Author: БАЗАРРАГЧААГИЙН НОМИН-ЭРДЭНЭ

Эрүүл мэндийн яам болон ДЭМБ-аас сүрьеэтэй өвчтөн түүний гэр бүлд учирч буй зардлын судалгааны үр дүнг танилцууллаа.

Сүрьеэгийн эмчилгээг зургаан сараас хоёр жилийн хугацаанд тасралтгүй хийлгэх ёстой байдаг. Монгол Улс болон дэлхийн олон улс оронд сүрьеэгийн оношилгоо, эмчилгээ үнэ төлбөргүй хэдий ч нэмэлт зардал, тухайлбал гаж нөлөөний эм, унааны зардлыг үйлчлүүлэгч өөрөө гаргах ёстой. Эдгээр зардал нь сүрьеэтэй өвчтөн, түүний гэр бүлд санхүүгийн дарамт учруулдаг. ДЭМБ-аас гаргасан судалгаанаас үзэхэд сүрьеэ өвчтнүүдийн 1/3 нь ноцтой болон маш ноцтой санхүүгийн бэрхшээлтэй тулгардаг ба тэдгээрийн гэр бүлийн 70 хувь нь санхүүгийн дарамтад өртдөг байна. Эмэнд тэсвэртэй сүрьеэ өвчтнүүдийн дунд ажилгүйдэл 11-37 хувь, хөдөлмөрийн чадвараа алдах байдал 4-30 хүртэл нэмэгджээ. Эмэнд мэдрэг сүрьеэтэй хүмүүсийн хувьд ажилгүйдэл 11-43 хувь хөдөлмөрийн чадвараа алдах байдал 5-10 хүртэл өсжээ. Сүрьеэгээр өвчилснөөс болж нийт өвчтний 39 хувь нь зээл авахад хүрч, 45,5 хувь нь ажилгүй болжээ. Сүрьеэ өвчлөлийн өндөртэй долоон орны нэгд нь манай улс багтаж байна.

Судалгааны үр дүнгээс харахад сүрьеэ өвчин нь Монгол Улсын нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудал хэвээр байна. Эмэнд тэсвэртэй сүрьеэтэй, ядуу амьдралтай, эмнэлэгт хэвтсэн болон шууд хяналттай богино хугацааны эмчилгээ хийлгэж буй өвчтөнүүд нь сүрьеэгийн улмаас санхүүгийн дарамтад өртөх эрсдэлтэй бүлэг болох нь тодорхойлогдсон байна гэдгийг мэргэжилтнүүд хэллээ.

Дэлхийн хуримтлалын өдрийг тэмдэглэн өнгөрүүлэх санаачилга нь Италийн Милан хотноо 1924 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдөр зохион байгуулагдсан Олон улсын Хадгаламжийн банкны нэгдүгээр чуулганы үеэр гарсан бөгөөд Италийн профессор Филиппо Равизза чуулганы сүүлийн өдөр 10 дугаар сарын 31-ний өдрийг “Олон улсын хуримтлалын өдөр” хэмээн зарлан тунхаглажээ. Мөнгөн хуримтлалын чуулган /The Thrift Congress/-ны шийдвэрт мөн “Мөнгө хуримтлуулах дэлхийн өдөр”-ийг дэлхий даяар мөнгөн хөрөнгөө хуримтлуулахад зориулах өдөр болгох нь зүйтэй гэж тусгасан байдаг. Мөнгөн хуримтлалыг идэвхижүүлэх энэ дэмжлэгт тулгуурлан хадгаламжийн банк сургуулиуд, сүм хийдүүд, урлаг, спорт, мэргэжлийн болон эмэгтэйчүүдийн холбоодтой хамтран ажиллаж байжээ.

“Мөнгө хуримтлуулах дэлхийн өдөр”-тэй болох санаа нь оргүй зүйлээс бий болоогүй юм. Амьжиргааны илүү өндөр түвшинд хүрэх, эдийн засгаа баталгаажуулахын тулд мөнгө хуримтлуулах санааг гаргасан хэд хэдэн жишээ баримт байдаг бөгөөд тухайлбал, Испанид мөнгө хуримтлуулах үндэсний өдрийг анх удаа 1921 онд тэмдэглэн өнгөрөөж байсан бол АНУ-д мөн адил тэмдэглэн өнгөрөөж байжээ. Бусад улс орны хувьд, тухайлбал Германы хувьд, 1923 онд Германы мөнгөний шинэчлэлээс үүдэн өөрсдийн хадгаламжаа алдаад байсан ард түмний олонхийн итгэл найдвар нь энэ үеэс эргэн сэргэсэн юм.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Дэлхийн хуримтлалын өдөр нь үргэлжилсээр байсан бөгөөд 1955-аас 1970 оны хооронд алдрын дээд цэгтээ хүрч байжээ. Үнэндээ тодорхой улс орнуудад бодит уламжлал болон тогтов. Тухайлбал, Австрид “Sparefroh” (Сэтгэл хангалуун хадгалагч”, бас “баяртайгаар хуримтлууллаа!” гэж болно.) гэж нэрлэгддэг “хуримтлалын сахиус” нь Бүгд найрамдах улсын Ерөнхийлөгчийн талаар мэдээллээс хавь илүү түвшинд хүрч чаджээ. Түүгээр зогсохгүй түүний дараа гудамжийг мөн “Sparefroh” гэж нэрлэсэн юм. 1970-аад онд залуу хүмүүст зориулан гаргасан “Sparefroh-Journal” нэртэй боловсролын сэтгүүлийн хэвлэлтийн тоо 400,000 хувьд хүрч байжээ.

Өнөө үед олонхи иргэн нь банкинд өөрийн хуримтлалгүй хөгжиж буй улс орнуудад Дэлхийн хуримтлалын өдрийг зохион байгуулах талаар банкууд анхаарлаа хандуулж байна. Эдгээр улсын арилжааны банкууд нь тодорхой компанит ажил, санаачилга хэрэгжүүлдэг төрийн бус байгууллагатай хамтран ажиллаж, амьдралын түвшин доогуур иргэний хадгаламжийн дансыг хоёр дахин нэмэгдүүлэн эзэмшүүлж, хуримтлалыг нэмэгдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж байна.

Монгол Улсын банк санхүүгийн байгууллагууд нэгдэн “Дэлхийн хуримтлалын өдөр”-ийн аяны хаалтын үйл ажиллагааг өнөөдөр Монголын Хүүхдийн Ордонд, 11 дүгээр сарын 2-ны өдөр Дархан хотын Залуучууд театрт тэмдэглэхээр болжээ.

Уг арга хэмжээг ХБНГУ-ын Шпаркассэгийн Банкны Сангаас Монголбанк, Монголын Банкны Холбоо, Хадгаламжийн даатгалын корпорацитай хамтран зохион байгуулж байгаа юм.

МҮЭСТО-ноос “Хамгийн урт гэзэгтэй Монгол бүсгүй-3” уралдааныг зохион байгуулж байна. энэхүү уралдаан гурав дах удаагаа зохиогдож байгаа аж.

Уралдааны нэгдүгээр шатанд аймаг, нийслэл, дүүргээс шалгарсан 6-75 хүртэлх насны 50 гаруй урт гэзэгтэй эмэгтэйчүүд өнөөдөр МҮЭСТО-д уулзалт зохион байгууллаа. Уралдааны хоёрдугаар шат 11 дүгээр сарын 11-нд болох бөгөөд оролцогчдоос

-Сайхан гэзэгтэй авьяаслаг эмэгтэй

-Сайхан гэзэгтэй үзэгчдийн талархал хүлээсэн эмэгтэй

-Хамгийн сайхан эзэгтэй фото мисс эмэгтэй

-Хамгийн ахмад урт гэзэгтэй эмэгтэй

-Хамгийн залуу урт гэзэгтэй эмэгтэй гэх мэт төрлөөр шалгаруулах юм.

Уралдааныг санаачлан зохион байгуулагч СТА А.Мядагмаа “Монгол бүсгүйчүүдийг чимдэг гоёлын нэг нь урт гэзэг. Дарьганга бүсгүйчүүд алдартай уран дархчуудынхаа урласан, монгол өв соёлоо хадгалсан гоёл чимэглэлээр үс гэзгээ гоёдог байсан. Манай уралдаанд Сүхбаатар аймгийн урт гэзэгтэй бүсгүйчүүд олноор оролцоно. Бид өнөө үед мартагдаад байгаа өв уламжлалаа сэргээх зорилгоор эл уралдааныг зохион байгуулж байгаа бөгөөд 8 настнаас 80 настай буурал ч оролцох боломтой. Хамгийн залуу оролцогч 6 настай, хамгийн ахмад нь 75 настан байна. Тэмцээний гол шалгуур нь үсний уртын хэмжээ, арчилгаа, гэзэгний гоёл чимэглэл зэргийг харгалзан үзнэ. Хамгийн холоос ирсэн оролцогч Увс аймгийнх бол хамгийн олон оролцогч Багануур дүүргээс ирж байна” гэв.

Үндэсний аудитын газраас Цэвэр агаар сан болон 2008-2016 онд агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр гадаад, дотоодын хөрөнгөөр хийсэн ажлуудын үр дүнд хийсэн гүйцэтгэлийн тайланг өнөөдөр танилцууллаа.

Цэвэр агаар сан болон 2008-2016 онд агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр хийгдсэн ажлууд үр дүнд хүрээгүйн гол шалтгаан нь тооцоо судалгаагүй байдлаас үүдэлтэйг аудитын тайланд тусгажээ.

ҮАГ-ын гүйцэтгэх аудитын газрын захирал, тэргүүлэх аудитор Д.Одгэрэл ярихдаа “Шалгалтаар 72 зөрчил илэрсний дийлэнх нь агаарын бохирдлыг бууруулах үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалт, чиг үүргийн зохион байгуулалт уялдаа холбоогүй, энэ чиглэлийн ажиллагааг хэрэгжүүлэгч, хяналт тавих байгууллагуудыг нэгдмэл удирдлагаар хангаагүй, хэрэгжилтэд тавих хяналт хангалтгүй, үр дүнг нэгтгэн дүгнээгүй, хөндлөнгийн байгууллагаас хийсэн хяналт шалгалтын мөрөөр тодорхой арга хэмжээ аваагүй зэрэг зөрчлүүд илэрсэн. Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр төсөл арга хэмжээнүүдийг санхүүжүүлж, хэрэгжүүлсэн боловч гүйцэтгэл үр дүнг нэгтгэн дүгнээгүй, агаарыг бохирдлуулагч эх үүсвэрүүдийг тодорхойлон, арга хэмжээний үр дүнг агаарын чанартай харьцуулсан үнэлгээ хийгээгүй байна. Тиймээс агаарын бохирдол дорвитой, илт мэдэгдэхүйц буураагүй байна” гэлээ.

АГААРЫН БОХИРДОЛ БУУРААГҮЙД НӨЛӨӨЛСӨН ЗӨРЧЛИЙГ ДҮГНЭВЭЛ:

• УБ хотод агаар, орчны бохирдлын хамрах хүрээ нэмэгдэж хорт бодисын агууламж стандарт хэмжээнээс хэтэрснээс иргэдийн эрүүл мэндийн байдалд нөлөөлж байгаа нь МУ-ын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.2-т “Монгол Улсын иргэн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй” гэсэн баталгаа хангагдахгүйд хүргэж байна.
• Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр 1995 оноос эхлэн гарсан хууль, эрх зүйн шийдвэрүүд нь өөр хоорондоо уялдаа холбоогүйгээс агаарын бохирдлыг бууруулах үйл ажиллагааг оновчтой зохицуулж чадаагүй байна.
• Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр Үндэсний хороог МУ-ын ЕТГ-ын дэргэд 2 удаа, Ерөнхий сайдын дэргэд 2 удаа, ажлын албыг БОАЖС-ын дэргэд 2 удаа, агаарын бохирдлыг бууруулах ажлыг зохион байгуулж, хэрэгжүүлэх, хяналт тавих газар, албыг НЗД-ын дэргэд 3 удаа байгуулж, байнга бүтцийн нэгж солигдож, үйл ажиллагаа нь хангалтгүй зохион байгуулагдсанаас чиг үүргийн давхцал үүсэж, хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний үр дүнг нэгтгэн тайлагнах, хяналт тавих, хариуцлага тооцох боломжгүй байдалд хүргэсэн байна.
• Нийслэл хотоос гадна аймгийн төвүүдэд агаарын бохирдол ихтэй, бохирдлын үзүүлэлт хүлцэх дээд хэмжээнээс хэтэрсэн нь агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр олон эх үүсвэрээр зарцуулахаар төлөвлөсөн арга хэмжээг цогц байдлаар, үе шаттайгаар, нэг удирдлага, хяналтын дор хэрэгжүүлээгүйтэй холбоотой байна.
• МУ-д агаарын чанарыг 6 үзүүлэлтээр хэмждэг боловч хүний биед хамгийн их хор нөлөө үзүүлдэг хүнд металлыг хэмждэггүй, манай улсад агаарын чанарын стандарт болгосон зарим үзүүлэлтийн дээд хязгаар нь олон улсын агаарын чанарын стандартаас зөрүүтэй байна.
• Агаар дахь хүнд металлын агууламжийг тодорхойлдог техник, тоног төхөөрөмж байхгүй, агаарын бохирдлыг хэмжигч техник хэрэгслүүдийн ашиглалтын хугацаа дууссан, хүрэлцээ муутай, цөөн байршилд хэмжилт хийж байгаа нь агаарын бохирдлын идэвхжил ихтэй бүсийг бүрэн хамарч бохирдлын үзүүлэлт бүрэн гүйцэт, үнэн зөв тодорхойлогдож чадахгүйд хүргэж байна.
• Агаарын бохирдлын бууруулах талаар судалгааны ажил хийгдэж байсан боловч түүний үр дүнг үнэлээгүй, хэрэгжүүлэх эсэхийг шийдээгүй орхисон байна.
• Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр 2008-2016 онд улсын төсөв, ЦАС-ийн хөрөнгөөр 164.1 тэрбум төгрөг, гадаадын зээл, тусламжаар 153.3 сая ам.долларын ТАХ-үүдийг санхүүжүүлж, хэрэгжүүлсэн боловч гүйцэтгэл, үр дүнг нэгтгэн дүгнээгүй, агаарыг бохирдуулагч эх үүсвэр бүрээр агаарын чанарын үзүүлэлтэд нөлөөлөх нөлөөллийг гаргаж, хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төрлийг тодорхойлоогүй, арга хэмжээ, зарцуулсан хөрөнгийн үр дүнг агаарын чанарын үзүүлэлтийн өөрчлөлттэй харьцуулан үнэлгээ хийгээгүйгээс агаарын бохирдол дорвитой буураагүй, илт мэдрэгдэх үр дүн гараагүй байна.
• СЯ “Орон сууцны хороолол, дэд бүтэц” төслийн дамжуулан зээлийн мэдээллийг өрийн мэдээллийн нэгдсэн санд оруулаагүй, авлагаар бүртгээгүй, зээлийн гэрээний эргэн төлөлтийн хуваарийг шинэчлээгүй байгаа нь дамжуулан зээлд тавих хяналт хангалтгүй байгааг харуулж байна.
• Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр олон төрлийн сайжруулсан зуухыг айл өрхийн хэрэгцээ шаардлагыг үндэслэн үйлдвэрлэх, нийлүүлэх ажлыг үр дүнтэй зохион байгуулаагүй, зуухыг хөнгөлөлттэй үнээр айл өрхүүдэд худалдан нийлүүлсэн боловч технологийн дагуу ашиглаагүй, одоогийн байдлаар сайжруулсан зуух элэгдэлд орж, ердийн зуухтай ижил үүрэг гүйцэтгэх болжээ.
• Сайжруулсан зуухны хэрэгцээ, зориулалтын түлшний нийлүүлэлтэд үндэслэн түлш үйлдвэрлэгчдийн хүчин чадлыг тооцохгүйгээр гэрээ байгуулсан, “ДЦС-2” ТӨХК-ийг түшиглэн байгуулсан үйлдвэр ажиллаагүйгээс түлшний 22.4 хувийг нийлүүлсэн нь агаарын бохирдлыг бууруулахад нөлөөлөхүйц арга хэмжээ болж чадаагүй байна.
• Нийслэлийн гэр хорооллын айл өрхүүдэд монгол гэрийн дулааныг алдагдуулахгүй, түлшний зарцуулалтыг багасгахын тулд гэрийн дулаалгыг хөнгөлөлттэй үнээр худалдан нийлүүлсэн боловч энэхүү ажлын үр дүн тодорхойгүй, дулаалгын ашиглалтын хугацааг тогтоогоогүй, зорилтот айл өрхөд нийлүүлэгдэн ашиглагдаж байгаа эсэх талаар бүртгэл судалгаа байхгүй, хяналт тавьж ажиллаагүй байна.
• Нийслэл болон орон нутгийн гэр хорооллын өрхийн орой, шөнийн цагаар хэрэглэсэн цахилгаан эрчим хүчний төлбөрийг тодорхой хувиар хөнгөлөлт үзүүлсэн боловч энэ нь ердийн зуухны галлагааг багасгаж, агаарын бохирдлыг бууруулахад нөлөөлсөн нөлөөллийг тооцсон судалгаа, тооцоолол хийгдээгүй байна.
• Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах ажлын хүрээнд зарим нам даралтын зуухыг татан буулгаж, төвлөрсөн дулааны шугамд холбосноос өөр утааны хорт ялгаралтыг бууруулах талаар дорвитой ажил хийгдээгүй байна.
• Нийслэлийн авто тээврийн хэрэгслийн утааны ялгаралтыг бууруулах чиглэлээр төсвөөс 9.8 тэрбум төгрөгийг санхүүжүүлж, ТАХ-үүдийг хэрэгжүүлсэн боловч зарим арга хэмжээний бэлтгэл ажлыг хангаагүй, бүрэн хэрэгжүүлээгүй, санхүүжилтийг гүйцэтгэлийн хувиар тооцож олгоогүй, ТАХ-ний хэрэгжилт, үр дүнд хяналт тавьж ажиллаагүй байна.
• УБ хотын гэр хорооллын айл өрхийн тоо 2016 онд 2008 оныхтой харьцуулахад 1.4 дахин өссөн нь агаарын бохирдол нэмэгдэх нэг шалтгаан болсон байна.
• Нийслэлийн гэр хорооллыг орон сууцжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд зуухны яндангийн тоо цөөрсөн эсэх, хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ агаарын бохирдлыг бууруулахад хэрхэн нөлөөлсөн талаар тооцоо судалгаа хийгдээгүй, орон сууцанд хамрагдсан гэр хорооллын айл өрх бодит байдалд орон сууцанд амьдарч буй болон утаа гаргадаг яндангийн тоо буурч буй эсэх талаар судалгаа байхгүй, эдгээрийг зохицуулсан эрх зүйн орчин байхгүй байна.
• Нийслэлийн нэг хүнд ногдох ногоон байгууламжийн хэмжээ нь УИХ-ын 2010 оны 36 дугаар тогтоолоор баталсан “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны хөтөлбөрт тодорхойлсон хэмжээнээс “хэт бага” зөрүүтэй байгаа нь хөтөлбөрийн дэвшүүлсэн зорилт биелэгдээгүйг харуулж байна.
• Агаарын бохирдлыг бууруулах талаар судалгааны ажилд тодорхой хэмжээний хөрөнгө зарцуулсан боловч түүний үр дүнг үнэлээгүй, цаашид хэрэгжүүлэх эсэхийг шийдээгүйгээр орхисон, агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр хийгдсэн эрдэмтдийн судалгааны ажлыг анхаарч үзээгүй байна.
• Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах чиглэлээр иргэдэд тэдний оролцоо, үүрэг хариуцлагын талаар таниулан сурталчлах ажлыг хангалттай хийж гүйцэтгээгүйгээс ТАХ-ний хэрэгжилтийн үр дүнд нөлөөлөх нөлөөлөл бага байна.

Жил бүр уламжлал болгон зохиогддог “Монгол экспорт экспо-2018” нэгдсэн арга хэмжээ өнөөдөр эхэллээ. Ноос, ноолуур, арьс шир болон бусад экспортын бүтээгдэхүүний чанар, стандартыг сайжруулах, экспортыг нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэгчдийн борлуулалтыг дэмжих, хэрэглэгчдийг нэг дороос худалдан авалт хийх боломж олгодог энэхүү арга хэмжээг ХХААХҮЯ-наас Монголын ноос ноолуурын холбоо, Монголын арьс ширний үйлдвэрлэлийн холбоо, Мишээл Экспо төв хамтран зохион байгуулж байна.

“Монгол экспорт экспо-2018” нэгдсэн арга хэмжээ 2018 оны 10 сарын 17-21 өдрүүдэд үргэлжлэх юм.

Энэ үеэр ХХААХҮЯ–ны хөнгөн үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Батхүүгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

–Монголчууд гадагшаа ямар бүтээгдэхүүн экспортлож байна вэ?

Монголын экспортын 10 орчим хувь уул уурхайгаас бусад салбараас экспортлогдож байна. Энэ дотроо дийлэнх нь ноос ноолуур, арьс шир. Энэ жилийн үзэсгэлэнд 120 гаруй байгууллага оролцож байна. “Ноолуур” хөтөлбөрийг өнгөрсөн хоёр сард батлуулсан. Энэ бол манай үндсэн стратегийн бүтээгдэхүүн. Бид ноолуураар дэлхийд хоёрт ордог нийлүүлэгч улс. Гол тоглогч нь гэсэн үг. Ноолуур хөтөлбөрийг батлуулснаар эдийн засгийн эргэлдэх хөрөнгө нэмэгдэнэ. Манай ноолуурын салбарт жилд 780 гаруй тэр бум төгрөг эргэлддэг. Энэ жилийн хувьд дотоодын хэрэгцээндээ хэрэглэх ноолуураа бид хангалттай авчихсан.

–Махны экспорт энэ жил ямархуу байна вэ?

Мах махан бүтээгдэхүүний борлуулалт өмнөх жилүүдээс нэмэгдэж байгаа. Энэ жил арьс шир, ноос ноолууран бүтээгдэхүүнээс гадна мах махан бүтээгдэхүүн орж ирж байна. “Монгол экспорт экспо 2018”-аар бид зөвхөн үзэсгэлэн худалдаа хийгээд зогсохгүй экспортлоход тулгамдаж байгаа асуудал, хооронд нь хэрхэн уялдуулах, экспортыг нэмэгдүүлэх талаар хэлэлцүүлэг семинар зохион байгуулахаар төлөвлөсөн.

–Нийт хичнээн бүтээгдэхүүнийг манайхан гадагшаа экспортлодог вэ?

Ер нь манайх импортлогч орон. Гэсэн хэдий ч бид уул уурхайгаас гадна хэд хэдэн бүтээгдэхүүнээ экспортлоод явж байна. Аль болох үндэсний үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээ гадагш нь гаргах санал санаачлага энэ үеэр хэлэлцэгдэнэ.

–Нэмүү өртөг шингэсэн ямар бүтээгдэхүүнүүд гадагшаа гарч байна?

Арьс шир ноос ноолуур голлон оролцоод хүнсний бүтээгдэхүүний экспортлогч дотор бяслаг, зөгийн бал, чацаргана орж байна. Манай үндсэн гол нэрийн бүтээгдэхүүн гарын таван хуруунд багтахаар байна. Арьс шир, ноос ноолуур, чацаргана, зөгийн бал, мах гэх мэт. Мөн сүүлийн жилүүдэд гоо сайхны салбарынхан нэрийн бүтээгдэхүүнээ амжилттай экспортлож байна.

–Манайхан ихэвчлэн аль улсруу бүтээгдэхүүнээ экспортлодог вэ?

Манай улсын гол экспортлогч орон Хятад улс. Гэхдээ Англи, Турк, Япон, Итали зэрэг улсууд манайхаас бүтээгдэхүүн авах сонирхолтой. Япон улсын хувьд хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг илүү сонирхдог. Гадны байгууллагууд буюу импортлогч орнууд Монголын үндсэн бүтээгдэхүүн болох арьс шир, ноос ноолуур, зөгийн бал гэх мэт зүйлсийг худалдаж авахыг маш ихээр сонирхож ирдэг.

Өнөөдөр иргэдийн эрх зүйн боловсролыг дээшлүүлэх үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдэж буй ажлыг танилцуулах зорилгоор Хууль зүйн үндэсний хүрээлэн, Хууль зүйн туслалцааны төв, Монголын хуульчдын холбоо, Нотариатын танхим, Иргэний оролцоо II төсөл хамтран иргэдэд зориулсан нээлттэй өдөрлөгийг зохион байгуулж байна. Уг өдөрлөгөөр оролцогч байгууллагууд өөрсдийн үйл ажиллагааг танилцуулах, шинээр батлагдсан хуулийн талаар иргэдэд үнэ төлбөргүй хууль зүйн зөвлөгөө өгөх, нотариатын үйлчилгээ үзүүлэх, хууль зүйн холбогдолтой номын худалдаа явагдаж байна. Түүнчлэн хууль зүйн ач холбогдол бүхий зарим материал ном гарын авлагыг үнэ төлбөргүй иргэдэд тарааж байгаа юм байна.

Энэ талаар Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн захирал С.Энхцэцэгээс зарим зүйлсийг тодрууллаа.

Нээлттэй хаалганы өдөрлөгөөр ямар ажлууд зохиогдож байна вэ?

Өнөөдөр хууль зүйн үндэсний хүрээлэнд үйл ажиллагаа явуулдаг хэд хэдэн байгууллага хамтран иргэдэд эрх зүйн үнэгүй зөвлөгөө мэдээлэл өгөх, одоо мөрдөгдөж байгаа болон шинэ хууль дүрмийн талаар мэдээлэл танилцуулга тараах, хуулийн талаар ном гарын авлага тараах зэрэг олон үйл ажиллагаа зохиогдож байна. 2018 оны хоёр дугаар сард Засгийн газар бүх нийтийн эрх зүйн боловсролын үндэсний хөтөлбөр гэж баталсан. Энэ хөтөлбөрт иргэдэд илүү ойртох мэдээ мэдээлэл хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх эрх зүйн боловсролыг бүх талаар дээшлүүлэх гэх мэт арга хэмжээнүүд тусгагдсан. Бүх нийтийн эрх зүйн боловсролын хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжиж байгаа нэг томоохон арга хэмжээнээс дурдвал e-khutuch цахим вэб сайтыг ажиллуулж эхлээд байна. Төрийн байгууллагын иргэдэд үзүүлж байгаа үйлчилгээг илүү ойртуулах суртчилах мэдээлэх хууль зүйн үнэгүй зөвлөгөө мэдээллээр хангах цахим хуудас юм. Энэ нь иргэд хууль эрх зүйн талаар мэдээ мэдээлэл авахад илүү хялбар болж байгаа юм. Мөн бид биет хөтөч ажиллуулах ажлыг эхлүүлэхээр төлөвлөж байна.

Манайд хуулийн хэрэгжилт дутуу байна гэх яриа байдаг. Хуулийг иргэдэд таниулах өөр ямар ажлууд хийгдэж байна?

Хуулийн хэрэгжилтийн талаарх эрх зүйн мэдээ мэдээлэл хүмүүст дутмаг байдаг гэх 2016 онд хийгдсэн нээлттэй нийгэм форумын судалгаанаас харагдсан. Эрх зүйн боловсролыг дээшлүүлэх талаар олон ажил сэдэж байна. Алслагдмал орон нутгийн иргэдэд эрхзүйн боловсрол олгох талаар зорилтот бүлгээр нь хуваан мэдлэг боловсрол олгохоор ажиллаж байна. Тухайлбал малчин иргэдэд өрхийн эрх зүйн гарын авлага хөтөч номыг хэвлэж алслагдмал дүүрэг болон сумдуудад хүргэнэ. Мөн манайхаас тусгай дугаарын 1202 утас ажиллуулахын сацуу мэссэжээр зөвлөгөө өгч байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, болон өсвөр нас, бага насны хүүхдүүдэд насны ангиллаар нь судалгаанд суурилж тэдэнд эрх зүйн талаарх мэдлэг олгох ажлууд хийгдэж байна.

Монголын хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч Ж.Хунан: Төлбөрийн чадваргүй иргэдэд өмгөөлөгч томилж өгч байгаа

Хуульчдын холбооны үндсэн чиг үүрэг бол хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх үүнийхээ хүрээнд иргэдэд анхан шатны зөвлөгөө туслалцаа үзүүлэх, төлбөрийн чадваргүй иргэдэд өмгөөлөгч томилох боломж олгож нээлттэй хаалганы өдөрлөгт оролцож байна. Нийслэлийн иргэдийн эрхзүйн боловсролыг дээшлүүлэх үндэсний дэд хөтөлбөрийн хүрээнд хүмүүс заавал биечлэн хуульчдийн хороон дээр ирэх шаардлагагүй цахим орчинг ашиглаж өөрт хэрэгтэй зөвлөгөөгөө авах боломжийг бүрдүүлж байгаа юм. Өдөр тутмын эрхзүйн ач холбогдол бүхий аль ч асуудлаар хуульчдын холбооны гишүүн өмгөөлөгчид хандаж зөвлөгөө авах боломжтой. Хөдөө орон нутгийн хүмүүс маань эрх зүйн мэдээ мэдээллийг цахимаар авах боломж бүрдэж байна. Орон нутгуудад хуульчдийн хорооны салбар зөвлөл гэж байдаг. Манайд хүмүүс ихэвчлэн иргэний асуудлаар ханддаг. Жилд дунджаар 150 орчим хүнд өмгөөлөгч томилж ажиллаж байна.

Энэхүү хууль зүйн зөвлөгөө өгөх өдөрлөг 16:00 цаг хүртэл болох аж.

Жилд хоёр удаа тохиодог “Балжинням, Дашням” давхацсан билэгт сайн өдөр намрын дунд сарын билгийн тооллын 17, аргын тооллын есдүгээр сарын 27-ний пүрэв гарагт тохиож байна. Энэхүү өдөр Гэрлэх ёслолын ордонд 61 хос гал голомтоо бадрааж байгаа бол өчигдөр 32 хос шинээр гэр бүл болжээ.

Хуримаа хийх хосууд хоёр сарын өмнө захиалгаа өгөх шаардлагатай юм. Хуримын ёслолын арга хэмжээ 50 минутаас нэг цагийн хооронд үргэлжлэхэд 759-803 мянган төгрөгийн үнэтэй аж. Зөвхөн залуу хосуудаас гадна он удаан жил ханилсан хосууд ч тус ордонд хуримын ёслолоо үйлддэг.

Энэ үеэр Гэрлэх ёслолын ордны захирал С.Үүрийнтуяа ярихдаа “Намрын дунд сарын билэгт сайн өдөр жирийн өдрүүдийг бодоход илүү ачаалалттай байдаг. Бид батлуулсан гэр бүлийн ёслолыг үйлддэг. Жилийнхээ хуримын тоог 365 хоногтоо хуваахаар өдөрт 3-5 хосын хуримын ёслолыг үйлддэг. Хуримын ордон амралтын өдрүүд баяр ёслолыг харгалзахгүй хуримын ёслол хийдэг. Өнөөдөр 61 хосын хуримын ёслол үйлдэж байна. Намрын дунд сарын өдрүүдэд илүү ачаалалтай ажилладаг. Ёс уламжлалаа дагаад эцэг эхчүүд маань үр хүүхдийнхээ хуримыг хийдэг болжээ. Өнөөдрийн хувьд шөнийн 02.30 цагаас эхлээд 21.30 цаг хүртэл ажиллана. Энэ жилийн хувьд билэгт сайн өдөр урд урдын жилүүдийг бодвол харьцангуй бага хосууд хуримлаж байна. Өнөөдрийн хувьд алтан, мөнгөн хурим хийсэнгүй. 60-аас дээш жил ханилсан хосууд “Очир-Эрдэнэ”-ийн хурим хийдэг бол 45-50 жил “Алтан”, 20-иос дээш жил ханилсан хосууд “Мөнгөн” хуримаа ёсолдог. Энэ жилийн хувьд олон жил ханилсан есөн хос алт, мөнгөн хуримаа хийсэн. Олон жил ханилсан хосууд маань илүү олон жил жаргал зовлонгоо хуваалцсан настай хүмүүс байдаг учир тав тухтай, ачаалал бага үед хуримаа хийдэг” гэв.

Өнөөдрийн гал голомтоо бадрааж буй хамгийн залуу хос нь 21 настай байлаа. Тэднийг н.Билгүүн н.Урангоо гэдэг. Тэд ярихдаа “Өнөөдөр хуримаа хийж байгаа хамгийн залуу хос болж байгаадаа баяртай байна. Олон хүмүүс өнөөдөр гал голомтоо бадрааж байна. Залуучууд маань хайр дурлалдаа үнэнч, бие биенээ ойлгож аз жаргалтай амьдраарай. Гал голомтоо бадрааж буй бүх хосууддаа аз жаргал хүсье гэлээ.

Гэрлэх ёслолын ордон 41 дэх жилтэйгээ золгож байгаа бөгөөд 1976 оноос өнөөдрийг хүртэл нийт 36800 гаруй хосууд гал голомтоо бадраан, хуримын ёслолыг үйлджээ.