлгүүдэд хүрэлцээтэй эсэх, өвчтөн нэг бүрд хүрч байгаа эсэх талаар судалгаа, тооцоо гаргаагүй. Хуваарилсан эмнэлгүүдийн одоогийн хүчин чадал зэргийг тооцсон баримт, судалгаа хийгээгүй. Коронавируст халдварын эмчилгээнд төсвийг тооцоо, үр ашиг муутай зарцуулсан нь салбарын судалгаанаас харагдаж байна. Жишээлбэл: ХӨСҮТ-д хэвтэж эмчлүүлсэн нэг өвчтөнд дунджаар 9.867.923.61 төгрөг зарцуулжээ. Коронавируст халдвар авч, гэрээр эмчлүүлсэн нэг өвчтөнд 2021 оны зургадугаар сарын 21-ний өдрийг хүртэл улсын төсвөөс 70,000 төгрөг, энэ өдрөөс хойш 160.000 төгрөг зарцуулж байсан нь ХӨСҮТ-д эмчлүүлсэн өвчтөнтэй харьцуулахад 61.6-140.9 дахин бага юм. Бичиг баримтын зөрчил, өрхийн эрүүл мэндийн төвүүдэд эмийн багц дууссан, коронавируст халдвараар дахин өвдсөн зэрэг шалтгаанаар олон хүн энэ тусламжийг авч чадаагүй” гэсэн дүгнэлт анхаарал татаж байна.

Ялангуяа цар тахлын үед гадаад, дотоодын буцалтгүй тусламж, хандивын санхүүжилтийг хэрхэн зарцуулсан, хүндээ хүрч чадсан эсэхийг тооцох ямар ч боломжгүй гэж байгаа. Хуулийн байгууллага ч үүний өмнө хүчин мөхөсдсөн гэгддэг. Өөрөөр хэлбэл, тусламж, дэмжлэг нэрээр орж ирсэн хөрөнгө оруулалтын ард хуудуутай, булхайтай явдал байгаа ч түүнийг батлах, нотолж чадахгүй байгаа гэх.

Эмнэлгийн хэрэгсэл, ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодис, хамгаалах хэрэгсэл авахад 20.6 тэрбум төгрөг төлөвлөсөн бол гүйцэтгэл нь 3.5 тэрбум төгрөг, эмнэлгийн багаж, тоног төхөөрөмжид 159 тэрбум төгрөг төлөвлөсөн бол гүйцэтгэл нь 54.8 тэрбум төгрөг байгааг ҮАГ тогтоожээ.

Хүүхдийг боолчлох хэлбэрүүд Монголд байсаар байна

Илтгэлийн хоёрдугаар бүлэг болох “Жендерийн эрх тэгш байдал ба хүний эрх” сэдвийн дор хүний эрхийн олон асуудлыг хөндсөн байна. Үүний нэг бол эрүүл мэндийн салбар дахь жендерийн эрх тэгш байдлын баталгааны тухай юм. Эрүүл мэндийн хүрээнд жендэрийн хувьд хамгийн анхаарал татсан асуудал эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүсийн дундаж наслалтын зөрүү юм. Дэлхийн хэмжээнд эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс дунджаар 4.3 жилээр илүү насалж байгаа бол Монгол Улсын хувьд 2021 оны байдлаар эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс 9.5 жилээр илүү насалж байна. Иймд нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн зардлыг хүйсээр ангилан гаргах, өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд нийт зардлын хэдэн хувийг зарцуулж байгааг тодорхойлон дүн шинжилгээ хийж, эрүүл мэндийн хүртээмжтэй үйлчилгээ болон эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн ялгаатай хэрэгцээнд суурилсан эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх шаардлагатай байгаа Комиссын зүгээс зөвлөжээ.

Түүнээс гадна хөдөлмөрлөх эрхийн зарим асуудал дээр хүүхдийн сэдэв хамгийн эмзэг хэвээр байна. 2020 оны байдлаар 5-17 насны хүүхдүүдийн 10 орчим хувийг эзлэх 56.000 гаруй хүүхэд хөдөлмөр эрхэлж байгаа аж.

Энэ асуудлын хүрээнд олон улсын гэрээ, конвенцод зааснаар Монгол Улсад байгаа хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал нь боолчлол, боолын худалдааны хэлбэрүүд гэж дүгнэж болохоор байгааг ХЭҮК онцолсон нь анхаарал татаж байна. Тодруулбал, “Боолчлол, боолын худалдааг хориглох тухай” 1926 оны есдүгээр сарын 25-ны өдрийн 82 дугаар конвенцын 1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “боолчлол”, 2 дахь хэсэгт “Боолын худалдаа” гэсэн ойлголтуудыг тус тус тодорхойлсон байдаг аж. Харин НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейгаас 1956 оны есдүгээр сарын 7-ны өдөр баталсан “Боолчлол, боолын худалдаа болон боолчлолтой адилтгах ёс, заншлыг устгах тухай нэмэлт конвенц”38-ын 1 дүгээр зүйлийн (d) хэсэгт “18 нас хүрээгүй болон бага насны хүүхдүүдийг ашиглах буюу тэдний хөдөлмөрийг мөлжих зорилгоор эцэг эхийнх нь аль нэг, эсхүл хоёул, эсхүл асран хамгаалагч нь тэднийг шан харамжтай буюу түүнгүйгээр бусдад өгдөг аливаа ёс буюу заншил” гэжээ.

Хүн худалдаалахтай тэмцэх тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.1-д “хүн худалдаалах” гэж хүнийг … боолчлох, түүнтэй ижил төстэй нөхцөлд байлгах,…зорилгоор хүнд хүч хэрэглэх, хүч хэрэглэхээр заналхийлэх, хулгайлах, залилах, хууран мэхлэх, эрх мэдлээ урвуулан ашиглах, эмзэг байдлыг нь далимдуулах, түүнчлэн өөр хүнийг хяналтдаа байлгаж байгаа этгээдийн зөвшөөрлийг авахын тулд төлбөр төлөх, хахуульдах аргаар хүнийг элсүүлсэн, тээвэрлэсэн, нуун далдалсан, дамжуулсан, хүлээн авсан хууль бус үйлдлийг” ойлгоно гэж заасан байгаа юм.

Үүнийг батлах кейс:…Аав, ээж нь гэрээ хийгээд өөрсдийнхөө дансаар мөнгийг нь аваад, хүүхэд нь өөр аймагт ажилладаг байсан тохиолдол байгаа. Тэр хүүхэд маань энд ирээд хар үгээр хэлэхэд зарцын байдалтай бүх л ажлыг нь хийж байгааг амьдрал дээр нь очоод харж байсан. Зарим хүүхэд гэрээ байхгүйгээ шууд хэлдэг. Зарим нь гэрээ байгаа гэдэг боловч харуулж байсан удаа байхгүй…” гэж хөдөлмөр эрхэлдэг хүүхдүүд нэгнийгээ тухай ийн өгүүлжээ.

Гэр бүлийн хүчирхийллийн хэргээр баривчлагдаж байсан Засаг дарга энэ төрлийн хэргийг таслан зогсоох үүрэг хүлээж байна

Түүнчлэн энэ удаагийн илтгэлд гэр бүлийн хүчирхийллээс ангид байх эрхийн асуудлыг тусгасан байгаа юм. Энэ эрхийн хүрээнд олон зөрчил дутагдал гарсаар байдаг аж.

Гэр бүлийн хүчирхийлэл гарсан тохиолдолд үнэлгээ шинжилгээ хийдэг хамтарсан баг гэж бий. Ялангуяа хөдөө орон нутагт гарсан хэрэг зөрчил дээр тус багийнхан очиж дүгнэлт гарган, хохирогчдыг хамгаалах ажил өрнөдөг. Тэгвэл хамтарсан багийн бүрэлдэхүүнд гэр бүлийн хүчирхийллийн чиглэлээр дагнан мэргэшсэн, орон тооны үндсэн ажилтныг томилон ажиллуулж, хамтарсан багийн үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулж ажиллах нь үр дүнтэй гэгддэг. Хамтарсан багийн ахлагчаар багийн Засаг дарга нар ажилладаг. Гэвч тэд янз бүрийн мэргэжилтэй, улс төрийн томилгоотой хүн байдаг тул гэр бүлийн хүчирхийллийн тохиолдол дээр ажиллахад хүндрэлтэй байгааг мэргэжлийн хүмүүс онцолжээ. Хамгийн ноцтой нь багийн Засаг дарга нь өөрөө гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлддэг, ийм төрлийн хэргээр баривчлагдаж байсан хүн гэр бүлийн хүчирхийллийн хэргийг үнэлэх, дүгнэх ажлыг удирдаж байгаа тохиолдол ч байдаг аж.

Хамтарсан багийн асуудал ингээд дуусахгүй. Тэд төсвөөс санхүүжилттэй. Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газраас 2021 онд 212 хамтарсан багт хүүхэдтэй холбоотой 904 кейсийг шийдвэрлэхэд дэмжлэг үзүүлсэн ч ХЭҮК-оос хийсэн хяналт, үнэлгээнд хамрагдсан хамтарсан багийн 10 нь л уг санхүүжилтийг авсан байдаг юм байна. Нэгэн жишээ сонирхуулахад “..Хороо дансгүй учир Засаг даргын данс руу санхүүжилт шилждэг. Санхүүжилтийг хэзээ орж ирсэн, хэдэн төгрөгийн зарцуулалт хийгдсэнийг мэдэх боломжгүй” гэсэн нийгмийн ажилтны ярилцлагын тэмдэглэл байна.

Цагдаа ажлаа хийгээгүйгээс шоронгоос гарсан этгээд эхнэрээ хөнөөжээ

Нөгөө талаар хүчирхийлэлд өртсөн гэх иргэний дуудлагаар очиж байгаа цагдаагийн ажилтан аюулын зэргийн үнэлгээг хийж, эрсдэлийн түвшин “өндөр”, “дунд” гарсан тохиолдолд холбогдох журмын дагуу хамтарсан багт мэдээлэх үүрэгтэй боловч ярилцлагад оролцогчдын дийлэнх нь цагдаагийн ажилтан хамтарсан багт мэдээлдэггүй гэж хариулсан бөгөөд энэ нь хохирогч шаардлагатай нийгмийн үйлчилгээг цаг алдалгүй авах, улмаар хохирогчийн амь, нас, эрүүл мэндийг эрсдэлт нөхцөлд хүргэх үндэслэл болдог юм байна. Энэ зөрчилтэй холбоотой харамсалтай хэрэг ч гарч байж.

“…Хохирогч А нь бага насны хоёр хүүхэдтэй, нөхөр Т-ийн хамт ….аймагт оршин суудаг байсан ба нөхөр Т нь гэр бүлийн хүчирхийлэл удаа дараа үйлдсэн асуудлаар аймгийн Цагдаагийн газарт шалгагдаж байсан. Шүүхээс түүнд Зөрчлийн тухай хуулийн 5.4 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн 4.2-т заасан зөрчилд 15 хоног баривчлах шийтгэл оногдуулсан бөгөөд 2020 оны арваннэгдүгээр сарын 19-ний өдөр баривчлах шийтгэлийн хугацаа дуусч гараад эхнэр А-ийн амь насыг хохироосон…” мэдээлэл ХЭҮК-т иржээ.

Дэслэгч нэлээд согтуу орж ирээд цэргүүдийг хоёр эгнээ болгон суулгаж байгаад….

Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд хүний эрх, эрх чөлөөний талаарх илтгэлд дурдагдсан чухал хийгээд цочмоор сэдэв бол цэргийн албан хаагч хоорондын дүрмийн бус харьцаа буюу цэргийн ангид бэлгийн мөлжлөг байдаг тухай асуудал байв.

ХЭҮК-ын социологийн судалгаанд оролцсон хугацаат цэргийн албан хаагчдаас ямар нэгэн хэлбэрээр бэлгийн дарамтад өртөж байсан талаар тодруулахад дээд албан тушаалтан нь бусдыг үнсэх тушаал өгөх, тоглоом тоглуулах, бие болон бэлэг эрхтнээр нь оролдох зэргийг онцолж байжээ. Түүгээр зогсохгүй бэлгийн дур хүслээ ёс бусаар хангаж байсан гэдгийг ч цэргүүд ярьжээ. Зэвсэгт хүчин дэх бэлгийн хүчирхийллийн хохирогчид нэгээр тогтохгүй. ХЭҮК-ын судалгаагаар алба хааж байх үедээ зориг гарган мэдээлсэн найман албан хаагч байдаг аж. Тухайлбал, Зэвсэгт хүчний дугаар ангийн албан хаагч “Бэлэг эрхтнээр байнга оролддог байсан. Ийм байснаас үхсэн нь дээр гэж бодож байсан. Нэр хүнд минь олны өмнө гутгаагдсан” гэж тэмдэглэлдээ бичиж үлдээснийг илтгэлд онцолжээ.

Түүнээс гадна эрүүл, мэнд амь насаараа хохирох, сэтгэл зүй хийгээд эдийн засаг, бие махбодын байнгын дарамтад байдаг тухай мэдээллүүд илтгэлийн энэ сэдвийн бас нэгэн анхаарал татах сэдэв болж байна.

Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд цэргийн анги, байгууллагад 468 эрх зүйн зөрчил буюу гэмт хэрэг, сахилгын зөрчил бүртгэгдсэний 242 нь зэвсэгт хүчинд, 217 нь хилийн цэрэгт, ес нь дотоодын цэрэгт хамааралтай байна. Зэвсэгт хүчний хэмжээнд сүүлийн 10 жилийн хугацаанд бүртгэгдсэн 242 зөрчлийн 144 нь гэмт хэргийн шинжтэй, 98 нь сахилгын зөрчил байна. Эдгээрээс хугацаат цэргийн алба хаагчийн амь нас хохирсон долоон тохиолдлын гурав нь усанд живсэн, хоёр нь хөдөлмөр хамгааллын аюулгүй байдал алдагдсанаас, нэг нь хүнийг алах гэмт хэргийн улмаас, нэг нь амиа хорлосон байна.

Цэргийн анги, салбарт цэргийн дүрмийн бус харьцаанаас шалтгаалсан гэмт хэрэг, зөрчил өнөөг хүртэл байсаар байна. Өөрөөр хэлбэл, таван хугацаат цэргийн алба хаагч тутмын нэг нь дүрмийн бус харьцааны зөрчилд өртдөг гэж хүний эрхийн мэргэжилтнүүд үнэлжээ.

Судалгаанд оролцсон хугацаат цэргийн алба хаагчдаас тэдгээрийн амь нас, эрүүл мэндэд хохирол учруулсан, эсхүл учруулж болзошгүй, ядраах, өвдөлт мэдрүүлэхэд чиглэгдсэн цэргийн дүрмийн бус аливаа үйлдлийн талаар тодруулахад дараахь үйлдлүүдийг нэрлэжээ. Үүнд: Цохих, зодох, унтлагын цагаар босгож гүйлгэх, хөл нүцгэн гаргах, бэлтгэл сургуулилтын цагийг уртасгах, хугацаагүй жагсаалын бэлтгэл хийлгэх, халуун үед эсхүл өдрийн турш удаан хугацаагаар номхон командтай зогсоох, бууны гох буцаах, гуяны махтай цохих, ус өгдөггүй, эсвэл бөөлжтөл хоол, ус ихээр өгөх, хооллосны дараа суниалгах, аранз үүрүүлж гүйлгэх, нударга дээр нь гар тулж хэвтүүлэн цээж, бөгс рүү нь өшиглөх, өвдөлт мэдрүүлэхэд чиглэгдсэн үйлдэл хийх зэрэг бие махбодын шинжтэй дүрмийн бус харьцаа байдаг гэдгийг дурджээ. Жишээ нь, “…2021 оны .. дугаар сарын ..-ны өдөр унтлагын цаг болчихсон бүх цэргүүд амрах гэж байхад дэслэгч … нэлээд согтуу орж ирээд соёл амралтын өрөөнд нэр бүхий 15 цэргийг хоёр эгнээ болгон суулгаж байгаад яриа хийсэн. Нүүрэн талын эгнээнд талийгаач сууж байсан ба дэслэгч …хуруугаараа зааж босох команд өгсөн, тэгээд нэг шанаа авч чадах уу гэж талийгаачаас асуусан боловч талийгаач дуугүй зогсоод байсан, гэтэл элгэн тус газар 2-3 удаа хүчтэй цохиод, тонгойх зуур нүүрэн тус газар хөлөөрөө цохисон, талийгаач босоод ирэхэд нь дахин нүүр рүү нь хүчтэй 2-3 удаа цохих үед хойшоо унаад дахиж босож ирээгүй. Ингээд 10 минутын дараа эмч дуудсан. Дэслэгч … өмнө нь согтуу хэд хэдэн удаа цэргийн анги байрлал дээр явж байдаг байсан…” гэж Зэвсэгт хүчний … дүгээр ангийн хугацаат цэргийн алба хаагчид ярьжээ.

Зэвсэгт хүчний албан хаагч захирагчийнхаа даалгаврыг биелүүлэхээр хулгай хийжээ

Цэргийн албан хаагчдын сэтгэл санааны хүчирхийлэлтэй холбоотой эрх зүйн зөрчил ч нэлээд гарчээ. Судалгаанд оролцсон хугацаат цэргийн алба хаагчдаас түүний хүсэл зоригийн эсрэг тодорхой үйлдэл хийх, эсхүл хийхгүй байхыг албадах, заналхийлэх, гутаан доромжлох болон бусад хэлбэрээр сэтгэл санааны шаналал үүсгэсэн эсэх талаар тодруулахад дарга, захирагч, ахлагчдаас “Миний үед ингэдэг байсан, тэр тийм байсан гэх байдлаар өөрсөдтэйгөө болон өмнөх оны цэргүүдтэй харьцуулан зүй бус шаардлага тавьдаг, халуун, хүйтэнд зогсоох, хүнээс үг сонсох үүрэг авах, хугацаа зааж биелэгдэх боломжгүй даалгавар өгөх, нэр хоч өгөх, үг хэлээр доромжлох, айлган сүрдүүлэх, заналхийлэх, нийт бие бүрэлдэхүүний өмнө ар гэртээ болон даргад гомдол, мэдээлэл гаргасан гэж буруушаах, мэдээлэх замаар бусдадаа гадуурхагдах” зэргээр илэрдэг талаар дурдсан байна. Тухайлбал, “…Манай дарга нар ч их бүдүүлэг, ёс суртахуунгүй ш дээ… бүдүүлэг, бүдүүлэг үг хэлнэ, хүнийг янз бүрийн нэр хоч өгч дуудна, хэл амаар доромжилно, тэр нэг хачин юм, авгай шиг юм гэх мэтээр сэтгэлээр унатал нь доромжилдог…” гэж Зэвсэгт хүчний ангид ажиллаж буй офицер ярьсан байгаа юм.

Түүнээс гадна цэргийн албанд татагдсан залуусын цөөнгүй хувьд нь амиа хорлох бодол төрдөг байсан аж. оролцогчдын 67.7 хувь нь “нэр төр гутаагдсан”, 8.9 хувь нь “хайртай хүн урвасан”, 7.3 хувь нь “басамжлан доромжлуулсан”, 4 хувь нь “эцэг, эх, гэр бүлийн зүгээс зэмлэгдсэн”, 4 хувь нь “хардалтаас болсон”, 3.2 хувь нь “олны өмнө үзэн ядагдсан”, 3.3 хувь нь “олны өмнө ичгүүрт байдалд орсон” учраас амиа хорлох талаар бодож байсан гэжээ. Харамсалтай нь тэдний дундаас энэ бодлоо гүйцээж өөрийгөө хөнөөсөн нэг бус тохиолдол бий.

Цэргийн ангийн дарга даамлууд цэргүүдээсээ мөнгө, эд материал нэхдэг хандлага хавтгайрсан гэдэг. Хүний эрхийн илтгэлд энэ сэдэв ч хөндөгдсөн байна. Зэвсэгт хүчний … дугаар ангийн албан хаагч чөлөөгөөр гарах үед захирагч нь өөрийн гар утасны батерей, микрофоныг засуулаад ир гээд утсаа өгсөн байна. Даанч түүнийг засуулах 80.000 төгрөг байгаагүй учир зодуулахаас айж ангидаа буцаж очиж чадаагүй. Улмаар захирагчийнхаа даалгаврыг биелүүлэхээр сургуулиас компьютер хулгайлж, эрүүгийн гэмт хэргийн холбогдогч болжээ.

Эх орондоо хөгжил цэцэглэлтийг бүтээх монгол залуусын оюуныг тэтгэх хамгийн олон, хамгийн өгөөжтэй, үнэ цэнэтэй тэтгэлэгт хөтөлбөрийг Оюу толгой компани хэрэгжүүлдэг билээ. Төгсөх ангийн сурагчид, бакалаврын түвшний оюутнууд, шинэ төгсөгчид гээд залуусын олон бүлэгт зориулсан тэтгэлэгт хөтөлбөр хэрхэн хэрэгжиж байгаа талаар Оюу толгой компанийн ур чадвар, сургалт хариуцсан зөвлөх Э.Болд-Эрдэнэтэй ярилцсан юм.

Тэрээр дараах мэдээллийг танилцуулсныг тоймлон хүргэж байна.

---

1300 залууг цэнэглэсэн “Залуусын хөгжлийн хөтөлбөр”

Оюу толгой компани 2010 оноос эхлэн Монгол Улсад чадварлаг боловсон хүчин, шилдэг инженер бэлтгэх зорилгоор олон төрлийн боловсролын цогц хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлжээ. Үүний нэг бол “Залуусын хөгжлийн хөтөлбөр” юм. Энэ нь ерөнхий боловсролын сургуулийн төгсөх ангийн сурагчдад олгох зөөлөн ур чадвар буюу хувь хүнийг хөгжүүлэхтэй холбоотой хөтөлбөр. 2013 оноос хэрэгжиж эхэлсэн “Залуусын хөгжлийн хөтөлбөр”-т өнөөдрийн байдлаар 1300 гаруй залуус хамрагдаад байна.

Сургалтын төлбөр, дотуур байрны төлбөр, сар бүрийн тэтгэмжтэй шилдэг оюутан

Монголын магадлан итгэмжлэгдсэн Их, дээд сургуулийн 2-4 дүгээр курсийн оюутнуудад зориулсан тэтгэлэгт хөтөлбөр бол тус компанийн бас нэг чухал ажлын хэсэг. Энэ хөтөлбөрийг зөвхөн уул уурхайн салбараар хязгаарлахгүйгээр өгөгдлийн шинжлэх ухаан, хүний нөөц, мэдээ түгээх зэрэг олон төрлөөр нээлттэй зарладаг. Хамгийн том давуу тал нь хоёрдугаар курсээс шалгуурт тэнцэн тэтгэлгийн эзэн болбол төгстөлөө тэтгэлгээ үргэлжлүүлэн авах боломжтой. Гол шалгуур нь голч дүн 3.2 болон түүнээс дээш байхад л хангалттай.

Дотоодын тэтгэлэгт хөтөлбөрт жил бүр 25-30 оюутан хамрагддаг бөгөөд өнөөдрийг хүртэл 376 оюутан залуус энэ хөтөлбөрийн эзэн болжээ. Оюу толгой компани дотоодын тэтгэлэгт хөтөлбөрөөр дамжуулан амжилттай суралцан оюутны сургалтын төлбөрийг 100 хувь даахаас гадна орон нутгийн оюутны дотуур байрны төлбөр, сар бүр (жилийн 10 сард) 200.000 төгрөгийн тэтгэлгийг давхар олгодгоороо онцлог юм. Өөрөөр хэлбэл, шилдэг оюутан та хичээлдээ л шамдан суралц. Цаашлаад эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруул гэсэн том агуулгыг хэрэгжүүлдэг ажээ.

Уул уурхайгаас бусад мэргэжлээр ч дадлагажих боломжтой

Оюу толгой компаниас хэрэгжүүлдэг дараагийн хөтөлбөр бол дадлагын хөтөлбөр юм. Хэдийгээр тус компани уул уурхайн чиглэлийнх ч оюутан залуус ямар ч чиглэлээр дадлага хийх өргөн боломжийг нээж өгчээ. Оюутнууд Оюу толгой компанийн Улаанбаатар дахь төв оффис дээр болон төслийн талбар дээр дадлага хийж, сургалтаар олж авсан онолын мэдлэгээ практик дээр баталгаажуулдаг.

Оюутнууд дэлхийн хэмжээний энэ төсөл дээр дадлага хийгээд зогсохгүй “Үйлдвэрлэлийн судалгааны ажил”-д өөрсдийгөө сорих боломжтой. Тодруулбал, компанийн зүгээс оюутнуудын дунд тодорхой сэдэв өгнө. Оюутнууд баг бүрдүүлж тухайн сэдвийг судалж, шийдэл гарцыг эрэлхийлдэг. Зарим оюутнууд тэрхүү үйлдвэрлэлийн судалгааны ажлаараа диплом хамгаалах тохиолдол бий.

Шинэ төгсөгчдийн ажлын талбар Оюу толгой

Залуусын анхаарлыг татдаг өөр нэг хөтөлбөр бол шинэ төгсөгчийн хөтөлбөр. Бакалавр болон магистр хийгээд дөнгөж төгссөн оюутнууд энэ хөтөлбөрт хамрагдана. Учир нь өнөө үед ажлын байрны тавигдах шаардлагад ажлын туршлага заах нь элбэг. Залуус төгсөөд шууд ажиллах боломжоор хангах үүднээс Оюу толгой компанийнхан тус хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх болжээ. Хөтөлбөрт тэнцсэн шинэ төгсөгчид Оюу толгойн уурхайд шууд инженерээр ажиллаад явдаг.

Өнгөрсөн хугацаанд энэ хөтөлбөрт 144 залуус хамрагдсанаас 100 гаруй нь компанид үргэлжлүүлэн ажилласаар байгаа ажээ.

Гадаадын тэтгэлэгт хөтөлбөрт өөрийгөө сориорой

Хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэгч Оюу толгой компани монгол залууст зориулсан олон төрлийн тэтгэлэгт хөтөлбөрийн томоохон нь гадаадын тэтгэлэгт хөтөлбөр юм. Өнгөрсөн хугацаанд тус хөтөлбөрт 39 залуу хамрагдаж амжжээ. Хамгийн сүүлд гэхэд 2018 онд тус хөтөлбөр зарлагдсан бөгөөд Австрали улсад суралцаж төгсөөд Ханбогд суманд гурваас доошгүй жил мэргэжлээрээ ажиллах гол болзолтой байв. Уг болзлыг ханган эдүгээ Ханбогд суманд нэг эмч, англи хэлний гурван багш ажиллаж байна.

Тэгвэл уг хөтөлбөр энэ жил, энэ цаг хугацаанд зарлагдаад байгааг дуулгахад таатай байна. Энэ жилийн хувьд гол болзол нь геотехникийн инженерчлэл, гүний уурхайн олборлолт гэсэн хоёр чиглэлээр хоёр хүнийг шалгаруулна. Тэд суралцаж ирээд ШУТИС-д таваас багагүй жилийн хугацаанд ажиллах үүрэгтэй. Хүсэлт хүлээн авах сүүлийн хугацаа дөрөвдүгээр сарын 26 юм байна.

Хорин зургаахан насандаа гүний уурхайн тэсэлгээний “Гал” өгөх эрхтэй Монголын анхны эмэгтэй инженер болсон бүсгүй бол Оюу толгой компаниас төрөн гарсан тэсэлгээний инженер Я.Нямдулам. Тэрбээр алс баруун хязгаараас нийслэлийг зорин уул уурхайн ашиглалтын мэргэжлийг дүүргэж Оюу толгой компанид ийнхүү нэр төртэй ажиллаж байгаа монгол бүсгүйдийн нэг. Тэсэлгээний инженер Я.Нямдуламтай ярилцлаа.

---

-Гүний уурхайн тэсэлгээний гал өгөх эрхтэй анхны эмэгтэй инженер болсон баярт мэдээг тань сонсоод цаанаасаа л баяр төрөөд байх юм. Уул уурхайн салбарт эмэгтэй хүн ийм бахархам амжилт гаргасных байх?

-Маш их баярлалаа. Сургуулиа төгсөөд мэргэжлээ сонгохдоо л “Эмэгтэй хүн чадах болов уу” гэдэг айдас төрж байсан. Анх уул уурхайн ашиглалтын инженер мэргэжлийг сонгоход, ШУТИС-даа ирээд танхим дүүрэн хөвгүүдийн дунд суухад, ажлын талбарт гарахад “Би эмэгтэй болохоор яах бол” гэдэг айдас байсан. Гэхдээ тэр айдсаа үргэлж дарж, “Би заавал чадах ёстой, үр дүнг нь заавал үзнэ дээ” гэдэг зоригоор хурцлагдаж байсан шүү. Анх тэсэлгээчин инженерээр ажиллаж эхлэхдээ өөртөө тавьсан мөрөөдөл маань гал өгөх эрхтэй эмэгтэй инженер болох байсан. Түүнийгээ биелүүлж чадлаа.

-Уул уурхайн ашиглалтын инженер мэргэжлийг зорьж сонгоогүй бололтой?

-Би Говь-Алтай аймагт ерөнхий боловсролын сургуулиа дүүргэсэн. Дунд сургуульдаа математик, физикийн хичээлдээ сонирхолтой. Яг тийм, ийм мэргэжил эзэмшинэ гэж нарийн төлөвлөгөөгүй. Энэ хоёр хичээлээ сайн давтаж байгаад тохирсон мэргэжлийг нь авна даа гэж бодож байсан. Ингээд элсэлтийн ерөнхий шалгалтаа өгч, аймагтаа гуравт жагслаа. Нэгдүгээр байранд орсон хүүхэд барилгын инженер авлаа. Хоёрт жагссан хүүхэд нисэхийн инженерийг сонгочихсон. Харин надад санхүүгээр явах уу, инженер болох уу гэсэн сонголт үлдсэн. Тэгээд уул уурхайн инженер мэргэжлийг сонгосон доо.

-Сурагчийн ширээнээс салаагүй хүүхдэд уул уурхайн талаар ойлголт байв уу?

-Яаж байх вэ. Математикийн багш маань нэлээд ширүүн “Уул уурхайн ашиглалтыг ав” гэдэг юм. Аав маань “Хүрз барьж газар малтах биш миний охин ав ав” гээд бас дэмжсэн. Өөр бусад хүмүүс аав руу уурлаад “Охин хүүхдэд уул уурхайн мэргэжил сонголоо” гээд л. Одоо бодоход аав, багш хоёр маань зөв чиглүүлж өгчээ гэж баярладаг. Ингээд 2017 онд ШУТИС-д уул уурхайн ашиглалтын ангид орлоо. Танхим дүүрэн хөвгүүд, дунд нь 10 гаруй охид байсан шүү. Анги удирдсан багшийг маань Л.Жаргалсайхан гэдэг. Биднийг энэ мэргэжилд маш сайн чиглүүлж, дурлуулж өгсөн хүн. Тийм ч учраас манай ангиас хүүхдүүд шилжих, дундаас нь хаях биш нэмэгдэж орж ирдэг байлаа.

Оюутан байх үед Япон улс руу оюутан солилцоогоор явах, ОХУ руу нүүрсний уурхайтай танилцах маш сайхан боломжууд нээгдсэн. Түүнээс л уурхай гэж юу байдгийг мэдэж, мэргэжилдээ улам дурласан.

-“Оюу толгой” компанид хэрхэн ажилд орж байв?

-Сургуулиа төгсөөд ажлын талбар дээр гарахдаа бас л эмээсэн. Эмэгтэй хүн юм чинь ажилд авах компани олдох болов уу гэж. Тиймээс маш олон компани, уурхай руу анкет явуулсан. /инээв/.

Тэр дундаас зураг төслийн “Евро Азиа Майнз” компанид мэргэжлээрээ ажилд орсон. Ингээд жил орчмын хугацаанд ажиллаж байхдаа “Оюу толгой”-н туслан гүйцэтгэгч “Рэдпаф Монгол” компанид анкет илгээсэн. Дэлхийн хэмжээний ийм том компани ажлын туршлагагүй, эмэгтэй хүнийг авахгүй болов уу даа жийрхэж байсан. Тэгээд ярилцлагад ороод тэнцсэн.

-Залуу хүн дэлхийн хэмжээний компанид ажиллахаар тэнцэх үеийн мэдрэмж ямар байсан бол?

-Маш их баярласан. Анх гүний уурхай руу орж байхад нэг тийм үгээр илэрхийлэхээргүй мэдрэмж төрдөг юм билээ. Гүний уурхайг хараад л “За энд хүрээд ирлээ шүү дээ. Одоо сайн л ажиллах хэрэгтэй” гэж өөртөө амлаад орж байсан. Гоё дурсамж шүү. Эрчүүдийн тоо давамгайлсан энэ салбарт эмэгтэйчүүдийн өсөн дэвших хүсэл эрмэлзэл, бидний чадварыг дэмждэг ажил олгогч, хамт олонтой байна гэдэг сайхан. Эмэгтэй мэргэжилтнүүдийг ажиллах таатай нөхцөлөөр хангаж, хувь оролцоог нэмэгдүүлэхэд шаардлагатай сургалт болон бүхий л зүйлээр хангаж ажилладаг Оюу толгой (Даян) компанийн нэг хэсэг нь болж ажиллаж байгаадаа баяртай байдаг.

-Ер нь тэсэлгээчин хүний ажлын горим, арга барил ямар байдаг юм бэ?

-Гүний уурхайн тэсэлгээний ажил бол уурхайн ээлж солигдох бүрт хийгддэг онцлогтой бөгөөд маш өндөр хариуцлагатай ажил. Манай тэсэлгээний баг гэхэд дөрвөн ээлжтэй. Хоёр ээлж нь уурхай дээр өдөр шөнөөр ажиллаж, нөгөө хоёр ээлж нь амарч байдаг. Нэг ээлж 10-аад хүний бүрэлдэхүүнтэй. Гүний уурхайд тэсэлгээг шөнийн ээлжийн төгсгөл, өдрийн ээлжийн эхэнд нэг удаа хийдэг. Мэдээж тэсэлгээ хийхийн өмнө гүний уурхайд ажиллаж байгаа бүх ажилчдыг газрын гадарга дээр гаргаж, уурхайг хяналтандаа авсны дараа тэсэлгээ хийгддэг. Газрын гадаргаас 1300 метрийн гүнд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа дэлхийн хэмжээний том уурхайд олон залуустайгаа нэг баг болон адилхан техник жолоодож, мөр зэрэгцэн ажиллаж байгаа нь миний хувьд нэр төрийн хэрэг, том завшаан юм.

-Маш хариуцлагатай үйл ажиллагаа байх нь ээ?

-Тэгэлгүй яах вэ. Тэсэлгээний багийнхан маш хянамгай ажиллахгүй бол болохгүй. Тэсэлгээ гэдэг бол олон мянган хүний амь настай холбоотой өндөр эрсдэл дагуулсан ажил байдаг. Бид алхам бүртээ хянамгай ажиллах ёстой.

-Ийм ажилд эмэгтэй хүмүүс ажиллахад хэр байдаг вэ?

-Мэдээж зоривол хүн бүр хийж чадна. Манай улсад 2016 оноос гүний уурхайд эмэгтэй хүн ажиллаж болно гэсэн хууль батлагдсан. Түүнээс хойш гүний уурхайд ажиллах эмэгтэйчүүдийн тоо нэмэгдсээр байгаад баяртай байдаг. Намайг анх тэсэлгээчнээр гүний уурхайд ороход бараг хүн бүр “Хүүе, ийм жижигхэн охин ажиллаж чадах юм уу”, “Ийм жижигхэн байж машин барьж чадах юм уу” гэх зэргээр ханддаг байлаа. Мэдээж тэр үгэнд нь эмзэглээд бууж өгч болохгүй. Би хийж чадна, чадахгүй байсан ч сурна гээд зүтгэсэн.

-“Оюу толгой” компани аюулгүй ажиллагааг нэгд тавьдгаараа онцлог. Олон улсын стандарт ч үүнийг шаарддаг. Аюулгүй ажиллагаа, ажилчдын тав тух гээд онцолж ярих зүйлс таныхаар юу бол?

-Маш сайхан асуулт байна. Бидний ажлын хувцасны ханцуйны захан дээр “Тэг осол зөрчил” гэсэн уриа хадаастай байдаг. Ажлаа хийхдээ алхам тутамд бид тэр уриаг харж, анхаарал сэрэмжтэй ажилладаг гэсэн үг. Түүнээс гадна ажлаасаа би маш их эмх цэгц, сахилга батыг сурч авсан. Уурхай руу явахаар автобусанд суухаас эхлээд л сахилга бат, аюулгүй байдал мэдрэгддэг. Автобусанд суухдаа нэг эгнээгээр явах, суугаад бүсээ бүслэх, буухдаа урд эгнээнээсээ бууж эхлэх гээд эмх замбараатай, аюулгүй. Түүнийг ямар ч хүн бидэнд заагаагүй, шинэ ажилчид хуучин ажилчдаасаа суралцаад явдаг сахилга бат. Тэгж сурсан хүн чинь хотод ирээд АТМ-ээс мөнгө авахдаа дугаар дайраад байхгүй, машин барихдаа алхам тутамд бүсээ бүслэх гээд өөрөө ч мэдэлгүй тийм чадвар суучихдаг юм билээ.

Мэдээж ажилчдын эрүүл мэндийг хамгаалах, ажиллах амьдрах орчны хувьд ярих зүйл байхгүй. Зөвхөн л “Ажилчид та бүхэн аваар осолгүй ажиллаад өгнө үү. Бусад зүйлсдээ битгий санаа зов” гэсэн л том агуулга байдаг даа. Энэ дашрамд, гэр бүл, ахан дүүстээ, найз нөхөд, хамт олондоо маш их талархаж явдгаа хэлмээр байна.

Оюу толгой хэмээх өнөр өтгөн ам бүл үүсч бий болсон цагаас хойш нэгэн үе хэдийнэ өнгөрчээ. Өдгөөгөөс арав гаруй жилийн өмнө хөрөнгө оруулалтын үндсэн гэрээг үзэглэснээр Монголын өнцөг булан бүрээс цугларсан шилдэг мэргэжилтэн, уурхайчин залуус дэлхийн өндөр ур чадвартай инженерүүдтэй мөр зэрэгцэн ажиллах том хийгээд ховор боломж бүрдсэн билээ.

Олон улсын нэр хүндтэй том бүтээн байгуулалт, уул уурхайн энэ төсөлд олон мянган монголчууд салбар, мэргэжлээрээ хуваагдан баг болон амжилттай ажилласаар байгаа. Өөрийн мэдлэг оюун, хүч хөдөлмөр, залуу насаа улс орныхоо үлгэр жишээ уурхайд зориулан, гавьяаны амралтандаа гарах ахмадууд жил бүр нэмэгдсээр байгаа билээ.

Тэдгээр баг хамт олноос гавьяаны амралтандаа суусан ахмадуудыг бид энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа урьж, нэгэн үеийн дурсамжийг нь сэргээлээ.

---

Осол зөрчилгүй, нэгэн цул болсон өргөлт угсралтын багийнхан

Бидний урьсан эхний баг хамт олон бол Оюу толгой компанийн өргөлт угсралтын багийнхан. Ил уурхайн анхны бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэхэд гадаадаас оруулж ирсэн хүнд даацын техник хэрэгслийг угсрах, ажилд оруулах гол үүрэг энэ багийнханд оногджээ. Анхны өргөлт угсралтын багт ажилласан хүмүүсийн нэг бол оператор Мягмарын Батболд байлаа. Тэрээр Оюу толгой хэмээх их айлын үүдээр 2011 оны зургадугаар сард алхаж, ил уурхайн хамгийн анхны бүтээн байгуулалтын хүнд даацын тоног төхөөрөмжийг угсарчээ.

Өргөлт угсралтын энэ “ангийнхан” маань 40 гаруй хүнтэй. Хэлтсийн дарга буюу ангийн дарга нь Ганзориг хэмээх шижигнэсэн залуу байж. Бөхбаяр, Отгонбаяр, Эрдэнэхүү нарын мастерууд багаа гурван ээлжээр удирдан ажиллана. Багийн бүрэлдэхүүнд оператор М.Батболд гуайгаас эхлээд Гунгаажав, Наранцогт, Галбаатар, Төмөрхуяг, Амарбат нарын гол операторууд ажилладаг. Мөн тэдний багт Энхжаргал, Мягмардорж, Нямжаргал, Амирлангуй, Ариунжаргал нарын дохиочин залуус хамрагдана. Баатархүү, Лхагваа нарын шат угсралтын багийнхан ч харьяалагдаж, нэг баг хамт олон болж, осол авааргүй, зөрчилгүй нэр төртэй ажиллаж иржээ. Тэдний “ангийнхан” хоёр эмэгтэй байж. Тэд бол админ Батдулам, дохиочин Энхжаргал нар.

Кран гэдэг тухайн уурхайн хамгийн гол техник. Уурхайн бүхий л үйл ажиллагаанд кран л үүрэг гүйцэтгэдэг. М.Батболд гуай хүдрийг ухаж авахаас эхлээд бүтээгдэхүүн болгон савлах хүртэлх бүхий л дамжлагууд дээр оператор хүний хувьд ажилласан ховор хувь завшаантай хүмүүсийн нэг. Уурхайд 2.5 тонноос эхлээд хамгийн хүнд 250 тонн хүртэл авто кран ажиллана. Операторуудад бол тэдгээр бүхий л кран ажлын талбар нь.

М.Батболд гуайн Оюу толгойгоор овоглох болсон үеийн хамгийн том бахархал анх ажилд орох үеийн ярилцлага гэнэ. Тэрээр өмнө нь Бороогийн уурхайд үлгэр жишээ ажилласан операторын багийн гишүүн байж. Тийм ч учраас Оюу толгой компанийнхан орчин үеийн өндөр чадвартай монголчуудыг ажиллуулах сонирхолтой байсан нь лавтай. Зочин маань Оюу толгойн оффис дээр урилгаар дуудагдаж очоод ярилцлагад орохдоо “Надад цалин чухал биш. Дэлхийд тэргүүлж байгаа уурхайн төсөл дээр ажиллах болсондоо баяртай байна. Энэ л миний бахархал” гэж хэлж байж. Үүнийг сонссон гадаад мэргэжилтэн М.Батболд гуайд гүнээ талархаж байсан сайхан дурсамжийг хүүрнэсэн юм.

Ганзориг ахлагчтай өргөлт угсралтын багийнхан дотроо эвсэг, найрсаг хамт олон гэдгээрээ уурхайдаа нэр хүндтэй гэнэ. Тэр дундаа Төмөрхуяг кранист залуустаа түшигтэй тулхтай, дулаан энерги үргэлж цацаж байдаг шилдэг мэргэжилтэн байсныг М.Батболд гуай дурсан ярьж байв. Ганзориг, Отгонбаяр, Бөхбаяр нарын мастерууд ч хамт олныхоо төлөө гэсэн сэтгэл зүтгэлтэй хүмүүс байв.Ийм хамт олонтойгоо найман жилийн хугацаанд оператороор ажилласан М.Батболд гуай 2019 онд гавьяаны амралтандаа гарчээ.

Уурхайд тэр дундаа кран, хүнд даацын техник угсрах ажил амаргүй, эрсдэл өндөртэй. Хамгийн чухал нь энэ хамт олон ажиллах хугацаандаа ямар ч осол аваар, зөрчил гаргаж байгаагүй гэдгээрээ эдүгээ ч бахархан ярьдаг аж. Жил бүрийн шинэ жилийн баяраар өргөлт угсралтын багийнхан тал талаас уулзаж, баяраа тэмдэглэдэг уламжлалтай болжээ.

Харин Оюу толгой компанийн хэмжээнд гавьяаны амралтанд гарсан нөхдөө Сар шинийн баяр, Ахмадын баяраар хүлээн авдаг, байнгын харилцаа холбоотой байдагт ахмадууд ихээхэн баярладаг юм байна.

Нийгмийн хариуцлагын брэнд төслүүдийн эзэд

Хариуцлагатай уул уурхайн олон улсын сонгодог хийгээд шилдэг жишгийг Монгол Улсад Оюу толгой компани л хэрэгжүүлж буй. Энэ үйл хэрэгт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хамт олон бол Оюу толгой компанийн Орон нутгийн асуудал хариуцсан захирал асан Шуркагийн Байгалмаагаар ахлуулсан багийнхан юм.

Ш.Байгалмаа захирал анх Оюу толгойн толгой компани “Айвенхоу Майнз” байх үед усан хангамж хариуцсан ахлах инженерээр ажиллаж эхэлжээ. Яг л Оюу толгойн бүтээн байгуулалтын ажил эхлэх үеийн бэлтгэл хангагдаж байсан 2005 он. Ийнхүү гурван жилийн хугацаанд ажиллаад түр завсарлан MCS компанийн урилгаар Энержи ресурс компанид тогтвортой хөгжлийн асуудлыг хариуцах болжээ. Тэндээ хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй, байгаль орчин хариуцсан дэд ерөнхийлөгч хүртэл дэвшин ажиллаж байх үед Оюу толгой компаниас урилга ирүүлсээр байжээ.

Учир нь “Энержи ресурс”-ын туршлага манай улсад шинэлэг загвар болж байв. Уул уурхайн компани орон нутгийн иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагатай тулж ажилладаг, төр хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг дээд түвшинд хүргэж, түншлэлийн нэлээд сайн загвар болсон нь манай улсад шинээр алхах гэж байгаа Оюу толгой компанид авууштай зүйл байв. Тийм ч үүднээс энэ шинэ туршлагыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж байгаа Ш.Байгалмаа захирлыг урьсан учиртай аж.

Ш.Байгалмаа захирлын баг хамт олон Оюу толгой компанийн нийгмийн хариуцлагын хүрээнд орон нутагт хэрэгжүүлж байгаа брэнд төслүүдийн санаачлагчид юм. Хуулийн дагуу уул уурхайн компани орон нутагтай хамтын ажиллагааны гэрээ үзэглэх ёстой. Ш.Байгалмаа захирлыг ажлаа авах үед энэхүү гэрээ нэлээд удаашралтай зогсонги байдалд байсан гэгддэг. Тэрээр малчид, орон нутгийн иргэдтэй уйгагүй ярилцаж ойлголцсоны үр дүнд хамтын ажиллагааны гэрээг үзэглэж чаджээ.

Эдүгээ Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа уул уурхайн компаниуд дундаас орон нутгийн хамтын ажиллагааны үлгэр жишээ сан бол “Говийн оюу” сан юм. Жил бүр тус санд Оюу толгой компаниас таван сая ам.доллар төвлөрүүлж, орон нутгийн хөгжлийн төслүүдэд зарцуулагдсаар байгаа юм. Анх нөлөөллийн сум байсан Ханбогд, Баян-Овоо, Манлай, Даланзадгад өнөөдөр түншлэлийн сум болтлоо нягт уялдаатай, орон нутгийн иргэдийн эрх ашгийг хамгаалан, тэднийг хөгжил рүү хөтлөн алхаж чаджээ.

Түүнийг ажиллаж байх үед гадаад, дотоод удирдлагын баг бүрэлдэхүүн ихээхэн дэмжиж байсны ач тус гэж тэрээр онцолж байв. Энэ тухай Ш.Байгалмаа захирал онцлохдоо “Би өөрийгөө азтай гэж боддог. 20 орчим жил барилгын салбарт ажилласан инженер хүний хувьд уул уурхайн салбараар гадаадад суралцсан. Ингээд Монголдоо хариуцлагатай уул уурхайг анхнаас нь бий болгосон хоёр том уурхайд нэр төртэй ажиллаж чадлаа. Ялангуяа 145 жилийн түүхтэй Рио Тинто компанийн менежмэнт Монголд орж ирнэ гэдэг ховор боломж. Ийм зузаан түүхтэй олон улсын компанийн гүйцэтгэх удирдлагын багт ажилласандаа маш их баярладаг. Түүнээс гадна монгол залуусаараа бахархдаг. Оюу толгойг монгол залуус л авч явна” гэсэн билээ. Тэрээр “Оюу толгой” компанийн гүйцэтгэх удирдлагын багийн гишүүдээс хамгийн түрүүнд гавьяаны амралтандаа гарсан нэгэн билээ.