Author: ДЭМБЭЭГИЙН ОЮУНТУЯА

НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн шийдвэрээр 1993 оноос жил бүрийн тавдугаар сарын 3-ны өдрийг Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр болгон тэмдэглэдэг болсон юм. Өдгөө дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг 25 дахь жилдээ тэмдэглэх гэж байна. Энэ өдрийг угтан олон улсын Хил хязгааргүй сэтгүүлчдийн байгууллага улс орнуудад Хэвлэлийн эрх чөлөө ямархуу хэмжээнд байгаа талаарх судалгааг гаргадаг. 2016 онд Монгол Улс Хэвлэлийн эрх чөлөөгөөрөө дэлхийн 180 орноос 54 дүгээрт жагсаж байв. Өнгөрсөн он буюу “Хэвлэлийн эрх чөлөөний индекс-2017” тайлангаас харахад Монгол Улс 180 орноос 69 дүгээрт бичигджээ. Энэ нь өмнөх оноос есөн байраар ухарсан үзүүлэлт юм. Өнөө жилийн хувьд мөн л хоёр байраар ухарч 71 дүгээрт эрэмбэлэгдэж. Мөн Монгол Улс хэвлэлийн хагас эрх чөлөөтэй орны тоонд багтсан хэвээрээ байна. 1990 онтой харьцуулахад дээрх үзүүлэлт хавьгүй өндөр боловч Хэвлэлийн эрх чөлөөтэй байдал жил бүр муудаж байна. Учир нь Монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад улс төрөөс хараат байдал нэмэгдэж байна гэж судлаачид холбон тайлбарлажээ.

Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийн гол зорилго нь чөлөөт хэвлэлийн үзэл санаа, зарчмыг дэлхий дахинд түгээн дэлгэрүүлэхэд оршдог. Мөн энэ өдөр албан үүргээ биелүүлж яваад амь насаа алдсан сэтгүүлчдийн дурсгалыг хүндэтгэдэг уламжлалтай юм. Хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр ЮНЕСКО-гийн захирал дэлхийн өнцөг булан бүрт ажиллаж байгаа сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад хандаж илгээлт гаргадаг. Мэдээллийн эрх чөлөөний хууль тогтоомжийг одоогоос 250 жилийн өмнө, өнөөгийн Швед, Финланд улсын газар нутагт анх албан ёсоор баталсан байдаг. Харин одоогоос 27 жилийн өмнө Намиби улсад олон улсын сэтгүүлчид өөрсдийн дуу хоолойг нэгтгэхээр цуглан Виндхукийн тунхаглалыг баталсан нь НҮБ-аас Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг тэмдэглэх эхлэлийг тавьсан гэдэг. Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын 19 дүгээр зүйлд заасан үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхийг баталгаажуулсан үндсэн зарчмуудыг хамгаалах зорилгоор батлагдсанаараа Виндхукийн зарчмууд алдартай юм.

Монгол Улс хэвлэлийн эрх чөлөөтэй байдлаар жил бүр ухарч байгааг хэвлэл мэдээллийн байгууллагад улс төрийн нөлөөлөл ихэсч байгаатай холбон тайлбарласныг дээр өгүүлсэн. Үнэхээр манай эрх баригчид хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр энэ салбарынханд өвөрмөц содон бэлэг барьдаг муу заншилтай. Тухайлбал, хоёр жилийн өмнө УИХ-аар Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар хэлэлцэж байх явцад сэтгүүлчдийг их хэмжээний мөнгөөр торгох, эсвэл баривчлах тухай заалт оруулж байсан нь яг Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийн өмнөхөн болсон үйл явдал. Мөн одоогоос хэдэн жилийн өмнө яг л Хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр кабелийн долоон сувгийг хаасан. Сэтгүүл зүйн 100 жилийн ой буюу 2013 оны гуравдугаар сарын 11-нд Засгийн газраас кабелийн телевизийн есөн сувгийг хааж байлаа. 2008 онд Өвөрхангай аймгийн “Өвөрхангайн сонин” сонины эрхлэгч Б.Жавзансүрэн “Үдийн цай” хөтөлбөр Өвөрхангай аймагт хэрхэн хэрэгжиж буй талаар үнэнийг дэлгэн бичсэнийхээ төлөө тавдугаар сарын 3-нд шүүхээс ял сонсож байв.

Өнөө жил ч гэсэн яаж зүгээр байхав, УИХ-ын чуулганаар Цахим бодлогын түр хороо байгуулахаар хэлэлцэж байна. Ингэснээр нийгмийн сүлжээнд зохицуулалт хийх юм гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, хянаж цагдах л гэж байгаа бололтой. Цахим сүлжээ нь нийгэмд бугшиж буй идээ бээрийг шахахад өөрийн хувь нэмрийг тодорхой хэмжээнд оруулсаар байгаа. Нийгмийн сүлжээнд нэр устайгаа тавигдчих вий, бичлэг энэ тэр хийчих вий гээд хүмүүс бүдүүлэг аашлахаас эмээж эхэлсэн. Үүнтэй зэрэгцэн цахим орчинд хариуцлагатай байх гэдэг ойлголт яах аргагүй үгүйлэгдэж байгаа нь үнэн юм. 50 мянган дагагчтай нэгэн өөрийн үзэмжээр хувь хүн, байгууллагын нэр хүндэд халдаж худлаа мэдээлэл цацах, нийгмийг төөрөгдүүлсэн зорилготой мэдээлэл түгээх зэргийг хариуцлагажуулах нь зүйн хэрэг. Гэхдээ өдөр мундсан биш, Монголын төр заавал Хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөртэй зэрэгцэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг хааж боомилох, сэтгүүлчдийн эсрэг хууль гаргах, шүүх цагдах зэрэг үйл ажиллагаагаа идэвхжүүлдэг нь гайхалтай.

Хэвлэлийн эрх чөлөө гэдэг бол хэдэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сэтгүүлчидтэй холбоотой зүйл биш. Хүний эрхийг, нийт ард түмний эрхийг хамгаалахын тулд л хэвлэлийн эрх чөлөөг онцгойлж үздэг. Мэдээлэлтэй байх хүний язгуур эрх чөлөөг хамгаалахын тулд Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай ярьдаг юм. Хэвлэлийн эрх чөлөө гэдэг бол ардчиллын үндэс суурь. Ардчилал бол Монгол Улсын тусгаар тогтнолын баталгаа юм. Хоёр том гүрний дунд өөрийн эрх ашиг, тусгаар тогтнолоо хамгаалан үлдэх хамгийн зөв бодлого бол ардчилал билээ. Тиймээс хэвлэлийн эрх чөлөөний үр шимийг ард түмэн нийтээрээ хүртдэг юм. Өдөр тутмын мэдээллээс эхлээд хаана шударга бус явдал үүрлэж, хаана хүний эрх зөрчигдөж байгааг хэвлэл мэдээллийн байгууллага л нийгэмд үнэн зөвөөр нь хүргэж байдаг. Монголын түүхэнд хар үсгээр бичигдэх “Долоон сарын 1-ний үймээн”-ээр гэм зэмгүй хэдэн мянган хүн баривчлагдан хоригдсон. Тэднийг хориод эрүүдэн шүүж, залхаан цээрлүүлж эхлэхэд бүгд л “Хэвлэлийнхнийг дуудаач” гэцгээсэн байдаг. Харамсалтай нь, тэр үед бүх хэвлэлийг хаачихсан байлаа. Хэвлэлийн эрх чөлөө гэж ямар үнэ цэнэтай байдгийг тэгэхэд ойлгосон гэж хожмоо тэд ярьсан байдаг.

Долоон сарын 1-ний тэр үетэй харьцуулахад өдгөө цахим, сошиал мэдээлэл хүчтэй хөгжиж байна. Мэдээллийн хурд, хүртээмж зэрэг сайн тал олон бий. Гэхдээ цахим сүлжээ, цахим мэдээлэл хүмүүсийг буруу зүйлд уриалбал ямар хор уршиг дагуулдгийг өнгөт хувьсгалууд харуулж байна. Ийм болохоор сүүлийн үед цахим орчин өөрсдийнхөө нэрийг хугалж эхэллээ. Ямартаа ч цахимаас уншсан мэдээлэлдээ үнэн гэж итгэдэг хүн цөөрч байна. Хүмүүс хэвлэмэл цаасан хэвлэлийг уншиж байж мэдээлэлд бат ноттой итгэдэг гэдэг. Тиймээс цаасан хэвлэл үнэ цэнэтэй, хариуцлагатай байдаг хэмээн судалгаагаар байнга гардаг юм.

Тусгаар тогтнол, ардчилал гэдэг бол ард түмний амин чухал зүйл. Энэхүү амин чухал эрх ашгийг нүд цавчилгүй манадаг манаач нь хэвлэлийн эрх чөлөөг тугаа болгосон хэдэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчид юм. Магтуулж, муулуулж есөн өнгөөр хэлүүлсэн ч хүмүүсийн мэдэх эрхийн төлөө гутлаа ханзартал гүйж яваа Та бүхэндээ удахгүй болох дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийн мэнд хүргэе ээ.

Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн дэд ерөнхийлөгч Ж.Батбаатартай уулзаж “Нийгмийн сүлжээ”-ний мэдээллийн их урсгалын энэ цаг үе дэх хэвлэл мэдээллийн болон сэтгүүлчдийн мэргэжлийн үүрэг, хариуцлагын талаар ярилцлаа.

-Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр болох гэж байна. Монголын хэвлэлийн эрх чөлөөний өнөөгийн байдал ер нь ямархуу түвшинд байна?

-Жил бүр улс орнуудын хэвлэлийн эрх чөлөөний түвшинг тодорхойлон гаргадаг “Хил хязгааргүй сэтгүүлчид” байгууллагын судалгаагаар манайх хэвлэлийн хагас эрх чөлөөтэй орны тоонд орсон хэвээрээ, харин ч хоёр байраар ухарч 71 дүгээрт жагсжээ. Зарим үзүүлэлтээр хэвлэлийн эрх чөлөө тодорхой түвшинд хүрсэн ч улс төрөөс хараат байдал бүр ч лавшрах байдалтай байна. Төрийн байгууллага, албан тушаалтнууд нь татварын мөнгөөр хэвлэлийг аргалдаг, эрхшээл, нөлөөндөө байлгадаг иймэрхүү арга барил, хандлагыг халж өөрчлөхгүйгээр чөлөөт хэвлэл төдийгүй ардчилсан, шударга нийгмийн тухай ярих боломжгүйд хүрнэ. Хэдий цөөн хэвлэл ийм хандлага, барилтай байлаа ч гэсэн бусдыгаа хөөдөж нийгэмд чөлөөт хэвлэлийн нэр хүндийг нь унагаж байгаа нь их хор хөнөөлтэй юм. Хэвлэл хаана хараат бус байдлаа алдана тэнд хэвлэлийн нэр хүнд унаж, чөлөөт хэвлэлийн оршихуйд аюул учирч байдаг. Угаасаа манайх багтаамж тааруутай, жижиг зах зээлтэй, дээр нь олон зүйл шалтгаанаар сэтгүүл зүйн мэдээллийн хэрэглээ дэлхийн бусад улс орнуудтай харьцуулахад хамаагүй их уналттай байгаа нөхцөлд хэвлэлийн хөгжлийн цаашдын ганц боломж нь мэргэжлийн түвшний бодит, чанартай мэдээлэл л байх юм.

Чөлөөт хэвлэл саяны хэлдэг шиг ямар нэг зохисгүй орлого, санхүүжилтээр амьдрах нь сайн юм огтхон ч биш, хэвлэл яг л банк, санхүүгийн салбар шиг уншигч хэрэглэгчдийнхээ итгэл дээр суурилж тогтдог. Мөнгө, эрх мэдэлтэй хүмүүс хэвлэлийг хөлслөн өөрсдөдөө үйлчлүүлэх замаар ашиг сонирхлын үйл ажиллагаа зохион байгуулах, нийгэмд нөлөөлөх, суртал ухуулгын хэрэгсэл болгох явдал их байгаа нь чөлөөт хэвлэлийн хөгжилд сөрөг нөлөө учруулж, нийгэм, олон түмэнд хэвлэл мэдээллийн үнэлэмжийг ихээхэн бууруулахад хүргэж байна.

-Үүний шалтгаан нь юунд байна?

-Чөлөөт хэвлэлийн үүрэг, хариуцлагыг ухамсарлаагүйтэй холбоотой. Хариуцлагаас ангид эрх чөлөө гэж үгүй. Хэвлэлийн хариуцлага нь аливаа явцуу эрх ашгийн нөлөөнд автахгүй хараат бусаар үйл ажиллагаагаа явуулахаас эхэлнэ. Гэтэл бид энэ зарчмаасаа ухарчихаад байгаа нь чөлөөт хэвлэлийн өөрийнх нь мөн чанарт харшлах төдийгүй нийгмийн олон болох бүтэхгүй асуудлын эх үндэс болж байна шүү дээ. Хариуцлагатай сэтгүүл зүй нийгэм дэх аливаа асуудлыг хөндөж, олон нийтийн анхааралд гарган тавьж, шударга бус зүйлтэй тэмцэн илчлэгч, шүгэл үлээгч байх ёстой юм.

Жинхэнэ чөлөөт хэвлэл чинь ардчилсан нийгмийн бүтцийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг, бүр гол эд анги нь юм. Түүнгүйгээр ардчилсан, шударга сайхан нийгмийн тухай ярих боломжгүй.

Зарим хүний хэлдгээр сэтгүүл зүй нийгмийн оюун санааг хөтлөх нь ч хаашаа юм, гэхдээ нийгмийн үзэл санаа, хандлагад чухал нөлөөтэй хэрэгсэл учраас хэвлэл тэр хэрээр хариуцлагаа ухамсарлаж байх хэрэгтэй болдог. Энэ нь зөвхөн буруу ташаа, бодит бус мэдээлэл эсвэл олонтаа яригддаг нэр төр гутаах, гүтгэх, доромжлохтой холбоотой хариуцлага, ёс зүйгээс гадна үнэт зүйл, зарчим, хандлагатай холбоотой хариуцлагыг ч бас хамарна. Гэхдээ энд бид хариуцлагатай хэвлэл, чөлөөт хэвлэлийн өөрийн хариуцлагын тухай ярьж байгаагаас бус социализмын үеийн үзэл суртлын хэвлэлд тавьдаг хяналт цензурын тухай яриагүй шүү.

-Та үнэт зүйл, зарчим, хандлагатай холбоотой хэвлэлийн хариуцлага гэлээ?

-Тийм ээ, зарим баримтад тулгуурлаж ярья. Түрүүхэн дээ, нэг залуу баар цэнгээний газар танхайрч, тоглоомон ч гэл үү сэлэм эргүүлж бусдыг айлгаж ичээсэн явдал болж хэвлэлээр мэдээлэгдсэн. Гэтэл нийгмийн сүлжээнийхэн мань сэлэм эргүүлэгчийн ахыг хотын байх аа, Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас нэн даруй хөөж зайлуулах хэрэгтэй гэж олноороо давалгаалж, зарим цахим хэвлэл тийм “муу дүүтэй ах”-ыг хөөхийг дэмжин хөөрөгдөж байх жишээтэй. Хэдэн он, ямар нийгэм билээ энэ чинь. Өнөөгийн бидний сонгосон ардчилал ч, чөлөөт хэвлэл ч өөрийн үнэт зүйл, тодорхой зарчим дээр оршин тогтнодог “урд хөл бүдрэхэд хойд хөлийг ташуурдах”-ыг зөвшөөрдөггүй нийгэм. Энэ зарчимд үнэнч байх нь, ардчилсан нийгмийн үнэт зүйл бүрийг тууштай хамгаалах нь чухамдаа чөлөөт хэвлэлийн цаг ямагт сахин хүлээх үүрэг, хариуцлага юм. Энд бид “гэр бүл, ойр дотнынхон, хамаатан садан, хамт ажиллагсад, найз нөхөд нь буруугүй” гэдэг дэлхийн аль ч улсын чөлөөт хэвлэлийн эрхэмлэн баримталдаг алтан дүрмээ ч мартчихаж байна шүү дээ. Ямар ч тохиолдолд сэлэмчийн ах буруугүй. Хэвлэл мэдээлэл энэ мэтээр нийгэмд цөөнгүй гардаг ч сүүлийн үед давтамж нь улам бүр ойрхон болоод байгаа нийгмийн үнэт зүйлс, ардчиллын эсрэг буруу үзэл,хандлагыг дэвэргэн сурталчилах нь ерөөсөө л хариуцлагагүй байгаагийнх нь илрэл юм.

-Өөр ямар хариуцлагын тухай бид ярих ёстой вэ?

-Нийгмийн аливаа сайн жишиг, үнэт зүйлийг төлөвшүүлэхэд хүн бүрийн оролцоо, хичээл зүтгэл чухлын адил бид чанартай, сайн чөлөөт хэвлэлтэй болоход хэвлэл мэдээллийн индрийг ашиглагчдын хариуцлагын тухай ч мөн ярих хэрэгтэй болж байна.

Ялангуяа манай олон улстөрчид, эх орончид хэвлэлийг буруу бусармаг зорилгынхоо төлөө шударга бусаар их ашигладаг нь нутагшиж ядан буй чөлөөт хэвлэл, нийтийн соёлын төлөвшилд учруулж байгаа хор хөнөөл, хариуцлагагүй явдал юм. Одоо ямар бүлэглэл, хэн юу хийж, яах гээд байгааг тэдний өрнүүлж, зохион байгуулж байгаа хэвлэлийн кампанит ажлаас нь л олон түмэн урьдчилан хардаг, сайхан юм яриад муухай юм хийдгийг нь мэддэг болчихсон шүү дээ. Тэдэнд ёс зүйгээ сахиж, иргэний хариуцлагаа биелүүлэхийн чухлыг сануулах, шаардах нь зөв ч, тийм амархан засарч чөлөөт хэвлэлийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулчихна гэж найдалтгүй л болов уу.

Нэг зүйлийг хэлэхэд энэ бүхний гол нь сэтгүүл зүйн салбараас өөрөөс нь шалтгаалж байна. Бид бурууг бусдад тохох биш өөрсдөө л хичээж, мэргэжлийн түвшинд хараат бусаар, хариуцлагатай ажиллаж байж үүргээ биелүүлж, амжилтад хүрнэ, болохгүй, бүтэхгүйгээ засаж залруулна.

-Сүүлийн үед нийгмийн сүлжээн дэх хуурамч мэдээ, мэдээллийн тухай их яригдаж байна?

-Юуны түрүүнд сошиал орчин дахь элдэв худал, хуурмаг мэдээлэл бол сэтгүүл зүйд огтын хамааралгүй асуудал юм. Тэр орчны мэдээлэл нь сонин хэвлэлийнх шиг тухайн мэргэжлийн редакци мэдээллийнхээ хариуцлагыг хүлээдэггүй, үнэн бодитой эсэхийг нь шалгаж баталгаажуулаагүй мэдээлэл байдаг учраас их түвэгтэй. Хэн ч мэдээлэл түгээж болох хязгааргүй том орон зай, тэр байтугай нэр, зүсээ нууж далдлах нь их байдаг учраас мэдээлэл, баримтыг үнэн бодитой байхыг шаардах, шалгуур тавих боломж нь угаасаа хомс л доо. Тийм болохоор л иргэдэд мэргэжлийн түвшинд боловсруулагдаж шалгагдсан баталгаатай, хэрэгтэй, тустай сэтгүүл зүйн мэдээлэл хэрэгтэй, олон нийт ч тийм бодит мэдээллийн үйлчилгээг хүртэх эрхтэй гэдэг утгаар нь олон нийтийн мэдээлэлд хаана хаанаа анхаарал хандуулах шаардлагатай болсон.

-Нийгмийн сүлжээний мэдээллийн орчныг сайжруулах ямар боломж, арга зам байдаг бол?

-Нэлээд түвэгтэй, зохицуулалт хийхэд бэрхшээлтэй асуудал. Энэ чинь иргэний суурь эрх болох үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхтэй холбоотой зүйл болохоор хамаагүй хориг, хаалт тавих нь хүний эрхийг зөрчих, хаан боогдуулахад хүргэх талтай. Олон улс оронд шийдвэрлэх арга замуудыг эрэлхийлж цахим орон зайд хуулийг хэрэгжүүлэх ажлыг хийж тусгайлсан хууль батлах зэргээр зохицуулалт хийж байна. Энэ төрлийн үйлчилгээ эрхэлдэг компаниуд ч зохисгүй зүйлст тавих хяналтаа сайжруулах замаар цахим орчныг эрүүлжүүлэх, чанаржуулах шийдлүүд их хийх боллоо. Ер нь тэгээд нийгмийн ухамсар, иргэдийн хэрэглээний соёлоос л ихээхэн хамаарч байна даа.

-За одоо хоёулаа хариуцлагын тухай яриандаа эргээд орох уу?

-Миний хэлээд байгаа гол санаа бол ардчилсан нийгэмд хэрэгтэй, бас ихээхэн нөлөөтэй хэрэгслэл чөлөөт хэвлэлийн үүрэг өнөө үед чухал учраас сэтгүүл зүйн үйл ажиллагаа зөвхөн мэргэжлийн дүрэм, зарчим дээр тулгуурласан байх, тийм соёлыг төлөвшүүлэх тухай юм. Үүнд хүний хүчин зүйл их үүрэгтэй болохоор сэтгүүлчдийн хандлага, хариуцлагын тухай яригдана.

Өнөөдрийн практикаас харахад сэтгүүлчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны хараат бус байдалд зайлшгүй анхаарах ёстой болсон байна. Зарим маань аль нэг улс төрийн хүчин, тодорхой бүлэглэл эсвэл хувь хүний нөлөөнд хэт автаж суртал ухуулагч шиг нь ажилладаг. Хэн нэгнээс хараат бус, чухамхүү бие даасан байж ажил үүргээ жинхэнэ утгаар нь гүйцэтгэх учиртай сэтгүүлчдийн ийм хариуцлагагүй байдлыг юугаар ч зөвтгөх аргагүй. Мэргэжлийн үүрэг, ёс зүйгээ умартан улс төрийн нам, хувь улс төрчийн сонгуулийн сурталчилгаа, PR-ийг хээв нэг хийж байгаа сэтгүүлч орчин үеийн соёлтой, мэдээлэлтэй уншигч, үзэгчдийн хувьд бол шударга ёс, үнэний дуу хоолой сэтгүүлч биш тухайн нам, тухайн улстөрчийн төлөөлөгч, хэвлэлийн ажилтан нь л юм, тэгж л харагдана. Тодорхой хүрээнийхэнд тийм биш гэж бодогдож байвч тэдний бодол, хүслээс өөр зүйл л дээ. Сонгууль дуусаад л нам, улс төр, эсвэл төлөө нь ажилласан хүнээсээ хараат бус болж сэтгүүлчээ хийнэ гэхээр чинь огтхон ч үнэмшил төрүүлэхгүй, би түрүүнд чөлөөт хэвлэл иргэдийн итгэл үнэмшил дээр оршин тогтдог гэдгийг хэлсэн.

Хэрвээ хэвлэл мэдээллийн байгууллагад ажиллаж, сэтгүүлч хийж л байгаа бол мэргэжлийнхээс бусад эрх ашгийг, ашиг сонирхлыг хойш тавих нь чөлөөт хэвлэлийн төдийгүй нийгмийн шударга ёс, сайн сайхны тусын тулд сэтгүүлчийн үүрэг нь байх ёстой. Манайд PR, хэвлэлийн алба, сэтгүүл зүй гэсэн хоорондоо ихээхэн ялгаатай, өөр өөрийн чиг үүрэгтэй, тэр ч байтугай эрс тэс салбаруудын зарчим, горим алдагдан нэг зүйл мэт холилдон байдгаас болж элдэв нөлөөллөөс ангид бодит, цэвэр мэдээлэл л байх ёстой сэтгүүл зүй багагүй хохирч байгаа нь бодит байдал юм.

-Одоо хувь сэтгүүлчийн хариуцлагын тухай ярианд шилжсэн болохоор “нийгмийн сүлжээ”-ний орчинд сэтгүүлчид ихээр оролцож байна. Үүний сөрөг талын тухайд онцолж юу хэлмээр байна вэ?

-Зарим сэтгүүлч “нийгмийн сүлжээ”-нд өөд, уруугүй “ажиллаж” байгаа нь олон зүйл шалтгаанаас үүддэг байх. Сэтгүүлч бичсэн бичвэрээ аль болох олон хүнд хүргэхийг бодох, мөн фэйсбүүк хэмээх том орон зайд нэвтэрч уншигч фэнүүдээ нэмэгдүүлэх гэсэн зорилго ч байдаг биз. Мэдээж бусад хүмүүсийн л адил тэр ертөнцөд үзэл бодлоо хуваалцах, дуу хоолойгоо өргөх сонирхол ч байгаа. Тухайн хувь хүний л асуудал мэт боловч сэтгүүлчийн ийм “сошиал ажиллагаа”-г мэргэжлийн талаас авч үзвэл огтын тохиромжгүй юм. Орчин үеийн нийгэмд иргэдийн мэдээллийн боловсрол юу юунаас чухал асуудал болж, дэлхий нийтээр тусгайлсан хөтөлбөр дэвшүүлж, анхаарлаа хандуулж байхад бид сэтгүүл зүйн буюу мэргэжлийн түвшний мэдээллийн тогтолцоо, төлөвшин тогтсон соёлыг аль нь үнэн, аль нь худлаа нь мэдэгдэхгүй, ялган тогтоох боломжгүй “нийгмийн сүлжээ”-ний мэдээллийн урсгалтай хээв нэг адилтган хольж хутгаад сууж байж таарахгүй л дээ. Зарим маань тэнд л “би сэтгүүлч, ажлаа хийж байна” бололтой юм яриад л “уралцаад” байна. Үнэндээ бол нөгөө юу гэдэг билээ, гариг андуурч байгаа хэрэг юм, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслэл, “нийгмийн сүлжээ” эрс ялгаатай, тус тусын чиг үүрэгтэй, хоёр огт өөр талбар шүү дээ. Тиймээс сэтгүүлчид мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа зөвхөн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр л явуулах нь салбарын эрх ашигт тустай юм.

Олон улсын практикт сэтгүүлч ажлаа сошиал орчинд явуулах, “нийгмийн сүлжээний тоглогч” байхыг цээрлэж, бүр тодорхой дүрэм баримталж байна.Сэтгүүлчдийн энэ байдал нь сэтгүүл зүй, нийгмийн сүлжээний зааг ялгааг бүдгэрүүлж, хэрэглэгчдийг төөрөгдүүлэн улмаар чөлөөт хэвлэлийн үүрэг, үнэ цэнийг бууруулахад хүргэдгийг судлаачид анхааруулдаг. Харин бид тэр бүхнийг ойлгож, тоож байгаа ч юм алга, тоглолтоо үргэлжлүүлсээр л байна.

Чөлөөт хэвлэл, сэтгүүл зүй хэмээх ардчилсан нийгэмд чухал үүрэгтэй энэ өвөрмөц институциэр дамжуулж иргэд “төр гэдэг машин”-д хяналтаа тогтоож, эрх мэдлийг хянаж байх учиртай. Өнөөгийн “нийгмийн сүлжээ”-нд чөлөөт хэвлэлийн энэхүү өвөрмөц хяналтын үүргийг шилжүүлэх, мэргэжлийн түвшний мэдээллийн тогтолцоо сэтгүүл зүйг “нийгмийн сүлжээ”-гээр сольж орлуулах хараахан боломжгүй, үүний нэг гол шалтгаан бол нөгөө л хариуцлагын тухай юм.

Учир нь хэвлэл мэдээллийн редакци, сэтгүүлчдийн үүрдэг, үүрч байх ёстой мэдээллийн хариуцлагаас нийгмийн сүлжээнийхэн үндсэндээ ангид оршдог гэж хэлж болно. Худал хуурмаг мэдээлэл, элдэв хууль бус, ёс зүйгүй байдлаас нь хэрэглэгчид, иргэдээ хамгаалах, цахим орчинд шударга ёс, хуулийн хэрэгжилтийг хангах, хариуцлага тооцох зэрэг чинь үнэндээ бол энэ цаг үеийн зохицуулахад хамгийн бэрхшээлтэй асуудал болчихоод байна.

Монгол Улсыг тэжээдэг хоёр том уурхай байдаг нь “Эрдэнэт”, “Оюу толгой”. Энэ хоёр уурхайгаас орсон орлого нийлээд улсын төсвийн дийлэнх хувийг бүрдүүлдэг бөгөөд тэнд л үйлдвэрийн дуу тасралтгүй хүнгэнэж, ажил өрнөж, амьдрал буцалж байна. Харин “Эрдэнэт” аль хэдийнээ байхгүйтэй адил болжээ. Улсын энэ том үйлдвэрийг олигархууд нүднээс далдуур 51, 49 хувиар нь хувийн өмч мэт хуваагаад авчихсан байх юм. Юун улсын үйлдвэр, юуных нь ард түмний өмч байх вэ. Хэдхэн хүний түрийвчийг түнтийлгэх хэрэгсэл болчихож.

Байдал ийм байхад ганц үлдсэн “Оюу толгой”-гоо Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхээс эхлээд сайд Д.Сумъяабазар, дэд сайд Загджав гээд албан тушаалтнууд сүүлийн үед элдэв муугаар зүхэж, буруутгах нь эрс нэмэгдлээ.

“Оюу толгой”-н уурхай бол барууны хөрөнгө оруулалттай, бүр тодруулбал манай гурав дахь хөрш Хойд Америкийн компанийн хөрөнгө оруулсан Монголын уурхай. Оюу толгойн 66 хувийг Канад улсын “Туркойз Хилл Ресурс” компани эзэмшдэг бөгөөд Рио Тинто компанийн эзэмшлийн компани билээ. Уул уурхайн салбарын толгой компаниудын нэг болох “Рио Тинто” бол дэлхийд нэр нөлөөтэй, цар хүрээ нь том компани юм. Монголчууд уг нь геополитикоо харж л гурав дахьч хөрштэйгөө хамтарсан. Оюу толгой бол манай өмнөд хил дээр оршдог эдийн засаг, геополитикийн маш зөв байрлалтай уурхай. Оюу толгойд ажиллагсдын 97 хувь нь монголчууд. Үүнээс гадна туслан гүйцэтгэгч, ханган нийлүүлэгчид гээд хэдэн мянган монгол хүнийг ашиг орлоготой байлгаж байгаа ганц компани. Ийм л эдийн засаг болон геополитик, стратегийн асар өндөр ашигтай ганц уурхайгаа зүхэцгээж байгаа нь Монгол Улс руу нулимж байгаатай адил харагдах юм.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Рио Тинтогийн захиралтай уулзахдаа “эзэн нь юмаа мэдэж, эрэг нь усаа хашдаг юм…” гэх мэтээр ярьжээ. Хичнээн ч хэвлэл үүнийг нь дөгөөж нийтэд цацав. Эзэн нь юмаа мэддэг ч гэх шиг. Бид эзэн нь болоод “Эрдэнэт”-ийг юу болгоод хаясныг бүгдээрээ л харж байгаа биз дээ. “Эрдэнэт” үйлдвэр энэ олон жил гайгүйхэн шиг ажиллаад ирсэний цаад учир нь орос эзэнтэй байсны гавьяа. Түүн шиг Оюу толгой канад эзэнтэй байхгүй бол удахгүй хэдэн авлигач, олигарх дарга нарын хөрөнгө болоод алга болно. Монголын эрх баригчид өлөн, шуналтай, ямагт хувийн эрх ашгаа нэгдүгээрт тавьдаг, сэтгэлгүй. Ийм хүмүүс яаж ажилладгийг Эрдэнэтээс бид хангалттай харж байна.

УИХ-ын гишүүн, Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэн маш олон удаа Оюу толгой руу хэвлэлээр нулимав. “Оюу толгойн гүний уурхайн бүтээн байгуулалтад зориулж “Дубайн гэрээ”-гээр зургаан тэрбум ам.долларыг олон улсын 15 банк санхүүгийн байгууллагаас авч байгаа. Ингэснээр Монгол Улсын 2021 оноос хүртэх байсан ашгийг 16 жилээр ухрааж, Монгол Улс ачуулсан баялгийнхаа 5-хан хувийг авч үлдэх болсон. Гэтэл одоо Ерөнхий сайд гүний уурхайн бүтээн байгуулалтыг нээлээ гэчихсэн баяр хийгээд явж байгаа нь Монголын ард түмнийг доромжилсон хэрэг боллоо. Энд баярлаад байх зүйл байхгүй” гэж мэдэгдэж байсан. Дараа нь мөн л “Оюу толгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний Монголын талд туйлын хохиролтой зүйл заалтыг өөрчилж чадахгүй бол энэ Засгийн газар огцрох ёстой” гэсэн байна. Түүний Оюу толгойг зүхсэн энэ мэт хэдэн арван ярилцлага нийтэд цацагджээ.

Уул уурхайн сайд Д.Сумъяабазар “Дубайн гэрээтэй холбоотой асуудал асар их шүүмжлэл дагуулдаг. Цаг нь болохоор бид холбогдох мэдээ мэдээллийг өгнө.

“Оюу толгой” компанид худалдагдаж ажиллаж буй маш олон хүн байдаг. Мэдээ мэдээллийг зөөдөг, Засгийн газрын боловсруулсан материалыг зөөж, өөрсдийгөө худалддаг олон хүн байдаг юм шүү” гэж ярьжээ.

Уул уурхайн дэд сайд Д.Загджав “Тэвчээрт хязгаар бий. Энэ бол Монголын ард түмний санаа бодлын илэрхийлэл юм. Би “Рио Тинто” компанийг Монголын хөгжилд тодорхой хувь нэмэр оруулахыг шаардаж байна. Оюу толгой компани хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр хүлээсэн зарим үүргээ биелүүлэхгүй ирлээ. Манай баялгаар хөрөнгө босгож, тэрбум тэрбумаар нь олж байгаа хэрнээ манайд яагаад оруулахгүй байгаа юм бэ. Тиймээс бид “Оюу толгой” компанийг Монгол Улсын хуулийн этгээдээр бүртгэж, үр өгөөжийг нь нэмэгдүүлж, ирээдүйд чиглэсэн бодлогоор эдийн засгаа сайжруулах шаардлага тулгараад байгааг албан ёсоор мэдэгдэж байна” гэсэн байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайдаасаа эхлэн салбарын чиг үүргийн сайд нар, дэд сайд нь хүртэл зогсоо зайгүй Оюу толгой руу дайрч, мэдэгдэл хүртэл гаргасан байна. Энэ хүмүүс амаа мэдэж бурж баймаар юм. “Даяар монгол” иргэний хөдөлгөөнийхөн хятадын жижиг уурхай руу дайрч байгаа мэт л жижигхэн харагдаж байна. Иргэний хөдөлгөөнийхөн болон энгийн шүүмлэгч нар бол Оюу толгойг яаж ч шүүмжилж болно. Тэгсний төлөө буруутгаад байх шаардлагагүй. Харин Засгийн газар нь тэдэн шиг хашгиралдахаа болих хэрэгтэй. Та нар элдэв гоё шүүмжлэл хэлж, мэдэгдэл гарган ард түмнээс оноо авах гэж жүжиглэх хэрэг байхгүй. Та нарыг сонгосон ард түмнээ хоолтой байлгах нь үүрэг чинь юм шүү. У.Хүрэлсүх сайд Оюу толгойг хаагаад “Хүрээ” төвөөрөө ард түмнээ тэжээж дийлэх юм уу. Эзгүй арал дээрээс эрдэнэс олсон дээрэмчид л ингэж олз омгоо булаалддаг байх. Нэг тиймэрхүү л харагдаж байна шүү.

Оюу толгойн гэрээг энд ямар нэгэн байдлаар өмөөрөх гэсэнгүй. Мэдээж, алдаа мадагтай заалтууд байдаг л биз. Яагаад гэхээр ажил хийж байгаа газар гэнэт өөр нөхцөл байдал үүсэх, анх төлөвлөснөөс өөр байх, тухайн үед нь шийдвэр гаргаад явах гэх мэт өчнөөн үйл явдал өрнөж байдаг. Анхнаасаа буруу хийсэн заалт ч байж мэднэ. Энэ бүхнийг ажил хариуцаж авсан нөхөд тухайн үед нь хэлэлцэн засаж залруулаад явдаг. Мэдээж, хоёр тал санал нийлэхгүй байх, хэрэлдэх, муудах, заамдалцах, бүр ширээ тойруулж нэгийгээ элдэх үе ч гарна. Аж ахуйн ажил ингэж л тасралтгүй үргэлжилж явдаг. Үүн дээр попорч улстөржөөд мэдэгдэл шидээд суугаад байх нь утгагүй. Гэрээг сайжруулах ажлаа зүгээр л хий л дээ. Ийм том гэрээ хийхэд байтугай дөрвөн ханатай гэрээ нүүлгэхэд хүртэл авгай нөхөр хоёр муудалдцах нь энүүхэнд. Эхнэрийн санаа нөхөрт таалагдахгүй байж болно, нөхрүүдийн байгаа байдал ч эхнэрийн уурыг хүргэж мэднэ. Гэлээ гээд орон гэр салдаггүй, нүүдэл болдогоороо болж, амьдрал үргэлжилсээр л байдаг.

Төрийн сайд нар өөрсдийнхөө хийх ажлыг чимээгүйхэн шиг хийчихэж болдоггүй юм болов уу гэж заримдаа гайхах юм. Асуудлыг шийдэх эрх ямбыг нь өгөөд, ажлыг нь хуваарилаад байхад хүртэл нэг муу хол явахгүй мэдэгдэл сэлтээр хөөцөлдөж өдөр хоногийг өнгөрөөх юм. Болж бүтэхгүй байгаа бүхнээ хэвлэлээр мэдэгдэж, дэлхий даяар цацаж суухын хэрэг юу байна вэ. “Олгой хагаравч тогоон дотроо” гэдэг шиг энэ бүхэн нууц байдаггүй юм уу. Ингэж дэлхийгээр нэг дэмий бурсаны үр дүнд олон улсын хөрөнгийн бирж дээр Оюу толгойн хувьцааны үнэ унах, Монголыг сонирхож байсан хөрөнгө оруулагчид нүүрээ буруулах хэнд ашигтай вэ. Эцсийн дүнд өнөө муу ядарсан ард түмэн чинь л хоолгүй хоцрох болж байна. Дарга сайд нар бол яахав, хөрөнгө хогшилоо чинээнд нь тултал хураачихсан хүмүүс. Бидний амыг арчин арчин хоолыг маань булаах хэрэггүй. Яг ийм байдлаараа улс орноо ч сүйдэлж байна, та нар. Хэдхэн хоногийн өмнө Америк болон Канадын компаниудын Монгол дахь сонирхол буурсан учраас Хойд Америкийн Монголын бизнесийн зөвлөлийг татан буулгасан тухай мэдээлэл цацагдсан.

Энэ бүхнээс харахад эрх барьж буй сайд, дарга нар дотроо бодолтой, дороо суурьтай байхгүй бол энэ улсын хувь заяа хоёр хөршийн мэдэлд ороод дуусах нь байна шүү.

“Алтжин” группын захирал Г.Алтантай ярилцлаа. Түүнтэй холбогдоход “ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдорж руу дайрсан үйлдэл хэрээс хэтэрч тогооноос халиад байнаа. Тэвчээрийн хязгаар гэж байдаг юм. Аргагүй эрхэнд энэ ярилцлагыг өглөө. Үндсэн ажил ихтэй завгүй хүнд ярилцлага өгнө гэдэг их цаг зав зарсан түвэгтэй байдаг юмаа” гэлээ.

-Хамгийн сүүлийн үеийн үйл явдлаас яриагаа эхэлье. Хэд хоногийн өмнө таныг “Алтанбулаг” боомтоор хил давах гэж байгаад саатуулагдсан гэсэн мэдээлэл гарсан. Үнэхээр тийм явдал болсон юм уу?

-Тийм юм огт болоогүй ээ.

-Танд болон таны хүүд хилийн хориг тавьсан гэдэг үнэн үү?

-Энэ бол худлаа.

-Эрдэнэтийг Стандарт банкны барьцаанд тавьж их хэмжээний мөнгө зээлсэн асуудалд таны нэр холбогдож байна.Энэ асуудлаар таныг хүчний байгууллагаас дуудаж, байцаалт авсан уу?

-Байцаалт аваагүй. Би энэ талаар юу ч мэдэхгүй. Энэ сүлжээнд ямар ч хамаагүй. “Жаст” группт би хэзээ ч хувь эзэмшиж байгаагүй! Тэр компани хэнээс ямар зээл авч байсан ямар бизнес үйл ажиллагаа явуулж байсныг би сонирхдоггүй байсан.

-“Олон овоот” гэж хэл амны бай болсон нэг уурхай байна. Та энэ уурхайг хэр сайн мэдэх вэ. Энэ алтны уурхайд Ш.Батхүү та хоёр хамтарч хөрөнгө оруулсан гэдэг нь үнэн үү. “Олон овоот”-оос л болж Стандарт банкнаас зээлсэн өр зээл яригдаж байгаа болохоор асууж байгаа юм?

-Олон овоот анх “Монгол газар”-ын Мянганбаярын эзэмшилд байсан юм. Мянганбаяр Батхүүгийн “Жаст Ойл” ХХК-аас 40 тэрбум төгрөгийн шатахуун зээлээр авчихаад (тэр үед бол 40 сая ам.доллартай тэнцэнэ) Батхүү мөнгөө авч чадахгүй аргаа барахдаа энэ уурхай Батхүүд шилжсэн. Тэгэхэд Мянганбаяр хуурамч бичиг баримт бүрдүүлэн худлаа 20 тонн алтны нөөцтэй орд гэсэн нөөцийн сангийн бичиг баримтаар шатахууныхаа өрийг хаагаад хажууд нь “Анод”, “Зоос” банкнаас авсан 100 тэрбум төгрөгийн зээлийг Батхүүг төлөхөөр дарамт шахалтад оруулан үүрэг хүлээлгүүлээд үндсэндээ 200 тэрбум гаруй төгрөгийн өр ширтэй Олон овоотыг Батхүү авсан байдаг юм. “Стандарт” банкны зээлийн хувьд Олон овооттой огт хамаагүй “Стандарт” банк “Жаст групп” ХХК-д зээл олгосон байдаг юм.

-Саяхан Төрийн банкны захирал хэвлэлд “Ш.Батхүү, Г.Алтан нарын хууль бус үйлдлийн хамтрагч нь шүүх битгий байгаасай” гэж ярилцлага өгсөн. Та Ш.Батхүүтэй хэдийнээс хамтарч ажиллах болсон бэ?

-Батхүү Алтан нарын хууль бус үйлдэл гэж юуг хэлээд байгаа юм бол оо? Миний хүү Сүрэн Батхүүд зээл өгч Батхүү зээлээ төлөх үүрэг хүлээж “Хадгаламж” банкны батлан даалт гаргасан. Ер нь зээл өгч буй хүн барьцаа хөрөнгө аль эсвэл батлан даалтгүйгээр зээл өгөх үү?

Тэр Төрийн банкны захирал гэгдээд байгаа Баярсайхан яасан аймар хүн бэ. Зүгээр л босож ирээд гүжирдээд эхлэх юм. Хүн гүтгэх нь бас нөгөө талдаа хариуцлага хүлээх эрх зүйн үндэс болдог шүү. Төрийн банкны хүсэлтээр би болон миний хүү Сүрэн гурван жилийн хугацаанд эхлээд эрүүгийн цагдаа дараа нь мөрдөн байцаах сүүлд нь АТГ-д хүртэл шалгуулсан байдаг шүү. Хэд хоногийн өмнө өгсөн ярилцлагадаа Баярсайхан нь намайг болон миний хүүг хуурамч бичиг баримт шүүхэд нотлох баримт болгон бүрдүүлсэн гэсэн байна лээ. Баярсайхан чамд хандаж хэлэхэд: Аль хэдийнээс л гурван хүчний байгууллагаар дамжуулан шалгуулж няцаалгуулчихаад яаж ийм юм ярьж чаддаг байна аа? Баярсайхан чи болиоч ээ. Би шүүхэд хандана.

-Ш.Батхүү танай хүү Эдуард Сүрэнгээс 32,8 сая доллар зээлэхдээ “Хадгаламж” банкаар баталгаа гаргаж өгсөн гэдэг. Удалгүй “Хадгаламж” банк дампуурч Төрийн банк үйл ажиллагааг нь шилжүүлэн авсан. Харин Төрийн банк таны 32,8 сая долларыг төлөх ёсгүй, хуурамч батлан даалтын баримтууд шүүхэд гаргаж өгсөн гэж баримттайгаар мэдэгдлээ. Танд баримт байгаа юу?

-“Хадгаламж” банк дампуураагүй байсан боловч нэг мэдэхэд Батхүүгээс булаан авч Төрийн банк болгосон байсан. Батлан даалтын баримт дотор нэг ч хуурамч баримт байхгүй. Тэр олон хүний гарын үсгийг хуурамчаар үйлдэх гэж юу байхав дээ. Баярсайхан өөр шигээ л бусдыг бодоод байх шиг байна. Надад бүх баримтууд нь байгаа. Зээлийн гэрээ, Э.Сүрэнгийн хадгаламжийн дансанд байсан мөнгө, Жаст руу шилжүүлсэн гүйлгээний баримтууд, банкны батлан даалтын гэрээ, ТУЗ-ын шийдвэр, эрсдэлийн хорооны шийдвэр гэх мэт. Шүүхэд нотлох баримтын хэмжээнд өгч шүүхийн шийдвэр гарсан байдаг шүү дээ.

-Ш.Батхүү захирал тэр мөнгөө өөрөө төлж чадахгүй байсан уу, эсвэл банкаа дампууруулж, Э.Сүрэнгээс зээлсэн мөнгөө төрөөр төлүүлэх арга байсан гэж бодож байна уу?

-Батхүүгээс банкыг хураан авч улмаар дээрэмдээгүй байсан бол манай хүүгээс авсан зээлээ төлөх л байсан. Өөрийн 100 хувь эзэмшлийн банкаа өөрөө дампууруулаад хов хоосон болно гэж байх уу. Тийм бодол яаж санаанд бууж байнаа. Бид бүгд аливаа худал үнэн интернэт орчинд цацагдаж байгаа давлагааг эргэцүүлэн бодож дүгнэлт гаргахаас залхуурч залхуугийн тэнэглэл гэдэг юманд орчихжээ.

-Шүүхийн шийдвэр танай хүү Эдуард Сүрэнгийн талд гарсан ч нөгөө талаас банк өгөхгүй гэж байгаа. Та энэ мөнгөө олж авна гэдэгт итгэлтэй байна уу?

-Шүүхийн шийдвэр заавал биелэгдэх учиртай. Шүүхийн шийдвэр биелэгдэхгүй бол шүүх байгаад ч ер нь яах билээ.

-Э.Сүрэнгийн мөнгийг Төрийн банкнаас гаргуулж “Стандарт” банкнаас зээлсэн мөнгөний тодорхой хэсгийг төлөх гэж байгаа гэсэн яриа байсан. Үүн дээр та ямар хариулт өгөх вэ?

-Сүрэн Төрийн банк хоёрын хооронд үүссэн асуудал нэг хэрэг. “Стандарт” банкнаас “Жаст” групп зээл авсан нь шал өөр асуудал. Энэ хоёр асуудлыг хольж солихоо зогсоомоор байна.

-Та томхон харилцагчийн хувьд “Хадгаламж” банк яагаад дампуурсан гэж боддог вэ. Үнэхээр үйл ажиллагаа нь доголдож дампуурсан уу, өөр нөлөө байсан уу?

-“Хадгаламж банк” гэж нэг түрээсийн өрөөнд хэдхэн хүн суудаг байсан газрыг дээрээс нь Монгол шуудан банкыг нэгтгэж аваад 506 салбартай актив нь хэдэн их наяд хүртэл ажиллуулж чадсан нь Батхүүгийн гавьяа. Хадгаламж банкны дүрмийн санд тэр үеийн ханшаар 90 сая ам.доллар Батхүү хийсэн байдаг. 506 салбар нэгжийг асар их хөрөнгө зарцуулан хөл дээр нь босгож ирсэн. Зүгээр л хүний идэш Батхүү бэлдээд, бүтцийг нь бүрдүүлээд хөгжүүлээд өгчихлөөр бүлэглэлийн хараанд өртөж банкаа булаалгасан. “Хадгаламж” банкийг дампууруулах гол шалтгаан энэ болсон. Тэр бүлэглэл одоо ч гэсэн санаагаа гүйцэлдүүлэхээр чармайж байгаа.

-МАН танаас мөнгө зээлж Лениний музей буюу одоогийн Үлэг гүрвэлийн музейн байрыг барьцаанд тавьсан гэж шуугиан хэдэн жилийн өмнө гарч байсан. Энэ асуудал юу болсон бэ?

-Нам надаас авсан зээлээ төлөөгүй байгаа. Тэгэхээр үүргийн гүйцэтгэл хангагдаагүй байхад барьцаа чөлөөлөгдөхгүй. Ийм байдалтай байгаа.

-Таныг одоогийн Хуульзүйн сайд Ц.Нямдоржтой их холбож ярьдаг. Ямар холбоотой юм бэ. Найз нөхөд үү, хамаатан садан уу, нутгийн хүмүүс үү?

-Хэзээ ч уулздаггүй мөнхийн нууц амрагууд даа. (гэж хэлснээ инээв). Тэгж л бичдэг шүү дээ.

-Ц.Нямдорж Эрдэнэтийн захиралд Г.Алтанг зүтгүүлж байгаа гэж нэг хэсэг шуугьсан. Дараа нь Төрийн банкийг хувьчилж Алтанд өгөх гэж байна гэсэн. Одоо таныг “Стандарт” банкнаас авсан зээлтэй холбоотой, эсвэл Төрийн банкнаас хууль бусаар баахан мөнгө авах гэж байгаа юм шиг мэдээлэл цацагдаад байна. Яагаад энэ асуудлууд гэнэт нэг цаг хугацаанд гарч ирээд байна вэ?

-Ц.Нямдорж сайдыг л гүтгэж муулах гэхээр л олны нүдэнд болж бүтэхгүй юм хийдэг Алтан гэнэт гарч ирээд л бүх юмны захирал, дарга нь болоод харсан болгоноо хамж авах гээд байдаг мангас мэтээр дүрслэгдээд байх юм. Мөн чанартаа бүгд худлаа. Алтан, Нямдорж хоёрыг үзэн ядах давалгааг бий болгуулах зорилготой л тийм зүйл хэсэг бүлэг хүмүүс захиалгаар хийгээд байгаа юм аа.

-Та сүүлийн үед тун чимээгүй байлаа. Монголд амьдарч байна уу, гадаадад байгаа юу?

-“Зөвхөн Монголдоо” гэдэг билүү…

-“Алтжин” групп одоо ямар чиглэлээр голлон үйл ажиллагаагаа явуулж байна вэ. Ямар бизнест хөрөнгө оруулалт хийж байна?

-Бизнес урагштай явж байгаа. Бизнесээ нээж дэлгээд байдаггүй зарчимтай.

-Галд шатсан “Алтжин Бөмбөгөр” худалдааны төвд худалдаа эрхэлж байсан хүмүүсийн хохирлыг бүгдийг нь барагдуулж чадсан болов уу гэж сонирхох хүмүүс байдаг. Бүгд гомдолгүй болсон уу?

-Бүх хохирлыг барагдуулж дууссан. Долоон тэрбум гаруй төгрөгийн хохирол төлж бүгд гомдолгүй болсон.

-Таныг Анагаахын дээдэд тархи судлалаар багшилж байсан гэдэг. Яагаад бизнест орох болсон бэ.

-29 насандаа тархи судлалаар эрдмийн зэрэг хамгаалж Анагаахад тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан. Би өөрийгөө шинжлэх ухаан судлаач биш гэдгээ ойлгосон. Харин бизнесийн салбарт оролдоод үзье гэж шийдсэн нь зөв сонголт болсон гэж боддог. Тэгэхдээ олон жил ном уншсаны гавьяа их гарсан шүү.

-Аль нутгийнх вэ. Аав, ээжийнхээ талаар…

-Манай аав Увс аймагт төрсөн Цэндийн Готов гэж хүн. 18 насандаа хот орж ирсэн. Эх барих эмэгтэйчүүдийн нэр хүндтэй эмч, эрдэмтэн, багш хүн байсан. Миний ээж бол хотын хүн.

-Та олон жил бизнес хийж байгаа хүн. Монголын төр бизнес хийхэд хэр ээлтэй вэ. Ялангуяа одоо цагт?

-Бэрхшээл дарамт үзүүлэхгүй л байвал миний хувьд боллоо.

-Нам хоорондын биш бүлэглэл хоорондын дайн өрнөж байна гэдэг. Бизнесийн жам ёсны өрсөлдөөнөөр биш хэн улстөрчдөд ойр, мөнгө өгч байна тэр хүний бизнес урагшилж байна. Ийм шударга бус, чөтгөрийн тойргоос яаж гарах вэ. Яавал Монголд бизнесийн эрүүл, эрх тэгш орчин бүрдэх бол…

-Сингапурын Ерөнхий сайд асан Ли Куан Ю шиг хээл хахууль, хулгай хийдэггүй нөхцөл бүрдүүлж үнэхээр өөрийн компаниа цэцэглүүлж, хөгжүүлж байгаа юм шиг улс эх орноо удирдаад хөгжүүлж цэцэглүүлж чадвал энэ чөтгөрийн тойргоос гарна.

Гэрэл зургийг Г.БАЗАРРАГЧАА

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Батболдтой энэ онд нийслэлд хийх бүтээн байгуулалтын талаар ярилцлаа.

-Билгийн тооллын шинэ он гарлаа. Нохой жилд Улаанбаатар хот маань ямархуу өнгө зүс, бэл бэнчинтэй орж байна вэ?

-Монгол Улсын хүн амын 47 хувь нь нийслэлд албан ёсоор амьдардаг. Албан бүртгэлтэй хүний тоо 2017 оны эцсийн байдлаар нэг сая 370 мянга орчим байна. Эдийн засгийн үзүүлэлтээс харвал дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 64 хувийг үйлдвэрлэдэг. Тэр утгаараа Улаанбаатар хотын бэл бэнчин бол Монгол Улсын бэл бэнчинтэй ойролцоо гэж хэлж болно. Бид жилдээ 700 гаруй тэрбум төгрөгийн төсвийн орлого бүрдүүлэн улсын төсөвт 200 гаруй тэрбум төгрөг төвлөрүүлдэг. Хот урсгал зардалдаа 400 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулдаг. Өнгөрсөн жилийн төсвийн орлогоо тодорхой хэмжээгээр давуулан биелүүлсэн. 2018 онд саяын дурдсан хэмжээний орлого олж ажиллахаар байна. Улаанбаатар хотын нийт хөрөнгө оруулалт гэдэг бол улсын төсвөөс гадна нийслэлийн төсвөөс бүрддэг. Мөн олон улсын санхүүгийн байгууллагуудаас хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрийн хөрөнгө оруулалт, бусад улс орноос авсан хөнгөлттэй зээл гээд аваад үзвэл 2018 онд нийт 400 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын ажлыг гүйцэтгэнэ.

-Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын чуулганаар хотод нэлээн бүтээн байгуулалт өрнөх нь гэж ойлгосон. Ямар салбар чиглэлд хамгийн их хөрөнгө зарцуулах вэ?

-Нийслэлд хэд хэдэн чиглэлд бүтээн байгуулалт өрнөнө. Автозамын сангийн хөрөнгөөр шинэ зам, гүүр барих, замын засвар, өргөтгөл гээд авто замын салбарт нийтдээ 40-өөд тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийнэ. Мөн БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлээр автозамын салбарт дөрвөн том төсөл хэрэгжиж байна. Энэ хүрээнд Яармаг, Сонсголон, Баянзүрхийн гүүрийг шинэчлэх бөгөөд өнөө жил 50 орчим хувийг нь хийчих байх. Мөн Замын цагдаагийн дэргэд төмөр зам дээгүүрх гүүрэн гарц барина. Налайх, Чойрын чиглэлийн авто замын ажлыг шинэчилнэ. Энэ зам бол Улаанбаатар хотын замын түгжрэлд нөлөөлдөг. Баригдаад 60 гаруй жил болж байгаа хуучин зам. Таван аймаг, нийслэлийн гурван дүүрэг рүү зорчих иргэд ганц энэ замаар явдаг учраас хотын түгжрэлд маш их нөлөөлдөг. Хэрэв энэ замын ажил дуусвал Улаанбаатар хотын гарц сайжрах боломжтой.

-Налайх, Чойрын чиглэлийн зам энэ онд дуусах уу?

-Дуусахгүй. Уг нь өнгөрсөн жил ажил эхлэх ёстой байсан ч хоёр улсын хооронд хэлэлцээр байгуулагдах тал дээр удааширсан учраас эхлээгүй. Одоо бол хэлэлцээр хийгдээд, зам барих компани нь шалгараад бүх зүйл нь бэлэн болчихсон. Хоёр жилийн хугацаанд барьж дуусах төлөвлөгөөтэй байгаа. Манайх цаг уурын хувьд хэцүү. Автозам болон барилгын ажил Монголд тавхан сар л үргэлжилдэг болохоор хугацаа шаарддаг. Өвөлдөө зогсохоос аргагүй. Нэмж хэлэхэд Зүүн дөрвөн зам дээгүүр давхар гүүрийн ажил эхэлнэ. Үүнийг дотоодын хөрөнгө оруулалтаар хийх юм.

-Өнөө жил яг хэдэн км зам шинээр тавьж дуусах вэ?

-Энэ онд 13,1 км зам шинээр барьж, 2,2 км зам өргөтгөн шинэчилнэ. Өөр бас нэг гол зүйл нь Улаанбаатар хотын гаднах тойрог замын эхлэлийг тавина.

-Гадна тойрог замын маршрут нь хаагуур байх вэ?

-Улаанбаатар хотын баруун захаас зүүн зах хүрэхэд нэг бол 100 айлаар дамжина. Эсвэл Нарны зам юмуу Энхтайваны өргөн чөлөөгөөр дайрна. Тиймээс төвийн ачаалалтай замуудаар дамжихгүйгээр хотын гаднах тойрог замыг тавьж байгаа. Тухайлбал, Хайлаастаас Дарь-Эх орох замын эхлэлийг тавина. Энэ нь цаашаа Амгалангаар уруудаад Богд уулын арын замтай нийлнэ. Хойшоо Баянхошуу, Толгойтоор дамжин хуучин 22-ын товчоогоор өнгөрч, урагшаа гүүрээр гарч Яармагийн замтай нийлэх их тойруугийн замыг барьж эхлэх юм. Хайлааст-Дарь-Эхийг холбосон гүүрний ажил ноднин эхэлсэн, энэ жил дуусна.

-Хотын тэр дундаа гэр хорооллын барилгажуулалт хэр үргэлжлэх вэ?

-Засгийн газрын зүгээс ипотекийн зээлийг дахин сэргээж, үйл ажиллагааг нь идэвхжүүлнэ гэсэн зорилт тавьж байгаа учраас нийслэлд барилга, орон сууцны чиглэлд энэ онд сэргэлт ажиглагдах байх. Хотод төлөвлөгдсөн хэмжээгээр бол Сүхбаатар дүүргийн долдугаар хороонд 1000 айлын орон сууцны барилгыг энэ хавар эхлүүлнэ. Нийслэлийн орон сууцны корпорацийн хүрээнд Яармаг болон Баянхошууны эцэс, Ханын материалын орчимд түрээсийн орон сууцны хөтөлбөрүүдээ хэрэгжүүлж эхэлнэ.

Ипотекийн зээл болон бусад хөрөнгө оруулалт гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн барилгаа энэ хавар эхлүүлэх боломжтой. Ингэвэл нийслэлийн 24 байршилд дахин төлөвлөлтийн орон сууцнуудыг барих ажил үргэлжилнэ.

Бидний бодлого бол иргэдийн орлогод нийцсэн орон сууцны төсөл хэрэгжүүлэхэд чиглэж байгаа. Улаанбаатар хотод тансаг хэрэглээний буюу 100 м2-аас дээш талбай бүхий орон сууцны хангамж хангагдсан гэж үзэж байна. Иймд 40-60 м2 талбай бүхий хоёр өрөө сууцны хэрэгцээ их байна. Бид барилгын компаниудад захиалга өгөхдөө 70 орчим хувь нь иргэдийн хэрэгцээнд нийцсэн орон сууц байх ёстой. 30 орчим хувь нь 100-гаас дээш м2-тай, дөрвөөс дээш өрөөтэй орон сууц байхаар төлөвлөлтөө хийнэ гэсэн шаардлага тавьж ажиллаж байна.

Гэр хорооллыг багасгахын тулд хашааны газрыг нийслэл газрын сандаа худалдаж аваад урьдчилгаагаа гаргаж өгөх бололцоогүй айлуудын урьдчилгааны мөнгийг нийслэлээс олгоё гэж байгаа юм. Ийм аргаар өнгөрсөн жил 57 айлыг орон сууцтай болгосон. Үүнийг өргөжүүлээд явах юм бол яг бодитойгоор яндангаа хураалгаад газраа нийслэлийн газрын санд тушаагаад явах юм. Сүхбаатар дүүргийн долдугаар хороонд мянган айлын орон сууцыг бариад хашаатай мянган айлын газрыг аваад айлуудаа оруулах юм. Чөлөөлсөн газар дээрээ дараагийн байраа барих маягаар явна. Тэгэхгүй бол түрүүнд хэрэгжиж ирсэн орон сууцны бодлогын алдаатай тал нь байрны нөхцөл сайжруулахад чиглэгдсэн. Өөрөө байртай хүн дараагийн байраа авахдаа ипотекийн зээлд хамрагдаад байсан. Гэр хорооллоос орон сууцанд орсон айл цөөн байгаа. Хэрэв агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулах л гэж байгаа бол гэр хорооллоос айл өрхүүдийг бодитойгоор орон сууцанд оруулах бололцоог хангах ёстой.

Үүнээс гадна Азийн хөгжлийн банкны зээлээр Улаанбаатар хотод 10 мянган айлын орон сууц барихаар болж байна. Ирэх оны нэгдүгээр сараас төсөл маань хэрэгжээд явна. Тэгвэл орон сууцны зах зээлд том хувьсал өөрчлөлт гарна гэж харж байгаа. Үүнтэй зэрэгцээд Улаанбаатар хотод Байшин үйлдвэрлэх комбинат ашиглалтад орсон. Хот хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурсан. Ингэснээр өртөг багатай барилгыг өвөл зунгүй үйлдвэрлэж болох боломжтой болж байна. Бид энэ зун туршилтын байдлаар эхний ээлжинд хаана ямар төсөл хэрэгжүүлэх вэ гэдгээ ярьж байна.

-Одоо баригдах түрээсийн орон сууц гэх мэт хороололдоо Байшин үйлдвэрлэх комбинатын бүтээгдэхүүнийг хэрэглэж болохгүй юу?

-Хот өөрөө шууд худалдан авалт хийхгүй учраас тухайн барилгын компаниудын сонголт болчихоод байгаа юм. Хэрэв өртөг багатай хямд байх юм бол авах л байх. “Эрэл” компанийн зүгээс “хамгийн бага өртгөөр барилгын хийц эдлэлээ гаргана” гэж амлаж байгаа. Тэд л өөрсдөө маркетинг менежментээ сайн хийх хэрэгтэй. Харин хот сургууль, цэцэрлэгийн барилга захиалахдаа угсармал хийц эдлэлээр хийнэ гэх мэтээр бодлогын дэмжлэг үзүүлэх боломжтой.

-Сургууль, цэцэрлэгийн барилга олныг барих төлөвлөгөө байсан уу?

– 2020 онд дунд сургуулийг гурван ээлжгүй болгоно, цэцэрлэгийн хүүхдийн хамрагдалтыг 85 хувьд хүргэнэ гэж би мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан. Өнгөрсөн жил цэцэрлэгийн хүүхдийн хамрагдалт 67 хувьтай байсныг 76 хувь болгож нэмсэн. Энэ тоог 85 хувьд хүргэвэл олон улсын дундаж түвшинд очно. Өнөө жил 50 гаруй сургууль, 30-аад цэцэрлэгийн ажил эхэлнэ.

-Хотын замын түгжрэл асуудал болсоор удлаа. Түгжрэл бууруулах ямар ажил хийж байгаа вэ?

-Түгжрэлгүй болно гэдэг нэлээн түвэгтэй асуудал. Улаанбаатарын гааль дээр жилд 40 мянган машин буудгийн 20 хувь нь л хөдөө орон нутаг руу явж байна. Үлдсэн 80 хувь нь нийслэлд шингэдэг. Гэтэл ашиглалтаас гарч хогийн цэг дээр очиж байгаа машин маш цөөн. Улаанбаатарын машин жилдээ 35 мянгаар нэмэгдэж байгаа тохиолдолд замын түгжрэл бууруулахад хүндрэлтэй. Одоо дугаарын хязгаарлалт үйлчлээд ч ачааллаа дийлэхээ больсон. Засаг даргын орлогчоор ахлуулсан ажлын хэсэг түгжрэл бууруулах асуудал дээр байнга ажиллаж байдаг. Түгжрэл бууруулахын тулд замаа өргөтгөх ёстой ч энэ нь хэмжээ хязгаартай. Замын хөдөлгөөний дүрэмдээ өөрчлөлт оруулах, жолооч нар замын хөдөлгөөнд соёлтой оролцох хэрэгтэй байгаа. Тээврийн хэрэгслийг хязгаарлах зайлшгүй шаардлагатай. Нийтийн тээврийг сайжруулах ёстой гэх мэт түгжрэл бууруулах ажлыг цогцоор нь төлөвлөөд ажиллаж байна. Үүн дотор хамгийн чухал нь гүүрэн байгууламж, давхар замуудыг нэмж барих, хөдөлгөөний эрчимийг сааруулахын тулд зогсоолуудыг сайжруулах ажилд анхаарч байна.

-Өнгөрсөн зун зүүн эргэх хөдөлгөөнийг хаасан нь иргэдийг бухимдуулсан. Хэрэв тэр хэвээрээ байсан бол үр дүнд хүрэх байсан уу?

-Өнгөрсөн жил туршилтаар зүүн гар тийш эргэхийг зогсоосон. Улаанбаатар бол баруунаас зүүн тийш сунасан хот. Том гол артерийн судас гэвэл Энхтайваны өргөн чөлөө. Энхтайваны өргөн чөлөөг чөлөөлж өгсөнөөр автозамын нэвтрэх чадвар нэмэгдэнэ гэж тооцоолсон. Ингэснээр жижиг уулзварууд дээр түгжрэл үүсэх нь тодорхой байсан ч гол судасны хөдөлгөөнийг чөлөөлж өгсөнөөр замын түгжрэл 30 хувиар буурна гэж тооцсон юм. Харамсалтай нь, манай иргэд маш тэвчээргүй хандсан. Бид цаг хугацааны хувьд буруу тооцсон. Засгийн газар манай шийдвэрийг хүчингүй болгосон. Уг нь энэ шийдвэрээр нэлээн явуулж, жижиг уулзваруудынхаа замыг сэтлэхийг нь сэтлэх гэх мэтээр ажилласан бол түгжрэл буурах ач холбогдолтой байлаа. Төв зам түгжрэлгүй байна гэдэг их чухал юм. Гэхдээ энэ шийдвэр хэрэгжиж чадаагүй ч бид түгжрэл бууруулах өөр арга замуудыг туршиж, үр дүн гаргахын төлөө л ажиллаж байна. Ер нь дэлхийн том хотуудад төв замын машины өөдөөс нь өөр машин зүүн эргэдэг, эсвэл явган хүн гэнэт гүйгээд гараад ирдэг үзэгдэл байдаггүй. Машин дандаа баруун эргэж явдаг.

-Хотын хүн амын бөөгнөрлийг тэлж, дагуул хотуудыг хөгжүүлэх нь замын түгжрэл бууруулах нэг арга гэдэг. Энэ тал дээр хийж байгаа ажил гэвэл…

-Энэ зуны хувьд бид томхон ажил эхлэх гэж байгаа нь Улаанбаатар хотын захиргааг Яармаг руу нүүлгэх. Улаанбаатар одоо нэг төвтэй том хот. Сүхбаатарын талбайг тойроод бүх яам тамгын газрууд, их, дээд сургууль, дэлгүүр хоршоо, албан газрууд нь байдаг. Хотын гурав, дөрвөн зуун машин бага тойруу, их тойруугаа дагаад л хэдэн албан газрын хооронд өдөржингөө давхидаг. Тиймээс Улаанбаатар хотыг найман дэд төвтэй болгохоор Ерөнхий төлөвлөгөө батлуулсан. Яармаг, Баянхошуу, Дэнжийн мянга, Амгалан гэх мэт найман дэд төвдөө хотын төр захиргааны байгууллага, албан газруудаа шилжүүлж байршуулах юм. Эхнээсээ иргэдэд үйлчлэх төвүүдээ хотын захууддаа байгуулаад эхэлсэн. Заавал хотын төв орж үйлчилгээ авах биш гэртээ ойрхон эсвэл түгжрэл багатай газарт нь очоод төрийн үйчилгээг тэндээс хүмүүс авч байна. Хотын нэг дэд төв болох Яармагийг бид Улаанбаатар хотын санхүү бизнесийн төв болгоно гэж үзэж байгаа. Яармагт нийслэлийн төр захиргааны байгууллагыг нүүлгэх ажил энэ зунаас эхэлнэ. Ингэснээр Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчийн хурал, Засаг даргын Тамгын газар, нийслэлийн харьяа 33 агентлаг хотын төвөөс нүүнэ. Хамгийн багаар бодоход биднээс үйлчилгээ авдаг 15 мянган иргэн хотын зах руу явна гэсэн үг. Би өөрөө ингэж үлгэр үзүүлж, хотын зах руу нүүснээр төрийн бусад газруудыг хотоос гарах, дагуул хотуудад байрлах, ингэснээр хэт төвлөрөл, түгжрэлийг багасгах эхлэлийг тавьж байгаа юм.

-Нүүж амжих уу. Өмнөх хотын дарга Баянхошуу руу хотын захиргааг нүүлгэнэ гээд л шав тавьсан. Тийшээ нүүж болоогүй юм уу?

-2019 ондоо багтаан бүрэн нүүнэ. Баянхошуу руу нүүхэд 132 сая ам.доллар буюу 300-гаад тэрбумын өртөгөөр гадны компаниар бариулах байсан ч Засгийн газрын тогтоолоор концессын гэрээ нь хүчингүй болсон. Мөн Баянхошуунд газар чөлөөлөх боломж бага. Яармагт бол сул газартай. Хот маань урагш тэлж байна. Шинэ нисэх буудал хотын баруун урд байгаа учраас замын дагуу нь хотын захиргаа байрлуулах нь хамгийн тохиромжтой юм. Өмнөх шийдвэрээс зөрж байгаа юм биш. Санхүү эдийн засгийн төв болгоход Яармаг хамгийн тохиромжтой.

-“Сервис сентер” гэж хотынхон их ярьж байна. Энэ талаар…

-Гэр хорооллын айл өрхийг цэвэр бохир усны системд нэгтэж, орчин үеийн таун хаус хорооллыг бий болгох эхлэлийг тавьж байгаа том төсөл. “Сервис сентер” буюу дэд бүтцийн төв гэж нэрлээд байгаа. 200-300 айлын дунд нэг төв байгуулж, тэндээсээ цэвэр ус, ариутгал, дулааны асуудлаа шийднэ. Төвийн дулаан очих боломжгүй бүсэд байгаа гэр хорооллын 200-300 айл нэгдэж, хүсэлтээ хотод гаргах юм бол бид “Сервис сентер” байгуулж өгнө. Тэдний хүсэлтээр төв шугам татаж өгөхөд гэр, гэр рүүгээ орсон холболтоо иргэд өөрсдөө хариуцна. Байшингаа өөрсдөө маш сайн дулаална. Мөн өөрсдөө ашиглалтын зардлаа хариуцна гэсэн гарын үсгээ зурсан байх ёстой. Ингэвэл хот өөрийн зардлаар “Сервис сентер” байгуулаад өгнө. Төсвөөс нэг айлд 60 сая орчим төгрөг зарцуулж ийм төв байгуулах тооцоо гарсан. Энэ бол гэр хорооллыг хувьслын шинжтэй өөрчлөх төсөл. Энэ жил гурван газар ийм төв байгуулна. Хот өөрийн хөрөнгөөр Чингэлтэй дүүргийн долдугаар хороонд хийнэ. Байгаль орчны яам Сүхбаатар дүүргийн 18 дугаар хороонд, Барилга, хот байгуулалтын яам бас хийх юм. Миний Засаг даргаар ажиллах хугацаанд хэрэгжүүлсэн хамгийн үлдэцтэй ажлын нэг нь энэ “Сервис сентер” байх болно гэж үзэж байгаа. Ирэх арванхоёрдугаар сард эхний ээлжийг ашиглалтад оруулж, хашаандаа ингэж тав тухтай сайхан амьдарч болох юм гэдгийг харуулна.

-Дулаан болохоор бид утаагаа мартаж, өвөлтэй золгохоороо хашгирч эхэлдэг. Утаа багасгах талаар ямар ажил хийж байна вэ. Утаа ер нь буурах уу?

-Би эрх мэдлийнхээ хүрээнд хамгийн дээд шийдвэр гаргасан гэж бодож байгаа. Шилжилт хөдөлгөөнийг хориглосон, агаарын чанарын бүс тогтоож түүхий нүүрс түлэх бүсийг тогтоосон, суурьшлын бүс тогтоосон гээд алдартай гурван захирамж гаргасан. Энэ жил утаан дээр томхон ахиц гарна. Засгийн газраас 2019 оны дөрөвдүгээр сарын нэгэн гэхэд хотод түүхий нүүрс түлэхийг хорьё гэсэн шийд гаргасан. Хот жилдээ нэг сая 200 мянган тонн түүхий нүүрс хэрэглэдэг. Сайжруулсан түлш хэрэглэвэл 50 хувиар багасна. 650 мянган тонн сайжруулсан түлш хэрэгтэй байгаа. Үүнийг үйлдвэрлэх хүчин чадлын үйлдвэр энэ зун бий болгоно. Улаанбаатарт гал түлье гэж байгаа бол сайжруулсан түлш, стандартын зуух л хэрэглэ гэж байгаа юм. Ийм шийдвэрийг хэрэгжүүлж чадвал утааг 50 хувь багасгах боломжтой. Үүний төлөө бүх хөрөнгө хүчээ дайчлан ажиллаж байна. Хоёрт, цахилгаан халаагуур хэрэглэж болох ч өртөг өндөртэй. Цахилгаан станцын болон шугамын хүчин чадал хүрэхгүй. Хамгийн ихдээ жилд 20 мянган айлыг л цахилгаанаар халаах боломжтой ч энэ аргаа хэрэглээд явна. Мөн байгууллага болгонд байдаг жижиг уурын зуухуудыг алга болгож, төвийн дулаанд холбох боломжтой газруудыг холбох ажлыг хийж эхлээд байна.

-Сайжруулсан түлш хэрэглэх хүмүүсийн маань амьжиргаа ямар билээ. Үүнийг тооцсон уу?

-Сайжруулсан зуухаа түүхий нүүрсний үнээр борлуулна. Татаасыг нь хэрэглэгч болон үйлдвэрлэгчдэд өгнө. Түүхий нүүрс тн-ыг нь 90-100 мянган төгрөгөөр иргэд худалдаж авч байна. Сайжруулсан түлш 150 мянган төгрөгийн үнэтэй. Энэ зөрүүг нь иргэдэд олгохдоо гэрээ хийнэ. Маш сайн хяналт тавина. Улаанбаатарт 200 мянган гэр хорооллын айл байна. Үүний 50 мянган өрх нь амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой гээд улсаас түлшний хөнгөлөлт авдаг. Тэр 50 мянган айлд түлшний хөнгөлөлт гэлгүй түлшийг нь өгөөд үлдсэн 150 мянган айлдаа л татаас өгөх юм.