Author: Мөнх-Эрдэнэ Ууган-Эрдэнэ

Баянзүрх дүүргийн наймдугаар хороон дахь “Баянзүрх” хотхоны зүүн талд үйлдвэрлэл үйлчилгээ болон орон сууцны зориулалт бүхий найман давхар барилга барих зөвшөөрлийг Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газраас “Акватик” компанийн захирал Д.Номондалайд өнгөрөгч наймдугаар сарын 18-нд олгожээ. Ийн зөвшөөрлөө авсан даруйдаа Д.Номондалай “Ий Би Си” компаниар барилгаа бариулах гэсэн боловч Баянзүрх хотхоны 109, 110 дугаар байрны оршин суугчид “Манай байрнаас хэдхэн арван метрийн зайд, нар хааж барилга бариулахыг зөвшөөрөхгүй. Тэгээд ч орон сууцны ойр орчимд барилга барих гэж байгаа бол хамгийн түрүүнд оршин суугчдаас нь зөвшөөрөл авсан байх ёстой. Биднээс зөвшөөрөл авах нь бүү хэл ийм барилга барих гэж байгаагаа ч дуулгаагүй” хэмээн эсэргүүцлээ илэрхийлжээ. “Ий Би Си” компани барилгын талбайд экскаватор, ковш болон бетон, арматур зэрэг барилгын материалаа оруулах гэсэн боловч оршин суугчид удаа дараа замыг нь хааж, дотогш нэвтрүүлгээгүй аж. Харин өнгөрөгч бямба гаригийн үүрийн 03 цагийн орчимд экскаватор, ковш зэрэг техникээ барилгын талбайд оруулан, маргаашнаас нь буюу ням гаригаас эхлэн газар шорооны ажлаа эхлүүлжээ. Энэ үеэр “Баянзүрх” хотхоны “Гандирс” СӨХ-ны ажилтнууд, зарим оршин суугчдын хамт урьдын адил эсэргүүцлээ илэрхийлэн, барилгын талбай руу орох хаалгыг нь таглан жагсчээ. Тэгтэл хэсэг залуус гарч ирэн, хүч хэрэглэн тэднийг замаас холдуулж, арматур төмрөө барилгын талбай руу нэвтрүүлжээ. Тус үйл явдлын талаарх зураг, бичлэг аль хэдийн цахим ертөнцөд тавигдан, багагүй шуугиан дэгдээсэн билээ.

Ийнхүү болсон үйл явдлын талаар тодруулахаар “Баянзүрх” хотхонд өнгөрсөн мягмар гаригт очсон юм. Хотхонтой залгаа зүүн урдхан талд нь байрлах “Тэнгэр” группын гаднах автомашины зогсоолыг таглан хашаа хатгаж, барилга барих талбай руугаа зам татжээ. Уг талбайг өмнө нь “Гэр тэрэг” хэмээх компани эзэмшдэг байсан бөгөөд дотроо ганц монгол гэр, хуучны намхан, жижиг барилгаас өөр обьект байгаагүй гэнэ. Харин биднийг очих үед хашаалсан талбайнхаа зүүн талд нь барилгынхаа суурийг цутгачихсан байсан бөгөөд урдхан талд нь арматур төмөр өрөөтэй байлаа. Нийтдээ 1300 м.кв талбайн 300 м.кв-т нь барилга барих бол үлдсэн газрыг нь хүүхдийн талбай, ногоон байгууламж болгон тохижуулах гэнэ. Хашаан дотор бага оврын ачааны болон суудлын тэрэгнээс өөр машин механизм харагдсангүй. Арав гаруй барилгын ажилчид сүүдэр бараадан сууцгааж байсан юм. Тэд “Ном журмынх нь дагуу бүх зөвшөөрлөө холбогдох газруудаас нь авчихаад байхад хажуу байрны оршин суугчид яагаад эсэргүүцээд байгааг ойлгохгүй юм. Тэднээс болж бид хугацаа алдаад, хий дэмий сууцгааж байна” гэцгээж байв. Ийн барилга барихаар цутгасан суурины ардхан талд буюу гурав дөрөвхөн алхмын ард “Жикст” компанийн захиалгаар босч буй хоёр ч барилгын ажил ид явагдаж байсан бол зүүн талд нь алд гаруйнхны зайд Батлан хамгаалах яамны ажилчдын байр харагдаж байлаа. “Жикст” компанийн захиалгаар босч буй барилгуудын нэг нь ес дэхь, нөгөө нь зургаа дахь давхартаа орчихож. Баянзүрх хотхоны оршин суугчдын хэлж байгаагаар дээрх хоёр барилга нь тус бүр 12 давхар бөгөөд барилгын ажлыг хоёрдугаар давхартаа явж байхад нь өнгөрөгч хавар мэргэжлийн хяналтын газраас зогсоосон байна. Гэсэн хэдий ч наадмын үеэр дахин барилгын ажлаа эхлүүлж, өнөөдөр зургаа, есөн давхар хүртэл нь барьчихсан гэнэ.

“Баянзүрх” хотхоны оршин суугчдаас зөвшөөрөл авалгүйгээр барилгын ажлаа эхлүүлсэн гэв

“Гандирс” СӨХ-ны гүйцэтгэх захирал И.Баярмаа “Манай хотхоны зүүн талын “Гэр тэрэг” хэмээх компанийн эзэмшлийн бараг хоосон хашаа байсан. Дотор нь хуучны ганц байшин, гэр л байсан. Тус газрыг “Акватик” компанийн захирал Д.Номондалай эзэмшдэг байсан юм билээ. Ингээд тэрээр тус газар дээрээ үйлдвэрлэл үйлчилгээ, орон сууцны зориулалт бүхий найман давхар барилга барихаар хоёр жилийн өмнөөс хөөцөлдөж эхэлсэн. Манай хотхоны, тэр дундаа 109, 110 дугаар байрны оршин суугчдын дэмжлэгийг авах гэсэн юм гэж надтай өнгөрсөн жил уулзаж байсан. Тэгэхэд нь надаас биш, цонхыг нь халхлах гээд байгаа 240 өрхөөсөө зөвшөөрлөө ав гэж хэлсэн. Түүнээс биш би тэдгээр өрхийг төлөөлөхгүй гэдгээ хэлээд гаргасан. Ингээд 2014 оны тавдугаар сард “Гэр тэрэг” компанийн хуучин хашаанд найман давхар үйлдвэрлэл үйлчилгээ бүхий орон сууцны барилга барихыг зөвшөөрч байгаа эсэхийг оршин суугчдаас асуусан самбар хэдхэн хоног босгочихоод, буулгаад авчихсан. Оршин суугчдын багагүй хэсэг нь амралт зугаалгаар хөдөө орон нутаг руу явж, зарим нь зусландаа гарчихсан байсан учраас самбар босгосныг мэдээгүй. Самбар босгосныг дийлэнх оршин суугчид харсан. Тэд бүгд барилга бариулахыг эсэргүүцэж байгаагаа надаар дамжуулан Д.Номондалайд уламжилсан. Өөрөөр хэлбэл хотхоныхоо дөрвөн мянган иргэнийг төлөөлж, эсэргүүцэж байгаагаа би утсаар холбогдож хэлсэн. Тэгээд л алга болчихсон байж байгаад саяхан гарч ирээд, шууд барилгаа барина гэж хүч түрэмгийлэх болсон. Зүй нь орон сууцтай зэрэгцүүлээд барилга барих гэж байгаа бол оршин суугчдаас нь зөвшөөрөл авах ёстой. Бид зөвшөөрөөгүй, зарим нь бүр мэдээ ч үгүй байхад зөвшөөрлөө ном журмынх нь дагуу авсан, барилгын ажлаа эхлүүлье гээд зүтгээд байгааг ойлгохгүй байна. Манай 109, 110 дугаар байрны нарыг халхлаад барилга барьчихаар оршин суугчдын тав тух алдагдахаас гадна үл хөдлөх хөрөнгийнх нь үнэлгээ эрс буурна. Хэдхэн сарын өмнөөс байраа зарах гээд телевизээр зарлуулахад хүмүүс ирж үзээд ганц хоёрхон сая төгрөгөөр хямдруулчихаач гэж гуйдаг байсан бол одоо хажууханд нь барилгын суурь цутгасныг хараад орж үзэх ч үгүй байна” гэсэн юм. Мөн тэрээр “Ойр хавийн оршин суугчдаас нь зөвшөөрөл авах талаарх Засаг даргын захирамжийг биелүүлдэггүй юм аа гэхэд өөрсдийн эзэмшлийн талбайд барилга барьж, орж гарцаа шийдэх ёстой. Гэтэл одоогийн барилгын талбай руугаа нэвтрээд байгаа гарц чинь “Тэнгэр” группын эзэмшлийн талбай. Барилга баригдаад дуусахад энэ гарц хаагдана. Тэр үед өмнө нь зорчиж байсан зүүн талынхаа хаалгыг нээнэ гэсэн. Энэ тохиолдолд автомашинтай гарч орохдоо зайлшгүй манай хотхоноор дамжина. Манай хотхоны оршин суугчид үүнийг зөвшөөрөхгүй байгаагаас гадна өөрсдийнх нь эрх ашиг хэрхэн хөндөгдөж байгаа тухайгаа өнгөрөгч гуравдугаар сард НЕТГ, Засаг дарга Э.Бат-Үүл, НМХГ-т хүсэлт хүргүүлсэн. НЕТГ-аас гуравдугаар сарын 26-нд энэ газарт барилга барих зөвшөөрөл олгоогүй гэдгийг албан ёсоор мэдэгдсэн. НМХГ-аас барилгын ажил эхэлсэн тохиолдолд зохих журам, дүрмийг барьж ажиллаж байна уу гэдэгт анхаарахаас бус зөвшөөрөл хууль ёсны дагуу олгогдсон эсэхийг хянахгүй гэдэг хариу ирсэн. Засаг дарга Э.Бат-Үүлээс хариу ирээгүй. Ингэсээр байтал наймдугаар сарын 18-нд барилга эхлүүлэх зөвшөөрөл олгочихсон байгааг үнэхээр гайхаж байна. Өөрөөр хэлбэл орох, гарах гарцыг нь шийдээгүй байж НЕТГ-аас зөвшөөрөл өгчихсөн байна шүү дээ” гэсэн юм.

Баянзүрх” хотхоны оршин суугчид наймдугаар сарын 28-нд буюу өнгөрсөн баасан гаригт СӨХ-ны хурал зохион байгуулжээ. Хурлын үеэр Д.Номондалайн захиалсан барилгыг бариулахгүйн төлөө тууштай тэмцэнэ гэдгээ иргэд илэрхийлэн, оршин суугчид дундаас 10 хүний бүрэлдэхүүнтэй түр хороо байгуулжээ. Тус хорооны дарга С.Мөнхбаатар “Энэ барилгын ажил наймдугаар сарын дунд үеэс эхэлсэн. Манай хотхоны замаар дамжин, барилгын талбай руугаа нэвтрэх гэсэн машин техник, барилгын материал ачсан ачааны машин зэргийг тухайн бүрт нь зогсоож байсан. Тэгтэл “Тэнгэр” группын захиргаанаас зөвшөөрөл авч, хажуугийнх нь талбайгаар барилгын талбай руугаа нэвтрэхээр болсон байгаа юм. Энэ гарцыг хэсэг хугацаанд ашиглачихаад дараа нь манай хотхоны тал руу гаргасан замаараа зорчих учраас бид үүнийг эсэргүүцэн зогссон. Гэтэл өнгөрсөн бямба гаригийн үүрийн 03 цагт экскаватор, ковш нь дайрч орж ирсэн. Замыг нь хааж зогссон манай нэг оршин суугчийн “Тоёота Клүгэр” машиныг түрэхийг оролдож, сэвтүүлчихсэн. Тэгээд маргааш нь буюу ням гаригт сууриа цутгачихсан. Хамгаалалтын албаны бололтой энгийн хувцас өмссөн хэдэн арван булиа залуусыг эгнүүлэн зогсоож, биднийг хориулж байгаад л арматураа оруулсан. Тэдгээр залуус нь иргэдийг тал тал тийш нь авч шидээд, их бүдүүлэг аашилсан. Тэдэн дунд би явж байсан. Миний ууц нурууны хууч өвчин үүнээс болж сэдэрсэн учраас өвчин намдаах эм давхарлаж уугаад л сууж байна. Манай СӨХ-ны дарга газарт унаад, толгойн ар хэсэг нь хавдчихсан. Өмнө нь НМХГ-ын байцаагч газар дээр нь ирээд барилгын ажлаа эхлэхээс өмнө хашаагаа босгох үүрэг өгсөн. Тэгсээр атал хашаагаа гүйцээж бариагүй хэрнээ суурийн нүхээ ухаад эхэлчихсэн. Өнөөдөр (уржигдар) нимгэн төмрөөр хашаа босгосон харагдаж байна. Тэрнийгээ дагуулаад бетонон хашаа босгох гээд хашлагыг нь хийчихээд, өнөөдрийг хүртэл цутгалтаа хийж эхлээгүй л байгаа байхгүй юу” гэсэн юм.

Д.Номондалай барилга барих бүх зөвшөөрлөө ном журмынх нь дагуу авсан гэв

Харин “Акватик” компанийн захирал Д.Номуундалай “Бид барилга барих зөвшөөрлөө бүгдийг нь ном журмынх нь дагуу авахын тулд сүүлийн хоёр жил гаруй хөөцөлдсөн” гээд бидэнд барилга эхлүүлэх, үргэлжлүүлэх зөвшөөрөл, архитектур төлөвлөлтийн даалгавар, газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ, Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ, Улаанбаатар дулааны сүлжээ компани болон УСУГ-ын удирдах албан тушаалтны зөвшөөрөл бүхий техникийн нөхцөл, БХБЯ-ны Барилгын хөгжлийн төвийн зураг төслийн ерөнхий дүгнэлт зэрэг холбогдох баримт бичгийг үзүүлсэн юм. Мөн тэрээр “Тэнгэр группын хашаагаар бид арванхоёрдугаар сар хүртэл нэвтэрнэ. Үүний дараа машины зогсоолын талбайг нь чөлөөлж өгөх учраас зүүн талынхаа хаалгаар буюу “Баянзүрх” хотхоноор дамжин гарч орох юм. Гэтэл “Баянзүрх” хотхоныхон гаднах талбайгаа өөрсдийн эзэмшлийн мэт аашилж, түүгээр биднийг нэвтрүүлэхгүй гээд байгаа нь учир дутагдалтай. Яагаад гэвэл Нийслэлийн өмчийн харилцааны газраас манай барилгын орц гарцыг баруун талдаа буюу “Баянзүрх” хотхоны гаднах талбайгаар дамжиж байхаар кадастрын зурагт тусгагдсан болохыг баталгаажуулж өгсөн. Өөрөөр хэлбэл хотхоны эзэмшил газар нь зөвхөн барилгуудын сууриудаар кадастрын мэдээллийн санд бүртгэгдсэн учраас Баянзүрх хотхоны гаднах талбай нийтийн эзэмшлийнх гэсэн үг. Тиймээс бид үүгээр чөлөөтэй нэвтэрч болно. Нийтийн эзэмшлийн талбайгаар зорчих гэж байхад өөрийнх нь эзэмшил мэтээр аашилж, барилгын ажлыг зогсоочихоод байна. Бид хэдхэн хоног барилгын ажил зогсоход зургаагаас долоон сая төгрөгийн хохирол амслаа. Хохирлоо энэ бүх эсэргүүцлийн хууль бус ажиллагааг толгойлж байгаа нэр бүхий гурван хүнээс нэхэмжилнэ. Бүх зөвшөөрлийг нь авчихсан учраас НМХГ, НЕТГ, НӨХГ зэрэг байгууллагаас ямар нэгэн албан ёсны хориг саад тавиагүй. Машин тэрэг оруулахгүй гээд зам хаагаад суулт хийчихээр цагдаа дуудсан ч тараах эрхгүй учраас ажлаа эхлүүлж чадахгүй байсаар байна. Найман давхар барилгын нэгээс зургаан давхарт цэвэр ус, оффисын зориулалт бүхий хөшиг зэрэг манай компанийн жижиг дунд үйлдвэрлэл явагдах бол долоо, найман давхарт нь үйлдвэрийн ажилдын орон сууц байх юм. Жижиг дунд үйлдвэрлэл учраас хэт их чимээ шуугиан гаргаж, орчин тойрноо бохирдуулаад байхгүй. Мөн бусад ЖДҮ эрхлэгч нарт талбай түрээслүүлнэ” гэсэн юм.

Хүнс хөдөө аж ахуйн яам болон Аж үйлдвэрийн яамнаас Япон улсын Шизүока мужтай хамтарсан “Бизнес форум”-ыг өчигдөр зохион байгууллаа. Энэхүү бизнес уулзалтад Японы Шизүока мужийн гадаад худалдаа хөрөнгө оруулалт, хүнсний болон газар тариалангийн тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэл, хог хаягдлын боловсруулалт, цахилгаан эрчим хүч, өндөр настны асрамжийн үйлчилгээ, шашны эд зүйлийн худалдаа зэрэг чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 20-иод аж ахуйн нэгж оролцсон бөгөөд тэдэнтэй ижил төстэй үйл ажиллагаа явуулдаг Монголын компаниудын төлөөллийг хүлээн авч уулзсан юм. Тус “Бизнес форум” ижил төстэй бусад уулзалтуудаас илүү өвөрмөц, үр дүнтэй болсон гэдгийг онцлох нь зүйтэй.

Тусгайлан зассан танхимд хоёр орны хэдхэн дарга нар суучихаад, өөдөөс нь харан суух Монголын бизнес эрхлэгчдэд баахан хууль дүрэм, стандарт ярьж, болж бүтэхгүйн саад тотгорыг тоочиж байгаа болов уу гэсэн бодол тээсээр ХХААЯ ортол тэс өөр дүр зураг угтлаа. Томоо гэгчийн танхимд 10 гаруй ширээг дугариг хэлбэрийн болгож засаад, ард нь Шизүока мужийн аж ахуйн нэгжүүдийн захирал, дэд захирал, менежер дарга нар өөрсдийн орчуулагчийн хамт суужээ. Харин Монголын компаниудын төлөөлөл тэдний өөдөөс харж сууж байгаад зөвлөгөө авч, бүтээгдэхүүнээ Японд экспортлох эсвэл хамтарч ажиллах гарц эрэлхийлэхийн сацуу зарим нь хөрөнгө оруулалт татах сонирхолтой байгаагаа дуулгаж байгаа харагдлаа. Зөвлөгөө авахаар суусан хүний ард, ширээ болгоны өмнө хамгийн багадаа дөрвөөс таван хүн дугаарлан зогсож байгаа харагдлаа. Тэд бүгд өөрсдийн үүсгэн байгуулсан компанийнхаа цаашдын үйл ажиллагааг өргөтгөх, гадаад харилцаагаа тогтворжуулах, Японд бүтээгдэхүүнээ экспортлох хүсэл сонирхолтой хүмүүс байлаа. Тэдэн дотроос хог хаягдал дахин боловсруулах, хүнсний бүтээгдэхүүний борлуулалт, түгээлт болон газар тариалангийн тоног төхөөрөмжийн үйлдвэрлэл худалдааг иргэд түлхүү сонирхож байлаа.

Японы “Well be food system” бол хүнсний бүтээгдэхүүний олон улс дамнасан борлуулалт, түгээлтийг хариуцан ажилладаг олон жилийн туршлагатай компани аж. Тус компанийн ерөнхий захирал Фүрүтани Хироёши “Хөвсгөл-Их тайга” компанийн гүйцэтгэх захирал Ц.Амгаланхүү нар уулзалдаж байхтай таарав. “Хөвсгөл-Их тайга” компани 1995 оноос тасралтгүй үйл ажиллагаагаа явуулсаар ирсэн бөгөөд энэ хугацаанд дугуй булантай ногоон цайнаас өгсүүлээд бөөр, элэг, зүрх зэрэг эрхтний үйл ажиллагааг дэмжих цай, халгайны зутан шөл, хар ямааны бэлдмэл, савласан аарц, чацарганы сироп, даршилсан жимс, үсний лосьон зэрэг 40 гаруй нэр төрлийн өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг болжээ. “Хөвсгөл-Их тайга” компанийнхан өөрсдийн бүтээгдэхүүнийг Япон руу экспортлох боломжийг эрэлхийлэн энд иржээ. “Хөвсгөл-Их тайга” компанийн гүйцэтгэх захирал Ц.Амгаланхүү “Манай бүтээгдэхүүнүүд цэвэр байгалийн гаралтай, чанартай учраас Япон руу гаргасан тохиолдолд богино хугацаанд үйлчлүүлэгчидтэй болж чадна гэдэгт итгэлтэй байна. Австрали, Америк зэрэг орон руу хувь хүмүүс өөрсдөө болон ойр дотныхондоо хэрэглүүлэхээр бага хэмжээгээр авч явдаг. Тэд үнэхээр ам сайтай байгаа. Гагцхүү хэрхэн яаж албан ёсоор экспортлох тал дээр танай компаниас зөвлөгөө авах гэсэн юм” гэвэл “Well be food system” компанийн захирал Фүрүтани Хироёшиго “Монголын хүнсний үйлдвэрлэгч нарын бүтээгдэхүүнийг цэвэр байгалийн гаралтай гэдгийг аль эртнээс мэднэ. Тиймээс Японд гаргасан тохиолдолд дорхноо худалдан авагчтай болчихно гэдэгтэй би ч гэсэн санал нэгдэж байна. Хамгийн гол нь байгалийн гаралтай органик чанарыг нь олон улсын лабораториос баталгаажуулсан байх шаардлагатай. Монголд одоогоор олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх хүнсний шинжилгээ хийгддэггүй учраас бүтээгдэхүүний дээжийг Японд шинжлүүлж болно. Үүнд чамгүй мөнгө зарцуулагдах учраас өөр арга сүвэгчлэх хэрэгтэй. Байнга холбоотой байж, та бүхэн эндээ олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн шинжилгээг хаана хэрхэн хямдаар өгч болохыг судал, бид тэнд танай хүнсний бүтээгдэхүүний дээжийг зардал багатайгаар шинжлэх арга замыг олохыг хичээе” хэмээн нэрийн хуудсаа солилцлоо.

Тэдний хажууханд Японы үйлдвэрийн хог хаягдал цэвэрлэгээний компанийн менежер Нитоү Ёшихидэ “Маргад эрхи” компанийн захирал Л.Батжаргалтай уулзаж байлаа. “Маргад эрхи” компани хаягдал шил боловсруулж, эцсийн бүтээгдэхүүн хийдэг бөгөөд өдгөө тоног төхөөрөмжөө суурилуулаад, 100 мянган тонн түүхий эд цуглуулчихсан байгаагаа дуулгасан юм. Ийн үйлдвэрлэлээ эхлүүлэх гэтэл эргэлтийн хөрөнгөгүй болчихсон аж. Учир нь тэдний үйлдвэрлэсэн замын бордиур зарагдахгүй байгаа гэнэ. Чанарын хувьд экспортын бүтээгдэхүүнээс хол илүү ч санхүүгийн хямралаас үүдэн замын ажил удаашрах болжээ. Хэрэгжиж буй ганц нэгхэн замын төсөлд бордиураа борлуулах гэтэл аль хэдийн хятадын компанитай гэрээ хийчихсэн эсвэл хэтэрхий бага үнэ санал болгодог байна. Тэгэхээр нь цэцгийн сав, дурсгалын хөшөө зэргийг дан ганц шил гэлтгүй өөр бусад төрлийн хаягдал ашиглан хийжээ. Гэсэн хэдий ч борлуулалт тааруу байгаа гэнэ. Иймээс Л.Батжаргал шинэ технологи судлахаар өнгөрсөн жил Японд очжээ. Тэнд хаягдал шилийг боловсруулаад замын бордиур, асфальт доогуур дэвсдэг чийг нэвтрүүлдэггүй хавтангаас гадна хөрсний чийгийг хэвийн түвшинд тогтоон барих тусгай нунтаг бодис хүртэл гаргаж авах технологийг судлаад иржээ. Үүнийг эх орондоо нэвтрүүлэх гэтэл гурван сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлага­тай байгааг тэрээр учирлав. Тэрээр “Хятад, Орост ч нэвтрээгүй тус технологийг эх орондоо оруулаад ирэх юм бол газар тариалангийн салбарт асар дөхөмтэй. Хаягдал шил болон бусад материал ашиглан дээрх нунтаг бодисыг гаргаж авах юм. Ингээд тариалангийн талбайд цацсан тохиолдолд үер болоход тариа урсахгүй, ган болоход хуурайшиж үхжихгүй. Өөрөөр хэлбэл их хэмжээний бороо орвол энэ бодис усыг өөртөө шингээнэ. Хурц нар гарсан үед өөртөө шингээсэн чийгээ газарт унагана. Хэрэв энэ технологи үнэхээр үр ашигтай нь батлагдвал төрөөс уг төслийн санхүүжилтийн хөрөнгийн 70 хувийг буцаан олгоно гэсэн. Түүнээс биш шууд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлнэ гээгүй. Ингээд л эргэлтийн хөрөнгөгүй гацчихаад байна. Ашиглаагүй тоног төхөөрөмж, хэрэглээгүй 100 мянга гаруй түүхий эд л хашаанд хэвтэж байна” гэсэн юм. Харин Нитоү Ёшихидэ “Монголд төр, худалдан авагч, үйлдвэрлэгч гэсэн гурвалсан холбоог сайжруулахын тулд дахин боловсруулсан бүтээгдэхүүн чанаргүй гэсэн нийтлэг сөрөг ойлголтыг хог хаягдлыг дахин боловсруулж, эх дэлхийгээ цэвэрлэж байгаа гэх эерэг болгож өөрчлөх хэрэгтэй. Мэдээж чанарын хувьд сайн гэдгийг ойлгуулах ёстой. Манай компанийн зүгээс гурван сая ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг оруулах тал дээр судалъя” гэсэн юм. Түүнчлэн “Цогц шийдэл” компани Японы үйлдвэрийн хог хаягдал цэвэрлэгээний компанид өөрийн ажилчдаа дадлагажуулах хүсэлтээ илэрхийлсэн бөгөөд хоёр тал хэдэн хүнийг, хэр удаан хугацаанд сургахаа тодорхой болгосны дараа эргэн холбоо барихаар болов.

“Мөнх тулга” компанийн захирал Л.Жаргал газар тариалангийн тоног төхөөрөмжийн үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг “Ийда Юпитер” компанийн ерөнхий захирал Ийда Рёоичирогоос зөвлөгөө авсан юм. “Мөнх тулга” бол уул уурхайн нөхөн сэргээлт, үрсэлгээний компани бөгөөд Японы тоног төхөөрөмж чанартай гэх үүднээс тус уулзалтыг зорин иржээ. “Ийда Юпитер” компанийн ерөнхий захирал Ийда Рёоичиро “Манайх газар тариалангийн техник, технологиороо улсдаа төдийгүй дэлхийд тэргүүлэгчдийн нэг. Бүтээгдэхүүн маань хэтэрхий үнэтэй биш ч гэсэн өндөр чанартай. Хоёр орны хоорондын худалдааны гэрээ ёсоор татвараас чөлөөлөгдөх учраас харьцангуй хямд үнээр та бүхний гар дээр очно” хэмээн тайлбарлав. Л.Жаргал ч хэлсэн бүгдийг нь хичээнгүйлэн тэмдэглэн авч байлаа.

ХХААЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга Н.Ариунболд уул уурхайн салбар уналттай байгаа өнөө үед хөдөө аж ахуйн бизнесээ дэмжих нь чухал гэдгийг энэ үеэр онцлов. Тэрээр “Өнгөрсөн оны тавдугаар сард манай яам Японы Шизүока мужтай хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулсан. Үүний хүрээнд Японы хөдөө аж ахуйн салбартай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх үүднээс Аж үйлдвэрийн яамтай хамтарч уг форумыг зохион байгуулж байна. Хоёр орны хувийн хэвшлийнхэн яамны оролцоогүйгээр үргэлжлүүлэн хамтарч ажиллах боломж үүгээр нээгдэж байгаа юм. Гагцхүү эрх зүйн талаар ийм зохицуулалт, төрөөс ийм дэмжлэг хэрэгтэй гэсэн санал тавибал бид шийдвэрлэхийн төлөө ажиллана. Шаардлагатай үед зарим хууль тогтоомжийг шинэчлэх, өөрчлөх, захирамж гарган, тэднийгээ дэмжинэ. Өөрөөр хэлбэл дотооддоо хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчинг таатай болгох тал дээр голчлон анхаарч байгаа. Шизүока муж бол уур амьсгалын хувьд манайхтай төстэй учраас хөдөө аж ахуйн салбарт хамтарвал илүү үр дүнтэй гэсэн үг. Энэ салбарт хөрөнгө оруулж байсан арвин туршлагатай. Тэгээд ч Монгол, Японы хооронд чөлөөт худалдааны гэрээ хийгдсэн учраас ХАА-н бүтээгдэхүүн, техникийг харилцан татваргүй экспортолж, импортлохоор болсон. Энэ гэрээний хэрэгжил­тийг эрчимжүүлэх нь уг арга хэмжээний гол зорилго нь. Японоос хөрөнгө оруулалт татаад эргээд ганц Япон гэлтгүй гадаад зах зээл рүү гаргах боломжтой. Бидэнд түүхий эдээс гадна хөрөнгө оруулах таатай орчин бүрэлдсэн бол тэнд өндөр технологи, хөрөнгө байна. Энэ хоёрын төгс цогцлоос баялаг бүтээж, дотоодын хэрэгцээг хангахаас гадна экспортолж, гадаад валют олъё гэсэн хэтийн чиг шугамыг баримталж байна” хэмээв.

М.Ууган-Эрдэнэ

Гэрэл зургийг Г.Лхагвадорж

Орон нутгийн замд зам тээврийн осол гарах нь эрс нэмэгдсэн байна. Энэ талаар Замын цагдаагийн газрын урьдчилан сэргийлэх, олон нийттэй харилцах хэлтсийн мэр­гэжилтэн ахлах дэслэгч Д.Төрбаттай ярилцлаа.

-Өнгөрсөн долдугаар сарын дунд үеэс хөдөө орон нутаг дахь зам тээврийн осол нэмэгдсэн гэх мэдээлэл гарсан байсан. Үүнээс яриагаа эхэлье?

-Долдугаар сарын 10-наас 31-ны хооронд Замын цагдаагийн газарт ослын шинжтэй 6100 гаруй дуудлага ирснээс 4400-гаад хэрэг дээр манай албан хаагчид ажиллалаа. Дээрх хугацаанд согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 1500 гаруй жолоочийг саатуулж, учирч болох зам тээврийн ослоос урьдчилан сэргийлсэн. Урин дулааны улирал ирсэн учраас орон нутгийг зорих иргэд олширч, орон нутагт гарах зам тээврийн осол нэмэгдсэн. Тодруулбал орон нутгийн замд 25 ноцтой осол гарч, 37 хүн амь насаа алдсан. Ослын зонхилох шалтгаан нь хурд хэтрүүлснээс үүдэлтэй. Хөдөөд тавигдсан хатуу хучилттай автозамын зорчих хэсэг нарийн байдгаас гүйцэт түрүүлэх, бартаа саад тойрч гарахдаа хөвөө хэсгийн шороон замаар явах нь элбэг. Ийн тээврийн хэрэгслийн тэнхлэгүүд өөр өөр гадаргуу дээр явах үед хурдаа хасах, огцом тормозлох нь онхолдох гол шалтгаан болоод байна. Энгийнээр бол баруун урд болон хойд дугуй шороон зам дээр, зүүн урд болон хойд дугуй засмал зам дээр хурдтай явж байгаад тормозлоход хүндийн жин баруун урд төвлөрснөөр тэр чигт хазайж, улмаар онхолддог. Яагаад гэвэл шороон болон асфальт бетон хучилттай зам дээрх автомашины дугуйн барьцалтын коэффициент өөр. Үүнийг жолооч нар тэр бүр мэддэггүй. Дөрвөн хүний амийг авч одсон Хөвсгөлийн замд гарсан осол мөн л энэ шалтгааны улмаас гарсан. Ланд-200 маркийн автомашин хурд хэтрүүлэн гүйцэж түрүүлэх үедээ огцом тормоз гишгэсэн байгаа юм. Долдугаар сарын 19-ний 17 цагийн орчимд Сэлэнгэ аймгийн Баянгол сумын нутаг, Улаанбаатараас 123 дахь км-ийн замд “Мицүбиши эйртрек” маркийн машин онхолдож, хоёр хүн нас барж, хоёр хүн гэмтсэн. Долдугаар сарын 14-нд 08 цагийн орчимд Дархан-Уул аймгийн Дархан сумын Малчин баг буюу автовокзалын замд “ниссан санни” маркийн машин онхолдож зорчиж явсан 24 настай эрэгтэй нас барсан. Долдугаар сарын 15-нд 19 цаг 20 минутын орчимд Дархан-уул аймгийн Хонгор сум орчимд “ланд-200” маркийн автомашин онхолдож, хоёр хүн нас барсан нь бүгд дээрх шалтгааны улмаас гарсан.

-Хөвсгөл аймгийн чиглэл дэх хатуу хучилттай автозамд олон ноцтой осол гарсан байсан. Саяхан ашиглалтад орсон, эвдрэл гэмтэл, энхэл донхолгүй шинэ замд яагаад олон осол гараад байгаа юм бол?

-Долдугаар сарын 13-нд Хөвсгөл аймгийн Их-Уул сумын хоёрдугаар багийн нутаг дахь Их сараалж хэмээх газар “тоёота королла” маркийн автомашин онхолдож хоёр хүн нас барж, гурван хүн бэртсэн. 17-нд Алаг-Эрдэнэ сумын Хатгал тосгоноос Мөрөнгийн чиглэлийн 10 дахь км-т “тоёота альфард” машин онхолдож, нэг хүн нас барж, нэг хүн гэмтсэн гэх зэрэг осол гарсан. Дээрх ослууд мөн л хурд хэтрүүлснээс үүдэлтэй. Тээврийн хэрэгслийн хурд хүч, ая тух эрс сайжирсан өнөө үед дийлэнх жолооч нар хотоос гараад давхих ёстой юм байна гэсэн ташаа ойлголттой байдаг. “Ланд Крузер-200” машин жолоодож яваа бол тогтворжилт сайтай учраас онхолдохгүй юм шиг эндүүрдэг. Угтаа бол орон нутгийн замд Улаанбаатар хот дотор тээврийн хэрэгсэл жолоодохоос илүү ур чадвар шаардагддаг. Мөн орон нутгийн замд 80 км-ээс дээш хурдалж болохгүй байтал жолооч нар хотоос гараад хурдны хязгааргүй мэт давхидаг. Зарим нь бүр хотоос гараад л хурдны зам мэт ташаа ойлгодог. Гэтэл хурдны зам гэдэг чинь шал өөр юм байхгүй юу. Зөвхөн нэг чигийн хөдөлгөөний өргөн 17 метр, гурваас дөрвөн эгнээтэй. Ингэхээр замын зорчих хэсгийн нийт өргөн хамгийн багадаа 34 метр гэсэн үг. Ийм зам Улаанбаатарт бүү хэл Монгол Улсын хэмжээнд байхгүй. Харин Мянганы сорилтын сангийн хөрөнгөөр Алтанбулагийн боомтоос Замын-Үүд хооронд Улаанбаатарыг дайруулан хурдны зам тавихаар яригдаж байгаа.

Орон нутгийн замд дан ганц автомашин гэлтгүй Хятадад үйлдвэрлэсэн мотоциклиос унаж олон ч идэр залуус амиа алдсаар байгаа нь харамсалтай. Өнгөрсөн сард хэд хэдэн ийм төрлийн осол гарсан.

-Тухайлбал?

-Долдугаар сарын 18-нд Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын Хонгорын дэрс гэдэг газарт хятадад үйлдвэрлэсэн мотоцикль унаж явсан 36 настай эрэгтэй Э онхолдож, нас барсан. Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумаас баруун хойш 22 км-т улсын дугааргүй, мөн л хятадад үйлдвэрлэсэн мотоцикль унаж яваад онхолдож, амиа алдсан. Мөн энэ сарын 2-нд шөнийн 01 цагийн орчимд Дорнод аймгийн Хэрлэн сумын нутагт хэн болох нь тодорхойгүй нэгэн иргэн улсын дугааргүй, марк нь тодорхойгүй мотоцикль унаж яваад, осолдож амь насаа алдсан.

-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын шинэ хууль ирэх сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлнэ. Үүнтэй холбоотойгоор жолооч нарын хариуцлагыг нэмэгдүүлэх үүднээс халаасны онооны системийг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байгаа гэсэн. Энэ тухайд?

-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын шинэ хууль хэрэгжиж эхлэхтэй холбоотой 20 гаруй хууль эрхзүйн баримт бичиг шинэчлэгдэж байгаа. Мөн жолооч нарыг зөрчил гаргасан тохиолдолд торгох, машиныг нь журамлах, эрхийг нь хасахаас өөр хариуцлагын шинэ тогтолцоо буюу “Халаасны оноо” гэсэн үнэлгээний системийг нэвтрүүлэхээр судалж байна. Өөрөөр хэлбэл жолооч бүр үзлэг оношилгоондоо хамрагдаж, өөрийн 100 оноогоо баталгаажуулна. Замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж, осол гаргасан тохиолдолд оноо хасагдана. Ингэсээр оноо нь нэг жилийн дотор дуусвал жолоодох эрх тань шууд хасагдана гэсэн үг. Хэн ч гэсэн олон дахин зөрчил гаргаж, халаасны оноогоо дуусгахыг бодохгүй учраас жолооны ард суухдаа торгуулаад өнгөрөх юм чинь яахав гэж бус олон дахин зөрчил гаргавал эрхээ ч хасуулж магадгүй гэсэн нэг талаас айдас, нөгөө талаас хариуцлагатай болно гэсэн үг. Өнөөдөр бол зөвшөөрөлгүй газар хэдэн удаа ч машинаа байршуулсан бай, торгуулиа төлөөд журмын хашаанаас авчихдаг. Харин Япон, Солонгос зэрэг оронд ашигладаг дээрх үнэлгээний системийг хэрэглээд эхэлбэл тухай бүрт 20 оноо хасагдлаа гэж үзвэл таван удаа машинаа ачуулаад л үнэмлэхээ хураалгана. Энэ бол жолооч нарын хариуцлагыг нэмэгдүүлэх маш үр дүнтэй арга.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Нийслэлийн авто замын сүлжээг өргөтгөн хөгжүүлэх, нэвтрүүлэх чадварыг сайжруулах “Гудамж” төслийн хүрээнд Сонсголонгийн автозамыг өргөтгөн шинэчлэхээр болсон билээ. Ийнхүү Буянт-Ухаа спорт цогцолборын зүүн хойд аюулгүйн тойргоос Моносын уулзвар хүртэлх 5.4 км хүнд даацын автозам барих ажил өнгөрсөн онд эхэлсэн юм. Зам барилгын ажлын явц ямархуу байгааг сурвалжлахаар тийш хөдөллөө. Наадмын өмнөхөн Сонсголонгийн автозамын нэг урсгалыг нээчихсэн. Тус хоёр эгнээ бүхий замаар Моносын уулзвар, Нисэхийн аюулгүйн тойрог хооронд жолооч нар саадгүй зорчиж байгаа харагдав. Сонсголонгийн оршин суугчид “Нэг урсгалыг нь ч гэсэн хугацаанаас нь өмнө түр нээчихсэн болохоор шороо тоос босохгүй аятайхан байгаа. Өмнө нь бол эргэн тойрон бөөн цагаан тоос, шороо босоод, амьдрах аргагүй байдаг байлаа” гэцгээн сэтгэл хангалуун байлаа. Тэдний зарим нь хашаа байшингаа зарах гэж байгаад, шороо тоос босохоо больсон учраас больжээ. Моносын уулзвараас Сонсголон чиглэлийн 2.5 км замыг “Бадрах Ойл” компани тавьж байгаа бол үргэлжлүүлэн “Арц суварга” ХХК 2.64 км-ийг барьж, төлөвлөгөө ёсоор ирэх аравдугаар сарын 30-нд ашиглалтад хүлээлгэж өгөх ёстой. Биднийг очих үед бороотой байсан учраас замын бетон цутгалт хийгдээгүй байсан юм.

“Арц Суварга” компанийн хариуцсан талбай дээр очтол, Сонсголонгийн гүүрний ардхан талын шинээр цутгасан замынхаа борооны ус зайлуулах шугамын нүхийг экскаватороор ухаж байлаа. Мөн шинээр цутгасан замын хагаралтаас сэргийлэхээр токарийн зүсэлтийг хийж байв.

Энэхүү таван км га­руй үргэлжлэх хоёр урсгалт, дөрвөн эгнээ Сонсголонгийн хүнд даацын автозам нь 24 метрийн өргөнтэй. Дөрвөн эгнээ зорчих хэсгийн өргөн нь, нэг метрийн тусгаарлах зурвасын хамтаар 17 метр бөгөөд хоёр хөвөөгөөрөө тус бүр 1.5 метрийн явган хүн, нэг метрийн дугуйн замтай байхаар зураг төсвийг нь баталжээ. Олон хоногоор бороо орж байгаа нь төлөвлөгөөт ажлаас хойш татаж байгааг “Арц суварга” компанийн талбайн инженер Б.Болдхуяг хэлсэн юм. Тэрээр “Зам барилгын ажил эхлэхээс өмнө газар чөлөөлөлт, газар доогуурх шугам хоолойг зайлуулах зэрэг асуудлаас болоод ажил маань хугацаандаа эх­лээгүйг та бүхэн мэдэж байгаа биз. Гэтэл наад­мын дараахнаас олон хоно­гоор бороо үргэлжлэн орж, автозамын цут­галт хийхэд хүндрэл үүс­гэчихлээ. Дээр нь энэ зам бол 24 см-ийн зузаан, даацынх гэх утгаараа холбогдох стандартыг сайтар барих шаардлагатай. Дээрх шалтгаан, нөхцлүүдээс болоод өнөөдрийн (өчигдөр) байдлаар бид­ний ажил төлөвлөгөөт хугацаанаас 10 гаруй хоногоор хоцорч явна. Гэсэн ч хугацаандаа буюу ирэх аравдугаар сард ашиглалтад хүлээлгэн өгөхөөр өөрсдийн бүхий л бололцоо, нөхцлийг дайчлан ажиллаж байна. Өдөр бороо орсон бол шөнө нь нөхөж, өнөөдөр бороонд хашигдан ажил­даа гараагүй бол маргааш нь ажил­лаж бай­на. Бороо орсноор замын бетон хучилт хийх хугацаа оройтохоос гадна тэгшилж индүүдээд явган болон дугуйн зам тавихад бэлэн болчихсон суурь урсаж, эвдэрдэг. Тус хө­вөөг дахин сийрүүлэн хатааж, бас индүүдэж тэгшилнэ” гэсэн юм. “Арц су­варга” компанийн ажил­чид автозамаа бүрэн цут­гаж дуусгачихаад дугуйн болон явган хүний зам, гэрэлтүүлгийнхээ ажилд орох гэнэ. Тэдний тавьж буй дөрвөн эгнээ зам Сонсголонгийн гүүрийг дайрах хэдий ч тус гүүрийг өр­гөтгөн шинэчлэхгүй аж. Энэ тухайд инже­нер Б.Болдхуяг “Сонс­голонгийн гүүрний шинэч^­лэлт бидний төлөвлөгөөт ажилд ороогүй. Жолооч нар дөрвөн эгнээ, шинэ замаар давхиж явснаа хоёрхон эгнээтэй хуучин гүүрээр гарах болчихоод байгааг Засаг дарга ан­хааралдаа авсан. Ирэх оны төсөвт хө­рөн­гийг нь суулгаж, Сонс­голонгийн гүүрийг өргөтгөн шинэчлэх тал дээр анхаарна гэдгээ мэдэгдсэн” гэв.

Тэдний цаахна талд байрлах “Бадрах Ойл” компанийн ажилчдын бай­ран дээр очлоо. Ма­шин техникүүд нь ажлын талбар дээр бус байрных нь гадаа зогсож байгаа харагдлаа. Бороо улам ч ширүүссэн учраас ажил­чид түр амсхийхээр ийн байрандаа цугларчээ. Бүгд л тэнгэрийн хаяа ширтэж “Ямар ч хаяа алга. Өдөржингөө зүсэрч орох янзтай. Ирэх наймдугаар сард бас ихэнх нутгаар бороотой гэсэн үг үү. Ажил хийлгэхгүй юм бай­на л даа” гэцгээж байв. Тус компани дөрвөн эг­нээ 2.5 км автозамыг борооны ус зайлуулах суваг, явган болон унадаг дугуйн зам, гэрэлтүүлэг, автобусны буудлын хамт мөн ирэх аравдугаар са­рын 30-нд барьж дуус­гах ёстой. Биднийг очих үед 16 метрийн өр­­гөнтэй автозамын зор­чих хэсгийн бетон хучилт 60 хувьтай явж байгаа гэдгийг “Бадрах Ойл” компанийн ахлах инженер А.Батболд дуул­га­сан юм. “Наадмаас өм­нө найман метрийн өргөнтэй нэг урсгалаа бүрэн ашиглалтад оруул­чихсан. Одоо эсрэг урс­галынх нь замын бетон цутгалтын ажил эхэлчихсэн. Өнөөдөр (өчигдөр) бороо орсны улмаас ажил бүрэн зогс­чихоод байна. Энэ мэт цаг агаар муудсанаас шалт­гаалаад замын ажил бага зэрэг удааширч байгаа ч хугацаанд нь ашиглалтад хүлээлгэн өгнө. Өнөөдөр л гэхэд бид 300 метр замд бетон цутгалт хийх гээд хоёр хоног саатлаа. Энэ зам бол 24 см-ийн зузаантай, даацын зам учраас өндөр мар­кийн бетоноор хийж байгаа. Тиймээс алдсан хугацаагаа нөхөх гэж яарч болохгүй. Яг л норм, дүрэм журмаар нь хийнэ. Тэр бүү хэл өндөр маркийн буюу хөлдөлт гэсэлтэд тэсвэртэй бетоноор гадаа нартай халуун байна гээд хамаа замбараагүй зам тавьж болохгүй. 28 градусаас доош халуунд үүгээр зам тавьбал илүү тохи­ромж­той. 800 орчим метр газар це­ментээр бэхжүүлсэн суурь хийгээд, газар шорооны ажил дуусна. Санхүүжилт хугацаандаа олгогдож байгаа нь бас ажлаа хэвийн үргэл­жүү­лэх боломжоор хангаж байгаа гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх” хэмээн өгүүлэв.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Гэрэл зургуудыг Г.ЛХАГВАДОРЖ