Author: БААСАНЖАВЫН ЭНХЗАЯА

Хуульч, өмгөөлөгч А.Пүрэвдуламтай ярилцлаа.

---

-Нүүрсний хэрэгт УИХ-ын нэр бүхий гишүүдийг зарлалаа. Гэтэл холбогдсон хүмүүс өөрсдөөс нь мэдүүлэг аваагүй, ямар нэгэн холбоотой байдлаар хуулийнхан хандаагүй гэж ихэнх нь мэдэгдээд байна. Юу болчихов?

-Эхлээд жагсагчдын тавьж байгаа шаардлага хууль ёсных уу гэдэг дээр дүгнэлт өгөх ёстой. Үндсэн хууль болон бусад хуульд зааснаар шүүхээр хэрэг нь нотлогдоогүй байхад хэнийг ч гэм буруутайд үл тооцох зарчим байгаа нөхцөлд энэ бол боломжгүй шаардлага. Хуульчид бид ганц нүүрсний хэрэг гэлтгүй хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт, прокурорын шатанд хүмүүсийн нэрсийг зарлаж болохгүй. Энэ бол хүний эрхийн маш том зөрчил.

Хуулиараа эцэслэн шийдвэрлэгдээгүй асуудалд гэм буруутай юм шиг олон нийтэд нэрсийг зарлах нь хууль зөрчиж байна гэж шүүмжлэлтэй хандаж ирсэн. Уг нь цагдаа проукрор олон нийтийн шүүмжлэлийг хүлээж аваад нөхцөл байдал дээрдэж байсан. Өөрөөр хэлбэл, жагсагчдын шаардлага хууль бус. Ийм шаардлагыг биелүүлж байна гээд хуулиа зөрчөөд байж болохгүй. АТГ-ын хэсэг бүлэг хүмүүсийн нэрс зарлалаа. Үүнээс нэг ноцтой асуудал нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа огт явагдаагүй буюу эрүүгийн хэрэг үүсгэх зорилгоор шалгагдаагүй, байцаалт мэдүүлэг аваагүй, зарлан дуудах хуудас мэдэгдэл өгөөгүй байгаа үед хүний эрхийн маш том зөрчил гаргаад нэрсийг нь зарлачихсан. Ихэнх нь өөрсдөө мэдээгүй гэж байна. Женко Баттулга байна уу, Раднаасэд байна уу гэдгээс үл хамаараад энэ бол хүний эрхийн зөрчил. Цаашид ийм жишиг тогтох юм бол маш эрсдэлтэй. Олон нийт шаардаж байна гээд зарлаад байвал том хэлмэгдүүлэлт болох магадлалтай. Ийм зүйлийг энгийн зүйл болгож болохгүй.

-Тэгвэл таныхаар гарц нь юу байсан бэ?

-Засгийн газар үнэхээр олон нийтийн шаардлагыг биелүүлэх гэж байгаа бол хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг эхлүүлж, эрүүгийн хэрэг үүсгэх үндэслэл бүрдсэн үү, гэмт хэрэг байна уу гэдэгт ажиллагаа явуулсны дараа олон нийтэд мэдээлэл өгч болно. Тэгэхдээ прокурорын зөвшөөрөлтэй, нэрийг нь хэлэхгүйгээр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж байгаа гэдэг байдлаар олон түмэнд хэлж болох байтал эсрэгээр нь овог, нэр, албан тушаалтай нь зарлачихлаа.

-Одоо нэгэнт зарлачихлаа. Нэр холбогдсон гишүүдийг хууль эрх зүйн хүрээнд шалгах нөхцөл манайд бий юү. Эрхийг нь түдгэлзүүлээд шалгах боломжтой юу?

-Анхнаасаа хуулийг нэг мөр хэрэгжүүлэх ёстой. Төрийн үйл ажиллагаа хууль дээдлэх зарчимд үндэслэх ёстой. Гэтэл Засгийн газар нь өөрсдөө анх нүүрсний мафи байна гээд ярьчихсан. Энэ бол хариуцлагатай албан тушаалтны амнаас гарсан үг. Түүнийг олон нийт үнэн л гэж хүлээж авна. Ингээд эргээд шаардлага нь зүй ёсны шаардлага болж хувирч байгаа юм. Гэтэл Засгийн газар дараа нь мэдэгдлээсээ буцсан. ЗГХЭГ-ын дарга нь 40 их наяд төгрөгийг бодит биш тоо, ийм байх боломжгүй гэсэн. Энэ бол Засгийн газрын барим тавим, хариуцлагагүй үйл ажиллагаа. Тиймээс олон нийт Засгийн газраас өөрсдөөс нь хариуцлага нэхэх ёстой.

УИХ-ын нэлээд гишүүд болон экс Ерөнхийлөгч шалгагдаж байгаа гэсэн боловч эрүүгийн хэрэг үүсээгүй байна. Эрүүгийн хэрэг үүсгэлээ гэж бодоход Улсын ерөнхий прокурорт эрх түтгэлзүүлэх бүрэн эрх нь байгаа. Ерөнхий прокурор УИХ-ын гишүүн буюу төрийн өндөр албан тушаалтныг эрүүгийн хэрэгт шалгагдаж байгаатай нь холбогдуулаад УИХ-ын нэгдсэн чуулган дээр эрхийг нь түдгэлзүүлэх тухай саналыг гаргадаг. УИХ-ын гишүүдийн олонхоор тухайн хүнийг шүүхээр эцэслэж гэм буруутай эсэхийг тогтоолгож шалгуулъя гэж дэмжиж болдог. Гэм буруугүй бол түдгэлзүүлсэн шийдвэр хүчингүй болж бүрэн эрхийн ажлаа үргэлжлүүлнэ. Гэм буруутай бол ял шийтгэлээ хүлээгээд явна. Ийм л зохицуулалт байгаа.

-Хэдхэн жилийн өмнө ЖДҮ-ийн хэрэг яг л ингэж босч ирсэн. УИХ-ын гишүүд холбогдсон нь тодорхой байсан. Ерөнхий прокурор УИХ-ын чуулган дээр орж ирээд гишүүдийн эрхийг түдгэлзүүлээд шалгая гэж хүртэл хэлээд дийлээгүй.

-ЖДҮ, Хөгжлийн банк, ковидын үеийн гээд бид их юм ярьдаг. Одоо нүүрсний хэрэг гэж ярьж байна. Албаны эрх мэдлээ урвуулан ашиглах гэдэг гэмт хэргийн зүйлчлэлийг 2017 оны тавдугаар сард Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр байхгүй болгочихсон. ЖДҮ-ийн хэрэг дээр л гэхэд шууд тэр хүн өөрөө зээл аваад явахгүй. Өөрсдийнх нь хамаарал бүхий ашиг сонирхолтой хүмүүс дээр албаны эрх мэдлээ урвуулан ашиглах буюу өөрсдийнхөө нөлөөг ашигласан байх боломжтой. Нүүрсний хэрэг дээр ч тэр.

Өөрсдөө хүрз бариад, машинаар нүүрс зөөгөөд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл бүрдэхгүй. Албаны эрх нөлөөгөө урвуулсан гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд байгаа. ЖДҮ-ийн хэрэг ийм байдлаар л замхарсан. Нүүрсний хэрэг ч ийм байдлаар замхарна. Хөгжлийн банк ч тэр. Учир нь шууд утгаараа гэмт хэрэг үйлдэхэд гар бие орохгүй. Дандаа эрх мэдлийнхээ давуу байдлыг ашигладаг. Тодорхой жишээ байгаа шүү дээ. Хууль зүйн сайд асан Ц.Нямдорж нэг удаа хүүгийнхээ бизнесийг Эрдэнэт үйлдвэрт нийлүүлэхээр эцэг хүнийхээ хувьд тусалсан гээд хээв нэг хэлж байсан шүү дээ. Энэ чинь албаны эрх мэдлийг урвуулан ашиглах гэмт хэрэг шүү дээ.

Одоо Эрүүгийн хуулийн 22.1 дэх заалтыг чангаруулж болно, хөөн хэлэлцэх хугацааг тооцохгүй, хялбаршуулсан журмыг ч тооцохгүй байж болно. Гэхдээ бидний хамгийн чухал анхаарах ёстой хуулийн өөрчлөлт бол 22.2 буюу албаны эрх нөлөөгөө урвуулан ашиглах гэмт хэргийг буцааж сэргээх хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол эдгээр хүмүүс хуулийн хариуцлага хүлээх хуулийн үндэслэл бүрдэхгүй байх эрсдэлтэй.

-Ерөнхий прокурор түдгэлзүүлэх санал оруулаад ирэх боломжтой байна. Гол нь гишүүд дэмжих нь чухал байх, тийм үү?

-Харамсалтай нь та бид мэдэж байгаа. Ихэнх тохиолдолд гишүүд ашиг сонирхол нэгтэй байдаг юм уу, хамгаалаад үлддэг. Түдгэлзүүлэх шаардлагагүй гэж үзээд байдаг. Зүй нь гэмт хэрэг үйлдсэн байж болзошгүй нөхцөл байдал үүсч байгаа тохиолдолд гэм буруугаа шүүлгээд гишүүнийхээ бүрэн эрхийг үргэлжүүлэх боломжтой. Гэвч ийм байдлаар хаацайлж ирсэн жишигтэй.

Төрийн гурван өндөрлөг гэж бидний ярьдаг төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим хууль дээдлэх ёстой байтал энэ хүмүүс өөрсдөө хуулийг үлгэрлэх битгий хэл биелүүлэхгүй байгаа. Жишээ нь, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ улс төрийн эрх мэдлийг намынхаа удирдах зөвлөлөөс авлаа гэдэг маш хариуцлагагүй мэдэгдэл. Өнөөдөр Ерөнхий сайдын эрх хэмжээ урьд хожид байгаагүй нэмэгдсэн. Гэтэл улс төрийн намын удирдах зөвлөлийн заавраар хэрэгжүүлнэ гэдэг байж болохгүй. Нам засаг гэж хуучин ярьдаг байсан тэр зүйл эргээд ирж байгаа хэрэг үү. Одоо төр засаг, хуульт засаглал гэж ярьдаг үе. Хоёрт, Ерөнхийлөгч нь шүүх засаглал, улсын ерөнхий прокурорын төлөөлөл, цагдаа, АТГ-ын төлөөллийг өмнөө сулгачихаад зааварчилгаа өгч байна. Та нар ажлаа хий, шаардлагатай бол ийм асуудал хөндөнө шүү, бүрэн эрх түдгэлзүүлэх, Засгийн газар огцруулах хэмжээний асуудал яригдана шүү гэж байна. Энэ бол Үндсэн хуулийн бус арга гэж хуульч хүнийхээ хувьд харж байгаа. Өөрсдөө хуулийг уландаа гишгэсэн увайгүй үйлдлүүд гаргахгүй баймаар байна.

– Дизель түлшний 21 хоногийн нөөцтэй болсон гэв –

---

Дизель түлш нийслэл орон нутагт аль алинд нь хомсдол үүсээд багагүй хугацаа өнгөрсөн. Ялангуяа уул уурхайн бүс нутаг, нүүрс тээврийн бүсэд дизель түлшний нөөцгүй болсон нь хүндрэл учруулж эхлээд байв. Нүүрс тээврийн компаниуд бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах боломжгүй болж, дизель түлш хомсдоод зогсохгүй олдсон нь литр тутам нь 5000 төгрөгт хүрч байгааг орон нутгийнхан хэлж байв. Түүнчлэн нийслэлд ч ялгаагүй ШТС-уудад тасарсан хэрнээ шагийн түлш энд тэндгүй худалдаалсаар байсан юм. Бид энэ талаар тогтмол сурвалжлага, ярилцлага бэлтгэн хүргэсээр байгаа.

Петровис: 13 ШТС-аар дизель түлшийг худалдаалж байна

Энэ долоо хоногт нөхцөл байдал ямар байгаа талаар нефть импортлогч компаниудтай холбогдон тодрууллаа. Ялангуяа дизель түлш худалдаалж байгаа ШТС-ууд хаана ямар байршилд байгааг мэдээлэхийг хичээв. “Петровис” компанийн борлуулалтын менежер н.Мөнх-Оргил “Манай компанийн хувьд өнгөрсөн хугацаанд тасалдал үүсээгүй. Бид хэвийн үед ямар хэмжээгээр нөөцөө бэлддэг байсан тэр нөөцөөрөө л явж байсан. Гэвч улсад гаднаас нийлүүлж байгаа нөөцийнх нь хэмжээ багассан. Тэгэхээр бусад компаниудын нөөц ч багасч таарна шүү дээ.

Ингэхээр яалт ч үгүй эрэлт бий болно. Зэргэлдээ хоёр ШТС байлаа гэхэд нэг нь байхгүй бол нөгөөхөөс нь худалдаа хийх эрэлт өснө. Ийм шалтгаанаар манай худалдан авалт нэмэгдсэн. Бид тээврээ гүйцэхгүй байсан. Хамгийн гол нь аюулгүйн нөөц болох эмнэлэг, цагдаа, онцгойгийн хэрэглээг таслахгүйн тулд өдөр бүр 500-1000 литр түлшийг үлдээж дараагийн орлогод шилжүүлж байсан.

Өнөөдөр ч манай ШТС-ууд хэвийн түгээж байгаа. 13 ШТС-аар дизель түлшийг худалдаалж байна. Удахгүй есөн ШТС-д нэмж бууна” гэв.

Шунхлай: Хотын төв болон зүүн хэсгээр хэвийн олгож байгаа

Тэгвэл “Шунхлай” компанийн борлуулалтын менежер “Дизель түлшний нийлүүлэлт бага байгаа. Өдөрт 2-3 вагон л орж ирж байна. Тийм болохоор бид бүрэн хүчин чадлаараа 24 цагийн турш худалдаалж чадахгүй байгаа. Ялангуяа хотын баруун чиглэлд нэлээд эрэлттэй байдаг юм байна. Нийлүүлэлт хийлээ, удахгүй дууссан мэдээлэл ирдэг. Харин хотын төвөөр болон зүүн хэсгээр хэвийн олгож байгаа” гэв. Бусад компанийн хувьд тодорхой мэдээлэл өгөхөөс татгалзаж байв.

---

Дизель түлшний нөөц болон цаг үеийн асуудлаар Ашигт малтмал газрын тосны газрын Газрын тос, бүтээгдэхүүний хэлтсийн дарга Б.Түвшинжаргалаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

---

-Дизель түлшний нөөц юу болж байна вэ?

-Өчигдрийн байдлаар Улаанбаатар хотын хэмжээнд 21 хоногийн нөөцтэй болсон.

-БНХАУ болон ОХУ-аас ачигдсан дизель түлш ирсэн үү?

-Ирж байгаа. Тасралтгүй орж ирсээр байгаа. Одоо цаашид хэвийн болно. Ер нь яагаад тасалдах шалтгаан үүссэн бэ гэвэл манай улс сард 80-85 мянган тонн дизель түлш хэрэглэдэг. Үүний 45.000 тонныг нь ОХУ-ын нефть, үлдсэн 35.000 тонн бусад компаниуд нийлүүлдэг. Гэтэл бусад компаниудын хомсдолоос болоод нийлүүлж чадахаа больчихсон. Ангарск нь бас хэмжээгээ багасгаад цаанаасаа татдаг болоод явдал, зай нь холдоод татан авалт удааширсан. Гэтэл манай ердийн хэрэглээнийхэн өдөрт 20.000 төгрөгт авдаг байсан бол ховордох сургаар 100.000 төгрөгт авдаг болоод хомсдол үүсгэчихсэн. Одоо бол тогтворжсон. Сая Хятадаас 280 вагон “Евро-5” авлаа. ОХУ-ын нийлүүэлт ч тогтворжлоо. Сая төмөр замын асуудал гацаад байсныг бүгдийг шийдлээ. Өмнө нь хоногт 20, 30 вагон түлш орж ирдэг байсан бол одоо 100 вагон түлш орж ирж байна.

-Шатахууныг боломжтой нэг нь чөлөөтэй оруулж ирэх тухай асуумаар байна. Заавал наана нь олон төрлийн шат дамжлага гэхгүйгээр үндсэн том лабораториор оруулаад шаардлага хангавал худалдаалж болдог эрхийг олговол ямар вэ. Тэгвэл өнөөдрийн хомсдол, үнийн хөөрөгдөл буурах биш үү?

-Нефтийн бүтээгдэхүүн чинь онцгой бараа бүтээгдэхүүн. Тэсэрч дэлбэрэх аюултай. Стандарт шаардлага нь өндөр, хэн дуртай нь оруулж ирээд байх боломжгүй. Тиймээс яамнаас импортлох, худалдах, жижиглэнгийн худалдаа хийх тусгай зөвшөөрлийг яам олгодог.

Тэсэрч дэлбэрэх аюултай онцгой бараа бүтээгдэхүүн учраас аюулгүй ажиллагааны нарийн стандарт бий. Түүнийг нэлээд сайн үзэж харж шалгаж байж зөвшөөрлөө олгодог. Дурын хүн оруулж ирээд дэлбэрэх тэсрэх, алдаж асгах гэх мэт олон сөрөг үр дагавар бий болох эрсдэлтэй.

-Тэгвэл өнөөдрийн нефть импортлогчид эрэлтийг бүрэн хангаж чадаж байгаа юу?

-Хангалтай. 100 гаруй компани оруулж ирэх тусгай зөвшөөрөлтэй.

-Дизель түлшний импортын эх үүсвэрийг нэмэх талаар ямар байр суурьтай байна вэ. Хоёрдогч, гуравдагч хөрш улсаас авдаг байх хэрэгтэй гэж мэргэжлийн хүмүүс яриад байгаа шүү дээ?

-ОХУ-аас яагаад түлхүү аваад байна вэ гэхээр манай Засгийн газар нэн хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр урт хугацааны гэрээ хийчихсэн. Жишээ нь, АИ-92 гэхэд 830 ам.доллараар, дизель түлшийг 10 хувь хөнгөлөх зэргээр нэлээд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр авчихсан. Хоёрт, 45 хоногийн дотор төлбөрөө цувуулж төлж болдог. Тэр нь манай импортын компаниудад давуу. Яахав, БНХАУ-аас авч болно.

ОХУ-аас одоо бидний авч байгаа нь “Евро-2” шүү дээ. Тэгвэл Хятадаас “Евро-5” гээд арай үнэ өндөр үнэтэйг авах хэрэгтэй болно. Тэд төлбөрөө 100 хувь төлсний дараа ачуулдаг. Тэгэхээр манай компаниудад нэлээд хүндрэл үүсгэдэг.

-Ер нь цаашид нэмэх шаардлагатай биз дээ?

-Мэдээж шаардлагатай. Гэхдээ бид хоёр л улстай хиллэж байна. Жишээ нь, Казахстанаас авъя гэхээр ОХУ-ын нутгаар дамжиж таарна. Дамжуулан өнгөрүүлэх зөвшөөрлийн асуудал гарч ирнэ. Бид мөнхийн хоёр хөрштэй. Гуравдагч улс гэхээр энэ хоёр улсын нутгаар дамжих болчихоод байгаа юм.

“Нүүрсний хулгайчдыг зарла” жагсаалд оролцож буй жүжигчин У.Цогтбаяртай ярилцлаа.

---

-Иргэд тайван жагсаалыг эхлүүлээд найм хоног өнгөрлөө. Жагсаалд та яаж яваад нэгдэв?

-Би жагсаалын хоёр дахь өдрөөс нэгдсэн. Мэдээж эхлээд бусдын адил хардаж байсан л даа. Ингээд хоёр дахь өдөр нь очоод урлагийнхантайгаа нэгдээд зураг хөрөг авахуулаад, залууст “Үзэл бодолдоо тууштай байгаарай” гээд уриалсан. Орой нь ажилтай байсан учраас яваад өгсөн. Гэтэл над руу маш олон мессэж, коммент ирсэн. Цогтоо чи очно биз дээ, ирнэ биз дээ гээд л. Би хүн юм чинь бодно биз дээ. Ямартаа ч очно, байж бай л даа. Би чинь Яармагт байдаг. Хүүхдүүдээ хүргэж байна гээд жаахан хошигнолтой бичсэн. Тэгээд ирсэн. Маш олон залуус ирсэн байсан. Хэвлэлийнхэн ч тэр. Надаас яриа авсан. Би өөрийнхөө үзэл бодлоо хэлсэн. Төрөөс төрсөн тэрбумтнуудыг шалгамаар байна. Дансыг нь шалга. Тэднийг цалингаараа амьдардаг гэдэгт итгэхгүй байна гэж хэлсэн.

Удалгүй Ерөнхий сайд хүмүүсээ дагуулж гарч ирээд мэдэгдэл хийсэн. Хүний хэлж ярьж байгаагаас ямар хүн бэ гэдгийг харж болдог. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг оюуны потенциальгүй, зарчимч, эх оронч хүн биш байна гэж харсан. Иргэдэд шаардлагатай, зөв мэдээллийг өгч чадаагүй. “Би юунаас ч айхгүй байна” гэж байна лээ. Тийм бол яагаад хулгайчдаа зарлахгүй байгаа юм. Шаардлагатай бол нэрс зарлана гээд гурван жил болсон. Яагаад тэр нэрсийг зарлахгүй байгаа юм бэ.

Энэ жагсаалд нэгдэх болсон миний нэг шалтгаан бол Солонгост санхүүгийн чиглэлээр ажилладаг монгол залуугийн пост байсан л даа. Солонгосын алдарт “Киа” компанийг худалдаж авах өртөг хэд болохыг тайлбарласан байсан л даа. 44 их наяд төгрөгөөр “Киа”-г худалдаж аваад, дээр нь 50.000 ажилчныг нь 50.000 ам.долларын цалингаар цалинжуулах хэмжээний өртөг гэсэн. Тэгээд би огшсон. Хэрэв төрд хулгайч байгаагүй, долларын тэрбумтангууд төрөөгүй бол бид утаагүй байх байсан. Маш олон хүн зуурдаар нас барахгүй байв. Монголын гурван сая хүний эрх ашгийн төлөө дуугарна гэдэг сайн зүйл биз дээ. Нүүрсний мөнгийг завшаагүй бол бид метротой байх байсан, хэзээ ч түгжрэлгүй, хэдэн давхар замтай гайхалтай Улаанбаатартай байх байсан.

-Таныг жагсаалыг толгойлох болсныг олон янзаар тайлбарлаж байна л даа. Буруутгах аргагүй…?

-Жагсаалд нэгдээд ирэхэд залуус “Алив Цогтоо чи” гээд доороос өргөчихсөн. Намайг арай олон хүн таньдаг учраас анхаарах байх гэж бодсон байх. Бид УИХ-ыг тар гээгүй, Засгийн газрыг огцор гээгүй, Ерөнхийлөгч өө та солигд гээгүй. Та нар дансаа шалгуулчих, хулгайч биш гэдгээ баталчих. Тиймээс нүүрсний хулгайчдаасаа эхэлчихье л гэж байгаа юм. Энэ нүүрсний 44 их наядын асуудлаар Хятадад холбогдох хүмүүсээ цаазаар аваад манай талд баримтаа өгчихсөн, хүмүүсийн нэрс илгээчихсэн гэж зарлаад байхад Хууль зүйн сайд өөрөөр тайлбарлаад байгаа. “Нэрс ирээгүй, зүгээр хууль эрх зүйн талаас туслалцаа үзүүлэхэд бэлэн шүү” гэсэн гэнэ. Ядаж л тэр тусыг авчихъя л даа. Тэглээ гээд арай ч бид Хятадын колони болчихгүй байлгүй дээ. Иргэнээ нэгдүгээрт тавьдаг орон болмоор байна.

-Таны цаана хэн нэгэн эрх мэдэлтэн байх вий гэсэн хардлага үргэлжилсээр байна. Та яаж батлах вэ?

-Намайг хүмүүс маш их хардаж байна. Зөв өө. Хардалтаа хадгалж байгаарай. Үүнийг цаг хугацаа харуулна. Хардалтыг буруутгахгүй. Манайхан төрдөө итгэхээ байчихсан. Хамт байгаа нэгэндээ итгэхгүй. Өмнөх бүх жагсаал ихэнх нь жүжиг байсан учраас хардаж байгаа юм.

-Жагсаал үр дүнд хүрч чадаж байна уу?

-Чимх чимхээр л хүрч байна. МАН-ын генсек Амарбаясгалан нууцын гэрээг ил болгож гэж мэдэгдэнэ лээ. Энэ бол “Бид ухаарсаан. Цаашдаа бид хулгай хийхгүй. Өмнө нь бол хийсэн” гэсэн үг шүү дээ. Мэдээж цаашдаа үр дүн гарна. Залуусыг тарааж чадахгүй. Үнэхээр энэ нийгэм болохоо байчихаад л зогсож байна шүү дээ. Уг нь байр орон сууцаа зараад зээлээ төлж дуусгаад гадаадад амьдарч чадна. Боломж чадамж байна. Би бүр төсөл бичээд иргэнийхээ эрхийг дээдэлдэг улсад иргэншил хүсч чадна. Гэхдээ надад Монголд амьдрах сайхан байна. Багын найзуудтайгаа, байрныхаа дүү нартайгаа, оюутан цагийн найзуудтайгаа, аав ээжтэйгээ зундаа хөдөө гардаг. Ийм л баймаар байна. Монгол дэндүү баян орон шүү дээ.

Би Мальтад дэлхийн 100 гаруй орны залуустай англи хэл сурч байсан. Би сайн сурч чадаагүй л дээ. Гэхдээ тэнд байгаа залуус Монголын талаар сонсоод хараад гайхдаг. Ямар өргөн уудам нутагтай юм бэ гэж. Бусад орнууд улсынхаа нэг хилээс нөгөө хил рүү явахад 30 минут, нэг цаг зарцуулдаг юм билээ. Гэтэл бид хэдэн өдөр явах уу. Ийм сайхан орон өнөөдөр ийм хүнд олон асуудалтай байх боломжгүй. Үр хүүхдүүдийнхээ төлөө тэмцэхээс аргагүй. Ээж маань намайг маш их хориглож байгаа. “Миний хүү битгий яваач. Шударга ёс ноёлсон нийгэмд хүүхдүүдээ аавгүй амьдруулснаас шударга бус нийгэмд хүүхдүүдээ аавтайгаа амьдруулсан нь дээр шүү. Хүмүүс чамайг юу гэвэл юу ч гэж хэлэг. Битгий яв” гэсэн. Би зөрүүдлээд л ирж байгаа.

-Таныг үндэсний телевизийн хэлэлцүүлгээс гараад явчихсанд олон нийт нэлээд шүүмжилж байна. Заавал гарах шаардлага байсан уу. Том зүйлийн төлөө явж байгаа хүмүүс ядаж бусдыг сонсох, хүлээцтэй хандах соёл байсангүй гэсэн шүүмжийг харсан байх?

-Төрөөс 10 хүн төлөөлнө гэсэн. Тэр өдөр хүний эрхийн өдөр байсан. Бид ч баярласан. Иргэдээ сонсох нь, бидний шаардлагын хариуг өгөх нь гэж хүлээсэн. Төрийн талаас МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан, Ч.Хүрэлбаатар гэх мэт 10 хүн ирнэ гэсэн. Бид ч судалгаа тооцоо, тодорхой зүйлтэй оръё гэж ярилцаад эдийн засагч, судлаач хүмүүстэй холбогдохыг хичээсэн. Гэвч хэлэлцүүлгийн цаг тулсан байсан учраас амжаагүй. Ингээд яваад орсон.

Гэвч нөхцөл байдал, орчин, хандлага өөр байсан. Ядаж л бидэнд ярих хугацааг тэгш олгоогүй. Бидний тавьсан шаардлага тодорхой. Нүүрсний хулгайчдын нэрсийг зарлах. Гэвч чадаагүй. Х.Баттулга нь байна уу, 76 гишүүн нь байна уу, хэн нь байх эсэх нь надад хамаагүй. Хэрэв холбоогүй бол өөрсдийгөө батал. Энэ тийм ойлгомжгүй байна уу. Би тийм л зүйл хүссэн. Тэр ярилцлагыг бүтэн харсан хүмүүс ойлгож байгаа байх. Гэтэл намайг хэлэлцүүлгийг орхиод гарчихлаа гэж маш их дайралт дарамт ирж байна. Х.Нямбаатар сайд ч залгаж байна. Хэрэв би хамтардаг байсан бол утсыг нь авна шүү дээ. Надад тэгэх шаардлагагүй. Би үзэл бодолдоо тууштай байсаар байна.

-Украин улсын ерөнхийлөгчийг та мэдэх байх. Хошин шогийн жүжигчин байсан хүн. Зеленский ерөнхийлөгч болоод Украин дайнтай байгаа. Та арай Зеленскийг дуурайгаад байгаа юм биш биз?

-Яг ийм хардлага яваад байгаа юм. Би жүжигчнээ хийгээд явж байтал улс төр надад сонирхолтой санагдаад, “Нээрээ ингээд яваад байвал Зеленский шиг болчих ч юм билүү” гэж явна гэж үү. Үгүй. Үнэхээр миний санаанд буухгүй байна. Би дөрөвдүгээр ангиасаа жүжгийн дугуйланд явсан. Миний мөрөөдөл хошин шогийн жүжигчин. Би чадсан. Би 10 инээдмийн кинонд тоглосон, 20 ангитай цувралын гол дүр бүтээсэн. Надад улс төрийн ажил хэзээнээсээ уйтгартай, үзэн ядмаар залхуутай, дэлгээд харахаас дургүй хүрдэг. Түүний оронд улс төрийн гэмт хэргийн тухай кино үзэх дуртай. Би тийм кино ч хийчихсэн. “Хэрмэл жүжгчид” гээд кино хийчихсэн. Одоо би бусдадаа тусалж байна. Одоо миний энэ үгийг баримтжуулаад аваарай. Би ямар ч албан тушаалд очихгүй. Хэрэв тэгвэл тэр цагт энэ бичлэг, зургийг гаргаад ирээрэй. Тэгвэл би үндэсний шившиг болж Монгол Улсын иргэн байх эрхээсээ татгалзъя. Үүнээс илүү яаж би итгүүлэх вэ?

Нүүрсний хулгайн асуудал тав дахь өдрөө өндрөө авч байна. Олон нийтийн эсэргүүцэл тэмцлийн дунд дуулиан тарих асуудлууд сөхөгдөж эхэллээ. Үүний нэг бол УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга О.Цогтгэрэл нар Засгийн газрын үйл ажиллагаа, нүүрсний хулгайн талаар байр суурь илэрхийлэхдээ “…”Эрдэнэс таван толгой” компанийн санхүүгийн хэлтсийн дарга хийж байсан хүн өнөөдөр Казахстан улсад орон сууцны хороолол барьж байна. Хэлтсийн дарга орон сууцны хороолол барьж байна гээд бод доо. Энэ асуудал гэрээ хэлэлцээрийг ил болгохоос эхлээд цэгцэрнэ…” гэсэн нь анхаарал татлаа.

Нүүрсний хулгайн хохирол 40 их наяд гарсан нь олон нийтийг бухимдуулж байгаа. Монгол Улсын хоёр жилийн төсөвтэй тэнцэх мөнгийг хил гаалиасаа эхлээд төрийн өндөр албан тушаалтан хүртлээ мафижиж эрх мэдэл албан тушаалаа ашиглаад завшчихсан гэдэг нь нэгэнт тодорхой болсон. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар өчигдөр мэдэгдэхдээ нүүрсний хэрэг дээр орон нутгийн эрүүгийн цагдаагийн байцаагчдыг татан оролцуулж байна гэсэн нь хэр том далайцтай хэрэг болж байгааг харж болно.

Ийм мэдээлэл ил болохтой зэрэгцэн Эрдэнэс Таван толгой компанийн удирдлагын багт ажиллаж байсан этгээд гадаадад орон сууц бариулж байгаа тухай мэдээлэл ноцтой юм.

“Эрдэнэс Таван толгой”-г тойрсон нэлээд баривчилгаа өнгөрсөн сард өрнөсөн. Тус компанийн захирал Б.Ганхуягийг Засгийн газрын хуралдаанаар чөлөөлсний маргааш Дотоод хяналт, эрсдэлийн удирдлагын газрын дарга Х.Нурлат, Худалдан авалтын хэлтсийн дарга Б.Отгонжаргал нарыг АТГ-аас баривчилсан юм. Тэгвэл нүүрсний хэрэг мандсанаас хойш нэлээд олон албан тушаалтныг чөлөөлөөд байгаа. Тодруулбал, Эрдэнэс Таван толгой компанийн Уул уурхай, технологийн газрын дарга Д.Уужимсанаа, Худалдан авалтын газрын дарга М.Бат-Эрдэнэ, Ерөнхий нягтлан бодогч н.Алтанцэцэг нарыг чөлөөлжээ. Тэгвэл эдгээр чөлөөлөгдсөн хүмүүс дунд Санхүү хөрөнгө оруулалтын газрын дарга З.Амгаланбаатар багтсан нь анхаарал татаж байгаа юм. Эдгээр албан тушаалтнууд их хэмжээний мөнгийг үндэслэлгүйгээр бусад компани руу шилжүүлсэн байж болзошгүй гэж хуулийнхан шалгаж байгаа юм. Улсын өмчит энэ том компанид санхүү эрхэлсэн асуудлыг хариуцна гэдэг том албан тушаал. УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэлийн мэдэгдсэнээр бол санхүүгийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан этгээд гэж тодотгосон. Хуулийнхны шалгалт энэ талд ч чиглэсэн байх боломжтой.

Тэгвэл өөр нэг сурвалж гадаадад орон сууц бариулж буй этгээд бол “Эрдэнэс Таван толгой” компанид удирдах албан тушаалтан хашиж байсан нэгэн гэж хэлж байгаа юм. Тэрээр зөвхөн Казахстан бус Узбекистан улсад ч энэ чиглэлээр бизнес эрхэлдэг болсон байж болзошгүй гэнэ.

Сүүлийн жилүүдэд Казахстан улсад монголчууд олноор суурьших болжээ. Казахстан бол барилгын салбар нэлээд эрчимтэй хөгжиж буй улс. Үнэ ханшийн хувьд манайхтай ойролцоо байдаг юм байна. Байршил сайтай газрын орон сууцны үнэ ханш м.кв нь 2.5 сая төгрөг бол энгийн орон сууцнууд 1.8 сая төгрөг аж. Казахстанд амьдардаг монгол иргэн “Гадаадын иргэн инвестор Казакстан улсад компани нээж түүнийгээ шууд удирдаад явах боломжтой. Компани нь хууль эрх зүйн харилцаанд орох бүрэн эрхтэй болохоор газар худалдаж авна. Эндхийн барилгын компаниуд барилга барьдаг хувь хүмүүстэй гэрээ хийж, барилга боссон даруйд худалдах эрхтэй. Орон сууц их эрэлттэй учраас маш хурдан зарагддаг. Монголын дарга нар Казакстанд байнга ирж явж л байдаг. Бодвол барилга бариулдаг юм байгаа биз” гэж байв.

“Приус” автомашины нүүрсэн янданг ченжүүд дамлаж зардгаас улбаалж утаа шүүгчгүй автомашинууд агаарт 200 орчим төрлийн хорт бодис ялгаруулж байдаг. Ялангуяа хүний сэтгэцэд нөлөөлдөг хамгийн аюултай гэгддэг хар тугалга нүүрсэн яндангүй автомашинаас өндөр хэмжээгээр ялгардаг тухай “Өдрийн сонин” хөндөн бичсээр ирсэн. Тэгвэл энэ асуудлаар Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас Цагдаагийн ерөнхий газарт хандан Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөнд нүүрсэн яндангүй автомашин оролцохыг хориглох талаар албан бичгээр ханджээ. Энэ асуудлаар Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны нарийн бичгийн дарга бөгөөд ажлын албаны дарга Б.Алтанзултай ярилцлаа.

---

-Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөнд нүүрсэн яндангүй автомашин оролцохыг хориглох талаар та бүхэн цагдаагийн байгууллагад хандаад байгаа юм байна. Яг ямар чиглэл, зорилгыг барьж байна вэ. Энэ талаар эхлээд тодруулахгүй юу?

-Байгаль орчин аялал жуулчлалын сайд Б.Бат-Эрдэнийн 2022 оны гуравдугаар сарын 25-ны өдрийн 20 дугаар тушаалаар тээврийн хэрэгслийн нүүрсэн яндантай холбоотой хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, түүнд тавих хяналтыг сайжруулах, Монгол Улсын хилээр гаргахыг хориглосон бараа бүтээгдэхүүний жагсаалтад оруулах тухай тусгасан.

Энэ хүрээнд бид мэргэжлийн байгууллагыг оролцуулсан ажлын хэсэг байгуулан өнгөрсөн хугацаанд ажиллалаа. Ажлын хэсэгт Гаалийн ерөнхий газар, Авто тээврийн үндэсний төв, Нийслэлийн агаар орчны бохирдолтой тэмцэх газар, цагдаагийн байгууллагуудын төлөөлөл оролцсон.

Ажлын хэсэг приус машины катализатор буюу нүүрсэн янданг иргэдээс өндөр үнээр худалдаж аваад улсын хилээр гаргаад байна. Ингээд яндангаа сольчихсон, эсвэл утааны шүүлтүүргүй автомашин хөдөлгөөнд оролцож, агаарт 200 орчим төрлийн хорт бодис ялгаруулдаг. Үүн дээр арга хэмжээ авах шаардлагатай гэж үзсэн. Шалгалтын явцад 2446 приус машин катализатор буюу нүүрсэн яндангүй байсан.

-Энэ бол нэг удаагийн шалгалтын тоо байх, тийм үү?

-Тийм. Магадгүй өөр олон машин нүүрсэн яндангүй замын хөдөлгөөнд оролцож байхыг үгүйсгэхгүй. Үүнийг зогсоох ёстой.

-Нүүрсэн янданг хилээр гаргахыг хориглох асуудал маш чухал. Гаалийн байгууллага ченжүүдтэй үзээд бүр аргаа барсан гэдэг. Хууль эрх зүйн орчин нь тодорхой бус учраас гаалийнхныг ченжүүд шүүхэд өгчихсөн хөгтэй тохиолдол байгаа шүү дээ. Энэ тал дээр ажлын хэсэг ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-УИХ-ын 1998 оны улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглох, тарифан бус хязгаарлалт тогтоох бүлэг барааны жагсаалтыг батлах тухай 5 дугаар тогтоол батлагдсан байдаг. Энэ тогтоолын нэгдүгээр хавсралт батлагдсан. Улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглох бүлэг барааны жагсаалтын гурав дахь хэсгээс УИХ-ын 2006 оны тогтоолын хавсралтад өөрчлөлт оруулах тухай 92 дугаар тогтоолын бүтээгдэхүүн гэсэн үгийг хассан хэсгийг дээрх төсөлд тусгагдсан байсныг нэмж оруулахгүй байя гэсэн саналыг Гаалийн байгууллагаас гаргасан байдаг.

Мөн энэ тогтоолд автомашины нүүрсэн яндан, нүүрсэн яндангийн хаягдал гэж нэмэлтээр оруулах хэсэг дээр автомашины нүүрсэн яндан, нүүрсэн яндангийн катализатор, тэдгээрийн хаягдал гэж өөрчилж оруулъя гэдэг саналыг Гаалийн ерөнхий газраас гаргаад чиг үүргийнхээ хүрээнд Сангийн яам руу өнгөрсөн тавдугаар сард хүргүүлсэн юм билээ. Харамсалтай нь Сангийн яам одоо хүртэл хариу өгөөгүй байна.

Хэдийгээр хилээр гаргахыг хориглох барааны жагсаалтад одоогоор ороогүй байгаа ч Ажлын хэсгээс түр түдгэлзүүлэх арга хэмжээг аваад байгаа. Өөрөөр хэлбэл, нүүрсэн янданг улсын хилээр гаргахгүй байгаа гэсэн үг. Цаашдаа энэ хууль эрх зүйн орчныг тодорхой болгож, улсын хилээр гаргахыг хориглох ёстой. Бид ч энэ хүртэл ажиллана.

-Нүүрсэн яндантай байгаа үгүйг мэдэх гол хүмүүс бол оношилгооны төвүүд байдаг. Гэвч тэд ажиллаж чадахгүй байгаа учраас та бүхний нэг удаагийн шалгалтаар 2000 гаруй машин агаарт хорт бодис ялгаруулсаар байна. Энэ тал дээр ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Тантай санал нэг байна. Гол хяналт тавих ёстой газар нь АТҮТ-ийн техник хяналтын оношилгооны төвүүд. Үүн дээр маш сайн хяналт тавьж ажиллах ёстой. Зам дээр зогсож байгаа тээврийн хяналтын байцаагч, замын цагдаа нар машины доогуур ороод нүүрсэн яндан байгаа үгүйг хэлэх боломжгүй. Бид ч үүн дээр гол анхаарлаа тавьж байгаа.

Нөгөө талаас хяналт шалгалтын ажлыг сайн явуулъя гэж ярилцаж байна. Иргэддээ бас сурталчилж ойлгуулах таниулах арга хэмжээг авах ёстой. Нүүрсэн яндангүй машин та биднийг, үр хүүхдүүдийг маань хордуулж байгаа. Болохгүй шүү гэдэг ойлголтыг иргэддээ сайн өгөх ёстой юм. Магадгүй тэд мэдээлэл дутмаг учраас санаатай, санамсаргүй худалдах асуудлууд байна.

-Танай ажлын хэсэгт эрүүл мэндийн байгууллага орж байгаа юу. Энэ асуудал дээр эрүүл мэндийн чиглэлийн нарийн судалгаа яригдах ёстой байх?

-Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнтэй хамтран ажиллаж байгаа. Нүүрсэн яндангүй автомашинаас ялгарч байгаа утаа нь хүний эрүүл мэндийг яаж хордуулж байгаа талаар нарийвчилсан судалгааг хийхээр ажиллаж байна.

Түүнээс гадна манай хорооноос ЦЕГ, Тээврийн цагдаагийн албанд хандаад байгаа. Дээр дурдсан нүүрсэн яндангүй 2446 автомашины эзэмшигчийн хаяг, нэр, машины марк дугаартай нь бид Тээврийн цагдаагийн алба руу алдбан тоотоор хүргүүлчихсэн. Эдгээр тээврийн хэрэгслийг хотын хөдөлгөөнд оролцуулахгүй байх арга хэмжээг авахыг хүссэн байгаа.

Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооноос үүний хажуугаар хяналт шалгалтын ажлыг үргэлжлүүлсээр байна. Хөдөлгөөнт хяналт шалгалтын постуудыг ажиллуулж байна. Дээр нь Улаанбаатар хот руу орж гарч байгаа төв замууд дээр шалгалт хийж, өнөөдрийн /өчигдөр/ байдлаар 1032 тээврийн хэрэгслийг шалгаж 600-гийнх нь гэрчилгээг хурааж авсан. Тэд бүгд стандартаас давсан утаа ялгаруулж байгаа тээврийн хэрэгслүүд гэсэн үг. 8.1 сая төгрөгийн торгууль оногдуулсан. Долоон аж ахуйн нэгжид техникийн бүрэн бүтэн байдал хангаж ажиллах талаар албан шаардлага хүргүүлсэн. Нийслэлийн нийтийн тээвэрт явж байгаа 1228 автобусыг ээлжит оношилгоонд нь яаралтай оруулж, шаардлага хангахгүй байгаа 87 тээврийн хэрэгслийн засвар үйлчилгээг хийлгүүлэх ажлыг эхлүүлээд явж байна.

-Нүүрсэн яндангүй машинаас ялгарч байгаа утаанд хар тугалга агуулагдаж байгаа. Хар тугалга хүний сэтгэцэд нөлөөлдөг. Цаашлаад бусад эд эрхтэнг ноцтой гэмтээдэг гэдэг. АНУ-д хар тугалгатай холбоотой нийгмийн ноцтой том кейс байдаг юм билээ. Нэг үе нийгэм нь маш эмх замбараагүй болж, дэлхийг цочроосон гэмт хэргүүд үйлдэгдэх болсон. Судлаачид судалж үзээд хар тугалгатай холбож тайлбарласан. Тиймээс бензин шатахууны чанарыг сайжруулж нийгмийн энэ асуудлаа цэгцэлсэн гэдэг. Өнөөдөр ч манайд ийм байж болзошгүй байна шүү дээ…?

-Ажлын хэсэг дээр ийм зүйл яригдсан. Улаанбаатар хотын агаарын чанарыг сайжруулах бүсэд “Евро 5” шатахууныг хэрэглүүлье гэдэг санал санаачилга гарч байгаа. Энэ асуудлаар манайх Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамтай нэлээд сайн ойлголцон ажиллаж байгаа. Одоо манайд дийлэнх хэрэглэж байгаа “Евро 2” шатахуун бол өндөр насжилттай мотортой тээврийн хэрэгсэлд ашиглахаар агаарт ялгаруулах хорт бодисын хэмжээ маш өндөр байгаа. Энэ чинь нөгөө бидний сэтгэцэд нөлөөлдөг хорт бодисуудын нэгдэл. Үүнийг багасгах зорилгоор “Евро 5” шатахууныг Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол сайжруулах бүсэд хэрэглүүлье. Үнийн хувьд “Евро 2”-ын үнэтэй дүйцэхүйц байхаар татварын бодлогоор улс дэмжих ёстой гэдэг асуудлыг бид хөндөж тавьж байгаа. Энэ асуудал шийдэгдэх байх.

Нэг судалгаа сонирхуулж хэлье. Агаарын бохирдолд автомашины утаа яаж нөлөөлж байгаа талаар хамгийн сүүлд 2018 онд “ЖАЙКА” судалгаа хийсэн байдаг. Тэр судалгаагаар Улаанбаатарын агаарын чанарт нөлөөлж байгаа хүчин зүйлүүдийн 10 хувийг автомашины утаа эзэлж байна гэж гарсан. Түүнээс хойш ямар ч судалгаа хийгдээгүй. Нөхцөл байдал ч улам дордсон. Одоо бол автомашины утаа 20-25 хувийг эзлэх магадлалтай гэж үзэж байгаа. Оны төгсгөлөөс энэ талаарх нарийн судалгааг эхлүүлэхээр ажиллаж байна.

Дизель түлш тасраад сар дамналаа. Өнгөрсөн сарын дундаас нийслэл болон орон нутгаар дизель түлш хомсдож эхэлсэн. Нефть импортлогч компаниуд энэ хомсдол нь түр зуурынх, хэд хоногоос хэвийн болно гэсэн жижүүрийн үгтэй угтаж байв.

Тэгвэл арванхоёрдугаар сар гарахад нөхцөл байдал улам хүндэрлээ. Өчигдрийн байдлаар Улаанбаатар хотод гэхэд дизель түлш олгож байгаа ШТС алга байв. “Магнай трейд” компанид аль өнгөрсөн сараас дизель түлш тасарсан байсан. Тэр хэвээрээ, түгээгчид дизель түлш авахаар ирсэн жолооч нарыг буцаасан хэвээр. “Сод Монгол” ШТС жижиглэнгээр худалдаалахгүй, гэрээт байгууллагууддаа квоттой олгож байсан бол саяхнаас бүрмөсөн тасарчээ. Түгээгчид нь “Дизель түлш хэзээ ирэх нь тодорхойгүй байна” гэж байлаа.

“Шунхлай” ШТС-ууд ч ялгаагүй байна. “Өнгөрсөн долоо хоногоос тасарсан. Хэд хоногоос ирэх сурагтай. Баталгаатай хэлж чадахгүй” гэсэн тайлбарыг хэлж байсан юм. Гандангийн дэнж дээрх “Петровис”-д дизель түлш бас л алга. Түгээгч нь “Манай салбарын дизель түлш дууссан. Өөр салбаруудаар байгаа байх” гэх. Өнгөрсөн удаагийн сурвалжилгын үеэр “Тэс петролиум” дизель түлш чөлөөтэй худалдаалж байсан бол бас л тасарчээ. Жижиг компаниудад ч түгээлт алга. Нэг ёсондоо Улаанбаатар хотын хувьд ШТС-ууд дизель түлш худалдаалахгүй байна. Нөөц байхгүй, хэзээ түлш ирэх тухай ч тодорхой мэдээлэл байхгүй байна. Харин эсрэгээр нь фэйсбүүк сүлжээнд шагийн худалдаа гаарч байна. ШТС-уудаар литр тутам нь 3850 төгрөгөөр хулдалдаалагдаж байсан дизель түлшийг ченжүүд 4500 төгрөгөөр зарж байна.

ШТС-уудаар худалдаалахгүй байгаа учраас хот доторх дизель түлш хэрэглэдэг жолооч нар ченжүүдээс авахаас аргагүй болжээ. Гэвч гар дээрээс худалдаалж байгаа дизель түлш өндөр үнэтэйгээс гадна чанарын асуудал хөндөгдөж эхэлжээ. Шагийн түлш аваад хөдөө орон нутаг руу гарсан хүнд даацын машинууд замдаа зогссон талаар гомдол олон байна. Энэ талаар жолооч Г.Доржсүрэн “Хувь хүнээс түлш авсан юм. Хүнд даацын 35 машин өвлийн хүйтэнд тээвэрт гараад гацчихлаа. Худалдаж авсан дизель түлшээ хийсэн. Огт асахгүй байна. Хаана хандаж яаж асаахаа мэдэхгүй юм. Ченжүүд хүний амь амьдралыг бодмоор юм” хэмээж бухимдаж байв. Түүнчлэн хот хооронд тээвэр хийдэг жолооч Ч.Эрдэнэжаргал “Дизель түлш маш ховор байна. Уг нь нөөц байгаа боловч зохиомлоор хомсдол үүсгээд байгаа болов уу гэж хардаж байна. Учир нь шагчдад дизель түлш хэдэн зуун тонноор нь байна шүү дээ. Дизель түлш бол бензиний хажууд стратегийн ач холбогдолтой бүтээгдэхүүн. Хөдөө аж ахуйн бүх техник тоног төхөөрөмж, улс болоод хот хоорондын бүх тээвэр ложистик, үйлдвэрлэлийн зарим салбар уул уурхайн бүтээгдэхүүн, цахилгаан дулаан бүгд дизель түлштэй хамаатай. Бензин бол яахав. Олдохгүй бол автобус, вагон гээд зөндөө сонголт байна. Ер нь төр дизель түлшээ хянаж чадвал суурь үнэ 20 орчим хувиар буурах юм шүү дээ. Гэтэл дизель түлш хомсдоод шагийн гарт орсон нь улс төрийн зорилготой болов уу гэж дагуу харддаг байна” гэж байв. Тэгвэл хамгийн ноцтой нь уул уурхайн компаниуд дизель түлшний хомсдолд оржээ.

“Эрдэнэс Таван толгой”-н уурхайгаас Цагаан хад руу нүүрс тээвэр хийдэг нэгэн компанийн захирлаас цөөн хэдэн асуултад хариулт авсан юм.

-Орон нутгаар түлш хомсдоод байна гэсэн. Нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Шатахууны олдоц маш муу байна. Үнэ хөлс нь хамаа алга, олдож л байвал авмаар байна.

-Үнэ ханш хэр байх юм?

-Литр нь 5000 болсон шүү дээ. 5000-аараа олдож байгаа нь ч муу байна. Өмнө нь бид 3730 төгрөгөөр авдаг байсан. Дараа нь лирт тутам нь 3830, 3980, 4050 гээд өссөөр 5000 болоод байна.

-Түлш тасраад байгаа шалтгааныг юу гэх юм бэ?

-“Цаанаасаа ирэхгүй байна” гэдэг л тайлбар хэлэхээс өөр юм алга. Гэтэл Уул уурхайн сайд Ж.Ганбаатар хэвлэл мэдээллээр дизель түлш хэвийн байгаа гэж яриад байх юм. Үнэхээр гайхаж байна. Тэр хүн хөрсөн дээрээ бууж, нөхцөл байдлаа хараасай. Гаднаас мөнгө оруулж ирдэг ганц салбар уул уурхай зогсох нь байна шүү дээ.

Нэг удаадаа манайх найман тонн түлш хэрэглэдэг. Нэг дор ингэж олж авч чадахгүй байгаа учраас тээврээ бүрэн хүчин чадлаараа хийж чадахгүй байна. Энэ бол аж ахуйн нэгжид ч, улс оронд ч маш хохиролтой явдал. Одоо манай машинууд түлшгүй зогсож байна. Жолооч нар ч хэцүү байдалд орчихлоо. Жолоочоо буцаачихаар машин хөлдөх эрсдэлтэй учраас ч аль аль нь гацчихсан байна. Манайх шиг маш олон компани байгаа. Уул уурхайнхан нийтээрээ л ийм нөхцөл байдалтай байна гэв.