Author: Буянжаргалын Цэцэгдэлгэр

Шүүхийн шийдвэр
гүйцэтгэх ерөнхий газрын дэд дарга, хурандаа Г.Туулхүүтэй ярилцлаа.

-Өршөөл үзүүлэх
тухай хуулийн Ерөнхийлөгчийн хориг тавьснаас бусад заалтууд хэрэгжиж байгаа юу.
Ерөнхийлөгч хориг тавьчихсан, УИХ-аар хэлэлцэж байгаа учраас ял эдэлж байгаа хүмүүс
суллагдах боломжгүй юу?

-Ерөнхийлөгч Өршөөл
үзүүлэх тухай хуулийн дөрөвдүгээр зүйлийн 4.1, долдугаар зүйлд хориг тавьсан шүү
дээ. Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн дөрөвдүгээр зүйлд “Ял шийтгэлээс өршөөн хэлтрүүлэх
тухай” заасан байгаа. Энэ зүйлийн 4.1-д Ерөнхийлөгч хориг тавьчихсан учраас ял эдэлж
байгаа хүмүүст хууль үйлчлэхгүй, хүлээгдэж байгаа. УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар өчигдөр
(уржигдар) Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авлаа. Өнөөдрөөс УИХ-ын байнгын хороо
хуралдаад хуулийн төслийг хэлэлцээд явах байх.

-Хорихоос өөр төр­лийн
ял шийтгүүлсэн хүмүүсийг өршөөх тал дээр Ерөнхийлөгч хориг тавиагүй учраас хэрэгжиж
байгаа биз дээ?

-Хуулийн дөрөвдүгээр
зүйлийн 4.2-т “Хорихоос өөр төрлийн хөнгөн ял шийтгүүлсэн этгээдийг гүйцэтгээгүй
ялаас өршөөн хэлтрүүлнэ” гэж заасан. Энэ заалт хэрэгжиж байгаа. Албадан ажил хийлгэх
ял зогссон. Шүүх рүү материалыг шилжүүлж байна. Ерөнхийдөө процессын ажиллагаа зогсоод
бичилбэрийн ажил үргэлжилж байгаа. Улсын хэмжээнд 1200 орчим хүн хорихоос өөр төрлийн
ялтай байсныг өршөөх ажиллагаа хэрэгжээд явж байгаа.

Мөн Өршөөл үзүүлэх
тухай хуулийн дөрөвдүгээр зүйлийн 4.3-т захиргааны шийтгэл хүлээсэн хүмүүсийг өршөөх
тухай заасан нь хэрэгжиж байна. Баривчлах шийтгэлтэй байсан хүмүүс суллагдсан. Долдугаар
сарын 1-нээс өмнө тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхээ хасуулсан 82 мянган иргэнд жолооны
үнэмлэх олгох ажиллагаа үргэлжилж байна. Бүгдийнх нь эрх сэргээгдчихсэн байгаа.
Нийтдээ энэ хууль 100 гаруй мянган хүнд үйлчилнэ.

-Тэнсэн харгалзах
ялтай, нялх хүүхэдтэй гэх шалтгаанаар ял хойшилсон хүмүүс өршөөгдөх үү?

-Өршөөлд хамрагдаж
байгаа. Тэнсэн харгалзах ял, хойшлуулсан ялыг хэрэгсэхгүй болгоно.

-Ял эдэлж байгаа
хичнээн хүн өршөөгдөж, суллагдах вэ. Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авсан бол, аваагүй
бол гэдэг хоёр ялгаатай тоо яригдах байх?

-Нийтдээ 6600 орчим
хоригдол ял эдэлж байна. Тэднээс Өршөөл үзүүлэх тухай хуулиар 1700 орчим хоригдол
суллагдана гэж үзэж байгаа. Мөн 600 орчим ялтны эдэлж байгаа ялаас хоёр жил хасагдана.
Бидний судалгаагаар Ерөнхийлөгчийн хориг 161 хүнд үйлчлэх юм. Хорих ангиас 161 хүн
Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд хамрагдах байгаад Ерөнхийлөгчийн хоригоор хаагдах нь
гэж ойлгож болно. Тэдний олонхи нь онц, хүнд хор хохирол учруулсан залилангийн хэрэг
буюу Эрүүгийн хуулийн 148.4-т зааснаар ял шийтгүүлсэн иргэд байгаа. Мөн Эрүүгийн
хуулийн 181.3, 147.2, 96.1, 96.2 буюу хүний биед хүнд гэмтэл учруулах, танхай, дээрмийн
хэргээр ял эдэлж байгаа хүмүүсийн эдлэх ялаас хоёр жил хасах тухай Ерөнхийлөгчийн
хоригт бий. УИХ үүнийг хүлээж аваад баталбал 1700 орчим ялтны эдлэх ялаас хоёр жил
хасагдана.

-Ерөнхийлөгч авлига,
албан тушаалын хэргийг өршөөх тухай заалтууд дээр хориг тавьсан. Тухайлбал, авлигын
хэргээр хичнээн хүн өршөөгдөх гэж байсан бэ?

-Эд хөрөнгө завших,
үрэгдүүлэх, эрх мэдлээ урвуулах, хэтрүүлэх зэрэг Эрүүгийн хуулийн зүйл ангиудад
зааснаар ял эдэлж байгаа 40-өөд хүн байдаг. Хээл хахууль авах, хууль бусаар хөрөнгөжсөн
хэргээр ял эдэлж байгаа арав гаруй хүн бий. Энэ мэтээр 161 хүн хоригт хамаарч байгаа.
Энэ бол шүүхийн шийдвэрээр ял эдэлж байгаа хүмүүсийн тоо. Үүнээс гадна энэ төрлийн
гэмт хэрэг үйлдсэн үндэслэлээр цагдаагийн байгууллага, АТГ-т шалгагдаж буй хүмүүсийн
тоо нэжгээд байгаа байх. Шүүхийн шийдвэр дээр байхгүй тоог би ярих эрхгүй.

-УИХ-ын гишүүдийг
улстөржиж, намынхаа гишүүдийг хэргээс мултлахын тулд авлига, албан тушаалын хэргүүдийг
өршөөхөөр хуульчилсан гэдэг хардлага бий. Ерөнхийлөгчийн хориг тавьсан албан тушаал,
авлигын хэрэгт холбогдсон хүмүүс дунд улс төрийн алба хашиж байсан, өндөр албан
тушаал эрхэлж байсан хүмүүс хэр олон бол?

-Шоронд ял эдэлж байгаа
хувь хүний талаар ярьж болдоггүй. Ял эдэлж байгаа ч эдлэх эрх гэж тэр хүнд бий.
Ял эдэлж байгаагаа нийтэд мэдэгдэхийг хүсэхгүй байдаг. Өршөөлийн хуулийг батлах
эрх нь УИХ-д л бий. Яаж батлах нь УИХ-ын онцгой эрх. Уучлах эрх Ерөнхийлөгчид бий.
Тиймээс бид хуульд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх эрхгүй. Бид хэрэгжүүлэх л үүрэгтэй.

-Шүүхийн шийдвэртэй
байгаа 161 хүний учруулсан хохирол хэдэн төгрөг байгаа вэ?

-Иргэдэд учруулсан
хохирлын хэмжээг тооцоогүй. Залилан, тэр дундаа онц хүнд гэмт хэргийн хохирол их
байдаг. Эдийн засгийн хэргүүд хохирлоосоо шалтгаалж хөнгөн, хүндэвтэр, хүнд, онц
хүнд гэсэн зүйл ангиар ялгардаг. Эрүүгийн хуулийн 148.4 онц хүнд гэмт хэрэгт тооцогддог
учраас хохирлын хэмжээ их гэж ойлгож болно.

-Хохирлыг нөхөн
төлсний дараа өршөөх үү, эсвэл бусдад учруулсан хохирлыг нь ч өршөөлд хамруулах
уу?

-Өршөөл үзүүлэх тухай
хуульд хохирлыг нөхөн төлсний дараа гэсэн ойлголт байхгүй. “Хохирлоо нөхөн төлөхийг
илэрхийлсэн бол…” гэсэн байгаа. Өөрөөр хэлбэл, шалгагдаж байгаа хүмүүс хохирлоо
нөхөн төлөхөө бичгээр илэрхийлнэ. Өршөөгдсөнийхөө дараа хохирлоо төлөхгүй бол хохирогч
Иргэний шүүхэд хандана. Шүүх дээр өршөөгдсөн иргэний бичиж өгсөн бичиг нь нотлох
баримт болох юм. Харин шүүхийн шийдвэр гарчихсан бол хохирлыг нөхөн төлүүлэхийг
илэрхийлнэ гэдэг ойлголт байхгүй. Таслан шийдвэрлэх тогтоол дээр гэм бурууг тогтоогоод
төлбөрийг нь тавиад өгчихсөн байгаа. Тиймээс эдлэх ялыг өршөөж хохирлыг нөхөн төлүүлэх
ажил шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлээр үргэлжлээд явах юм.

-Өршөөгдсөн хэдэн
мянган хүн гараад ирэхээр гэмт хэрэг ихэснэ, нийгэм айдаст автана гэх хандлага бас
байгаа. Өмнө нь өршөөгдсөн хүмүүсийн хэдэн хувь нь дахин гэмт хэрэгт холбогдсон
бэ. Суллагдсан хүмүүсийг нийгэмшүүлэх тал дээр ямар арга хэмжээ авч байгаа бол?

-Зургаа дахь Өршөөлийн
хууль батлагдаж байна. Ер нь өршөөгдөөд гарсан хүмүүсийн 7-8 хувь нь дахин гэмт
хэрэг үйлдсэн судалгаа байдаг. Мянган хүн суллагдаад гарлаа гэхэд есөн зуу нь сайхан
амьдралд хүрч, 100 шахам нь дахин гэмт хэрэг үйлдсэн гэсэн үг. 90 гаруй хувь нь
сайхан амьдралд хүрч байна гэдэг Өршөөлийн хуулийн давуу тал. “Ийм их хүн гэнэт
гараад ирэх нь” гэж ярих юм. Тэр хүмүүс өмнө нь бидний дунд амьдарч л байсан. Одоо
ч бидэнтэй хамт амьдарч л байгаа. Тэднийг бүгдийг нь муу, муухай хүмүүс гэж нийгэм
хүлээн авч болохгүй. Тэр хүнийг аав ээж, хань ижил, хүүхэд, ах дүү, найз нөхөд нь
хүлээж байгаа. Нэг удаа алдлаа, гараад сайхан амьдрах юмсан гэсэн сэтгэлтэй хүмүүс
олон бий. Өршөөгдсөн хүмүүс айхавтар аюултай гэмт хэрэг үйлдсэн хүмүүс биш. Өршөөлийн
хууль гараагүй ч бай тэд цувраад гарч ирээд бидний дунд амьдарна. Харин ах дүү,
төрөл садан нь хүнээ хүлээж авах бэлтгэлтэй байх хэрэгтэй. Миний хүү гараад ирэхээр
тэнд амьдруулна, дүүдээ ийм ажил олж өгнө гээд тус бүртээ бэлтгэл хийж байгаа. Түүн
шиг орон нутаг, нийслэл бэлтгэлээ хангаж байх ёстой. Харамсалтай нь Өршөөлийн тухай
хууль хэрэгжүүлэх ажлын хэсэгт Нийслэлийн Засаг даргын орлогч орохгүй гэсэн мэдэгдэл
хийсэн. Тэр хүний хэн байх нь сонин биш. Нийслэлд 800-900 ялтан суллагдаж ирж байгаа.
Тэднийг аль аль дүүрэгт хүлээж авч, нийгмийн асуудлыг нь хэрхэн шийдэх, ажлын байраар
яаж хангах вэ гэдэг асуудал дээр Нийслэлийн Засаг даргын нийгмийн асуудал хариуцсан
орлогч оролцох ёстой. Ажлын комисс УИХ-аас баталсан хуулийг хэрэгжүүлэхэд л бэлтгэдэг.
Гэтэл тэр хүн би ялаас хүн чөлөөлөхгүй гээд татгалзчихсан. Тиймээс нийслэлд суллагдаж
ирэх хүмүүсийг хүлээж авахад Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газарт хэрхэн бэлтгэж
байгааг мэдэхгүй байна.

-Суллагдсан хүмүүсийг
гэр, гэрт нь хүргэж өгөх үү. Тахарын алба танай байгууллага хоёр хамтарч ажиллах
болов уу?

-Хорих ангиас суллаад
л орхичихож болохгүй. Орон нутгийн хорихоос суллагдсан хүмүүсийг тэндэхийн цагдаад
хүлээлгэж өгнө. Дарханд ял эдэлж байгаа хоригдол Дундговь аймаг руу явах шаардлагатай
бол Улаанбаатарт авчраад эндээс Дундговь явах бүх хүнийг нэгтгээд хүргэж өгнө.

-Ял эдэлж байгаа
ихэнх хүүхэд суллагдах байх гэсэн таамаг
бий. Үнэн үү. Эмэгтэйчүүд хэр олон бол?

-Хүүхдүүдийн дийлэнх
нь хамрагдана. Өмнөх Өршөөлийн хуулиудыг харж байхад эмэгтэйчүүдийн хорихоос
100 гаруй хүн суллагдаж байсан. Эмэгтэйчүүдийн хориход ял эдэлж байгаа хүмүүсийн
ихэнх нь залилан, хүн амины хэрэгтэй байдаг. Тиймээс хаагдаад үлдчихдэг тал бий.
Гэхдээ Өршөөлийн хууль ямар байдлаар эцэслэн батлагдахаас шалтгаална.

-Ямар хэрэг үйлдсэн
хүмүүс өршөөгдөхгүй вэ?

-Цаазаар авах ял шийтгүүлсэн
хүний ял нь уучлагдан хорих ялаар солигдсон бол өршөөгдөхгүй. Онц аюултай гэмт хэрэгтнээр
шүүх тооцсон бол өршөөхгүй. Онц аюултай гэмт хэрэгтнээр шүүх тооцсон 200 гаруй хүн
ял эдэлж байгаа. Тэдэнд Өршөөлийн хууль үйлчлэхгүй. Мөн эх орноосоо урвасан, тагнуул
хийсэн, төр нийгмийн зүтгэлтний амь биед халдах гэмт хэрэг үйлдсэн, зэвсэгт үймээн
дэгдээсэн, хорлон сүйтгэсэн, хүнийг санаатай алах гэмт хэрэг үйлдсэн, хүн хулгайлах,
худалдах гэмт хэрэг үйлдсэн гэх мэт Эрүүгийн хуулийн 29 зүйл ангиар ял шийтгүүлсэн
хүмүүс өршөөгдөхгүй. Өршөөлд хамаарахгүй гэмт хэрэг үйлдсэн 4000 гаруй хүн ял эдэлж
байгаа.

-УИХ-ын чуулганы
хуралдаан дээр Р.Гончигдорж гишүүн өршөөгдсөн хүмүүс шоронд нэг ч хонох ёсгүй гэж
байсан. Ер нь энэ хууль нийгэмд маш их хүлээлттэй байсан. Батлагдсан даруйд олон
хүн суллагдана гэж догдолсон. Үүнээс болж ялтнуудын сэтгэл санаа тогтворгүй болох
асуудал гарч байна уу?

-Хууль хүчин төгөлдөр
болох хугацаа гэж бий. Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хориг тавьсан л бол хууль
үйлчлэх үйл явц зогсдог. Хоригийг УИХ-аар шийдсэний дараа ял эдэлж байгаа хүмүүсийн
асуудлыг шийднэ. Тиймээс хууль бусаар ял эдэлж байгаа нэг ч хүн байхгүй. Өршөөлийн
хууль батлагдаад л бүх хүн маргааш чөлөөлөгдчихнө гэж ойлгож болохгүй. Хууль батлагдсаны
дараа шоронд хоригдож байгаа хүн тус бүрийн асуудлыг хурлаар оруулдаг. Нэг өдөр
бүх хүний асуудлаар хурал хийчихэж амжихгүй. Суллах ажиллагаа сарын турш үргэлжилнэ.
Хууль хэрэгжиж дуусах хугацаанд амжуулна гэж ойлгож болно.

-Ерөнхийлөгчийн
хоригийг УИХ нэр төдий хүлээж авлаа. Ажлын хэсэг хоригийг гуйвуулсан төслийг байнгын
хороогоор хэлэлцүүлэхээр оруулж ирсэн гэх шүүмжлэл байна. Ерөнхийлөгч дахиад хориг
тавих боломжтой биз?

-УИХ Өршөөлийн хуулийг
баталсны дараа Ерөнхийлөгч тав хоногийн дотор хориг тавих эрхтэй. Өмнөх Өршөөлийн
хуулийн туршлагыг харахад Ерөнхийлөгч хориг тавиад УИХ хэлэлцээд баталсны дараа
Ерөнхийлөгч дахин хориг тавьж байсан.

Залуус
нэгдэж Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, Замын хөдөлгөөний дүрэм
зөрчигчдөд сануулга өгөх бүлгэм байгуулжээ. Улмаар дүрэмгүй жолооч нарын машин
дээр сануулах хуудас нааж байгаа аж. “Дүрэм зөрчигчдийг хашраах бүлгэм”-ийг
санаачлагчтай ярилцлаа.

-Facebook-т
танай бүлгэмийн хийж байгаа ажил зургаан мянга гаруй шахам хүний дэмжлэг авчээ.
Тэгэхээр зам дээр дүрэмгүй явдаг нөхдүүд олон хүний дургүйцлийг хүргэдэг нь
тодорхой. Танайх олон гишүүнтэй юу?

-Хүн бүр замын
хөдөлгөөнд оролцдог. Тэгэхээр Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль,
Замын хөдөлгөөний дүрэм хүн бүрт хамаатай. Өглөө хүүхдээ хүргэж өгөх гээд
гартал гараажийнх нь хаалгыг хаагаад машин тавьчихсан. Хүүхдүүд нь тоглодог
талбай дээр машин зогсоочихсон байвал эрх нь зөрчигдөж л байна гэсэн үг. Тэр
утгаараа бусдын эрхийг зөрчсөн, дураараа аашилсан, хуульгүй мэт амьдардаг
нөхдөд сануулга өгч байгааг олон хүн дэмжиж байна. Манайх одоогоор таван
гишүүнтэй. Ер нь олон хүн гишүүнээр элсэх хүсэлтээ илэрхийлсэн. Машинаа буруу
тавьдаг. Замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчдөг хүмүүсийн үзэгдлийг эсэргүүцэж хамтарч
ажиллахыг хүсч байгаа хүмүүс бий.

-Машинаа буруу
байрлуулж зогсоосон, дүрэм зөрчсөн жолооч нарын машин дээр наалт наагаад хэр
хугацаа өнгөрч байна. Үр дүн гарч байна уу?

-Удаагүй. Ер нь
нэг удаа наалт наалгасан машины жолооч дахин бусдын эрхийг зөрчиж, хориглосон
газар машинаа тавьж хүмүүст саад болохгүй байгаа гэж бодож байна. Бид хэн
нэгэнд хариуцлага тооцох биш сануулах, ухамсарлуулах зорилгоор наалт нааж
байгаа. Миний эрх бусдын эрхээр хязгаарлагддаг гэж үг бий шүү дээ. Бусдын
эрхийг зөрчиж байгааг нь сануулахаар ичих, ухамсарлах ухаан хүн бүрт бий байх.
Тэр утгаараа бидний ажил үр дүнд хүрч байгаа.

-Олон хүн
сануулах хуудас авах хүсэлтэйгээ илэрхийлсэн гэлээ. Ямар шаардлагыг хангасан
хүмүүст сануулах хуудас тарааж байгаа вэ. Нэгийгээ чадах гэсэн буруу зорилготой
хүн ч байхыг үгүйсгэхгүй.

-Сануулах наалт
тараахгүй байгаа. Зөвхөн бүлгэмийн цөөн гишүүнд наах эрхтэй хуудас өгч байгаа.
Бидний наалт бүлгэмийн тусгай нууцлалтай. Тиймээс өөр хүмүүсийн хуурамчаар
гарган, манайхаас өөр зорилгоор наасан наалтад бид ямар нэгэн хариуцлага
хүлээхгүй гэдгийг хэлмээр байна.

-Хууль,
дүрмийг төрийн албан хаагч л сахиулах үүрэгтэй гэж ойлгодог хүмүүс олон. Сайн
дураараа нэгдсэн залуус бусдад сануулга өгөхөөр хүмүүс хэрхэн хүлээж авч байна
вэ?

-Заавал цагдаа
гэлтгүй ард иргэд бие биедээ шаардлага тавьж байх хэрэгтэй. Бидний эхлүүлсэн
ажлыг олон хүн эерэгээр хүлээж авч дэмжиж байгаа. Дүрэм зөрчөөд наалт наалгасан
жолооч нар бидэнд өс санаж, сөрөг талаас нь хүлээж авахгүй гэдэгт итгэж байна.
Харин ч дахин дүрэм зөрчихгүй байхын тулд хичээх хэрэгтэй болов уу.

-Тэгвэл
машиндаа наалт наалгасан хүмүүс заналхийлэх, сүрдүүлэх тохиолдол гарч байна уу?

-Тийм тохиолдол
мэр сэр гарсан. Хүмүүс машин дээрээ наалт наалгалаа гээд биднийг заналхийлж өс
санаж явах биш харин өөрөө өөртөө дүгнэлт хийн дүрмээ баримтлах, бусдад саад
болохгүй байхад анхаарах хэрэгтэй болов уу. Бусдадаа ч гэсэн энэ тухай сануулга
өгч байгаасай.

-Бусдын
хөрөнгөд халдсан гэх зарга бас гарч магадгүй. Хуулийн хүрээнд та бүхэн
өөрсдийгөө хамгаалах юм байгаа биз дээ.

-Бусдын хөрөнгөд
халдах зүйл байхгүй. Харин ч бид хамгаалж өөрсдийн техник хэрэгслийг зөв газар
зөв зогсоож гарч болзошгүй осол болон хорлон сүйтгэх эрсдэлээс урьдчилан
сэргийлж байгаа. Жишээлбэл машинаа зам
дээр болон бусдын машиныг хааж тавьснаас болж бухимдсан жолооч машин тэргийг нь
зурах, шүргэх гэх мэт эрсдэлээс сэргийлж байгаа хэрэг.

-Бусад улсад
иймэрхүү үйл ажиллагаа явуулдаг залуус олон бий. Тэдний үйл ажиллагааг судалсан
уу. Танайхан Оросын залуусаас санаа авсан гэсэн үү?

-Оросын “Стоп
хам” бүлгэмээс ерөнхийдөө санаагаа авсан
байгаа. Орос гэлтгүй их олон улс оронд яг ийм чиглэлийн үйл ажиллагаа явагддаг.

-Санхүүжилтээ
хэрхэн зохицуулж байна вэ. Ашгийн бус байгууллага ч гэсэн наах цааснаас эхлээд
зардал гардаг байх?

-Мэдээж зардал
гаралгүй яахав. Одоогоор бид өөрсдөө л
болгож байна даа. Цаашдаа биднийг дэмжих албан газар, хувь хүмүүстэй хамтрахад
бид бэлэн байгаа.

-Замын цагдаагийн
газраас дэмжлэг бий юү. Төрийн байгууллагатай хамтарч ажиллах боломжтой юу?

-Одоохондоо
байхгүй. Ер нь Замын цагдаагийн газартай болон бусад байгууллагуудтай хамтарч
ажиллахад бэлэн.

-Гараажаа
таглуулсан, эсвэл машиныг нь таглаад зогсчихсон байвал танай бүлгэмд хандвал
туслах уу?

-Ганц нэг
удаагийн тохиолдлоор таглуулсан зүйлд бол очиж амжихгүй байх. Байнга таглаж
зогсдог этгээдүүдэд бол очиж наалт нааж сануулга өгч болно оо.

-Та нар нэр,
утсаа шаггүй нууцалдаг бололтой?

-Аюулгүй байдлаа
хангах үүднээс нуухаас аргагүй байгаа. Фейсбүүкээс “дүрэм зөрчигчдийг хашраах
бүлгэм” нэрээр бидэнтэй холбогдож болно.

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль өчигдрөөс хэрэгжиж эхэллээ. Хууль хэрэгжсэн эхний өдөр ихэнх жолооч хамгаалах бүсээ зүүсэн харагдана лээ. Явган хүмүүс гарц руу алхаж явсан. Урсгал сөрөөд, хөндлөн гулд давхиад байдаг жолооч нар хамжааргатай болсон нь мэдэгдсэн. Замын цагдаагийн газар хоногт дунджаар 100-130 согтуу жолоочид арга хэмжээ авдаг байсан. Харин наймдугаар сарын 31-нээс есдүгээр сарын 1-нд шилжих шөнө өндөржүүлсэн бэлэн байдалд ажиллаад 49 согтуу жолооч машин барьж явсныг илрүүлжээ. Зам тээврийн осол, зөрчил ч бага хоносныг мэдээлсэн. Шинэ хууль хэрэгжиж байгаагийн эхний үр дүн энэ.

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээр хамгийн түрүүнд замын түгжрэл багасна гэж найдаж байгаа. Урсгал сөрж хөндлөн гулд давхих, гэрлэн дохио зөрчиж түгжрэл үүсгэх, хүн дайрчих шахам давхих гээд зөрчил бүрт өндөр торгууль оноодог болсон. Урсгал сөрвөл 96 мянга, замын тэмдэг тэмдэглэгээний заалтыг зөрчсөн бол 48 мянган төгрөгөөр торгож хатуу арга хэмжээ авах хууль үйлчилж эхэллээ. Урьд нь нэг нөхөр урсгал сөрж давхиад замын хөдөлгөөнийг таг гацаачихдаг байсан. Гацаахдаа дуут дохиогоо хангинуулж, хараал урсгаж тэр хавьд явж байгаа хүн бүрийг ядаргаанд оруулчихдаг. Өөрийнх нь буруугаас болж олон хүн цаг зав, ажлаа алдаж байгааг тоосон шинжгүй орилж, хашгичиж байгаад давхиад явчихдаг байсан. Одоо ийм үйлдэл гаргавал зуу шахам мянган төгрөгөөр торгуулж, зөрчлийн оноогоо нэмүүлнэ. Тиймээс бусдыг хүндэлдэггүй юм гэхэд түрийвчин дэх мөнгөө тооцоолж үйлдлээ хянахаас аргагүй болно. Үр дүнд нь түгжрэл багасч, уур бухимдал багатай замын хөдөлгөөнд орол цох боломж бүрдэнэ.

Шинэ хуулийг торгоно, шийтгэнэ гэсэн хатуу заалттай, чанга хэцүү болж гэцгээх юм. Аль ч улсын замын хөдөлгөөний хууль найраагүй, хатуу чанга байдаг. Замын хөдөлгөөний хуулиар хүний амь хамгаалдаг учраас тэр. Монголын зам дээр дайнтай улсаас олон хүн үхэж, үрэгдэж байгаа. Өнгөрсөн онд гэхэд 503 хүн зам тээврийн ослоор амиа алдсан харамсалтай тоон мэдээ байна. Нарийвчилбал 138 иргэн нийслэлд, 364 нь орон нутгийн замд осолдож нас баржээ. Талийгаачдын 48 нь хүүхэд. Өнгөрсөн онд орон нутгийн замд өдөр бүр нэг хүн нас барсан гэсэн үг. Улсын хэмжээнд хоногт бараг хоёр хүн зам дээр зуурдаар нас барж, ард түмэн уй гашууд автаж байна. Өнгөрсөн наадмын дараах арваадхан хоногт 30 хүн зам тээврийн ослоор амиа алдсан. Хоногт гурван хүн нас барсан гэсэн үг. Өглөө гэрээсээ инээгээд гарсан хүү нь өдөр ослоор нас барсан, хүүгээ үнсээд явсан аав нь дахиад ирэхгүй болчихоор ард түмэн уй гашууд автахгүй яах билээ. Өнгөрсөн долоо хоногт гэхэд өвөө нь зээ хүүтэйгээ явж байгаад ослоор амиа алдсан харамсалтай хэрэг гарсан. Ослыг харсан хүний ярьж байгаагаар үлдэгсэд нь ухаан алдаж өдөржин эмч нарыг сандаргасан гэсэн. Монголчууд зам тээврийн ослоор нэгийгээ алдаж байгаа энэ их уй гашуу, хагацлыг дайнтай улстай харьцуулшгүй байна. Арван жил үргэлжилсэн Иракийн дайнд АНУ жилд дунджаар 440 цэргээ алдсан тоон баримт байна. Гэтэл манай улс зам дээр 503 хүнээ алдчихаж байгаа. Иргэд хэнэггүй, нийгэмшээгүйн дээр хууль нь зөөлөн байснаас ийм эмгэнэлтэй байдал бий болсон.

Зам тээврийн осол хоногт хэдэн зуугаараа гараад байгаагийн шалтгаан гэхээр “хулхи” жолооч их болчихсоноос үүдэлтэй. Сум бүрт шахам жолооны курс нээсэн. Улсын хэмжээнд 330 гаруй жолооны курс ажиллаж байгаа. Тэдгээрийн 120 гаруй нь хотод үлдсэн нь орон нутагт жолооч бэлтгэдэг. Хөдөө жолооны курс төгссөн нөхдүүд Замын хөдөлгөөний дүрэм, тэмдэг, тэмдэглэгээ огт мэддэггүй. Заадаг ч үгүй. Тэнд шалгалтаар хүнийг яаж аргалж үнэмлэх авах тухай л заадаг. Худлаа гэвэл, өнгөрсөн онд 150 жолооны курсын 1170 багшаас жолооны дүрмийн шалгалт авахад 350 нь унасан байна лээ. Унасан багш нараас дахин шалгалт авахад ихэнх нь хоёр дахиа унажээ. Дүрмээ мэддэггүй багш бусдад дүрэм, журам заана гэж байхгүй. Харин муу арга л зааж, “хулхи” жолооч бэлтгэдэг. “Хулхи” жолооч ихэссэнээс болж аваар гарч, сард хэдэн арав, жилд хэдэн зуун хүн үхэж үрэгдэж байна.

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль хэрэгжсэнээр үүнийг багасгана. Яагаад гэвэл зөрчил бүрт оноо өгдөг болсон. Зөрчлийн онооны дээд хэмжээнд хүрэнгүүт эрхийг нь хасна. Гэрлэн дохио зөрчвөл нэг, бүрэн бус тээврийн хэрэгсэлтэй хөдөлгөөнд оролцсон бол хоёр гэх мэтээр оноо авч 10 оноонд хүрэнгүүт тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрх нь хасагдах юм. Эрхээ хасуулсан жолооч дахин шалгалт өгч байж тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрх авна. Энэ шалгалтыг хот, ядахдаа аймгийн төвд авах хэрэгтэй. Суманд ийм шалгалт авах талаар ярих ч хэрэггүй. Суманд бол дахиад л муу аргаар “хулхи” жолоочид эрх өгчихнө.

Нийслэл, аймгийн төвд эрх сэргээх шалгалтыг маш хатуу авмаар байна. Болж өгвөл унагааж байх хэрэгтэй. Америкт гэхэд жолооны шалгалтыг маш чанга авдаг. Замын хөдөлгөөний бүх л шаардлагыг хангасан гудамжинд жолооны шалгалт авна. Сургуулийн гадаа яаж явах, түргэний болон галын машинд хэрхэн зам тавьж өгөх вэ гэх зэргээр үйлдэл бүрийг шалгадаг. Нэг алдаа гаргавал унагачихна. Дахиад эхнээс нь сурах шаардлагатай болдог. Яг үүн шиг чанга, хатуу, найраагүй шалгаж байж эрхийг нь сэргээх хэрэгтэй. Яагаад гэвэл жолооч зам дээр өөрийнхөө болон бусдын амийг хариуцаж байдаг.

Замын хөдөлгөөний аюулгүй хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэж байх үед манай сонин “Америкийн тэнэгүүд дэлгүүрийн сагс түрдэг, манайхны тэнэгүүд эксел унаж зам түгждэг” гэж бичиж байсан. Шинэ хууль хэрэгжиж эхэлснээр энэ байдал татарна. Бүрэн бус тээврийн хэрэгсэлтэй бол зам дээр хөдлөх аргагүй хатуу заалттай хууль хэрэгжиж байгаа. Хэрвээ бүрэн бус тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол өндөр торгууль төлөхөөс гадна эрхээ хасуулж, машинаа журамлуулах заалт шинэ хуульд орсон.

Хууль хэрэгжээд эхэллээ. Одоо хуулийг сахиулах үүрэгтэй замын цагдаа нарын эрх үүргийг сайжруулмаар байна. Шаардлагатай үед “буудах” эрх мэдэлтэй, түүн шигээ ард түмэнд үйлчилж чаддаг цагдаатай болох хэрэгтэй. Улсын харцага Г.Намсрайжав, наадамд түрүүлсэн арслан хүүтэйгээ хамт явж байхдаа замын голд цагдааг хэмх зодчихоод яваад өгсөн. Олны нүдэн дээр төрийн албан хаагчийг хүнд гэмтээчихээд давхисан харцагад ганц сар баривчлах төдий ял оноож байлаа. Саяхан өөр нэг эмэгтэй цагдааг ажил хийлгэхгүй элдвээр доромжилж, занаж байгаа бичлэг олон нийтийн сүлжээгээр тарсан. Өнөөх эмэгтэйд хэн ч хариуцлага тооцоогүй. Ерөөсөө л хэн дуртай нь уураа хүрэхээр замын цагдааг нүдчихдэг. Түүнийг нь олон нийт өөгшүүлдэг байлаа. Энэ нь нийгэмшээгүй нүүдэлчдийн бүдүүлэг араншин. Харин шинэ хууль батлагдсан нь хөл толгой нь мэдэгдэхгүй нүүдэлчдийн суурингаас өөрийн гэсэн хууль, дүрэм, журамтай хотын шинж рүү шилжиж байгаагийн илрэл боллоо. Урьд нь хэн ч юу ч хийж болдог утаа май болсон бужигнасан олны цугларал байсан бол одоо болно, болохгүйг ялгасан хууль дүрэм үйлчилж эхэллээ.

УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү зам тээврийн чиглэлийн ганц мэргэжилтэн гэсэндээ сайн хууль санаачилжээ. Хэрвээ Г.Батхүү гишүүн бизнесээ бодсон бол “АПУ”-гийн архийг уухад эрхийг нь хасдаггүй хууль батлуулах байлаа. Харин ч тээврийн салбарын хүн учраас согтуу жолоо баривал 800 шахам мянган төгрөгөөр торгуулж, баривчлагдан, эрхээ хасуулах заалттай хуулийн төсөл санаачилж батлууллаа. Дайнд үрэгдсэнээс олон хүн зам дээр эндэж байгаа манайх шиг улсад ийм хууль үгүйлэгдэж байсан юм. Одоо хуулиа биелүүлэх л үлдлээ.

-Замын хөдөлгөөний дүрэм, холбогдох журмуудын төслийг боловсруулж дуусчээ-

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг УИХ наадмын өмнө баталсан. Шинэ хууль есдүгээр сарын 1-нээс буюу ирэх мягмар гаригаас хэрэгжиж эхэлнэ. Хуулийг дагаж мөрдөх дүрэм, журам бэлэн эсэхийг Замын цагдаагийн газраас тодруулахад “Замын хөдөлгөөний дүрмийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулаад Засгийн газарт өргөн барьсан. Засгийн газар батална. Мөн холбогдох байгууллагууд Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийг дагаж мөрдөх 25 журмын төслийг боловсруулаад Хууль зүйн яаманд хүргүүлсэн.

Хууль зүйн сайд журмыг баталснаар цагдаагийн байгууллага хариуцан мөрдүүлэх юм” гэлээ. Холбогдох дүрэм, журам нь батлагдсан даруйд сүлжээнд мэдээлэл суулгах зэрэг ажлыг хийхэд техникийн ямар нэгэн асуудал байхгүй гэдгийг Замын цагдаагийн газраас мэдээлсэн.

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийг дагаж Замын хөдөлгөөний дүрэм шинэчлэгдэнэ. Дүрэмд тээврийн хэрэгслийн ангилал, тухайн ангиллын тээврийн хэрэгслийг жолоодох насны хязгаар, замын хөдөлгөөнд оролцогчийн үүрэг, явганаар болон тээврийн хэрэгслээр хөдөлгөөнд оролцох журам, холбогдох стандартаар тогтоосон замын хөдөлгөөн зохицуулах дохио, замын тэмдэг, тэмдэглэлийн загвар, утга агуулга, тээврийн хэрэгслийг ашиглахыг хориглох эвдрэл, гэмтэл, техникийн зөрчлийн жагсаалт, тээврийн хэрэгслийн таних тэмдгийн загвар, хэрэглэх журмыг тусгахаар хуульчилжээ. Мөн Бэлэн бус хэлбэрээр торгууль ногдуулах журам, Жолоочийн зөрчлийн оноо тооцох журам, Жолоодох эрхийн шалгалтын төвийн үйл ажиллагааны журам, Жолоодох эрх дуусгавар болох, сэргээх, Жолооч согтууруулах ундаа, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэсэн эсэхийг шалгаж тогтоох журам, Зам тээврийн ослын улмаас нас барсан, гэмтсэн хүнийг бүртгэх заавар зэрэг журам, заавар батлагдах юм байна.

Жолооч зөрчил гаргах бүрт оноо авч “хар дэвтэр”-т бүртгэгдэнэ

Зөрчил гаргасан жолооч, замын хөдөлгөөнд оролцож буй явган зорчигч зөвхөн бэлэн бус хэлбэрээр торгууль төлнө. Мөн зөрчил гаргасны тоогоор оноо тооцуулж, “хар дэвтэр”-т бүртгүүлнэ. Хянан шалгах болон бэлэн бус хэлбэрээр торгууль оногдуулах, зөрчлийн бүртгэлийн оноо тооцох журмыг Хууль зүйн сайд батлах юм. Зөрчлийн оноог тооцохдоо Зам тээврийн осол, хэрэг зөрчлийн бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн санд байгаа мэдээлэлд үндэслэх юм байна. Зөрчлийн оноо тогтоосон дээд цэгт хүрсэн тохиолдолд жолооны эрхийг нь цуцлах аж.

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сан ажиллаж эхэлнэ. Нэгдсэн сан нь дотроо хэд, хэдэн төрөлжсөн сантай. Тээврийн хэрэгсэл болон жолоочийн бүртгэл мэдээллийн сан одоо ч бий. Үүнээс гадна жолооч таны сурсан жолооны курс, хэдэн машин, багштай зэрэг мэдээлэл мэргэжлийн боловсрол, сургалтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад байх юм. Хэрвээ суралцсан жолооч нар нь зөрчлийн оноо ихтэй байвал тухайн жолооны курсийн эрхийг цуцлах үндэслэл болох аж.

Налайхын зам, Долоон буудалд осол их гардаг учраас лам нар ном уншиж байна гэсэн яриа гардаг. Тэгвэл аль замд осол их гарч байна, шалтгаан нь юу байгааг мэдээллийн санд албан ёсоор нэгтгэхээр болжээ. Авто замын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад зам, замын байгууламжийн эвдрэл, гэмтлийн бүртгэл, мэдээллийн санд замын хөдөлгөөнд аюул учруулж болзошгүй зам, замын байгууламжийн төлөв байдал, эвдрэл, гэмтлийн бүртгэл, мэдээлэл байх аж.

Гадаадын иргэн олон улсын жолооны үнэмлэхээр нэг жил жолоо барих эрхтэй

Жолоодох эрхийн болон олон улсын жолоодох эрхийн үнэмлэхийг ойлгох, бүртгэх ажлыг цагдаагийн байгууллага хариуцах юм. Монгол Улсын олон улсын жолоодох эрхийн үнэмлэхийг Замын хөдөлгөөний тухай Венийн конвенцид нийцүүлэн, жолоодох эрхийн үнэмлэхийг үндэслэн олгоно. Гэхдээ энэ үнэмлэх Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйлчлэхгүй. Зөвхөн Монгол Улсын жолоодох эрхийн үнэмлэхээр замын хөдөлгөөнд оролцох юм байна. Дотооддоо жолоо барих эрхийн үнэмлэхийг арав, олон улсын жолооны эрхийн үнэмлэхийг гурван жилийн хугацаатай олгоно.

Харин олон улсын жолоодох эрхийн хүчин төгөлдөр үнэмлэхээр гадаадын иргэн манай улсын нутаг дэвсгэрт нэвтэрснээс хойш нэг жилийн хугацаанд тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхтэй. Дараа нь хуулийн дагуу Монгол Улсын жолооны үнэмлэх авах юм байна.

Жолоодох эрхгүй этгээд согтуу машин баривал 768 мянган төгрөгөөр торгуулж, нэг сар баривчлагдана

Тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхгүй, эрхээ хасуулсан этгээд жолоо барьсан бол 192 мянган төгрөгөөр торгуулна. Мөн ийм хүнд жолоогоо шилжүүлсэн машины эзэн 192 мянган төгрөгөөр торгуулах аж. Одоо мөрдөж байгаа хуулиар согтуу машин баривал эрхийг нь хасдаг. Тэгвэл шинэ хуулиар эрхийг нь хасахаас гадна торгох юм. Согтууруулах ундаанаас гадна мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэсэн үедээ жолоо баривал хариуцлага хүлээнэ. Согтуурлын зэргийг багажаар хэмжчих бол мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэсэн эсэх зааврыг эрүүл мэндийн болон хууль зүйн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батлах юм байна.

Согтуу, мансуурсан этгээд тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол 384 мянган төгрөгөөр торгож, жолооны эрхийг нь зургаан сараас хоёр жил хүртэл хугацаагаар хасна. Согтууруулах ундаа, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэсэн эсэхийг шалгуулахаас зайлсхийвэл мөн дээрх хариуцлагыг тооцох аж. Хэрвээ ийм зөрчлийг давтан үйлдвэл 30 хоног баривчилж, тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхийг гурван жилээр хасах юм байна.

Таны машиныг согтуу, мансуурсан хүн жолоодсон бол та бусдад жолоо шилжүүлсэн гэх үндэслэлээр 96 мянган төгрөгөөр торгуулна. Жолооны эрхээ хасуулсан этгээд согтууруулах ундаа, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол 768 мянган төгрөгөөр торгож, нэг сар баривчлах шийтгэл онооно.

Ядарсан ажилтнаараа жолоо бариулбал 576 мянган төгрөгөөр торгоно

Хот хоорондын зорчигч тээврийн автобусны жолооч нар үүрэглэж яваад осол гаргах тохиолдол цөөнгүй бий. Орон нутагт гарсан зарим ослын шалтгаан, цаг хугацааг харахад үүрээр, шөнө дунд нойрмоглож явснаас үүдсэн байдаг. Тэгвэл шинэ хуулиар ийм тохиолдолд жолоочоос гадна тухайн иргэнийг ажиллуулдаг хуулийн этгээд хариуцлага хүлээх юм байна. Өвчтэй буюу ядарсан үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол 48000, ийм хүнд жолоогоо шилжүүлбэл 19200 төгрөгөөр торгуулна. Ядарсан ажилтнаараа жолоо бариулсан бол хуулийн этгээд 576 мянган төгрөгийн торгууль хүлээх юм байна. Ядарсан эсэхийг хэдэн цаг тасралтгүй машин жолоодсоноор нь тогтоох гэнэ.

Замын хөдөлгөөний дүрэмд заасан баримт бичиггүй тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол 48 мянга, ийм хүнд жолоогоо шилжүүлсэн бол 19200 төгрөгөөр торгуулах нь.

Улсын бүртгэлд бүртгүүлээгүй машин жолоодсон бол иргэнийг 96 мянга, хуулийн этгээдийг 192 мянган төгрөгөөр торгохоор хуульчилжээ. Техникийн үзлэгт ороогүй, тэнцээгүй машин жолоодсон иргэн, хуулийн этгээд дээрх хэмжээний торгууль төлнө.

Түргэний машинд зам тавьж өгөхгүй бол 19200 төгрөгийн торгууль төлнө

Цагдаа, түргэн, галын машин зэрэг тусгай дуут болон гэрлэн дохио ажиллуулсан машины жолоочид давуу эрх олгоогүй бол 19200 төгрөгөөр торгуулах аж. Хууль сахиулах, үндэсний аюулгүй байдлыг хангах байгууллага, төрийн тусгай хамгаалалт, хүн, мал эмнэлэг, цахилгаан, дулаан, ус суваг, холбоо, үйлдвэрлэлийн ослын шуурхай дуудлагын болон дохиолол хамгаалал, даатгалын шуурхай алба, хот тохижилт, тусгай зориулалтын чирэгч ачигч, техникийн хяналт болон замын арчлалт, засвар үйлчилгээ, хяналт шалгалтын зориулалттай шуурхай ажлын тээврийн хэрэгслээс бусад нь тусгай дуут дохио хэрэглэхийг хоригложээ. Хэрвээ эдгээрээс өөр машинд дуут дохио, гэрлэн дохио суурилуулсан бол 48 мянган төгрөгөөр торгох шийтгэл оногдуулна.

Зорчигч хамгаалах бүс хэрэглээгүй бол торгуулна

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуульд зааснаар цагдаагийн шаардлага биелүүлээгүй, гэрлэн дохио болон цагдаагийн хориглосон дохио, сигналаа дуугаргах журам зөрчих болон ослын дохио, тэмдэг зөрчсөн бол 19200 төгрөгөөр торгуулна. Мөн эгнээ байр буруу эзэлсэн, давуу эрхтэй тээврийн хэрэгсэлд зам тавьж өгөөгүй, хориглосон газар эргэсэн, гэрэл шилжүүлээгүй, явган хүний зам эсвэл авто замын гадна талаар явсан бол дээрх торгуулийг төлнө. Харин урсгал сөрвөл 96 мянган төгрөгөөр торгуулна. Жолооч жолоо барьж байхдаа утсаар ярих, явган хүнд зам тавьж өгөөгүй, хамгаалах бүс хэрэглээгүй бол 9600 төгрөгөөр торгохоор хуульчилжээ. Мөн зорчигч хамгаалах бүс хэрэглээгүй бол дээрхийн адил хариуцлага хүлээнэ.

Хэт удаан явах, шаардлагагүй үед тормоз гишгэвэл хариуцлага хүлээнэ

Урд явсан машин огцом тормозлосноос болж осол гарахад арын машин зай бариагүй гэх шалтгаанаар хариуцлага хүлээдэг. Тэгвэл шинэ хуулиар жолооч шаардлагагүй үед хэт удаан явах, огцом тоормозлох эсвэл хурд хэтрүүлбэл 19200 төгрөгөөр торгуулна. Хэт хурдан явахдаа зөвшөөрөгдсөн дээд хязгаараас таваас илүү хувиар хэтрүүлсэн бол 48 мянган төгрөгөөр торгохоор хуульчилсан байна.

Үүнээс гадна хүн тээвэрлэх журам зөрчвөл 96 мянга, ачаа тээвэрлэх журам зөрчвөл иргэн 96-192 мянга, хуулийн этгээд 576-768 мянган төгрөгөөр торгуулна.

Хүүхдээ ганцааранг нь замын хөдөлгөөнд оролцуулбал 192 мянган төгрөгөөр торгоно

Ирэх мягмар гаригаас эхлэн гарцгүй газраар зам гарвал 19200 төгрөгөөр торгуулна. Явган зорчигч согтуугаар дүрэм зөрчсөн бол 48 мянган төгрөгөөр торгуулах юм байна.

Үүнээс гадна зам тээврийн осол, хэргийн талаар холбогдох байгууллагад мэдээлээгүй бол иргэнд 19200, хуулийн этгээдэд 192 мянган төгрөгийн торгууль ногдуулна. Оршин байгаа газартаа хамаарах мөс, замын бохирдол цэвэрлээгүй, замын ойролцоо ажил, үйлчилгээ эрхлэхдээ аюулгүй байдлыг хангаагүй бол иргэн 48 мянга, хуулийн этгээд 384 мянган төгрөгөөр торгуулна.

Хүүхдүүд ганцаараа замын хөдөлгөөнд оролцож байгаад осолд орох нь их байдаг. Тэгвэл эцэг эх, асран хамгаалагч, бүх шатны боловсролын байгууллагын холбогдох албан тушаалтнууд 10 хүртэлх насны хүүхдийг харгалзах хүнгүйгээр замын хөдөлгөөнд оролцуулахгүй байх үүрэг хүлээжээ. Хэрвээ 10 хүртэлх насны хүүхэд ганцаараа замын хөдөлгөөнд оролцож байгаад эрсдэлд орсон бол эцэг эх, асран хамгаалагч, боловсролын байгууллагын албан тушаалтанг 192 мянган төгрөгөөр торгох юм.

Эвдэрсэн зам, таггүй траншейны нүхнээс болж машинаа эвдсэн бол хохирлоо нөхөн төлүүлнэ

Траншейны нүх эсвэл эвдэрсэн зам дээр машиныхаа эд ангийг эвдэх тохиолдол бишгүй гардаг. Тэгвэл шинэ хуулиар зам тавьсан, траншейн хариуцсан нөхдүүд жолоочийг хохиролгүй болгож өөрсдөө хариуцлага хүлээхээр зохицуулжээ. Тодруулбал, “Зам дээр хийгдсэн үзлэгийн болон шүүрт худгийн таг байхгүй, алга болсон, эвдэрсэн, замын зорчих хэсгийн түвшинтэй нэг түвшинд байрлуулаагүйгээс зам тээврийн осол, хэрэг гарах нөхцөлийг бүрдүүлсэн болон зам тээврийн осол, хэрэг гарсан бол хариуцдаг аж ахуйн нэгж, байгууллагаар учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлж зөрчлийг арилгуулан, албан тушаалтныг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр (192 мянга), хуулийн этгээдийг нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр(960 мянга) торгох шийтгэл оногдуулна” гэж заажээ. Зам дагуух гэрэлтүүлгийн эвдрэл зам тээврийн осол гаргах нөхцөл бүрдүүлсэн бол мөн хариуцсан этгээдээр хохирлыг төлүүлж, албан тушаалтныг 384 мянга, аж ахуйн нэгжийг 960 мянган төгрөгөөр торгох аж.

Үндэсний зөвлөл шинээр байгуулна

Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн хэрэгжилтийг УИХ жил бүрийн нэгдүгээр улиралд хэлэлцэж, санал дүгнэлт гаргах юм байна. Өөрөөр хэлбэл, өмнөх жилд гарсан зам тээврийн осол, түүний шалтгаан, үүрэг хүлээсэн холбогдох байгууллагууд хэрхэн ажилласан талаарх тайланг УИХ-аар хэлэлцүүлэхээр болжээ. Энэ тайланг шинээр байгуулагдах Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын үндэсний зөвлөл тайлагнана. Үндэсний зөвлөлийг Ерөнхий сайд даргалах бөгөөд Засгийн газрын гишүүд, агентлагийн дарга болон мэргэжлийн холбоод, төрийн бус байгууллагын удирдлагын төлөөллийг тэнцүү оролцуулсан, орон тооны бус бүтэцтэй байх аж. Орон тооны ажлын албатай байх уг зөвлөл замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах бодлогын бичиг баримт боловсруулах, бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн санг нэгтгэх, тайлан гаргах үүрэгтэй ажиллана. Аймаг, нийслэл, сум дүүргийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал, Засаг дарга ч зам тээврийн ослыг бууруулах, урдчилан сэргийлэх урт болон дунд хугацааны хөтөлбөр боловсруулах үүрэг хүлээжээ. Үндэсний зөвлөлөөс эхлээд орон нутгийн төрийн байгууллага, ИТХ зам тээврийн осол гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх сургалт, сурталчилгааг байнга зохион байгуулах талаар хуульд тусгасан байна.

Үүнээс гадна зогсоолгүй газар тавьсан машиныг ачих, тээвэрлэх маргаан байнга шахам гардаг. Тэгвэл харьяа нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд тээврийн хэрэгслийг зөөж шилжүүлэх, тээврийн хэрэгслийг түр саатуулах хашаа /байр/ ажиллуулах шийдвэр гаргах, төлбөрийн хувь хэмжээг тогтоох үүргийг ИТХ хүлээжээ.

Б.Цэцэгдэлгэр

Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Ж.Бямбадоржтой ярилцлаа.

-Ази Номхон далайн бүс нутгийн хүний эрхийн үндэсний байгууллагуудын чуулган маргааш (өнөөдөр) Улаанбаатарт эхлэх гэж байна. Энэ талаар яриагаа эхэлье.

-Ази Номхон Далайн бүс нутгийн Хүний эрхийн үндэсний байгууллагуудын чуулган нь ашгийн бус байгууллага. Бүс нутагтаа хүний эрхийн үндэсний байгууллагуудыг байгуулах, бэхжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжин ажилладаг, гишүүн байгууллагуудаараа дамжуулан хүний эрхийг хөхиүлэн дэмжих, хамгаалах зорилготой энэ байгууллага энэ жил 20 нас хүрлээ. Үүнтэй давхцаад XX бага хурлаа Монгол Улсад зохион байгуулж байна. Энэ хурлын хүрээнд нэлээд арга хэмжээ зохион байгуулагдана.

-Энэ байгууллагад манайх хэзээ нэгдсэн бэ. Хурлаараа бүс нутгийн хэмжээнд хүний эрхийн тулгамдсан асуудлыг хэлэлцэх үү?

-Бүс нутгийн Хүний эрхийн Үндэсний Байгууллагууд АНДЧ-д гишүүнээр элсэх нь нээлттэй бөгөөд одоогоор 15 бүрэн эрхт гишүүн, долоон харилцагч гишүүнтэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Бүрэн эрхэт гишүүнээр Парисын Зарчимд нийцсэн Хүний эрхийн үндэсний байгууллагыг элсүүлдэг. Бүрэн эрхт гишүүн нь байгууллагыг төлөөлж, АНДЧ-ы шийдвэр гаргах байгууллага болох Чуулганы зөвлөлд санал өгөх эрхтэй зөвлөлийн төлөөлөгчтэй. Манай улсын хувьд бүрэн эрхт гишүүн нь. Энэ удаагийн хуралд бүрэн эрхт, харилцагч гишүүдээс гадна сонирхогч орнууд оролцоно. Эхний хоёр өдөр дотоод асуудлаа хэлэлцэнэ. Гэхдээ эхний өдрийн үдээс хойш хүний эрхийн хамгаалагчдын асуудлыг хэлэлцэнэ. Харин энэ сарын 28-нд Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцийн хэрэгжилт, эрүү шүүлтийг зогсоох талаар хүний эрхийн байгууллагуудын хийж байгаа ажил, тулгарч буй сорилт, бэрхшээлийн талаар ярилцах юм.

-Манай улсаас ямар сэдвээр илтгэл тавьж хэлэлцүүлэх вэ. Манай улсад хуралдаж байгаа гэдэг утгаараа энд хүний эрхийн төлөв байдал ямар байгааг хэлэлцэж, шийдвэр гаргах болов уу?

-Манайхаас комиссын гишүүн П.Оюунчимэг “Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенц, нэмэлт протоколыг хэрэгжүүлэх талаар Монгол Улсын ололт, амжилт, сургамж” сэдвээр илтгэл тавина. Эрүүдэн шүүх асуудлаар хяналт, шалгалтаар илэрсэн зөрчил дутагдал, УИХ-д хүргүүлсэн зөвлөмж гээд бүх асуудлыг илтгэлдээ тусгасан байгаа.

Гэхдээ хуралдаанаар аль нэг улсын хүний эрхийн төлөв байдлыг хэлэлцэхгүй. Туршлага солилцож, гол нь бүс нутагтаа хүний эрхийн дэвшилттэй тал юу байна вэ, болохгүй нь хаана байгааг хэлэлцэж хамтарч шийдвэрлэх гарц хайх чиглэлээр ажилладаг. 2013 онд Катарт болсон хурлаар дараагийн хуралдааныг Монголд хийх эрхийг авсан. Өнгөрсөн хугацаанд Ази Номхон далайн бүс нутгийн Хүний эрхийн үндэсний байгууллагуудын чуулганы орлогч даргаар ажиллаж, хуралдааны бэлтгэлийг хийлээ. Хуралдаанд хэн илтгэл тавих, ямар дараалалтай байхыг даргалж байгаа Катар шийднэ. Харин Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс нөгөөдрөөс эхлэн хоёр жилийн хугацаанд энэ байгууллагыг даргална.

-Энэ байгууллагын гишүүн байх, үйл ажиллагааг нь удирдахын ач холбогдол юу вэ?

-Монгол Улсын нэр хүндийг олон улсын тавцан дээр гаргах, Хүний эрхийн үндэсний комиссын үйл ажиллагааг сурталчлах гээд ач холбогдол их.

Үүнээс гадна байгууллагыг удирдаж байгаа гэдэг утгаараа гишүүн орнуудад тулгарч байгаа асуудал, зорилтыг шийдвэрлэхэд нөлөө үзүүлнэ. Нэгэнт байгууллага удирдаж байгаагийн хувьд зөвхөн өөрийнхөө биш өрөөлийн төлөө ажиллах боломж бүрдэнэ. Ингэснээр Монгол Улсын төдийгүй, Хүний эрхийн үндэсний комиссын нэр хүнд өснө.

-Энэ хуралдааны өмнө буюу өнгөрсөн тавдугаар сард НҮБ манай улсын хүний эрхийн төлөв байдлыг хэлэлцсэн. Хүний эрхийн байгууллагуудаас хүргүүлсэн илтгэлд Монголд эрүү шүүлт буураагүй, харин ч өссөн талаар тусгасан. НҮБ-аас манай улсын Засгийн газарт өгсөн зөвлөмжийн хэрэгжилт ямар байгаа бол?

-Үнэхээр дуулгавартай баймаар байна. НҮБ-аас 2011 онд манай Засгийн газарт өгсөн зөвлөмждөө эрүү шүүлтийн эсрэг авч буй арга хэмжээгээ улам бүр бэхжүүл гэсэн шүү дээ. Гэтэл Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах албыг татан буулгачихсан. Өнгөрсөн тавдугаар сард болсон НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлийн Ээлжит нэгдсэн хэлэлцүүлгийн ажлын хэсгийн 22 дугаар чуулган (UPR)-ы зөвлөмжид эрүү шүүлттэй холбоотой асуудал маш их орсон. Мэдээж, Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаа дахин байгуул гэхгүй шүү дээ. Өмнө нь үр дүнтэй ажиллаж байсан механизмыг бүрдүүлэх тал дээр Монгол Улсын Засгийн газар ажиллах ёстой гэдэг асуудлыг тавьсан. UPR-ийн зөвлөмжийг эцэслэн батлах хурал ирэх сард Женев хотноо болно. Хүний эрхийн үндэсний комисс тэр хуралд оролцоно. Засгийн газрын төлөөлөгч оролцож илтгэлээ хамгаална. Тэндээс гарсан зөвлөмжийг дөрвөн жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэх ёстой болно.

-Сэжигтэн, яллагдагчийг удаан хугацаанд хорьдог, хорих газар сэлгүүлэн эрүүдэн шүүдэг гэх гомдол танай байгууллагад цөөнгүй ирдэг бололтой. Тухайлбал,ТЕГ-ын Сөрөх тагнуулын газрын дарга асан Д.Цогтбаатар, ЗГХЭГ-ын дарга асан Г.Дэнзэн гэх зэрэг цөөнгүй хүн гомдол гаргасныг олон нийт мэдэж байгаа.

-Хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах шатанд байгаа болон ял эдэлж байгаа хүмүүсээс ирдэг гомдол эрс нэмэгдсэн. Сүүлийн дөрвөн жилийн байдлыг өмнөх үетэй харьцуулахад гомдол тав дахин нэмэгдсэн. Зуны улиралд төрийн байгууллагуудын ажил багасдаг биз дээ. Гэтэл манайд хандах иргэдийн тоо улам бүр өсч байна. Эрүүдэн шүүсэн, мөрдөн байцаалтын шатанд үндэслэлгүйгээр хорьсон гэх гомдол маш их ирж байгаа. Гэхдээ манайд хандсан бүх хүний гомдол үндэслэлтэй гэж хэлж болохгүй. Анхаарал татсан асуудал ч бий. Эрүүдэн шүүсэн, өмгөөлөгчгүй уулзсан, бичиг үсэг мэдэхгүйгээр нь далимдуулж гарын үсэг зуруулсан, айлгасан, сүрдүүлсэн, дарамталсан, гэмтэл учруулсан гэх гомдол олон ирж байгаа. Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах алба байхад асуудлыг шийдэхэд амар байсан. Гомдлыг шалгаад тийшээ шилжүүлдэг байж. Одоо цагдаа өөрөө шалгадаг болсон учраас иргэд итгэхгүй юм. “Хамт сууж байгаа цагдаагаар нөгөөхийг нь шалгуулахдаа би итгэхгүй байна” гэж харддаг. Хардлага төрүүлэхээс гадна магадгүй гэдэг байдлыг ч бий болгочихдог. Тиймээс үүнийг цэгцлээч гэдэг асуудал тавьсаар байгаа шүү дээ. Хэрэв хуулийнхныг шалгадаг тусдаа байгууллагатай бол дураараа аашилдаг явдал багасна. Үнэнийг хэлэхэд эрүүдэн шүүх чинь цөөн тооны бүтэлгүй нөхдүүдийн л үйл ажиллагаа шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, эрүүгийн төлөөлөгч, мөрдөн байцаагчидтай холбоотой гараад байгаа цөөн тооны үзэгдэл байна. Ганц нэг нь тодорхой болоод ажлаасаа ч халагдсан.

-Цөөн тооны нөхдүүдээс шалтгаалаад эрүүдэн шүүдэг, бусдын эрх зөрчдөг гэдэг муухай нэр зүүж байна гэж үү?

-Хэдхэн эрүүгийн төлөөлөгч, мөрдөн байцаагчийн муйхар үйлдлийг эс тооцвол Монгол Улсад эрүүдэн шүүх асуудал эрс багассан. Энэ нь бидний нэг ололт, бусдад үзүүлэх баримт. Хамгийн наад зах нь цагдан хорих байрны нөхцөл сайжирсан. 461 дүгээр хорих анги гэхэд Европын стандартад хүрсэн.

-Хүний эрх зөрчдөг, эрүүдэн шүүдэг цөөн тооны нөхдүүд байдаг гэлээ. 2014 оны хүний эрхийн төлөв байдлын илтгэлийг уншиж байхад эрүүдэн шүүсэн тухай олон баримт байна лээ. Харин бусдыг эрүүдэн шүүсэн гэдэг үндэслэлээр ганц, хоёрхон хүнд хариуцлага тооцсон байсан. Хариуцлага нь ихэнхдээ сахилгын шийтгэл төдий байна лээ. Танай байгууллага шалгалт хийгээд хүний эрхийн зөрчил байгааг тогтоодог ч хуулийн байгууллага буруутай этгээдэд хариуцлага тооцдоггүй юм болов уу?

-Одоо ч нөхцөл байдал ийм байна. Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах алба шиг чиг үүрэгтэй байгууллага байгуулсан цагт л нөхцөл байдал өөрчлөгдөнө. Хууль хяналтынхныг шалгадаг байгууллагатай байхад харин ч хамжааргатай болж байсан шүү.

-ЗГХЭГ-ын дэд дарга асан Г.Дэнзэнгийн бие тааруу, эмчлүүлж байгаа. Тэр хүн танай байгууллагад хандсан байх аа?

-Г.Дэнзэнгээс ирсэн гомдлын дагуу бид очиж уулзсан. Манайхныг очиход өлсгөлөн зарлачихсан байсан. Эмч нартай нь уулзсан. Ер нь бид очиж уулздаг, холбогдох байгууллагад асуудал тавьдаг. Г.Дэнзэнгийн тухайд улайм цайм эрүүдэн шүүсэн, эрхийг нь зөрчсөн зөрчил илрээгүй.

-Зунжин хорихдоо хоёрхон удаа байцаах нь эрүү шүүлтийн хэлбэр биш гэж үү?

-Цагдан хорьчихоод нэг байцаалаа, хоёр асуулаа гэдэг асуудал ярьдаг. Байцаалтаар асуудлыг тодруулдаггүй. Хуулийн байгууллагын арга тактикийн л асуудал. Нэг хэсэг цагдан хорьчихоод байцаадаггүй, бүр таг болчихдог байсан. Одоо тэр байдал арилсан. Хуулийн хугацаанд цагдан хорьж байгааг буруу гэх үндэслэл байхгүй. Мөрдөн байцаалтын явцад саад учруулж болзошгүй гэдэг үндэслэлээр шүүхийн шийдвэрээр цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан нь хуулийн дагуух процесс. Түүнээс зодсон, дарамталсан гэх зэрэг зөрчил илрээгүй.

-БНСУ-ын Хүний эрхийн үндэсний комисстой өнөөдөр (өчигдөр) санамж бичиг байгууллаа. Хоёр улсын хүний эрхийн байгууллагууд хамтарч ажиллахаар болов уу?

-Хоёр улсын хүний эрхийн байгууллагын хамтын ажиллагаа олон жилийн түүхтэй. Манай байгууллага БНСУ-д ажиллаж амьдарч байгаа монголчуудын хөдөлмөрлөх болон бусад эрхийн талаар 2007 онд тандалт, судалгаа хийж байсан.

Монгол Улсын 30 шахам мянган иргэн БНСУ-д ажиллаж, амьдарч байна. Олон мянган иргэд эмчлүүлэхээр тийшээ явж байгаа. Манай Засгийн газар, Хүний эрхийн үндэсний комисс тэдгээр хүмүүсийн эрхийг хамгаалахаар тэнд ажиллах боломж байхгүй. Элчин сайдын яам байгаа нь хүний эрх зөрчигдсөн талаарх гомдол хүлээж аваад тэр дагуу ажиллаад байх боломж байдаггүй. Үүнээс гадна БНСУ-ын маш олон иргэн Монгол Улсад хөрөнгө оруулж, бизнес эрхэлж байгаа. Тэдний эрх ч зөрчигдөх явдал гардаг. Тиймээс хоёр улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс нутаг дэвсгэр дээрээ тухайн улсын иргэний эрх, эрх чөлөөг өөрийн улсын иргэний адил хамгаалж үйл ажиллагаа явуулъя гэдэг дээр тохирлоо.

-Тэгвэл БНСУ-д гэрээгээр болон хараар ажиллаж байгаа хүмүүс эрхээ хамгаалуулахаар хүний эрхийн байгууллагад нь хандах эрхтэй болсон гэсэн үг үү?

-Хүний эрхийн үндэсний комисс нь гомдлыг өөрийн улсын иргэний адил хүлээн авч, шийдвэрлэх боломжтой боллоо. Хоёр улсын Хүний эрхийн үндэсний байгууллагууд иргэдийнхээ эрх, эрх чөлөөг хамгаалах чиглэлээр түлхүү хамтрахаас гадна бүс нутагтаа үйл ажиллагаагаа уялдуулъя гэж тохирсон. Мөн Хүний эрхийн үндэсний байгууллагуудын зохицуулах хороонд бие, биенийхээ үйл ажиллагааг дэмжихээр санамж бичигт тусгасан. Мөн Хүний эрхийн үндэсний комиссын ажилтнуудыг мэргэшүүлэх, туршлага судлах тал дээр хамтарч ажиллахаар боллоо.