Хүнээ боддог хөгжингүй нийгэмд эрүүл мэнд, боловсролын салбартаа л голлон анхаардгийг гадаадын олон улс орны жишээнээс харж болно. Манайд “Хүнлэг, энэрэнгүй нийгэм байгуулна” гэж амны уншлага болговч начир дээрээ чонолог хүйтэн харьцааг л эрхэмлэх болсон нь нууц биш. Хүүхдийн гэсэн тодотголтой бүхнийг устгаж, газрын хөрснөөс арчихын улаан дон тусчээ гэдэг нь амьдрал дээр нотлогдоно. Хүүхэд залуучуудын театр гэхэд аль хэдийнэ хаалгаа бариад хөндий хоосон балгас л үлдсэн. Хотын хичнээн ч олон хүүхдийн тоглоомын талбай хүйтэн сэтгэлтнүүдийн гараар орж барилга байшин болов.
Ганц мод тарьчихгүй мөртлөө гудамжинд ганц нэгээрээ ургасан улиасуудыг хэдхэн хормын дотор хөрөөдөөд хаячихаж байгаа “барилгачид” олон. Тэд чухам юу барьж байгуулж байгаагаа ч эс мэднэ. Сүүлийн үед Ажаа гэгээний барьсан эмнэлгийг эс тооцвол хүүхдийн эмнэлэг, цэцэрлэг огт баригдсангүй. Харин түүний оронд нэртэй нэргүй хэн нэгнүүдийн үнэтэй үнэгүй хөшөө дурсгалууд хаа сайгүй л шавааралдах болов. Цахим орчинд ч энэ тухай “Хэн ч мэдэхгүй аавуудынхаа хөшөөг хаа сайгүй босгож байхаар хүүхдүүд нь хүнд хэрэгтэй ганц номын сан ч болтугай барьчихаасай” гэж жиргэсэн. Үндэсний төв номын сан маань ч даац нь хэтэрчихээд байгаа энэ үед номын сан баривал хойч үед маань л уг нь хэрэгтэй. Хүүхдийн эмнэлэг, цэцэрлэг бариад тэр үнэтэй хүрэл хөшөөнд хувилаад буй хэн ч мэдэхгүй аавынхаа нэрэмжит болгочихвол ч буянтай л үйл болж таарна даа.
Л.БатЦЭнгЭЛ
Буриадын нэрт
Монголчууд
Монгол Улсын
Хакухо аваргын хөдөлмөрийн баатар цолны хүндэтгэлийн их
Хакухо
Социализмын үеийн сурагч бид “Хүнийг хөдөлмөр бий болгосон” хэмээх үгийг ой тойндоо шингэтэл тогтоож авсан сан. Тэр ч байтугай сармагчин байхдаа жимс, самар авах гэж мод өөд өндийж боссоор хөгжлийн зүй тогтлын аясаар хоёр хөлтэй болсон гэж ч заадаг байсан.
Хүн бүхэнд эхээс мэндлэхэд нь сэтгэл хэмээх их сайхан саглагар навчит мод заяадаг. Тэрнээс биш, хүн энэ хорвоод ирэхдээ бурхан, эсвэл буг чөтгөрийн бүрэлбаа болох томилолт өвөрлөж ирдэггүй. Сэтгэл хэмээх саглагар сайхан модоо цаг мөч бүхэнд тордон нахиалуулах тусам орчлонгийн сайхан бүхэн шувуу мэт тэр л хүн рүү тэмүүлж, ажил үйлс нь өөдрөг, амьдрал ахуй нь ч өнгөлөг гэгээн болдог. Харин хар хорын өчүүхэн салхи авахуулахад л навч нахиа нь толботон гундаж, өт хорхойн идэш болон түмэн зовлонгийн үүр уурхайд хувилдаг. Сайхан сэтгэлийн модонд шувуу бүхэн жиргэж, жиргээ бүхний чимээнд энэрлийн навчис дэлгэрдэг. Энэрлийн навчис дэлгэрэхэд буяны гэгээ цацарч, хүн олныхоо сайн сайхны төлөө, байгаль дэлхийнхээ ариун дагшныг нүдний цөцгий мэт хайрлах гэгээн мөр бүрддэг. Хүн бол сэтгэлийн амьтан гэгддэгийн утга учир ч ийм. Мод хараад уурлаж уцаарладаг хүн тун ховор байх. Түүнтэй нэгэн адил сайхан сэтгэлтэй, сайхан инээмсэглэж чаддаг хүнийг ч бас гай зовлон аяндаа тойрч, үйлс заяа нь бүтэж явах учиртай ийм л сайхан хорвоо билээ.
“Амьд явбал улсын наадам үзнэ” гэж их зохиолч Д.Нацагдорж мөн ч онож хэлжээ. Наадам дөхөхөөр сэтгэл нэг л гэгэлзээд, бөхсөн бол барилдмаар, морьсон бол уралдмаар санагдана. Нүүдэлчний цус судсанд нь лугшсан хүн бүхэн л ийн догдолдог биз. Энэ жилийн наадмаар хэний хүү түрүүлж, хэний морь магнайдаа тоосгүй ирэх бол гэсэн таавар зон олны дунд салхилна. Үсэргээний наадам дээр өвгөд дурангаа арчин арчин өндөлзөж, төө цагаан соруултай гаанснуудаар гангарах мэт ээтэн гутлынхаа түрийг алдан газар унагана. Хурдан морьдын түрүүч барианы зурхай руу ойртох тусам унаач хүүхдүүдийн гийнгоолох дуу хөндий талаар нэг цангинаж, нулимс өөрийн эрхгүй цийлэлзэж, тэртээх холын уулс зэрэглээнд торолзох мэт бүрэлзэнэ. Дээлээ сугалдаргалсан хүдэр хүрэн эрс тэнзэн ташуураа өргөн, түмний дуунд хөөрсөн эргэцээ омголон хүлгийнхээ дөрөөнд өлмийдөхүй агаарт нисэх мэт сэвхийн мордож, бүсэндээ хавчуулсан хадагтай хусуураа тэмтрэн тэмтчин давхилдана. Дэлхийд ганцхан монгол наадам минь ингэж дээл, бүстний бахархлыг төрүүлнэ. Наадамаа гэж юу сан билээ хэмээн бодохуй юун түрүүнд хангайн буга мэт ханагар цээжээ ханхалзуулан харцага шонхор мэт дэвэн дэлж, уран мэхийг уралдуулан барилдах хүчит бөхчүүд, эрчит дөрвөн туурайгаараа ээрэм талыг бөмбөрдөн давхих тод магнай, торгон жолоо өргүүлэх шандаст хурдан хүлгүүд санаанд бууна. Жил жилийн наадам зэл зэлний унагад шиг сонин содхон үйл явдлуудаараа сэтгэлд дотно санагдана.
Төрийн шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн зохиолч, яруу найрагч Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Сангидорж хоёр бол Хонгор нутгаас төрсөн авьяас билэг төгөлдөр уран бүтээлчид билээ. Нэгэнтээ мань хоёр ам жаахан муруйж хэн хэндээ тунирхан хэдэн оныг үдэж. “Зулай цагаан Алтай”, “Монгол далай” зэрэг олон сайхан уран бүтээлээрээ олон түмэндээ танигдсан Сангиа “банхар” Пүүжээгээсээ жаахан эмээсхийж явахдаа нэг сайхан аялгуу зохион ноотолсноо үзүүлж, төгөлдөр хууран дээрээ тоглож сонсгожээ. “Их Тээлийн даваа”, “Үдийн нар өндөр” туужууд болон олон сайхан дуу зохиосон П.Пүрэвсүрэн мөнөөх аялгууг нь сонсож, сэтгэлийн таглаа ханзлан суухдаа “Найзад нь наадахад чинь таарчихмаар ийм шүлэг байна” хэмээн “Миний ээж тэмээчин” дууны шүлгээ өгсөн гэдэг. Тэр сайхан дууг “Зууны манлай эстрадын дуучин”, гавьяат жүжигчин Б.Сарантуяа, соёлын тэргүүний ажилтан Э.Оюумаа нар дуулсан нь нийтийн унаанд явахад сэтгэл зөөллөн сонстох нь цаанаа л нэг дотнохон. 
