Author: СОСОРБАРАМЫН ОТГОНБАЯР

Замын–Үүд–Эрээний хил энэ оны нэгдүгээр сарын 8–ны өдөр нээгдсэн. Нээгдсэн цагаасаа тодорхой хэмжээний хязгаартай ачааны болоод зорчигч тээврийн автобус явуулахыг зөвшөөрсөн. Тэгвэл Замын–Үүд боомтод жижиг тэргээр тээвэр эрхэлдэг иргэд хил нэвтрэх эрх нь одоо хүртэл нээгдэхгүй байгаад бухимдлаа илэрхийллээ. Замын–Үүдэд жижиг тэргээр тээврийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг жолоочдын төлөөлөл О.Мягмарсүрэнгээс нөхцөл байдлыг тодрууллаа.

-Замын-Үүдэд жижиг тэргээр тээвэр эрхэлдэг иргэдэд асуудал тулгарсан гэсэн. Ямар асуудал үүсэв?

-Замын-Үүдийн иргэд ковидын гурван жилийн хугацаанд хамгийн их хоригдож, хамгийн их хөл хориулсан. Жилийн өмнө л энд хорио тавигдсан шүү дээ. Хот руу ч явж болохгүй. Гэтэл гурван жилийн өмнө зүв зүгээр явж байсан жижиг тэргийг одоо явуулахгүй гэнэ. Бид бүхий л шатанд хандаж, өргөх бичиг, хүсэлт, гарын үсэг цуглуулж явуулаад ямар ч хариу ирэхгүй байна. Гурван жилийн өмнө хаагдахдаа зүв зүгээр хаагдсан шүү дээ. Ковид орж ирлээ. Хилээ хаая гээд зүв зүгээр байхад нь орилсоор байгаад хаачихсан даа. Гэтэл өнөөдөр бид буцаад явах гэтэл “УАЗ-469” машиныг Авто тээврийн дарга Болор-Эрдэнэ явуулахгүй гэнэ. Саяхан бид онлайнаар хуралдахад Эрээнд суугаа консул Т.Мөнхгэрэл “Хоёр улсын найрамдалт харилцааны гэрээгээр жижиг тэрэг явуулна аа. УАЗ-469 машин явна шүү” гэсэн. Гэтэл нэг дарга нь нэг өөр юм яриад, нөгөө дарга нь бас өөр юм яриад, шийдвэр нь гарахгүй явсаар байна. Бид үүнийг нааштай шийдчих байх гэж хэчнээн сар хүлээлээ. Үүний цаана өчнөөн ар гэр, айл өрх байгаа.

-Гарын үсэг цуглуулж жагсана гэсэн. Энэ мэдээлэл үнэн үү?

-Үнэн. Бид шат шатны бүх байгууллагад гарын үсэг зураад өгсөн. Өнөөдөр (өчигдөр) Замын-Үүд суманд аймгийн Засаг дарга ирчихсэн. Яг одоо талбай дээр шоу болж байна. Пис пас гээд салют буудуулаад л байна. Бидний төлөө байнга ярьж, хөөрч яваа л гэсэн. зарим нэг хүмүүстэй уулзсан юм билээ. “Та нарын асуудлыг шийдэх хүмүүс нь байхгүй болохоор шийдүүлж чадсангүй ээ. Одоо сайн явна” л гэсэн гэнэ. Бид Иргэдийн хурлын дарга, сумын Засаг дарга, аймгийн Засаг дарга, Консулд, УИХ-ын гишүүдэд, Зам тээврийн сайд С.Бямбацогт, Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч гээд бүхий л шатанд хандсан. Бидний асуудлыг шийдээч ээ гээд. Гэтэл ямар ч хариу одоо болтол ирээгүй.

-Өдөрт жижиг тэрэг 20 гарч байгаа гэсэн үү?

-Ямар 20 машин бэ. нэг ч жижиг тэрэг гаргахгүй гэсэн. Тэгсэн хэрнээ дарга нарын машин чөлөөтэй явдаг. Ард түмний машин нэг ч яваагүй. Хувийн байгууллага, албаны “Старекс”, “лексус” л байгаа.

-Жагсаалын шаардлагад хариу өгөхгүй бол яах вэ?

-Дараагийн шатны арга хэмжээгээ авна. Тэмцлийн ямар хэлбэр байна, тэр бүгдийг л хийнэ. Одоо бид тайван жагсаал л хийж байгаа. Энд ард иргэд гэж байгаа шүү. Өчнөөн хүмүүс өртэй, зээлтэй. Хүүхдүүд нь сурдаг, амьдардаг. Улаан хоолойгоор нь хоол ордог. Хөгшин настай, хүүхэдтэй гэр бүлүүд зөндөө байгаа. Бид энэ л зам дээр Монгол Улсад өчнөөн татвар төлж, залуу насаа өнгөрүүлсэн.

-Замын-Үүдэд жижиг тэрэг барьдаг хэчнээн жолооч байдаг вэ?

-Ковидоос өмнө нэг өдөрт 1000 орчим “УАЗ-469” тэрэгтэй жолооч гардаг байсан. Энэ бүх хүмүүсийг төлөөлөөд үгээ хэлж байна. Бидний ганц хүсэл бол ажлаа хиймээр байна. Амьдармаар байна. Өр зээлээ төлмөөр байна.

Иргэн Д.Монголхүү, Д.Мөнх-Эрдэнэ нарыг цагдан хорьсныг эсэргүүцэн Ардчилсан намын залуус “Эрх чөлөө” сэдвээр нээлттэй микрофон ажиллуулав. “Нээлттэй микрофон”-ыг өчигдөр 11:40 цагийн үед Хэлмэгдэгсдийн хөшөөний дэргэд ажиллуулсан юм. Гэвч энэ үеэр цагдаа нар ирж, жагсаал цуглаан хийх зөвшөөрөл аваагүй, бүртгүүлээгүй гэх шалтгаанаар микрофон, чанга яригч, индэр зэрэг эд зүйлсийг нь оруулахгүй гэв. Ингээд үзэл бодлоо илэрхийлэхээр ирсэн иргэд, цагдаа нарын дунд маргаан үүсэв. Иргэн Э.Одбаяр “Бид жагсаал цуглаан хийгээгүй. Зүгээр үзэл бодлоо илэрхийлэхээр ирсэн. Цагдаа нар өөрсдөө ирж иргэдийг турхиран, зүй бус авирлаж, эцэс сүүлд нь барьж хорьдог. Жагсаал цуглааны тухай хуульд зөвшөөрөл авах тухай гэж үг байхгүй. Бүртгүүлэх гэж л бий. Бид жагсаал хийгээгүй. Тиймээс бүртгүүлэх шаардлагагүй” гэв. Эхлээд арав хүрэхтэй үгүйтэй хүн цугласан байсан бол тэдэн дээр үг, үзэл бодлоо илэрхийлэхээр иргэд нэмэгдэж ирсээр байв. Энэ хооронд цагдаа, иргэдийн хоорондох маргаан үргэлжилсээр байлаа. Уриа, лоозон бүхий зүйл барьсан иргэд нэмэгдэж ирсээр “Нээлттэй микрофон”-ы үйл ажиллагааг 12:00 цагт эхлүүлэв. Яг энэ үеэр тэдний хажуугаар УИХ-ын гишүүн Ш.Адьшаа, Н.Ганибал нар явж таарав. Цугласан иргэдээс Э.Одбаяр “Адьшаа гишүүнээ намын чинь гишүүд үзэл бодлоо илэрхийлснээр хоригдож байна. Та энэ талаар байр сууриа илэрхийлээч. УИХ-д сууж байгаа намын төлөөллийн хувьд таны үг хэрэгтэй байна. Энэ улс чинь дээвэргүй шорон боллоо” гэхэд УИХ-ын гишүүн Ш.Адьшаа “Хүмүүсийг барьж хорьж байгаа энэ үйл явдал зөв зүйтэй үйл явдал биш гэж бодож байна. Өнөөдөр хууль шүүхийн өмнө хүн бүр эрх тэгш байх зарчим алдагдаж, үзэл бодлоо илэрхийлсэн иргэдийг хорьж цагдаж байгаа явдалд шүүмжлэлтэй хандаж, цаашдаа иймэрхүү үйл явдал гаргуулахгүй байх талаар Ардчилсан нам онцгой анхаарч ажиллах шаардлагатай гэсэн бодолтой байна” гэв.

Харин УИХ-ын гишүүн Н.Ганибал “Манай намын бүлэг энэ асуудал дээр шаардлага тавиад ойлголцолд хүрчихсэн. Бусдыг 30 хоногоор баривчилдаг, шүүхийн ямар нэгэн зөвшөөрөлгүйгээр дахин энэ хугацааг сунгадаг асуудалд бүлэг дээр ажлын хэсэг байгуулаад ажиллаж байгаа.

Энэ асуудал болохоос өмнө бид Д.Монголхүүтэй уулзсан. Үүн дээр бүлгүүд нэгдсэн байр суурьтай байгаа. Хүний эрхийн асуудал дээр олон зөрчил гарч байгааг бүгд мэдэж байгаа” гэв.

Хэлэлцүүлэгт оролцсон иргэд ийнхүү ярьж байлаа.

Ардчилсан залуучуудын холбооны тэргүүн Н.Болдбаатар: Өчигдөр (уржигдар) Ардчилсан залуучуудын холбооны зүгээс энэ асуудлаар өдөр бүр “Нээлттэй микрофон” үйл ажиллагааг эхлүүлэхээр С.Зоригийн хөшөөний дэргэд мэдээлэл хийж албан ёсоор эхлүүлсэн. Та бүхэн бүгд мэдэж байгаа. Өчигдөр (уржигдар) Монголхүүг хорьчихлоо. Өнөөдөр (өчигдөр) Мөнх-Эрдэнийн шүүх хурал болж байна. Тиймээс Хэлмэгдэсдийн хөшөөн дээр Ардчилсан залуучуудын холбоо “Нээлттэй микрофон” ажлуулж, хүн болгон үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхээ эдлээсэй гэж хүсч байна. Бид хоёр хүнээ хамгаалж, хоёр заалт бүхий шаардлагыг өгөөд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд Ардчилсан залуучуудын холбооноос ил захидал хүргүүлж байгаа. Мөн парламентад АН-ын буюу сөрөг хүчний дуу хоолойгоо илэрхийлэхгүй байгаа 11 гишүүнд шаардлага хүргүүлнэ. Дээр нь өнөөдөр энд ирсэн хүмүүс өөрсдөө үг үзэл бодлоо илэрхийлнэ. Бид өдөр бүр энэ нээлттэй микрофоныг ажиллуулна. Өнөөдөр хэдэн тэрбум, их наядаар нь идсэн хулгайч, луйварчид шоронд ороогүй. Гэртээ л байгаа шүү дээ. Аюурсайхан шоронд орсон уу, гэртээ байгаа биз дээ. Гэтэл Монголхүү гэх залуу үг, үзэл бодлоо илэрхийлсний төлөө яагаад баригдаж хоригдож байгаа юм бэ. Дайны эсрэг үзэл бодлоо илэрхийлсэн залууст яагаад ял өгч явуулж байгаа юм бэ. Төрийн хулгайн талаар мэдээлсэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчид яагаад ял өгч явуулж байгаа юм бэ гэдэг асуудлаар “Эрх чөлөө” гэх сэдвээр нээлттэй микрофоныг энд эхлүүлж байна. Харамсалтай нь цагдаа нар 2-3 хүн ирж үг үзэл бодлоо илэрхийлж, сэтгүүлчдэд мэдээлэл, ярилцлага өгчихөөд, шаардлагаа хүргүүлээд болох байсан зүйлийг болохгүй, энд хийлгэхгүй, та нар С.Зоригийн хөшөөн дээр очиж хий гэсэн учраас асуудал үүслээ.

Ардчилсан залуучуудын холбооны дэд тэргүүн Л.Ганхөлөг: Эрх баригчид маш их айдастай байна. Иргэд өөрсдөдөө тулгарсан нэг асуудлын талаар бухимдлаа илэрхийлэхэд л эрх баригчдын хулгайн хэрэг баригдсан аятай шар үс нь босч, тэр хүний амыг барихыг хичээдэг. Ийм аймшгийн нийгмийг бүрдүүлж эхэлж байна. Ямар ч хамаагүй хулгай ярихад л тэр хулгайг нь эрх баригчид хийчихсэн байдаг. Айсан хүнд аргал хөдөлнө гэгчээр ямар ч хамаагүй хулгай ярихаар өөрийнх нь хулгайг ярьж байна гээд үг хэлсэн, сошиал орчинд пост бичсэн, лайв хийсэн болгоныг шоронд хорьж амыг нь барьдаг. Энэ хуулиа баталчихсан. Түүнийгээ хүнлэг энэрэнгүй ял өгч байгаа юм шиг ярьдаг. Хилс хэргээр эрүүгийн ял өгчихөөд дүүргээсээ гарахгүй, хөл хорьдог ял нь их хөнгөн, энэрэнгүй, хүнлэг зөөлөн ял юмаа гэдэг. Гэтэл энэ чинь Эрүүгийн хэргийн ял шийтгэл шүү. Улмаар өчигдөр (уржигдар) Монголхүү дээр энэ жишээ илэрлээ. Эрүүл мэндийн шалтгаанаар Гэмтлийн эмнэлэг рүү явсныг далимдуулж, нээнтэглэн явах ёсгүй газар руу явсан гэдгээр ял өгөөд, хорьчихлоо.

Та бүхэн анзаараарай. Өнгөрсөн баасан гаригт Шадар сайд С.Амарсайханы гомдлоор Дэнс.мн сайтын эрхлэгч Т.Шинэбаярыг шүүх хурал болсон. Өчигдөр (уржигдар) даваа гаригт дарааллаад Д.Монголхүүг шоронд хорьсон. Өнөөдөр (өчигдөр) мягмар гариг. Д.Мөнх-Эрдэнийг шүүх хурал болж байна. Маргааш, нөгөөдөр, тэрний цаад өдөр эд иргэдээ хорьж дуусчихаад, цагдаагийнхаа бага цолтноос хорьж эхэлнэ.

Тийм донтой, тийм айдастай байна. Маргааш таныг хорино. Мөнхжин уйлж байгаа биз дээ. Ийм зүйл болох гээд байна шүү гээд “No double standart” хөдөлгөөний залуус гараад хэлсэн. Гэтэл та нар Хятадаас санхүүжсэн гэж Засгийн газартайгаа хамтран харлуулж, ял өгсөн. Тэдний нэг нь би. Нөгөөдүүл нь Чинбаа, Одбаяр, Билгүүн, Бямбагэрэл нар. Бүгд тэр гаваа зүүх гээд хүлээж байна. Цахим үндэстэн биш цахим гаваа зүүлгэх гээд хууль баталсан. Бид 20 хоногийн дараа цахим гаваа зүүнэ. Үгээ хэлнэ ээ, та нараас айхгүй ээ. Та нар дарангуйлал тогтоож чадахгүй ээ. Бидэнд фэйсбүүк сошиал байгаа. Харин иргэдэд нэг зүйл анхааруулж хэлэхэд, Н.Учралын сошиалд хязгаарлалт тавих гэж байгаа энэ хуулийг эцсээ хүртэл эсэргүүцэх хэрэгтэй шүү. Сошиалаа алдах л юм бол бид дарангуйлалд нэвт орно шүү. Үүнийг иргэн бүр анхаараарай. Өнөөдөр бид өөрсдийгөө хамгаалахын тулд Монголхүүг хамгаалах ёстой. Мөнхжинг хамгаалах ёстой, Мөнх-Эрдэнийг хамгаалах ёстой, Шинээг хамгаалах ёстой. Өөр ял авсан залуучууд, иргэдийг бүгдийг нь хамгаалах ёстой. Эд шийдвэр тушаалаа өгчихөөд, сүүлд нь гэм зэмгүй цагдаа нарыг шоронд хийж байсан түүх 2008 оны долдугаар сарын 1-ний жишээн дээр гарсан. Одоо түүнээс илүү аймшиг иргэдийг хүлээж байгаа. Бага насны хүүхдийн хүчирхийллээр далдалж, бидний эрхийг боох гэж байна. Сошиалаа алдах юм бол бид эрх чөлөөгөө алдана. Өөрсдөө бичлэг хийгээд гүтгэдэг шүү. Монголхүүг суллах ёстой.

Монголын улс төрийн хэлмэгдэгсдийн тэргүүн Д.Цогтбаатар: Монголын ард түмэн, Ардчилсан намын гишүүд, иргэний хөдөлгөөнийхөн, төрийн бус байгууллагуудад хандаж хэлмээр байна. Түүх сөхвөл 1921-1940-өөд он хүртэл маш олон хүнийг залхаан цээрлүүлэх, цуст яргалал хийсэн. Энэ бол бодитой хэлмэгдүүлэлт. Дараа нь 1950-1980-аад оны үед мөн шинэ үеийн сэхээтнүүдээ хэлмэгдүүлж, шоронд хийж цөлсөн. Энэ байдал орчин цагт давтагдах гэж байна. Одоо шинэ үеийн сэхээтэн залуусаа хэлмэгдүүлж эхэллээ. Жишээбэл, Монголхүү, Мөнх-Эрдэнэ, Мөнхжин, Чинбат. Сүүлийн үед эх оронч иргэдээ хэлмэгдүүлдэг болсон. Сэтгүүлч Мөнхбаяр, яруу найрагч Ц.Хулан, Баасан ламын эхнэр хүүхдүүдийг бүгдийг шоронд хийсэн. Бүгдийг нь урвагч гэж үзсэн. Улс эх орныхоо сайн сайхны төлөө үг хэлсэн болгоныг хорьж байна. Энэ үйлдлээ таслан зогсоохгүй яагаад үргэлжлүүлээд байгаа юм бэ. УИХ-д байгаа Ан-ын 11 гишүүн үүн дээр яагаад дугарахгүй байна вэ. Яагаад тэдэнтэйгээ нэг талд гарчихаад хуйвалдаанд оролцоод байна вэ. Үүний эсрэг арга хэмжээ хэзээ авах вэ.

Нээлттэй микрофоны үеэр “No double standart” хөдөлгөөний гишүүн Э.Одбаяртай ярилцлаа.

-Иргэн Д.Монголхүүг хорих үндэслэл юу байв?

-Ковидын үеэр “Цахим үндэстэн” гэж шоу болсон шүү дээ. Тэр шоугаа хийхдээ аж ахуйн нэгж, иргэдийн хөлийг хорьж байгаад double standart маягаар тэр үйл ажиллагааг явуулсан. Үүнийг нь бид эсэргүүцээд, Төв талбайд “No double standart” хөдөлгөөнийг эхлүүлээд гараад ирсэн. Үүндээ хариуцлага тооц гээд шат шатны хуулийн байгууллагад хандсан. Энэ үйл явдлаар далимдуулж, бидэнд эрүүгийн хэрэг үүсгээд эхэлсэн. “No double standart” жагсаал өдөр бүр талбай дээр тасралтгүй явсан. Тус жагсаалын үеэр бид хар уутаар хүний макет хийж, ковидын үеэр нас барсан хүний тоогоор тавьсан. Ковидын үеэр нас барсан хүүхдийн тоогоор гутал талбайд оруулж тавихаар бэлтгэсэн байсан. Тэр үед эмнэлгийн ачаалал хэтэрчихсэн. Хүүхдүүдийн хичээл сургуулийг хорьсон. Цэцэрлэг, сургуульд явж үзээгүй бүхэл бүтэн цонх үе гарч ирсэн. Битгий тэгээч ээ, утгагүй хөл хориогоо зогсоогооч, double standart-аа болиулаач. Өөрсдөө шоу цэнгээн хийчихээд иргэдийгээ болохоор хөл хорионд байлгахаа болиоч ээ. Битгий иргэдийгээ хязгаарлаач ээ гэдэг шаардлагыг л тавьсан. Ингээд гутал оруулах явцад Монголхүүд хүч хэрэглэн 6-7 цагдаа гутлыг нь оруулахгүй гэж хорьсон. Уг нь тэр цагдаа нар өөрсдөө Монголхүүг зодож гэмтээсэн. Түүнээс хойш Монголхүүгийн давсаг, түрүү булчирхай өвддөг болсон. Эгмийг нь гэмтээж хадуулсан. Ийм л үйл явц болсон шүү дээ. Гэтэл Монголхүүд цагдаа зодсон хэргийг тохсон. Түүний дараахан фэйсбүүк дэлхий даяар сервер нь унаад, ажиллахгүй зогссон. Яг тэр өдрийг тааруулж, баривчилгаа явуулсан. Шөнө Монголхүүг гэрийх нь үүднээс хүчээр баривчлаад, Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст аваачсан.

-Та нар мэдээллийг яаж авсан юм бэ?

-Бид “Club house”-аас мэдээлэл авсан. Тэгээд арав гаруй хүн цуглаад, Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэс рүү очсон. Гэтэл Монголхүүг Цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийн B1 давхрын гражийн хаалгаар авч зугтаагаад, Цагдан хорих 461 дүгээр анги руу аваад явсан. Тэгээд бид ч таамаглаад, тийш яваад очтол Монголхүүг прокурорын зөвшөөрөлгүй хорьсон байсан. Тогтоолоо үзүүл, эсвэл наад хүнээ сулла гэдэг шаардлагыг бид тавьсан юм. Тэгтэл 461 дүгээр хорих ангиас Монголхүүг сулласан. Бид хүнээ аваад явах гэж байтал өөрсдийгөө цагдаа хэмээн танилцуулсан энгийн хувцастай арав гаруй хүн биднийг явуулахгүй гэсэн.

-Тэр нь хүн оргуулсан хэрэг болсон байх аа?

-Шоронгоос хүн оргуулсан гээд Цагдаагийн ерөнхий газрын дарга Ж.Болд биднийг орон даяар гүтгэсэн шүү дээ. Ингээд бидэнд Эрүүгийн хуулийн 23.1 буюу хууль сахиулагчийг эсэргүүцсэн хэргээр арав орчим хүнийг яллагдагчаар татаад, гурвыг нь шоронд хорьсон. Тэгээд би өлсгөлөн зарласан. Монголхүүг үндэслэлгүй хорьсон байна гээд сулласан. Гэтэл Хуульзүйн сайд Х.Нямбаатар тэргүүтэй хүмүүс ярьж байгаад буцаад хориулсан. Ингээд Монголхүүг 30 орчим хоног хорьсон. Би нэг сар орчим өлсгөлөн зарлаж, гарч ирээд Монголхүүг сулла гээд тухайн үед хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн хэрэгслээр шаардаж байлаа. Энэ хэрэг явсаар байгаад шүүхээс буцаагдаад байж байтал “No war” хөдөлгөөнийг эхлүүлтэл буцаагаад шинээр мөрдөн байцаалт явуулж, дахин мэдүүлэг авсан. Дахин зохиомол хэрэг үүсгэн, шүүхийн шийдвэр гаргуулсан. Цагдаа нараар дахиж яг адилхан мэдүүлэг өгүүлээд, дахин шүүхээр оруулж бидэнд ял оноосон.

Монголхүүд анх хоёр хэрэг дээр эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн байтал оргосон гэдэг нь үндэслэлгүй учраас тогтоогдохгүй болоод, хэрэгсэхгүй болсон. Оргоогүй юм чинь тогтоогдохгүй. Түүний оргосон хэрэг тэр үедээ тогтоогдохгүй хэрэгсэхгүй болчихоор бид хүн оргуулаагүй гэдэг нь ойлгомжтой болчихож байгаа биз дээ. Тэгээд шүүхээс буцаагдсан. Оргосон гээд байгаа хүн өөрөө хэрэг нь хэрэгсэхгүй болчихсон байхад оргосон гээд байдаг нь ямар учиртай юм бэ гээд байхад тэр хэргийг хаагаагүй явуулсаар байсан. “No war” хөдөлгөөн анх өрнөж эхлэхэд зөрчлийн баахан хэрэг үүсгээд, хоёр хэргээр биднийг яллачихсан. Одоо бид Дээд шүүхэд хандаад явж байгаа.

-2022 оны сүүлчээр иргэн Д.Монголхүүд бас нэг ял оноосон байх аа?

-Оны өмнө Монголхүүд ямар ял оноосон гэхээр Төв талбайд хүүхдийн гутал оруулах гэж байхдаа 6-7 цагдаад хүч хэрэглэн, эсэргүүцсэн гээд Эрүүгийн хуулийн 23.1 буюу хууль сахиулагчийг эсэргүүцсэн гэх шал өөр хэргээр ялласан. Нэг жилээр зорчих эрхийг хязгаарлах ял оноогоод, хагас жил орчим ялаа эдлээд байж байхад нь янз бүрийн шалтаг тоочсоор байгаад үлдсэн зургаан сарыг нь хорихоор шоронд хийчихлээ. Одоо Монголхүүд давж заалдах эрх байгаа.

-Тэгэхээр цагдан хорих 461 дүгээр ангид хоригдсон байгаа гэсэн үг үү?

-Тийм. Давж заалдах шатны шүүх хурал болтол 461 дүгээр ангид хоригдсон байх. Хэрвээ бүр хорих ялаар солилоо гэхэд цаашаа хорих руу шилжүүлнэ. 461 дүгээр анги чинь зөвхөн дамжин өнгөрүүлэх шүү дээ.

-Д.Монголхүүг эргэж очиж болох уу?

-Одоо харин тэр боломж нь юу байна асууж сурах гээд, дээрээс нь өмгөөлөгч болон ар гэрийнхэнтэй нь холбоо тогтоох гээд байж байна. Өчигдөр мэдээлэл аваад л биднийг төлөөлж, “No war” хөдөлгөөний гишүүн Билгүүн шүүх хурал дээр нь очсон. Нөхцөл байдлыг биеэр харчихаад ирсэн. Тэндэх нөхцөл байдлыг нэг өгүүлбэрт багтаагаад хэлэхэд Монголоогийн цахим гавны цэнэг дууссан. Түүний гэмтсэн эгэм нь байнга үзүүлэх, хадаасаа авахуулах гээд олон асуудал үүссэн. Тэгээд өөрөө гэмтлийн эмнэлэг явах зөвшөөрлөө аваад, явж байхдаа өөр маршрутаар явсан, өөр зорилготойгоор өөр чиглэлээр явсан гэж ял тулгаад, хорьчихож байгаа юм. Яг энэ Монголхүүд тохиолдсон асуудал бидэнд ч тохиолдох магадлалтай. Яагаад гэвэл Дээд шүүх дээр ялагдаад, ял авлаа гэхэд 1-1.2 жилийн зорчих эрхийг хязгаарлах ял өгнө. Тэгээд бидэнд ямар нэгэн байдлаар шалтаг гаргаад л хорих ял болгоно. Яг Монголоотой адилхан кейс үүсээд байна гэлээ.

Өчигдөр үдээс хойш “No double standart” хөдөлгөөний гишүүн Э.Одбаяртай эргэн холбогдоход, иргэн Д.Монголхүүгийн ар гэр, өмгөөлөгчтэй холбогдсон. Түүнийг очиж эргэсэн тухай дуулгасан юм. Өөрийнх нь гэр бүлийн хамаарал бүхий этгээд болон өмгөөлөгчөөс өөр хүн түүнийг эргэх эрхгүй ажээ. Угтаа бол долоо хоногт хоёр удаа эргэх эрхтэй ч түүнд шүүхээс зөвшөөрсний дагуу 14 хоногт нэг удаа эргэх болсон гэнэ. Иймээс иргэн Д.Монголхүүгийн ар гэрийнхэн, өмгөөлөгч нь өнөөдөр хэвлэлийн хурал хийхээр болжээ.

Ардчилсан намын дэргэдэх “Ардчилсан залуусын холбоо”-ноос Ерөнхийлөгчид хүргүүлж буй ил захидалд “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх танаа, Монгол Улсад сүүлийн жилүүдэд хүний эрхийн зөрчил ихсэж, үндэсний авулгүй байдал, тусгаар тогтнолд заналхийлэх байдалд хүрч байгаа тул Төрийн Тэргүүн танд хандан энэхүү захидлыг илгээж байна. АН-ын үнэт зүйл бол монгол хүний эрх, эрх чөлөө юм. Бид иргэнийхээ эрх чөлөөг Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхэт байдал ардчилсан төрийн дархлаа гэж бүрэн итгэдэг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсад үзэл бодлоо илэрхийлсэн мянга мянган залуус, хэвлэл мэдээллийн ажилтнууд, тайван замаар жагсаал хийсэн иргэдийг Эрүүгийн хуулиар айлган сүрдүүлэх бодлого барих болсон нь хүний үндсэн эрх, эрх чөлөөнд шууд заналхийлж байна. Онцолбол, “No double standart” тайван жагсаалд оролцож, үг үзэл бодлоо илэрхийлсэн Д.Монголхүүг нэг жил зорчих эрхийг хязгаарлан яллаж, мөн шоронд хорьсон. “Ажлаа хий” тайван жагсаалыг цагдаагийн байгууллагаас хүч хэрэглэн, зохион байгууллалттайгаар тарааж, тайван жагсаж байсан 50 гаруй залуусыг барьж хорьсон. Мөн “No war” дайныг эсэргүүцсэн таван залууг 12-15 сараар зорчих эрхийг нь хязгаарлан яллалаа. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлд хүний эрх, эрх чөлөөг төр хамгаална гэж хуульчилсан байдаг. Иргэний үндсэн эрхийг сахин хамгаалах явдалд төрийн байгууллага хэрхэн ажиллахаас хамааралтай. Гэвч төр засаг хууль сахиулах байгууллагыг далдуур ашиглан, иргэдээ айлган сүрдүүлж, дарамталж хорьж саатуулж яллаж цагдаж цагдаажсан шоронжсон төр рүү улам бүр явсаар байна. Олон улсын шинжээчдийн байгууллагын ардчиллын тайлан 2023 “Экономист Интеллиженс Юнит” байгууллагын судалгаагаар ардчиллын индекс сүүлийн таван жил буурч, Монгол Улсад ардчилал үнэ цэнээ алдаж байна гэж дүгнэсэн байна. Дэлхий дахины геополитикийн өнөөгийн орчинд улс орны тусгаар тогтнол, аюулгүй байдал төр засгаас ардчиллын үнэт зүйлийг хамгаалах асуудалд хэрхэн хандахаас хамаарч байгааг та биднээр хэлүүлэлтгүй мэдэх билээ. Иймд ардчилсан Монгол Улсын тэргүүн, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн дарга таныг хүний эрх, эрх чөлөөг ноцтой зөрчиж буй үйл ажиллагаанд анхаарлаа хандуулж, өөрийн эрх мэдлийн хүрээнд арга хэмжээ авахыг хүсч, энэхүү ил захидлыг илгээж байна. дэлхийн улс төрийн намуудын хүчтэй нэгдэл болох олон улсын ардчиллын холбооны бүрэн эрхэт гишүүний хувьд АН ардчиллын үнэт зүйлийг хамгаалж, нийгэм дэхь шударга бус ёс зүйгүй үйлдлийн эсрэг тэмцэл өрнөсөөр ирсэн. Цаашид олон улсын байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллага, ард иргэдтэйгээ хамт тууштай тэмцэх болно” гэжээ.

ХХААХҮЯ-ны Газар тариалангийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Д.Есөн-Эрдэнээс хаврын тариалалтын талаар тодрууллаа.

-Энэ жилийн тариалалт хэзээ эхлэх вэ. Бэлтгэл ажил хэр явагдаж байна вэ?

-Дөрөвдүгээр сарын 1-нээс бэлтгэл ажлаа эхлүүлсэн. Технологийн туршилт хийх үйл явцаа дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдрөөс эхлүүлэн хийдэг компаниудын туршлага бий. Тэгэхээр тариалалт тавдугаар сарын 1-15-ны өдрүүдэд жигдрээд явдаг. Үрсэлгээний ажлууд одоо хийгдээд явж байгаа. Үрсэлгээ бойжуулах, суулгац бэлтгэх ажлууд хийгдэж байна.

-Энэ жил хэдий хэмжээний тариалалт хийх вэ?

-Энэ жил нийтдээ 369 мянган га-д улаан буудай, 70 мянган га талбайд малын тэжээл, 66 мянган га-д тосны ургамал, 20 мянга орчим га-д төмс, 12.2 мянган га-д хүнсний ногоо тариалах төлөвлөгөөтэй байгаа.

-Үр бэлтгэж чадсан уу?

-Үр хангалттай хэмжээнд бэлэн байгаа.

-Импортоор авсан уу?

-Өөрсдөө 40 мянга гаруй тн үр нөөцөлсөн. Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан 11 мянган га-д тарих үрийн нөөц бүрдүүлсэн. Мөн үрийн шинэчлэлийн хүрээнд ажлууд хийгдэж байна. 5.6 мянган тн элит үрийг импортоор аваад, зээлээр олгох ажлууд хийгдэнэ. Үр бол хангалттай хүрэлцэнэ.

-Бордооны хувьд ямар байгаа вэ?

-Бордоог голцуу импортлогч аж ахуйн нэгжүүд оруулж ирж байна. Хөдөө аж ахуйг дэмжих сангаас бордоо, ургамал хамгааллын бодис олгохоор төлөвлөж байгаа.

-Хаврын тариалалтын хамгийн хүнд асуудал нь шатахуун, түлшний асуудал байдаг. Шатахуун нөөцөлж чадсан уу?

-Шатахууны хангамж дутагдалтай байна. Хаврын тариалалтын технологийн ажлууд явагдаад, салбаруудын уул уурхай, барилгын ажил ч бас хуваарилагдаад идэвхиждэг. Энэ үед шатахууны хүрэлцээнд хүндрэл тулгарсан. Шатахуун, нефть импортлогч компаниудтай гэрээ байгуулан хамтран ажиллана.

-Тариаланчид шатахуун асуудалтай байна. Бусад нь гайгүй гээд байгаа. Шатахууны асуудлыг яаж шийдвэрлэх вэ?

-Шатахууны асуудлыг шийдчих юм бол бусад нь хангалттай хэмжээнд байгаа. Шийдэх ч юу байх вэ. Шатахуун зах зээлийн жамаараа л явна. Импортлогч, шатахуун нийлүүлэгч компаниуд, газар тариалан эрхлэгчид өөрсдөө шатахуунаа бүрдүүлэх ажлаа хийх нь зүйн хэрэг. Тодорхой тооны шатахууныг Хөдөө аж ахуйг дэмжих сангаас зээлээр өгнө. Дамжуулан зээлдүүлэх маягаар ажиллана. Шатахуун түгээгч, импортлогч аж ахуйн нэгжүүдтэй гэрээ байгуулж ажилладаг.

-Газар тариалан эрхлэгчид салбарын уулзалт хийх гэж байгаа гэсэн үү?

-Дөрөвдүгээр сарын 3-ны өдөр газар тариаланчдын чуулган болно. Энэ хүрээнд хууль эрхзүй, бодлогын хүрээнд хэрэгжүүлж байгаа зээл санхүүгийн асуудлууд, шинэ техник технологийг танилцуулах, боловсон хүчний талаар хэрэгжүүлэх ажлыг танилцуулах гэх мэт салбарын бодлого, хэрэгжүүлэх арга хэмжээг танилцуулах чуулган зохион байгуулахаар ажиллаж байна. Чуулган Төрийн ордонд болно.

“Монголын хүнд үйлдвэрийн эрдэс холбоо” ГҮТББ-ын Гүйцэтгэх захирал М.Буянбадрахтай ярилцлаа.

-Та ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн төсөлтэй танилцсан уу?

-Танилцсан. Хэлэлцүүлэгт нь оролцсон. Ашигт малтмалын тухай хууль Монгол Улсын хөгжлийг тодорхойлдог маш том хууль. УИХ-ын сүүлийн дөрвөн чуулганаар хэлэлцүүлээгүй маш удаан боловсруулагдсан гэхэд судалгаа муу, энэ салбарт болж байгаа алдаа, хүндрэлийг засч залруулахыг хүсээгүй, хүнд суртлыг улам дэмжсэн гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг татах ямар ч тодорхой заалтгүй маш муу төсөл болжээ.

Хэлэлцүүлэгт оролцогчид, бизнесмэнүүд, салбарын ахмадууд хуулийн төслийг хангалттай шүүмжилсэн. Шүүмжлэлийг хүлээн авахгүй бол энэ салбар хөгжихгүй улам л уруудахааар болжээ. Уул уурхайн салбарыг нөөц сайтай 3-4 компанийн экспорт нүүрс тахалж байна.

-Та баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүдийн АМНАТ-ийн асуудлыг их хөндөж ярьдаг даа. Энэ талаар хэрхэн тусгагдаж вэ?

-Баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүдээ дэмжих бус улам дампууруулах, ашигт малтмалаа ямар ч баяжуулалт, боловсруулалт хийхгүйгээр түүхийгээр нь экспортлох зорилготой хуулийн төсөл болжээ. Ашигт малтмал хэдийгээр “Төрийн нийтийн өмч” боловч хэт өндөр хувь хэмжээгээр АМНАТ ногдуулснаар гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагч орж ирэхгүй. Татварын хувь хэмжээ оновчтой, үр ашигтай байж компаниуд нь төлж чаддаг. Өндөр татвартай ашиггүй төсөлд ямар ч хөрөнгө оруулагч орохгүй. 2019 оны Ашигт малтмалын тухай хуулийн өөрчлөлтөөс хойш өөрийн ордгүй 30 орчим баяжуулах үйлдвэр татварын өрөнд орж 1500 орчим хүнээ ажилгүй болгож, үйл ажиллагаагаа зогсоосон, хэд хэдэн үйлдвэр АМНАТ-өөс болж үйлдвэрээ барьчихаад ажиллуулж эхлээгүй. Ийм үед ямар ч судалгаа хийхгүйгээр хуулийн төслийг боловсруулжээ. Сангийн яам, Уул, уурхай хүнд үйлдвэрийн яамныхан Засгийн газрынхаа мөрийн хөтөлбөрийн эсрэг хүдэр, баяжмал, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын шат бүрт /НӨАТ шиг/ АМНАТ ногдуулдаг бодлогыг дахин баримталсан байна. Бусад улс оронд “Роялти”-г олборлолт, баяжуулалтын шатанд зөвхөн нэг удаа авдаг. Товчхон хэлэхэд, төрийн өмч байхад нь олборлогч АМНАТ төлөөд олборлогч компанийн өмч болно. Энэ компанийн өмчийг худалдаж аваад өмч эзэмших дахин шилжээд баяжуулаад, боловсруулаад зарахад дахин “Роялти” ногдуулдаг улс энэ дэлхийд байхгүй. Баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүд агуулга багатай жоншны болон төмрийн хүдэр, нүүрсийг АМНАТ шингэсэн, НӨАТ-тай үнээр худалдан авч, баяжуулаад, боловсруулаад, угаагаад эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад дахин АМНАТ төлдөг болгосноор бүгд ажиллах тусам алдагдалтай тул үйл ажиллагаагаа зогсоосон.

-Ямар түвшиндээ үйлдвэрлэл, экспортын бодлого алдагдаад байна?

-Яамдын түвшинд судалгаа хийдэг, бодлогын алдаагаа засах чадвартай дарга, мэргэжилтнүүд байхгүй болжээ. Төрийн гурван өндөрлөг нь гадаадад айлчлахдаа ховор металлын орд дээр хамтарч ажиллана, нүүрсний хий гаргахад хамтарч ажиллана, уул уурхайн эцсийн бүтээгдэхүүний экспортыг дэмжинэ гээд яриад байдаг. Гэтэл бодлого боловсруулдаг яамд нь улс орныхоо хөгжлийг дэмжихгүй, үйлдвэрлэлийн бодлогоо боомилсон бодлогыг хэрэгжүүлээд дөрвөн жил гаруй боллоо. Сангийн яам төсвийн орлогоо хялбар аргаар бүрдүүлэхийг бодоод баяжуулах үйлдвэрүүдийг ажиллуулж бусад татварыг нь төлүүлэх нь улс оронд илүү ашигтай байх хувилбарыг ерөөсөө ойлгодоггүй, ойлгохыг хүсдэггүй. Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам салбарын бодлогоо Сангийн яамныхаа өмнө хамгаалж чаддаггүй. Эдийн засгийн хөгжлийн яам экспортыг дэмжинэ гээд яриад байдаг баяжуулах, боловсруулах салбар дээр маш их валютын орлого олох боломж байгааг олж хардаггүй бололтой. Энэ бодлого Засгийн газар дээр засагдахгүй бол УИХ дээр засагдаасай билээ. АМНАТ-аар дарамталж баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрүүдээ дампууруулж байхаар 2019 оны гуравдугаар сараас өмнөх хуулиар явахад баяжуулах үйлдвэрүүд 10 орчим төрлийн татваруудаа орон нутагтаа төлж, ажлын байраа хадгалж, татварын алба татвар төлөгчийн хооронд маргаан гарахгүй байх боломжтой.

-Хуулийн төсөлд баяжуулах үйлдвэрүүдийг тусгай зөвшөөрөлтэй болгох талаар тусгажээ. Баяжуулах үйлдвэрүүд тусгай зөвшөөрлөө авч чадах уу?

-УИХ, Засгийн газар тусгай зөвшөөрлийн тоог бууруулна гэдэг ч доод шатандаа нэмэх сонирхолтой. Ашигт малтмал баяжуулах тусгай зөвшөөрлийг өөрийн ордгүй баяжуулах үйлдвэрүүд авах боломж маш бага. Яагаад гэвэл Татварын ерөнхий газраас бүх компаниудад маш өндөр /АМНАТ/ нөхөн татвар, торгууль, алданги тавигдсан бүгд өртэй болсон. Татварын алба авч чадахгүй авлагатай, татвар төлөгчид хэзээ ч төлж чадахгүй өртэй болсон. АМНАТ-ийг хугацаандаа төлөөгүй бол Тусгай зөвшөөрөл шууд цуцлагдахаар заасан. Энэ заалт ашиглалт, хайгуулын тусгай зөвшөөрөлтэй бүх этгээдэд хамаарна. Тэгэхээр Улсын комисс үйлдвэрийг хүлээж авдаг болно. Тэр комисс ямар хүнд сурталтай байдаг билээ дээ. Баяжуулах үйлдвэрүүд хаалтын үйл ажиллагааны санхүүжилтийн баталгааг бүрдүүлнэ. Өрөнд орсон компаниуд хаанаасаа ямар баталгаа гаргах юм бол. Монгол Улсад нэмүү өртөг шингээсэн баяжмал, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжийг улам хаан боогдуулж байна.

-Олон улсын зах зээлийн үнэ үндэслэлгүй гэдэг талаар тодруулаач. Биржийн талаар саналаа хэлэхгүй юу?

-Төмрийн баяжмал дээр жишээ авъя. Олон улсын зах зээлийн үнээр АМНАТ ногдуулснаар тухайн компанийн олоогүй орлогод АМНАТ ногдуулж, мөн баяжмалд дагалддаг ялгаж салгах боломжгүй өчүүхэн хувь эзэлдэг үнэт металлуудыг олон улсын зах зээлийн үнээр борлуулсан гэж үзээд АМНАТ ногдуулдаг. Компаниудынхаа өрсөлдөх чадварыг эрс бууруулдаг. Тухайлбал, төмрийн баяжмалаа 1 тн-ыг 80 ам.долараар зарсан байхад 120 ам.доллараар зарсан гэж үзээд АМНАТ ногдуулдаг. Биржийн арилжааг бид дэмжиж байна. Биржийн үнээрээ АМНАТ ногдуулдаг хууль эрх зүйн орчныг яаралтай бүрдүүлвэл экспортлогч компаниудад маш их хэрэгтэй.

-Хуулийн төсөл энэ хэвээр батлагдвал ямар сөрөг үр дагавар гарах вэ?

-Үндсэн хуультай зөрчилдсөн хэд хэдэн заалт орохоор байна. Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагч нар баяжуулах, боловсруулах чиглэлд хөрөнгө оруулалт хийгдэхгүй, агуулга багатай төмрийн болон жоншны хүдэр эдийн засгийн эргэлтэд орохгүй хаягдаж валютын орлого орж ирэхгүй, ажилгүйдлийн тоо буурахгүй, улсын болон орон нутгийн төсвийн орлого нэмэгдэхгүй, Засгийн газрын 2020-2024 оны мөрийн хөтөлбөр Хүнд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж экспортлох, хүнд үйлдвэрлэлийн хөгжлийн үндэсний хөтөлбөр, Ерөнхийлөгчийн “Олборлолтоос-Боловсруулалтад” уриалга, Шинэ сэргэлтийн бодлого “Аж-Үйлдвэржилт” хэрэгжихгүй.

Энэ сарын 18-ны өдөр буюу Цэргийн баярын өдрийн өглөө 09:00 цаг орчимд хоёр охин өндрөөс унан нас барсан хэрэг гарсан. Уг хэргийн талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга, цагдаагийн хошууч Г.Мөнхбаяраас тодруулахад “Тухайн өдөр гарсан хэргийг бүртгэж аваад Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн Нэгдүгээр хэлтэс шалгах ажиллагааг явуулж байна. Уг хэрэг юунаас болж үйлдэгдсэн талаарх мэдээллийг дэлгэрэнгүй өгөх боломжгүй. Сошиалаар явж байгаа амиа хорлосон гэх мэдээллүүд нь батлагдаагүй. Өсвөр насны хүүхэдтэй холбоотой хэрэг учраас ээж аавын хүсэлтийг харгалзан мэдээллийг дамжуулна. Тиймээс баталгаатай эх сурвалжаас мэдээлэл авч дамжуулна уу” гэж байв. Хэрэг гарсан газар нь ХУД-ийн нэгдүгээр хороон … тоот байр ажээ. Ингээд хэрэг гарсан газрыг сурвалжлахаар очлоо.

ХУД-ийн нэгдүгээр хорооны нутаг дэвсгэр 120 мянгатад очиход ягаан алаг 12 давхар барилга нүдэнд содон туссан нь тэдний унасан гэх байр байлаа. Ингээд нэгдүгээр орцоор ороход чип нь ажиллаагүй байв уу, онгорхой байв. Дотогш ороход үүдний жижүүрийн өрөөний хаалга онгорхой байхаар нь дотогш харвал хүнгүй харагдлаа. Цааш шатаар өгсөн лифт рүү явахад нэг давхрын шатны амраах хэсэг шал угаах хэрэгслүүд, хөөстэй ус, шүүр тосгуур нүдэнд туссан нь байрны үйлчлэгч орцоо цэвэрлэж байгаа нь энэ аж. Лифтэнд суугаад 12 давхарт гарч, аваарын хаалга онгорхой байгаа эсэхийг шалгалаа. 12 давхарт гарахад аваарын хаалга цоожтой, ойр тойронд хүнгүй нам гүм хонгил угтав. Хаалганы цоожийг сайтар шалгаж үзээд буцаад доош буулаа. Нэг давхарт очиход нөгөөх цэвэрлэгээний хэрэгслүүд хэвээрээ байх нь тэр. Ойрхон хүн шал арчиж байгаа чимээ сонсогдож, хоёр давхар руу гарахад дунд эргэм насны нэгэн эмэгтэй цэвэрлэгээ хийж байлаа. Түүнээс хэдэн асуулт асууж болох талаар зөвшөөрөл аваад ярилцлаа.

КАМЕРТ ӨӨР ЯМАР НЭГЭН ХҮН БИЧИГДЭЭГҮЙ, ХОЁУЛХАНАА ГАРСАН БАЙСАН

Байрны үйлчлэгчтэй ярилцав.

-Энэ байрнаас хоёр эмэгтэй хүүхэд унасан талаарх мэдээлэл үнэн үү?

-Үнэн. Тухайн үед нь би эзгүй байсан л даа.

-Эндхийн хүмүүс юу гэж байх юм?

-Би энд хонодоггүй. Цэвэрлэгээ хийх өдрөө ирж цэвэрлэдэг. Тухайн өдөр 11:00 цаг өнгөрөөгөөд иртэл бөөн цагдаа сэргийлэх болчихсон байсан. Тэгээд таньдаг хэдэн оршин суугчаасаа асуутал хоёр хүүхэд дээврээс унаад нас барсан хэрэг гарсан гэдгийг мэдсэн.

-Цагдаагийн байгууллагаас таныг дуудаж ямар нэгэн мэдүүлэг авсан уу?

-Намайг дуудаагүй. Би тэр үед нь эзгүй, хараагүй болохоор дуудаагүй байх.

-Өөр тэр талаар асууж сурсан хүн ирсэн үү?

-Өчигдөр бил үү уржигдар (гуравдугаар сарын 20-ны өдөр) юм байна нэг охиных нь ээж, хоёр ах нь ирээд үсэрсэн болон унасан газарт нь зул өргөөд явсан. Ламд үзүүлж ном уншуулсан гэсэн. Гэхдээ ламаа энд авчраагүй л дээ.

-Та тухайн хүмүүстэй ярилцсан уу?

-Ярьсан ярьсан. Хоёр ах нь уурхайд ажилладаг. 14 хоног ажиллаад, 14 хоног амардаг юм байна лээ. Хөдөө ажилтай. Тэгээд эзгүй хооронд нь тэр хэрэг гарсан гэсэн. Ээж нь Сэлэнгэ аймгийн Орхон сумын малчин хүн юм билээ. Уйлаад л их хэцүү харагдсан. Үрээ алдсан эх хүн хэцүү байлгүй яахав дээ. Охин нь энд коллежид сурч байсан юм билээ. Охин хүүхэд харж хандах хүнгүй, ах нар нь ажилтай болохоор тийм хэрэг хийсэн байж магадгүй санагдсан.

-Тухайн үед амралтын өдрийн өглөө байсан болохоор хөл хөдөлгөөн бага байсан байх. Чип нь ажиллахгүй байгаа юм уу. Яаж орсон юм бол?

-Манай байр ерөнхийдөө хөл хөдөлгөөн ихтэй. Амралтын өдөр ч ажилдаа явдаг хүмүүс их байдаг болохоор хүн орж гарч байх хооронд орсон юм шиг байна лээ.

-Дээвэр рүү гардаг хаалга нь онгорхой байсан юм уу. Яаж тийшээ гарчихсан юм бол?

-Цоожтой байсныг эвдээд орсон гэсэн. Камерын бичлэгт эвдсэн цоожоо бариад явж байсан нь бичигдсэн гэж байна лээ.

-Тухайн бичлэгт хоёр охиноос өөр хүн байсан болов уу. Ямар нэгэн зорилгоор өөр хүн тийш нь авч гарсан байх магадлалтай юу?

-Камерт өөр ямар нэгэн хүн бичигдээгүй, хоёулханаа гарсан байсан гэсэн. Өөр хүн байгаагүй.

-Унасан хэсэг нь аль хавьд юм бол?

-Энэ зүүн урд буланд нэг дэлгүүр байгаа. Тэр дэлгүүрийн урд унасан юм билээ. Дэлгүүрийнхнээс асуувал хэдэн зүйл нэмж хэлэх байх гэв.

НЭГ ЭРЭГТЭЙ ОРЖ ИРЭЭД ДЭЭВРЭЭС ХОЁР ХҮҮХЭД УНАЧИХЛАА. ЦАГДАА, ТҮРГЭН ДУУДААД ӨГӨӨЧ ГЭСЭН

Ингээд байрнаас гарав. Гарахад харин хаалга цоожтой чип нь ажиллаж байсан юм. Зүүн урд буланд байрлах найман нэрийн дэлгүүр рүү орлоо. Худалдагч нь 30-аад насны эмэгтэй байв. Түүнтэй ярилцлаа.

-Танайх өглөө хэдэн цагт онгойдог вэ?

-Манайх өглөө 08:00 цагт онгойдог.

-Тэгэхээр 18-ны өглөө гарсан хэргийн үед онгойсон байжээ. Ямар нэгэн зүйл мэдсэн үү?

-Тухайн өдөр би дэлгүүрээ онгойлгоогүй. Манай ээж өглөө ирж онгойлгосон. Өглөө байрны баруун урд завсраар тойрч ирдэг юм. Тухайн үед урд завсраар тойроод ирэхэд ямар нэгэн зүйл болоогүй тайван байсан. Дэлгүүрээ онгойлгочихоод цаг гаруйн дараа энэ байрны оршин суугч нэг эрэгтэй орж ирээд “Дээврээс хоёр хүүхэд уначихлаа. Цагдаа, түргэн дуудаад өгөөч” гэж манай ээжид хэлсэн юм билээ. Тэгээд ээж цагдаа, түргэн дуудсан.

-Цагдаа, түргэн хэр хугацааны дараа ирсэн бол?

-10-аад минутын дараа эхлээд түргэн ирсэн. Дараа нь цагдаа ирсэн. Би 11:00 цагийн үед дэлгүүрт ирэхэд тойруулаад хаалт тавьчихсан баахан цагдаа, эмч болчихсон байхаар нь гайхаад ээжээс асуутал тэгж хэлсэн.

-Та тухайн хоёр хүүхдийн цогцсыг харсан уу?

-Холоос л харсан. Тухайн үед тэр ах бас нэг охин тэр хоёрыг унасныг харсан юм билээ. Тэгээд цагдаа дуудчихсан, та түргэн дуудаач гэсэн юм билээ.

-Тэр цагдаа дуудуулсан хүн энэ байрны оршин суугч юм уу?

-Тийм тийм. Манайхаас байнга худалдан авалт хийдэг. Тухайн үед эхлээд хоёр удаа орж ирж юм аваад гурав дахиа орж ирэхэд нь тийм хэрэг гарсан юм билээ.

-Унасан хоёр хүүхэд энэ байрны оршин суугч мөн үү?

-Биш, ээж үзээгүй хүүхдүүд байна гэсэн.

-Цагдаагийн байгууллага танай ээжээс ямар нэгэн мэдүүлэг авсан болов уу?

-Ээжийг дуудаж мэдүүлэг авсан. Тэгэхдээ хоёр охины зураг харуулсан гэсэн. Манай энэ хавьд урьд нь харж байгаагүй хүүхдүүд байсан гэсэн.

ОРЦНЫ ЧИП НЭГ ХЭСЭГ УНШИХГҮЙ, ЭВДЭРСЭН БАЙСАН

Дэлгүүрээс гараад байрны оршин суугчидтай ярилцахаар байраар орж гарч буй хүмүүсийг тандав. Тус байрны оршин суугчтай цөөн хором ярилцахад “Манай байрны дээврээс хоёр охин унасан хэрэг гарсан. Тухайн өдөр би эхнэртэйгээ 12:00 цагийн үед гарахад цагдаагийн томчууд байрны гадаа ирчихсэн зогсож байсан. Гайхаад юу болсон юм бол гэж бодоод л хажуугаар нь зөрсөн. Нэг хэсэг манай орцны чип уншихгүй эвдэрчихсэн байсан. Тэр үед л болсон хэрэг л дээ. Биднийг гарахад цогцсуудыг аваад явчихсан. Шалгалтын ажиллагаа үргэлжилж байсан юм шиг байна лээ. Өөр мэдэх зүйл алга” гэв.

ШАШНЫ НӨЛӨӨНД АВТСАН БАЙЖ БОЛЗОШГҮЙ

Охины ар гэрийг мэдэж байж болох мэдээлэлтэй хүнийг хайн Сэлэнгэ аймгийн Орхон сум руу холбогдлоо. Орхон сумын иргэн Б ярихдаа “Тухайн охины аавыг С гэдэг. 50 гаруй насны хүн бий. Манай энд нүүж ирээд удаагүй болохоор яг ямархуу хүмүүс байдгийг таньж амжаагүй л байна. Жаахан ядруухан амьдралтай хүмүүс шиг байна лээ.

Охин нь хот руу коллежид сурахаар яваад тийм хэрэг гарчихсан юм билээ. Коллежид орсон л болохоос ерөнхий боловсролын аравдугаар ангийн хүүхэд байсан. Аавтай нь хэрэг болсны дараа таарахад шашны нөлөөнд автсан бололтой гэж байсан. Утас барьдаг эсэхийг нь мэдэхгүй байна” гэлээ.

Сэтгэл судлаач Б.Өнөбилгүүнтэй ярилцлаа.

-Гурван настай хүүг хойд эцэг нь зодож, маш хүнд гэмтээсэн хэрэг гарсан. Өнгөрсөн баасан гаригт ЦЕГ-аас тухайн хэргийн талаар мэдээлэл хийсэн. Тухайн үед холбогдох эх сурвалжуудын мэдээллээр хүүгийн ээжийг нөхрөө уурхайд ажиллаж байх хооронд өөр хүн гэртээ авчирсан байсан гэх зүйл яригдаж байсан. Танилцаад хоёр сар болж байгаа залуутайгаа хамтран амьдарч байжээ. Тэгэхээр эмэгтэй хүн юунаас болоод нөхрөө хуурдаг вэ гэдгээс ярилцлагаа эхлэх үү?

-Хүнд хэрэгцээ гэж зүйл байдаг. Гэр бүлийн гадуурх харилцааг бид өнгөц хараад ёс бус, садар самуун байдал хэмээн буруушаадаг. Гэр бүлээс гадуурх харилцаа үүсгэх нь зөвхөн бие физиологи болоод сэтгэл зүйн хэрэгцээний шаардлагаар үүсч болдог. Өөрийг нь ойлгох, өөрийгөө мэдрэх, ярилцах гэх мэт маш олон хэрэгцээ эмэгтэй хүнд хэрэгтэй. Манайхны хамгийн том алдаа бол гэр бүл болчихсон л бол эхнэрээ эмэгтэй хүний тооноос хасаад хаячихдаг. Эмэгтэй хүн ч гэсэн бусдын харцыг булаах, өөртөө итгэлтэй байх, хувийн орон зайг нь хүндэтгэх гэх мэтийг өөрийнх нь эхнэр болсны төлөө хаячихдаг. Гэтэл үүний ард юу болдог вэ гэхээр тэсрэлт буюу араар тавилтаар ихэвчлэн илрээд байна. Эсвэл архи согтууруулах ундаа хэрэглэх, шоудах ч гэдэг юм уу, ийм хэрэгцээгээр нүдэнд харагдах байдлаар илэрдэг. Өөрөөр хэлбэл, хүний энэ бүх хэрэгцээ дутахаар араар тавилт, хууран мэхлэлт, гэр бүл салалт үүсээд байна. Үүний хохирогч нь хүүхэд болж үлддэг. Гэр бүлийн дотор бид өөрсдөө амьдарч үзээгүй учраас шууд энэ зөв, энэ буруу гэж хэлэхэд хэцүү л дээ. Жишээ нь, сексийн ханамжийг өгдөггүй ч юм уу, эсвэл нөхөр нь эхнэртэйгээ унтдаггүй гэр бүлүүд маш олон байдаг. Гурван сард нэг удаа унтдаг ч юм уу, эсвэл нэг ойртохоороо эмэгтэйнхээ таашаал хэрэгцээнд өөрийгөө зориулдаггүй, сэтгэл санаа бие физиологийн хувьд ч ханамжгүй байдалтай тулгарна. Араар тавилт зөвхөн эмэгтэй ч гэлтгүй бүх хүмүүст энэ байдал харагддаг. Үүнийг бид шүүх эрхгүй. Нийгмийн ёс зүйн хэм хэмжээ, хуулиараа л шийдэх асуудал. Хувь хүмүүс шүүх эрх байхгүй.

-Гэр бүл болоод нэг нэгэндээ дутуу мэдрэмж төрүүлэхгүйн тулд бие биетэйгээ яаж харилцах ёстой вэ?

-Хосууд нэгэн хэвийн байдлаас аль болох зайлсхийх хэрэгтэй. Жишээ нь, бидэнд гэр бүл гэхээр маш уйтгартай хэвшмэл ойлголт болчихсон. Тэр нь юу гэхээр эхнэр нь нөхрөө ажлаасаа тарж ирэхийг хүлээгээд гэртээ байж байдаг. Гарч, орж найз нөхөдтэйгөө уулздаггүй. Мөн сексийн амьдрал нь нэг л стандартаар явдаг ч юм уу.

Энэ ойлголт нь хэвшчихсэн. Хүн нэгэн хэвийн зүйлээс төрөлхийн уйдамтгай инстикттэй. Тэгэхээр хоорондоо чөлөөтэй харилцаж, эрэгтэй нь ч, эмэгтэй нь ч санаачилгатай байх. Орчноо солих, байрлалаа өөрчлөх, нэг нэгэндээ энэ таалагдана даа гээд нэгнийгээ боддог. Нэг нь ингэвэл яах вэ, тэгвэл яах вэ гэхээр нөгөөх нь төвөгшөөдөг ч юм уу, уурладаг, уцаарладаг байдал гэр бүлүүдээс их харагддаг. Тиймээс нэгэн хэвийн зүйлээс гэр бүл, хосууд зайлсхийх хэрэгтэй. Жишээ нь, хоёулаа аялалд яваад орчноо түр солих, эмэгтэй нь стилиэ өөрчилдөг гэх мэтчилэн бүх зүйлд өөрчлөлт оруулаад явж байх ёстой. Сараа гэдэг эхнэртэй болсон бол насан туршдаа “Сараа” гэдэг хүнтэй баймааргүй байна шүү дээ. Хааяа Навчаа, Цацрал болдог. Тэгж хувирч чаддаг эмэгтэй байгаарай. Нэг нэгнийхээ сэтгэлийн хэрэгцээ гэдэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй байгаа юм манайхан. Би ийм л байх ёстой гэсэн зүйлд хэтэрхий баригдаад байгаа юм шиг санагддаг.

-Бага насны хүүхдийг хойд эцэг нь хүчирхийлсэн, зодсон, амь насанд нь хүрсэн олон хэрэг нийгэмд гарсан. Эмэгтэй хүн хамтран амьдрагчаа сонгохдоо юун дээр алдаад байна вэ?

-Эхний сэтгэл хөдлөл буюу эмошн гэдэг зүйлийг шинжлэх ухаанаар тайлбарласнаар бол хамгийн хүчтэй үе нь эхний гурван сар үргэлжилдэг. Тэгээд дээд тал нь 900 хоног буюу хоёр жил хагас үргэлжилдэг. Энэ үед серотонин болон фолликул, марихуан гэдэг дааврууд ялгарч байдаг. Энэхүү дааврууд ялгарч байгаа үед хүмүүс сэтгэл хөдлөлөөрөө шийдвэрүүд гаргадаг. Тэр үедээ хосууд ихэвчлэн хүүхэдтэй болдог. Тэрхүү дааврын ялгарал нь багасаад ирэхээр нөгөө хүнийхээ өөг хардаг ч юм уу, таарч тохирохгүй асуудлууд их гардаг. Энэ хугацаанд бие биедээ хэлдэг байсан үгс, хийдэг байсан зүйлс хоёр жилийн дараачаас илт багасдаг гэсэн судалгаа харагддаг. Ихэнх хосууд энэ хугацааны дараа салсан байдаг. Энэ хугацаанд миний зүгээс зөвлөхөд хосууд хүүхэдтэй болоод хэрэггүй. 30 жил ханилсан ханиа таниагүй явж гэж хүмүүс ярьдаг шүү дээ. Бид танихаасаа илүү эхний 2-3 жилдээ сэтгэл хөдлөлөө даван туулж, даавар гормон ялгарахаа болиод ирэхээр тухайн хүний суурь нь ямар хүн байна, бусад хүчин зүйл, гэр бүлээ авч явахад төвөгтэй асуудал учрах нь уу, энгийн зүйлс дээр тохирох нь уу гэдэг нь их чухал. Манай өвөө эмээ, аав ээжүүд нутаг ус, гэр бүл, ямар удам судартайг, ямар хүмүүжилтэйг хар гэдэг. Үүнийг нь бид тоодоггүй. Хайр сэтгэл байхад бусад нь хамаагүй гэдэг. Энэ бол яалт ч үгүй үнэн. Хүний эцэг эх маш их нөлөөтэй. Алим модноосоо хол унадаггүй шүү дээ.

-Танилцаад удаагүй байхад тухайн хүний ямар орчинд өссөн, багаасаа сэтгэл санааны дарамтад өссөн үү, зодуулж байсан уу, хүчирхийлүүлж байсан уу гэдгийг үйл хөдлөл, үг ярианаас нь анзаарах боломжтой юу?

-Хэрэв сайн ажиглавал мэдэх боломжтой. Бид маш том зүйл хүлээгээд байдаг. Гэнэтхэн уурлаад, гэнэтхэн хэрэлдэхээр надад ямар үйлдэл гаргахыг харахаараа би танина гэж боддог. Гэтэл түүнээс илүү жижиг үйлдлүүдээс маш их юм анзаарагддаг. Жишээ нь, уулзаад яриад суухад зарим нэг хүмүүсийн нүдний харц, ярианы өнгө, аль үе дээрээ инээмсэглэж байна гэдэг зүйлүүдийг хараад анзаараад дүгнэж болдог. Энгийн хүмүүсийн хувьд тэр хүний үзэл бодлыг маш сайн сонсох хэрэгтэй. Ямар үзэл бодолтой байна, зорьсондоо хүрч чаддаг уу, чаддаггүй юу, хийсэн ажлаа дуусгадаг уу гэдгийг нь анзаарах хэрэгтэй. Ер нь өөрт чинь гэр бүл хэр чухал вэ, эд хөрөнгө чухал уу, мөнгө гэж юу вэ гэх зэрэг энгийн асуултуудыг асуухад ямархуу байдлаар хариулж байна, эсвэл тухайн үедээ сэтгэгдэл төрүүлэх гээд бодоод гоё хариулаад байна уу, эсвэл бодохгүй шууд хэлж байна уу, хариулт нь бэлэн үзэл бодол нь төлөвшчихсөн хүмүүс бас тусдаа байгаа л даа. Энгийн асуултууд хүнийг их тодорхойлдог. Эцэг эх гэж хэн бэ, мөнгө гэж юу вэ, хайр гэж юу вэ, эрх мэдэл гэж юу вэ гэх мэт энгийн асуултууд асуугаад үз. Эмэгтэй хүмүүс өөрсдөө маш их ярих гээд байдаг. Энэ хүнтэй сууна, амьдарна гэж байгаа бол маш энгийн асуултуудыг асуугаад, ямархуу байдлаар хариулж байна гэдгийг нь анзаар. Билет уншаад шалгалтад орсон хүүхэд, уншаагүй орсон хүүхдийн ялгаа байдаг шүү дээ. Эмэгтэй хүмүүст зөвлөөд хэлэхэд тухайн хүн алдсан алдаагаа давтдаг уу, үгүй юу гэдгийг сайн харах хэрэгтэй. Зорилгодоо хүрч чаддаг уу гэдгийг нь бас. Сэтгэл санаагаар унасан үедээ яадаг юм байна гэдгийг мөн маш сайн харах хэрэгтэй. Сэтгэлээр унасан үедээ буруу зуршлаар тайлдаг бол болих хэрэгтэй.

-Эхэнд дурдсан жишээнээс харахад тухайн этгээд 34 настай. Урьд нь ял шийтгэл эдэлж байсан. Залилангийн хэрэг нь шүүх рүү шилжсэн байхад зугтсан гэх мэт асуудалтай. 34 нас гэдэг Монголын нийгэмд урьд нь амьдралтай байсан байх өндөр магадлалтай. Тэгэхээр тухайн этгээдийг гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэж байсан уу, ял шийтгэл эдэлж байсан эсэхийг нь өөрийнх нь үйл хөдлөл, үг ярианаас мэдэх боломжтой юу?

-ЦЕГ-аас бид дэлгэрэнгүй мэдээллийг харж болно. Гэхдээ бид нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Нийгмийн хүнд хүнд хэрэг гарч байгаа нөхцөл байдлуудыг хараад байхад орлого болон боловсролын түвшин маш их нөлөөлж байгаа нь харагддаг. 2021-2022 оны судалгаанаас харахад хөдөө орон нутагт иймэрхүү хүчирхийллүүд маш их гардаг. Түүнийг нь цагдаагийн байгууллагад мэдэгддэггүй асуудлууд их байдаг юм байна. Улаанбаатар хотод Баянзүрх дүүрэгт гэр бүлийн хүчирхийлэл хамгийн их үйлдэгддэг. Насны хувьд аваад үзэхэд 30-39 насныхан хамгийн өндөр хувьтай хүчирхийлэл үйлддэг. Амьжиргааны түвшин доогуур айл өрхүүдийн дунд гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэгдэх хувь нь өндөр байна. Үүнээс жишээлээд харахад нас, боловсролыг анзаараад үзэхэд гэмгүй. Гэхдээ энэ нь хувиар арай өндөр гэж байгаа болохоос зөвхөн энэ насны, ийм боловсрол амьдралтай хүмүүс гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдээд байдаг гэсэн үг биш шүү дээ. Хамт байх гэж байгаа хүнээ сонгохдоо боловсролыг нь бас харах хэрэгтэй. Гэр бүлийн хүмүүсийг нь харах хэрэгтэй. Иймэрхүү хэрэг хийж буй хүмүүсийг анзаараад байхад гэр бүл нь их доголдолтой байдаг. Бага байхад нь аав ээж нь салсан. Аль эсвэл хүчирхийлэлд өөрөө орж байсан. Эсвэл анги хамт олондоо дээрэлхүүлдэг байсан. Орлогын түвшин доогуур байдаг нь хүмүүсийн стресстэх гол хүчин зүйлийн нэг л дээ. Боловсрол, орлого нь хүмүүсийг хэрэг хийхэд нөлөөлдөг нэг том хүчин зүйл нь.

-Бага насны хүүхэдтэй эмэгтэйчүүд дахин амьдрал зохиох гэж байгаа бол юун дээр анхаарах ёстой вэ?

-Хамгийн түрүүнд анхаарах ёстой зүйл нь тухайн хүнийг уур бухимдлаа яаж тайлж байгааг харах хэрэгтэй. Спортоор хичээллэдэг, дугуйлан секц клубт явдаг хүмүүс стрессээ маш сайн гаргаад байна гэсэн үг. Ихэнхи гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн хүмүүс нийгмийн идэвхигүй хүмүүс байдаг. Депрейшнд орчихсон хүмүүс гэсэн үг л дээ. Бүх юм хамааралгүй болчихсон. Ямар ч зорилго байхгүй. Зорилгогүй амьдрал утгагүй болчихсон учраас тэр хүн нэг өрөө байраа хоёр өрөө болгоё, машинаа өөрчилж томруулъя гэж санаа зовохоо болино. Өнөө маргаашаа л өнгөрөөж байвал тэр хүнд бусдыг бодох сэтгэл байхгүй болчихсон гэсэн үг. Үүнээс юуг анзаарах вэ гэхээр эхлээд энэ хүн зорилготой юу, энэ хүн цагаа яаж өнгөрөөдөг юм байна, уур бухимдлаа яаж тайлж байна гэдгийг л чухалчилна. Ер нь спортоор хичээллэдэг, янз бүрийн секц дугуйланд явдаг, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлдэг хүмүүс гэр бүлийн хүчирхийллийг маш бага үйлддэг. Энэ хүмүүс нь стрессээ гаргаж чаддаг. Дээрээс нь зорилготой би ийм зүйл хийнэ, би ийм албан тушаалд очно, би ийм цалинтай болно, би тэдэн он гэхэд тийм карьерьтай болсон байна гэж зорьж байгаа хүмүүсийн сэтгэл зүй тэр хэрээрээ эрүүл байгаагийн шинж. Маш энгийнээр хэлэхэд энэ хоёр зүйлд дээр анхаарахад ерөнхийдөө болно.

“Legal service center”-ийн хуульч, өмгөөлөгч М.Өлзийцэцэгтэй ярилцлаа.

-Баянзүрх дүүргийн 26 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт аравдугаар сарын 10-ны өдөр Ланд 200 маркийн автомашин урсгал сөрөн долоон автомашиныг мөргөж, хоёр хүүхдийг гэмтээсэн хэрэг гарсан. Уг хэргийг хууль зүйн талаас нь авч үзэхэд ямар шийтгэл ногдуулах ёстой вэ?

-Замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж, зам тээврийн осол гаргасны улмаас хүний биед хүндэвтэр, хүнд гэмтэл учруулсан, хохирогч нас барсан тохиолдолд эрүүгийн хариуцлага хүлээдэг. Зам тээврийн ослын улмаас хүний биед хөнгөн гэмтэл учруулах, мөн замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчих, жолоодох эрхийн үнэмлэхгүйгээр тээврийн хэрэгсэл жолоодох нь гэмт хэрэг биш харин зөрчил болно. Олон тооны машин мөргөсөн, олон хүн гэмтээсэн учраас хорих ял оногдуулна гэсэн асуудал байхгүй. Машин мөргөсний улмаас хичнээн төгрөгийн хохирол учирсан, хохирогчдын биед ямар гэмтэл учирсан бэ гэдэг нь хэргийн зүйлчлэл цаашлаад ял шийтгэлд нөлөөлнө.

-Хэрэг үйлдсэн этгээд Ч.Маралмаа нь тухайн үед жолооны үнэмлэхгүй байсан нь хэргийг хүндрүүлэх шалтгаан мөн үү?

-Тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхийн үнэмлэхгүйгээр машин жолоодож яваад зам тээврийн осол гаргасны улмаас хүний биед хүндэвтэр гэмтэл учруулсан тохиолдолд эрүүгийн хариуцлагыг хүндрүүлдэг.Өөрөөр хэлбэл, зам тээврийн осол гаргаж үүний улмаас бусдын биед хүндэвтэр гэмтэл учруулсан тохиолдолд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 27.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар дөрвөн зуун тавин нэгжээс таван мянга дөрвөн зуун нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр зуун дөчин цагаас долоон зуун хорин цаг хүртэл хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл нэг сараас нэг жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэдэг бол жолоодох эрхийн үнэмлэхгүйгээр тээврийн хэрэгсэл жолоодсон тохиолдолд 27.10 дугаар зүйлийн 2.2 дахь хэсэгт зааснаар тээврийн хэрэгслийг жолоодох эрхийг нэг жилээс гурван жил хүртэл хугацаагаар хасаж зургаан сараас гурван жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл зургаан сараас гурван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэхээр хуульчилсан.

-Түүний хэргийн шүүх хурал энэ сарын 6-ны өдөр болж шийдвэр нь гарсан. Хохирогчдын хохирлыг төлсөн тохиолдолд ял шийтгэл хөнгөрөх үү?

-Хэрэгт холбогдсон хүн гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд гэмт хэрэг үйлдсэн нөхцөл байдал, учруулсан хохирол, хор уршгийн шинж чанар, хувийн байдал, хохирлоо нөхөн төлсөн байдал эмнэлгийн тусламж үзүүлсэн байдал… гэх мэт зүйлсийг харгалзан шүүх эрүүгийн хариуцлагыг хөнгөрүүлж, эсхүл ялаас чөлөөлж ч болно. Автотээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал, ашиглалтын журам зөрчих гэмт хэрэг нь гэм буруугийн холимог (санаатай, болгоомжгүй) хэлбэрээр үйлдэгддэг.

Өөрөөр хэлбэл, согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож осол гаргахаас бусад тохиолдолд энэ зүйлд заасан гэмт хэрэг нь гэм буруугийн болгоомжгүй хэлбэрээр үйлдэгддэг. Ч.Маралмаагийн үйлдсэн гэмт хэрэг нь гэм буруугийн болгоомжгүй хэлбэрээр үйлдэгддэг гэмт хэрэг тул бусад төрлийн гэмт хэргээс хөнгөн ял шийтгэлтэй.

-Ч.Маралмаа хохирогчдодоо нэг тэрбум гаруй төгрөг төлсөн. Хохирогч насанд хүрээгүй охины асран хамгаалагч нь “Хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлээч” гэсэн хүсэлт гаргасан байна лээ. Энэ нь дангаараа бусад хохирогчдоос хүсэлт ирээгүй тохиолдолд шийдвэрт нөлөөлж болох уу?

-Хохирол төлбөрөө нөхөн төлсөн, анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн зэрэг нөхцөл байдлыг шүүх ял оногдуулахдаа харгалзсан болов уу гэж бодож байна. Харин хохирогч заавал хорих ял оногдуулж өгнө үү, эсхүл хорих ял оногдуулахгүйгээр шийдвэрлэж өгнө үү гэх хүсэлтийг шүүх харгалзаж ял оноох хуулийн зохицуулалт байхгүй. Тэгэхээр бусад хохирогчдоос хүсэлт ирээгүй нь ял шийтгэлд нөлөөлөхгүй.

-Хохирсон иргэний нэхэмжлэгчид нь цаашид гарах хохирлыг жич нэхэмжлэх эрхтэй гэсэн шүүхийн шийдвэр гарсан. Тэгэхээр хохирогч охинд цаашид ямар нэгэн байдлаар ослоос улбаалсан эрүүл мэндийн асуудал тулгарвал хохироосон этгээд тухай бүрд зардал мөнгийг гаргаж өгөх ёстой гэсэн үг үү?

-Иргэний хуульд зааснаар тухайн зам тээврийн ослын улмаас эрүүл мэндэд учирсан хохирлоо хохирогч хэдийд ч нэхэмжлэх эрхтэй. Энэ эрхийг нь нээлттэй үлдээж байгаагаа тогтоолдоо бичсэн гэсэн үг.

-Хэрэв энэ үүргээ биелүүлэхгүй бол ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Хохирогч эмчилгээ хийлгэсэн тухай баримтаа бүрдүүлээд Ч.Маралмаагийн оршин суугаа газрын Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд нэхэмжлэл гаргана. Шүүхийн шийдвэрийг сайн дураараа биелүүлэхгүй бол Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар албадан гүйцэтгэнэ. Хохирогч тал хохирол төлбөрийнхөө баримтыг шүүхэд хандахаасаа өмнө Ч.Маралмаад гаргаж өгөөд, төлбөр төлөгч буюу Ч.Маралмаа нь хохирлыг нь төлсөн тохиолдолд заавал шүүхэд хандах шаардлагагүй.

-Үнэхээр хохирогчдын хохирлыг барагдуулж, ямар нэгэн гомдолгүй болгосон бол заавал хорих ял үүрүүлэх хэрэгтэй юу?

-Хохирол төлбөрөө нөхөн төлсөн байдал, тухайн гэмт хэргийн шинж (санаатай, болгоомжгүй), учруулсан хохирол хор уршгийн шинж чанар, холбогдогчийн хувийн байдал зэргийг харгалзан ял оногдуулдаг. Ч.Маралмаагийн үйлдсэн гэмт хэрэг нь Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 27.10 дугаар зүйлийн 2.2, 2.4 дэх хэсэгт зааснаар тээврийн хэрэгслийг жолоодох эрхийг нэг жилээс гурван жил хүртэл хугацаагаар хасаж зургаан сараас гурван жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл зургаан сараас гурван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ гэж заасан. Тэгэхээр Ч.Маралмаа жолоодох эрхийн үнэмлэхгүй ч гэсэн түүний тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхийг хасч, зорчих эрхийг хязгаарлах эсхүл хорих ялын аль нэгийг сонгож оногдуулах боломжтой тул шүүх хуульд заасан эрх хэмжээнийхээ хүрээнд ял оногдуулсан гэж үзэж байна.