Author: СОСОРБАРАМЫН ОТГОНБАЯР

Баянзүрх дүүргийн 16 дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах 80 айлын гурван блок барилга 2018 онд ашиглалтад орно хэмээн иргэдээс 100 хувь төлбөрөө авчээ. Гэсэн ч өнөөдрийг хүртэл ашиглалтад бүрэн гүйцэд ороогүй иргэдийг хохироож байгаа талаар тус байрны захиалагчид ярьж байна. Энэхүү 80 айлын барилгыг сурвалжиллаа.

Уг барилгыг “Хатан цамхаг” ХХК, “Эрчим арт” ХХК хамтран барьж байгаа аж. Долоон давхар ягаан, бор хүрэн хосолсон гурван блок барилга байна. 2018 онд 100 хувийн төлөлттэй эзэмшигчидтэйгээ гэрээ хийжээ. Гэвч байр нь ашиглалтад орохгүй явсаар 2022 оны эхээр оршин суугчид гэрээний дагуу байрандаа орсон байна.

Энэ талаар тус байранд хоёр өрөө байр захиалан орсон эзэмшигч Н.Төгөлдөр ярихдаа “Би Хатан цамхаг ХХК-тай 2018 онд гэрээгээ байгуулаад, төлбөрөө 100 хувь төлсөн. Ингээд тухайн оны дөрөвдүгээр улиралд байр ашиглалтад орно гэж байсан боловч элдэв шалтгаан хэлж явсаар 2022 оны эхээр байрандаа нүүж орсон. Гэтэл манайхыг нүүж ороход анх тог цахилгаантай, халуун хүйтэн устай байсан байр гэнэт л нэг өдөр бүх зүйл нь тасарсан. Үүнийг нь асууж сураглахаар барилга барьж буй компаниуд өр төлбөрөө өгөөгүй учраас тасалсан гэдэг. Одоо бид зөөврийн устай, гадаа нүхэн жорлонд бие засч байна. Энэ талаар байр захиалсан айлуудын төлөөлөл гаргаад, хууль шүүхийн байгууллагад хандсан байгаа” гэв. Тус байрны нөхцөл байдлыг ажихад гаднаа ганц хүн орох нүхэн жорлонг газар ухан хийжээ. Гадна тохижилтын ажил огт хийгдээгүй. Шууд харах байдлаасаа л барилга ашиглалтад орж дуусаагүй нь мэдэгдэж байв. Ингээд “А” блок руу ортол лифтний хонгилыг аюулын хаалтаар хаасан онгорхой нүхэн хонгил байлаа. Түүний урд нэг цорго байрлуулжээ. Тус байранд оршин суугч иргэн С.Баярмаатай ярилцлаа.

-Та энэ байрыг хэзээ худалдан авсан бэ. Гэрээгээ яаж байгуулав?

-Энэ байрыг 2022 оны сүүлээр худалдан авсан. Ингээд дөнгөж нүүж ороод байтал тог цахилгаан, усгүй болсон. Хүмүүс биднийг ийм байранд яах гэж орсон юм бэ гээд байгаа. Мэдээж хэн ч арай гэж гадаад дотоодод эрүүл мэндээрээ хохирон байж хүнд хүчир ажил олон жил хийсэн мөнгөөрөө ийм байр худалдаж авахыг хүсэх вэ дээ. Би Солонгост олон жил ажиллаж байгаад цуглуулсан мөнгөөрөө энэ байрыг авсан. Гэрээгээ бүгдийг нь судлаад, м.кв үнэ төлбөр ч боломжийн учраас төлбөрөө 100 хувь хийсэн. Гэтэл нүүж орсны дараа ийм зүйл болно гэж яаж мэдэх вэ дээ.

Ингээд энэ байрны талаар судлаад үзтэл уг суурь 2012 онд тавигдсан. Хоёр давхар хүртэл барьж байгаад 4-5 жил энэ барилга царцсан юм билээ. 2018 оноос “Хатан цамхаг” ХХК туслан гүйцэтгэгчээр ороод, энэ харагдаж байгаа шиг болтол барьсан. “Эрчим арт” ХХК нь барилгын зураг төсөл, засал чимэглэлийн компани гэж явдаг юм байна лээ. Энэ хоёр компани хоорондоо гэрээ байгуулж, тохиролцоондоо “Эрчим арт” ХХК нь “Хатан цамхаг” ХХК-д “А” блокоо өгөхөөр гэрээлсэн. Гэрээний дагуу одоо энэхүү “А” блок нь 100 хувь “Хатан цамхаг” ХХК-ийн захирал Ц.Тулгатын өмч. “Б, В” блок “Эрчим арт” ХХК-ийн захирал н.Цэцэгийн өмч.

-Өдий болтол ашиглалтад бүрэн гүйцэд ороогүй маш их хохирч байгаа нь ил харагдаж байна л даа. Хууль шүүхийн байгууллагад хандсан уу?

-“Хатан цамхаг” ХХК-ийн захирал Ц.Тулгат, “Эрчим арт” ХХК-ийн захирал н. Цэцэг нарын нэр дээр цагдаагийн байгууллагад гомдол гарган өгсөн. Өнөөдөр шүүхээр асуудал явж байгаа ч өдийг хүртэл шийдэгдээгүй маш удаашралтай явж байна. Ц.Тулгатын өмнө Ариунболд гэж хүн эзэмшиж байсан юм билээ. Тэр хүн тоотуудыг давхар зарж, худалдан авсан биднийг хохироосон гэж харж байгаа. Нэлээд олон айлын тоотыг гурав, дөрөв, таван удаа хүртэл давхар дамлаж зарсан байдаг. Тэгээд ковидын үеэр нас барчихсан юм билээ. Ц.Тулгат барилгыг үргэлжлүүлэн барихдаа санаатай болон санамсаргүйгээр 20 гаруй айлын тоотыг давхардуулж зарсан. Бидний тооцоолсноор 2 тэрбум төгрөгийг иргэдээс залилсан.

-Одоо та бүхний нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Лифтний хонгилоос гаргасан энэ цоргоор зөөврийн ус хэрэглэдэг. Гадаа нүхэн жорлондоо бие засч байна. XXI зуунд хотынхоо төвд тог цахилгаангүй лаа барьдаг. Хоол цайгаа газан плиткан дээр хийдэг.

-Тэр цоргоор гарч байгаа усыг хаанаас авдаг вэ. Ууж болох ус уу?

-Уух боломжгүй. Булингар зэв нь мэдэгдэхгүй саарал ус гардаг. Зөвхөн ахуйн хэрэглээндээ хэрэглээд, уух усаа дэлгүүрээс цэвэршүүлсэн 5 литрийн ус авч хэрэглэдэг.

-Анх ороход тогтой, устай байсан гэсэн шүү дээ. Гэтэл яагаад гэнэт тоггүй, усгүй болчихсон юм бол?

-Миний ойлгосноор энэ барилгыг бариулахын тулд хүн хөлслөсөн байж таарна аа даа. Тэр хүмүүсийн цалин мөнгө, материал гээд бүх зардлын мөнгийг нь төлөөгүй. Тэгэнгүүт нөгөө туслан гүйцэтгэж байсан компаниуд нь өөрсдөөсөө хөрөнгө гаргаж суурилуулсан зүйлүүдээ бүгдийг нь буцаагаад аваад явчихсан юм шиг байна лээ. Энэ бүгдээс харахад “Хатан цамхаг” ХХК нь суурь тавихаасаа эхлээд л бүх туслан гүйцэтгэгч, оролцсон компаниуд, эрчим хүчний байгууллага, ус сувгийн газруудад бүгдэд нь өртэй болов уу.

-Тэгээд Улсын комисс хүлээгээд авчихсан хэрэг үү?

-Энэ “А” блокын барилгыг 80 хувьтай байхад нь Улсын бүртгэлийн гэрчилгээг нь олгочихсон. Яагаад ийм дутуу барилгад улсын байгууллага нь зөвшөөрөл олгоод, бүртгэлийг нь албажуулчихсан юм бэ гэдгийг одоо хүртэл гайхаж байна.

Байрны дээшээ гарч үзэхэд бүх барилга нь лифт ажиллах боломжгүй, суурилуулаагүй хаалтаар хаасан хоосон хонгил харагдаж байлаа. Давхруудын орцоор явж үзэхэд гэрэл суурилуулаагүй, утаснууд нь ил ёрдойж харагдах ажээ. Тус байранд захиалга өгсөн иргэн Г.Нэргүйтэй ярилцлаа.

-Гэрээгээ байгуулаад хэдэн жил болж байна вэ?

-Би 2018 оны есдүгээр сард барилгын гүйцэтгэлийн ажил 70 хувьтай байхад гэрээгээ байгуулсан. Тухайн үедээ манайх 46.16 м.кв гурван өрөө байрыг 100 хувь төлж гэрээгээ байгуулсан. Гэрээний нөхцөлд тухайн оныхоо арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдөр түлхүүрээ гардан авна гэж заасан. Гэтэл байрандаа орох болтол яг миний захиалсан тоот дээр би гурав дахь захиалагч болчихсон. Ингээд хууль шүүхийн байгууллагад хандаад явахаар гэрээ нь бол хүчин төгөлдөр. Тэгсэн хэрнээ ХХК-ийн захирал Ц.Тулгат гэдэг хүн залилан хийсэн нь тогтоогдчихсон. Цагдаагийн байгууллагаас мөрдөн шалгах ажиллагаа хийгдээд, прокурор руу шилжчихсэн. Прокуророос сүүлд нэмэлт мөрдөн байцаалтад шилжүүлсэн байна лээ.

-Хууль шүүхийн байгууллагад хандсан уу?

-Хандсан. Манай талд л гарсан л даа. Мөнгийг нь буцааж 100 хувь гаргаж өг гэж. Үүнийгээ Шүүхийн шийдвэр газарт очоод хандахаар “Хатан цамхаг” ХХК-ийн мэдэлд энэ барилга байхгүй байна. Танай мөнгийг гаргаж өгөхөд хугацаа орно” гэсэн. Ц.Тулга захирал надаас гадна маш олон хүнийг хохироочихсон. Бүгд гомдол гаргаад явж байгаа юм билээ. Шүүхдэлцэж байгаа хүмүүс мөнгөө буцаагаад гаргуулж авахад хэцүү л юм байна лээ.

-Та хэзээ хэдэн төгрөгийн гэрээ байгуулсан юм бэ?

-Би 2018 онд 65 сая төгрөгөөр хоёр өрөө байр авахаар захиалга өгсөн. Одоо тэгээд мөнгөө авах үгүй нь тодорхойгүй болчихоод байна.

-Та өмгөөлөгч авахаар хандсан уу?

-Улсаас өмгөөлөгч томилж өгсөн. Тухайн байр захиалсан 65 сая төгрөг нь манай аав ээж хоёрын хашаа байшин нь газарт орсон мөнгө л дөө. Насны эцэст байранд орж, ус түлээ гэхгүй дулаан байх нь гэж их баярлаж байсан. Гэтэл ингээд мөнгөө эргүүлж авах эсэх нь ч тодорхойгүй залилуулчихлаа. Аав ээж хоёр минь хөгшин настай хүмүүс. Одоо түрээсийн байр дамжаад л явж байна. Насны эцэст дулаан байранд амьдруулчих юмсан гэсэн хүсэл минь ийм байдалд хүргэчихлээ. Аав ээждээ юу гэж хэлж очих учраа ч олохгүй явна. Манайд иймэрхүү байдалд орсон хүмүүсийг хамгаалах хууль эрх зүйн орчин дутмаг санагдсан. Одоо яах ёстойгоо мэдэхгүй тэнгэр хол, газар хатуу болоод байна.

С.ОТГОНБАЯР

–ТҮҮХЧ А.Пунсаг: А.Лхамжав “Би буцахгүй ээ, эндээ зохиол бүтээлээ амар тайван бичмээр байна. Монголдоо ясаа тавина” гэж надад хэлж байсан-

Сошиал орчинд Өмнөд Монгол иргэнийг Хятад Монголын цагдаа нар хүч хэрэглэн нутаг буцаасан хэмээх мэдээлэл гарсан. Уг мэдээллийн талаар сурвалжиллаа. Өмнөд Монголын зохиолч, Боржигон овогт Аминбөхийн Лхамжав нь 1944 онд БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ы Хишигтэн хошуунд төржээ. 12 настайдаа Хөөргө сүмийн бага сургуульд орж, Бяруу балгасны монгол дунд сургуулийг төгссөн байна. Өмнөд Монголын биеийн тамирын тусгай мэргэжлийн сургуульд суралцаж, Соёлын хувьсгалын уршгаар сургуулиа төгсөж чадалгүй, хөдөө гарсан гэх. 1965 онд Шилийн гол аймагт ирж, жолооч, тээврийн механикчаар ажиллаж эхэлсэн байна. Идэр залуу цагаасаа зохиол бичиж эхэлсэн ба “Чингис хааны түмэн хишигтний хойчис” зохиол нь Өмнөд Монголд маш алдартай ажээ. “Улаан хувьсгал” хэмээх номоо Соёлын хувьсгалд өртөж, хохирсон 500 гаруй амьд гэрчтэй уулзаж, сурвалжлан тэмдэглэсэн судалгаан дээрээ үндэслэн бичсэн байна.

Гадаадын иргэн, харьяатын газрын олон нийтийн харилцааны мэргэжилтэн н.Гантуяагаас тодруулахад “А.Лхамжав гэх хүн Монголд гуравдугаар сарын 6-ны өдөр орж ирсэн. Визний хүчинтэй хугацаа дуусахаас өмнө 30 хүртэлх хоногоор нэг удаа сунгуулсан. Монгол Улсын виз олгох журмаараа түр орших гадаадын иргэн Монгол Улсад байх хугацаагаа 30 хүртэлх хоногоор нэг удаа сунгуулж болдог. Тэр журмынхаа дагуу 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 5-наас 2023 оны тавдугаар сарын 5-ны өдрийг хүртэл 30 хоногийн хугацаатай сунгуулсан байгаа. Тэгж сунгуулаад визнийхээ хугацааг дуусахаас хоёр хоногийн өмнө буюу 2023 оны тавдугаар сарын 3-ны өдөр Дорноговь аймаг дахь Замын-Үүдийн автозамын боомтоор БНХАУ руу гарах чиглэлд зорчсон гэсэн мэдээлэл бий. Сошиал орчинд яваад байгаа шиг баривчилсан, албадан гаргасан зүйл байхгүй. Авто замын боомтоор гарсан гэх мэдээлэл байгаа ч хэнтэй явсан тухай мэдээлэл байхгүй” гэв.

Албаны мэдээлэл авсны дараа А.Лхамжавтай Монголд байхад нь уулзаж байсан түүхч А.Пунсагтай холбогдон тодруулсан юм.

-Та А.Лхамжав зохиолчтой өмнө нь уулзаж байсан уу?

-Уулзаж байсан. Би мэднэ.

-Зохиол бүтээлүүд нь Өмнөд Монголдоо их алдартай гэх юм билээ?

-Улаан хувьсгалын талаарх ном зохиол бичсэн. Тэр нь тухайн хувьсгалд оролцсон 500 гаруй хүний ярьсан баримт дээр тулгуурласан ном л доо. Ер нь тиймэрхүү зохиол бичдэг. Түүхийн хамаатай нэлээд хэдэн ном бичсэн юм. Өөрөө түүхч хүн биш л дээ. Гэхдээ маш их судалсан, материал цуглуулсан. Түүнийгээ эмхэтгээд зохиол бүтээлээ гаргасан. 80 хүрч байгаа өвгөн шүү дээ. Тэр олон зохиолоос нь манайд ганц хоёр нь хэвлэгдсэн байх. Тэрхүү зохиол бүтээлүүд нь Хятадын бодлоготой таарахгүй гээд хязгаарласан, хорьсон, гэрийн хорионд байлгасан. Саяхан манайд ирээд, хүүхдүүд нь ирээд аваад явлаа л гэж би сонссон.

Монголд ирсэн хугацаанд нь та уулзсан уу?

-Би нэг удаа уулзсан.

-Тэгэхэд танд юу хэлэв. Буцна гэж байсан уу?

-Өөрөө бол буцахгүй, эндээ зохиол бүтээлээ амар тайван бичмээр байна. Монголдоо ясаа тавина гэж надад хэлж байсан. Би ч зав муутай явсан болохоор нарийн ярилцаж чадаагүй ээ. Хөгшин ах минь надад Монголд ясаа тавихаар ирлээ л гэж хэд хэдэн удаа хэлсэн.

-Гэрт нь сонсох төхөөрөмж, камер гэх мэт зүйл суулгасан гэж олон нийтийн сүлжээгээр яваад байсан. Тэр талаар юм дурссан болов уу?

-Түүнийг нь мэдэхгүй. Тэр талаар яриагүй. Нарийн ширийн юм ч ярьж амжилгүй салцгаасан.

-Хувь хүнийхээ хувьд А.Лхамжав гуай ямар хүн юм бол?

-Хятад чинь түүхийг үнэнээр нь бичиж болохгүй шүү дээ. Улаан хувьсгалд хичнээн хүмүүс хэлмэгдсэн, тэр тухай нь баримтаар тодорхой бичсэн. Би тэр номыг нь уншиж байсан. Түүнээсээ болоод л хэлмэгдсэн юм байна лээ.

Ингээд хүний эрхийн төлөөх байгууллагууд энэ хүний талаар ямар нэгэн мэдээлэлтэй байгаа эсэхийг тодруулсан юм. Монголын эмнести интернэшнл төрийн бус байгууллагаас асуухад “Бид бүхэнд сошиал орчинд байгаа мэдээллээс илүү мэдээлэл алга. Тантай яг ижилхэн мэдээлэлтэй байна” гэв. Хүний эрхийн үндэсний комисс руу холбогдон тодруулахад “Тодруулаад хариу хэлье. Одоогоор дэлгэрэнгүй мэдээлэл алга” гэх хариултыг өглөө.

Тухайн мэдээллийг сошиал орчинд шүүмжлэн мэдээлсэн “No double stan­dart” хөдөлгөөний гишүүн Б.Билгүүнтэй ярилцлаа.

-Японы сайтаар гарсан мэдээллийг та тодруулахгүй юу?

-Японы www.yomiuru.co сайтад гарсан мэдээллээр баригдсан нь нотлогдчихсон. Тэр хүн Монголд яах гэж ирсэн бэ гэдгээр хувь хүмүүсийн мэдээллийг таамаг байдлаар тавьсан байна лээ. Хятадын Засгийн газраас баривчилсан гэдэг мэдээллийг АНУ-ын Засгийн газрын харьяа “Чөлөөт радио” RSA мэдээлсэн байна. Энэ сарын 3-ны өдөр нутаг буцаасан гэх мэдээллийг АНУ-д төвтэй хүний эрхийн байгууллага болох Өмнөд Монголын хүний эрхийн мэдээллийн төвөөс гаргасан байна лээ. Тэгэхээр тэрхүү мэдээллийг АНУ-ын хүний эрхийн байгууллагын Өмнөд Монголыг хариуцсан төвөөс гаргасан гэсэн үг. Үүн дээрх ноцтой зүйл юу вэ гэхээр Улаанбаатараас Хятадын дөрвөн цагдаа хоёр тусдаа машинтай баривчилсан гэж тус төвөөс мэдээлээд, хүний эрхийн байгууллагууд хуурай газраар түүнийг Хятад руу буцаасан бөгөөд одоо Өөртөө засах муж буюу Шилийн хотод байгаа гэсэн байна лээ.

-Тухайн хүн Монголд ямар зорилгоор ирсэн юм бол?

-Хятадаас гарч Улаанбаатарт үлдсэн гэж Улаанбаатар дахь төрийн бус байгууллагын ажилтан сонинд мэдээлсэн. Дөрөвдүгээр сарын эхээр утсаар ярьсан эх сурвалжид “Би Хятад руу буцаж очихыг хүсэхгүй байна. Би чөлөөт оронд ном бичмээр байна” гэж хэлсэн байгаа юм.

-Тухайн зохиолч Хятадад ямар нөхцөл байдалтай байсан юм бол?

-2019 онд энэ хүнийг Соёлын хувьсгал буюу 1966-1976 онд болсон ард түмний улс төрийн хөдөлгөөний талаар бичсэнийх нь төлөө буруутгаж ял оноож байсан юм билээ. Тэр нь Соёлын хувьсгалын үед автономит мужуудад учруулсан хохирлыг хөндсөн, монгол хэл гэх өв соёлоо хамгаалахыг уриалж буй гэдэг үндэслэлээр ял оноосон гэж байгаа. А.Лхамжав гэдэг хүний талаар Испанид төвтэй “Safe­guard Defenders” хүний эрхийн байгууллагаас өнгөрсөн жил гаргасан тайландаа “Хятадын хилийн чанад дахь цагдаа нар Улаанбаатарт байрлаж байна” гэж мэдэгдсэн гэжээ. Дээрээс нь Өөртөө засах (Хятадын өөртөө засах захиргаанаас Японд улс төрийн орогнол хүссэн) бүсээс гаралтай Шизүока их сургуулийн профессор Yan Haiin хэлэхдээ “Өөртөө засах бүсээс хил давсан Хятадын албаныхан ноён А.Лхамжав зохиолчийг Монгол дахь гадаадын цагдаатай хамтран авч явсан байх магадлалтай” гэж байгаа. Мөн дээрээс нь Японы сайтын эх сурвалжаар “Монголын Улаанбаатар хотод Хятадын цагдаа нар байнгын үйл ажиллагаа явуулдаг байх өндөр магадлалтай” гэсэн мэдээллийг гаргасан байна лээ.

-Монголыг зориод ирсэн хэнийг ч хүлээж авах үүрэгтэй олон улсын гэрээ конвенцуудад манайх уг нь элссэн дээ. Гэвч энэ үйлдэл гэрээг зөрчсөн асуудлыг хөндөх боллоо шүү дээ?

-Энэ бол удаа дараа үйлдэгдэж байгаа. Хүмүүс санаж байгаа бол Халимагийн Баатар гэх иргэн Монгол Улсад нэвтэрч чадалгүй нисэх онгоцны буудлаас шууд Америк руу явсан шүү дээ. Тэр хүн олон нийтийн анхааралд өртөж чадсан учраас л Америк явж чадсан байхгүй юу. Түүнээс олон нийтийн анхааралд өртөж чадаагүй нь ингээд баривчлагдаад баригдаад явчихаж байгаа юм. Энэ хүн Монгол Улсад улс төрийн орогнол хүссэн үү. Тэр тухай Гадаадын иргэн харьяатын газар, Гадаад харилцааны яам гэх мэт албаны байгууллагууд мэдээлэл хийх ёстой. Энэ хүн тэнд очоод ял шийтгэл хүлээж ч магадгүй. Өөрөө их өндөр настай хүн байна лээ шүү дээ. Өмнөд Монголын үзэл санааны том том зохиолууд бичдэг, үзэл санааных нь том төлөөлөгч байгаа юм. Улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртөж, ял авч хавчигдаж явсан энэ хүний талаар мэдээлэлд албаныхан тайлбар мэдээлэл өгөх ёстой. Энэ хүний талаар Японы сайтуудаар болон АНУ-ын хүний эрхийн байгууллагуудаас л мэдээлж байгаа болохоос манайд ямар ч мэдээлэл алга. Холбогдох байгууллага энэ талаар мэдээлэл хийх байх гэж найдаж байна.

С.ОТГОНБАЯР

Сэтгүүлчдэд зориулсан “Мэргэшиж мэдээлье” сургалтыг Онцгой байдлын ерөнхий газраас зохион байгууллаа. Уг сургалт 2023 оны тавдугаар сарын 6-ны өдөр Гамшгаас хамгаалах сургалт арга зүйн төвд болсон юм. Сургалтыг нээж Монгол Улсын шадар сайд С.Амарсайхан үг хэлэв. Тэрбээр “Манай улсын хувьд олон улсын өмнө хүлээсэн үүрэг амлалтаа биелүүлж, Гамшгийн эрсдэлийг бууруулах Сендайн үйл ажиллагааны хүрээ, Гамшгийн эрсдэлийг олон нийтийн оролцоотой бууруулах үндэсний хөтөлбөрийг яам агентлаг, төрийн болон төрийн бус байгууллага, олон улсын байгууллага, орон нутгийн удирдлагатай хамтран хэрэгжүүлж, бүс нутагтаа манлайлан ажиллаж буй улс орнуудын нэг билээ.

Австрали Улсын Брисбен хотноо 2022 онд зохион байгуулсан “Гамшгийн эрсдэлийг бууруулах Ази, Номхон далайн сайд нарын бага хурал”-аар бүс нутгийн онцлог, нөхцөл байдалтай уялдуулан Монгол Улсад “Зүүн хойд Азийн хүмүүнлэгийн төв” болон “Бүс нутгийн гамшгийн эрсдэлийг бууруулах, бэлэн байдлын төв”-ийг тус тус байгуулахаар Монгол Улсын гаргасан санаачилгыг бүс нутгийн хэмжээнд хүлээж авсан нь олон улсын түвшинд Монгол Улсын Засгийн газар, Онцгой байдлын байгууллагын бодлого, үйл ажиллагааг хүлээн зөвшөөрч байгаагийн илрэл юм. Бид өнөөгийн нөхцөл байдлаа цаашид улам сайжруулж, ард иргэдээ мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй, аливаа гамшиг, аюулт үзэгдлийг “Сөрөн тэсвэрлэх чадавх”-тай болгох чухал зорилт тавин ажиллаж байна. Үүнд хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлч та бүхний оролцоо, хамтын ажиллагаа нэн чухал” гэлээ.

Түүний дараа ОБЕГ-ын дарга, хошууч генерал Г.Ариунбуян “Гамшгаас хамгаалах үйл ажиллагаанд хэвлэл мэдээллийн салбарын дэмжлэг, оролцоо нэн чухал. Бид бүхэн 2023 оны зургадугаар сарын 7-9-ний өдрүүдэд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, Монгол Улсын Шадар сайдын ажлын алба, Онцгой байдлын ерөнхий газар, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар хамтран газар хөдлөлтийн гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, эрсдэлийг бууруулах, бэлтгэл бэлэн байдлыг хангуулах, гамшгаас хамгаалах албад, яам, агентлаг, нутгийн захиргааны байгууллага, төрийн цэргийн болон хууль сахиулах байгууллагуудын харилцан ажиллагааг жигдрүүлэх зорилгоор зохион байгуулахаар бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байна. “Улаанбаатар хотод газар хөдлөлтийн гамшиг тохиолдож онц байдал тогтоосон үеийн төрийн байгууллагуудын харилцан ажиллагаа сэдэвт” стратегийн команд штабын сургуулийг зохион байгуулна. Тиймээс хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, сэтгүүлчид та бүхэн биднийг дэмжин хамтран ажиллаж, мэдээллийг шуурхай түгээнэ гэдэгт найдаж байна. Энэ бол бидний улс эх орныхоо өмнө хүлээсэн үүрэг болоод байна” хэмээв.

Үүний дараа ОБЕГ-ын дэд дарга, бригадын генерал Б.Ууганбаяр “Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавх гэж юу вэ”, “Сөрөн тэсвэрлэх чадавхийг яаж суулгах вэ” гэдэг чиглэлээр лекц тавьсан юм. Түүний лекцээс та бүхэнд тоймлон хүргэе.

Сөрөн тэсвэрлэх чадавхи гэж юу вэ? ЯАГААД ЭНЭ АСУУДЛЫГ ХӨНДӨХ БОЛОВ

Улс орнуудын хувьд сүүлийн жилүүдэд “Сөрөн тэсвэрлэх чадавх” гэх шинэ ойлголт гарч ирсэн. Үүнийг ойлгуулахын тулд өөрсдийн жишээг татъя. 2016 онд Баян-Өлгий аймагт үерийн гамшиг нүүрлэсэн. Тэр үерийн голомтод би очиж ажилласан юм. Яагаад үерийн гамшиг болчихов. Яг тэр байршилдаа 2018 онд дахин үер болсон. Үүнийг дараах байдлаар тайлбарлая. Нэгдүгээрт, нутгийн иргэд шар шаврыг сүрэлтэй холиод хашаагаа барьчихдаг. Тэр нь ямар ч бат бөх чанаргүй. Их хэмжээний бороо ороход тэдгээр шавран хашаанууд нь бороонд нороод бат бөх чанараа алдаад нурчихсан. Хоёрдугаарт, аймаг руу ордог төв зам нь ус зайлуулах инженерийн байгууламжгүй учраас борооны ус урсахгүйгээр хаагдаад ус тогтчихсон. Тэгээд айлын хашаанд ус ороод, нүхэн жорлонгууд нь бүгд халиад эрээн алаг ус болчихсон, аймгаараа үерийн гамшигт өртчихлөө гэж яриад байдаг. Хэрэвзээ тэнд төв зам доогуур инженерийн байгууламж барьчихсан бол тэр үер болохгүй байсан. Энэ бол борооны улиралтай дэлхийн улс орнуудад тохиолддог энгийн л үзэгдэл. Төв замын доогуур ус зайлуулах хоолой тавиад Ховд гол руу холбочихсон бол тэр үерийн ус тогтохгүй. Ингээд бодоод үзэхээр бүх л зүйлийг байгальтай холбоод, бороо шорооноос үүссэн гэж үзээд байж болохгүй. Үүнд хоёр л зүйл холбоотой. Нэг талд хүний үйлдэл, нөгөө талд байгалийн үзэгдэл. Яг үнэндээ бидний хот төлөвлөлт, хариуцлагатай холбоотой зүйлүүд л байгаа юм. Далайтай улс орны хувьд, борооны улирлын үед их хэмжээний бороо орсноос үүсдэг үерийн аюул заналын хажууд эдгээр үзэгдэл юу ч биш.

Дахиад жишээ татъя, дайн бүхий улс орон, газар хөдлөлтийн гамшиг тохиолдсон Непал улсуудыг харьцуулаад үзье. Дайн болсон энэ газарт амьдралыг дахин сэргээх, буцаад хэвийн байдалдаа орох асуудлыг аваад үзэхэд ямар бэрхшээл, зовлон, цаг хугацаа орох вэ. Нөгөө талд байгалийн гамшиг, тэр дундаа газар хөдлөлтийн аюул занал ямар их хор хөнөөл учруулж болох вэ. Үүнээс хөндөх зүйл нь улс орны үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд аюул заналхийлж болох аюул занал нь нэгдүгээрт, дайн байлдааны үйл ажиллагааны улмаас гадна талаас түрэмгийлэл үйлдэж, тухайн улсын үндэсний аюулгүй байдлыг алдагдуулж, газар нутгийг булаагаад, өөрийн эрхшээлд оруулж, хяналтад оруулах арга зам байна. Нөгөө талаар, яг ийм түвшинд хүргэх зүйл бол байгалийн аюул заналууд юм. Том хэмжээний асар хүчтэй газар хөдлөлт тохиолдсон үед, хор уршгийг арилгаж богино хугацаанд хэвийн амьдралдаа орж чадах уу.

Жишээ нь, Улаанбаатар хотод нэгдүгээр сард Турк улсад болсон шиг газар хөдлөлт тохиолдвол яах вэ. Ямар нөхцөл байдал үүсэх вэ. Турк улс эдийн засгийн хувьд манайхаас харьцангуй чадавхитай. Миний ажигласнаар Хатай хотод бүх эрүүл мэндийн байгууллагуудыг эмчтэй нь авчраад лагерь болгочихсон. Зогсоо зайгүй цуваанд орчихсон эмнэлгийн машинууд явж байсан. Би яагаад ингээд энэ олон машин зогсоо зайгүй дуу хангинуулаад яваад байдаг юм бол гэж бодсон. Сүүлд ойлгоход газар хөдлөлт дөнгөж болсны дараа маш их хүн амь авраач гэж орилолдоод, уйлалдаад, хашхиралдаад шороон доор, байшингийн нуранги доор байсан юм байна. Тийм учраас иргэд нь амьд хүмүүсийг авраад, эмнэлгийн машин тасралтгүй зөөсөн байгаа юм. Ийм л дүгнэлтэд хүрсэн. Ийм газар хөдлөлтийн аюул Монгол Улсад нэгдүгээр сард тохиолдвол бид яаж ажиллах вэ?

Уржигдар (тавдугаар сарын 4) бид ОБЕГ-ын офицерийн бүрэлдэхүүнтэй стратегийн команд штабын сургуультай холбоотой штабын дадлага хийж, газар хөдлөлтийн аюулын хор хөнөөлийн асуудлыг урьдчилсан байдлаар нээлттэй ярилцсан. Манайхан тодорхойлж гаргаж ирсэн. Жишээ нь, тийм хэмжээний газар хөдлөлт болбол тэр хүйтэнд манай бүх инженерийн шугам газар доогуур ил явж байгаа. Том, том дулаан хангамжийн шугам задарчихсан байхад бид яах вэ. Ийм зүйл тохиолдвол бид эдийн засгаа яаж босгох вэ. Хатай хот нурангийн хогоо цэвэрлэчихсэн мэдээлэл байна лээ. Биднийг үүрэг гүйцэтнэж байхад нурангийг зайлуулахаар том машин механизм голомтод ажиллаж эхэлсэн. Бидэнд тийм хүчин чадал бий юу. Тийм хэмжээний ус олгойдоод гарсан үед бид яаж ажиллах уу. Эдийн засгийн хувьд ямар хүчин чадалтай байгаа билээ. Яаж хотоо буцаан босгох вэ. Зудын гамшиг шиг хэдэн мал хорогдчихлоо, тэдэн хүн осголоо гээд хэдэн өвс, тэжээл Засгийн газраас дөхүүлж өгөөд, ая занг нь олчих боломж бидэнд байх уу. Ийм хугацаа олдох уу. Газар хөдлөлт ядуу зүдүү, хөгжил буурай орнуудад маш их хүндрэл учруулдаг.

Гайти улсад 2010 онд маш том хэмжээний газар хөдлөлт болсон. Тэнд ажилласан гадаад улсын мэргэжилтэнтэй санамсаргүй таарсан. Газар хөдлөлтөөс хойш 20 жил болчихоод байхад одоог хүртэл Гайти улс босоогүй. Нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал манай улстай адилхан байсан. Тэгэхээр үүнээс үүдээд Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхи гэдгийг та бүхэнд ярьж байгаа юм.

Тэгэхээр Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадвар гэж яг юуг хэлээд байгаа юм бэ?

Асар хүчтэй байгалийн аюулыг тэсвэрлэж, сөрөн зогсох чадавхи, тогтолцоо, дэд бүтэц, соёл, улс үндэстний эв нэгдэл, хариуцлага, хүсэл эрмэлзлэл, хариу үзүүлэх чадвар юм.

Сүүлийн үед хүчтэй том хэмжээний аюулын төрөлд газар хөдлөлт, био-аюул, уур амьсгалын өөрчлөлт, нэн чухал дэд бүтцийн сүйрэл, кибер заналхийлэл, цөмийн сөргөлдөөнийг авч үзэж байгаа. Био-аюулын хувьд өнгөрсөн гурван жил дэлхийн улс орнуудын хүн ардад тохиолдсон коронавируст халдвар бол тод жишээ юм.

Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхийн суурийн суурь, үндсийн үндэс нь бол ард түмэн. Эв нэгдэлтэй, соёлтой, хариуцлагатай, ухамсартай, зовлон бэрхшээл тохиодсон ч би зовоод байна гэж хэлэхгүйгээр шүд зуугаад, даваад гарч ирэх ард түмэнтэй улс бол ямар ч дайн байлдаан, ямар ч том гамшиг сүйрэл болсон тэсч үлдэнэ. Тэгэхээр ард түмнээ л бэлтгэх хэрэгтэй.

Бид олон нийт рүү яаж энэ асуудлыг хүргэх вэ. Олон нийтэд яаж мэдлэг суулгах вэ. Хэрэв ийм хэмжээний байгалийн аюул тохиолдвол бид яаж тэсвэрлэх вэ. Нэг өдөр, нэг сар, нэг жил хүндрэл бэрхшээл үргэлжилнэ. Газар хөдлөлтийн гамшгийн хор хөнөөлийг богино хугацаанд арилгаад бид хэвийн амьдралдаа орчихно гэж бодож байгаа бол боломж хязгаарлагдмал. Бид түүнийг даван туулах, удаан хугацаанд бэрхшээл дунд өнгөрүүлэх нөхцөл байдал үүсэхийг үгүйсгэхгүй. Японд болсон газар хөдлөлтийн аюулаас болж одоог хүртэл гадаа контейнерт амьдарч байгаа хүмүүс байгаа гэсэн мэдээлэл бий. Манайд үүнээс ч удаан хугацаа шаардлагатай болж магад. Нэг, гурав, тав магадгүй арван жил ч бид гудамжинд амьдрах болзошгүй. Ийм л бэрхшээлийг давах чадавхийг суулгах ёстой.

Томоохон хэмжээний гамшгаас болоод нийгмийн давхаргын, зан заншлын, соёлын том өөрчлөлт болдог гэж байгаа. Жишээ нь, гэр бүл, эцэг эх, ах дүүгээ байгалийн гамшигт алдсан бага насны хүүхдэд цаашдын зам мөр, ирээдүйн амьдрал, зан төлөвт ямар өөрчлөлт орох вэ. Ямар тэсвэр хатуужлыг шаардах вэ. Өчнөөн амь үрэгдсэн хүнийг хараад сэтгэл санаа яаж өөрчлөгдөх вэ. Бидний ажиллагааны үеэр алба хаагч хүртэл цочирдох хэмжээний зүйл харсан. Ирээд сэтгэл зүйн эмчилгээ, засал хийлгэж байна. Амьд үлдсэн хүмүүс маш урт удаан хугацаанд бүтээн босголт, сэргээн засварлалт, эдийн засгаа босгох, амьжиргаагаа авч явах, мөнгө төгрөгтэй байх, хоол ундтай байх гээд асуудал ундарна. Хатай хотын 80 гаруй хувь нь дүрвээд яваад өгсөн. Өөр аюулгүй хотод амьдарна. Ажил олно, ахуй амьдралаа авч явна гээд дүрвэсэн. Ийм урт удаан хугацааны сөрөг үр дагаварыг бий болгодог учраас яаж үүнийг тэсээд, амьд үлдэх вэ, эсэн мэнд гарах вэ гэдэг асуудал байгаа.

Гамшгийн нөхцөл байдал үүссэн асуудлыг тодорхойлдог шалгуур үзүүлэлтэд хэчнээн хүн нэг дор нас барсан бэ гэдэг асуудал чухал байдаг. Та бүхний мэдэж байгаагаар 1000 хүн нэг дор цасанд дарагдаж, 10000 хүн үер усанд осолдсон тохиолдол манайд байна уу. Одоогоор түүхийн хуудаснаа манай улсад ийм зүйл байдаггүй. НҮБ-ын гамшгийн төрөл дотор “Зуд” гэж латинаар бичээд хаалтан дотор (Монгол) гэж байгаа. Яагаад гэвэл тэр гамшиг Монголд их болдог. Бид үүнийгээ олон дахин тайлбарласан. Мал их хорогддог. Тиймээс эдийн засгийн хохирол учирдаг. Малчид сэтгэл санааны хямралд ордог гэх мэтээр. Тухайн үед шинжээчид зудын гамшгийн үед “Хэдэн хүн нас барсан бэ” гэж асуусан. Олон улсын шинжээчдийг ажиллаж байх зудын гамшгийн үеэр 3-4 хүн нас барсан тохиолдол бий. Тэр нь зудын эрсдэлээс ч болоогүй. Гадуур архи ууж яваад осголт, хөлдөлтөөр нас барсан хүмүүс байсан. Цас зудны байдлаас хамааралгүй нас барчихсан. Гамшиг гэдэг нь ийм л чухал асуудал, ойлголт. Тэгэхээр газар хөдлөлтийн аюул занал нь өөрөө нэг дор маш олон хүний амь насыг авч оддог. Зудын эрсдэлтэй зүйрлэх юм биш.

Тэгэхээр газар хөдлөлтийн гамшгийг яаж сөрөн давах чадавхийг ард иргэддээ суулгах вэ, ямар тогтолцоогоор явах уу, нийгэм, эдийн засгийн чадавхиа яаж бий болгох вэ. Миний анзаарснаар эхний 24-72 цаг дотор хяналтаа бушуухан тогтоож хүмүүсийг зохион байгуулалтад оруулах асуудал. Эмх замбараагүй байдал үүсгэхгүй, дур дураараа байхгүй, хариу арга хэмжээг авч, хүмүүсийг шуурхай аврах ажиллагааг зохион байгуулж ажиллахын тулд ямар тогтолцоог бий болгох вэ. Үүн дотор нэг анзаармаар зүйл нь улс үндэстний эв нэгдэл гэж зүйл байгаа. Өнөөдөр ард иргэдийн дундах эв нэгдэл гэж зүйл ямархуу түвшинд байгаа вэ. Коронагийн үед биеэрээ зовлонг нь үзсэн хүний хувьд бид эв нэгдэлтэй байна гэдэгт үнэхээр эргэлзээ төрж байна. Тэгэхээр үүнээс хэд дахин хүнд байгалийн гамшгийн үед ямархуу байдалтай байх вэ. Дээр нь үндэстний хариуцлагын асуудал. Би болж байвал бусад нь хамаагүй гээд, бэрхшээл зовлонгийн үед дайрч доромжлоод, хэрүүл маргаан хийгээд, бүх зүйлийг гацаагаад, хүндрэл учруулаад амиа бодоод байх уу. Японы жишээг дурдахад, “Гамшгийн соёл” гэж юм бий. Би ус авахаар дугаарлаад зогсож байтал яг миний урд иртэл ус дуусчихлаа гэж бодъё. Ус тарааж байсан япон хүн “Уучлаарай. Маргааш ирээрэй” гэхэд тэгсэн нөгөө япон хүн “Баярлалаа”, “Би харин та нарт түвэг удчихлаа маргааш ирье гээд бөхийчихөөд яваад өгч байгаа юм. Хэрэв манайд ийм зүйл болвол би хамгийн сүүлд зогсож байснаа нэг хүн рүү утасдаад “Тэр усыг авмаар байна. Энд чинь очерийн хамгийн сүүлд байна шүү дээ” гээд гомдол мэдүүлж байгаа.

Ийм бусдын соёлоос суралцмаар байна. Иймл энгийн наад захын зүйлсийг яриад байгаа юм. Эрсдэлтэй бодитоор нүүр учирвал яаж давж гарах вэ, ямар хүсэл эрмэлзэл байх вэ, бидний эв нэгдэл юу байх вэ, тогтолцоо нь ямар байх вэ, яг ийм зүйл болбол бид тэсээд гарч чадах уу, эсвэл улс үндэстнээрээ шалдаа буучихаад, өвдөг сөхөрчихөөд, бусдаас туслалцаа дэмжлэг гуйгаад суугаад байх уу.

Ийм зүйл байгаа учраас өнөөдөр “Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавх” гэдэг зүйлийг хөндөж ярьж байгаа юм. Энэ үгний цаана их олон зүйлийн утга агуулгыг багтааж байгаа.

Жингийн тухай шиг нэг талд төрийн үйлчилгээ явж байгаа бол нөгөө талд ард түмний идэвхи чармайлт, хичээл зүтгэл цуг явж байх хэрэгтэй. Төр дангаараа нэг талд туухайн жин дараад ард түмэн хичээхгүй чирэгдээд үлдчихвэл Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхи гэж зүйл байхгүй. Бүгд сүйрнэ, бөхийнө. Бүгд байгалийн өмнө бөхийчихвөл яах юм бэ. Авраач ээ, ирээч ээ, байшин барьж өгөөч ээ гээд гуйгаад суугаад байх уу. Туурга тусгаар улс, төрийн байгууламжаа алдчихаад байж байх ёстой юу. Тэгвэл төрийн үзүүлж байгаа үйлчилгээнд ард иргэдийн оролцоо, ухамсар, соёл жин дарж байвал сөрөн тэсвэрлэх чадавхи бий болно. Тэгээд хот төлөвлөлт, дэд бүтэц, нийгэм, эдийн засаг, нөөц, байгууламжийн бат бөх байх асуудал зэрэг олон зүйлийг цогцоор системийнх нь хувьд авч үзэх хэрэгтэй, ингэж л “Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхи” бий болгох, ухамсарт нь суулгах асуудлыг яриад байгаа юм.

Хүмүүсээ сургаж, бэлтгэх асуудал байна. Үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхийг бий болгох ажлын алхам болгож Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн ажлын алба, Шадар сайдын ажлын алба, Онцгой байдлын ерөнхий газар, Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар хамтран 2023 оны зургадугаар сарын 7-9-ний өдрүүдэд стратегийн команд штабын сургуулийг анх удаа, газар хөдлөлтийн аюул заналын нөхцөл байдлаар улс орон даяар зохион байгуулах гэж байна.

Энэ сургуулийн хамгийн гол зүйл нь газар хөдлөлтийн нөхцөл байдал үүссэн улс үндэстнээрээ даван туулах асуудлыг ярилцана. Ард иргэд ч сургуульд оролцоно. Газар хөдлөлтийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, бэлэн байдлыг хангах асуудлыг хэвлэл мэдээллийн байгууллага сэтгүүлчид та бүхэнтэй хамтран хийхгүй бол төрийн байгууллага, онцгой байдал дангаараа хийгээд хүчирхэхгүй. Тиймээс аль болох мэдээлэл түгээх асуудал бидэнд чухал. Ард иргэд ч аль болох мэдээлэл авах бүхий л сувгаар мэдээллээ авч, уншиж судалж өөр өөрсдийгөө бэлтгэх шаардлага бий болоод байна.

-Төрийн үйлчилгээний албанаас 2021 онд 195 хүн өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа гарсан бол 2022 онд 13,407-д хүрчээ-

Хүний эрхийн үндэсний комисс(ХЭҮК) 2022 оны тайлангаа гаргаад байгаа билээ.

Тус тайлангийн гуравдугаар бүлэгт төрийн албан хаагчдын хөдөлмөрлөх эрхийн асуудлуудыг хөнджээ. Энэ талаар Хүний эрхийн үндэсний комиссын гишүүн Д.Сүнжидтэй ярилцлаа.

-Төрийн алба гэдэг нүсэр том бүтэцтэй маш олон мянган хүнийг хамардаг. Тэгэхээр хоёулаа ярилцлагаа төрийн үйлчилгээний албаныханд чиглүүлсэн нь дээр байх. 2022 оны тайланг гаргахад нийт хэдэн аймгаар явж хэчнээн алба хаагчийг хамруулав?

-Монголд нийт 225,205 төрийн албан хаагч бий. Үүнээс 67.6 хувийг төрийн үйлчилгээний албан хаагч эзэлдэг юм байна.

Энэ дундаа дахин нэг онцлог нь 70 гаруй хувь нь эмэгтэйчүүд. Эдгээрээс бид таван аймаг. нийслэлийн хэмжээнд түүврийн аргаар 2,100 хүнээс судалгаа авсан. Боловсрол, эрүүл мэнд, соёл урлаг, спорт, бусад гэх таван салбараас судалгаагаа социологийн аргаар анкет бөглүүлж, ярилцлагын аргаар хавсарган хийсэн.

-Судалгаагаар хамгийн тулгамдаж буй асуудал нь юу гэж гарав?

-Нэгдүгээрт, цалин хөлс хангалтгүй. Тэрхүү сүлжээг нь харахаар 2022 оны Засгийн газрын 488 дугаар тогтоолоор цалин хөлсний жишгийг нэмсэн. Түүнээс хамгийн бага нэмэгдсэн нь төрийн үйлчилгээний албаныхан юм билээ.

Ямар нэгэн аж ахуй эрхэлдэггүй, цалингаараа л амьдардаг гээд байгаа. Түүнийг нь өрхийн гишүүдэд нь хуваахаар эдгээр хүмүүс эдийн засгийн хувьд гачигдалд амьдарч байна. Өдөр тутмынхаа ахуйн хэрэглээг л залгуулна уу гэхээс аялал, орон сууц гэх мэт дараагийн хэрэгцээний тухай ярих боломжгүй.

Өдөр тутмынхаа хоол, унаа. хувцас хунарыг л зохицуулж байна. Тиймээс өөрсдөө ч хэлж байна нэгдүгээрт, цалин хөлсөө сайжруулмаар байна. Хоёрдугаарт, илүү цагийн мөнгийг олгодог болмоор байна гэж хэлдэг.

-Төрийн үйлчилгээний албаныхны ажлын ачаалал их байдаг шүү дээ?

-Ажлын ачаалал маш их. Ялангуяа эмч нар хэт их гэдэг хариулт өгдөг. Хүн илүү цагаар ажиллах боломжит хугацаа гэж бий шүү дээ. Гэтэл тийм биш, заримдаа хоёр дахин нугалж ажиллах тохиолдол байдаг гэж хариулсан. Илүү цагаар ажиллууллаа гэхэд хүний биеийн нөхцөл байдлаас давсан зүйлийг шаардмааргүй байна.

Ажиллах боломжтой хугацааг нь зааж өгөөд, хууль. стандарт, дүрмээрээ баймаар байна. Хоёрдугаарт, илүү цагийн мөнгөө тооцуулж авмаар байна. Төсөвт суутгагдахгүй, цалингийн зардал байхгүй гэдэг шалтгааны улмаас илүү цагийн мөнгийг тэр бүр өгдөггүй юм билээ.

-Эмч, багш нарт дарамт шахалт бас их тулгардаг байх аа?

-Ялгаварлан гадуурхах, буланд шахах үзэгдэл байдаг гэдгийг боловсролын салбарынхан их хэлсэн. Түүнийгээ юутай холбож байна гэхээр манай удирдлага маш тогтворгүй. Засаг дарга томилж эхэлснээс хойш шалгуур хангасан хангаагүй нь тодорхойгүй, хамт олондоо хүлээн зөвшөөрөгдөж, манлайлж чадах эсэх нь хамааралгүйгээр шууд удирдлагыг томилдог болсон. Энэ нь маш төвөгтэй байна. Жилд давтан давтан солигдоод байна, эсвэл хүн солигдохоор багаа бүрдүүлнэ гээд менежерээ сольдог. Дараа нь бид хэвийн үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн явуулахад тун төвөгтэй байна гэдэг зүйлүүдийг ярьсан.

Боловсролын салбарыг улс төрөөс хамааралгүй чаддаг нь удирдаж, үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулдаг баймаар байна гэдэг зүйлийг ярьж байна л даа. Боловсролын ерөнхий газрын тоог үзэхэд энэ тоо маш өндөр байгаа юм. Нийт сургалтын үйл ажиллагаа явуулдаг 1,700 орчим сургалтын байгууллага байхад, 769 нь сүүлийн хоёр жилийн дотор захирал нь солигдсон гэдэг тоо баримт бий. Ер нь л улс төрөөс их хамааралтай тогтворгүй юм байна.

-Эрүүл мэндийн салбарт иймэрхүү зүйл ажиглагдав уу?

-Энэ салбарынхан үйлчлүүлэгчийн зүгээс маш их дарамт шахалтад өртдөг. Энэхүү байдал нь коронавируст цар тахлын үеэс илүү илэрсэн. Маш их стресстэй хүмүүс орж ирдэг. Ирэхээрээ дотроо хуримтлагдсан асуудлаа эмч, эмнэлгийн ажилтанд гаргадаг болсон. Зүгээр үг хэлэхээр доромжилдог. Заримдаа бие махбодод нь халдах үзэгдэл гардаг. Ийм байдал эрс ихэссэн гэдэг. Нийслэлийн эрүүл мэндийн газартай хамт судалгаа хийхэд зөвхөн нийслэлд гурван эмч, эмнэлгийн ажилтан тутмын хоёр нь ямар нэгэн байдлаар дайралтад өртдөг гэж гарсан.

Доромжлох, янз бүрээр хэлэх, хаалга үүдийг нь савах, юм авч шидэх, зодох цохих гэх мэтээр байнгын халдлагад өртдөг байна. Энэ тухайгаа яамандаа хандаж мэдэгдсэн боловч та нар наад асуудлаа өөрсдөө шийд, дотроо учраа ол гэдэг байдлаар хандаад, хаяад байгаа юм байна. Үүнийг нь бид буруу гэж үзэж байгаа.

Тэр хүн ажлаа хийж яваагийнхаа төлөө халдлага заналхийлэлд өртөх ёсгүй. Хэрвээ тийм байдалд орсон бол түүний хариу арга хэмжээ авах ёстой. Юун түрүүнд зааварчилгаа, зөвлөмж гаргаад ажиллах хэрэгтэй байна. Ингэж ажиллалаа гээд бодитой үр дүнд хүрснийг мэдэх боломжгүй. Тиймээс ямар нэгэн байдлаар дуудлагаар явсан эмчийг хамгаалах жолооч эсвэл боломжтой бол өөр мэргэжлийн хүн дайчилж болох эсэх, болох бол ямар мэргэжлийн хүн байх, эмч эмнэлгийн ажилтныг бие махбодын заналхийллээс хамгаалах арга хэмжээ авч болох уу, тийм зохион байгуулалт хийж болох уу гэдгийг харах ёстой юм билээ.

Хоёрдугаарт, иргэд эмч хүлээлгэдэг, үздэггүй, уддаг гэх мэт гомдол гаргадаг. Хэрвээ тэгдэг бол эмнэлгийн байгууллагын ёс зүйн зөвлөлд хандаж сур гэдгийг иргэддээ ойлгуулмаар байна. Тэр хүнийг ажлаа хийхэд нь саад болж бие махбодод нь халдаж байхаар энэ эмч ингэж зүй бус үйлдэл гаргалаа гэх тэр бүх мэдээллээ эмнэлгийн ёс зүйн хороонд өгдөг болмоор байгаа юм.

Энэ мэтээр эмч, эмнэлгийн ажилчны хэвийн ажил үүргээ явуулах нөхцөлийг хангамаар байна. Яагаад ийм арга хэмжээ авах нөхцөл байдал үүсээд байна гэхээр цалин бага, дарамт шахалт их, үйлчлүүлэгчээс ч тэр. ажлынхнаас ч тэр.

Ажлынхнаас гэдэгт салбар нэгжийн дарга ялгаварлан гадуурхдаг. урамшуулал илүү цаг боддоггүй. Илүү ачаалал өгдөг, ачааллыг тэгш бус хуваарилдаг. Үүнээс нь болоод энэ салбарынхны ажлаас халшрах байдал ихэссэн.

-Цалин бага, ачаалал дарамт шахалт ихтэй гэхээр яалт ч үгүй ажлаас гарах тохиолдол их байх даа?

-Нэгэнт цалин хөлсөөр тогтоож чадахгүй байгаа ажиллах хүчийг дарамт шахалт үүсгэхээр бүр тогтворгүй болох нь ойлгомжтой. Үүн дээр нэг тоо бий. 2021 онд өөрийнхөө хүсэлтээр 195 хүн ажлаасаа гарч байсан бол энэ тоо жилийн дотор буюу 2022 онд 13,047 болчихсон. Даруй 10 мянга гаруйгаар өссөн. Энэ юуг хэлээд байна гэхээр цалин хөлс өрсөлдөхүйц байж чадахгүй байна. Хувийн хэвшил рүү оръё, эсвэл гадаад явъя гэдэг болсон.

Нэг жилийн дотор өөрийн хүсэлтээр ажлаас гарч байгаа энэ тоо ингэж өсөж байгаа юм чинь бид ажиллах хүчээ гадагшаа шууд юүлж байгаа хэрэг. Өмнө нь гадагшаа хүмүүс явлаа л гэдэг байсан болохоос яг хэдэн хүн явж байгаа судалгаа байгаагүй. Гэтэл нэгхэн жилийн дотор зөвхөн төрийн үйлчилгээний албанаас энэ тоо гарч ирсэн. Үүний хамгийн гол шалтгаан нь цалин хөлс. Хоёрдугаарт, ажлын байрны дарамт шахалт. ачаалал гэдэг зүйлийг л ярьж байна.

-Мөн энэ шалтгаанаас гадна үүрэгт ажлаасаа өөр ажил хийх тохиолдол байдаг гэж сонссон юм байна. Энэ талаар судалгаанд оролцогчид дурдсан уу?

-Төрийн үйлчилгээний салбарын слесарь, мужаан, үйлчлэгч, цахилгаанчин гэх мэт ажил хийдэг хүмүүсийн яриад байгаа зүйл нь өөрийнх нь ажлын байранд заагдаагүй ажлуудыг хийдэг гэдгийг хамгийн их дурдсан байна лээ.

Жишээлбэл, ажлын байрандаа засвар хийх, нүүх тохиолдолд өөрт оногдоогүй ажил хийхийг тулган шаарддаг. Орой үдэш ажиллахыг шаарддаг. Өөрөө мужаан биш боловч өөр хүн байхгүй юм чинь чи хийчих гэх мэтээр ханддаг. Би мэргэжлийн хүн биш чадахгүй гэхээр дараа дараагийнх нь хөдөлмөрлөх нөхцөлөөр барьцаалдаг юм байна. Ярилцлагын явцад нэг хүн ярьсан байна лээ.

Сургуулийн дээвэр засварлах ажил хийгдэхэд тухайн хүнийг хий гэхэд нь чадахгүй гэтэл хийхгүй бол болохгүй. Хэрэв чи хийхгүй бол ажлаас хална гэсэн юм билээ. Түүнийг нь хийж байгаад гэмтсэн тохиолдлыг дурдсан байсан.

-Та түрүүн таван салбарт судалгаа хийсэн гэж байсан. Соёл, спортынхны хувьд онцлог юу байв?

-Нэгдүгээрт, нөгөө л цалин хөлс бага. Хөдөлмөрийн нөхцөл тодорхойгүй. Жишээ нь, өнгөрсөн гуравдугаар сард Хөвсгөлд “Мөсний баяр” болсон. Түүн дээр бүжигчид очоод нимгэн тэрлэгтэй бүжиглэсэн гэж байгаа. Түүнийг нь Соёлын яаманд бид хэлсэн л дээ. Зугаа цэнгэл шоу үзүүлбэр үзүүллээ ч гэсэн хүнийхээ аюулгүй байдлыг нэгд тавих ёстой. Та нар хасах хэмд нимгэн тэрлэгтэй бүжиглүүлээд, түүнээс нь болоод тэр хүн өвдвөл яах юм бэ. Өвдвөл өөрөө эмчлэх юм уу, ажлын байрандаа өвдсөн гэж үзэх үү яах юм бэ. Стандарт гэж байна уу, түүнийгээ баримталмаар байгаа юм.

-Эдгээр ажлын байрандаа бэртэж гэмтсэн, өвдсөн хүмүүс ямар нэгэн байдлаар гомдол гаргадаг уу?

-Гэтэл эдгээр хүмүүс ерөөсөө гомдол гаргадаггүй юм байна. Байх л ёстой юм шиг л ханддаг. Түүнийг нь аль ч байгууллагад ойлгуулмаар байгаа юм. Мэдээж ажлын онцлог байна л даа. Шөнө орой ажилладаг, амралтын өдөр ажилладаг. Томилолтоор их явдаг гэх мэт аль ч ажилд онцлог гэж байгаа. Түүнийгээ ойлгоод хийж байгаа хүмүүс бий боловч наад захын стандартыг хангах ёстой.

Өөрсдөөсөө шалтгаалсан болох хэмжээний стандартыг тогтоох ёстой. Түүнийгээ дотоод журамдаа заах гэх мэт зохион байгуулалтаа хийх ёстой. ХЭҮК-т ирж байгаа гомдлуудыг харахад багш нараас гомдол их ирдэг. Төрийн үйлчилгээний салбараас хамгийн түгээмэл нь туслах багшийн цалингийн асуудлыг яагаад адилхан тооцохгүй байна.

Ангилал зэрэглэлийн асуудал өөр байна. Ачаалал их гэх мэтээр асуудлууд ирдэг. Эмч нар төдийлөн гомдол гаргадаггүй юм билээ. Түүнийгээ юу гэж тайлбарлаж байна гэхээр гомдол гаргах сэтгэлгээ хандлагагүй хүмүүс гэдэг юм байна. Тангараг өргөдөг. Ер нь хүлцэн тэвчих сэтгэхүйг суулгачихсан байдаг юм байна.

Гэтэл өнөөдөр тулгамдаад байгаа асуудал нь хамгаалахаас өөр аргагүй түвшинд хүрчихсэн. Ажлаа хийж байгаагийнхаа төлөө яагаад аюулгүй байдалдаа заналхийлүүлээд байж байх ёстой юм. Түүнд үнэхээр арга хэмжээ авах ёстой.

-Төрийн албаныханд нийгмийн баталгааны асуудал хэр боломжтой байдаг вэ?

-Олон арга хэмжээ байж болно л доо. Гэхдээ төрийн үйлчилгээний салбарын судалгаанаас харахаар сургалтын үйл ажиллагаа явуулах, эрүүл мэндийн үзлэгт оруулах л гэж ойлгодог юм байна лээ. Үүнийг л нийгмийн баталгааны хөтөлбөртөө хэрэгжүүлдэг гэж ойлгодог.

Гэтэл энэ салбарын хамгийн том хэрэгцээ орон сууцны нөхцөл байдаг .Тэгтэл тэр нь хамгийн муу. Хүртээмжгүй. тодорхой хөтөлбөр байхгүй. хөтөлбөр байсан ч санхүүжилтээс болж хэрэгждэггүй. Би тэдэн жил тогтвортой ажиллачихвал ингэнэ, тэгнэ гэсэн ирээдүйн дүр зураг бүрхэг. Сая харин “Хөдөөгийн сэргэлт” хөтөлбөрийн хүрээнд тиймэрхүү зүйлүүдийг нь шийдэж өгөх боломж нь бүрдэж байгаа тухай мэдээлж байсан.

-Энэ бүх асуудлуудыг судлаад тулгамдаж буй зүйлүүдээ тодорхой болгочихоор шийдлүүдээ тогтож чадсан уу. Яаж шийдэх боломж байна гэж харж байна вэ?

-Эхний ээлжид төрийн үйлчилгээ төдийгүй төрийн албаны хүний нөөцөө яаж бүрдүүлэх вэ гэдэг бодлогоо шинээр тодорхойлох шаардлага үүсжээ.

Одоогийн бодлого явахгүй байна шүү дээ. Өмнөх суурин дээрээ л бид явж байгаа болохоос энэ маягаараа дахиад таван жил явахад төрийн үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжилнэ гэдэгт итгэлтэй байж чадахгүй болчихлоо. Тиймээс шинээр тодорхойл.

Төрийн албаа тогтвортой авч явахын тулд Төрийн албаны тухай хууль баталсан. 2017 онд батлаад, 2019 оноос хэрэгжиж эхэлсэн. Түүнийг батлахын өмнө маш их судалгаа хийсэн. Төрийн албанд улс төр нөлөөтэй байдаг юм байна. Хараат бус мэргэшсэн байж чадахгүй байна гэх мэтээр судлаад, түүнийхээ үр дүнд хууль баталтал сүүлийн дөрвөн жил энэ хуульд 17 удаа нэмэлт өөрчлөлт оруулсан байгаа юм. Тэгэхээр энэ харилцаа тогтвортой байж чадахгүй байна.

Эрүүл мэндийн салбарт эмч ажилчдын аюулгүй байдлыг хангах. Нэгдүгээрт, ЭМЯ нэн тэргүүнд заавар гаргаад боломжит арга хэмжээг авчих. Тэгээд дараа нь хуульд оруулах гэх мэтээр арга хэмжээг нэн даруй авах шаардлагатай байна. Мөн цалин хөлсний тооцооллыг үндэслэлтэй хийх, амьжиргааны түвшинд нөлөөлөхүйц байдлаар нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байна. Тэр нь яах вэ гэхээр олон улсын жишигт хийж байгаа ажлын байрны тодорхойлолт нь ажлын байрны шинжилгээ гэж хийдэг юм байна л даа. Хэн ямар ажил хийдэг вэ. Хэдэн цаг ажилладаг вэ. Ямар ачаалал авдаг вэ гэдгийг шинжлээд, түүнд нь тохирсон цалин хөлсийг тооцоолдог.

Манайд хуульд заасан үүргийн дагуу тэгж тооцоолж өгдөг гэж байгаа. Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын яам, Төрийн албаны зөвлөлд энэ үүрэг ногдож байгаа юм л даа. Тэр тооцооллыг нь Засгийн газраас, УИХ-аас баталдаг. Гэхдээ энэ цалин хөлсний тооцоолол, нэгдмэл байдал нь алдагдчихжээ. Яагаад алдагдсан гэхээр төрийн алба хаагчаас асуухаар нэг номерт хэлж байгаа зүйл нь ялгамжтай хандаж байна гэдэг.

Яаж гэтэл орон нутгийн нэмэгдлийг өгөхөөр болсон. Түүнийг Засаг даргын Тамгын газрын харьяа төрийн захиргааны албан хаагчдад өгөхөөр болсон. Тэгээд нэг аймагт нь 80 хувиар тогтоосон. Гэтэл нөгөө аймаг нь 20 хувь. Яагаад гэвэл аймаг аймгийн төсвийн бололцоо өөр. Тэр нь төрийн захиргааны албан хаагч гэчихсэн учраас төрийн үйлчилгээний алба хаагчид дээр энэ нэмэгдэл нь очихгүй.

Зарим нь боломж гаргаад өөрсдийн иргэдийн хурлаар шийдээд өгчхөж байна. Ингэхээр иргэдэд юу үүсэж байна гэхээр яагаад сумын Засаг даргын тамгын газрын галч улсын бүртгэгч надаас илүү цалин авдаг юм гэдэг асуудал үүссэн.

Босоо удирдлагатай юу, хэвтээ удирдлагатай юу гэдэг ялгаа болчихсон. Хоёрдугаарт, орон нутгийн иргэдэд хамаарагддаг уу, үгүй юу гэдэг ялгаа гарчхаж байгаа юм. Мөн хэвтээ түвшиндээ адилхан яаманд ажиллаж байж. адилхан агентлагт ажиллаж байж харилцан адилгүй байна. зарим салбарт илүү тооцож байна гэсэн асуудлыг бас ярьдаг. Энэ мэтээр цалин хөлсний зөрүү салбараас хамааралтай, орон нутагт ажилладаг эсэхээс хамааралтай харилцан ялгамжтай байдал маш их үүсдэг.

Иргэн Д.Монголхүүгийн давж заалдах шатны шүүх хурал өчигдөр болов. Өглөө 09:00 цагт эхлэх ёстой байсан шүүх хурал түүний өөрийн биеэр оролцох хүсэлтийг харгалзан үзэж, 461 дүгээр ангиас шүүхийн байранд авчиртал түр хойшилсон юм. Улмаар үдээс хойш шүүх хурал үргэлжлэн хуралдаж, иргэн Д.Монголхүүг суллах шийдвэрийг гаргалаа. Иргэн Д.Монголхүүтэй холбогдон сэтгэгдлийг нь сонслоо.

-Шүүхийн шийдвэрийн талаарх байр сууриа эхлээд илэрхийлээч?

-Намайг хоёр үндэслэлээр буруутган хөдөлгөөн хязгаарлах ялыг биеэр эдлүүлэх ялаар сольсон. Тэрхүү хоёр үндэслэлийнх нь нэг нь Гэмтлийн эмнэлэг рүү очоогүй, явах замаа зөрчсөн гэдэг нь үндэслэлгүй, тогтоогдохгүй байна гэж үзсэн. Нөгөөх нь цахим гаваа унтраасан гэдэг нь тогтоогдсон. Хуулиараа эхний гурван сардаа хоёроос дээш зөрчил гаргасан нь тогтоогдвол хорих ялаар солино гэдэг юм билээ. Түүнийх нь нэг нь үндэслэлгүй байсан тул хорих ялыг буцаагаад хөдөлгөөн хязгаарлах ялаар сольсон шийдвэр сая гарлаа.

-Одоо танд дүүргээсээ гарахгүй хөдөлгөөний хязгаартай байх хэдэн сарын хугацаа үлдсэн бэ?

-Одоо таван сарын л хугацаа үлдсэн.

-Тэр хугацаанд нь дахиад зөрчил гаргасан тохиолдолд яана гэнэ?

-Сануулах арга хэмжээ л авах байлгүй. Би түүнийг нэг их сонирхсон ч үгүй. Угаасаа дүүргээсээ гарахгүй юм чинь.

-Хориход байхад тань манай сонин танаас яриа авсан. Тэр ярилцлагаа уншсан уу. Түүний дараа хорихын нөхцөл байдал ямар нэгэн хэмжээгээр өөрчлөгдсөн үү?

-Хорихын нөхцөл байдал өөрчлөгдөөгүй. Ярилцлагыг уншсан. Маш том, сайхан ярилцлага болсон байна лээ. Өчигдөр (уржигдар) манай өмгөөлөгч Б.Баяраатай хийсэн ярилцлагыг чинь бас уншсан. Өмгөөлөгчтэй маань хийсэн ярилцлагатай сониныг хурааж авчихаад өгдөггүй. Тэгэхээр нь тэр алба хаагчид өөрт нь хорихын дотоод журмыг ярьж өгөөд, “Хэрвээ та нар наадхаа цензурдэж оруулна гэвэл наадах дээр чинь эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашигласан гэж үзнэ. Чамд гомдол гаргана шүү” гэж байж авч уншсан шүү дээ. Харин чи бид хоёрын ярилцлага хүмүүст миний нөхцөл байдлыг сайн хүргэсэн байна лээ. Надтай маш олон хүн ирж уулзсан. Ардчилсан намын дарга Лу.Гантөмөр, гавьяат жүжигчин Д.Сосорбарам ах гэх мэт. Юун түрүүнд намайг суллахад хүчин зүтгэл гаргасан танай сонины хамт олон болоод чамд маш их баярлаж байгаагаа илэрхийлье. Үнэхээр хүний эрхийн төлөө бичдэг өдөр тутмын сонинтой байгаадаа баярлаж байна. Мөн өмгөөлөгчдөдөө баярлалаа. Маш их баярлаад догдлоод байгаа учир жаахан тулгамдаад үг гарахгүй байна. Ойлгоорой (инээв).

-Та дүүрэгтээ байх хугацаандаа юу хийе гэж бодож байна. Цаашдын зорилго юу байна вэ?

-Үнэндээ хэлсээр байгаад ам чилж байна. Ардчилсан нийгмийн хуулийг тоталитор нийгмийн арга барил техник хэрэглэж, Монгол Улсыг дээвэргүй шорон болгож байгаа байдалтай үргэлжлүүлэн тэмцэх болно. Одоо бол би nonstop шүү дээ. Хаа хүрээд дуусах юм, тэр хүртэл нь явна.

-Танд авсан арга хэмжээг “No war”, “No double stan­dart” хөдөлгөөнийхөнд үргэлжлүүлээд байна шүү дээ?

-Ер нь хэрэг тохоод явуулдаг жишээ сая надаар харагдлаа шүү дээ. Тийм эрсдэл байгаа. Эд нар ямар ч зөрчил гаргаагүй байсан ч зөрчил зохиож байгаад, хорьж чадна. Түүнийх нь баталгаа нь би боллоо шүү дээ. Шүүх дээр нотлох баримтыг хуурамчаар бүрдүүлж өгөөд, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр гэмтэлд очоогүй, өөр газраар дэмий тэнэсэн гэх мэтээр мэдээлэл өгч байгаад намайг хорьсон. Тийм үйл ажиллагаа дахиад явагдахгүй гэх баталгаа алга. Тийм боломж тэдэнд бүрэн байна.

-Танд өөр нэмж хэлэх зүйл байна уу?

-Сэтгэл санаа догдолчихсон байгаа болохоор өөр үг гарахгүй нь ээ. Ямар ч байсан та бүхэндээ, танай хамт олонд, намайг зорьж ирж уулзсан хүмүүс, ард нь сэтгэлээ дэвсээд сууж байсан бүх хүмүүст баярлалаа. Хүний эрхийн төлөөх үйл ажиллагаа, үг үзэл бодлоо илэрхийлэх, түүнд саад хийсэн бүхний эсрэг тэмцэх үйлсээ зогсоохгүй үргэлжлүүлэх болно.

Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөгөө эдэлсэний төлөө ял шийтгүүлж шоронд хоригдоод байгаа иргэн Д.Монголхүүгийн өмгөөлөгч Б.Баяраатай ярилцлаа.

-Юуны өмнө иргэн Д.Монголхүүд зорчих эрх хязгаарлах эрүүгийн ял шийтгэсэн хэргийн талаар тодруулмаар байна?

-Иргэн Д.Монголхүүг Монгол Улсын жирийн иргэний хувиар үзэл бодлоо илэрхийлэх үндсэн эрх чөлөөгөө эдэлсэний хариуд цагдаагийн байгууллагаас хүч хэрэглэн баривчилсан. Д.Монголхүүгийн хувийн өмч, жагсаал цуглаанд ашиглах гэж байсан хүүхдийн хувцсыг цагдаагийн байгууллагаас хурааж, хувийн өмчид халдаж, хууль бус шаардлага тавьж, улмаар биед нь хүч хэрэглэн халдаж, эрүүл мэндэд нь хохирол учруулан баривчилсан. Гэтэл Д.Монголхүүг хохироосон цагдаа нарын талаарх гомдлыг огт хэрэгсэхгүй атлаа хариуцлага хүлээх үндэслэлтэй хууль сахиулагчид нь эсрэгээр хохирогчийн дүр эсгэж улмаар шүүхээс Д.Монголхүүг хууль сахиулагчийг эсэргүүцсэн гэж үндэслэлгүй ял шийтгэн, нэг жилийн хугацаатай зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэсэн. Энэ үйл явдлыг бид бүгдээрээ харсан, ямартай ч Д.Монголхүү нь цагдаа нарын хууль бус шаардлагыг биелүүлэхээс татгалзсан нь зөв үйлдэл юм, харин цагдаа нарыг илт эсэргүүцэж идэвхитэй довтолсон үйлдэл гаргаагүй. Цагдаа нарт ч гэмтлийн зэрэг тогтоогдоогүй.

-Үүний дараа цагдаагийн албаны нэр хүнд иргэдийн дунд их унасан санагдаж байна?

-Тийм, Монголын зургаан цагдаа Д.Монголхүү гэх ганц хүнд зодуулсан хэмээн хүн үнэмшимгүй хэрэг зохиогдож улмаар хохирсон гэх цагдаа нар нь нэрэлхээд шүүх хуралдаа ирээгүй

Цагдаагийн албаны нэр хүндээр шал арчсан үйл явдал болсон, үнэндээ бол Д.Монголхүүд зодуулсан үйл явдал болоогүй, хүч хэрэглээд албадаад аваад явсан байдаг.

-Ингэхэд шүүхээс нэг жилийн хугацаатай зорчих эрх хязгаарлах ялд Д.Монголхүү яаж хандаж байв?

-Хэдийгээр шүүхийн шийдвэрийг үндэслэлгүй гэж үздэг ч нэгэнт хүчин төгөлдөр шийдвэрийг биелүүлэхээс өөр сонголтгүй. Д.Монголхүү өөрөө дабль стандартыг эсэргүүцдэг тул хууль адилхан үйлчлэх ёстой гэж шүүхийн шийдвэрийг хүндэтгэн зохих ёсоор хэрэгжүүлж байсан.

-Ямар үндэслэлээр зорчих эрх хязгаарлах ялыг хорих ялаар сольсон бэ?

-Д.Монголхүү нь зорчих эрхээ хязгаарлуулсан хугацаандаа аливаа зөрчил гаргаж байгаагүй. Түүний хувьд 2020 онд гэмтлийн улмаас Гэмтэл согог судлалын үндэсний төв эмнэлэгт мэс засалд орж, удаан хугацаанд эмчилгээ хийлгэж эдгэсэн байсан хэдий ч цагдаа нарын хүч хэрэглэсэн баривчилгааны үеэр хуучин гэмтэл нь сэдэрсэн.

Ингээд прокурорын зөвшөөрлөөр гэмтлийн эмнэлэгт үзүүлээд буцахдаа зам товчлон зорчсоныг зориуд буруутган буруу гудамжаар зорчсон зөрчил гаргасан гэж үзсэн. Ер нь эмнэлгийн үйлчилгээ авахад анхнаасаа нарийвчилсан маршрут тогтоох үндэслэл шаардлага байхгүй. Жишээ нь, яаралтай түргэн тусламжийн үйлчилгээ авбал прокурорын маршрутаар түргэний тэргийг зорчих ёстой гэж тулгаж болохгүйтэй адилхан. Д.Монголхүү нь прокурорын зөвшөөрөлд заасан хугацаанд зөвхөн гэмтлийн эмнэлэг болон гэр гэсэн хоёр үндсэн чиглэлд л зорчсон.

орчих маршрутыг нарийвчлан тогтоох үндэслэл нь хохирогч гэрчийг дарамтлах, дахин гэмт хэрэг үйлдэх, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилготой арга хэмжээ юм. Эрүүл мэндийн шалтгаанаар буюу өвдсөн зовсоныг далимдуулан маршрут зөрчсөн гэж үзэх нь хуулийн үндэслэлгүй төдийгүй хүн ёсны хувьд ч байж боломгүй бусармаг явдал юм.

-Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагаас Д.Монголхүүг гэмтлийн эмнэлэгт очоогүй гэсэн мэдээллийг олон нийтэд өгсөн санагдаж байна…

-Энэ бол цэвэр гүтгэлэг гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдье. Энэ гүтгэлгийн шинжтэй мэдээллийг залруулахыг даалгах, худал мэдээлэл болохыг тогтоолгох, мөн хариуцлагагүй мэдэгдэл гаргасан албан тушаалтнуудад хуулийн хариуцлага тооцуулах шаардлагыг удахгүй шүүхэд гаргах болно. Зөвхөн Д.Монголхүүгийн талаар худал мэдээлэл цацаад зогсохгүй шийдвэр гүйцэтгэгчид Гэмтлийн эмнэлэг ороогүй гэх хуурамч нотлох баримтыг шүүхэд гаргаж өгсөн нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх хэмжээний ноцтой үйлдэл юм. Д.Монголхүү нь Гэмтлийн эмнэлэг рүү хамт явсан гэрчтэй, мөн түүнтэй уулзсан Гэмтлийн их эмчийн албан ёсны тодорхойлолтыг шүүхэд гаргаж өгсөн. Гэтэл шүүхээс зөвхөн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын хуурамч баримтыг үнэлж, хэт нэг талыг баримтлан Д.Монголхүүгийн ялыг сольсонд гомдолтой байгаа. Сансрын хиймэл дагуулын систем GPS-ийн технологиор хянаж байдаг цахим гавны маршрутаас зөвхөн Гэмтлийн эмнэлэгт очсон хэсэг нь алга болсон гэх хүн үнэмшимгүй тайлбарыг жишим ч үгүй шүүхэд гаргасан.

-Д.Монголхүүгийн цахим гавны цэнэг дууссан нь бас нэгэн зөрчил болсон тул хорих ялаар сольсон гэж шүүхийн мэдээнд дурдсан байсан?

-Иргэн Д.Монголхүүгийн цахим гавны цэнэг дууссан хэдхэн цагийн хугацааг ноцтой зөрчил гаргасан гэх шалтгаанаар зорчих эрхийг хорих ялаар сольсон нь үндэслэлгүй юм. Учир нь цахим гав бол зөвхөн зорчих эрх хязгаарлах ялыг техникийн тусламжтай хянах хэрэгсэл болохоос цахим гавны цэнэг дуусах гэдэг зөрчил байхгүй. Цэнэг дуусах нь хүний хүчин зүйлээс шалтгаалахгүй. Иргэн Д.Монголхүүгийн цахим гавны цэнэг дууссан байх хугацаанд Баянзүрх дүүргээс гарахгүй байхыг даалгасан үндсэн зорчих эрх хязгаарлах ялыг зохих ёсоор хэрэгжүүлж байсан тул ямар ч зөрчил яригдахгүй.

Цахилгаан төхөөрөмжийн хувьд цэнэг хураах боломж маш муу буюу дээд тал нь зургаан цаг тутамд дуусдаг байсан. Иймд техникийн шаардлага стандарт хангахгүй цахим гавнаас шалтгаалан эрүүгийн хамгийн хүнд ял болох хорих ял оногдуулах нь илэрхий үндэслэлгүй юм. Бүтэн 24 цаг цэнэгээ барьдаг гар утасны цэнэг дуусч унтрах нь амьдралд хэвийн үзэгдэл шүү дээ. Цаг тутам цахим гавны цэнэг дуусч байна уу гээд нүд цавчихгүй ажиглаад суух боломжгүй, амьдрал баян тул ажил амьдралтай хэний ч хувьд санамсаргүй цэнэг дуусахыг анзаарахгүй өнгөрөөж болно. Хамгийн гол нь шүүхээс ногдуулсан зорчих эрх хязгаарлах ялыг зохих ёсоор Баянзүрх дүүргээс гарахгүй хэрэгжүүлж байсан нь нотлогддог, дүүрэгтээ байх хугацаанд цахим гавны цэнэг хэд дуусч, хэд цэнэглэх нь ердийн үйл явдал тул үүнээс болж хүнийг буруутгаж болохгүй.

-Таны ярианаас үзэхэд Д.Монголхүүгээс шалтгаалах нөхцөл байдал үүсээгүй юм байна гэж ойлголоо?

-Яг тийм. Иргэн Д.Монголхүүгийн тухайд зорчих эрх хязгаарлах ялыг биелүүлэхээс санаатайгаар зайлсхийх, ял эдлүүлэх ажиллагаанд зориуд саад учруулах үйлдлийг нэг ч удаа гаргаж байгаагүй болохыг цохон тэмдэглэмээр байна. Харамсалтай нь шүүхээс түүний энэ хувийн байдлыг огт харгалзан үзсэнгүй. Ганцхан удаа прокурорын урьдчилсан зөвшөөрлөөр дүүргээсээ гарч эмнэлэг ороход нь хүртэл зөрчилд холбогдуулах нь хүний ёсонд нийцэхгүй. Өвдсөн зовсон, эмнэлэг орох хэрэгцээ шаардлагыг нь далимдуулан хаана хэзээ хазгай гишгэх вэ гээд ул шагайж хөөцөлдөх хуулийн байгууллагын ажилтнуудад хүний эрхийн мэдрэмж огт алга. Цахим гавны тухайд ч эвдэж гэмтээх, оролдох үйлдэл огт гаргаагүй төдийгүй цэнэглээд зөрчлийг нь газар дээр нь арилгаад ойлголцоод л явсан байдаг.

-Д.Монголхүүгийн кэйс Монгол Улсыг улс төрийн хоригдолтой болгосон гэх шүүмжлэл олон нийтийн дунд өрнөж байна шүү дээ?

-Олон улсад үзэл бодол, итгэл үнэмшлийнхээ төлөө хоригдсон хүнийг улс төрийн хоригдол гэж нэрлэдэг. Монгол Улсын иргэн үзэл бодлоо илэрхийлэх үндсэн эрх чөлөөгөө эдэлснийхээ төлөө шоронд хоригдсон нь Монгол Улс албан ёсоор улс төрийн хоригдолтой болсоныг илтгэж байна. Учир нь өөр нэмж тохсон хэрэг алга. Энэ бол зөвхөн Д.Монголхүүгийн асуудал биш. Монгол Улсын иргэний үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө албан ёсоор шоронд хоригдоод байна шүү дээ. ОХУ-ын иргэн А.Навальныйг шоронд хорьсонтой ижил үйл явц Монгол Улсад өрнөж байна. Иргэн Д.Монголхүүгийн гэр бүлийн зүгээс энэ бүх мэдээллийг олон улсын хүний эрхийн байгууллага, ардчилсан бүх улсын элчин, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад хүргүүлэхээр ажиллаж байна. Цаашдаа ийм хууль бус, бусармаг хэлмэгдүүлэлтийг хавтгайруулахгүйн тул олон улсад хүний эрхийн шүгэл үлээх цаг нэгэнт болсон байна.

-Иргэн Д.Монголхүү нь зайлшгүй шоронд хоригдох хэмжээний гэмт хэрэгтэн биш баймаар юм?

-Тийм ээ, Д.Монголхүү бол нийгмээс зайлшгүй тусгаарлах шаардлагатай хүнд гэмт хэрэг үйлдсэн, нийгэмд аюултай этгээд огт биш гэдгийг та бид бүгдээрээ мэдэж байгаа. Зайлшгүй засан хүмүүжүүлэх шаардлагатай этгээд ч биш юм. Олон нийтийн эрх ашгийн төлөө дабль стандартыг эсэргүүцсэн, мөн Монгол Улсын ардчиллын нүүр царай болж дайныг эсэргүүцсэн эгэл жирийн иргэн, дөрвөн хүүхдийн эцэг хүн өнөөдөр шоронд хоригдож байгаа нь ардчилсан Монгол Улсын хувьд эмгэнэл юм даа.

Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр” өчигдөр болж өнгөрлөө. Энэ өдөр “Хэвлэлийн эрх чөлөөний форум 2023” болсон юм. Форумаар салбарынхан чуулж, тулгамдаж буй асуудал, гарц шийдлийн талаар ярилцлаа. Энэ үеэр Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн МСНЭ-ийн Ёс зүй, хууль эрх зүй хариуцсан дэд ерөнхийлөгч З.Боргилмаагаас Монгол дахь хэвлэлийн эрх чөлөөний талаар тодрууллаа.

-Эдийн засгийн эрх чөлөө байхгүй бол хэвлэлийн эрх чөлөө байхгүй гэдэг. Эдийн засгийн хараат бус байдлыг хэвлэлийн салбарынхан яаж бий болгох вэ?

-Сэтгүүл зүй ч бай, ер нь ямарваа үйл ажиллагаа явуулахад зардал гарах нь зайлшгүй. Бид жижигхэн зах зээлтэй. Үүнээсээ хэт давсан хэвлэл мэдээллийн байгууллагатай. Гэхдээ энэ нь олон ургальч үзлийг илрүүлж байдаг сайн талтай. Эдийн засгийн хэрэгцээ шаардлагаа хангахгүйгээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд тогтмол ажиллах, сэтгүүл зүйн бүтээгдэхүүн бий болгох тухай ярих боломжгүй юм. Хэвлэл мэдээллийн Эдийн засгийн орчин таагүй байна.

Өнөөдөр ДНБ-ий 40 орчим хувьтай тэнцэх хэмжээнд улсын төсөв батлагдаж байна. Монголын нийт эдийн засагт төрийн оролцоо өндөр байна гэсэн үг. Ийм байхад хэвлэл мэдээлэл мөн л төрд, төрийн байгууллагад, улс төрд ханган нийлүүлэлт хийж байна. Энэ нь алсдаа хэвлэл мэдээлэл төрөөс хараат болох эрсдэлтэй гэсэн үг. Мөн төр өөрөө мэдээллийн эх сурвалж болох жишиг хавтгайрлаа. Нэг талаас харвал төр нээлттэй болоод байгаа юм шиг боловч үнэндээ бол төр хүссэн мэдээллээ л өгдөг байдлаар цензур тогтоож байгаа хэлбэр.

-Ковид цар тахалаас үүдэлтэй Хэмнэлтийн хууль нэрээр хэвлэлийн орлогыг хумьсан. Ковидын хуулийн хугацаа дуусгавар болсон ч зарим шийдвэрүүд эргэж сэргэсэнгүй. Үүнийг сэргээхийн тулд ямар ажлууд хийх боломжтой вэ?

-Цар тахлын үеэс төр засгийн байгууллагууд хэмнэлт хийж эхлэхдээ хамгийн түрүүнд хэвлэл мэдээлэл, шуудан холбооны зардлаа танасан. Үеийн үед л ингэдэг. Өнөөдөр төрд нүүрлэсэн хулгайтай тэмцэх кампанит ажлын хүрээнд дахиад хэвлэлийн зардлаа таналаа. Төр мэдээллийн эх сурвалж болоод байгааг би хэдий шүүмжилж байгаа ч төр мэдээллээ ил байлгах үүрэгтэй. Мэдээллээ далд хийчихээд дараа нь өөрөө эх сурвалж болж гарч ирээд хүссэн мэдээллээ дуртай цагтаа, улс төрд нь хэрэгтэй цагтаа өгдөг байж таарахгүй. Харин иргэдийн Үндсэн хуулийн эрх болох мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхийг хангах, үүний тулд хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай хэм хэмжээний дотор, гэрээний хүрээнд ажиллах нь бол зүй ёсны зүйл. Гэтэл хэмнэлтийн хууль нэрийн дор тэр үйл ажиллагааг хаах, нууц далд санхүүжилтийн хэлбэрт шилжих нь бүр дордуулж байгаа хэрэг юм. Хэвлэл мэдээлэл өөрөө хүчтэй дуу хоолой. Бид чөлөөт хэвлэлийг боомилох эрсдэлтэй шийдвэр, асуудал бүрд байр сууриа илэрхийлж ирсэн. Тэмцэж ирсэн. Цаашид ч мөн тийм хэлбэрээр л ажиллана.

Мөн энэ үеэр Сэтгүүлзүйн доктор, профессор Ж.Батбаатараас цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Сүүлийн хоёр жилд манай улс хэвлэлийн эрх чөлөөний индексээр 43 байр ухарсан байна. Үүнийг ямар үзүүлэлтээр гаргадаг вэ?

-“Хил хязгааргүй сэтгүүлзүй” олон улсын байгууллагаас жил бүр хэвлэлийн эрх чөлөөний судалгааг гаргадаг. Маш олон нарийн үзүүлэлтээр дэлхийн 180 гаруй улсыг багтаагаад, тайлангаа гаргадаг юм. Үүнд маш олон шалгуур үзүүлэлтүүд байдаг. Маш нарийн маргах аргагүй судалгааны дүнг гаргадаг судалгааны байгууллага байгаа юм. Жил бүр манай индекс ухарсаар ирлээ.

-Манайд ухарч байгаагийн шалтгаан юу юм бол?

-Манай улсын ухарч буй шалтгаан нь хэвлэл мэдээллийн салбар улс төрийн нөлөө ихтэй. Өөрөөр хэлбэл, улстөрч, улс төрийн нам, бүлэглэлийн хөрөнгө санхүү хэвлэл мэдээлэлд орж, хараат бус байдалд нөлөөлж байна гэж үздэг. Мөн хууль эрх зүйн хувьд Зөрчлийн хуулийн 6.21 дэх заалтыг дурдсан байна лээ. Энэ нь сэтгүүлчид Зөрчлийн хуулиар юм бол хоёр сая төгрөгийн торгууль ногдуулаад байсан. Үүнийг эдийн засгийн цензур тавьж байна гэж үзсэн.

-Сүүлийн жилүүдэд хэвлэл мэдээллийн салбарт гарч буй дэвшилтэт зүйлүүд юу байна вэ?

-Тухайн хэвлэл нэг улс төрийн үзэл баримтлалтай байна. Сэтгүүлчид мэдээллийн бодит байдалд үзэл бодлоо тусгах, нөлөөлөх, гаднаас мэдээллийн бодит байдалд нөлөөлөх гэх мэт чинь хүн л байгаа учраас зарим талаар үгүйсгэхгүй. Үүнийг хиймэл оюун ухаан, робот мэдээлэл ашигласан үйл ажиллагаа нь бодит мэдээллийг зөв хүргэх магадлалтай гэж үзээд байгаа. Өөрөөр хэлбэл, хүний хүчин зүйлээс шалтгаалдаг, мэдээллийн бодит байдалд нөлөөлдөг нөлөөллийг робот буюу хиймэл оюун ухаан багасгаж болно гэж үздэг. Энэ нь өдөр тутмын, цаг үеийн, үйл явдлын мэдээллийг хиймэл оюун ухааны тусламжтайгаар хийж гүйцэтгэх бүрэн боломжтой. Үүний ач тус нь хоёр зүйлээр илрээд байгаа. Нэгдүгээрт, мэдээллийн бодит байдлыг хангах, хөндлөнгөөс нөлөөлөхийг багасгана. Тэр чинь хүн биш машин учраас ямар нэгэн нөлөөнд автахгүй. Хоёрдугаарт, асар олон сэтгүүлч өдөр тутмын, цаг үеийн, үйл явдлын мэдээллийг хийх гэж ажиллаж байна. Энэ ажлыг хиймэл оюун ухаан хөнгөвчлөх боломжтой. Тэгэхээр эрэн сурвалжилга, далд мэдээллийг ил болгох, эрэн сурвалжилсан мэдээллээ боловсруулах, хөгжүүлэх, анализ аналитик чиглэл рүүгээ ажиллах гэх мэт илүү их боломжийг сэтгүүлчид олгоно. Энэ утгаараа маш олон орон хэвлэл мэдээлэлд мэдээлэл бэлтгэх, нэвтрүүлэх ажлыг хиймэл оюун ухаанаар хийгээд нэлээд өндөр түвшинд гараад явчихсан.

Ингээд сэтгүүлчид форумаа хийж хуран чуулж, асуудлаа ярилцаж дуусаад Чингис хааны талбайд акц үүсгэсэн юм. Төв талбайн төв хэсэгт Монгол Улсын газрын зураг бүхий дүрс үүсгэн “Чөлөөт нийгэм-Чөлөөт хэвлэл” акцыг өрнүүлсэн юм. Энэ нь хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөгөө төр засагт хүргэх дуу хоолой байгаасай хэмээн сэтгүүлчид ярьж байлаа.

-ТАВДУГААР САРЫН 10-НААС ТАРИАЛАЛТ ЖИГДЭРНЭ-

Энэ жилийн хаврын тариалалтын талаар болон цаг агаарын хувьд ямархуу шинж төлөвтэй байхыг тодрууллаа. Эхлээд тариалангийн бүс нутгуудын хур тунадасны талаар Монгол Улсын гавьяат агрономич, ХААИС-ийн доктор, профессор Б.Дорж гуайгаас тодруулсан юм.

-Энэ жил бүс нутгуудын хувьд тариалалт хийхэд ямар байх вэ. Тавдугаар сарын хувьд олон жилийн дунджаас сэрүүхэн гээд байгаа. Хаврын тариалалт цагтаа эхэлж чадах болов уу?

-Энэ жил ер нь жаахан эвгүй л байна. Зүүн аймгийн нутаг Дорнод талын бүс рүү, Хэнтий, Сүхбаатар, Халхын гол зэрэг газруудад олон жилийн дунджаас бага тунадастай байгаа. Энэ бол нэлээд ноцтой асуудал. Төвийн бүсэд арай гайгүй. Олон жилийн дунджийн орчим, зарим газраараа жаахан илүү ч тунадас унах төлөвтэй гарсан. Ер нь газар тариалангийн суулгацын ажлыг тавдугаар сардаа багтаагаад дуусгах хэрэгтэй гэдэг. Гэтэл ингэж хүйтэрч байгаа нь тариалалтыг гаргахгүй бариад байх нь. Хүйтэн хөрсөнд унасан үр соёолдоггүй. Тэгэхээр энэ жил жаахан явдалтай байна л даа.

-Нутгийн хойд хэсгээр ямар байх бол?

-Булган, Хөвсгөл рүү тунадас гайгүй унах төлөвтэй. Булган аймгийн тариалалтын компаниуд гайгүй гэж төлөвлөөд байгаа боловч бас л хүйтний асуудал хэцүү байна л даа. Тэнд бүр илүү хүйтэн байх төлөвтэй.

-Баруун бүс рүү ямар байх вэ?

-Баруун бүсэд ноднин ч олигтой байгаагүй. Хамгийн их тариалалт нь 20 гаруй мянган га талбайтай Увсын Баруунтуруун юм. Тэнд угтвар ч хийгдэхгүй байгаа. Өөрөөр хэлбэл, одоо хөрсөнд байх чийгийг бид угтвар чийг гэдэг. Тэр нь үрийн соёололт хийгддэг ач холбогдолтой. Гэтэл тэр нь баруун бүсэд хүрэлцээ муутай. Ерөнхийдөө зургадугаар сарын тунадас Хөвсгөлдөө арай гайгүй. Баруунтуруунд олигтой юм байхгүй төлөвтэй. Энэ нь сэтгэл зовоосон асуудал болоод байна.

Агрономич Б.Дорж гуай ийнхүү урьдчилсан төлөвт сэтгэл зовж буйгаа илэрхийлсэн юм. Ингээд энэ жилийн тариалалтын ажил эхэлсэн эсэх, ямар нөхцөл байдалтай байгааг ХХААХҮЯ-ны Газар тариалангийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Д.Есөн-Эрдэнээс тодрууллаа.

-Энэ жилийн тариалалт хэзээ эхлэх вэ?

-Ерөнхийдөө ганц нэг газруудад тариалалт эхэлчихсэн. Яг жигдэрч эхлээгүй л байна. Эрт тариалдаг Хэнтий аймагт одоогоор эхлээд явж байгаа. Тавдугаар сарын аравд гаргаад ерөнхийдөө тариалалт жигдэрч эхэлнэ. Технологийн хугацаа нь тэр.

-Хичнээн га талбайд тариа буудай тарих уу. Төмс хүнсний ногоогоо яаж тариалах вэ?

-Энэ жил 390 мянга гаруй га-д үр тариа тарина. Төмс 20 мянга орчим га-д, хүнсний ногоо 12 мянган га-д тариална. Тэжээл 70 мянга орчим, тосны ургамал 60 мянга орчим га-д тариалахаар төлөвлөсөн.

-Тавдугаар сарын цаг агаарын байдалд тариаланчид их санаа зовж байх шиг байна. Хугацаандаа эхлэх боломжтой юу?

-Хугацаандаа тариалалтаа эхэлнэ. Цаг агаар олон жилийн дунджаас жаахан сэрүүхэн байх магадлалтай байгаа. Гэхдээ тавдугаар сараас гайгүй болох байх. Технологийн хугацаа нь арай болоогүй. Температур шөнөдөө 10 градус орчим хүрсэн тохиолдолд илүү эрчимжээд явдаг.

-Түлш шатахуунтай холбоотой асуудал бий юу. Хүрэлцээ хэр байгаа вэ?

-Мэргэжлийн байгууллагууд нь гайгүй л гэж үзээд байгаа. Шатахуун импортлогч компаниуд хангалттай байгаа гэсэн.

Хүнс хөдөө аж ахуйн яамнаас албан мэдээллийг ийнхүү авлаа. Тариаланчдын нөхцөл байдал ямар байгаа талаар Сэлэнгэ аймгийн Баянгол сумын нутаг дэвсгэр Баруунхараад тариалалт эрхэлдэг “Түмэнботь” компанийн захирал Х.Даваахүүтэй ярилцлаа.

-Танай нутгаар хаврын тариалалт ямархуу нөхцөл байдалтай байна вэ?

-Одоогоор эхлээгүй байна. Тавдугаар сарын 5-6-ны өдрүүдээс эхэлнэ дээ. Цаг агаар одоохондоо хувьсгануур, таатай биш, хөрсний температур 10 градус хүрэх яагаа ч үгүй байна. Өчигдөр (уржигдар) л жаахан нар гарлаа. Бусад үед сэрүүвтэрхэн л байна. Гэхдээ ажлаа 5-6-наас эхлүүлнэ ээ.

-Танай компани энэ жил хичнээн га-д тариалалт хийх вэ. Энэ жил сэрүүхэн байх төлөвтэйг цаг уурчид анхааруулж байна. Та бүхэн яаж төлөвлөж байна вэ?

-Зуны улиралдаа гайгүй болчихно байх аа. Тавдугаар сард л хувьсгануур сэрүүхэн байх шинжтэй. Тэгэхээр соёо жаахан оройтож л гарах байх гэж бодож байна.

-Техник технологийн хувьд ямар байгаа вэ. Түлш шатахууны олдоц хэр байна вэ?

-Хөдөө аж ахуйг дэмжих сангаас дэмжлэг өгдөг байснаа больсон. Хуучин жаахан юм өгдөг байсан юм. Энэ жил гэрээ хийх газар олдоогүй гээд өгөөгүй юм гэнэ лээ. Тийм учраас өөрсдөө шатахуунаа авч байгаа. Шатахууны бөөний үнэ 1 тн нь 3.180.000 төгрөг байна лээ. Хүн болгон л өөрсдийнхөө нөөц бололцооны хэмжээгээр шатахуунаа авч нөөцөлж байх шиг харагдана лээ. Түүнээс шатахуун дутсан, гацсан асуудал алга шиг байна. Тариаланчдад зориулж улсаас бага хүүтэй зээл өгч байгаа шүү дээ. Би Сангийн зээл аваагүй. Улсууд нэлээд зээл авч байх шиг байна. Баруунхараагаар миний таньдаг мэддэг хүмүүс ажил үйлдвэрлэлээ явуулах л юм ярьж байгаа болохоос тэр нь дутуу, энэ нь хүрэлцээгүй гэж ярих нь харьцангуй гайгүй л байна. Цаг уурын хувьд байгалийн үзэгдлийг яаж ч чадахгүй шүү дээ. Тавдугаар сардаа дулаарахгүй хүйтэн байгаад байвал үр тариа соёолохгүй гарц жаахан муу л болох байх даа. Яадаг шуу юм байгаа юм дээ.

-Тэгэхээр тавдугаар сард сэрүүхэн байвал намар ургац муу авна гэсэн үг үү?

-Ургацын хувьд таатай зүйл биш. Муу л юм болох байх. Тавдугаар сардаа дандаа хүйтэн байгаад байвал сайн зүйл ч болохгүй л дээ. Гэхдээ түүнийг урьдчилж хэлэх аргагүй. Дулаан өдрийн тоо нь сэрүүнээсээ олон байвал тэгээд болох л байх. Тэгэхгүй бол хөрсөнд 10 градусын дулаан буюу түүнээс дулаан байж л ургац соёолох нөхцөл бүрдэнэ шүү дээ. Дөрөвдүгээр сард ерөнхийдөө сэрүүхэн байлаа. Өдийд уг нь хөрс сайхан халчихсан байдаг. Цаашдаа гайгүй дулаарах байлгүй дээ.

-Өөр тулгамдсан асуудлууд байгаа юу?

-Одоохондоо харьцангуй гайгүй байна гэж би ойлгоод байгаа. Аймгийн Хөдөө аж ахуйн газрын дарга биш учраас бүгдийг нь сайн мэдэхгүй юм. Өөрийн хэмжээнд уулзаж, ярьж байгаа Номгон, Хушаатын таньдаг хүмүүс маань үндсэндээ 10-наас, 5-наас эхэлнэ л гэж ярьж байна лээ. Шатахуун түлшний хувьд хүрэлцээтэй байх шиг ажиглагдсан. Бага хүүтэй зээлийг овоо өгч байгаа учраас мөнгө нь байвал шатахуун нь байна гэсэн үг. Бусдаар дутуу зүйл алга.

-Цаг агаар л сайхан байвал тариаланчдад бусад зүйл асуудалгүй л байгаа юм байна. Тийм үү?

-Тариаланчдын хувьд мөнхийн хоёр л сэдэв байдаг. Нэгдүгээрт, хөрсний үржил шим жилээс жилд муудаж байгаа. Жил бүр бордоо хийх ёстой. Гэтэл 1 тн бордоо 2.8 сая төгрөг. 1 га-д доод тал нь 50-60 кг-ыг хийхгүй бол болдоггүй. Тэгэхээр 100 га-д ядахдаа 6 тн бордоо авна. 6 тн бордоо 18 сая орчим төгрөг болно. 100-хан га-д шүү дээ. Тиймээс нөгөө тариаланчид нь бордоогоо авч хүчирдэггүй. Түүнийгээ жил болгон хийх ёстой. Жил бүр хийдэг учраас их зовлонтой. Бид чинь төрийн газрыг эзэмшиж байгаа шүү дээ. Жил болгон бордоогоо хийж чадахгүй учраас хөрсний үржил шим жилээс жилд муудаж байгаа. Газар, шороо, хөрс төрийн өмч учраас төр үүнд их бага хэмжээгээр анхаарах ёстой. Жил болгон урамшуулал гэж өгч байхаар бордоо юм уу, эсвэл бордооны үнийг хөнгөлдөг юм уу нэг шийдтэй юм хиймээр байна. Тэгэхгүй бол намайг анх тариаланч болж байх 1970-аад оны сүүлчээр хөрсний шим тэжээлт өнгөн хэсэгт 28 см байсан. Одоо үндсэндээ 12 см буюу түүнээс бага болж байна. Агрономын хуулиар “Хөрснөөс чи юу авна тэр хэмжээгээр эргүүлж өг” гэдэг. Бид хөрснөөс авсан хэмжээгээрээ эргүүлж бордох ёстой. Гэтэл тэгж чадахгүй, хөрсний шим тэжээл улам л муудаж байна. Сүүлийн 30 жил хөрсөндөө бордоо олигтой хийсэнгүй. Буудайныхаа өөрийн өртөгтэй бараг тэнцэхүйц хэмжээний үнээр бордоо авдаг учраас тариаланчид бордоогоо авч чадахгүйд хүрсэн. Тариаланчид яаж байна гэхээр ургамалдаа ургах нөхцөлийг бүрдүүлдэг шингэн бордоо хийж байна. Тэр нь хямдхан. Тэр бол хөрсөндөө ач холбогдол багатай. Хоёрдугаарт, бидний шийдэх боломжтой асуудал. Мал тарианы зовлон гэж айхавтар юм бий. Нөгөө тариан талбай руу чинь мал ороод, тарьсан тариа таримлыг идэж устгахаас гадна хөрсний үржил шимийг улам муутгадаг. Мал дээр нь яваад байхаар хөрс сийрэг болдог. Тэгэхээр ус салхи зэрэг байгалийн элэгдэл төдий чинээгээр их ордог. Дээр нь “Тэг технологи” гэж бий. Бид хэрэглэдэг. Тэр нь яадаг гэхээр сүрлэн хучлага талбай дээрээ үүсгэх ёстой. Ажиллах бололцоо нь доогуураа явж байдаг химийн аргаар хийдэг технологи. Хөрс нь дагтаршиж 5-7 см үүсэхгүй учраас салхины элэгдэл маш их ордог. Гэтэл нөгөө сүрлийг нь мал өвөлдөө идчихээд байна. Энэ бол мөнхийн сэдэв. Үүнийг уг нь шийдэх боломжтой. Дээхнэ үед Засгийн газрын тогтоол гаргаад Сэлэнгэ аймгийг эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалангийн бүс нутаг гэж тогтоол гарсан мөртлөө тогтоол гараагүй аймагтайгаа малын тоо нь тэнцүү. 1980-аад онд намайг аймгийн Мал аж ахуйн газрын дарга байхад 400 мянга гаруй толгой малтай байсан. Одоо 1.6 сая гаруй толгой малтай. Малын тоо нь дөрөв дахин өсчихсөн. Тариа тарьдаг талбай нь хэвээрээ. Тэгэхээр мал тариа хоёр багталцахгүй. Тийм учраас сүрлэн хучлага үүсгэх нөхцөл бололцоог нь бүрдүүлэхгүй байна. Дээр нь ургасан тариаг нь намар мал нь их иддэг. Үүнийг тариаланчид байнга хэлдэг. Төр засаг түүн рүү л гол анхаарлаа хандуулмаар байна.

Иргэн Гонгоржавын Ганбаттай ярилцлаа. түүний утсыг дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдөр ЦЕГ-ын кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн хошууч А.Лувсанжамц хурааж аваад, одоог хүртэл өгөөгүй байна. Тэрбээр энэ талаар цахим орчинд мэдээлжээ.

-Таны утсыг ЦЕГ-аас хурааж авсан гэсэн. Энэ талаар эхлээд тайлбар мэдээлэл өгөөч?

-Дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдөр Хөшигтийн хөндий рүү хүн хүргэж өгөх гээд явж байв. Замд утас дугараад автал “ЦЕГ-ын Эрүүгийн цагдаагийн газрын ажилтан Лувсанжамц гэдэг хүн байна. Таны нэр дээр гомдол ирсэн. Та ирээд тайлбар өгөөч” гэсэн. Би “Орой Нисэх рүү хүн хүргэж өгөхөөр явж байна. Оройтох байх. Маргааш очиж болох уу” гэтэл “Үгүй ээ та одоо л ирмээр байна. Би таныг хүлээж байя” гэсэн. Тэгээд нөгөө хүнээ Нисэх хүргэж өгөөд, хотын төв рүүгээ буцаад түгжрээд явж байтал дахин залгасан. “Уг нь ажлын цаг аль эрт дууссан. Маргааш болохгүй юу” гэхэд “Танаас зүгээр тодруулах л юм байгаа. Одоо ир” гэсэн. 20:40 цагийн үед би Эрүүгийн цагдаагийн газар очсон. Надад гомдлыг нь үзүүлсэн л дээ. Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын албан бланк дээр Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын хуулийн бодлогын газрын дарга О.Машбат гэдэг хүний гарын үсэгтэй тал нүүр гомдол байсан. Гурван хуудас хавсралттай. Хавсралтад нь Төрийн ордны хашааг ногоон болгосонтой холбоотой урд өдрийн сошиалын шуугианы талаар байсан.

Урьд өдөр нь хашаан дээр янз бүрийн хошин мэмэ маягийн зураг хийж тарсан. Нэг нь Ерөнхийлөгчийн цэргийн хувцастай буу шийдэмтэй, хашааны завсраар шагайж байгаа зураг. Түүнийг би “Хахаха” гэсэн тайлбартай, өөр юм бичилгүй фэйсбүүктээ нийтэлсэн. Нөгөөх нь хиймэл оюун ухаанаар бүтээгдсэн зургууд гээд нэг хэсэг явсан даа. Тэр үеэр Аминагийн аав гэсэн фэйсбүүк хаягнаас У.Хүрэлсүхийн нөхөрсөг шог зургийг тавиад, “Хиймэл оюун ухаанаар бүрдсэн Хэнтийн мөрийтэй тоглоомчин гэнэ ээ” гэсэн нэг зураг байсныг шэйрлэсэн гээд байгаа. 100 гаруй шэйрийн нэг нь та байна гэнэ. Гурав дахь нь бүр инээдтэй. Дугархүү гээд эмч нэг хэсэг шуугиан тарьсан шүү дээ. Түүн дээр “Би Ерөнхийлөгчийн зөвлөх боллоо” гэснийг шэйрлэсэн байсныг бүгдийг нь нөгөө гомдлынх нь ард өнгөтөөр хэвлээд гаргачихсан байгаа юм.

-Тэгээд тэр гурван постонд тань гомдол гаргасан хэрэг үү?

-Тийм. Миний инээд хүрээд, наад постыг чинь хэдэн зуун мянган хүн шэйрлэсэн. Ногоон хашааг хэн ингэж эвлүүлэг хийснийг би мэдэхгүй. Фэйсбүүк, твиттерт байсныг л аваад пост хийсэн. Би фотошоп, эвлүүлэг хийж чадахгүй гэсэн. Нөгөөдөх нь өөр хүний постыг л шэйрлэсэн гэхээр “Тийм. Та шэйрлэсэн байна” гээд байгаа. Гурав дахь нь Ерөнхийлөгчид гэхээсээ илүү Дугархүү эмчтэй холбоотой пост. Энэ гурван постонд гомдол гаргасан байна лээ. Гомдлын агуулга нь “Та Монгол Улсын төрийн тэргүүний нэр хүндэд халдаж, нэр хүндийг унагааж байна” гэсэн үгтэй л юм билээ. Тайлбар өгөхөөр очиход “Та өмгөөлөгчгүй тайлбар өгөх үү” гэсэн. Би өмгөөлөгч авахаар хэрэг хийсэн биш. Өгье, наадах чинь сошиалд хэдэн зуугаараа явж байсан. Ер нь political meme гэж юм байдаг. Монголоор егөөдөл гэсэн утгатай. Ийм зүйл бол жирийн үзэгдэл. Дэлхийн хаана ч байдаг. Тэр хашааны ард хэн ч Ерөнхийлөгчийг буу бариад зогсч байна гэдэгт итгэхгүй. Яагаад гэвэл тэр зургууд сонгуулийн өмнө Монголын өрх бүрд фото альбом хэлбэрээр У.Хүрэлсүх нэр дэвшигчийн хувьд өөрөө тараасан. Бүгдийн мэддэг, ном болоод тарчихсан ийм зураг. Наадах чинь егөөдөл гэж хэлсэн. Ингэтэл надад нэг прокурорын зөвшөөрөл үзүүлсэн.

-Тэр нь яах зөвшөөрөл байв?

-Тэр зөвшөөрөл нь “Гонгоржав Ганбат гэсэн фэйсбүүк хаягт нэгжлэг хийхийг зөвшөөрөв” гэсэн утгатай. “Ийм зөвшөөрөл байгаа учраас би таны фэйсбүүкээс ороод харчих уу” гэсэн. А.Лувсанжамц хошууч өөр нэг ажилтантайгаа цуг. Би зөвшөөрөөд “тэг тэгээ л” гэлээ. Кодоо хийгээд, гар утсаа өгтөл “Ийм ийм зүйлүүд тэдэн сарын тэдэнд нийтэлж гээд протокол үйлдээд, гарын үсэг зуруулсан. Тэгээд би тайлбар мэдүүлэг өгч, шалгуулах процесс дуусчихлаа гэж бодсон. Прокурорын зөвшөөрсөн хэмжээнд миний фэйсбүүк сошиал хуудсыг өөрөө оруулсан байна уу гэдгийг шалгаж дууслаа гэж бодтол “Прокурорын зөвшөөрөл дээр таны утсыг хурааж ав” гэсэн байгаа гээд миний утсыг хурааж авсан. Ингээд цагдаагийн алба хаагч залилах маягтай болж эхэлсэн. “Би утас шөрмөсгүй, хүнтэй холбоо барьж чадахгүй яах юм бэ” гэтэл “Удахгүй танд эргүүлээд өгнө” гэсэн.

-Тэгээд эргүүлж өгсөн үү?

-Би “Хүний захидал харилцаа хуулиар хамгаалагддаг. Прокурорын зөвшөөрөл гээд байгаа бичиг дээр чинь миний фэйсбүүкт үзлэгт хийж болно л гэсэн байна. Чи миний утсыг авч яах гээд байгаа юм бэ” гэхээр “Прокурор хурааж авч болно гэсэн учраас би авсан” гээд байгаа. Миний хувийн мэдээлэл чат, харилцааг уншихгүй гэсэн. Тийм зөвшөөрөл ч прокурор өгөөгүй. Тэгээд л би шалгаж үзчихээд маргааш өгөх юм байх гэж бодоод орхиод явсан. Би iphone утастай учраас apple ID-гаараа өөрийн ipad-тайгаа холбочихсон юм. Өглөө нь фэйсбүүк орох гээд ipad-аа асаатал миний мессэнжэрийг уншиж байсан. Мессэнжэр актив болчихсон байна. Тэгээд би ipad-наасаа арга хэмжээ аваад, утсан дээрхээ log out болгоод, гаргачихсан. Тэгтэл над руу залгасан. “Би цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж хүндэтгээд, өөрийн зүгээс мэдээллээ өгсөн. Ажлын бус цагаар очоод, утсыг чинь үзье гэхэд нь үзүүлж байхад чи хүний хувийн захидал харилцааны мэдээллийг сөхөж үзсэн байна. Чи яасан даварсан нөхөр вэ” гэтэл “Та хүрээд ир” гэсэн. Очтол “Надад дарга энэ гомдлыг цохож өгсөн. Түргэн шуурхай шийд гэсэн. Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас холбогдох ажилтан нь ирээд байна” гэсэн зүйл ярьсан. Өмнө нь надад нэг тохиолдол байдаг.

-Ямар тохиолдол юм бол?

-Ерөнхийлөгч Х.Баттулга байх үед Тамгын газрынх нь дарга Байгальмаагийн гарын үсэгтэй гомдол ирсэн. Орос Монголын харилцаанд сэв суулгасан, үндэсний аюулгүй байдалд хортой үйл ажиллагаа явуулсан гээд твиттерийн Элийрэгч гээд байдаг Ц.Уянгатай хамтатгаад гомдол гаргасан. Тэр нь дараа нь хэрэгсэхгүй болсон л доо. Ямар ч үндэслэлгүй болохоор. Түүнийг сүүлд танилынхаа хүрээгээр тодруулахад, Ерөнхийлөгч Х.Баттулга түүний талаар ямар ч мэдээлэл байхгүй, тэр гомдол гарсныг ч мэдээгүй байсан. Тэгээд би энэ удаад ч бас хүний өмнөөс гомдчихоогүй байгаа даа. Ерөнхийлөгч нь мэдээгүй байхад доод албан тушаалтан нь даргадаа сайн хүн болох гээд гомдчихсон юм биш байгаа гэж бодоод Ерөнхийлөгчийн хуулийн зөвлөх МУИС-ийн багш, хуульч А.Бямбажаргалтай холбогдох гэтэл утас байдаггүй. Утасгүй хэнтэй ч холбоо харилцаа байхгүй. Төлбөр тооцоо ч хийж чадахгүй байдалтай байна. Хүмүүс намайг алга болчихлоо гэж асуулгаж сураад, хайж гэрт ирж бөөн адал явдал л болоод байна. Хуульч Бямбаатай холбоо барих утасгүй учраас Ерөнхийлөгчийн веб хуудсаар дамжуулаад, хүсэлт бичсэн. Хариу хүлээгээд хоёр хоносон. Энэ хооронд цагдаагийн хошууч А.Лувсанжамц надад “Хоёр зүйлийг шалгаж байна. Нэгдүгээрт, таны утсан дээр ийм зүйл эвлүүлэх аппликейшн байна уу, хоёрдугаарт та хэн нэгний захиалгаар мөнгө төгрөг аваад ийм зүйл хийсэн байж магадгүй” гэсэн. “Тэгээд иймхэн зүйлийг ингэж удаан шалгаж байгаа юм уу. Миний ажил төрөл, амьдрал ахуй зогсоод байна. Хурдан шалга, одоо утсыг минь өг” гэсэн.

–Одоог хүртэл өгөөгүй хэрэг үү?

-Өгөөгүй. Цагдаагийн ажилтан миний хувийн мэдээлэл, захидал харилцаа руу орсон учир би утсаа хаяж гээгдүүлсэн төлөвт оруулчихсан. Тэд мэдээлэл авч чадахгүй болгосон л доо. Тэгээд ipad-аа асаахаар л Хуульчдын гудамжинд таны утас аслаа гэсэн мэдээлэл байнга ирж байна. Одоо болтол миний утсыг өгөөгүй. Ямар нэгэн хариу байхгүй. Тиймээс би надад ийм асуудал тулгарлаа гэдгээ олон нийтийн сүлжээнд тавьсан. Яагаад гэвэл надад өөрийн эрхээ хамгаалах шаардлага үүссэн. Хоёрдугаарт, утсыг минь энэ олон хоног авчихаж байгаа юм чинь зураг хөрөг эвлүүлдэг айхавтар зүйлүүдийг нь суулгаад, өөрсдөө надад зохиомол хэрэг тохох вий гэхээс би айж байна. Намайг мөрдөн шалгаж байгаа байгууллага чинь ЦЕГ-ын Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх алба гээд нөгөө айхавтар мундаг кибернетик хүмүүс байгаа. Тийм үү. Эвлүүлсэн байсан ч тэр хүнийг олж яах гээд байгааг би ойлгохгүй байна. Цагдаагийн алба хаагч надад эвлүүлсэн хүнийг олсон, олоод тогтоогоод уулзчихсан гэсэн. Тэгээд олчихсон юм бол миний утсаар яг яах гээд байгаа юм. Захиалсан байж магадгүй гээд байгаа юм. Хэн нэгнийг бас захиалсан гэж хэрэг тохох вий гэж би хардаж байна.

-Тухайн өдөр тэрхүү зургийг Монголын фэйсбүүк, твиттер хэрэглэдэг бараг бүх хүн л шэйр хийж постолсон шүү дээ. Тэгээд бүх иргэндээ гомдох гээд байгаа юм уу?

-Мэдэхгүй. Тийм л юм байлгүй. Ерөнхийлөгчийн зөвлөх гэдэг нь Дэд сайдын ранктай албан тушаал. Улс төрийн албан тушаал учраас дээд албан тушаалтанд нь хандахаар хариу байхгүй учраас Ерөнхийлөгчийн тамгын газарт нь гомдол гаргахдаа Ерөнхийлөгчдөө танилцуулаад, гомдлоо гаргасан байх гэж би ойлгож байгаа. Тэр зургийг шэйрлэсэн, ямар нэгэн байдлаар постолсон хүн болгоныг шалгах юм байлгүй. Тэнд намайг мэдүүлэг өгөөд байж байхад ширээн дээр нь маш олон хүмүүсийн пост жиргээг хэвлээд тавьчихсан байсан. Тэнд нэлээд олон хүнд гомдсон байх. Ерөнхийлөгч маш олон хүнд гомдоод, цагдаад хэрэг үүсгэж шалгаж өгнө үү гэсэн байна лээ. Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас гэхээр цагдаагийн удирдлагууд чинь бажига авдаг юм байна шүү дээ. Нэн даруй яаралтай шийд гэж доор доорх ажилтандаа цохсон байдаг юм билээ.

-Тан руу цагдаагаас анх залгахад яг хэдэн цаг болж байсан юм бэ. Ажлын цаг дууссан байсан уу?

-Дууссан байсан. Би 20:20 цагийн МИАТ-ийн Улаанбаатар-Сөүл чиглэлд хүн хүргэж өгөхөөр явж байх замд шүү дээ. Тэгэхээр над руу 18:00 цагийн үед залгасан. Надтай хамт явж байсан хүн гэрч шүү дээ. Ажлын цаг дуусч байхад залгаж байгаа юм уу. Цагдаа ингэдэг юм уу гээд гайхаж байсан. Би ч өмнө нь сошиалтай холбоотой таван удаа шалгуулаад, нэг дээр нь Зөрчлийн хэргээр торгуулж байсан юм. Тэр талаар мэддэг хүн учраас одоо ч гэсэн ингээд байдаг юм уу гээд гайхаад асуусан. Одоог хүртэл миний утсыг өгөхгүй байна. Эрүүгийн цагдаагийн газрын Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх албаны хошууч А.Лувсанжамц хүнийг гэнэт холбоо харилцаагүй болгоод, утсыг минь хурааж аваад өгөхгүй байгаад гайхаж байна. Хэзээ өгөх вэ гэхээр ямар ч хариу байхгүй. Бүх хэрэглээг минь хорьчихоод өдөр шөнөгүй миний утас руу нэвтрэх оролдлого хийж байна.

-Энэ чинь бас хувь хүний эрх чөлөөнд халдаж байгаагийн нэг хэлбэр байх даа?

-Тийм л дээ. Сүүлийн 4-5 жил хүний эрхийн зөрчил, ялангуяа үзэл бодолтой байх, түүнийгээ илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө маш дордож байна. Энэ нь бүр түгээмэл нийтийг хамарсан шинжтэй. Ганц нэг хүнд тохиолдоод байгаа юм биш. Маш олон тохиолдол бий. Энэ нь ч олон улсад Монголын ардчиллын нөхцөл байдлыг авч үзэх үнэлгээгээр харагдлаа. Монгол Улс ардчиллын индексээр жил тутам ухарч байна. Үгээ хэлсэн залуучууд түрүүчээсээ шоронд сууж байна. Баахан гав зүүсэн залуучуудтай боллоо. Монгол Улсад дайн сурталчлах хориотой байхад, сурталчилж байгаа хүмүүс нь гадуур сул чөлөөтэй, дайныг эсэргүүцсэн нь ял зэм, шорон гянданд хатаа гэж жигшүүлээстэй. Монгол Улсын хувьд энэ маш харамсалтай хэрэг болж байна гэдгийг хэлмээр байна. Монголд байгаа хүний эрхийн байгууллагууд ХЭҮК, Эмнести интернэйшнл, НҮБ-ын дэргэдэх хүний эрхийн байгууллага, ардчилсан орнуудын элчин сайдын яамдад ардчиллын талаарх үнэн бодит байдлыг үргэлжлүүлэн хүргэнэ. Иргэн хүний хувьд надад ямар нэгэн улс төрийн гишүүнчлэл, харьяалал байхгүй. Өөрийн хийж чадах зүйлийг хийсээр байх болно. Хүний эрхийн төлөөх үйл ажиллагаагаа ямар ч үед зогсоохгүй явуулна гэдгээ танай сониноор дамжуулаад “Ногоон хашаа”-ны нөхдөд хэлмээр байна.