Author: ДЭМБЭЭГИЙН ОЮУНТУЯА

Categories
их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монгол хүн 90 жилийн чөдрөөсөө салах боломж ирэх үү?

Улс төрийн намын тухай хуулийг шинэчлэх талаар ид ярилцаж байна. Өчигдөр л гэхэд Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-ын даргад өргөн барилаа. Манай сонин энэ хуулийн талаар өмнө нь бичиж байсан.

Шинэ хуулийн төсөлд тусгагдсанаар цөөхөн хүн нам байгуулах боломжтой болж байгаа нь улс төрийн намуудыг хүчгүй болгож сульдаах, устгахын үндэс. Нам хүчгүйдэж алга болбол оронд нь дарангуйлагч л гарч ирэх сөрөг талтай хэмээн шүүмжилж байсан билээ.

Шинэ хуулийн төсөлд энэ мэт дэмий заалт байгаа. Гэхдээ энэ удаа дэмий заалтыг нь гол болгон шүүмжлэх гэсэнгүй.

Түүний оронд бас шинэ дэвшилттэй олон заалт байгааг дуулгах гэсэн юм. Эдгээр нь ард түмэн, улс оронд хэрэгтэй гэж болохоор зүйлүүд байна. Тухайлбал, улс төрийн намууд хатуу гишүүнчлэлгүй болох, орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшихдээ намаас нэр дэвшихгүй байх, гурван мянгаас доош хүн амтай сум сууринд намын анхан шатны үүр байгуулахгүй гэх зэрэг чухал хэрэгтэй заалтуудыг нэрлэж болох юм.

Монголчууд бид өвөрмөц сэтгэлгээтэй үндэстэн. Нэг намын гишүүн бол нөгөөхөө үзэж чадахгүй болтлоо мууддаг. Ялангуяа сонгуулийн үеэр ийм авир их тод илэрнэ. Нэг дорынхон байтугай нэг гэр бүл дотроо нам намаа өмөөрч муудалцах нь энүүхэнд. Намаар талцан хуваагдахаас гадна намын нэрээр бизнес хийж яаж дампууруулж болдгийг бид хангалттай харлаа.

Тийм болохоор олон ололттой зүйл заалт бүхий шинэ хуулийг даруйхан баталчих хэрэгтэй юм. Харин шинэ хууль батлагдангуут одоогийн намуудыг татан буулгаж дахин бүртгэх нь хамгийн эрүүл хувилбар байж мэднэ. Яагаад гэвэл шинэ хуулиар бүх намууд шинэ гараанаас ижил нөхцөлд гарах ёстой гэсэн үүднээс.

Нам мөнгө олох гэж аж ахуйн ажил эрхлэх, байр сав гэх зэрэг их хөрөнгөтэй байх нь үйл ажиллагаанд нь хэрхэн сөргөөр нөлөөлдгийг өнгөрсөн жилүүдийн туршлагаас харж болно. Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн төсөлд улсын төсвөөс намуудад суудлынх нь тоогоор мөнгө хуваарилах, мөн намын хандивыг ил тод, тодорхой хязгаартай байхаар зааж өгсөн нь их зөв зүйл болжээ.

МАН байгуулагдаад 90 жил болж байна. Анхнаасаа л хатуу гишүүнчлэлтэй нам байсан. Намын гишүүн бус бол хүн биш дайсан мэт үздэг байсан үеийн тухай ахмадууд ярьдаг. “Салхилгагүй” хүмүүсээ намаас хөөж шийтгэдэг, намаас хөөгдөгсдийн амьдрал гэр бүл, ах дүүсээрээ нэгмөсөн нурж унадаг нийгмийн тухай түүхийг бид гайхан сонсдог. Гэтэл ийм гишүүнчлэл одоогийн намуудад ч хэвээрээ байгаа шүү дээ.

Өдгөөгийн энэ цагт эрх барьж буй намын гишүүн биш л бол ажилгүйчүүдийн эгнээнд марш. Ялсан намын гишүүн гайгүй ажилд ордог, ялагдсан намын гишүүд хичнээн мэдлэг боловсролтой байгаад ч гудамжинд лааз өшиглөөд явж байдаг. Монгол Улс угаасаа цөөхөн хүн амтай болохоор боловсон хүчний нөөц бага.

Байгаа хэдэн боловсон хүчнээ намууд өмчилж аваад өөрийн намын биш хүмүүсийг дайсан мэт үзэж ажлаас нь халаад байхаар монгол төрийн чадвар чадавхи тэр хэрээр суларч байна. Хэрэв намын хатуу гишүүнчлэлгүй болбол ялсан нам нь аль л туршлагатай, мэдлэгтэй, чадвартай боловсон хүчнээ шилж сонгож ажиллуулах боломж бүрдэх юм.

Өөрөөр хэлбэл, аль ч нам ялсан ялгаагүй өөрийн хүний гэхгүй болохоор төрд мэдлэг, чадвартай хүмүүс ажилласан хэвээрээ байх болно. Нэг ёсондоо боловсон хүчин аль ч намд ажиллаж болдог болж хөрвөж байна гэсэн үг.

Ингэж чадвал монголчууд намын гишүүнчлэл гэсэн 90 жилийн чөдрөөсөө салах боломж гарч байх шиг байна. Сонгууль болсны дараа төрд ажиллаж байгаа хүмүүс намын харьяаллаар хэдэн зуугаараа халагддаг байдал арилж төр тогтвортой, залгамж халаатай чадамж чадвартай болно. Гагцхүү тэрхүү боловсон хүчнүүд Төрийн албаны тухай хуулиа л хатуу чанга мөрдөх хэрэгтэй. Улс төрийн намын хууль шинэчлэгдвэл төрд ажиллаж байж намдаа хэт үйлчлэх, намын эрх ашгийг хамгаалсан шийдвэр гаргах, намаа сурталчлах гэх мэт зүйлүүд аяндаа алга болох юм.

Манайх МАН, АН гэсэн хоёр том намтай гэдэг ч яг нам гэдэг үндсэн ойлголтоороо бүрэлдэн төлөвшиж чадаагүй байгаагийн шалтгаан нь боловсон хүчний хомсдол юм. Боловсон хүчин дутагдалтай учраас нам нь хувь хүнээс шалтгаалахгүйгээр өөрөө өөрийгөө аваад явчих институци болж тогтож чадаагүй байна. Тиймээс олон улсад мөрдөгддөг зарчмуудын дийлэнх нь манайд тохирдоггүй. Тэдгээр зарчмын нэг нь боловсон хүчнээ, төрийн түшмэдүүдээ бүүр тодруулбал сэхээтнүүдээ намаар нь хуваагаад байвал монгол төр дампуурдаг юм байна гэдгийг сүүлийн 20 гаруй жил бид харлаа.

Олон жил намын харьяалалтай байж, ялсан намын хүн л ажилд томилогддог ойлголттой болсон хүмүүс намын хатуу гишүүнчлэлгүй байна гэдгийг эсэргүүцэж мэднэ. Тэгвэл намын гишүүнчлэлгүй хэрнээ яаж тогвортой ажиллаж болдог жишээ бас манайд байна аа. Цагдаа, шүүх, прокурор, тагнуул гээд хүчний байгууллагуудыг 20 гаруй жилийн өмнөөс намын харьяалалгүй болгосон. Монголын төрөөс тэд л өнөөдөр тогтвортой, мэргэжлийн бас сайн ажиллаж байна шүү дээ. Аль нэг ялсан намынхан шүүхийг бид өөрсдийн хүнээрээ дүүргэнэ гэвэл юу болох билээ. Цагдаа, прокуророо бид намын хүмүүсээрээ хийлгэнэ гэвэл улс орон хөл толгойгоо алдана биз дээ.

Ялсан намынхан сайндаа л дээрх байгууллагын дарга нарыг нь сольдог. Боловсон хүчин арай гайгүй нь тэр чигийн мэргэжлийн хүнийг, боловсон хүчний нөөцгүй нам нь 40 мянгатад хулгай хийж явсан хүнийг ч хамаагүй толгойд нь тавьдаг. Тэглээ гээд мэргэжлийн системд нь өөрчлөлт ордоггүй. Өөрчлөлт оруулах боломж ч байхгүй, тийм мэргэшсэн багийн нөөц ч манайд алга. Ер нь нэг дарга солигдоод нийт системд өөрчлөлт орохгүй гэсэн үг.

Яг үүн шиг боловсон хүчнээ намууд өмчилж авмааргүй байна. Хэрэв намын хатуу гишүүнчлэлийг алга болговол манай цөөн боловсон хүчин аль ч төрийн үед хөрвөж ажиллах боломж бүрдэх юм.

Сүүлийн үед монголчуудын төрдөө итгэх итгэл илт буурсан шиг харагддаг. Хүн бүр л төрд алба хашиж байгаа хүмүүсээ харааж зүхэж, элдвээр хэлж байна. Төр, ард түмэн хоёр ингэж хөндийрч холдохын эхлэл мэргэжлийн бус хүмүүс төрд ажилласнаас үүдэлтэй. Тэгвэл тийм хүмүүс яагаад төрд очдог юм бэ гэж. Ялсан намын гишүүд бялуунаас хүртэх ёстой гэсэн улс төрийн хатуу гишүүнчлэлтэй намын дүрмээс болж тэнд үүрлэдэг.

Мэргэшсэн, чадварлаг, туршлагатай хүмүүс ажиллах ёстой газар ялсан намын гишүүд болох мэдлэг чадваргүй нөхөд очоод суучихаар хүмүүсийн итгэл үнэмшил багасаад ирдэг. Төр, ард түмэн хоёр холдож хөндийрөхийн гашуун түүхийг Украины сүйрлээс бид харж болно.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Зөв амьдралын тухай бичил яриа

Төрийн шагналт найруулагч Н.Наранбаатартай тааралдаж, уран бүтээлийнх нь талаар сонирхлоо. Ирэх онд хийх нэгэн том бүтээлийнхээ судалгааг хийж дуусаад ажил нь эхлэх гэж байгаа гэнэ. Тодруулбал, Бурхан багшийн тухай жүжиг театрт амилах нь ээ. Найруулагч яагаад энэ сэдвийг сонирхох болов.

-Нийгэмд жаахан ч гэсэн гэрэл гэгээ өгөхгүй бол хэцүүхэн зүйлүүд ажиглагдаж байна. Түрийвчээ даллаад мөнгөтэй болно гэдэгт хүмүүс итгэчихсэн, лекц энэ тэрд нь суугаад дагаад намирч байна. Эсвэл хунтайжийн шавь нар болчихно. Нөгөө нэг хэсэг нь Чингис хаан тодруулж, хатад нь болчих гээд үзэж байна. Эсвэл бөөгийн 99 тэнгэрийн тухай их хурлын чуулган дээр ярьж байх жишээтэй. Арай ч дээ гэж бодогдмоор зүйл их болж байна. Тэгээд л ийм сэдвийг сонгосон.

–Бурхан багш гэхээр бас л шашин юм биш үү?

-Бурхан багшийн сургаал бол зөв амьдрах сургаал юм билээ. Бурхан багш бол бодит хүн шүү дээ. Хүн яаж сайхан амьдрах, зөв явах ухааныг сургаал болгож үлдээсэн. “Чиний аврал чиний дотор бий. Чи өөрөө бурхан” гэж Бурхан багш сургасан байдаг. Бурхан багш гэхээр шашин шүтлэг гээд ойлгох хэрэггүй. Хүмүүсийн сэтгэлд гэрэл гэгээ нэмэх, мунхралын харанхуйг гийгүүлэхийн тулд ийм сонголт хийлээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Б.Галаарид: Улстөрчид алхам бүртээ олон нийтийн хяналтад байх ёс суртахууны үүрэгтэй

Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн ерөнхийлөгч Б.Галааридтай сэтгүүлзүйн сэдвээр ярилцлаа.

-Монголын Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл энэ оны шилдгүүдээ саяхан тодрууллаа. 2015 оны хувьд энэ салбарынхан хэр үр бүтээлтэй ажилласан бол…

-Мэргэжлийн төв байгууллага гэдэг утгаараа МСНЭ салбарынхаа шилдгүүдийг жил бүр тодруулдаг. Энэ нь нэг талаас шалгаруулалт боловч нөгөө талдаа тухайн жилд бид юу хийж бүтээв гэдгийг томоор харж үнэлэх тольдуур болдог. Энэ онд улс орон эдийн засгийн хямралтай байсан ч манай салбарынхан хичээж зүтгэж, ихийг бүтээсэн үр өгөөжтэй жил байлаа. Сэтгүүлчийн ёс зүй, мэргэжлийн нэр хүндээ дээдлэх тал дээр ч ахиц дэвшил гарсан гэдгийг хэлмээр байна.

-Эрүүгийн хуулиар сэтгүүлчдийг шүүдэг байсан нь өөрчлөгдөж, Хэвлэлийн консул байгуулагдсан гээд сэтгүүлчдийн ажиллах орчин таатай болж байх шиг байна. Сэтгүүлчдийн эвлэл ч энэ тал дээр сайн ажилласан харагдаж байлаа…

-Тийм шүү. Олон жил яригдаж байсан гүтгэх, доромжлохтой холбоотой зүйл заалт зөөлөрч, хэвлэл мэдээллийн өөрийн зохицуулалтын байгууллага бий болсон нь том ололт. Аль алинд нь манай байгууллагын оролцоо зүтгэл зохих хэмжээгээр тусгалаа олсон.

-2015 он сэтгүүлчдэд хэр халгаатай жил байв. Хичнээн сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн байгууллага шүүхэд дуудагдаж, хэрэг яаж шийдэгдэв?

-Сэтгүүлзүй тойрсон асуудал жил бүр өөр өөр байдаг. 2015 онд сэтгүүлчийн биед халдсан, мэргэжлийн үйл ажиллагаанд нь саад учруулсан гэмт хэрэг харьцангуй цөөн гарсан. Ихэнхдээ эдийн засгийн цагдан хяналтын механизм үйлчиллээ гэж хэлж болно. Ноцтой асуудал бол инфо.мн сайтын сэтгүүлч С.Баттулгыг хууль бусаар цагдан хорьсон явдал байсан. Энэ онд шүүхэд дуудагдсан сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нэгдсэн статистик одоогоор гараагүй байна.

-Сэтгүүлч болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг нэр төрд халдсан гэж улстөрчид байнга шүүхэд өгч байдаг. Төрийн өндөр дээд албан тушаалд томилогдох хүмүүс ийм эрсдэлээ тооцож, магтаал шүүмжлэлийг үүрээд гарах хаттай баймаар санагдах юм…

-Сэтгэлийн хат гэхээсээ улс төрийн соёлын асуудал. Улстөрч болно гэдэг угаасаа олон нийтийн хяналтад өөрийгөө сайн дураараа тушаана гэсэн үг. Улстөрчид алхам тутамдаа олон нийтийн хараа хяналтан дор байх ёс суртахууны үүрэгтэй. Ингэж байж л зөв шударга гэдгээ нотлон улс төрийн насаа уртасгах учиртай. Энэхүү ёс суртахууны үүргээ хэр биелүүлж байгааг нь хянаж, олон нийтэд мэдээлэх нь сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн үүрэг. Дан ганц улстөрч ч биш, олны танил бүх хүмүүст энэ нь хамаатай. Яагаад гэвэл тэд үг үйлдэл бүхнээрээ олон нийтэд нөлөөлж байдаг онцгой давхаргынхан. Ийм онцгой давхаргад багт гэж тэднийг хэн ч албаддаггүй, өөрсдөө сайн дураараа улстөрч, эсвэл урлаг соёлын од болох сонголтоо хийдэг учраас хариуд нь ёс суртахуунтай, нийгмийн хариуцлагатай байх үүргийг автоматаар хүлээдэг. Өөрөөр хэлбэл тэд нэр төрөө мөнгөөр үнэлэх эрхгүй хүмүүс. Тэр бүү хэл хувийн нууц, хувийн эрх ашиг гэж байх ёсгүй хүмүүс. Өөрсдийнх нь хийсэн сонголт тийм юм.

-Улстөрчид нэр төрөө сэргээлгэнэ гэж шүүхдэж байгаагийн цаад санаа нь тухайн хэвлэл мэдээллийг хаах, мохоох, эдийн засгаар боомилох санаа агуулж байдаг нь хамгийн хорон юм. Үүнийг мэргэжлийн байгууллага маань анзаарч байдаг байх?

-Үүнийг чинь л бид үргэлж сануулж ярьж байгаа шүү дээ. Цензур буюу цагдан хяналтын олон хэлбэр байдаг. Түүний нэг нь эдийн засгийн цагдан хяналт. Нэр төрөө сэргээх нэрээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс их хэмжээний мөнгө нэхнэ гэдэг эдийн засгаар нь хохироон боомилох, дарамтад оруулах хэлбэрийн нэг мөн. Намайг шүүмжилбэл ингэнэ шүү гэж тухайн сониныг төдийгүй салбарынхныг бүхэлд нь сүрдүүлж байгаа хэлбэр ч гэж ойлгож болно. Ер нь бол ардчиллын гол шалгуур болсон хэвлэлийн эрх чөлөөний үнэ цэнийг ойлгоогүй улстөрчөөс л ийм ёс суртахуунгүй үйлдэл гардаг. Түүнээс биш алдаатай мэдээлэл гарлаа гэхэд залруулахыг шаардах, шүүхэд хүрэлгүйгээр өөрийн зохицуулалтын байгууллагаар буруу зөвөө шийдүүлэх зэрэг ардчилсан нийгмийн хэм хэмжээ болсон алхмууд зөндөө байгаа шүү дээ. Энэ утгаараа би танайхаас их хэмжээний мөнгө нэхэмжилсэн УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгын үйлдлийг буруушааж байна.

– Шүүхэд нэг очсон сэтгүүлч дараа дахин шүүмжлэлт зүйл бичихээс зайлсхийж байдаг. Нэг ёсондоо сэтгүүлч шүүхээр ялсан ч ямар нэгэн айдастай үлддэг болохоор улстөрчдийн нэр төрөө сэргээлгэх заргын цаад хор уршиг нь их харагддаг…

-Шүүхдэлцлээ гээд шүүмжлэхээс халирдаг сэтгүүлч байна, халирдаггүй нь ч байна. Мэргэжлийн эр зориг, сэтгэлийн хат, хэр баримт нотолгоотой бичиж чаддагаасаа л болдог байх. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд эрэн сурвалжлагч сэтгүүлчид маань хэл ам багатай зүйлээр оролдохыг илүүд үзэх болсон нь анзаарагдаж байна. Энэ бол нийгэм, ялангуяа улс төрийн орчныг эрүүл байлгах үүрэгтээ үнэнч байсан эр зоригтой сэтгүүлчдэд маань ил далд дарамт их байгаагийн илэрхийлэл. Үүнээс болж нийгэм бүхлээрээ хохирдог. Гол хор уршиг нь үүнд байгаа юм. Тийм болохоор л шударга үнэний дуу хоолойг боомилох биш, харин өмгөөлж хамгаалах үүрэг жинхэнэ улстөрчдөд ноогддог. Ардчилсан нийгэмд иргэдийн мэдэх эрх, хэвлэлийн эрх чөлөө, сэтгүүлчдийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд хэр хүндэтгэлтэй хандаж байгаа нь улстөрчдийн гол шалгуур, хэмжүүр болдог.

-2016 онд УИХ-ын сонгууль болно. Сонгуулийн үеэр сэтгүүлчдийн ажиллах зарчим гэж байдаг уу?

-Сонгуулийн жил сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй холбоотой зарга ихэсдэг. Улс төр улам бүр увайгүй, ичгүүргүй болж байгааг хараад хэдэн сэтгүүлчдийнхээ өмнөөс одооноос л санаа зовж байна. Ийм үед өөрийгөө хамгаалах хамгийн сайн арга бол мэдээллийг дахин дахин нягталж, баараггүй үнэнийг бичих явдал. Хэн нэгний төлбөртэй материалыг бол “төлбөртэй” гэсэн тодотголтойгоор нь нийтэлбэл буух эзэн, буцах хаягтай. Сонгуулийн үеэр мэргэжлийн түвшинд, хуулийн хүрээнд, ёс зүйтэй, сонор сэрэмжтэй ажиллахыг бид сануулдаг. Зарчим гэвэл энэ л байна. Мөн асуудал тулгарвал МСНЭ-дээ нэн түрүүнд хандаарай гэж зөвлөе.

Categories
их-уншсан онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монголын гадаад сурталчилгаа монголчуудыг гутаахад чиглэж байна

Ази, Европын орнуудын дээд хэмжээний уулзалт ирэх онд Монгол Улсад болно. Үүний бэлтгэл ажлын хүрээнд Монгол Улсыг гадаадад хэрхэн сурталчлах тухай хөтөлбөр боловсруулахаар болжээ. Ер нь Монголын тухай ямар сурталчилгаа өмнө нь байсан, гадныхан бидний юуг нь илүү сонирхдог тухай ч авч үзэж. Судалгаагаар Монгол орон, монголчуудын талаарх дараахь мэдээллүүдийг гадныхан хамгийн их сонирхон үздэг байна.

Цаатнууд. Монголын тайгад амьдардаг цаатнуудын тухай гадныхан хамгийн их сонирхдог байна. Цаа буга бол тэдний гол хэрэглээ. Унана, ачина, сүүг нь ууна, махыг нь хэрэглэнэ. Хөхөө өвлийн тачигнасан хүйтэнд урцанд амьдарч, хүүхдүүд нь хөл нүцгэн цасан дээр гүйлдэх тэдний ер бусын амьдрал. Амьтны арьсаар хийсэн гутал, малгай сэлт нь тайгын хүйтнийг давахад тусалдаг бол гадныханд тэд цармын өндөрт амьдардаг зэрлэг хүмүүс шиг харагддаг. Тэгж л ойлгогддог.

Ардын урлаг: Мон­голын ардын урлаг тэр дундаа хөөмийг гадныхан их сонирхдог. Манай хөөмийчдийн өмссөн зүүсэн нь ч этгээд сонин болохоор анхаарал татдаг биз. Эртний баатруудын өмсгөл зүүлт мэт дээл хувцас өмсөж, сүртэй том үслэг малгайнууд тавьдаг нь яг хэдэн зууны өмнөөс ирсэн хүмүүс мэт харагддаг байлгүй. Дэлхийд гайхагддаг гэдэг манай уран нугаралт ч бусдыг нүдийг бүлтийлгэдэг. Үегүй мэт үелзэн хөдлөх нугараачдыг тэд жирийн хүн гэдэгт эргэлздэг. Ямартаа л гадны нэг жуулчин бидний тухай “голио мэт исгэрч, могой мэт мурилздаг” гэж ярьсан байхав.

Кино: Монгол киночдодоо үнэндээ гомдмоор санагдах үе бий. Яагаад гэхээр гадны том тэмцээнд оролцохдоо киночид маань Монгол орныг амьдын там гэж харуулахыг хичээдэг мэт. Траншейныхан, том том шуудай хог үүрээд явж байгаа халтар царайтууд, гуйлга гуйгаад сууж буй сэгсгэр үстэй хүүхдүүд, уранхай ноорхой хувцастай настнууд, авлига авч байгаа дарга нар гээд хамгийн муу муухай гэж юу болохыг яруу тодоор кинондоо харуулдаг. Хонь гаргаж байгаа үйлдлийг нэг бүрчлэн үзүүлж ч байх шиг. Нэг, хоёрдугаар сарын Улаанбаатарын харанхуй хөшгөн утаа ч кино хийх нэг сэдэв нь. Энэ мэт яавал Монголыг дэлхийд муухай харагдуулчих вэ хэмээн уралдаж байгаа мэт хамгийн хэцүү, болохгүй бүтэхгүйгээр нь кино хийнэ. Мэдээж, дэлхийд байхгүй тэр хатуу хэцүү, гаж амьдралыг харуулсан тэдэнд шагнал өгнө. Өөрсдийгөө дэлхийн хэмжээнд явна хэмээн сагсуурцгаана.

Уул уурхай: Сүүлийн жилүүдэд уул уурхайтай холбоотой мэдээлэл их цацагдах болжээ. Харамсалтай нь дандаа сөрөг мэдээлэл. Монголд очиж уул уурхайд нь хөрөнгө оруулалт хийвэл мөнгийг нь дээрэмддэг, эзнийг нь барьж шоронд хорьдог. Монголын төр дээрэм хийдэг гэх мэтээр урсана. Үүнийг уншсан хүмүүс биднийг тал нутагт амьдардаг зэрлэгүүд мэтээр төсөөлдөг.

Хувцаслалт: Манай тамир­чид олимпод оролцохдоо нээлтийн үеэр ер бусын сонин хувцас өмсөн гарч ирдэг байсан нь сүүлийн үед арай гайгүй болоод байгаа. Амьтны арьсан том том малгай өмсөөд ч гарч ирж байх шиг. Монгол бөхийн өмсгөлтэй тугаа мандуулаад ч алхаж байх шиг. Энгийн үедээ түвшин сайхан хувцасладаг хэрнээ дэлхийн улсуудын тэр том наадмын үеэр хачин гайхам хувцас өмсдөг нь ч юув. Испанид болсон загварын шоунд манайхан оролцохдоо бас л бусдын нүдийг орой дээр нь гаргасан тухай яриа бий. Зуны улиралд болсон загварын шоунд бусад улсууд хөнгөн нимгэн хувцас сурталчилж байхад манайхан нэхий дээлээ өмсөөд гараад ирсэн гэдэг.

Бидний тухай ийм л гаж буруу мэдээлэл дэлхий нийтэд хамгийн их цацагддаг. Заримыг нь бүр бид өөрсдөө түгээхийг яана. Үүний үр дүнд Монгол Улсыг, монголчууд биднийг гадныхан юу гэж боддог вэ? Захын хүн л “Чи намайг Монголд очвол морьтой тосох уу. Та нар хичээлдээ мориор явдаг уу. Танайд машин байдаг уу. Монголчууд интернэт гэж мэдэх үү. Халуун усанд орж болох уу” гэж асуудаг. Тэд биднийг морь унаж, малын арьсаа нөмөрсөн бүдүүлгүүд гэж боддог учраас ингэж асуудаг юм. Халуун орны ширэнгэнд амьдардаг хүн иддэг зэрлэг омгийнхон мэтээр төсөөлдөг учраас ингэж ханддаг юм.

Бид энэ бүх гадаад суртал­чил­гааг байнга л шүүмжилж, Монголоо монголоор нь дэлхийн хүмүүст таниулах ёстой хэмээн бичиж ирсэн билээ. Хариуд ардын урлагаа мууллаа, уран бүтээлчдээ шүүмжиллээ гэх мэтээр баахан ад үзэнгүй хандлагууд ирдэг юм. Харин аз болж Ази, Европын улсуудын дээд хэмжээний уулзалт манайд болохоор төлөвлөгдсөнөөр Монголын гадаад сурталчилгаа ямар байгааг үнэнээр нь харах боломж олдов. Хараад бодит байдалтай нүүр тулгарч байгаа нь энэ.

Одооноос эхлээд бид дээрх шиг хар бараан мэдээлэл, сөрөг сурталчилгааг хааж, гэрэл гэгээтэй бүхнээ дэлхийд сурталчилъя. Монгол бол хөгжиж буй орон, монголчууд бол дэлхийн соёлт хүн төрөлхтний нэг юм гэдгийг ойлгуулж залруулах хэрэгтэй. Газар нутаг, цаг агаарын нөхцөл нь л өөр болохоос Монгол Улс бол Зүүн Европын орнуудтай бараг ижилхэн шүү дээ. Бид НҮБ-ын гишүүн, тусгаар тогтносон улс. Дэлхийн олон оронтой дипломат харилцаатай. Нийслэлд нь дэлхийн брэндийн дэлгүүрүүд албан ёсоор ажилладаг. “KFC”, “Burger King” гээд дэлхийд алдартай түргэн хоолны сүлжээ ресторануудтай. Интернэт, гар утастай. Алдарт Форд, Бенз, Тоёота, Аудигаас эхлээд бүхий л загварын машинууд гудамжаар нь давхилдаж байдаг улс шүү.

Монголчууд бол орчин үеийн хүмүүс шиг костюм өмсөж, цаг зүүдэг, франц сүрчиг хэрэглэдэг, гаж буруу царайгүй, өндөр ч биш, нам ч биш ард түмэн. Өөрөөр хэлбэл, бид бусад шиг л орчин үеийн хүмүүс.

Монголчуудыг төлөөлүүлэн гадаадад сурталчилдаг цаатнуудыг бидний үр хүүхэд төдийгүй өөрсдөө ч бид төдийлөн сайн мэддэггүй. Хөөмийлж, уран нугардаг хүмүүс монголчуудын дунд тийм ч олон байдаггүй. Бид амьтны арьс нөмөрч, энд тэндээсээ үс ноос унжуулан гудамжаар алхдаггүй. Хүн амын тун цөөн хувь нь гуйлга гуйж, хог түүдэг. Энэ бол дэлхийн ямар ч улсад байдаг л зүйл. Харин бидний алдаа бол тун цөөхөн байдаг зүйлээ монголчууд бүгдээрээ ийм мэтээр дэлхийд сурталчилдагт байгаа юм. Тэр хэрээр гадныхан монголчуудыг бусдаас гаж, стандарт бус ард түмэн гэсэн ойлголттой болжээ.

Дэлхийн улсууд өөр өөрийн нэрийн хуудас болсон алдартай сайхан кинотой байдаг. Манай уран бүтээлчид ч тийм киног бие биенээсээ өрсөн хийх уралдаанд мордох цаг нь болжээ. Монголыг дэлхийд муухай харагдуулах, бүдүүлэг, хүн төрөлхтнөөс гаж харагдахуйц, үндэстнийг гутаасан кино хийсэн хүмүүст өндөр татвар тавьж шийтгэж баймаар санагдана. Уран бүтээлчид, киночид, гэрэл зурагчид ч цаашид бүтээл туурвилдаа энэ бүхнийг тусгаж анхааралдаа аваасай.

Адель шиг, Селена Гомес шиг, Жастин Бибер шиг авьяастай дуучид Монголд бий. Тэднийгээ олж, дэмжиж, дэлхийд гаргах, Монголын нэрийн хуудас болгох, сурталчилгаа хийх боломж дүүрэн бий. Монголыг монголоор нь дэлхийд таниулах тийм л мэдээлэл, сурталчилгааг одооноос хийх, түгээх хэрэгтэй байна.


Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Тонгоруу үйлдэл

Сүүлийн хоёр жил гаруй хугацаанд нийслэлд өрнөж байгаа үйл явдал бол хуучин машин зардаг захуудыг хотын төвөөс нүүлгэх. Машины захуудыг хотоос гаргавал түгжрэл багасна гэж үзсэн учраас ийм шийдвэр гаргаж одоо хэрэгжих шатандаа үргэлжилж байгаа. Хотын баруун хаяанд барьсан төвлөрсөн шинэ зах руу нүүх, нүүхгүй гэсэн хэл ам ч өдгөө тасраагүй байна. Зарим нь аль хэдийнэ очоод төвхнөсөн байхад зарим нь тийм хол явж чадахгүй, зогсоол нь үнэтэй байна, тэр хол хэн очиж машин авах юм гэж гөжүүдэлж буруу хараад суучихаж.

Машины захуудыг нүүлгэх шийдвэр нэг талаас нь харахад зөв ч юм шиг санагддаг. Тэнд л хүмүүс цугларч бөөн түгжрэл үүсгэж байгаа болохоор ард түмний талд орсон, тэдэнд хэрэгтэй шийдвэр гаргасан мэт харагдана. Заримдаа харин ч энгийн борчуудын эсрэг шийд гаргаа юу даа гэмээр.

Дэлхийн аль ч оронд шинэ, хуучин машины захууд байдаг. Тэд энэ асуудлаа яаж шийдсэн байдаг юм бол гээд сонирхож үзлээ. Ялангуяа бидний дагаж дуурайдаг өндөр хөгжилтэй орнууд хотдоо машины зах байлгадаггүй юм болов уу гэтэл огт өөр зураг харагдаж байна.

Хүн төрөлхтөнд аль хэдийнэ нэр алдар, чадал чансаагаараа гайхагдсан “Форд”, “Тоёота”, “Бенз”, “Волксваген”, “Хонда”, “БМБ”, “Хьюандай” гэх мэт луугаруудын үйлдвэр бол хотоосоо нэлээн хол төвхнөсөн байдаг ажээ. Манайхаар бол Баянчандманийн хавьцаа бууриа засаж, үйлдвэрлэлээ явуулж, тэндээ машинаа борлуулдаг байх жишээтэй. Яагаад тэд алсхан газар бууриа засдаг вэ гэхээр компанийн нийгмийн хариуцлагаа биелүүлж буй хэрэг. Эдгээр том үйлдвэрийг ажиллуулж буй эрхмүүд хотын агаар, ус, хөрсийг бохирдуулахгүй гэж, хүмүүсийн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах орчинг бүрдүүлэх гэж төвөөсөө зугтдаг юм байна. Төр нь ч тийм шаардлага тавьдаг.

Нөгөөтэйгүүр дөнгөж үйлдвэрээс гарсан шинэ машин худалдаж авах чадал чансаатай хүнд 60, 70 км давхиж хүрэх нь асуудал биш болохоор машины үйлдвэрүүд хотынхоо гадна байдаг. Харин хуучин машины зах нь хот дотроо байрладаг. Манай Шархадны орчим шиг тийм зайд манайхтай адилхан л баарцаглаж шавааралдаад оршин байдаг. Яагаад гэхээр хуучин машиныг хэр тааруу орлоготой хүн л авна. Явган хүн бол алхаж очоод, арай хол байдаг нь нийтийн тээврээр сүнгэнэж давхиж очоод машинтай болчихно. Тэр хол, хотоос гадагш давхих эдийн засгийн боломж бололцоо нь хязгаарлагдмал. Тиймээс шинэ машины зах нь хотынхоо гадна талд, хуучин нь хот дотроо байдаг. Ард түмэнд хэрэгтэй амьдралд ойрхон шийдвэр гэж үзээд ийм шийдэлд хүрчээ.

Хөгжилтэй орныхтой харьцуулах юм бол манайх яг тонгоруу үйлдэлтэй. Хуучин машины захыг хотоосоо хөөж гаргаж байна. Дундчууд, ядуус хотоосоо гарч байж сая нэг юм хөл дүүжлэх унаатай болох нь. Харин хөрөнгө мөнгөтэй, нийгмийн хариуцлага хүлээх үүрэгтэй компаниуд нь болохоор хотын төвдөө том том газар авч, гял цял байшин бариад шинэхэн машинуудаа зарж байна. “Ниссан”-ы шилэн хорго, “Бенз”, “Волксваген”, “Тоёота”-гийн гээд барилгууд хотын төвдөө хаяа хатгах шахам зайд бий. Эднийг хөрөнгөтэй бийлэгжүү хүмүүс зорьдог. Эдгээр шинэ машины захууд хотын гадна байвал үйлчлүүлэгчид нь холхон шиг зайд төмөр хүлгийнхээ хурдыг шалгасан шигээ давхихад бүр ч илүү сэтгэл ханамж авмаар санагдана. Дээр нь тухайн компани хотын түгжрэл, агаарын бохирдлыг бууруулахад ч санаа тавьж нийгмийн хариуцлагаа биелүүлэх учиртай.

Бид хөгжинө гээд тусдаа хөтөлбөр зохиож санаагаа чилээгээд байх юмгүй санагддаг. Бидэнд хөгжлийн загвар, чиг хандлага, жишээ алдаа оноотойгоо, алдар гавьяатайгаа бэлээхэн байна. Хэдэн зуун жилийн соёл иргэншилтэй, өндөр хөгжилтэй хотуудын хамгийн сайн, манайд тохирохыг нь өөрийн хөрсөндөө буулгаад, түүнийгээ дагаж мөрдөхөд л бид хөгжинө. Яагаад гэвэл бид тэдний араас яваа шүү дээ. Тэд туулдгаа туулаад, хамгийн сайныг нь сонгож аваад хөгжчихсөн улс.

Ингээд бодохоор хуучин машины захыг хотоос хөөдөг нь буруу л шийдвэр бололтой дог шүү.

Categories
мэдээ цаг-үе

Хавар зуныг ч мэдрэлгүй хайртынхаа амь насыг аврахын төлөө тэмцсээр…

“Номин талст”-ынхны
тоглолт энэ сарын 26-нд болохоор зар гарчээ. Тасалбарын үнэ 150 мянган төгрөг бөгөөд
ердөө 300 ширхэг зарагдах юм байна. “Яагаад ийм хязгаарлагдмал хүрээнд, бас ийм
өндөр үнэтэй тоглолт хийж байгаа юм. Бидэнд зориулаагүй юм уу” гэсэн фэнүүдийнхээ
гоморхсон асуултад дуучин Т.Дэлгэрмөрөн “Ах нь эхнэрээ амьдруулах гэсэн юм. Түүнгүй
хорвоо надад наргүй мэт билээ” хэмээсэн хариу өгчээ. Гэргий нь хүнд өвчилсөн юм
байна. “Өөрийн минь төлөө санаа зовох хүнтэй гэж өегхөн бодоход амьдрал сайхан”
гэсэн О.Дашбалбар найрагчийн үг бий. Дэлгэр­мөрөн дуучны маань эхнэр алзахгүй ээ,
сайн ханьтай учраас. Сүүлийн өдрүүдэд бичсэн Т.Дэлгэрмөрөнгийн тэмдэглэлийг уншсан
олон хүн дуучинд болоод гэр бүлд нь урам өгч зоригжуулсан бэлгэ дэмбэрэлтэй сайхан
үгсийг илгээж байна.“Номин талст” болон
дуучин Т.Дэлгэрмөрөн бол нэгэн үеийн залуусын шүтээн билээ. Одоо ч тэдний дуу фэнүүдийнх
нь гэрт, машинд, ажлын өрөөнд, диско зааланд эгшиглэж, тоглолт хийхийг нь анан хүлээж
байдаг олон шүтэн бишрэгчтэй. Хамтлагийнхан байнга уран бүтээлээ хийхээ больсон
энэ цагт Т.Дэлгэрмөрөн ганцаараа болон бусад дуучидтай хослон олон сайхан бүтээл
хийсээр байгаа. Аав ээж, амраг садан, найз нөхөд, эх орон, хайрын тухай гээд тэр
бүгдийг дуулдаг. Дуугаараа бусдад урам өгч, эрч хүч бэлэглэж, ухаарал хайрлаж, дуундаа
өөрөө ч уяран хайлдаг нэгэн. Харахад баахан
сагсуу гэмээр ч дуугаа дуулахаар түүн шиг зөөлөн хүн үгүй мэт харагддаг. Дээгийгийн
дуулдаг дуунууд олон хүнийг уйлуулж, ухааруулж, омогшуулж сэтгэл юуг нь хөглөж байдаг
гайхалтай увидастай. Аялгуу эгшиг нь асрагч аргаддаг гэгэлгэн хөгтэй. Ийм сайхан
дууны эгшиг дуурьсал нь тэнгэрт ч хүрдэг биз гэж бодогдоно. Баяр ёслол элдвийн арга
хэмжээнд очихоосоо илүү асрамжийн газрын хөгшчүүлийг зорин очиж дуулж өгдөг. Хорих
ангид тоглолтоо хийж байгаа тухай мэдээлэл байнга гарч байдаг. Энэ бүхнээсээ тэрбээр
бусдад эерүү зөөлөн сэтгэл төрүүлдэг. Энэ бүх эерэг үйлсээс нь хуралдсан сайхан
энерги түүнд заавал байх ёстой. Түүний үйлс бүтнэ ээ.

Т.Дэлгэрмөрөнгийн
гэргий Жулиана хэмээх хатагтай олны нүдэнд тэр болгон ил гараад байдаггүй. Хар шил
зүүсэн хээнцэр бүсгүй хаа нэг нөхрийгөө даган яваа харагддаг. Харин дуучинг эхнэрээ
зоджээ гэсэн үнэн худал нь мэдэгдэхгүй мэдээлэл тарах үед тэрбээр нөхрийгөө өмгөөлөн
хэвлэлийн хурал хүртэл зарлаж байсан удаатай. Дээгий эхнэрээ байнга сарнайгаар “дарж” байдаг тухай найзууд нь ярьсан
байдаг. Мөн хазгай гишгэн төмөр торны цаана хоригдож байхдаа эхнэртээ өдөр бүр шахуу
захидал явуулдаг байсан тухай ч ярьдаг. Тэдний хайран дундаас гарсан хөөрхөн охин
бий. Энэ мэтээр хайртай дуучнаа, түүний гэр бүл, сайхан хайрын түүхийг нь бид бүгд
мэддэг билээ.

Харамсалтай нь, дуучны
маань гэргий хүнд өвдөж, түүнийхээ эмчилгээний зардалд зориулж Дээгий болон “Номин
талст” хамтлагийнхан тоглолтоо хийх гэж байна. Тэрбээр тоглолтынхоо талаар болон
хайртай гэргийнхээ талаар ингэж бичжээ.

“Сайхан хайр гэж
байдаг юм

Олбол түүнийгээ
алдаж болохгүй ээ… гэж
Лодойдамба гуай зүгээр ч нэг хэлээгүй байсныг мэдрэх тусам бидний хайр бадамлан
гэрэлтэж бусдын сайн сайхны төлөө юу үзэж туулснаа хайрынхаа хүчээр ялж үзүүлнэ
ээ, ах дүүс ээ. Бидэнд та нарын минь сайхан сэтгэл үнэн зүрх маш том урам болно
оо.

Амь алдар нэг ах дүүс
минь бидэнд хүний хорвоог сайхнаар төгсгөх хийморь байгаа гэдгийг би заавал харуулах
болно оо”.

“Номин Талст”-ынхан
маань есдүгээр сарын 26-нд нэгэн сайн үйлсийн аянд та бүгдийг уриалж байгаа юм.
Бид ойрд тоглолт хийгээгүйдээ гол нь биш,ер нь дуунд дуртай хөгжимд хайртай,тэр
дундаа манай хамтлагийг сонсдог жинхэнэ ойр дотныхонтойгоо нэг өдрийг ч гэлээ сайхан
өнгөрүүлэхийг хүссэний гол учир шалтгаан бол манай гэр бүлийн, миний эхнэрийн, та
бүхний бага ч атугай мэдэх хайрын минь төлөө юм аа.

Бидний босгосон тэр
л амьдралын эхлэл агуу хайр минь яг л та хоёрынхтой адилхан. Хэн хүний амьд­ралд
юу эс тохиохыг тэр гэхэв, хэл амнаас хол энд би хамгийг дэлгэрүүлээд юу хийнэ, хайртай
та нар минь мэдрэхэд болно.Хайлган сэтгэлгүй, бодсоноо тунгаадаггүй зарим нэгэн
маань зүрхэнд чулуу зоосоор удаж байна, би айж байна.

Хавар зуны улирлыг
мэдрэлгүй хайрынхаа амь насны төлөө зүтгэсээр тэмцсээр өнөөдөртэй золгож байна.
Ийм урт хугацаанд хайртын минь охин бид хоёроо гэсэн сэтгэл агуу, хамт олны минь
үнэнг мэдэх хайр уудам хэдий ч бид энэ аймшигт өвчинтэй тэмцсээр л байна.

Харамсалтай нь, итгэл
найдвар минь суларч тэр минь миний гарыг атгахаан болих гээд байна.Түүнгүй ертөнц
охин бид хоёрт байгаад хэрэггүй дээ, ядаж харамсахгүйгээр үлдэх хэн нэгний төлөө
бүгдийг хийхийг хүснэ ээ, би бас бид.

За ийм л учраас “Номин
Талст” хамтлаг маань гэнэт ийм шийдэлд хүрсэн юм. Тоглолт маань халуухан болох байх,
харин та бүгдийн тав тухыг бид чанартай бэлдэж байна.

Тоглолтод урилгаар
жинхэнэ супер одууд ирнэ та бүхэн ойрд хараагүй болохоор гоё байна гэдэгт итгэлтэй
байна. Тансаг ширээ, амтат хоол зууш, тайван орчин, тасархай тоглолт, DJ party энэ
бүхнийг бэлдэж байна аа.

Ах дүүсээ намайг бодож
биш өөрсдөдөө сайхан боломжийг зориулж хайртай хамтлагтайгаа хамгаас дотно нөхөдтэйгөө
сайн үйлсийн аянд дуу нийлүүлэн нэгдэнэ гэдэгт би итгэж байна аа. Уйлахгүйг л хичээх
хэрэгтэйдээ би, уяхан амьтан шүү дээ чааваас. Бас гоё хит дуунуудаа хамтдаа дуулахыг
тэсэн ядан хүлээж байна, за хагас сайнд уулзъя. Хаа болохыг билет авсан улс мэдэх
болно, түр баяртай бидэнд амжилт ерөөгөөрэй амны билэгтэй Монгол хүн та”.

Ийм эмзэг, бас тийм
нэг гунигтай ч гэмээр тэмдэглэлийг хүн бүр нулимстай уншлаа. Дуучны хайрынхаа төлөө
зориулж буй энэ тоглолтын тасалбар аль хэдийнэ дууссан гэнэ. Сайн үйлийн үр сайнаар
боловсордог гэдэг. Зөвхөн Дэлгэрмөрөнг сонсдог олон мянган фэнүүд нь энэ өдрүүдэд
түүний гэр бүлд сайныг ерөөж, гэргийг нь эрүүл саруул болохыг хүсч байгаа.

Дуучны өөрийнх нь
хэлс­нээр уйлахгүйг хичээж, зовлон­гийн өмнө хатуу зогсоорой. Түүнийхээ гарыг алдалгүйгээр
итгэлтэй атгаж, олон олон жилийг охинтойгоо хамтдаа туулаарай гэсэн гэгээн ерөөл
тавья.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Өршөөлийн хууль батлагдсанаар Монголын улс төр, нийгэм эрүүлжинэ

Саяхан батлагдсан Өршөөлийн хуулийг өршөөлгүйгээр дайрч муулж, энэ хууль л хэрэгжчих юм бол дэлхий сүйрэх нь гэх нь холгүй сүржигнэж буй хэсэг бүлэг хүмүүс байнаа. Тэд үнэхээр ингэж буруу бодоод байгаа юм уу, жүжиг тавиад түүндээ үнэмшээд балраад байна уу мэдэх юм алга. Үнэндээ Ардчилсан намын болон энэ УИХ-ын хийж байгаа хамгийн чухал, хамгийн зоримог, нийгмийг эрүүлжүүлэх,бүүр хувьсгалын шинжтэй чухал арга хэмжээ бол энэ Өршөөлийн тухай хууль юм. Өршөөлийн хууль яг өмч хувьчлал шиг, байр, мал хувьчилдаг шиг түүхэнд орох ганц зүйл нь магадгүй энэ болно. Үүнийг цаг хугацаа харуулна. Өршөөлийн хууль хэрэгжсэнээр Мрнголын улс төр нийгэм эрүүлжиж зөв гольдиролдоо орох болно. Өдгөө Монголын улс төр, бизнесийн хүрээнийхэн хэн хэнийхээ атганд орж, аалзны тор мэт бие биендээ барьцаалагдан орооцолдсон эрүүл бус голдрилд орчихсон яваа. “Таны оролцсон ийм нэг хэрэг байгаа. Би л аргалж өгч байгаа шүү” гэсэн шантаажтай хичнээн ч хүн яваа юм. Улс төрийн хүрээнийхэн дотор “төмсөгдөнө” гэдэг үг бий. Энэ нь тухайн хүний хууль бус зүйлийг мэддэг, түүгээрээ яг эмзэг эрхтнээс нь атгачихсан мэт үгэндээ оруулах, өөрийн нам бүлэгтэй ашигтай шийдвэр гаргуулж дуулгавартай байлгахыг хэлдэг. “Төмсөггүй хүн ч гэж хаа байх билээ” гэж хэлж байгаа улстөрчдийг бид харахаараа нэг болсон. Өршөөлийн хууль ийм эрүүл бус том зангилааг задалж тайлснаар манай улс төр, бизнесийнхэн бусдын барьцаанаас гарч, хэнээс ч айхгүй, дарамт шантаажгүй ажиллаж амьдрах боломж бүрдэж байна.

Гэтэл хамгийн их өршөөгдөж буй, өршөөл ус агаар шиг хэрэгтэй байгаа хүмүүс хамгийн их эсэргүүцэн орилж байгаад үнэмших хүн байна уу.Энэ зүгээр жүжиг гэж захын хүн мэднэ. Үүнийг мэдсээр байхад “өршөөлийг жадлан эсэргүүцэх нь” гэсэн үзэгдэл улам гаарсаар байгаа нь зэвүүцэл төрмөөр байна. Жишээ нь, МАН-ынхан. Энэ намаас УИХ-д гарч, нэр нүүр нь болж явсан Д.Дондог хэрэгт холбогдон шоронгийн хаалга татсан. Тэрийг М.Энхболд тэгээд шорондоо үх үх гэж хэлээд байгаа юм уу. Мөн намын ТӨХ-ын дарга асан Д.Сугарыг элдэв хэл аманд өртүүлээд зогсохгүй Үндсэн хуулийн Цэцийн халдашгүй бүрэн эрхийнхээ ачаар л ачигдчихалгүй яваа гэцгээдэг. Шүүхээр батлагдаж нотлогдоогүй ч энэ намын дарга, лийдэрүүдтэй холбоотой үнэн худал нь мэдэгдэхгүй олон зүйл яригддаг. Намын дарга М.Энхболд тэргүүтэй Бадамжунайтан гээд хотын фракцийнхны газрын наймааны талаар захын хүн ярьж бичдэг. Сү.Батболдын Бороо гоулдын татварын талаарх шуугиан, Улаанбаатарыг даргалж байсан Д.Билэгт, Болормаа нартай холбоотой шуугиан, Улаанбаатар сан, Улаанбаатар банк гээд энэ намынхан нэр холбогдсон үнэн худал нь мэдэгдэхгүй дуулиант хэргүүдийг Өршөөлийн хуулиар өршөөж тэр тухай хэн ч сөхөж ярьж бичих эрхгүй болно. Ашигт малтмалын газрын дарга нь хэрэгт татагдахад түүнийг дагалдаж олон залуус шоронгийн хаалга татсан байдаг. Тэр залуусаасаа МАН нүүр буруулах болоогүй байлтай. Дурдаад байвал ундраад л байх. Тэгэхлээр МАН Өршөөлийн хуулийг эсэргүүцэж яг харагдаач.Үнэхээр эсэргүүцэж байдагсан бол шударга гэхээсээ тэнэг бүр дээр нь увайгүй хүн ёсны наад захын жудаггүй хаашаа робот шиг хүмүүс вэ гэж хэн ч гэсэн бодно. Үнэхээр ийм хөлдүү сэтгэлтэйсэн бол юун улс орон удирдуулах, шар хадны сэтгэцийн эмнэлэгт хэвтүүлэх байлгүй. Тэгэхлээр зүгээр л шударга дүр эсгэж, хүмүүс ингэвэл сайн байх болов уу гэж мөчид бодоод л сонгуулийн шоу хийх гэж байгаа ядарсан арга. Хөшигний ард тэд энэ хуулийг батлагдаасай хэмээн залбирч байгаа. Ядаж л өөрсдийнх нь нэрний өмнө ёс мэт дагалддаг дээрх гуншингуудаасаа албан ёсоор ангижрахыг хүсч байгаа.

Дахин дахин хэвлэлийн хурал хийж, хүн өршөөхийг эсэргүүцэж байгаа бие даагч гишүүдэд ч энэ хууль хамаагүй юм биш. Тэд бас хамгийн их өршөөлд хамрагдаж байгаа. ИНЕГ-ын халаа сэлгээ, идэж уусан асуудал батлагдаж нотлогдоогүй ч бие даагч нартай байнга холбоотой яригддаг. Гацууртын ордны эргэн тойрон дахь хэл ам, хэрүүл дунд Х.Болорчулуун гишүүний хадам аавынх нь нэр хавчуулагдсан сонсогддог. Үйлдвэрчний эвлэлийн эд хөрөнгө шамшигдаж алга болсон зарга, баригдаж байгаа баригдаж дууссан гэх олон давхар орон сууцны эргэн тойронд С.Ганбаатар гишүүнийг хардсан л байдаг. Хэрэв эд үнэн бол та нар болоод эргэн тойрны чинь танил тал, ах дүү, хамаатан садан найз нөхөд чинь ялд унахгүй. Худлаа байсан ч эсэн бусын элдэв цуу үг энэ хуулиар тас дарагдана гэсэн үг. Үүнээс илүү өршөөл гэж улстөрчдөд юү байхав.

УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг өчигдөр хуралдаад Өршөөлийн хуульд тавьсан хоригийг хүлээж авах нь зөв гэсэн байна. Тэгвэл хамгийн ойрхон жишээ, Чингис, Самуурай бондын мөнгийг Ардчилсан намынхан хувааж идсэн гээд бөөн хардлага явж байдаг. “Женко” тэргүүтэй бүлэг улс шинэ барих төмөр замын мөнгийг идсэн гэсэн үнэн худал нь тодорхойгүй үг хэл энэ хуулиар тасарна. Ж.Батзандан гишүүн бас Өршөөлийн хуулийг их эсэргүүцэж шударгалж байгаа нь анзаарагдаад байгаа. Өршөөлийн хуульд хахь хамаагүй хүн үү энэ залуу. Үгүй дээ хамгийн их хамаатай. Хамгийн том өршөөл энэ залууд ирнэ. Адаглаад л долдугаар сарын нэгэнд үрэгдсэн дөрвөн хүний амийг танаас гүжирдэн нэхэх нь больдог юм байгаа биз дээ, Өршөөлийн хууль батлагдвал.

Монголын үе үеийн төрийн тэргүүнүүд ч элдэв янзын хэл аманд өртөж, сайн муу нэрийг авсан байдаг. Үнэн ч бай, худал ч бай энэ бүхэн хууль хэрэгжсэнээр оргүй болно. Дахиж ял асууж араас чинь чаргууцалдаад байхгүй болно. Дараагийн ерөнхийлөгч дараагийн ерөнхий сайд, дараагийн их хурлын даргаасаа айхгүй болно. Дуудахад нь гүйж ирээд элдвээр долдойлох хэрэггүй болно.

Саяын цухас дурдсан зүйлс бол зөвхөн улс төрийн дээд хүрээнийхний тухай юм. Үүнээс цаашлаад шил дараалан шалгагдаад байсан аймгийн Засаг дарга нар, агентлагийн даргууд, аж ахуй эрхлэгчид, адгийн нэг хорооны архичин хүртэл өршөөгдөнө. Согтуу зодолдохдоо нэгнийхээ шүдийг булга цохичихсоныг нь хорооны цагдаа мэддэг. Тэр барьцаагаараа цагдаа хараад гөлс хийж, ойр зуур хамаг зүйлд нь гүйж зарагддаг нэгэн чөлөөтэй болно. Шөнийн 00 цагаас хойш архи зарж байгаад баригдсан жижигхэн баарны эзэн шалгалтаар ирсэн цагдаагаа долоо хоног бүрт дайлах гэж үгээ барж суудгаа болино. Яагаад гэвэл тэдний бүх хэрэг өршөөгдөнө.

Өршөөлийн хууль нийгмийн эд эс ширхэг бүхэнд өгөөжөө өгнө. Надад ямар хамаа байхав гэж үүнийг уншигч та бодож сууна уу. Та биш юм гэхэд таны гэрийнхэн, ах дүү, хамаатан садны чинь нэг жолооны эрхээ хасуулсан бол энэ хуулиар өршөөгдөж жолоо барих эрхээ олж авч байгаа.

Манай сошиал ертөнцийн­хөн Өршөөлийн хуулийг маш их эсэргүүцэж, ууртай байна лээ. Үүнийг ард түмний дуу хоолой, хүсэл бодол гэж бодох ч хэрэггүй. Сошиал ертөнц гээд байгаа тэр орон зайд улс төрийн зорилготой захиалгат баг ажилладаг юм. Тусгай цалин хангамжтай тэд эзнийхээ захиалгаар юу бич гэснийг нь а, б-гүй жиргэж суудаг. Тэнд зүгээр л хийсвэр жүжиг тоглож хийсвэр зүйл ярьж, хийсвэрээр санаа зовж, хийсвэрээр эх орныхоо төлөө тэмцэж хийсвэрээр үхэж хийсвэрээр төрж байдаг улс бий. Тэндээс эрүүл саруул дуу хоолой, үзэл бодол,бодит үйлдэл хэзээ ч гарахгүй. Тэдний үгийг дагах юм бол улс орон харанхуй ангал руу унахтай адил. Жирийн ард иргэд цахим ертөнцөд хүн муулаад суудаггүй. Ард түмэн зах дээр наймаа хийж, үйлдвэрт ноос угааж, хадлан хадаж, багшилж, солонгос киногоо үзэж уйлж, уурлаж зогсоо завгүй ажиллаж хөдөлмөрлөж амьдарч байдаг юм. Төрж, өтөлж, үхэж өчүүхэн ч зав чөлөө байдаггүй энэ хорвоод жиргээд суучихвал хэн тэр жиргээг нь бусдад түгээж интернэт ажиллуулж, цахилгаан станцын нүүрс хүрздэх билээ. Бодит ертөнцөд л үнэн дуу хоолой оршиж, энгийн иргэд амьдарч байдаг.

Монголын нийгмийг шоронжсон гэдэг. Яагаад гэхээр нэг даргыг шалгалаа гэхэд дороо ажиллаж байгаа салбар хариуцсан таван дарга нь мөн хэрэгт татагддаг. Тэр таван даргын дор мөн л тав таван мэргэжилтнүүд нь хэрэгт татагддаг. Гэх мэтээр хэрэгтнүүд геометрийн прогрессоор өсдөг байна. Тиймээс ажлаа хийгээд явж байсан олон хүн даргынхаа хоморгонд гэнэт хэрэгтэн болж шоронд хатаж байгаа. Геометрийн прогрессоор өссөн тэр олон хоригдол хууль гарснаар мөн л тэр хэмээр цөөрнө гэсэн үг. 1937 оны аймшигт баривчилгаа, хоморголон хядалт яг л ийм зарчмаар явсан байдаг юм. Нэг хүн баригдаад хэд хэдэн хүний нэр хэлдэг, нөгөө хэд дахиад хүмүүсийг нэрлэдэг гээд л хөвөрчихсөн юм билээ.

Өршөөлийн хууль хэрэгж­сэ­нээр улс төрийн нэг хүчин сонгуульд ялж засагт гарахаараа өрсөлдөгч намынхаа хамаг лийдэрүүдийг хоморголон хорьж оймсыг нь гозолзуулан ачиж чадахаа болино. Үлдэж байгаа зургаан сардаа л тэсч чадалгүй ууж идчихдэггүй юм бол сэтгэл амар амьдарч болно гэсэн үг. Яагаад гэвэл 2015 оны долдугаар сарын 1-нээс өмнөх таны хийсэн хэргүүд өршөөгдөнө. Харин энэ хугацаанд шуналтаад идэж уугаад шорон оронд орвол ёстой арчаагүй сул улстөрч юм даа гэдэг нь харагдана.

Хилс хэргээр хэлмэгдсэн, яльгүй шунал, шальгүй омгоосоо болж алдаж шоронд хатаж байгаа олон хүн, тэдний ар гэрийнхэн энэ хуулийг хэрэгжээсэй хэмээн амьсгал даран хүлээж суугаа. Уучилж өршөөнө гэдэг ухаарал өгөхийн хамгийн дээд хэлбэр гэдэг.

Яг өнөөдрийн нөхцөлд нийгэм, улс төрийнхөө байдлыг ажиглаад нэг шинжээрэй. Улс төрийн хүрээнийхэн нь бие биеийнхээ барьцаанд орж, энгийн олон нь өрийн сүлжээнд дарагдаж, нийгэм маань тэсэрч задрахын өмнөхөн тулж иржээ.

Төр ард түмнээ өршөөн уучилж, аргадах цаг нь болжээ. Тэрнээс аашилж загнаж тас шавхуурдаж одоо боллоо. Францын хаан Людвик “Ард түмэн яг нялх хүүхэд шиг: Аргадангуут тайтгардаг” гэж хэлсэн байдаг.

Өдгөө Өршөөлийн хууль хэрэгтэй, хэрэггүй гээд энэ цөөхөн ард түмэн чинь хоёр хэсэг болсон байна. Төр барьж байгаа намууд ард түмний сонголтоор гарч ирсэн л юм бол нийгмийг хагаралдуулсан жүжгээ зогсоо. УИХ Өршөөлийн хуулийг хэлэлцэж батлахдаа анх хаалттай хуралдсан. Одоо ч гэсэн хаалттай хэлэлц. Хэн ямар санал өгсөн нь хэнд ч мэдэгдэх ёсгүй. Юу яасны чинь өршөөлийн хуулийг дэмжсэнийг нь дахиж нэр дэвшүүлэхгүй. Харин ч хаалттай хуралдааны нууцыг задалсан хүнийг хамгийн анхны хэрэгтнээр татаж хоригдолгүй болчихлоо гэж гонгиноод байгаа байгууллагад нь өгөх хэрэгтэй. Тэд хамгийн анхны хэрэгтнээ шүүж нийгэмд хууль мөрдөхгүй бол ингэдэг юм гэж үзүүлэх хэрэгэй. Ингэж чадвал Монголын улс төр, нийгэм цэвэр тунгалаг болохын эхлэл тавигдана.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Байр болгоны гадна байгаа бааруудыг цэцэрлэг болгоё

Сүүлийн 10 жилд Монголд 650 гаруй мянган хүүхэд шинээр мэндэлжээ. Ер нь төрөлт 2006 оноос эрчимтэй өссөөр байгаа бөгөөд өнгөрсөн жил гэхэд 80 гаруй мянган үрс шинээр өлгийдөн авсан байна. Энэ эрчээрээ Монгол Улс дорхноо 10 саяулаа болох юм байна. Гэтэл төрийн бодлого нь төрөлтөө гүйцэхээ больжээ.

Өнөөдөр л гэхэд цэцэрлэггүй үлдсэн хүүхдийн тоо гучин мянга хол давна. Сургуулиуд хүүхдүүдээ багтаахгүй нэг ширээн дээр гурваараа сууж байгаа. Эрүүл мэнд, суурь боловсрол үнэгүй олгох үндсэн үүргээ манай төр мартчихсан тууж байгаа. Тэдэнд санаа өгөх гэж “Цэцэрлэг байгуулахад цэцэн ухаан хэрэггүй” хэмээн манай сэтгүүлч Б.Цэцэгдэлгэр бичсэн билээ. Хямралд өртөөд цэцэрлэг барих мөнгө төгрөг нь хүрдэггүй юм бол байр болгоны гадна байдаг бааруудыг цэцэрлэг болгоё. Баарны эзэдтэй төр гэрээ хийж байрыг нь түрээсэлж цэцэрлэг байгуулахад намрын намарт босдог цэцэрлэггүйн зовлон алга болно хэмээн бичсэн юм. Төр жаахан л сэтгэл гаргаад ажиллачихвал тун амархан бүтэх санаа л даа.

Бид өмнө нь “Түшмэдийн ордонг түмний эмнэлэг болгоё” гэж бичсэнээр нэгэн агентлагийн байрыг хүүхдийн эмнэлэг болгох шийд гарч байлаа. Мөн хүн бүр кредит оноотой болж, ямар нэг хэрэг зөрчил гарвал онооноос нь хасагдаж, сайн зүйл хийвэл нэмэгдэж байя. Оноо нь бага хүнд төрийн үйлчилгээ бага хүрч, иргэний үүргээ биелүүлэн олон оноотой болсон хүнийг урамшуулан шагнаж байя хэмээн бичиж байв. Үүний нэг биелэл нь өнөөдрөөс мөрдөгдөх Замын хөдөлгөөний дүрэмд тусгасан жолооч бүрт байх 10 оноо юм.

Энэ мэтээр “Өдрийн сонин”-ы хөндсөн асуудал, дэвшүүлсэн санаа бүр ямар нэгэн байдлаар биеллээ олж, нийгэмд сайн сайхныг түгээсээр байдаг юм

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

УИХ дахь Ардчилсан намын зөвлөлийн дарга асны баривчилгаа буюу Л.Гансүхийн эргэн тойронд

2004 онд “Эх орон-Ардчилал” эвсэл болж УИХ-ын сонгуульд оролцсон намууд сонгуулийн дараа эвслээ задалснаас болж Ардчилсан нам нэг хэсэгтээ УИХ-д бүлэг ч үгүй, юу ч үгүй болох дөхсөн билээ. Эцэст нь АН-ын зөвлөл гээчийг байгуулж даргаар нь Лүймэдийн Гансүхийг сонгож байв. УИХ дахь Ардчилсан намын зөвлөл гээч нь одоогийн бүлэг гэсэн үг. Ардчилсан нам сонгуульд ялагдаж цөөнх болсон тэр жилүүдэд Зөвлөлийн дарга Л.Гансүх ачааны хүндийг үүрч, намынхаа нүүр царай болж ажиллаж байсныг хүмүүс санаж байгаа байх.

2008 оны УИХ-ын сонгуулиар Дархан-Уул аймгаас сонгогдсон тэрбээр Байгаль орчны яамны сайдаар давхар ажиллаж байв. 2012 оны сонгуулиар намаасаа жагсаалтаар нэр дэвшигчдийн 12 дугаарт бичигдсэн бөгөөд дөнгөж өмнүүрээ улаан шугам татуулсан юм. Өдгөө тэрбээр Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх. Өнгөрсөн долоо хоногт Л.Гансүхийг Засгийн газрын “Нүүрс” хөтөлбөрөөс хувьдаа мөнгө завшсан хэмээн АТГ-аас баривчлан хориод байна. Энэ хэрэг шүүхээр шийдэгдээгүй учраас хэрхэх тухай хэлэх юм алга. Харин ингэнэ гэсэн мэдээлэл аль хоёр гурван сарын өмнөөс хэвлэлээр түгж байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, “Л.Гансүх луйварчин. Тиймээс баривчилна” гэдэг пиараа аль эртнээс явуулж байсан нь өдгөө тодорхой харагдаж байна.

Л.Гансүхийг баривчлагд­санаас хойш юу юу болж өнгөрөв. Үүнийг тоймлон хүргэе.

Түүнийг баривчлагдсаных нь маргааш Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг мэдэгдэл гаргалаа. Түүнд “Ард иргэдэд үр өгөөжөө өгч, амжилттай хэрэгжсэн “Нүүрс” хөтөлбөрийг зогсоох, Засгийн газрын хийсэн ажлын нэр хүндийг унагахын тулд ажил хийсэн хүмүүсийг хэлмэгдүүлж, шоронд хорих хүртэл арга хэмжээ авсан нь Засгийн газрыг ажил хийлгэхгүй байх, хорлон саатуулах үйлдэл болж байна. Тиймээс санаатайгаар, хууль зөрчин, гэмгүй хүмүүсийн эрхэнд халдаж буй үйлдэлтэй Монгол Улсын Ерөнхий сайд миний бие хатуу тэмцэх болно.

Монгол Улсын Засгийн газар аливаа дарамт шахалтыг үл тоон ард иргэдийнхээ төлөө хийж эхлүүлсэн, төлөвлөсөн олон ажлаа үргэлжлүүлэх болно гэдгээ хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна” хэмээн дурдсан байдаг.

Төд удалгүй Ерөнхий сайд Төв аймаг дахь шоронд хоригдож байгаа Л.Гансүхийг эргэж очсон талаар шуугиан дэгдлээ. Хууль зүйн сайдаа дагуулж очсон гээд тэд бүгдийг буруутган, амтай хэлтэй бүхэн харааж байгаа. Энэ дуулиан шуугианаас нэг л зүйл их тод мэдрэгдэж байна. Ерөнхий сайдыг хууль зөрчсөн гэхээсээ илүү хүн ёсны талаас нь харвал Монголын улс төрд сүүлийн 30-аад жил алга болоод байгаа ёс зүй, хүн чанарыг мэдрүүлсэн үйл явдал боллоо хэмээн харагдаж байна.

Төрд гайгүй алба хашиж байсан нэгнийгээ шоронд ороход манайхан эргэж очих нь бүү хэл олигтой мэдэгдэл ч гаргаж зүрхэлдэггүй. Улстөрчид нэгийгээ шоронд орохоор “би тэр хүнийг танихгүй” гэж гүрийдэг. Найзалж нөхөрлөж, хамтдаа туулсан он жилүүдээ ингэж булшилж, хэрэгт холбогдсон нэгнээсээ нүүр буруулсан жишээ бид их олныг үзсэн дээ. Гэмт хэрэгтэнтэй нэр холбогдож хэрэгт татагдах вий гэдэг айдсаас гадна олон түмэнд шударга нэгэн болж таалагдах гэсэн өөрийн өчүүхэн нэр нүүрээ хамгаалж байгаа царай нь тэр аж.

Дээрх шуугиан гараад нэг өдрийн дараа нь Авлигатай тэмцэх газраас хариу мэдэгдэл хийлээ. Мэдээллийг нь харж суухад Л.Гансүх болон түүнтэй хамт баривчлагдсан хүмүүсийн хэргийг аль хэдийнэ шийдсэн мэт, шүүхийн шийдвэр уншиж байгаа мэт ойлгогдохоор байлаа. Уг нь бол тэр хүмүүсийн гэм буруутайг шүүх тогтоогоогүй, буруутай эсэхийг нь шалгах ажил л үргэлжилж байгаа гэдгийг учир мэдэх хүмүүс нь ойлгоно. Нийт масс бол шууд гэмт хэрэгтэн мэтээр хүлээж авдаг.

Үйл явдал энэ хүртэл өрнөөд байна. Цаашид үйл явдал хаа хүртэл үргэжлэх, хэн хэнтэйгээ, хэн нь юутай тэмцэлдээд байна гэдэг нь ойлгомжгүй болж байна. “Түмний нэг” кинонд дуудлага худалдаагаар худалдаж буй нэг морины үнэ тэнгэрт хаддаг хэсэг байдаг. Үүнийг харж байсан хүн “Энэ ямар ид шидтэй морь болоод ингэж үнэд хүрч байна вэ” гэхэд “Мориндоо ч гол нь биш байх аа” гэж хариулдаг. Үүн шиг Л.Гансүхийг баривчлан хорьсон нь нүүрсний мөнгийг луйвардсан гэдэгтээ ч биш байх. Үүний цаана асар том тэмцэл өрнөж байна гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн ярьж байна. Харин дээр хэлсэн шиг хэн хэнийг хамарч, хаана хүрч зогсохыг харах л үлдлээ.

Өрнөж буй үйл явдлаас хэн хожиж, хэнд ашиг гарч байна гэдгийг харвал цаад нарийн учир нь тайлагдана. Одоохондоо хэн нэгэн нь илт хожоо гаргаж амжаагүй байна. Тиймээс энэ тал дээр түр хүлээзнэх хэрэгтэй.

Баривчилгаа буюу Засгийн газрын эсрэг ажиллагаа юунаас яагаад эхэлсэн бэ гэвэл Ардчилсан нам МАХН-тай хамтарч ажиллах гэрээ байгуулсны дараахнаас л эхэлсэн. Нэг ёсондоо тэр гэрээний хариу цохилтуудын нэг нь л энэ юм. Шангаа хүртэж байгаа хэрэг. Бас Н.Энхбаярт өгсөн сануулга байна. Яагаав түүнийг эх орондоо ирэхийнх нь өмнөхөн гаргасан Ц.Батбаярыг шоронд хорих шүүхийн шийдвэрийг санаж байгаа биз дээ.

Дээр нь монгол төгрөгийн ханш уналт байна. Ямар ч жолоодлогогүй унаж байгаа ханшны эсрэг яагаад одоо болтол хэн ч юу ч хийхгүй байна вэ. Хэн нэгэн ямар нэг юмыг хүлээгээд байгаа бус уу. Төгрөгийн ханш ард түмний дургүйцлийг хүргэх хэмжээнд хүртэл унаагүй л байгаа гэсэн үг. Ард түмэн чемодан мөнгөөр талх худалдаж авах тэр үеийг л анаад хэвтээд байна гэдэг нь илт харагдаж байна.

Энэ бүхнээс харахад Шинэчлэлийн Засгийн газар унаж хамтарсан засаг буюу МАНАН үүсэх шинжиндээ орчихсон байна. МАНАН-гийн Засгийн газрын Ерөнхий сайд Женко. Харин шадар сайд нь М.Энхболд болно хэмээн Жунайтангууд шивнэлдэж эхэлжээ. Үүнээс үүдэн албан тушаалын алаан хэдийнэ эхэлсэн биз. Элдэв юм л яригдаад эхэллээ.

Мөн МАН доторх эрүүл саруул үзэлтэй хүмүүс МАНАН-д дургүйцэж эсэргүүцлээ илэрхийлж байгаа бололтой. Арга ч үгүй юм, энэ бол хувь М.Энхболдод л хожоотой, МАН-д огтоос ашиггүй зүйл юм.

Баривчилгаа, бие бие рүүгээ шидсэн мэдэгдэл, засаг унагах санаачилга зэрэг улс төрийн хүрээнд өрнөөд байгаа үйл явдал нь Монголын ард түмэн, Монголын төрд хэрэгтэй юу, ямар ашиг тус авчрах вэ. Улс төрд байгаа хөрөнгөтэй мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй хувь лидерүүд тагнуул, цагдаа, авлигатай тэмцэх газар зэрэг төрийн агентлагууд, тэр бүү хэл хууль, шүүх, прокурорыг нэг нэгээрээ эзэмшээд өөрсдийнхөө тэмцлийн гар хөл болгон ашиглаж байгаа нь үйл явдлаас тодхон харагдаж байна. Энэ бол Монгол төрийн дархлаанд асар хортой, аюултай үзэгдэл юм. Шулуухан хэлэхэд энэ бүх үйл явдал нь улс орон дампуурч байгаагийн гол шинж мөн гэдэгт аливаад нухацтай ханддаг, юмны наад цаад учир ойлгодог хүн болгон санал нэгтэй байгаа.

Ийн хүмүүс ид амарч байгаа зуны дэлгэр энэ цагт улс төр харин дээд цэгтээ хүртэл улайсч байна. Бодвол урд хөршийн даргатай хэн хундага тулгах вэ гэдгийг шийдэх гэж энэ бүх хор найруулагдаж байхыг ч үгүйсгэх арга үгүй юм. Урьд өмнөх түүхэнд ч ийм юм гарч л байлаа даа.

Д.ОЮУНТУЯА

Categories
мэдээ цаг-үе

Монголын төр дээрэмд гаршиж байна

Зах зээл, ардчиллын нийгэмд Монголын төр иргэдээ дээрэмдэх боллоо. Төр иргэдээ дээрэмдэж байгаа жишээ бидний нүдэн дээр байнга давтагдах болсон учраас сүүлийн хэдэн жишээг онцолж хэлье.

Батаарын ясыг байлгах байр хэрэгтэй болсон учраас хуучнаар Лениний музейг олон нийтийн байгууллагаас төр булаан авч музей байгуулав. Хувьчлаад намын өмч болчихсон тэр байрыг хуулиар далайлгаж байгаад авч дөнгөсөн. Өчнөөн олон хүн тэнд ажиллаж, амьдралаа залгуулдаг байсан энэ тэр бол төрд огт хамаагүй. Хамгийн гол нь Батаар байртай болж, төр өмчийнхөө тоог нэмлээ.

Шог зураач С.Цогтбаяр нарын 30-аад айлын гараашийг нурааж байгаа талаар өнгөрсөн долоо хоногт бид мэдээлсэн. Хүмүүс амралт зугаалганд ид явсан зуны энэ өдрүүдэд хэл ам бага гарна гэж бодсон уу, гэнэт л гараашуудыг нурааж, дотор нь байсан машиныг журмын хашаанд аваачсан гэнэ. Гарааш нурааж байгаа энэ үйлдэл их олон айлд давтагдаж байгаа бөгөөд хувь хүний эд хөрөнгийг төрийн нэр барин юу ч биш болгон хаяж байгаа талаар иргэд гомдоллож байна.

Автобусны буудал байдаг ТҮЦ-үүдийг ч мөн адил арчиж алга болгосон. Тэнд ажиллаж, гэр орноо тэжээж байсан хүмүүс одоо ажилгүйчүүдийн эгнээнд орсон. Эдийн засгийн хүндрэл ажилгүй, орлого багатай айлын амьдралд хамгийн хүндээр тусч байгаа нь төрд огт хамаагүй.

Бас нэгэн шуугиан тарьсан зүйл бол “Номин”-гийн Ш.Баярсайханаас төр байраа авч байгаа мэдээлэл. Төрийн тусгай хамгаалалтад байдаг байрыг “Номин” хэдэн жилийн гэрээгээр ашиглаж байсан ч хугацаа нь дуусаагүй байхад гэнэт л буцаан авах болжээ. “Төр өмчөө мэдэж байна” гэж Төрийн тусгай хамгаалалтын албаныхан хэвлэлийн хурал хийж мэдэгдэв. Энэ тохиолдолд төр биш гэрээний дагуу л бүгд зохицуулагдах ёстой. Хоёр тал хуулийн дагуу байгуулаад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан гэрээ яахаараа гэнэт хугацаанаасаа өмнө хүчингүй болдог билээ. Тэгээд ч төрийн тусгай хамгаалалтынхан өмч хөрөнгө булаацалдаад явах нь хэр зохилтой вэ. Төрийн өмчийг Төрийн өмчийн хороо л мэддэг баймаар.

Хэвлэлийн хурлын үеэр “Номин”-гийн Баярсайхан захирлыг тэд их муулж байна лээ. “Номин”-гийн эзэн нь их шуналтай, баян мөртлөө улам их завших гэлээ. Байранд хийсэн завсар, хөрөнгө оруулалт нь баталгаажаагүй учраас түүнийг нь хүчингүйд тооцно гэж төр уурласан. Арайтай л “Авлигатай тэмцэх газартаа өгч, хоёр жил шоронд хатаагаад, хорт хавдартай болгоод хаячихна шүү” гэсэнгүй.

Төрийн тусгай албаныхан хэвлэлийн бага хурал зарлаж, ийм мэдээлэл хийнэ гэдэг цаанаа асар хортой юм. Тэд хуучин цагийн социализмын ногоон малгайтнуудын хийдэг үйлдлийг давтав. Компанийн захирлыг “баян, муухай шуналтай” гэх мэтээр нийтэд пиардаж бааллаа. Эцэст нь ийм муухай хүнээс төр байраа авч байгаа юм хэмээн ард түмэнд ойлгуулахыг хичээжээ. Энэ мэдээлэл тэр өдөржингөө бүхий л телевиз, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр давтамжтай цацагдсан билээ.

Үр дүнд нь “энэ яасан ханаж цаддаггүй баян бэ. Төр юмыг нь хураагаад байгаасай” гэж ард түмэн хүсдэг. Хэн ч компанийн захирлыг өмөөрдөггүй. Цахим сайтад гарсан иймэрхүү мэдээллийн дор “Бүх хөрөнгийг нь хураа. Яасан цөөн жил хорихоор болсон юм бэ, муусайн баячуудыг” гэсэн сэтгэгдэл давамгай байдаг шүү дээ. Төрийн пиар ард түмний тархийг ингэж л угаадаг юм.

Үнэндээ төрийн өмч гэж юу байхав. Тухайн үед төрд ажиллаж байгаа хэдэн хүний ашиг сонирхол бөгөөд тэд л хожиж байгаа хэрэг.

“Номин”-гийн Ш.Баяр­сайхан баян учраас гэрээтэй гэрээгүй байраа суллаж өгөх ёстой гэсэн байдлаар өнөөдөр бид хандах л юм бол цаашдаа Монголын хөрөнгөтэй хүн бүхэнд ингэж тулгах болно. Монголын баян гэсэн болгоны хөрөнгийг хурааж, гэрээг нь цуцалж эхэлнэ. Баячуудаа үгүй хийж аваад дундаж давхаргынхандаа халдана. Дундажуудаа дуусахаар ядуусаа хоморголон баривчилдаг гашуун түүхийг бид мэднэ.

Хэн нэгний эрх ашгийн төлөө өөр нэгнийг хохирооно гэдэг социализмд л байдаг. Бид сүүлийн жилүүдэд ардчиллаасаа алхам алхмаар ухраад байх юм. Ардчилсан намынхаан, та нарт дээрх шиг жишээ арай олон давтагдаад байгаа юм биш үү.