Author: СОСОРБАРАМЫН ОТГОНБАЯР

Categories
мэдээ нийгэм

Солонгосын хилийг нэвтэрч чадахгүй буцаж байгаа иргэдэд хэл мэдэхгүй нийтлэг алдаа байдаг гэв DNN.mn

 

Солонгосын хил дээрээс монголчууд олноороо буцаж байгаа тухай мэдээлэл цацагдсан. Энэ талаар Гадаад харилцааны яам, Консулын газраас тодруулахад “Манайх энэ асуудлыг мэдэхгүй Солонгосын Элчин сайдын яамнаас тодруул” гэлээ.

БНСУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яамнаас тодруулахад “Манайх зөвхөн визний асуудлыг л мэдэж олгодог. Тухайн улс очсон иргэдийг яагаад буцааж байгааг бид мэдэхгүй. Солонгосын гадаадын иргэн харьяатын байгууллагаас энэ асуудлыг хариуцдаг. Тиймээс Солонгосын иргэн харьяатын газраас тодруулах шаардлагатай” гэсэн хариултыг өглөө.

Энэ асуудлаар Солонгост амьдарч байгаа иргэдийн группүүд болон Солонгост зорчиж буй иргэд олон нийтийн сүлжээнд бичихдээ “Солонгост гурван сарын визтэй ирж байгаа хүмүүсийн нийтлэг алдаа нь хэлний асуудал байна. Солонгосын гадаадын иргэн харьяатын ажилтан хаана ямар зорилгоор очих, яах гэж ирсэн тухай асуухад ямар ч хэл нэвтрэлцэх чадваргүй учир хариулж чаддаггүй. Хаашаа очих хаяг нь тодорхойгүй. Дээрээс нь гурван сарын хугацаатай аялахаар ирсэн гэдгээ тайлбарлаж чадахгүй нутаг буцаж байна.

Иймд Солонгост гурван сарын визтэй ирж байгаа бол ойр зуурын хэдэн өгүүлбэр сураад, өөрийгөө танилцуулчихдаг, хаашаа ямар зорилгоор очих гэж байгаагаа мэддэг болоод ирээрэй” гэсэн зөвлөгөөг өгсөн байна.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ц.Пүрэвтүвшин: “Халзан Бүрэгтэй” ордоос 7-8 төрлийн элемент илэрсэн. Үүнээс дөрөв нь эдийн засгийн хувьд үр ашигтай DNN.mn

 

“Халзан Бүрэгтэй” төслийн удирдагч Ц.Пүрэвтүвшинтэй ярилцаа.

-Халзан Бүрэгтэй төслийн ТЭЗҮ гарсан гэсэн. Ямар ТЭЗҮ гарав?

-Энэ төслийн анхны ТЭЗҮ 2015 онд батлагдсан. Монголын стандартаар, үндэсний аж ахуйн нэгжүүд гүйцэтгээд, Халзан Бүрэгтэй төслийн ил уурхайг 33 жил ашиглана гэж батлагдсан. Гэхдээ тэр ТЭЗҮ дээр нэмж засч сайжруулах зайлшгүй шаардлагатай зүйлүүд байгаа. Яагаад гэвэл газрын ховор элемент өөрөө алт, нүүрс, зэс шиг хялбар боловсрогддоггүй. Технологийн нарийн дараалалтай. Эрсдэл өндөртэй. Хөрөнгө оруулалт их шаардлагатай. Тиймээс тэр үед хийгдэж байсан ТЭЗҮ-ийг олон улсын стандартаар шинэчлэх шаардлагатай болсон. Энэ ажил 2020 оноос эхэлсэн. Тухайн онд Засгийн газрын Шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд өндөр технологийн ашигт малтмалыг олборлох, тэр дундаа газрын ховор элемент олборлох, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах урт хугацааны бодлого төлөвлөсөн. Тэр хүрээндээ барууны улс орнууд, Япон, Солонгос, Герман, АНУ-уудтай хамтран газрын ховор элемент олборлоно хэмээн тусгайлан яриа хэлэлцээрүүд үргэлжлээд явж байна. Энэ хүрээнд 2021 онд төслийн урьдчилсан эдийн засгийн үнэлгээг хийлгэсэн. Түүнийг өмнөх мэдээлэл дээр үндэслэсэн. Түүгээр эдийн засгийн үнэлгээг зайлшгүй цааш нь шалгах шаардлагатай буюу эдийн засгийн хувьд ашигтай байж болзошгүй гэдэг дүгнэлт гарсан. Үүний дараагийн шат дамжлага урьдчилсан ТЭЗҮ. Тэгээд эцсийн ТЭЗҮ гарна. Одоогийн байдлаар урьдчилсан ТЭЗҮ боловсруулах ажил хийгдэж байна. Үүнийг олон улсад нэр хүнд бүхий Австралийн “Wood Plc” компани хийж байгаа. Энэ компани олон улсын маш олон төслийн ТЭЗҮ-ийг боловсруулсан, метталургийн туршилт хийсэн, үйлдвэр барихад оролцсон Австралийн том компани. Одоогийн байдлаар ТЭЗҮ дээр “Wood Plc” компаниас гадна туслан гүйцэтгэгчээр дөрвөн компани ажиллаж байгаа. Нэг нь геологийн нөөц дээр, хоёр дахь нь хаягдлын аж ахуй буюу уурхайгаас гарах хаягдлыг хэрхэн зөөх, хадгалах, хэрхэн зөв боловсруулах, байгал орчинд хэрхэн ээлтэй байх вэ гэдэг дээр ажиллаж байна. Гурав дахь нь зах зээлийн судалгааг хийж байгаа. Цаашдаа газрын ховор элементийн үнэ ямар байх вэ, яаж борлуулагдах вэ гэх мэтийг судлан ажиллаж байна. Дөрөв дэх нь ерөнхий менежментийн зөвлөгөө өгөөд тогтмол ажиллаад явж байна. Жил гаруйн хугацаанд бидэнтэй хамтраад ажилласан. ТЭЗҮ дээр суурь судалгаа, хайгуулын судалгаа мөн хийгдэж байна. Нөөцийг баталгаажуулан тогтоосны дараа ТЭЗҮ-ийг хийдэг. 2013 оны нөөцийн тайланд үндэслэн 2015 онд Эрдэс баялгийн зөвлөлд танилцуулсан анхны суурь судалгаа байгаа. Тэрхүү судалгаа чанарын шаардлага хангахгүй учраас бид урьдчилсан ТЭЗҮ-д зайлшгүй шаардлагатай хайгуулын ажлыг өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сараас эхлүүлсэн. Үүн дээр үндэслэн геологийн нөөцийг тогтооно. Геологийн нөөцийг тогтоосны дараа ТЭЗҮ хийж байгаа эдийн засгийн гол ач холбогдолтой хэсгийг ялгана. Тэндээс нөөцийг 100 хувь гаргаж авч чадахгүй. Тиймээс нөөцөөсөө аль болох эдийн засгийн ашигтай байдлаар олборлохоор зорьж байна. Гэвч 20-30 хувь нь эдийн засгийн үр ашиггүй, дараа нь олборлох ёстой гэдэг байдлаар явагддаг.

-Хайгуулын дараагийн үе шатанд хэзээ хүрэх вэ?

-Геологийн үйл ажиллагаа дуусахаар маш олон дээжлэлт явагдана. Монгол Улсад газрын ховор элементийг шинжлэн судалдаг лаборатори байдаггүй. Тиймээс бүх дээж Австрали эсвэл европ руу явуулж шинжлүүлнэ. Шинжилгээний хариун дээр үндэслэн уурхай төлөвлөлтөө хийнэ. Төлөвлөлтөө хийсний дараа эдийн засгийн ач холбогдолтой хэсгийн судалгаа руугаа орно. Энэ бүх судалгаа шинжилгээний ажил ирэх жилийн зургадугаар сард дуусна гэдэг төлөвлөгөөтэй байгаа. ТЭЗҮ одоогоор ийм л шатандаа явж байна.

-Хэчнээн төрлийн газрын ховор элемент Халзан Бүрэгтэйн ордод бий вэ?

-Газрын ховор элемент химийнхээ нэр томьёогоор 17 төрөл байдаг юм билээ. Гэхдээ зарим нь ямар ч эдийн засгийн үр ашиггүй. Зарим нь 1 кг нь 10 ам.доллар. Зарим нь бүр үнэтэй 1 кг нь 10 мянган ам.доллар гэх мэтчилэн. Манай төсөлд илэрсэн 7-8 төрлийн элемент бий. Үүнээс эдийн засгийн хувьд үр ашигтай дөрвөн элементийг сонгон авч, ялган боловсруулах үйлдвэрээ түүн рүү чиглүүлж ажиллуулж байгаа. Дэлхий даяар газрын ховор элементээс энэ дөрвөн төрлийг л боловсруулдаг. Нэгдүгээрт, неодиум гэж соронзонд хэрэглэгддэг материал. Парасидиум гээд бас соронзонд хэрэглэгддэг материал. NDPR гээд соронзны үндсэн түүхий эд. Үүнийг Австрали, АНУ, Африк, Канад гэх орнуудад боловсруулж цаашаа гуравдагч орнуудад нийлүүлдэг. Энэ хоёр дээр нэмээд тербиум, сприозиум гээд хоёр газрын хүнд ховор элемент байна. Мөн адил өндөр технологид хэрэглэгддэг. Энэхүү дөрвөн элемент нь хоорондоо тодорхой түвшинд орц найрлагуудыг тааруулж хэрэглэгддэг. Тербиум, сприозиум нь хүнд газрын элемент буюу эдийн засгийн хувьд өндөр үнэтэй элемент. Гэхдээ ялган авах технологи нь маш төвөгтэй. Бид энэ дөрвөн элементийг аль болох эцсийн шат хүртэл нь боловсруулахаар зорьж ажиллаж байгаа. Монголд энэ дөрвөн элементийг тусдаа салган авах ямар ч боломж байхгүй. Салгаж авах үйл ажиллагааг Хятад, Вьетнам зэрэг улсууд хийдэг. Өөрөөр хэлбэл, газрын ховор элементэд агуулагдсан эрдэсийг бид бүхэн маш олон шат дамжлагаар оруулаад, баяжуулаад, баяжмал гэх бүтээгдэхүүн гарган авдаг. Баяжмалыг дахин өндөр метталургийн аргаар химийн шинж чанар нь хөрвөх дахин боловсруулах үйлдвэр рүү оруулаад, газрын ховор элементийн холимог исэл гэдэг бүтээгдэхүүн гарч байгаа. Ийм хоёр шат дамжлага эдийн засгийн хувьд ашигтай гэдэг тооцоо гарсан. Бид энэхүү хоёр шат дамжлагыг агуулсан үйлдвэрийг барихаар төлөвлөсөн. Энэ бол өөрөө маш нарийн төвөгтэй процесс. Гэхдээ энэ технологийг олон улс ашиглаад ирсэн. Ислээс салгах технологи нь маш түвэгтэй. Бид ийм хэцүү технологийг Монголд хийх шаардлагагүй гэж үзэж байгаа. Исэл нь өөрөө маш өндөр агуулгатай. Эдийн засгийн өндөр ашигтай. Ислийг цааш нь салгана гэхээр маш том химийн үйлдвэр барих шаардлага үүснэ. Түүнийг хувийн компани өнөө маргаашдаа хийчихнэ гэвэл өрөөсгөл. Ийм үндсэн технологийн дарааллаар ТЭЗҮ боловсруулагдаж байгаа. Эцсийн бүтээгдэхүүн нь газрын ховор элементийн холимог исэл гэдэг бүтээгдэхүүн гарна. Үүнийг бид Япон, европ, хятадын зах зээл рүү борлуулна.

-Борлуулалтаа хэрхэн хийх талаар судалсан уу. Гадаад зах зээлд нээлттэй гарах боломж бий юу?

-Борлуулалтынхаа сувгийг бид бүхэн давхар судлаад явж байгаа. Тээвэр ложистик ямар байх вэ, баруун руу яаж гаргах вэ гэх мэтээр. Хятад руу асуудалгүй гаргах боломжтой. Монгол Улсын Засгийн газар газрын ховор элементээ баруун руу гаргах боломжийг эрэлхийлж байгаа. Бид ч бас тэр талаар судалгаа хийж байна.

-Халзан Бүрэгтэйн ордын хүдрийн агууламж хэр өндөр вэ?

-Жишээ хэлэхэд, Халзан Бүрэгтэйн үндсэн хүдрийн агууламж 0.46 хувь. Зэс бас тиймэрхүү байдаг. Эрдэнэт үйлдвэрийнх 0.38. Оюу толгойн ил уурхайнх 0.35, далд уурхайнх нь 1.8 байдаг. Австралийн “Mountwell” гээд дэлхийн номер нэг газрын ховор элементийн ордын хүдрийн агууламж 8 хувь. Тэгэхээр Халзан Бүрэгтэйгээс 16 дахин өндөр агууламжтай гэсэн үг. Тийм өндөр агуулгатай хүдрийг үйлдвэр рүү оруулахаар 30 хувиа дороо алддаг. Геологийн төвөгтэй байдалд байна гэсэн үг.

-Энэ бүх үйл ажиллагааг хийгээд явж байхад баруун аймгийнхан яаж хүлээж авч байна. Тэдэнд зориулж танин мэдэх, сургалт сурталчилгааны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа юу?

-2021 оноос хойш манай компани Мянгат сумын ард иргэдэд тасралтгүй танин мэдэхүйн үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Мянгат сум нь Ховд аймгийн төвөөс 45 км-ийн зайтай. Аймгийн төвөөс харьцангуй ойрхон. Нийт 6500 хүн амтай. Миний бодлоор сургалт сурталчилгаа хийснээс хойш сумын иргэдийн 90-95 хувь Халзан Бүрэгтэй гэж юу вэ, энд ямар үйл ажиллагаа явуулах гэж байгаа вэ гэдгийг мэддэг болсон. Иргэдийн хувьд газрын ховор элемент нь хортой юу, хоргүй юу, цацраг идэвхит бодистой юу гэдэг асуултуудыг л тавьдаг. Түүнд л бид хариултыг нь бүрэн дүүрэн өгөхийг зорьж байгаа. Түүнээс сумын ард иргэд хариуцлагатай уул уурхайг дэмжиж байгаа. Баруун аймагт аж үйлдвэрийн томоохон төслүүд байгуулагдаасай гэж бүгд л хүсч байгаа. Хортой бол бид энэ ажилд оролцохгүй шүү дээ. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сараас хойш бид тасралтгүй хоргүй гэдэг зүйлийг ойлгуулахын төлөө ажиллаж байна. Иргэд үүнийг тийм ч хурдан хүлээж авахгүй байна л даа. Гэтэл биднийг эсрэг талд хортой хэмээн сурталчлах, иргэдийг турхирах, хувийн, эдийн засгийн, улс төрийн ашиг сонирхолтой бүлэг хүмүүс байна л даа.

-Халзан Бүрэгтэй төсөл хэрэгжээд, үйлдвэр баригдаад ашиглалтад орчихвол эдийн засгийн ямар үр нөлөөтэй вэ. Түүнээс сум болон аймгийн ард иргэдэд хүртэх үр нөлөө нь хэр өндөр вэ?

-Мэдээж аливаа төсөлд шууд болон шууд бус дам нөлөөлөл гэж байгаа. Шууд хамаарал нь шинэ ажлын байрууд бий болно. Урьдчилсан тооцоогоор 500-600 шинэ тогтмол ажлын байр бий болно гэж гарсан. Үүний 10-15 хувь нарийн мэргэжлийн ажлын байрууд байна. Газрын тос боловсруулах том үйлдвэр баригдаж байна. Үүнд нарийн мэргэжлийн монгол ажилчид ажиллана. 80-иад хувьд нь орон нутгийн иргэд ажиллах бүрэн боломжтой. Мянгат сум 6500 хүн амтай гэж хэлсэн. Ихээр яривал иргэдийн 10 хувь нь тогтмол ажлын байртай болох бүрэн боломжтой. Дээр нь энэ үйлдвэр өөрөө маш том хэмжээнийх. Тэгэхээр дагаад хүнс, мах гурал, сүү будаа, ногоо гээд хүний хэрэгцээтэй бүх л зүйлийг авах шаардлага үүснэ. Мянгат сум өөрөө хүнсний ногоо тариалалтаараа аймагтаа тэргүүлдэг Буянт сумтай залгаа. Тэндээс худалдан авалтаа хийнэ. Ер нь тэгээд үйлдвэр баригдаад ашиглалтад орчихвол бүх л зүйл эдийн засгийн эргэлтэд орно. Хайгуулын ажлын явцад л аваад үзэхэд маш их эдийн засгийн нөлөө үзүүлж байгаа юм. Хувцас хэрэглэл, ахуйн хэрэглээ, хүнс гээд худалдан авалт нэмэгдэхийн хэрээр түүнийг дагаад үйлдвэрлэл урлал, төмс, хүнсний ногоо тариалалт гээд бүхий л салбар хөгжинө. Шууд нөлөө нь энэ. Шууд бус нөлөөлөл нь Халзан Бүрэгтэй ашиглалтад орвол дөрвөн том аж үйлдвэрийн цогцолбор бий болно. Халзан Бүрэгтэйн үйлдвэр, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц, Эко цементийн үйлдвэр ашиглалтад орчихсон. Халзан Бүрэгтэйн ордоос Эко цементийн үйлдвэр 21 км зайтай. Маш ойрхон. Тэгээд Хөшөөтийн уурхай гээд дөрвөн том аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулагдана. Үүнийг дагаад аймгийн хэмжээнд ажил эрхлэлт нэмэгдэнэ. Баруун бүс рүү хүмүүс очиж амьдарна. Хотоос иргэдийн хөдөлгөөн тийшээ чиглэж, түгжрэлд ч шууд бусаар нөлөөлж болох үр ашигтай шүү дээ. Монгол Улсын хувьд хамгийн чухал зүйл уран, газрын ховор элемент гэдэг хоёр шинэ ашигт малтмал бий болно. Энэ нь гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх, эдийн засгийн хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх гэх мэтчилэн шууд бус эдийн засгийн ач холбогдол маш өндөртэй. Миний төсөөллөөр хэрэв үйлдвэр барих ажил саадгүй үргэлжилбэл 2028 он гэхэд ашиглалтад орох боломжтой. Тэгэхээр хөрөнгө оруулалт маш их шаардлагатай. Урьдчилсан тооцоогоор манай үйлдвэр Эрдэнэт болон Оюу толгойгоос гурав дахин жижигхэн үйлдвэр баригдана гэж тооцож байгаа.

-Өмнөговийн ард иргэд уул уурхайг ойлгож дэмжээд, эхнээсээ үр ашгаа хүртээд ногдол ашиг ч авдаг боллоо. Үүн шиг баруун аймгийн иргэдэд уул уурхайн үр нөлөөг яаж мэдрүүлэх вэ?

-Иргэд хариуцлагатай уул уурхайг дэмжинэ, хариуцлагагүй уул уурхайг дэмжихгүй гэдэг зүйлийг ярьж байгаа. Хариуцлагатай уул уурхайг иргэд ч ойлгодог болж. Уул уурхайг дэмжээд, үр шимийг нь хүртэж байгаа олон аймаг манайд бий. Өмнөговь, Эрдэнэт, Дархан гээд. Дагаад үйлчилгээ, худалдаа, бизнес зэрэг маш олон секторууд хөгжсөн. Бүгд л харж байна. Иргэд нь орлоготой. Орлогоо дагаад бизнестэй болчихсон. Баруун аймгууд руу ийм болох бүрэн боломжтой. Иргэд өөрсдөө ч үүнд идэвх санаачилгатай оролцох хэрэгтэй. Бид иргэдийг сургах, таниулах ажлыг их хийж байгаа. Манай компани ч иргэдэд нээлттэй байх, санал санаачилга иргэдэд хүргэсэн л дээ. Ашигт малтмалын тухай хуулиараа аж ахуйн нэгжүүд сумтай гэрээ байгуулж, дэд бүтэц, боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт хөрөнгө оруулах боломжтой. Энэ талаар бид 2023 оны нэгдүгээр сард суманд хүсэлтэй тавьж, дэд бүтэц, боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хөрөнгө оруулъя гэдэг хүсэлтээ тавьсан. Жилд 1 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийе гэдэг санал тавьсан. Хэдийгээр бид одоогоор үйл ажиллагаагаа эхлээгүй байгаа ч гэсэн нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хийх ажлаа хийх л болно. Энэ үр ашиг цаашид ч нэмэгдсээр л байх болно.

-Уран гэхээр орон нутгийн ард иргэд хортой, цацраг идэвхит бодис үүсдэг гэж хүлээж авдаг. Үүнийг ард иргэдэд яаж ойлгуулж байна вэ?

-Уран өөрөө цацраг идэвхит ашигт малтмал. Цөмийн энергийн тухай хуулиараа тэгж тодорхойлсон. Энэ ашигт малтмал газрын ховор элемент дээр дагалдах байдлаар байгаа. Үүнийг өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, Уул уурхайн яам, Цөмийн энергийн комисс, Байгал орчны яамны хамтарсан ажлын хэсэг шалгалт хийгээд хүн, байгал орчинд нөлөөлөх түвшин байхгүй гэж дүгнэсэн. Гэхдээ энэ танилцуулгыг хийгээрэй гэдэг үүргийг манай компанид өгсөн. Тиймээс бид улирал болгон цацрагийн шинжилгээ хийлгэдэг. Сар бүр ажиллаж байгаа ажилчдынхаа авч байгаа цацрагийн тунд шинжилгээ хийлгэдэг. Энэ бүхэн байгал орчны нарийвчилсан үнэлгээнд орно. Өнөөдрийн байдлаар цацраг их хэмжээнд хүрсэн, онцгой ихэссэн зүйл байхгүй. Огт тийм зүйл болоогүй. Өнгөрсөн жил гаруйн хугацаанд цацрагтай холбоотой аваар осол гарсан зүйл ч байхгүй. Энэ тухайгаа ч бид олон нийтийн сүлжээгээр байнга мэдээлсээр яваа.

-Хэрэв энэ төсөл ямар нэгэн байдлаар цаашид үргэлжлэх боломжгүй болбол дагаад ямар асуудал үүсэх бол?

-Монголд газрын ховор элементийн зөндөө олон илэрцүүд байгаа. 5-6 орд, 20 гаруй илэрц байна. Үүнээс арай ахицтай яваа нь манай төсөл. Үүнийг улстөржиж унагааж, гацаавал энэ салбар дахин босох гэж 10 гаруй жил болно. Удалгүй цикл нь ч алга болно. 2025-2026 онд зэрэг маш олон үйлдвэр ашиглалтад орох магадлал байна. Африкт маш олон үйлдвэрийн төсөл явж байгаа. АНУ, Канад гээд олон оронд үйлдвэрүүдийн төсөл явж байгаа. Барууны орнууд үүнийг хараад л байж байгаа шүү дээ. Монголд нэг ийм үйлдвэрийн төсөл явж байгаа юм байна. Ашиглалтад орвол хамтран ажиллая, орохгүй бол өөр газартай хамтрана гээд ажиглаж л байгаа. Хэрэв иймэрхүү төслүүдээ эсэргүүцээд, гацаагаад байх юм бол бид бүхэн зах зээлээ л алдана гэсэн үг. Уул уурхайн бүтээгдэхүүн циклтэй. 2012-2014 онуудад өсч яваад, 2014 оноос огцом унасан. Зэс 2016 онд 4800-5000 ам.долларын үнэтэй байсан. Саяхан 12 мянган ам.доллар болоод одоо 8000 ам.долларын үнэтэй байна. Дахиад унахыг үгүйсгэхгүй. Эдийн засаг тогтворгүй байна. Зэсийн ордууд ховордож байна. Энэ мэтчилэн газрын ховор элемент 2022 оны нэгдүгээр сард үнэ нь маш өндөр өссөн. Гэтэл өнөөдөр 40 хувиар уначихсан. Урт хугацаандаа л өснө гэж ярьж байгаа болохоос үүнийг баталгаатай гэж хэн ч хэлэхгүй. Унаад эхэлбэл яах вэ, олон үйлдвэр ашиглалтад ороод нийлүүлэлт ихэсвэл зах зээлийн ханшаараа үнэ нь унаж л таарна. Тэр үед нь бид шинэ газрын ховор элементийн төсөл яриад нэмэргүй. Тэр үед уйлаад ч нэмэргүй болно. Харин өнөөдөр богино хугацаанд эдийн засгийн эргэтэд оруулаад үйлдвэрээ босгоод авчихсан байхад ашигтай зарах, ашиггүй зарах нь дараагийн асуудал. Үйлдвэр ашиггүй байвал зарж болно. Ашигтай байвал улсад татвараа төлөөд л явна гэсэн үг.

С.ОТГОНБАЯР

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Өмгөөлөгч С.Ялалт: Ипотекийн зээл авсан иргэдийн шимтгэлээс зардалд зарцуулсан мөнгөний зөрүү үүсч болно. Тэр зөрүүг банкууд эргүүлэн олгох ёстой DNN.mn

ШӨХТГ арилжааны банкууд ипотекийн зээл олгохдоо зээл олгох явцад гаргасан зардалд нэг хувийн шимтгэл авна гэж тогтоосон нь хууль зөрчсөн гэж үзсэн. Тиймээс энэхүү нэг хувийн шимтгэлийг буцаан олгох шүүхийн шийдвэр гараад байгаа. Энэ талаар уг маргаанд ШӨХТГ–аас хуульчаар ажилласан өмгөөлөгч С.Ялалттай ярилцлаа.

-Ипотекийн зээлийн нэг хувийг буцаан олгох шийдвэрийг Д э э д шүүх хэлэлцэхээс татгалзсан тул шийдвэр хэвээр батлагдсан. Энэ шийдвэрийн хууль зүйн үндэслэлийг та эхлээд тайлбарлаж өгөөч?

-ШӨХТГ-аас гаргасан албан шаардлагын дагуух маргаан л өрнөөд я в ж байгаа. Ипотекийн зээлийн шимтгэлийн нэг хувийг зардалд гаргуулан авах нь үндэслэлгүй, буруу тогтоосон, хууль зөрчсөн гэж ШӨХТГ үзсэн. Үүнийг зардалтай нь уялдуулж тогтоох ёстой. Зардалтай нь уялдуулж тооцоогүй учраас зөрчил байна хэмээн үзээд Зөрчлийн хуулиар арга хэмжээ авсан. Арга хэмжээ авахдаа банкуудыг тус бүрд нь 20 сая төгрөгөөр торгоод, гурван шаардлага гаргаж тавьсан.

Нэгдүгээрт, шимтгэлийн хувь хэмжээг зардалтай нь уялдуулж зөв тогтоо. Хоёрдугаарт, зээлийн гэрээндээ өөрчлөлт оруул. Гуравдугаарт, Зөрчлийн үр дагаврыг арилга гэсэн гурван үндсэн шаардлага тавьсан. 2021-2022 онд банкуудад шалгалт явсан. Өмнө нь олгосон бүх зээлийн шимтгэлийн хувь хэмжээг бүгдийг нь эргүүлэн олгох эрх зүйн үндэслэл шууд үүсэхгүй. Тодорхой хэмжээний зээлийн үйл ажиллагаа явуулахад гаргасан зардлыг шимтгэлд шингээж авах эрх банкуудад бий. Хүмүүс нэг хувийн шимтгэлээ бүгдийг нь буцаан авна гэж ойлгоод байх шиг. Харин тэр шимтгэлээс зардалд зарцуулсан мөнгөний зөрүү үүсч болно. Өөрөөр хэлбэл, ипотекийн зээл олгохдоо банк 1 сая төгрөгийн шимтгэл авсан байж болно. Яг зээл олгох үйлчилгээ явуулахад гаргасан зардал нь 200 мянга, 500 мянга болсон байж болно. тэгэхэд үнийн зөрүү үүсч таарна. Тэрхүү зөрүүг эргүүлэн авах эрх зүйн орчин бүрдсэн. Арилжааны банкууд эргүүлэн өгөх ёстой болчихсон. Үүнийг энгийнээр тайлбарлавал, ШӨХТГ шалгалт хийгээд, зөрчил илрүүлсэн. Зөрчил нь ипотекийн зээл олгохдоо үйлчилгээ үзүүлсэн зардлыг тухайн зээлийн нэг хувь гэж тогтоосон зөрчилтэй байна гэдгийг илрүүлсэн. Тэгэхээр тодорхой хугацаанд энэ үйлчилгээг үзүүлэхдээ зардлаасаа илүү шимтгэл авсныг илрүүлсэн болж таарч байгаа. Цаашдаа банкууд зөвхөн зээлийн үйлчилгээ үзүүлэхдээ гаргасан зардлаа л авах нөхцөл байдал үүсч байгаа.

-Ипотекийн зээл авсан иргэд “Банк надад зээл олгохдоо нэг хувийн шимтгэлд тэдэн төгрөг авсан” гэдгээ баримтаар нотлоод очвол үнийн зөрүүг эргүүлэн авч болох уу?

-Түүн дээр маргаантай байгаа. Жишээлбэл, ШӨХТГ албан шаардлагынхаа үр нөлөөг арилгуулах шаардлага тавьж, шийдвэр гүйцэтгэлийн журмаар ч юмуу хандаад явахаар арилжааны банкууд нэг хувийн шимтгэлд 500 мянган төгрөг авсан. Үүнээс 400 мянган төгрөгийн зардал гарсан гэдэг ч юмуу, бодит байдал дээр нөгөөх нь 200 мянга байсан байж болно. Тэгэхээр зөрүү олгох мөнгө нь их багын маргаан үүсчихээд байгаа. Түүнийг нарийн сайн ойлгохгүй бол нэг хувийг бүхэлд нь буцаан олгоно гэсэн шийдвэр огт гараагүй. Үндэслэлгүй, илүү авсан хэсгээ буцааж олгох ёстой гэсэн үр дагавар л үүсээд байгаа.

-Ипотекийн зээл авсан иргэд зээл авахдаа урьдчилж төлсөн нэг хувийн шимтгэлээ буцааж авах юм байна гээд ойлгочихсон байгаа шүү дээ. Тэгвэл би ипотекийн зээл авсан гэж бодъё. Надаас нэг хувийн шимтгэл авчихлаа. Тэр нь бодит зардалтай нийцсэн эсэхийг хэн тогтоож өгөх вэ?

-ШӨХТГ зөрчлийг арилгуулах албан шаардлагын хүрээнд явж тогтоох ёстой. Яг бодитой зардлуудыг арилжааны банкуудаас гаргуулж авдаг ч юмуу, тухайн хугацааны туршид зээл тус бүр дээр зардлын хэмжээг тогтоож шимтгэл авсан үнийн дүнгийн зөрүүг тогтоодог ч юмуу, тэр ажлыг уг нь ШӨХТГ албан шаардлага тавьчихсан учир түүгээр авах ёстой. Гэтэл тэр нөхцөл байдлыг арилжааны банкууд бүрдүүлж өгөхгүй байна. Яагаад гэвэл бид гаргасан зардлын тооцоог нь авъя гэхээр гаргаж өгөхгүй байгаа. Тиймэрхүү шийдвэрлэхэд төвөгтэй нөхцөл байдлыг үүсгэчихээд байгаа гэдгийг хэлэх нь зүйтэй болов уу. Энэ асуудал яригдахгүй л байна. Арилжааны банкууд зардлыг тооцоод өөрсдөө л гаргаж өгөх ёстой. Түүнээс ШӨХТГ иргэн Дорж, Дулмаагийн зээлийн зардлыг гаргаж чадахгүй шүү дээ.

-Тэгэхээр тухайн мөнгөний зөрүүгээ авах хүсэлтэй байгаа иргэд хаана хандах вэ?

-ШӨХТГ нэгэнт энэ асуудлыг хөндсөнөөрөө өөрсдөө л дуусгах ёстой байх гэж би хувьдаа үзэж байгаа. Үүн дээр нь миний зүгээс анхнаасаа хууль эрх зүйн асуудлаар хамтарсан учраас үргэлжлүүлэн оролцоно. Өмнөх ажлууд шүүхийн шийдвэр нь гараад дуусчихсан. Дахин Захиргааны шийдвэр гүйцэтгэлийн ажил дээр нь үргэлжлүүлж ажиллая гэсэн саналаа тавих гээд л байж байна.

-Хэрэв үндэслэлгүйгээр илүү мөнгө авсан бол иргэдэд зөрүү мөнгийг нь банк буцаан олгох нь зөв биз дээ?

-Зөв. Жишээ нь, ипотекийн зээлийн нэг хувийн шимтгэл төлсөн иргэдэд зөрүү үүсэх нь тодорхой. Түүнийг иргэд нэхсэн нэхээгүй буцаан олгох үүрэг нь үүссэн.

-Банк буцаан олгох үүргээ хүлээхгүй бол яах вэ?

-Түүнийг шийдвэр гүйцэтгэлийн журмаар албадан гаргуулах ажиллагаа хийх байх. Түүн дээр нэлээд том маргаан үүснэ гэж харагдаж байгаа. Үүнд их хугацаа л орох байх. Саяхан Монголын банкуудын холбоо мэдэгдэл хийсэн. Түүнээс харахад банкууд сайн дураараа тэрхүү зөрүүг буцаан олгохгүй байдлаар хандаж байна лээ. Тэгэхээр хуулийнх нь журмаар тултал явж эцэслэн шийдвэрлүүлэх байх гэсэн хуульч хүний үзэл баримтлалтай л байна даа.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Сэтгэлзүйч Б.Өнөбилгүүн: Сэхээтэн, дундаж давхаргын хүмүүс цөөхөн байгаа нь нийгмийн сэтгэл зүй хэврэгшихийн гол шалтгаан DNN.mn

Сэтгэл зүйч Б.Өнөбилгүүнтэй ярилцлаа.

-Монголчууд юм л бол талцаж, хуваагддаг, сэдэв гаргаж ирээд бие биенээ гутаан доромжилдог болжээ. Нийгмийн сэтгэл зүй ийм хэврэг байгаа нь юутай холбоотой вэ?

-Нийгмийн сэтгэл зүй хэврэг байгаа нь хувь хүмүүсийн үзэж харж, уншиж мэдсэн зүйл бага байгаатай, эзэмшсэн боловсролтой нь их холбоотой. Нөгөө талаас нийгмийн сэхээтэн хүмүүс тусдаа байдаг. Манай нийгэмд сэхээтнүүд маш цөөн байна гэсэн үг. Нийгмийн сэхээтэн буюу дундаж амьдралтай, дундаж давхаргын хүмүүс цөөхөн байгаа нь манай нийгмийн сэтгэл зүй хэврэг байгаагийн гол шалтгаан юм. Манайхныг хараад байхад нэг бол хэт баян, нэг бол амьжиргааны баталгаажих түвшнээс хэт доогуур амьдралтай хүмүүс их болсон. Монголчууд дэлхийн дундаж орлогоос хамаагүй бага буюу 300-500 ам.долларын цалин авч байна. Жишээ нь, АНУ-ын хүнсний бүтээгдэхүүний үнэтэй манай улсын үнэ адилхан. Бусад зардлууд нь ч адилхан байгаа хэрнээ цалин нь 10-20 дахин бага.

Тэгэхээр хүмүүс өөрийгөө боловсруулж, сурч, мэдэж, хөгжиж, үзэл бодлоо тэлхээсээ илүү өдөрт тутмынхаа талхыг авах, хөргөгчиндөө яаж махтай байх вэ гэдэгтээ анхаарлаа хандуулдаг. Өөрийн гэсэн үзэл бодол төлөвшил, олон талаас юмыг харахад суралцах мөнгөгүй болчихож байгаа юм. Үүнээс болоод нэгнийгээ даган дууриадаг, даган хуйлрах үзэгдэл бий болдог. Энэ нь дэлхийн аль ч улс оронд байдаг үзэгдэл. Гэхдээ үүний хэр хэмжээ нь харилцан адилгүй их үү, бага уу гэдгээрээ л өөр. Манайд хэмжээ нь их байгаа. Жишээ нь, улс оронд хэрэгтэй зүйлийг хэрэггүй мэтээр сэвдэг. Түүнийг манай улсад хэрэгтэй, эдийн засагт ач холбогдолтой гэж харахаас илүү нэг хүний нөлөөллийн пост ч юм уу, нөлөөллийн бичлэг үзээд маш олноороо даган туйлшрах хандлага нь биднийг талцаж хуваагдах, нийгмийн сэтгэл зүй тогтвортой биш байх, дээрээс нь маш олон сөрөг үр дагаврыг дагуулж байдаг. Жишээ нь, нэг судалгаа байдаг. 10 комментийн хэд нь хараалын үг хэрэглэсэн байна вэ гэдгээс хамаараад нийгмийн сэтгэл зүйг дүгнэж болдог. Манайд 10 комментийн дөрөв нь хараалын үгтэй. Бүр түүнээс ч өндөр. Энэ бол маш өндөр үзүүлэлт. Дундаж нь 10 комментийн 1-2 нь хараалын үгтэй байдаг. Гэтэл манайд нийгмийн тал нь шахам маш бүдүүлгээр өөрийнхөө үзэл бодлыг илэрхийлдэг болчихсон. Бусдыг дайрч доромжилдог. Энэ нь тухайн хүний мэдлэг боловсрол, амьдралын түвшин, төлөвшилтэй нь шууд холбоотой.

-1930-аад онд болсон их хэлмэгдүүлэлтэд манай эрдэмтэн мэргэд, боловсролтой гэсэн хүмүүс их өртсөн гэдэг. Мэдлэггүй хэсэг нь үлдсэн болохоор талцаж хуваагддаг ч гэдэг. Талцаж хуваагдах нь ямар сөрөг үр дагавартай вэ?

-1930-аад оны үед Монголоос арваад оюутан Германд сурахаар явж байсан. Тухайн үеийн төр засаг гадагшаа оюутнуудаа сургаад, эх орондоо хөрөнгө оруулалт оруулах, эх орондоо хүний нөөцийг татах бодлого явуулж байж. Тэр үеийн сэхээтнүүдийг устгаж, хэлмэгдүүлснээс болоод манай боловсрол үгүй болчихсон гэдэг нь өрөөсгөл ойлголт. Яагаад гэвэл бид одоо ч оюутнуудаа гадагшаа сургадаг. Маш олон залуус эх орондоо ирж, ажил хөдөлмөр хийж байгаа. Зөвхөн 1937 оны их хэлмэгдүүлэлтээс болоод манай боловсролын систем доголдчихсон гэвэл өрөөсгөл. Тухайн үед манайд боловсролын систем гэж зүйл бараг байгаагүй. Гэр сургалт л гэж байсан. Түүнийг гентэй нь холбож ярих юм бол алтан ургийн хүмүүсийг их хороосон гэж зарим хүмүүс ярьдаг. Тэр нь ч нөлөөлсөн гэдэг. Энэ ч бас өрөөсгөл ойлголт. Яагаад гэвэл тэр хүмүүс үр хүүхэдтэй. Үр хүүхдүүд нь одоо ч бий. Бид юмыг нэг талаас нь хараад байхаар өрөөсгөл болчихож байгаа юм. Тухайн үед боловсролын системийг доголдуулаад, тэр хүмүүс байхгүй болчихоор манайд ухаантай хүн үлдээгүй юм шиг яриад байдаг. Ерөөсөө тийм байх боломжгүй. Одоо ч манайд боловсролтой хүмүүс зөндөө бий. Тэр хүмүүсийн үр хойч одоо ч байж л байгаа. 1937 оны их хэлмэгдүүлэлтээс бид өөрсдийн чаддаггүй зүйлийг өнгөрсөн үе рүүгээ, тэр үед болсон процесст хамааруулах гэж оролдоод байна. Энэ нь хүний өөрийн төрөлх зан чанар л даа. Хүн өөрөөсөө бусад субъективт ямар нэгэн алдаа байгааг бусдаасаа түрүүлж хайж олдог. Тэгээд тэр алдаанаас болсон гэж өөр өөртөө итгэж, өөрийгөө буруугүй мэтээр бодох хүний үндсэн инстикт байдаг. Манай нийгэм түүгээр л яваад байгаа юм. Зарим хүмүүс XIII зуунд маш их хүний цус урсгасан. Түүнийхээ үйлийн үрийг өнөөдөр эдэлж байна л гэдэг. Гэтэл өнөөдөр бид яаж амьдарч байгаа нь хэн нэгэн эртний хүмүүс, 1937 оны хядлага гэх мэтээс маш бага хамааралтай. Тодорхой хэмжээний хамаарал байх нь байгаа. Түүнээс 100 хувь хамаараад бид ийм болчихсон, ингэж амьдарч байна гэж дүгнэх аргагүй. Нэг үг байдаг шүү дээ. Ядуу төрвөл чиний буруу биш. Харин ядуу үхвэл чиний буруу гэж. Ядуу төрсөн ч гэр бүлийн оролцоо, аав ээжийн нөхцөл байдлаас хамаарч амжилтад хүрч болно. Түүн шиг 100 хувь аав ээжээс нөлөөлөөд, насан туршид нь ядуу байлгана гэж байхгүй. Үүнтэй яг адилхан бидний өмнөх түүхэнд асуудал бий нь бий. Гэхдээ тэр нь 100 хувь нөлөөлөөд, боловсролын систем доголдоод манай улс орон өнөөдөр ийм байдалтай байна гээд байвал бид өөр өөрсөд рүүгээ харахгүй байгаагийн тод жишээ.

-Нөгөө талаар бусдыг даган дуурайх үзэгдэл их байна. Өөр орны соёлыг хэтэрхий их сурталчилдаг, гадаад кино их гаргадаг, гадны соёлыг магтдаг гэх хэсэг хүмүүс байдаг. Гадны соёл бидэнд хэр нөлөөлж байгаа вэ?

-Нөгөө л бусдаас асуудлыг хайгаад байна гэсэн үг л дээ. Оросын соёлоор явж байгаад солонгос соёл руу орсон гэдэг ч юм уу. Энэ бас л биднээс 100 хувь хамаарах зүйл биш. Тухайн үед оросын соёлын нөлөөгөөр тодорхой хэмжээнд сурах зүйлээ сурсан. Тэр хэмжээгээр улс орноо бусад орны түвшинд авчраад хөгжих жамаараа хөгжсөн. Түүнийг бид зөв, буруу гэж дүгнэх эрх байхгүй. Энэ байдлыг киноноос тусдаа авч үзмээр байгаа юм. Кино хүний сэтгэхүйд маш том нөлөөтэй. Кинон дээр нэлээд цензур тавих ёстой болов уу гэж би боддог юм. Гэхдээ энэ киног үзүүлнэ, үүнийг үзүүлэхгүй гэх эрх хэнд ч байхгүй. Аль ч улсын киног гаргаж болно. Хамгийн гол нь түүнийг хүлээж авч буй хүмүүс нь өөрсдөө ялгаж салгаж, шүүж чаддаг түвшинд байх нь чухал. Түүнээс солонгос кино гаргахгүй. Хятад кино үзүүлэхгүй гэдэг үе рүүгээ буцаж болохгүй. Тиймээс хүлээж авч байгаа хүмүүсийн төлөвшилд, боловсролын салбартаа л хөрөнгө оруулалт хийж юмыг олон талаас нь харах чадвартай хүнийг бэлтгэх ёстой байх. Түүнээс киноноос, Орос, Солонгосын соёлоос болоод бид талцдаг болсон гэвэл өрөөсгөл л дөө. Талцал гэдэг зүйл аль ч улс оронд, хүн гэдэг зүйлд байдаг. Бид нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Монголчуудад зөвхөн энэ бүх болохгүй зүйл байна гэж хараад, өөрсдийгөө доош нь хийдэг. Бидэнд авах зан чанар маш олон байдаг. Бидэнд болж бүтэж байгаа зүйлүүд ч маш их байгаа. Үүнийгээ бид хардаг, ойлгодог байх хэрэгтэй. Бид л талцаж хуваагддаг, бид л даган дууриадаг, бид л болж бүтдэггүй гэдэг асуудал байхгүй. Энэ бол бүх л улс үндэстэнд байдаг зүйл.

-Олон нийтийн сүлжээнд өдөр болгон нэг сэдэв гаргаж ирээд л нүдээд байдаг нь нийгэмд ямар нөлөө үзүүлдэг вэ?

-Сошиалын нөлөөллийн түвшин жил ирэх бүр буурч байгаа. Анх сошиал медиа манайд орж ирээд, монголчууд фэйсбүүк, твиттер ашиглаж эхэлсэн үеийг бодвол бид харьцангуй юмыг шүүдэг болсон. Харьцангуй юмыг ялгаж салгадаг болсон. Үүнийг зөвхөн монголчууд л туулаад байгаа юм биш. Дэлхий нийтээрээ аж үйлдвэржилтийн дөрөвдүгээр хувьсгал, технологийн эрин зуунд бүгд зэрэг туулаад явж байгаа. Замд нь маш олон сөрөг нөлөө байгаа. Бас золиос ч бий. Түүний нэг нь гэр бүл. Ялангуяа сүүлийн үед сошиалд эмэгтэй хүнийг маш давуу байдлаар бичдэг болсон. Жендерийн тэгш эрх гэж ярьдаг боловч эмэгтэй хүнд давуу эрх олгосон маш их пост явдаг болсон. Эмэгтэй хүний зөв, эмэгтэй хүн ингэх хэрэгтэй, эмэгтэй хүн ааш нь олддоггүй гэх мэтээр маш их бичдэг. Энэ нь эмэгтэйчүүдийг кодлоод байна. Яадаг гэхээр “Өө бид ерөөсөө л ааштай байх ёстой юм байна. Бидний аашийг эд нар олох ёстой юм байна. Нөхрийн буруу байх ёстой. Эмэгтэй хүн хүссэн үедээ нөхрийнхөө картыг зураад явж байх ёстой юм байна. Бид байнга стори хийгээд, идэж уугаад л явж байх ёстой юм байна” гэх утгатай мессэжүүдийг сошиал маш хүчтэй өгөөд байгаа. Энэ нь нэг талаасаа явах ёстой замынхаа нэгийг бид туулаад л явж байна л гэсэн үг. Магадгүй миний харж байгаагаар арван жилийн дараа хүмүүс илүү юм мэддэг болчихсон байна. Арван жилийн дараа магадгүй бид ярих л байх л даа. Бүх юмаа сошиалд бичээд л, бүх ууж идсэн зүйлээ сториддог үе байсан шүү бидэнд гэж ярих тэр түвшинд бид оччихсон байх болов уу гэж боддог юм.

-Дотроо талцаж хуваагдсанаа биднийг гадныхан харж байгаа, шоолж байгаа гэх мэтээр ярьж бичдэг. Гэтэл гадаадын улс орнууд үүнийг мэддэг болов уу?

-Гадаадын улс орнуудын хувьд монгол хэтэрхий жижиг улс. Бусад улс орны удирдлага, манайтай харилцаа холбоотой бизнес эрхэлдэг, хамтран ажилладаг хүмүүс л массаасаа арай илүү биднийг мэднэ. Түүнээс дийлэнх масс нь Чингис хаанаар нь л мэднэ. Өөр бусдаар манай улсын талаар мэдэхгүй. Зарим нь Чингис хааныг ч, Монгол гэж байдгийг ч мэдэхгүй. Бид энэ жижиг тойрогтоо л биднийг эзлэх гээд байна, биднийг дарангуйлах гээд байна гэж хий юмнаас айдаг. Дийлэнхдээ тэгж харагдаад байдаг. Гэхдээ бидэнд нэгдмэл нэг айдас байгаа харагддаг. Тусгаар тогтнолоо алдчих вий, үндэстэн мөхөх вий гэж айдаг. Тусгаар тогтносон үндэстний хувьд энэ байх зүйл. Үүнийгээ бид тохируулах хэрэгтэй. Аль үед нь ил гаргах вэ, аль үед нь гаргахгүй байх вэ, өөрт ашигтайгаар эргүүлэх үү гэдгээ тохируулах нь хувь хүний боловсролын түвшнээс л хамаарна.

-Хоёр хөрштэйгөө холбоод чи хужаа, чи оросын бууны нохой гэж хуваагддаг. Ингэж хуваагдах нь бас л боловсролтой хамаатай юу?

-Бид хоёр хөршөө хэзээ ч үгүйсгэж болохгүй. Хоёр хөрштэйгөө үргэлж л найрсаг бодлогыг баримталж байх ёстой. Нөгөө талаасаа хоёр хөршөөсөө өөрт ашигтай давуу талыг л бид өөрсдөө бий болгож чаддаг байх хэрэгтэй. Тэгэхгүй хятадын банк орж ирэх нь, хятад биднийг эзлэх нь гэхээсээ илүү энэхүү эдийн засгаас нь бид юу хожиж болох вэ гэдгийг л ухаалгаар харах ёстой. Оросын энэ том газрын тосны зах зээлээс бид юу хожиж болох вэ. Бид орос, хятадыг яаж холбож болох вэ, тэнд нь яаж зуучийн үүрэг гүйцэтгээд мөнгө босгож болох вэ, эдийн засгаараа яаж хараат бус тусдаа бие даасан байж болох вэ гэдгийг маш сайн хардаг ойлгодог, үндэстнээрээ нэгдсэн нэг ойлголттой, бодолтой, бодлоготой болмоор байгаа юм. Хятад, Орос гэхээр тодорхой хэмжээнд үзэн ядсан зүйл байх нь зөв. Нийгмийн үнэт зүйлээс бий болсон тодорхой хэмжээний үндэсний үзэл байх нь ч зөв. Гэхдээ үүнийгээ илэрхийлэхдээ маш бүдүүлгээр илэрхийлээд байгаа нь бидний хамгийн том асуудал. Үүнийгээ хэтрүүлээд байгаа. Хэтрүүлээд байгаа нь ч бас бидний асуудал юм.

С.ОТГОНБАЯР

 

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Б.Баярмаа: Намрын улирал хүмүүст хүлээлтийн байдал үүсгэдэг DNN.mn

Нийгмийн сэтгэл судлалын дээд сургуулийн тэнхимийн эрхлэгч Б.Баярмаатай ярилцлаа.

-Намар хүмүүсийн болон нийгмийн сэтгэл зүй яаж өөрчлөгддөг вэ?

-Намар болохоор хичээл, ид ажлын үе эхэлдэг. Түүнийг дагаад хүмүүсийн шинэ ажилд орох, шинэ хичээлийн жил эхэлж байгаа болохоор шинэ хувцас, хичээлийн хэрэглэлээ бэлтгээд эдийн засаг талаасаа ч нөлөөлдөг. Нөгөө талаас улирал солигдож, нарны илч буурч байгаа байдал нь өөрөө хүний сэтгэлзүйд нөлөөлж байдаг. Намрын цаг агаарын байдал нь салхи сэвэлзээд, навч шарлаж унаад, тэнгэр бүүдийх ч гэдэг юм уу, өөрчлөлт их учраас түүнийг дагаад хүний сэтгэл зүй өөрчлөгддөг. Орчин цагт хүмүүс эморох гэж яриад байгаа. Хүүхдийн хувьд хичээл сургууль орох дөхсөн учраас хүлээлтийн байдал үүсгэдэг.

-Энэхүү хүлээлтийн үед юу болдог вэ?

-Эцэг, эхчүүд хүүхдүүдийнхээ хичээлийг бэлтгэхдээ ямар нэгэн бахархуулах зүйл хийхийг шаарддаг. Сайн сураарай, амжилт гаргаарай, гамтай хэрэглээрэй, цэвэрхэн байлгаарай гэх мэтээр. Хүүхэд тэр үед нь би заавал онц сурах ёстой юм байна, сайн байх ёстой, ямар нэгэн байдлаар бахархуулах зүйл аав ээжийнхээ өмнө хийж байж хайрлуулах юм байна. Би тийм байж сайн хүүхэд байх юм байна гээд байдаг.

Энэ нь давтамжтай явснаар аав ээжийнхээ өмнө хайрлагдахгүй байх, үнэлэгдэхгүй байх, шилдэг нь биш байх зүйлүүдээс болоод хүүхэд эцэг эхийнхээ өмнө ямар нэгэн байдлаар буруутай мэдрэмж төрүүлж, ямар нэгэн байдлаар сурлага, хөдөлмөр, ажил үйлс, эрдэм ном, найз нөхдөд нь нөлөөлж байдаг. Яагаад гэвэл хүүхэд сайн сурахаас гадна сайн найзтай байх ёстой, авьяастай байх ёстой гэх мэтээр өөрийнхөө доторх өөрөөрөө биш аав ээждээ таалагдах, ээж аавын хүлээлтэд нийцэх тал руугаа явдаг.

Намрын улирал өндөр хүлээлттэй байгаа, шинэ хичээлээ эхэлж байгаа, шинэ гарааны үе байдаг учраас яг энэ үед өөрийнхөө бодит боломж чадварт нийцсэн зорилго тавьж, тийм хүлээлтийг бий болгон явах хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр хэт өндөр хүлээлт үүсгэн, зорилго тавих нь хэт өндөр ачаалалтай ажиллах, сурах, хэт их хичээл чармайлт гаргах, эсвэл хичээж чадаагүйгээсээ болоод сэтгэлээр унах, өөрийгөө үзэн ядах мэдрэмжийг төрүүлдэг.

Ээж аавдаа хэлсэндээ хүрээгүйгээс болоод сэтгэл зүйн дотоод эсэргүүцэлтэй тулдаг. Түүнээсээ болоод аливаа зүйлийг хийхээс халшрах, хойш нь тавьж жийрхэх, хойшлуулах, мартах зэрэг үйлдэл гаргадаг. Хүний сэтгэл зүйд өөрийгөө хамгаалах дотоод механизм явагдаж байдаг. Тэгээд ирэхээр нойр муудах, хоол ундандаа муудах, идэх дуршилгүй болох зэрэг сөрөг нөлөөтэй. Намрын улиралд хүн сэтгэл зүйн хувьд өөрийгөө бодитой талаас нь харж, амьдралаас таашаал авах, сурах үйлдээ хүн өөртөө дотооддоо чин сэтгэлээсээ хичээх, өөрийн удирдлага зорилготой суралцахуй гэж нэрлээд байгаа. Ээж аавынхаа өмнө онц сурдаг байх гэж, багшийн өмнө сайн сурагч байж таалагдах гэж хичээх биш өөрөө өөртөө эзэн нь байх гэж л суралцах хэрэгтэй. Аав ээжийн хувьд хүүхдээ энэ жил хичээгээд үзээрэй, заавал сайн байгаарай гэж шахаж шаардах биш өөрийнхөө хэмжээнд сурлагаа ахиулах боломж байвал ахиулаарай, чи юуг чадахгүй байна, юуг чадаж байна, өөрөө өөрийгөө бусадтай харьцуулахгүй өөрийнхөө хүссэн зүйлийг олж хийгээрэй, бид чамайг үргэлж хайрлана. Буруу зөв хийх нь хамаагүй өөрийнхөө хэмжээнд байх нь чухал гэдгийг хүүхдүүддээ сануулж байх нь зөв юм.

-Навч унаад, моддын өнгө өөрчлөгдөөд, хүйт ороод эхлэхээр хүмүүсийн сэтгэл санаа нэг л өөрчлөгдсөн мэт ажиглагддаг. Энэ үед хүмүүс сэтгэл санаагаа яаж өргөх вэ?

-Намрын улиралд сэтгэл гутралын ямар нэгэн эмгэг нь сэдрэх, өмнө нь сэтгэл гутралтай байсан нь эргэж сэдрэх тохиолдлууд их байдаг. Энэ нь намрын улирлын өнгө солигдож байгаа, усны шувууд буцах, хүйт орох зэрэг зүйлүүдээс гадна өндөр хүлээлттэй байж байгаад өнгөрсөн жилийн намар би тийм зүйлийг сайн хийж чадаагүй, өнгөрсөн жил би ингэж ажлаа эхэлсэн боловч үр дүнд хүрээгүй гэдэг юм уу, намар болгон нэг зүйл хийж эхлээд, эхэлсэн зүйл нь ямар нэгэн байдлаар амжилтгүй болсноос үүдэн дотоодын сэтгэл зүйн дарамт болдог. Тодорхой хэмжээгээр сэтгэл зүйн хувьд өөрийгөө үнэлж чадаагүй, үнэлэмж бий болоогүйгээс үүдсэн цөхрөл нь сэтгэл гутралын шалтгаан болоод үлдчихсэн байдаг. Үүнд хайр сэтгэлийн асуудлууд ч илүү тодорч гарч ирдэг. Хаврын улиралд хичээл сургууль тарна, амралт эхэлдэг учраас хүмүүс ихэнхдээ хөнгөн дэврүүн болдог. Намар эсрэгээрээ бүх зүйлийг шинээр эхлэх ёстой гэсэн хүлээлтийн үе болдог.

-Бас нэгэн зүйл ажиглагддаг нь хичээл сургууль ороод амарч байсан хүүхдүүд сургуульдаа явна. Хөдөө орон нутагт аав ээж, эмээ өвөөгийндөө амарсан хүүхдүүд нь буцна. Үлдэж буй хүмүүсийн хувьд сэтгэл санаанд нөлөөлж ганцаардах мэдрэмж төрдөг байх?

-Намар хэн нэгэн нь хичээл сургуульдаа явна. Сайхан найзалж нөхөрлөж байгаад, тус тусынхаа замыг хөөнө. Энэ байдлаас ямарваа нэгэн салалтын зүйлүүд намрын улиралтай давхацдаг. Тэр болгоноос үүссэн хайр сэтгэл ч юм уу, найз нөхөрлөлийн харилцаа нь дуусгавар болчихлоо гэх мэтээр ямар нэгэн сэтгэл гутралын шалтгаан нөхцөл болж өгдөг. Эмээ өвөө нар их хэлдэг. Зунжин бужигнаж байгаад хүүхдүүд яваад өгөхөөр хоосон оргиод эхэлдэг гэж. Хөдөө орон нутагт ар гэрээ хараад үлдэж байгаа хүмүүсийн хувьд бужигнаад дүүрэн байсан хүмүүс нь яваад өгөхөөр орон зай нь үгүйлэгддэг. Хаягдсан мэт мэдрэмж төрнө. Ороод ирэх болов уу гээд хэсэг сэтгэл нь тогтохгүй хуйсгануур болдог. Орчин үед техник технологи хөгжсөн үед хэрэв хөдөө эмээ өвөөгөө орхиод ирсэн бол дүрст дуудлага хийх, утсаар ярих гээд боломжууд бий болсон. Тиймээс хааяа ч гэсэн хөдөө байгаа ар гэрийнхэнтэйгээ ярьж байгаарай. Тэдний хувьд хоосон орон зайг нь нөхөж, хаягдсан мэт санагдах сэтгэл санааг нь өргөх боломж нь харьцангуй бий болсон шүү. Санах, санагалзах мэдрэмжүүдийг нь бодоод санаж байгаа бол санаад байна гээд ярьчихдаг. Хичээл сургуульдаа ороод ямар сурч байгаагаа дуулгачихдаг, тодорхой хэмжээгээр ганцаардаж, санагалзаж байгаа хоосон орон зайг нь хуваалцах нь чухал. Ихэнхдээ монгол хүмүүс дотооддоо байгаа мэдрэмжээ хуваалцахгүй, ярихгүй, мэдрэмжээ илэрхийлэхгүй дотооддоо хураагаад байдаг. Хураагаад байгаа тэр таагүй, сөрөг, тухгүй мэдрэмжүүд нь давхцаж удаан хугацаанд явсаар аажимдаа хүний сэтгэл зүйн өөрчлөлтүүдийг бий болгодог.

-Энэ байдал хэдий хугацааг өнгөрөөж байж зүгээр болох вэ?

-Хугацаа гэхээсээ илүү хүн болгон өөр өөр учраас хувь хүний өөрийнх нь сэтгэцийн үйл нь өөр өөр байдаг. Зарим хүмүүс хүнд маш удаан дасдаг. Зарим нь маш хурдан дасна. Зарим хүн нь зуны турш хамт байсан хүмүүс нь явахад маш гүнзгий хагацлын мэдрэмж авдаг байж болно. Зарим хүмүүст тийм биш байдаг. Үүн дээр хугацаа гэхээсээ илүү сэтгэцийн хувьд өөр өөр учраас хувийн онцлогоосоо шалтгаалаад хэвийн байдалдаа орно. Дотоод мэдрэмж сэтгэлээ хуваалцаж чаддаг хүн байхад, зарим нь тэгж чаддаггүй. Тэгэхээр явж байгаа хүмүүс нь үлдэж байгаа хүмүүстэйгээ байнгын харилцаатай байж, ямар байгааг нь асууж, тэр хүмүүсийг тайтгаруулах, тайвшруулах, сэтгэл санааг нь амар байлгах нөхцөлийг нь бүрдүүлж байдаг.

-Хэдхэн хоногийн дараа хичээл орох гээд хүмүүс хүлээлтийн байдалтай байгаа. Тэгэхээр яг энэ үед хүн сэтгэл зүйн тал дээр юуг анхаарах ёстой вэ?

-Шинэ зүйл эхэлж байгаа учраас ихэнх тохиолдолд хүмүүст санхүүгийн асуудал нэлээд тулгардаг. Үүнээс үүдээд миний хүүхэд бусдаас муу хувцастай байх вий, ажилд орж байгаа, амраад ажилдаа ирж байгаа хүний хувьд заавал нэг шинэ хувцас авч өмсөх ёстой гэсэн ойлголтууд байгаад байдаг. Тэр нь өөрөө тухайн хүний дотоодыг түгшээх, түгшүүрийн мэдрэмжүүдийг өндөрсгөж өгдөг. Энэ нь бусадтай өөрийгөө харьцуулах талын зүйлүүд өндөр ажиглагддаг. Тэгэхээр намрын хугацаанд амраад ажилдаа орж байгаа бол, хичээл сургуульдаа орохоор бэлтгэхдээ заавал бүгдийг шинээр авах биш өмнө нь хэрэглэж байсан зүйлээ хэрэглэх, хуучин хувцсаа өмсөх нь бусдаас санаа зовох шалтгаан биш юм шүү. Есдүгээр сарын нэгэнд амраад ажилдаа орж байгаа, хичээлдээ ирж байгаа тавтай тухтай мэдрэмжийг төрүүлдэг байх ёстой болохоос гадаад үзэмж талдаа илүү анхаараад байна уу даа гэж харагддаг. Тэгэхээр тэр гадаад төрхөндөө өгөх ач холбогдлоо багасгамаар санагддаг. Өөрсдийгөө харьцуулах талын зүйлийг багасгаарай. Хуучин зүйлээ хэрэглэхийг уриалж, хуучин зүйлээ хэрэглэснээр ямар нэгэн гадуурхагдах зүйл байхгүй гэдгийг ойлгуулах нь зөв байх.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Улаанбуудай, төмсний хэрэгцээг 100 хувь, хүнсний ногооны 81.3 хувийг дотоодын ургацаас хангах төлөвтэй гарчээ DNN.mn

2023 онд улсын хэмжээнд 369.3 мянган га-д үр тариа, үүнээс 345.4 мянган га-д улаанбуудай, 18.4 мянган га-д төмс, 13.9 мянган га-д хүнсний ногоо, 89.3 мянган га-д малын тэжээл, 131.7 мянган га-д тосны ургамал, 7 мянган га-д жимс, жимсгэнэ, нийт 629.6 мянган га-д тариалалт хийсэн байна. Ургацын урьдчилсан балансаар 501 мянган тонн үр тариа, үүнээс 472.2 мянган тонн улаанбуудай, 165 мянган тонн төмс, 165.7 мянган тонн хүнсний ногоо, 64.8 мянган тонн тосны ургамал, 225.6 мянган тонн малын тэжээлийн ургамал, 5 мянган тонн жимс жимсгэнэ тус тус хураан авах боломжтой гэсэн төлөв гарчээ.

ЭНЭ ЖИЛ УЛААНБУУДАЙ 17 ХУВЬ, ХҮНСНИЙ НОГОО 18 ХУВЬ, МАЛЫН ТЭЖЭЭЛ 42 ХУВИАР ӨСӨХ УРЬДЧИЛСАН ТӨЛӨВТЭЙ БАЙНА

Урьдчилсан балансаас харахад улаанбуудай, төмсний хэрэгцээг 100 хувь, хүнсний ногооны 81.3 хувийг дотоодын ургацаас хангах боломж бүрдэж байгаа юм. Улаанбуудайн үйлдвэрлэл өнгөрсөн оноос 70 мянган тонн буюу 17 хувиар, хүнсний ногооны үйлдвэрлэл 25.7 мянган тонн буюу 18.3 хувиар, малын тэжээл 67.2 мянган тонн буюу 42.4 хувиар өсөх төлөв гарсан байна.

Энэ жилийн хувьд 4, 5 дугаар саруудад хүйтэн сэрүүн байсантай холбоотойгоор хаврын тариалалт урьд жилүүдээс 5-7 хоногоор хожуу эхэлсэн. Ургалтын хугацаанд газар тариалангийн төвийн бүсэд цаг агаар тааламжтай, хур тунадас дунджаас ахиу орсноор таримлын өсөлт хөгжилт сайжран, ургацын болц жигдэрч ургацын хэмжээ, чанарт эергээр нөлөөлөхөөр байна. Мөн улаанбуудайн үр, технологийн шинэчлэл хийсний үр дүнд нэгжийн ургац өнгөрсөн жилтэй харьцуулахад 3.8 цн/га-аар буюу 30 гаруй хувиар нэмэгдэх төлөв гарсан хэмээн Улсын ургацын комиссын хуралдаанаар мэдээлэв.

ЗҮҮН БОЛОН БАРУУН АЙМГУУДАД БАЙГАЛИЙН ХҮЧИН ЗҮЙЛЭЭС ШАЛТГААЛАН УРГАЦ БАГАССАН ГЭВ

Харин Увс, Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатар, Өвөрхангай зэрэг аймгуудад зуны эхэн үед хур тунадас бага орж гандуу байсан, мөндөрт цохиулах зэргээр байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлийн нөлөөгөөр ургамлын өсөлт хөгжилт саарч, ургацын болц жигд бус, ургацын хэмжээ өмнөх жилүүдээс харьцангуй буурахаар байгааг сануулав. Цаг агаарын урьдчилсан мэдээгээр есдүгээр сарын дунд 10 хоногийн эцсээр тариалангийн бүс нутгаар хур тунадас нойтон цас орж цочир хүйтрэх төлөвтэй байна. Тиймээс ургац хураалтын ажлыг технологийн хугацаанд үр дүнтэй, шуурхай зохион байгуулах үүднээс ургацын зам, гүүрийн эвдрэл гэмтлийг шуурхай засварлах, ургац хураалтад оюутан, сонсогчид, иргэдийг ажиллуулах боломж, нөхцөлөөр хангах чиглэлээр холбогдох төрийн байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байгаа ажээ.

7 МЯНГАН ГА ТАЛБАЙГ УСАЛГААТАЙ БОЛГОХООР АЖИЛЛАЖ БАЙНА

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр “Хүнсний ногооны үйлдвэрлэл ба усалгаатай хөдөө аж ахуй” төслийг 2020-2026 онд хэрэгжүүлж байна. Төслийн хүрээнд найман аймгийн 18 сумын орон нутгийн өмчийн, эрдэм шинжилгээ, судалгааны байгууллагын дөрвөн услалтын системийг шинэчлэн сайжруулснаар нийтдээ 7 мянган га талбайг усалгаатай тариалангийн эргэлтэд нэмж оруулах юм. Өнөөдрийн байдлаар Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Завхан, Сэлэнгэ, Төв, Ховд, Хэнтий зэрэг долоон аймгийн 10 суманд нийт 3031 га талбайг услах хүчин чадалтай услалтын системүүдийг барьж байгуулахад 50 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгээд байна. Энэ онд багтаан эхний ээлжийн 2-3 услалтын системийг ашиглалтад хүлээлгэн өгөхөөр ажиллаж байна. Инженерийн хийцтэй услалтын системүүдийг байгуулснаар 3500 гаруй тариалан эрхлэгч өрх жилдээ дунджаар 8 мянга гаруй тонн хүнсний ногоо, 90 мянга гаруй тонн малын тэжээл үйлдвэрлэж, тэр хэрээр өрхийн орлого нэмэгдэх боломж бүрдэж байгааг мэдээлсэн юм.

Categories
нийгэм цаг-үе

​Д.Есөн-Эрдэнэ: Төмс, хүнсний ногооны түүвэр хураалт эхэлсэн. Үр тарианы хураалт хийх техник засварын ажлууд хийгдэж байна DNN.mn

ХХААХҮЯ-ны Газар тариалангийн бодлого зохицуулалтын албаны дарга Д.Есөн-Эрдэнээс газар тариалангийн нөхцөл байдлын талаар тодрууллаа.

-Газар тариалангийн бүс нутгаар бороо хур хэр элбэг байв. Ургацын болц ямархуу байгаа вэ?

-Газар тариалангийн төвийн бүс нутгаар хур бороо элбэгтэй жил боллоо. Төвийн бүс нутагтаа болц хэвийн байна. Одоогоор дунд болон төгсгөл үе шатандаа улаан буудайн болц хэвийн байна. Төмс, хүнсний ногооны түүвэр ургац хураалт эхэлсэн. Бороо хур элбэгтэй болохоор өвчлөл их гарсан. Ургамал хамгааллын арга хэмжээгээ тариаланчид аваад явж байна.

-Ургац хураалтын бэлтгэл ажил хэр явагдаж байна. Хураалт хэзээнээс эхлэх вэ?

-Төмс, хүнсний ногооны түүвэр хураалт эхэлсэн. Үр тарианы хураалт хийх техник засварын ажлууд хийгдэж байна. 70-80 орчим хувьтай явна. Ганц нэг ангилан хадалт эхэлсэн. Усны ургамал гэх мэтээр эхэлсэн. Есдүгээр сарын эхээр цаг агаарын нөхцөл байдал хэвийн байвал ургац хураалтдаа орохоор байна эхнээсээ. Зүүн болон баруун бүсийн ургац нэлээд гандуу байлаа. Хавар чийгтэй байсан. Зундаа бороо хур бага, гандуу байлаа. Тийм болохоор зүүн, баруун бүсэд ургац хураалтын хэмжээ багасах шинжтэй. Гэхдээ тариалангийн бүс нутаг нийт масстаа сайн байгаа. Өнөөдөр ургацын баланс гарчихна. Маргаашаас Улсын ургацын комиссын хурал болно. түүн дээр бүх мэдээлэл нэгтгэгдээд танилцуулагдана. Тэр үеэр дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно.

-Ургац хураалт төлөвлөсөн хэмжээнд хүрэхээр байгаа юу?

-Өнөөдөр тэрхүү мэдээлэл урьдчилсан байдлаар нэгтгэгдээд гарна. Цаг агаарын нөхцөл байдал тааламжтай байвал төлөвлөсөн хэмжээндээ авах боломжтой.

-Хөдөө орон нутгаар мөндөр их орсон гээд байгаа. Мөндөрт цохиулж дарагдсан ургац бий юу?

-Тийм. Мөндөрт дарагдсан талбай нэлээд бий. Өвөрхангай, Сэлэнгэ, Дархан-Уул, Төв аймагт ч гэсэн бага зэрэг талбай дарагдсан. Энэхүү мэдээллүүдийг нэгтгээд маргааш урьдчилсан балансын мэдээллийг танилцуулна. Өнгөрсөн баасан гаригт түүвэр судалгаануудыг хийгээд дууссан. Хүнс хөдөө аж ахуйн газрын мэргэжилтнүүд, Тарилалтын холбоо, тариаланчидтай хамтраад балансыг тогтоосон. Өнөөдөр нэгтгээд, маргааш нэгдсэн мэдээллийг мэдээлнэ.

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Сэтгэлзүйч Б.Өнөбилгүүн: Нэг зүйл нэхэгдээд, орой унтахдаа заавал пиво уучихдаг бол архины хамааралд оржээ гэсэн үг DNN.mn

Сэтгэлзүйч Б.Өнөбилгүүнтэй ярилцлаа.

-Архи уух хүсэл юунаас төрж эхэлдэг юм бол?

-Архи уух нь тухайн хүмүүсийн амьдралын түвшинтэй шууд холбоотой байдаг. Мөн дээрээс нь сэтгэл санааны тайван бус байдалтай холбоотой. Сэтгэл санааны тайван байдал гэдэг нь хүн тайван байх хэрэгцээ нь өндөр болоод ирэхээр түүнийгээ авах хэрэгцээгээ архинаас нөхдөг гэсэн үг. Тэгэхээр асар их стресстэй, сэтгэл гутралтай үед хүн цаанаасаа тайвшралыг маш ихээр хүсдэг. Тийм хэрэгцээ бий болоод эхэлдэг. Энэ хэрэгцээг хамгийн богино хугацаанд, хамгийн хямд зардлаар, хамгийн олдоц ихтэй тайвширлаа нөхөх боломж нь архи байдаг. Жишээ нь, тухайн нийгэм хэр ажилгүйдэл ихтэй байна, хэр их стресстэй байна, хэр их ачаалалтай байна, сэтгэл зүйн эрүүл мэнд нь хэр их доголдсон, улс даяар тахалд нэрвэгдсэн гэж ярьдагтай адил улс орны сэтгэл зүйн доголдол ихтэй бол нийтээрээ сэтгэл санаагаар унана. Аз жаргалын индекс нь маш доогуур орж, улс архины хэрэглээ нь маш өндөр байдаг. Тэгэхээр ядуурлын түвшин ихтэй, нийгмийн асуудал ихтэй газруудад эдийн засгийн уналттай мөртлөө архи борлуулдаг, архитай холбоотой үйл ажиллагаа эрхэлдэг газрууд нь ашигтай ажиллаад байдаг. Энэ нь ямар учиртай гэхээр нийгэмд маш их сэтгэл зүйн хэрэгцээ бий болоод тэрхүү хэрэгцээг хангаж байгаа газрууд ашигтай ажилладаг. Үүнээс болоод хүн архи уух сэдэл төрдөг. Тэгээд архины хамааралтай болдог.

-Сэтгэл санаагаар унаад хүн архи уугаад эхэллээ. Тэр нь архины дон болтлоо хэр удаан хугацаанд үргэлжлэх вэ?

-Архины дон болж байна гэдгээ хүн өөрөө мэддэггүй. Бид өөрсдийгөө юу гэж боддог вэ гэхээр архи уухгүй яваад байгаа болохоор би архины дон тусаагүй. Бид өөрсдөө архийг хүсч уудаггүй л гэдэг. Тэгэхээр ерөөсөө дон, донтолт гэж хардаггүй. Зарим хүмүүс ажлаа тараад ажлынхантайгаа уудаг. Тэр нь тогтмол нэг сард хоёр удаа үргэлжилдэг. Түүнээс гадна хүн их, бага ямар ч хамаагүй хэмжээгээр архины хэрэглээг хэрэглээд байна гэдэг нь донтолт эхний үе шатандаа явж байна л гэсэн үг.

-Сэтгэл санаагаар унаад хүн архи уугаад эхэллээ. Тэр нь архины дон болтлоо хэр удаан хугацаанд үргэлжлэх вэ?

-Архины дон болж байна гэдгээ хүн өөрөө мэддэггүй. Бид өөрсдийгөө юу гэж боддог вэ гэхээр архи уухгүй яваад байгаа болохоор би архины дон тусаагүй. Бид өөрсдөө архийг хүсч уудаггүй л гэдэг. Тэгэхээр ерөөсөө дон, донтолт гэж хардаггүй. Зарим хүмүүс ажлаа тараад ажлынхантайгаа уудаг. Тэр нь тогтмол нэг сард хоёр удаа үргэлжилдэг.

Түүнээс гадна хүн их, бага ямар ч хамаагүй хэмжээгээр архины хэрэглээг хэрэглээд байна гэдэг нь донтолт эхний үе шатандаа явж байна л гэсэн үг. Эхний үе шатандаа хүн өөрийгөө ерөөсөө мэддэггүй. Үүнийгээ чөлөөт цагаа өнгөрөөлж байна, найз нөхөдтэйгөө уулзаж байгаа гэх байдлаар өөрийгөө хардаг. Энэ нь давтамжтай, тогтмол гурван сарын хугацаанд үргэлжилж байгаа тохиолдолд тухайн хүн энэ зуршлаасаа гарахад маш төвөгтэй нөхцөл байдал үүснэ. Энэхүү байдалдаа дасал болчихоор тогтмол хугацаандаа гармаар санагддаг, архи ууж тайвширмаар санагддаг. Үүнээс болоод гэр бүл, хосуудад маш их асуудал үүснэ. Жишээ нь, нөхөр нь гарч найз нөхөдтэйгөө ууя, эсвэл эхнэр нь найз нөхөдтэйгөө уулзмаар байна гэдэг. Энэ нь хэдий зөв юм шиг харагдаж байж болох ч нөгөө талдаа донтолтын эхний шинж тэмдэг тухайн гэр бүл, хосуудын аль нэгэнд илрээд эхэлчихсэн байдаг.

-Дараагийн үе шатанд юу болдог вэ?

-Эхний үе шатанд хүн хааяа нэг архи уудаг. Уумаар санагдаж байгаагаа өөрөө анзаарахгүй байгаад байна шүү дээ. Хоёр дахь үе шатанд тухайн хүний архи уух хэрэглээний давтамж нэмэгдээд ирдэг. Жишээ нь, долоо хоногт нэг удаа архи уудаг байсан бол 3-4 болдог. Заримдаа өдөр болгон алкохолны төрлийн зүйлийг хэрэглэж байж унтдаг. Энэ бол хоёр дахь үе шат. Энэ үе шатанд хүмүүс өөрийгөө зөвтгөж эхэлдэг. Архи хүний биед сайн. Хүн архи уух хэрэгцээ шаардлага байдаг. Архи уухаар урт насалдаг, найз нөхөдтэй байдаг. Стресс тайлдаг, хүн стрессээ тайлах ёстой гэх мэтээр өөрийгөө зөвтгөөд эхэлдэг. Энэ бол хоёр дахь шинж тэмдэг буюу архийг өмөөрдөг, архи уух нь зөв юм гэдэг философийг хүмүүст ярьж эхэлдэг үе.

-Дараагийн үе шат гэж байх уу?

-Гурав дахь үе шат бол шартаад шарталтаа архиар буцааж тайлдаг. Архи уух давтамж нь өдөр бүр болдог. Нэг, хоёр өдөр дараалан уудаг. 3-4 өдөр дараалан уух гэдэг нь хамгийн хүнд үе шат руугаа орчихсон гэсэн үг. Энэ үе шатанд орчихсон хүмүүс байнгын согтуу. Уугаад л, согтоод л архи нь гарахаас өмнө дахиж архи нэмж уугаад л мансууралд аль болох удаан байхыг хүсдэг. Энэ үед бидний эрүүл оюун ухаан ажиллаж байдаг. Архи уух буруу юм байна. Би архинд орчихож гэдгээ гурав дахь үе шат руу орохдоо хүн хүлээн зөвшөөрдөг. Тэгээд ойлгоод ирэх үед аль хэдийнэ хамаг зүйлээ алдчихсан, амьдрал нь маш хэцүү, хүнд болчихсон учраас бодит байдалтай эвлэрэхийг хүсдэггүй. Түүнээс зугтаахын тулд мансуурлыг байнгын удаан үргэлжлүүлэхийг хичээдэг. Тэгэхээр бидний ярьдаг “өвгөнтийн хөндийн” хүмүүс гэдэг нь яг энэ үе шатанд байдаг гэсэн үг. Энэ хүмүүс бодит байдалтайгаа удаан байхыг хүсдэггүй. Бодит байдал нь өөрсдөд нь таалагддаггүй. Мансуураад л байж байвал тэр хүмүүс сэтгэл санаа нь зовохгүй, стресстэхгүй. Сэтгэлээр унахгүй гэх мэтээр тухайн хүмүүст маш өндөр хэрэгцээ болоод үлдчихсэн учраас бодит байдлаас зугтах нь тэр хүмүүсийн эмгэг болчихож байгаа юм. Энэ үе шат руу орчихсон хүмүүсийг эмчлэхэд маш төвөгтэй. Яагаад гэхээр сэтгэл санаа нь хэзээ ч босохооргүй нөхцөл байдалд орчихдог. Жишээ нь, гэр бүлийнхэн нь нас барчихсан. Гэр бүл нь санхүүгийн хувьд босох чадваргүй болчихсон. Амьдрал нь маш хүнд болчихсон байдаг. Үүнийг бүх нөхцөл байдлаар нь өөрчилж байж, эсвэл тэр хүнд маш өндөр мотиваци бий болж байж тухайн хүн бага багаар гарах боломжтой. Үүнд хажуугийн, хөндлөнгийн тусламж маш их хэрэгтэй. Мөн өөрөө маш их хичээх хэрэгтэй. Ийм гурван үе шат архины дон дээр илэрдэг.

-Хүн өөрийгөө би архи уугаад байна шүү, хэрэглээ нэмэгдээд байна шүү. Одоо хэрэглэж болохгүй шүү гэдгээ аль үед нь анзаарах ёстой юм бол?

-Архинд донтолтын гурав дахь үе шатанд юу болох вэ гэхээр тэнэгэрдэг. Архи нь тархины эд эсийг маш ихээр үхүүлдэг. Тархинд маш ихээр нэвчдэг. Элгэнд асар өндөр ачааллыг өгдөг. Шартана гэдэг нь элэг архийг шүүж чадах ачааллаасаа хэтэрчихсэн, хоолны хордлогод ордог шиг архины хордлогод ордог гэсэн үг. Энэ үедээ хүн бие физиологийн хувьд маш хүнд нөхцөл байдлыг туулдаг. Яг энэ үедээ хүний тархи асар хүчтэй гэмтдэг. Задрах ч юм уу, эсвэл алкохол, спирт, асар их этилийн спиртийг цусандаа шингээснээр тухайн цус нь тархинд очиж нэвчээд, тархи асар ихээр гэмтдэг. Энэ гэмтэл удаа дараа үүсээд, удаан яваад байхаар эрүүл хүн гэхэд хэцүү нөхцөл байдал үүсдэг. Тэгэхээр эрүүл хүмүүсийн бодож санадаг зүйлээс тэс ондоо зүйлийг бодно. Маш удаан сэтгэнэ. Маш удаан юмыг ойлгодог. Зүгээр л амьтны зөнтэй шахам болчихдог. Энэ нь тархийг олон цаг хугацааны давтамжтай, олон удаа гэмтээсэн учраас ийм асуудал гардаг гэсэн үг. Архины донтой болсноо яаж мэдэх вэ гэхээр би сарын хугацаанд архи бодохгүй, уухгүй явж чадаж байна уу гэдгээ өөрөөсөө асуух хэрэгтэй. Чадахгүй заавал нэг зүйл нэхэгдээд, уумаар санагдаад, орой унтахдаа заавал нэг пиво уучихаад унтаж байвал архины анхан шатны хамаарлын түвшинд байна гэсэн үг. Энэ нь донтолтын нэгдүгээр үе шат. Гурвууланг нь их бага хэмжээгээр нь л ялгаад байгаа болохоос ерөнхийдөө бүгд л донтолтын үе шатууд яваад байгаа юм.

-Одоо хичээл эхлэх гээд хөдөөнөөс оюутан залуус хотыг ихээр зорих болсон. Шөнийн цэнгээний газар, уушийн газруудаар дүүрэн хөл хөдөлгөөнтэй байх боллоо. Үүнийг та мэргэжлийн сэтгэлзүйчийн хувьд яаж харж байна вэ?

-Миний харамсаж байгаа зүйл сүүлийн үед охид, эмэгтэйчүүд архины өндөр хамааралтай болж эхэлж байна. Хаа газарт лоунж, паб, цэнгээний, уушийн газрын нийт сууж буй хүмүүсийн бараг 90 гаруй хувь нь охид эмэгтэйчүүд байна. Орой болгон, тав дахь болгон асар их хэмжээний алкохол хэрэглэдэг болчихсон. Энэ нь нийгмийн тэнцвэрт байдлын хувьд гээд ярихаар тэнцвэртэй биш. Жишээ нь, Японд ихэвчлэн эрэгтэйчүүд нь ажлаа тараад пиво уугаад сууж байдаг. Эмэгтэй хүмүүс маш цөөхөн харагддаг. Манайд эсрэгээрээ охид бүсгүйчүүд маш ихээр алкохолын төрлийн зүйлийг хэрэглэж байгаа нь нийгмийн түвшинд харвал эмэгтэйчүүд нь архины хамаарлын түвшин нэлээд өндөр болж байна гэж харагдаад байгаа. Үүнд би их эмзэглэж байна. Архи гэдэг зүйл тодорхой хэмжээгээр хүний биед байх ёстой гэж зарим хүмүүс хэлдэг. Огт архи хэрэглэхгүй мөртлөө стрессээ маш зөв аргаар тайлдаг, цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөгөөд, өөрийнхөө стрессийг тайлдаг хүмүүс зөндөө байдаг. Заавал архи уух ёстой, хүний биед алкохол дутагддаг, стрессийг архиар тайлдаг, найз нөхөдтэй байхын тулд архи уух ёстой гэдэг буруу ойлголтоосоо бид салахгүй бол энэ үзэл бидний соёлд нэвччихжээ. Бидний соёл болоод ааш занд гүн гүнзгий шингэсэн учраас нийгэмд ч хор уршигтай зүйлүүд ихээр үүсээд байна. Үүнээс болж гэр бүл салдаг, нийгмийн маш олон сөрөг зүйл үүсдэг учраас одоо энэ үзлээсээ салах цаг нэгэнт болсон гэдгийг л хэлье дээ.

Categories
нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Бизнест амжилт гаргая гэвэл жудагтай байх ёстой DNN.mn

Бизнесийн салбарт ашиг орлогоо хэрхэн олох, яаж ажиллах, ажилладаг талаар сурвалжиллаа. Эхлээд Зуун айл барилгын материалын худалдааны төвийг зорив. Даваа гаригт эндэх худалдаа эрхлэгчид амардаг юм байна. Хөл хөдөлгөөн багатай, бараг хүнгүй шахам эл хуль гудамж угтав. Ингээд тэндээсээ барилгын материалын үнийг судлахаар буцлаа. Байшин барихаар Орос, Хятадаас барилгын материалаа цуглуулаад ирсэн иргэн С.Алтангэрэлтэй холбогдов. Тэрбээр “Орос, Хятадаар явж барилгынхаа материалыг цуглуулаад ирлээ. Гайхалтай нь Монголд зарагдаж байгаа барилгын материалын үнээс хэд дахин хямд байдаг юм байна. Надад хэрэгтэй барилгын материал бүгд олдоц сайтай, маш хямд. Жишээ нь, Монголд 65 мянган төгрөгийн үнэтэй обой 20500, бүргэд хаалга 250-800 мянга. 800 мянган төгрөгийн хаалгыг Монголд 1.5 саяар худалдаалж байна. Паркетан шал 12-35 мянган төгрөгийн хооронд. Сайтинг нэг ширхэг нь 24500, шилэн хөвөн боодолдоо зургаан ширхэг, 5 см зузаантай нь 19500, дээврийн төмөр 1 м нь 8500 төгрөг. Дутавр 12 м нь 450 мянган төгрөг. Хар панер чанартай нэг ширхэг нь 43 мянга. Гипсэн хавтан 10 мянга байсан. Сантехникийн материалуудын үнэ бүгд манайд зарагдаж байгаагаас хамаагүй хямд. Цонх м.кв нь 130-140 мянган төгрөгийн үнэтэй. Гол асуудал нь гааль юм байна лээ. Өөрсдөө гааль хийнэ гэж байхаар каргонд явуулсан нь дээр юм билээ” гэв. Түүний хэлсэн барилгын материалуудын Монголд зарагдаж байгаа үнэ ханшийг судаллаа. Обой 55-75 мянга, бүргэд хаалга 800 мянган төгрөгөөс дээш. Паркетан шал 1 м.кв нь 18 мянга, сайтинг нэг ширхэг нь 27 мянга, шилэн хөвөн зургаан ширхэгтэй 5 см зузаантай нь 90 мянга, дээврийн төмөр 1 м нь 15 мянга, хар панер нэг ширхэг нь 45 мянган төгрөгөөс дээш. Гипсэн хавтан 15-25 мянган төгрөгийн үнэтэй байна. Энэ талаар иргэн С.Алтангэрэл хэлэхдээ “Монголд бизнес эрхэлдэг хүмүүс ашиг хонжоо л их хардаг юм байна. Хэрэглэгчээ ер боддоггүй. Би сая яваад ирэхдээ мэдэрлээ. 19500 төгрөгийн үнэтэй зүйлийг энд авчраад 90 мянгаар зарж байна. Ашиг гаргах гэж бизнес хийж байгаа ч гэсэн олон улсад 20-30 хувийн л ашиг олох ёстой гэдэг. Гэтэл манайд 80-150 бараг 200 хувь давсан ашиг хардаг. Гэтэл иргэдийн цалин ямар билээ. Арай үнэтэй, хэд дахин нугалж зарж байгааг нь мэдэхгүй л авдаг байлаа. Өөрийн нүдээр үзээд үнэхээр итгэсэнгүй. Хэт өндөр ашиг харж байгаа нь ёс зүйгүй л үйлдэл юм даа гэж бодож байлаа” гэлээ.

Ингээд бизнес эрхлэгчдийн бас нэгэн төлөөлөл болсон зам дагуух цайны газруудын нэгээр орлоо. Цайны цаг дөхөж байгаа ч үйлчлүүлэгч цөөнтэй байх шиг харагдав. Энэ цайны газар хоёр заалтай. Нэг зааландаа 4-8 хүний таван ширээтэй. Тэрхүү зааланд нь хоёр хүн сууж байв. Үүдний зааланд 4-8 хүний арав гаруй ширээ байв. Мөн л хоёр хүн суугаад хоолоо хүлээж байв. Хоолоо хүлээж байх хооронд нь хэсэгхэн ярилцав.

-Та эндхийн байнгын үйлчлүүлэгч үү?

-Хааяа л цайны цагаараа харих завгүй үедээ ордог.

-Эдний хоолны амт чанар үнийн талаар юу гэж бодож байна вэ?

-Хоол бол давгүй амттай. Харин үнэ нь өмнөхөө бодвол 2000-3000 нэмэгдчихэж. Цуйван 8500-10000 болчихож. Одоо ер нь ихэнх газрын хоолны үнэ 10000-15000 төгрөг болж байна. Боломжтой бол гэртээ хүнсээ аваад хоолоо хийгээд идсэн нь дээр юм байна. 2-3 хүн хооллоход хамгийн багадаа 40000, тэрнийхээ оронд гэрийнхээ хүнсийг цуглуулсан нь хамаагүй дээр. Анх ордог байхад хүн багатай үнэ нь ч энийгээ бодвол бага байсан санагдаж байна.

-Үнэ нэмэгдэхийн хэрээр хоолны амт чанар, орчин өөрчлөгдөж байна уу?

-Нэг их өөрчлөгдсөн юм анзаарагдсангүй. Сая будаатай хуурга авч идэхэд харин ч порц нь бага байх шиг санагдлаа. Хүнсний үнэ өсөхөөр үнээ нэмдэг юм байлгүй.

Гэтэл хамт хооллохоор сууж байсан эмэгтэй “Эдний хоол анхныхаасаа жаахан амт нь өөрчлөгдөөд байгаа. Тогооч нь солигдсон юм болов уу. Эртээд гэртээ харьж амжихгүй эндээс нэг хоол авч идтэл шарсан төмснөөс нь хөгз шиг амт амтагдаад нэг хэсэг дахиж энүүгээр үйлчлүүлээгүй. Уг нь эднийх арай хямд, аятайхан амттай хоолтой байлаа. Цайны цагаар битүү хүнтэй, суудал олдохгүй, хүмүүс очерлоод зогсож байдаг байсан. Одоо хар л даа. Цайны цаг болох гэж байхад бараг хүнгүй байгаа биз. Амт нь эргээд сайжирсан болов уу гэж бодоод орж ирсэн юм. Хүн багатай байхыг бодвол сайжраагүй бололтой. Үнэ нь өсөөд амт чанар порц нь багасаад, муудаад байхаар хэн ч орж ирэх вэ дээ” хэмээн үг нэмэв. Биднийг ийн ярилцаж байх хооронд дахин хоёр хүн орж ирээд хоосон ширээг эзлэн суусан байлаа. Цайны газрын үйлчилгээний ажилтантай ярилцах гэсэн боловч татгалзав.

Цайны газраас гараад Вьетнам засвар гэсэн хаягтай автомашин засварын газрыг зорилоо. 2-3 машин эгнэн зогсжээ. Засварчин нь монгол хүн байлаа. Түүнтэй ярилцах хүсэлт тавьсанд зөвшөөрөв.

-Таныг хэн гэдэг вэ. Автомашин засварын ажлыг хэдэн жил хийж байна вэ?

-Намайг Билгүүн гэдэг. Машин засаад арав гаруй жил болж байна. Энэ хооронд нэлээд хэдэн байнгын үйлчлүүлэгчтэй болсон. Тэд маань нэмээд найз нөхөд, танилаа дагуулаад л ирдэг.

-Энэхүү автозасварын газар таны өөрийн эзэмшлийнх үү?

-Энэ газрыг би түрээсээр ажиллуулаад гурван жил болж байна. Үйлчлүүлэгч байнга нэмэгдээд их ээлтэй санагдаад нэг мэдсэн гурван жил өнгөрчээ.

-Өдөрт хичнээн машин засдаг вэ?

-Машины эвдрэлээс хамаараад янз янз даа. Заримдаа нэг машиныг хэдэн өдрөөр засах хэрэг гарна. Заримдаа өдөртөө 4-5 машин засчихна. Янз бүр дээ.

-Та ганцаараа ажилладаг юм уу?

-Дахиад хоёр засварчин бий. Одоогоор цайндаа орохоор явсан байна. Тэр хоёртоо цалинг нь олгоод, нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалыг нь төлдөг. Хүний хөдөлмөрийг зөв үнэлж, ажилтнаа хүндэлж байж л ашиг орлого нэмэгдэнэ шүү дээ. Манай үйлчлүүлэгчид үйлчлүүлэгч дагуулаад л ирдэг. Тэр болгонд сэтгэлээсээ чанартай засч өгөөд явуулахыг боддог. Их ч бай бага ч бай бизнес л хийж байгаа болохоор жудагтай байхыг хичээдэг. Жудаггүй бол бизнес хөгжихгүй үйлчлүүлэгчээ алдана шүү дээ. Хүний мөнгийг авч л байгаа бол хариуцлагаа бүрэн дүүрэн хүлээх хэрэгтэй. Чанар дагаж үнэ гэдэг байх аа.

-Жудаггүй бол бизнес хөгжихгүй гэлээ. Таны энэхүү үзэл санаа бизнесийн салбарт дутагдаад байх шиг?

-Маш олон хүн нэг юм эхлүүлээд жаахан байж байгаад л дампуурлаа гэдэг. Жишээ нь, хуушуур хийгээд зарвал үхрийн мах гэсэн бол үхрийн махаараа л хийх хэрэгтэй. Үүнээсээ эхлүүлээд л хүний жудаг гээч нь харагдаж байх хэрэгтэй. Нэг нь хуурсан бол нийтээрээ муухай хэлэгдэнэ. Тиймээс нөгөөгөө хөлдөө чирэхгүйн тулд адилхан л хичээх хэрэгтэй шүү дээ. Хэрэглэгч, үйлчлүүлэгчид үнэлгээгээ өөрсдөө өгөөд явна. Тиймээс бизнесийн зарчим, хувь хүний өөрийн ёс зүйгээсээ ухарч ёс жудгаа л алдаж болохгүй юм шүү гэж би өөртөө байнга хэлдэг юм.

Энэхүү машин засварын газраас нээрээ хүний хөл тасрахгүй эрэлт хэрэгцээ ихтэй ажээ. Биднийг яриад сууж байх хооронд хэд хэдэн үйлчлүүлэгч машинаа үзүүлэхээр ирсэн юм. Тэдний нэг Б.Отгонбаттай ярилцлаа.

-Та энэ засварын газраар байнга үйлчлүүлдэг үү?

-Тйим ээ. Үйлчлүүлээд хоёр жил болж байна.

-Яагаад байнга үйлчлүүлэх болов?

-Чанартай сайн засдаг. Хувь хүнийх нь харилцаа хандлага, засварчдаа удирдаж байгаа байдал нь их таалагддаг юм. Цөөхүүлээ болохоор ойлголцоход ч амар. Би урьд нь Монголдоо нэлээн алдартай газраар үйлчлүүлдэг байлаа. Нэр нь брэнд болчихсон юм чинь гээд итгэлтэй оруулж хаячихаад л явдаг байсан. Гэтэл удаа хөдөө явахаар болоод засвараа хийлгэчихээд гараад давхитал замдаа машин эвдрээд, дөнгөж засуулаад гарч байхад яагаад тэгдэг байна гэж бодоод бөөн зардал чирэгдэл болж хотоос хүн дуудаад буцсан. Нөгөө газартаа очоод ийм асуудал гарсан гээд хэлтэл “Явдаг газраараа яваарай” гэх мэтээр томроод хохирлыг минь барагдуулж өгөөгүй. Тэгээд тиймэрхүү нэр сүртэй газраар дахиж орохоо больсон.

-Одоо тэр газар ажилладаг уу?

-Ажилладаг. Бодвол дахиад олон хүн хохироож байгаа байх даа. Нэр төртэй алдартай газар байж улам л сайн чанаржуулахыг хичээмээр. Манай Монголд нэгэнт л нэрд гарчихсан бол яасан ч яадаг юм гэсэн гаж үзэгдэл л харагддаг. Үүнээсээ болж бизнес нь дампуурсан олон хүн байдаг. Жаахан юм үзсэн баймаар юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга О.Амгаланбаатар: Зөвхөн 100 жилийн ойг тэмдэглээд өнгөрөх биш хэд хэдэн бүтээн байгуулалт хийлээ DNN.mn

Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга О.Амгаланбаатартай ярилцлаа.

-Хан тайшир уулын аймгийн 100 жилийн ойгоо тэмдэглэж байгаа та бүхэнд баяр хүргэе. 100 жилийн ойдоо зориулж ямар ажлуудыг хийв?

-Хантайшир уулын аймгийн 100 жилийн ойг Засгийн газрын 2023 оны зургадугаар сарын 7-ны өдрийн тогтоолоор тэмдэглэх шийдвэр гарсан. Ойг тэмдэглэх хүрээнд хэд хэдэн ажлыг хийж хэрэгжүүлж байна. Онцлоод хэлбэл “Эрийн гурван наадам”-ыг зохион байгууллаа. Энэ нь эр хүн өөрөө морио уяад унаж уралдана. Өөрөө барилдана, нум сумаа мөн өөрөө харвана. Гурван төрөлдөө нэг хүн өөрөө оролцох тэмцээнийг мартагдсан байсныг сэргээж байгаа. Энэ тэмцээнд 21 аймаг, нийслэлээс 170 гаруй хүн оролцлоо. 170 гаруй хүн оролцсон нь манай үйл ажиллагаа өргөн дэлгэр явагдаж байгаагийн нэг илрэл гэж ойлгож байгаа. Хоёрдугаарт, монголчуудын мартаад буй тууль гэдэг зүйлийг сэргээн хайлахаар болсон. Тууль хайлахаар Халимагаас алдарт Цагаанзам гуай ирсэн байна. Буриадаас туульч ирчихсэн Гэсэр, Жангар хайлна.

БНХАУ-ын Ганьсу мужаас туульчид ирсэн. Шинжаан уйгураас туульч ирээд байна. Монголын төрийн батламжит туульч Баатаржав “Аргил цагаан өвгөн” туулийг хайлна. Энэ хүрээнд бид аймагтаа туулийн уралдаан зарлаж, 500 орчим хүн оролцсоноос шалгарсан “Агайн улаан хаан” туулийг хайлахад бэлэн болсон. Монголчуудын өв уламжлалаас мартагдсан зүйлийг сэргээе. Энэ дотор бидний давуу тал байна хэмээн хараад эхлүүлсэн ажил. Туулийг судлаад үзэхэд үлгэр домог болон үлдсэн монголчууд ямар үедээ хүчирхэг байсан, ямар үедээ алдаж онож гэдэг бүх түүх бичигдсэн байгаа юм. Өнөөдөр аялал жуулчлалаа хөгжүүлье гэж их ярьдаг. Түүний тулд монгол төрийн их наадмаа хөгжүүлэх ёстой. Монгол наадмыг л үзэх гэж жуулчид их ирж байна шүү дээ. Энэ нь Монголын зан заншил уламжлалыг л нэг дор үзэхийг хүсч байгаа гэсэн үг.

-Хүүхдийн наадмыг тусад нь зохион байгуулсан гэсэн үү?

-Зөвхөн насанд хүрсэн наадаад байх биш хүүхэд багачууд ч эрийн гурван наадмаараа баярлаж наадах боломжийг нь бүрдүүлж өгсөн. Энэ нь манай ойн арга хэмжээний бас нэгэн онцлог гэж үзэж байгаа юм.

-Ойдоо зориулж хийсэн бүтээн байгуулалтуудаас дурдаач. Жишээ нь, аймгийн спорт цогцолбор нээлтээ хийлээ шүү дээ?

-Хантайшир уулын аймгийн 100 жилийн ойг зөвхөн баяр наадам тэмдэглээд өнгөрүүлэх биш нутгаа гэсэн сэтгэлтэй бизнесмэнүүд, ард иргэдийнхээ хандив тусламжаар хэд хэдэн бүтээн байгуулалтыг хийлээ. Нутаг орныхоо буурийг сахиад амьдарч байгаа хүмүүсийн хувьд аятай тухтай амьдарч, цаашид хөгжих боломжийг нээе гэдэг үүднээс Спорт цогцолборыг ард иргэдийн хандиваар байгуулж, ашиглалтад орууллаа. Мөн хүүхдүүдэд зориулан “Ид шидийн орон-Алтай” байгууламжийг ард иргэдийнхээ хандиваар барьж байна. Мөн хүүхдийн дотуур байр байгуулж байгаа. Ирээдүй хойчдоо хандсан байгууламжуудыг ард иргэдийнхээ хандиваар хийж байна. Мөн төсвийн хөрөнгө, орон нутгийнхаа боломжийг дайчлаад төв талбайгаа шинэчиллээ. Энэ хүрээнд зургаан км замыг хатуу хучилттай болгох, Цэнгэлдэх хүрээлэнгээ шинээр барьж ашиглалтад орууллаа. Алтайчууд хог шороогоо цэвэрлэхээс эхлүүлээд нийтээрээ л ажиллаж байна.

-Та ганц бие хүмүүсийг аймгийн хэмжээнд танилцуулах үйл ажиллагааг анх санаачлан зохион байгуулсан. Энэ жил мөн үргэлжлүүлэн хийхээр болсон байна лээ. Тэрхүү арга хэмжээ үр дүнтэй болсных уу?

-Бид жилийн өмнө аймгийнхаа хэмжээнд ганц бие, гэр бүл зохиож амжаагүй байгаа залуусынхаа дунд танилцах арга хэмжээг зохиосон. Үүнээс 20-иод хос үүссэн байна. Түүний хамгийн эхний гурван хосыг баяр наадмын хоёр дахь өдрөө хуримыг нь хийж өгөхөөр болсон. Гурван хосдоо нутгийн зөвлөлийн дарга Ганбаатар, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Амарбаясгалан бид гурав гурван гэр бариад хосууддаа өгөхөөр боллоо. Аймгаас тус бүрд нь 50 тоо толгой малын өмч тасалж өгөхөөр болсон. Энэ жил мөн Хантайшир уулын аймгийн 100 жилийн хүрээнд өмнөх жил ойн болсон газраа Монгол туургатны ганц бие залуучуудын арга хэмжээг Дөргөн нуурын эрэгт хийх гэж байна. Арга хэмжээнд Буриад, Өмнөдмонгол, Ганьсу мужаас Америкаас хүртэл хүн ирж оролцохоор болсон. Монгол залуус хоорондоо танилцаж найзалж нөхөрлөх, бизнес ажлын хамтрагч болох энэ боломжийг нээж өгч байгаагаараа “Жангар” фестиваль онцлог юм. Үүнд залуучууд өргөнөөр ирж оролцоорой гэж хүсч байна.

-Танай ойн арга хэмжээ нь зочдодоо зориулж гаргасан гэр кемпээрээ их онцлог санагдсан?

-100 жилийнхээ ойн хүрээнд Алтайд төрж өссөн, ажиллаж амьдарч байсан маш олон хүн ирж ойдоо оролцоно. Зочдод хоол унд, байрлах газар, бие засах газар тулгамдсан асуудал болдог. Тиймээс манай бүх сумд энэ үйл ажиллагаанд

оролцоод Улаанбаатар хотоос нутгийнхаа ойд оролцохоор ирсэн хүмүүсийг хүлээж авъя гэдэг үүднээс гэр кемпийг байгуулсан. Сум бүр 20 гэр бариад тав таван ор тавиад нэг сум 100 хүн хүлээж авах бэлтгэл хийсэн. Зөвхөн сумд 2000 гаруй хүнийг хүлээж авах бэлтгэл хангасан. Аймгаас мөн төдий дайны хүн хүлээж авах бэлтгэлээ бүрэн хийчихсэн. Ойгоо зориод ирсэн нутгийн зон олныг аятай тухтай, хоол ундтай, бие засах газрыг ч зохион байгуулалттай сайн хангаж ажилласан байгаа.