Author: Ягааны Мөнгөнцэцэг

О.БААСАНХҮҮ, Ц.ЦОЛМОН НАР ТАНГАРГАА ӨРГӨВ

УИХ-ын чуулган өчиг­дөр өглөө хуралдах зар гарсан байлаа. Өглөө хурал болсонгүй үдээс хойш 15.00 цаг хүртэл хойшлов. Ингээд үдээс хойш товлосон цагтаа хуралдсан чуулганд Ардын намынхны суудал эзэнгүй байлаа. Гэсэн ч энэхүү хурлаар МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс” эвслийн жагсаалтаар УИХ-д сонгогдож буй О.Баасанхүү, Ц.Цолмон нар тангаргаа өргөсөн юм. 

А.БАКЕЙ ТӨРИЙН БАЙГУУЛАЛТЫН БАЙНГЫН ХОРООНЫ ДАРГА БОЛЛОО

Чуулганы нэгдсэн ху­ралдаанаас өмнө Төрийн байгуулалтын байнгын хороо хуралдаж, дар­гаа­раа УИХ-ын гишүүн А.Бакейг нэр дэвшүүлсэн. Тиймээс хоёр гишүүнийг тангараг өргөсний дараа Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дар­гаар УИХ-ын гишүүн А.Ба­кейг сонгох эсэх асууд­лыг хэлэлцэж дэмж­сэнээр чуулган өндөрлөв.

Энэ өдөр Н.Батбаяр, Х.Тэмүүжин нарын ги­шүүд УИХ-ын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах төслийг УИХ-ын даргад өргөн барьсан байлаа.  Ингэснээр УИХ-д Өр­гөд­лийн байнгын хороог ши­нээр байгуулж, УИХ-ын гишүүн гурваас дээшгүй байнгын хороонд харь­яа­лагдах тухай өөрчлөлтийг энэхүү хуульд оруулж байгаа юм байна.  Хуу­лийн дагуу тооцвол нэг байнгын хороо 10-19 ги­шүүнтэй байх аж. Тэгэ­хээр Ардын намынхан хуралдаа суухгүй байсан ч пар­ламентад олонхийг бүр­дүүлж байгаа бусад ги­шүүд байнгын хороод­доо хуваагдаж, УИХ-ын үйл ажиллагаа хэвийн явах бололцоотой болох юм.  УИХ-д өргөн барьсан энэхүү хуулийн төслийг шинэ даргатай болсон Төрийн байгуулалтын байнгын хороо хэлэл­цэхээр шийдэж, чуулганы танхимаас гарсан юм. Байнгын хорооны гишүүд уг хуулийн төслийг дэмж­сэнээр эргээд чуулганы хуралдаанд оров.

Хуралдааны үеэр УИХ-ын гишүүн Ц.Баяр­сайхан “УИХ-ын дэгийн тухай хуулийг өөрчлөх үү” гэж асуув. Тэрээр “УИХ-аар аливаа хуулийг хэ­лэл­цэх хугацаа богино байна. Тиймээс Дэгийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, аливаа хуулийн төслийг өргөн баригдсан эхний долоо хоногт нь дан байнгын хороогоор хэлэлцэж, дараагийн до­лоо хоногт нь чуулганаар хэлэлцдэг байвал зүгээр байна.  Ингэвэл чанартай хууль гаргана” гэсэн са­наагаар энэхүү асуултыг тавьж байлаа. Үүнд УИХ-ын дарга З.Энхболд ха­риулахдаа “Дэгийн хуульд өөрчлөлт оруулж, засч залруулах зүйлүүд нэлээд бий. Энэ бол хэ­тэрхий модон хууль” гэв.  Чуулганы үеэр гишүүд ихэвчлэн УИХ-ын даргад асуултаа тавьж байсан юм. Тэгэхэд нь “Дэгээрээ бол гишүүд УИХ-ын дар­гаас асуулт асуух ёсгүй. Гэхдээ би байр сууриа илэрхийлж байгаа юм шүү” гэсэн тайлбартай хариулт өгч байв.

“УИХ-д Өргөдөл, гомдлын дэд хороо угаа­саа байдаг. Өргөдлийн байнгын хороо бай­гуул­бал энэ хороог яах вэ. УИХ-ын гишүүдэд иргэ­дийн зүгээс хувийн ча­нартай санал, хүсэлт их ирдэг юм билээ. Тангар­гаа өргөсний маргааш л ширээн дээр орон сууц, гэр гуйсан өргөдлүүд ир­чихсэн байх жишээтэй. Үүнийг Өргөдлийн байн­гын хороогоор хэлэлцэх юм уу. Засгийн газрын сайд хүн УИХ-ын гишүүн­тэй адил гурван байнгын хороонд харьяалагдаж болох уу” гэсэн Г.Уянга гишүүний асуултад Х.Тэ­мүүжин гишүүн хариулав. Тэрээр “Өргөдөл, гомд­лын дэд хороонд ажлын алба, төсөв хөрөнгө, турш­­лага байхгүйгээс бай­­гуулагдсан цагаасаа хойш нэг ч удаа хурал­даагүй.  Үнэндээ УИХ-д хаяглагдан ирсэн иргэ­дийн санал, гомдол, өр­гөд­лийн хариуг Тамгын газар явуулдаг. Гэтэл УИХ иргэдийн төлөөллийн бай­гууллага учраас ир­сэн гомдол, саналыг су­далж шаардлагатайг нь хэлэлцэж, иргэдийнхээ юу хүсээд байгааг мэдэх боломжтой болно гэсэн үг. Зарим иргэдийнхээ асуудлыг УИХ-аар хэ­лэлцүүлж, түүнд буруутай албан тушаалтан, тө­рийн албан хаагчид ха­риуцлага тооцох тухай хэлэлцэж болно. Ингэс­нээр манай УИХ жинхэнэ ардчилсан хэлбэрт шил­жих юм. Зарим хүний өр­гөдлийг судлаад тэр асуудлынх нь дагуу нээлт­тэй хэлэлцүүлэг явуулж болно” гэлээ. Зас­гийн газрын сайд УИХ-ын гишүүнтэй адил байнгын хороонд харьяа­лаг­да­хаар хуулийн тө­сөлд тус­гасан гэнэ. Ин­гээд чуул­ганы төгсгөлд уг хуулийн төслийг анхны хэлэл­цүүл­­гээр нь батлав.

Я.МӨНГӨН

УИХ дахь МАН-ын бү­лэг албан ёсоор бай­гуу­лаг­даагүй ч өчигдөр ху­рал­дав. Гэхдээ тус намын цөөн хэдэн гишүүн хурал­даа суув бололтой. Ямар ч байсан албан бус бүл­гийн даргаар сонгогдоод бай­гаа УИХ-ын гишүүн Н.Энх­болд, Батлан хам­гаа­­лахын сайд Ж.Энх­баяр, Хууль зүй дотоод хэр­гийн сайд Ц.Нямдорж нарын хэдхэн хүн хурлын тан­­химд сууж ха­рагдсан юм.

Тэд нэлээд хэдэн цаг хуралдсаны эцэст бүл­гийн дарга Н.Энхболд сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийх нэрээр цөөн хэдэн үг унагав. Тэрээр “УИХ-д үүсээд байгаа гацааг арил­­гахын
тулд манай намынхан Ардчилсан нам­­тай хоёр удаа уулз­сан. Ингэхдээ бид төрийн ажлыг цаашид гацаахгүй байх үүднээс УИХ-ын дар­гыг сонгосон ажлаа эргэж харах шаард­ла­гатайг
хэлсэн.  Мөн
Өвөр­хангайн маргаантай тойр­­гийн асуудлыг шүү­хээр шийдвэрлэхдээ  шүүгч
оролцогч, хариу­цагч талыг байл­цуу­лал­гүйгээр
богино хугацаанд гомдлыг хэлэлцсэн нь буруу. 

Тиймээс энэ хү­рээний асуудлын явцыг сая бүл­гийн хур­лаараа сонслоо. Ингээд бүлгийн гишүү­дийн олон­хийн хүсэлтээр “Ард­чил­сан намын­хан­тай МАН-ын бүлэг дахин ярилцаж,  зөвшилцлөө үргэлж­лүү­лэх ёстой гэж үзлээ. МАН-ын хувьд УИХ-д гурван ч бүлэг бай­гуулах дайны суудалтай  учраас Ард­чилсан нам асуудалд хүндэтгэлтэй хандана хэ­мээн найдаж байгаа” гэ­лээ. Ардчилсан нам цөөн­хөө нугачин да­рахгүй, тэдний тавьж бай­гаа шаардлагад хүн­дэт­гэлтэй хандана хэмээн итгэж байгаа юм байх. Гэвч Ард­чилсан нам өн­гөр­сөн да­ваа гаригийн бүлгийн ху­ралдаанаараа Ардын намын шаард­ла­гыг хү­лээж авах бо­ломж­гүй гэ­сэн шийдвэр гар­гачихаад байгаа. Гэтэл Ардын на­мынхан АН-ыг зөв­шил­цөхөөс нааш УИХ-ын чуул­ганд орохгүй хэмээн гэдийв. Энэ байд­лаараа төрийн ажил цэгц­рэх яа­гаа ч үгүй болж байх шиг байна.

Сонгуульд ялагдсан Ардын намын гомдол, тунирхал, гашуудал тай­лагдтал УИХ-ын чуулган хэвийн үргэлжлэхгүй, тө­рийн ажил явахгүй нь бололтой. Ардын на­мын­хан “УИХ-д бүрэлдсэн олонхи бидэнгүйгээр дар­гаа сонголоо. Манай нам түүхэндээ анх удаа ийм ичгүүртэй байдалд орж үзлээ. Төрийн тол­гойд үеийн үед сан­дайлж ирсэн ийм том намынх­ныг үл тоос­ны чинь ха­риуд төрийн ажлыг явуу­лахгүй. Ард түмний амьд­рал бидэнд пад­лий­гүй” гэдэг байр сууриар асуу­далд хан­даж байгаа юм. Үнэндээ Ардын намын арга эвийг олж, ааш аягт нь таа­руулахгүй бол Мон­гол Улс урагшаа гиш­гэх­гүй шүү гэдэг сануулгыг тэд өгөөд байна. Ингэхэд Монголын төр том юм уу, МАН том юм уу. УИХ-ын дар­гыг сонгох асуудлаар АН тэдэнтэй зөвшилцөх­гүй гэсэн юм биш. Тэд хуулийн дагуу зөвшилцөх бичгээ өгсөн. Даанч бич­гээ авчирч өгсөн байдлыг нь Ардын намынхан до­ромж хэлбэрийнх гэж үз­сэн учраас буруу харж суусан билээ.

Тэгээд “Төрийн ажлыг явуулж, ард түмэндээ амласан мөрийн хөтөл­бөрөө эхлүүлэхийн тулд УИХ-ын даргаа сонгох гэж байгаа бол манай намыг хүлээ. Бидэнд түү­нээс чинь чухал ажил их, завгүй байна. Эхлээд нам дотроо сандал суудлаа хуваарилаад авъя. Үүний дараа тэр төрийн ажилд чинь оръё” хэмээн томор­лоо. Ингээд улсын ажил зуун задгай байхад Ардын намынхан  Бага хурлаа хийж, бүтэн гур­ван өдөр төрийн ажлыг гацаасан. Өөрсдийг нь сонгож, олонхи болгоогүй  ард түмнээс хариугаа авч,  нэг ёсондоо хохи­роож байгаа нь энэ. Ар­дын нам хэзээний ийм хүнд сурталтай. Тэд намын эрх ашгаа хэзээд төр, ард түмний эрх аш­гаас дээ­гүүр тавьж ирсэн зантай. Ардын нам энэ цаг үеийг хүртэл ямагт ажлын өдөр намын хур­лаа хийж, тэр өдрийн төрийн ажлыг зогсоож, чуулган, байн­гын хороо­ны хурлыг та­сал­дуул­саар ирсэн. Энэ удаад ч тэр жишгээрээ явсан юм.

Намайг хэн тоохов, нохойг хэн саахав гэгчээр тэд олонхи байсан учраас тэгж дураараа загнадаг байсан биз. Харин одоо бол өөр. Цөөнх болсноо ухаарахгүй алтан загас­ны эмгэн шиг болж, бү­тэхгүй шаардлагуудыг АН-аас нэхэж, төрийн ажлыг гацааж байна.   Гэвч Монголд Ардын на­маас өөр нам байхгүй биш. Монголоо, төрөө, ард түмнээ гэх сэтгэлтэй бусад намууд нэгдэж тө­рийн ажлаа явууллаа.Төр засгаа эмхэлье, улс ор­ныхоо ажлыг урагш­луулъя гэсэн тэдний энэ үйлдлийг буруутгаж, Ар­дын нам байхгүй цагт төр оршихгүй хэмээн орилол­дож байна. 

Хууль дүрмийнхээ дагуу УИХ дахь бүлгээ байгуулаагүй байж “Өөрс­дийгөө хууль зөрч­сөн гэж үзэхгүй байна. Яагаад гэвэл бид Цэцэд хандчихсан. Тиймээс хэ­зээ ч бүлгээ байгуулж болно” хэмээн хуулийг намдаа тохируулан хээвнэг тайлбарласан нь  зөвхөн Ардын намд хууль үйлчилдэггүй, Монголд МАН-аас бусад нь хууль зөрчдөг  гэснээс ялгаагүй сонсогдож байгаа юм. Ард түмний сонголтоор гарч ирсэн нам улс орны эрх ашгийн эсрэг  зогсч, ард түмний толгой дээр гарах эрх байхгүй. Нэгэнт Ардын нам ийм зан гар­гаж байгаа учраас төрийн ажлыг гацаахгүйн тулд Ардын намаас төрд сон­гогдсон  гишүүдийг эргүү­лэн татаж, дахин сон­гууль явуулахаас өөр арга­гүй болжээ.

Я.МӨНГӨН 

Удахгүй
халаагаа өгөх гэж буй С.Батболдын Засгийн газар
сүүлийн үед томилгоо хийгээд бо­лохоо байлаа.
Өнгөрсөн лхагва гаригийн хурал­даа­наар тэд ТӨХ-ны дар­гаар Ц.Нанзад­доржийг
томилсон байх юм. Тус хорооны даргын үүргийг
гүйцэтгэж байсан Б.Заяа­балыг
ажлаас нь чөлөөл­жээ. С.Батболдын Зас­гийн газар
үүний өмнөх хуралдаанаараа Батлан хамгаалахын төрийн нарийн бичгийн дарга Ц.Тогоо
генералыг аж­лаас нь чөлөөлөв. Тэгэх­дээ АНУ-д цэргийн сур­гуульд сурахаар аль
хэ­дийнэ оччихсон байсан Наранхүү
гэдэг залуугийн сургуулийг  булааж, нутаг
руу нь буцаагаад оронд нь 58 настай Ц.Тогоо генералыг явуулахаар шийдсэн байх жишээтэй.
Тэртэй тэргүй шинэ Зас­гийн
газар байгуулагдах гэж байхад  төрийн албан хаагчдад халаа сэлгээ
хийхийн хэрэг байгаа юм болов уу.

Үнэндээ шинэ Засгийн газар гарч ирээд өөрийнхөө мэдэлд байдаг томоохон агентлагуудын дарга нарыг өөрчилж, өөрсдийн­хөө хүмүүсээр солих байлгүй. Тэгэ­хээр Ц.Нанзаддорж нарын нөхдүүд хэдхэн хоногийн дотор энэ ажлыг хийсэн ч яалаа, байсан ч яалаа нэрийн хор юм даа. С.Батболдын Засгийн газар ч юу бодож  ийм томилгоо хийгээд байгаа юм бол. Уг нь явах хүнд ачаа бүү үүрүүл гэдэг дээ. Ц.Нанзаддорж  үлдсэн хугацаанд юу хийж амжуулахаар энэ суудалд очив. ТӨХ-ны даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллаж бай­сан Б.Заяабалын хувьд ч үхрийн сүүлэн дээр хутга гэж ажлаа өгдөг нь ч юу билээ.

Гэхдээ тэдний аль алинд нь ингэх шаардлага байсан болоод шийдвэр гаргаа биз ээ. Ерөнхий сайд С.Батболд ч дотроо нэгийг тунгаасан учраас шинэ Засгийн газар бүрэлдэхээс өмнө амжиж ийм томилгоо явуулж байгаа бололтой. Гэнэт ажлаасаа чөлөөлөгдөж бай­гаа албан хаагчдын хувьд дахин төрийн албанд очоо ч уу, үгүй ч үү, яаж мэдлээ. Тиймээс гэнэт халагд­саны мөнгө гэх овоо хэдэн төгрөг авчихаад  гудамжинд лааз өшиг­лөж  явахад гомдолгүй гэж бодсон биз. Намын буянаар зөөлөн суу­далд өчнөөн жил тухалсан тэд төрийн албанаас зүгээр гарчихыг хүссэнгүй. Суусан газраасаа шо­роо атгана гэгчээр Ардын на­мынхан төрийн албанаас хоосон явахыг  хүсээгүй юм байлгүй. Нөгөө талаар Ерөнхий сайд С.Батболд ТӨХ-нд өөрийн хүнээ тавьж, богино хугацаанд шийдүүлж чадаагүй хэрэгтэй ажлуудаа амжуулахаар төлөвлөсөн ч байж магадгүй гэсэн таамаглал байна.

Цагаа олоогүй энэ томилгоо­нуудын учир Ардын намын ялаг­далтай холбоотой. Одоогийн Ардын нам буюу хуучин Ху-гийн­хан үнэхээр ялагдаж сураагүй  нөхдүүд. Сүүлийн таван сонгуу­лийг аваад үзвэл Ардын намынхан нэг л удаа амаараа шороо үмхэж, парламентад олонхи болж ча­даагүй. Тиймээс энэ удаагийн ялаг­дал тэдний хувьд хоёр дахь нь болж байгаа юм. МАН-д элссэн сэргэлэн, овсгоотой бүхэн албан тушаалд хүрдэг. Дээгүүр албанд очоогүй нэгэн нь төрийн ажилтан болж чаддаг, тэр утгаараа Ардын намыг албан тушаалд хүрэх гиш­гүүр болгон  ойлгодог залуус олон бий. Үнэхээр  төрийн толгойд бараг завсаргүй явж ирсэн Ардын намын угшилтай хүмүүсээр Монголын төрийн алба дүүрчихсэн. Тиймээс засаг төр солигдож, Ардын нам ялагдсанд тэдний дотор харан­хуйлж зөөлөн суудлаасаа сална гэсэн айдаст автагдаж, шөнө нойргүй хонож яваа гэхэд хилс­дэх­гүй. Ялагдал хүлээсэн тэр хүнд байдлаасаа Ардын нам ч өөрөө гарч чадахгүй төрийн ажлаа умар­таж, өөр хоорондоо албан тушаал булаацалдан хэдэн өдрийг өнгө­рөөж байна. Ийм  дэн дун байгаа үедээ Засгийн газар нь ч барьц алдаад засаг солигдохоос өмнө төрийн албан тушаалтнуудыг халж сольж,  ичих нүүрээ элгэндээ нааж байх шиг байна. 

Ардчилсан намынхан ч яахав, лааз өшиглөөд сурчихсан хүмүүс. Төрийн толгойд гарч л байдаг, бууж л байдаг. Ажлаа өглөө гээд гуньж, гутраад улс орныг хохироож, төрийн  ажлыг гацаагаад байх биш. Түүний хүчинд түмний итгэлийг хүлээж, төр засгаа удирдах эрх авлаа. Энэ нь Ардын намынханд л  хүнд туслаа. Тэд ажилгүй албан тушаалгүй болохыг тэвчиж чадах­гүй байх шиг байна. Ийм хэцүү бэрх нөхцөлийг Ардын нам давж гарч чадахгүй болчихоод байгаа бололтой. Бүрэн эрх нь дуусч байгаа Засгийн газрын хийж буй ухаангүй гэмээр томилгооноос ингэж харагдаж байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

-ТӨРИЙН БАЙГУУЛАЛТЫН БАЙНГЫН ХОРООГ
БАЙГУУЛАВ-

УИХ-ын чуулганы ху­рал­даан өчигдөр үргэлж­лэх байлаа. Гэвч Ардын намын бүлэг энэ өдрийн хуралдаанд орохгүйгээс болсон уу ямартай ч чуул­ган үдээс өмнө болсон­гүй. Оронд нь Ардын намын бүлэг хуралдаж байлаа.  Гэвч тэд хурлаа тараад мэдээлэл хийсэн­гүй. Уг нь Ардын на­мынхан УИХ дахь бүлгээ албан ёсоор байгуулсан бичгээ өчиг­дөр 12.30 цагаас өмнө УИХ-ын даргад өгөх ёс­той байлаа. Учир нь хуу­лийн дагуу бол парла­ментад суудалтай на­мууд УИХ-ын даргыг сон­гогдсоноос хойш 24 ца­гийн дотор бүлэг бай­гуу­лах хүсэлтээ хүргүүлэх ёстой юм.

Гэсэн ч Ардын нам бүлэг байгуулах хүсэлтээ хуулийн хугацаандаа ам­жиж өгсөнгүй. Бүлгийн хурлаа хийсний дараа Бага хурал руугаа явц­гаав. Энэ үеэр УИХ-ын гишүүн Д.Дэмбэрэлээс сэтгүүлчид дараахь тод­руул­гыг авсан юм.

Д.ДЭМБЭРЭЛ: ЦӨӨНХГҮЙ ПАРЛАМЕНТЫГ УДИРДААД СУУХ ХҮН БИ МӨН ҮҮ

–Та яагаад чуул­га­ныг даргалаагүй юм бэ. Намын эрх ашгаас илүү улсын эрх ашгийг бо­дох ёстой юм биш үү?

-Анхдугаар чуулганыг насаар хамгийн ахмад УИХ-ын гишүүн даргална гэдэг. Би хуралдааныг  зохион байгуулахдаа бэлт­гэлийг нь хангуулах ёстой гэж үздэг хүн. Та бүхэн  мэдэж байгаа байх. Өнгөрсөн  баасан  гаригт гишүүд чуулганы тан­химд цуглаад,  намайг “Орж ир” гэж дуудсан. Тэгэхэд нь  очсон  шүү дээ. Тэгээд би хуралдааны ирцийг бүрт­гээд “хан­галт­гүй байна” гэж хэлсэн. УИХ-ын 69 гишүүн тан­га­раг өргөсөн байтал тэнд гишүүдийн 40 хувь нь байгаагүй. Ийм нөхцөлд чуулган  хурал­дуулна гэ­дэг даргалж бай­гаа хүний хувьд байж  бо­лохгүй зүйл. Хоёрду­гаарт “На­муу­дын хоо­ронд зөв­шилцөл үргэл­жилж бай­гаа, түүнийхээ хариуг ав.  Хуулийн дагуу явъя. Зөв­шилцөөнийхөө хариуг авсны дараа бүг­дээрээ сууж байгаад УИХ-ын даргаа сонгоё” гэсэн шүү дээ. Тэгтэл өчигдөр (мяг­мар гаригт) Ардын намын Бага хурал  болж,  сон­гуулийн  дүнгийн асууд­лыг  авч хэлэлцсэн.  Тий­мээс чуулганы хурал­даанд Ардын намын ги­шүүд орох боломжгүй байсан. Энэ нөхцөл  байд­­лыг харгалзаад би  өнөөдрийн (өчигдрийн) 10:00 цагт тал  талын  бүх хүмүүсээ оролцуулаад чуулганаа хийж, УИХ-ын даргыг  сонгоё гэсэн юм. Гэтэл ийм юм боллоо.

Ер нь өнгөрсөн пар­ла­ментын дөрвөн жилд  ми­ний баримталсан зар­чим  бол  аль нэг  намын  бүлэг завсарлага авах эсвэл  хуралдаанд  орол­цох  бо­ломжгүй гэхэд ямар ч асууд­лыг УИХ-аар хэлэл­цүүлдэггүй байсан. На­мууд зөвшилцөж, хэ­лэлц­сэний дараа хурлаа явуул­даг.  Энэ бол миний зарчим. Парламент  гэдэг өөрөө улс төрийн зөв­шилцлийн байгууллага. Тиймээс зөвшилцлийг соёлтой хийж чадахгүй бол парламентын ажил  явахад хэцүү.  Ийм учраас энэ удаагийн анхдугаар  чуулганыг удирдахдаа  өөрийн зарчмаасаа ух­рах­­гүй юм шүү гэж бод­сон.  Ер нь энэ парла­мен­тыг эхнээс нь зөв бүр­дүүл­чихье, даргыг  нь хуулийн дагуу сонгож, тамгыг нь  гардуулан өгье гэдэг  зарч­мыг баримталсан даа.

–Ардын намгүйгээр анхдугаар чуулган  нэ­гэнт хуралдаад, төрийн ажил явчихлаа. Энэ нь УИХ–ын  цаашдын үйл  ажиллагаанд яаж нө­лөөлөх бол?

-Анхдугаар чуулганы үр дүн  энэ удаагийн  пар­ламентад  их муу нөлөө үзүүлнэ. Яагаад гэвэл  энэ нь Монголын ард  түмний эрх ашиг. Шинэ парламент бүрдэж бай­на. Даанч сөрөг хүч­ний­хээ үгийг сонссонгүй. Ер нь аль ч улсын парла­мент цөөнхтэйгөө зөв­шил­цөж, дараа нь асууд­лаа олонхиороо шийд­дэг. Зөвшилцөөн хууль бусаар явна гэдэг бол цаашдаа зөвшил­цөх­гүй­гээр асуудлыг шийдээд  байя гэсэн үг. Тэгвэл  пар­ла­мент байхад төвөгтэй.  Парламентын гишүү­дийн нэг хэсгийг оруулах­гүй­гээр  асуудлыг  шийдэхэд  төлөөллөөрөө дамжуу­лан  ард  түмэн  үгээ хэлэх  боломжгүй болно. УИХ-ын даргыг сонгоход  ард  түмний гуравны нэгийн  төлөөлөл оролцоогүй нь мэдээж гомдол дагуулна.  Тэгэхээр  энэ байдал  цааш­даа маргаан  үүсгэж магадгүй. Тиймээс Ард­чил­сан намын зөвшил­цөх урлаг, ур дүйгээс   цааш­дын  асуудал  шалт­гаална.

–Таныг нас намбаа бо­доод УИХ–аа хүн­дэт­гээд төрийн ажлыг га­цаахгүй байх ёстой гэ­дэг шүүмжлэлийг хү­мүүс хэлж байгаа…

-Намайг “танхимд  орж ир­сэнгүй,  хуралдаан  саатууллаа” гэсэн. Гишүү­дийн тал нь хурал­даан­даа байхгүй, цөөнхгүй парла­ментыг удирдаад суух хүн би мөн үү. Мэр­гэшсэн  парламентын хамгийн  ахмад гишүүн нь намайг  гээд байгаа. Гэтэл би парламентын хагас ги­шүү­нээ хаячихаад “УИХ-ын даргыг сонгож байна” гээд суух уу. Ард түмэн намайг “Энэ нөхөр одоо  бусад гишүүдээ оруулж  ирж чадахгүй, хурал­даа­наа зохион байгуулж ча­дахгүй болохоороо ха­гасыг нь  хаячихаад  удир­даж байна”  гэнэ шүү дээ. 

–Даваа гаригийн  орой Ерөнхийлөгч таныг дуудсан гэсэн. Юун тухай ярилцсан юм бэ?

-Уржигдар орой Ерөн­хийлөгч надтай уулзъя гэсэн. Би ч уулз­сан. Тэгээд надад “Зөв­шилцөөн энэ тэр гээд яах вэ. Нэгэнт Ардын нам орж ирэхгүй байгаа тохиол­долд хоёулаа хурал­даа­ныг нь зохион бай­гуул­чихъя”  гэсэн.  Тэгэхээр нь  “Та бид хоёрын зохион байгуулж байгаа хуралд тангараг өргөсөн гишүү­дийн хагас нь байхгүй зогсож байх уу. Төрийн  ажлыг ингэж хийвэл та бид  хоёр буруудна. Тий­мээс Ерөнхийлөгч та ч гэсэн  битгий ор. Би  ч энэ хуралдааныг удирдах­гүй.  Харин та намууддаа хан­даж зөв­шилцөөнөө түр­гэ­лэхийг шах” гэж хэлсэн. Ингээд Ерөн­хий­лөгч ч тэр даруй на­муу­дын дарга нарыг дуу­даад зөвшил­цөө­нөө түр­гэл, хурал­даа­наа хий”  гэсэн  юм билээ. 

–Тэгвэл анхдугаар  чуулганыг Ардын нам­гүйгээр эхлүүлж бай­хад Ерөнхийлөгч танд  хандаагүй юу?

-Би өчигдөр (мягмар гариг) Ерөнхийлөгчтэй ярьсан. УИХ-ын  чуул­ганы хуралдааныг мар­гаа­шийн (өчигдрийн) 10:00 цагт хуралдуу­ла­хаар товлон  зарлаж бай­на. Энэ хугацаанд бэлт­гэл хангах ажлыг Тамгын газарт  даалгалаа. Мар­гааш (өчигдөр) гэхэд УИХ-ын шинэ дарга тодор­чихно  гэж хэлсэн. 

–Та Ардчилсан  намын дарга Н.Ал­тан­хуягтай уулзаад ч нэ­мэр байсангүй.  Л.Цог  гишүүнээр  хурал удир­дуу­лан УИХ–ын  даргыг  сонгосон…

-Ер нь Ардчилсан на­мынхан жаахан яарч бай­на уу даа. Яарвал даарна гэсэн монголчуу­дын үг байдаг. Энэ бол  цааш­даа улс төрийн нөх­цөл  тийм ч сайнгүй байдлын эхлэл болж байна. Үүнд би  харамсаж байна.

–Анхдугаар  чуул­га­ныг  зохион байгуулах, УИХ–ын даргыг  сонгох явцад Тамгын  газрын­хан  зохион байгуу­лал­тыг  хангаж,  төрийн тамгыг  гардуулсан. Үүнийг юу гэж үзэж бай­гаа вэ?

-Тамгын газар УИХ-ын  чуулган  болон байн­гын хороодын хурал­даанд үйлчлэх үүрэгтэй.  Тэр  үүргээ л  биелүүлсэн  гэж бодож байна. Яагаад  гэвэл тэнд  нэгдсэн ху­ралдаан болж байгаа нөх­цөлд тавьсан  шаард­лагыг нь биелүүлэх ёстой. Тиймээс Тамгын  газрын­ханд миний хэлж байгаа шиг үгийг хэлэх  эрх, үүр­гийн аль  нь ч байхгүй. 

–Тэгэхээр УИХ–ын даргыг сонгох  үйл явц хууль ёсных юм биш үү?

-Миний хувьд “Би ху­ралдааныг даргалж,  спи­керийг сонгосонгүй” гэд­гээр яриад байх зүйл алга. Монголын төр эхнээ­сээ л  морин дээрээ эмээлээ зөв  тохоод морд­чихвол цааш­дын үйл  ажилла­гаанд хэрэгтэй юм уу гэдэг  үүднээс зарчмын шаард­лагыг нь тавиад,  анхду­гаар чуулганаа өнөө­­дөр (өчигдөр) хий­чихье  гэсэн  юм. Шинээр сонгогдсон УИХ-ын дар­гыг хууль бус гэж би үзэх­гүй байна. Харин  эрх зүйн чадамж нь эргэл­зээтэй байдалд байна гэдэг  тэр даргад  өөрт нь  халгаатай зүйл. Ер нь УИХ-ын үйл ажил­лагааг удирдана гэдэг тун амар­гүй. Ард түмний тө­лөө­­лөл болоод ороод ирсэн УИХ-ын 76 гишүүн тус тусын байр суурьтай,  асуудлыг олон талаас  нь тайлбарлан ярьж чаддаг. Буруу зүйлийг ч зөв мэ­тээр ойлгуулах чадалтай хүмүүс энд  сууж байдаг. Хуучин хоёр бү­лэг­тэй бай­сан бол өнөө­дөр гу­рав болчихсон. Тиймээс шаггүй л бай­далд энэ УИХ ажиллах нь. Гэтэл эхнээ­сээ ийм бай­гаа нь тун харамсалтай юм. Өнгөр­сөн дөрвөн жи­лийн хуга­цаанд УИХ-ын 76 гишүү­ний хувьд зөв­шилцсөн,  итгэл  үнэмшил  дээр суурилсан ажил­ла­гаа бай­сан. Монголын  пар­ла­мент зөв сайхан  тө­лөвш­вөл хэнд хэрэгтэй юм бэ, ард түмэнд л  хэрэг­тэй. Тиймээс энэ их чухал ажил. 

–УИХ–ын дарга то­ми­логдоод 24 цаг өнгөрсөн байна. Гэтэл Ардын нам бүлэг байгуулах бичгээ УИХ–ын даргад өгсөн­гүй. Энэ нь хууль зөрчиж байгаа хэрэг биш үү? 

-Бүлэг  байгуулах  асууд­лаа УИХ-ын даргад  өр­гөн мэдүүлдэг л дээ. Түүнийг  нь УИХ-ын  чуул­га­наар зарлах ёстой. УИХ-ын даргын асууд­лыг  эрх  зүйн талаас  эргэл­зээ­тэй гэдэг үүднээс бич­гээ хэзээ өгөх, цааш­даа яаж ажиллах билээ гэд­гийг ярьж байгаа байх.  Ер нь үүнийг намууд хоо­рондоо ярилцаж байгаа байх. Парламент гэдэг намууд  хоорондоо ярил­цаж явах улс төрийн га­зар гэдгийг онцлон хэлж байгаа маань их  ач хол­богдолтой. Машины жолооны ард хэн сууж байгаа нь гол биш, хэн ур чад­вартай жолоодож бай­на, ямар арга ба­рилаар ажил­­лаж байна вэ гэдэг нь чухал. Тиймээс УИХ-ын дарга сонгогдох,  ажил­­лаж байгаа хүмүүс ур  чадвараа гаргаж чад­вал цааш цаашдаа даж­гүй сайхан явчихна. Бүх зүйл  болж бүтэхгүй гэж би  хэлэх  гээгүй байна” гэсэн юм.       

Ингээд үдээс хойш 16.00 цагийн үед УИХ-ын чуулган хуралдаж, олон­хийг бүрдүүлж буй АН, ИЗНН, МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс” эвслийнхэн суув. Энэ үеэр УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр, АН-ын дарга Н.Алтанхуяг нар АН-ын бүлгийн дарга Д.Эр­дэнбатын өрөөнд  хэсэг ярилцсаны эцэст танхимд эргэн ирлээ. Ин­гээд энэхүү хуралдаа­наар Төрийн байгуу­лал­тын байнгын хороог бай­гуулах санал хурааж ги­шүүд дэмжив.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Л.ЦОГ ГИШҮҮН ХУРАЛ ДАРГАЛАВ

УИХ-ын анхдугаар чуул­ганы үргэлжлэл
өчиг­дөр өглөө
10.00 цагт эх­лэ­хээр болсон юм.  УИХ-ын даргыг
томилох ёстой энэхүү чуулганыг
Ардын намынхан гацаасан.  Хам­тарсан Засгийн
газар байгуулахаар эвсч, УИХ-д олонхийг бүрдүүлсэн нам, эвслийнхэн болон бие
даагчид чуулганы танхимд өглөөнөөс үд­шийн
бүрий хүртэл бүтэн   дөрөв хоног МАН-ыг хүлээсэн
юм. Энэ бүхний эцэст өнгөрсөн
даваа гаригт Ерөнхийлөгч на­муудын дарга нартай уул­заж,
хурал даргалах үүрэгтэй парламентын
хамгийн ахмад гишүүн Д.Дэмбэрэлтэй
ч уулзсан. “УИХ-ын чуул­ганыг гацаанаас гар­га­хын тулд төрд тангараг өргөсөн
гишүүд ажилдаа орж, төрийн ажлыг намын ажлаас тэргүүнд тавихыг үүрэг болгов.  Гэвч Ардын намынхан “УИХ-ын дар­гад нэр дэвшсэн
З.Энх­болдыгоо манайхантай уулзуул. Гэхдээ түүнээс
өмнө бид намын Бага хурлаа хийнэ. Үүнийг хүлээж байгаад дараа нь З.Энхболдыг бидэнтэй уулзуул.
Тэгсний дараа манай нам чуулганд орно” гэдэг мэдэгдэл хий­сэн юм. Нэгэнт ийм зүйл болсон учраас өчигдөр өглөө анхдугаар чуул­га­наа зарлаж,
парла­мен­тад бүрдсэн олонхийн
бүлэг МАН-ын бүлэг­гүй­гээр УИХ-ын даргаа то­ми­лохоос өөр аргагүй бол­лоо.

Гэвч парламентад бүрд­сэн олонхийн бүлэг Ардын намынхныг хү­лээж чуулганы танхимд бүтэн цаг суулаа. Тэд ирсэнгүй. Гишүүдийн зү­гээс “Ерөнхийлөгчийн са­нал болгосноор энэ ху­ралдаанд сууж байгаа ахмад гишүү­нээ­рээ хур­лаа даргалуулаад явъя” хэмээж байв. АН-ын дарга Н.Алтанхуяг “Ар­дын намыг хүлээгээд бид дөрөв, тав хоног суучих­лаа. МАН-аас болоод төрийн ажил гацаж бай­на. Д.Дэмбэрэл гишүүн надтай сая ярьсан. Тэ­рээр Төрийн ордонд ир­сэн гэнэ. Тэгээд намайг уулзаж ярилцъя гэж бай­на. Юу ч гэсэн очоод үгийг нь сонсъё” гэхэд АН-ын гишүүд “Юу гэж та очиж уулздаг юм бэ, хэрэггүй” хэмээн ам амандаа шаа­гилдав. Ингээд түүнийг явуулсангүй. Харин УИХ-ын гишүүд үг хэлэхээр боллоо. Гэтэл УИХ-ын Тамгын газрын дэд  дарга С.Магнайсүрэн гишүү­дэд үг хэлэх боломж ол­гож, микрофоныг нь асаа­сангүй. Үүнд С.Эр­дэнэ нарын гишүүд бу­хим­даж “Ажлаа хийж ча­дах­гүй бол чи огцор. Тө­рийн албан хаагч байж хууль бус үйл ажиллагаа явуу­лахаа боль” хэмээн С.Маг­­найсүрэн рүү дай­рав. Удалгүй гишүүдэд үг хэ­лэх эрхийг нь олгос­ноор Р.Гончигдорж ги­шүүн “Д.Дэм­бэрэл гишүүн хуу­лиар олгогдсон үүргээ биелүүлэхгүй байгаа нь харамсалтай байна. Тө­рийн ажлыг гацаах гэсэн эрх мэдлээ хэтрүүлсэн үйлдэл гаргаж байна.   Олонхи болсон намын даргыг хамгийн ахмад гишүүн дуудаж уулзах ёсгүй. Энэ хурал­даанд сууж байгаа ахмад гишүү­нээрээ ху­рал дарга­луу­лаад явах хэрэгтэй” гэв. Ч.Сай­ханби­лэг гишүүн “Д.Дэм­бэ­рэл гишүүн УИХ-ын дарга байсан хуучин үе шигээ гишүүдийг өрөөн­­дөө дуудаж уулзах ёсгүй. Тиймээс энэ ху­ралдаанд хамгийн ахмад гишүүнд тооцогдож бай­гаа Л.Цог гишүүнээр хур­лаа даргалуулъя” гэлээ. Нөгөө талаас Д.Тэрбиш­дагва ги­шүүн “Бид Ардын намын бүлгийг хүлээж, цагийг үр ашиггүй өнгө­рөөж байгаа нь харам­салтай. Ч.Сай­ханбилэг гишүүний гори­мын сана­лыг хүндэтгэж байна. Гэх­дээ Д.Дэм­бэ­рэл гишүүн Н.Алтанхуяг даргыг ирж уулз гэдэг шаардлага тавиагүй, зү­гээр л ярилцъя гэдэг утгаар өрөөн­дөө урьсан гэж ойл­гоод явбал яасан юм. Тэр хү­ний насыг нь хүн­дэлье” гэсэн учраас АН-ын дарга Н.Алтанхуяг Д.Дэмбэрэл гишүүний өрөө рүү явлаа.

Энэ хооронд  гишүүд үг хэлсээр байв. С.Оюун гишүүн “2008 оны сонгуу­лийн дараа одоогийн МАН тухайн үеийн МАХН Ардчилсан намтай хам­тарсан Засгийн газар байгуулж, УИХ-д олонхи болохдоо парламентад суудал авсан Иргэний зориг намтай зөвшил­цөөгүй шүү дээ. Гэтэл одоо яагаад ийм зүйл яриад байгаа юм бэ” хэ­мээн хэллээ. Д.Зоригт гишүүн “УИХ-ын гишүүн Д.Дэмбэрэл чуулганыг маргааш (өнөөдөр) ху­рал­дуулах захирамж гар­гасан тухай сайтуудаар мэдээлээд байна. Ийм байж болохгүй. Д.Дэм­бэрэл гишүүн УИХ-ын чуулганы танхимд орж ирсэн үедээ УИХ-ын дарга хэвээрээ гэж тоо­цогдоно. Түүнээс биш чуулганы танхимаас га­дуур бол тэр зүгээр л гишүүн. Тэгэхээр чуул­ганы хуралдаан зарлах эрхгүй” гэдэг тайлбар хийж байв. Мөн Х.Тэ­мүүжин, Д.Эрдэнэбат, Ж.Батзандан нарын ги­шүүд үг хэлсний дараа АН-ын дарга Н.Алтанхуяг Д.Дэмбэрэл гишүүний өрөө­нөөс буцаж ирэв. Тэрээр “Маргааш (өнөө­дөр) 10.00 цагаас батал­гаатай л гэж байна” гэсэн хариутай орж ирлээ. Үүнийг сонссон Ч.Сай­ханбилэг гишүүн “Ардын намынхан эхлээд намын ажлаа бодъё гэж байгаа юм байна. Тиймээс Л.Цог гишүүнээр хурлаа дарга­луулаад, төрийн ажлаа үргэлжлүүлье” гэсэн юм. Л.Цог гишүүнээр хурал даргалуулах эсэхээр са­нал хураая гэх нь сонс­дов. Үүнийг зарим нь эсэр­гүүцэж байсан юм. Гэсэн ч Л.Цог гишүүн өөрөө “Дараа нь маргаан болгохгүйн тулд надаар хурал даргалуулах уу, үгүй юу гээд санал хураа­чихъя” гэхэд нь бүгд гараа өргөв.

З.ЭНХБОЛД: ИРЭХ ДӨРВӨН ЖИЛ ИХ ӨӨРЧЛӨЛТ, ШИНЭЧЛЭЛ, ИХ БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТЫН ОН ЖИЛҮҮД БАЙХ БОЛНО

Хурал даргалагч Л.Цог суудалдаа сууж индэрт АН-ын дарга Н.Ал­танхуягийг урилаа. АН-ын дарга УИХ-д үүсээд бай­гаа нөхцөл байдлын та­лаар танил­цуулаад пар­ла­ментад бүрд­сэн олон­хийн бүлэг УИХ-ын ги­шүүн З.Энх­бол­дыг УИХ-ын даргад нэр дэвшүүлж байгааг дуулгав. Н.Алтанхуяг дарга түүнийг Монгол Улсын хөгжилд дорвитой хувь нэмрээ оруулсан төрийн түшээ гэж үнэлээд “З.Энхболд нь 1966 онд төрсөн.  Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын арван жилийн дунд сургуулийг төгсч, ОХУ-ын Сверд­ловск хотын поли­техни­кийн дээд сургууль, МУИС-ийг тус тус төгссөн. АНУ-ын Колорада му­жийн Денверийн их сур­гуульд олон улсын биз­несийн удирдлагын ма­гист­рын зэрэг хамгаал­сан. 1989 онд Улаан­баатарын цахилгаан шу­гам сүлжээ компанид мон­­­­тёр, инженер, “Ин­тер” компанид захи­рал, ТӨХ-ны дарга, УИХ-ын даргын зөвлөх, АН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга, 2005 оноос УИХ-ын гишүүнээр ажиллаж байна” гэсэн юм.

Үүний дараа
Д.Ган­хуяг, Н.Батцэ­рэг нарын ги­шүүд
УИХ-ын даргад нэр дэвшиг­чээс асуулт асуув. Д.Ган­хуяг гишүүн “Мон­гол Улс ардчилсан эрх зүйт төр­тэй. Гэвч хуу­лийн хэрэг­жилт тун таа­руу бай­на.
Тиймээс авлига их бай­­гаа. Энэ тал дээр яаж ажиллах вэ. Өнгөрсөн
дөрөв хоно­гийн дотор  хууль бус зүй­лүүд бол­лоо. Үүнд ямар арга хэм­жээ авах вэ”
гэлээ. З.Энх­болд гишүүн
“УИХ-ыг олонхи хүн хууль тогтоох
байгууллага гэж ойлгодог. Гэхдээ УИХ бол хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, Засгийн
газраа хянах үндсэн үүрэг­тэй гэж боддог. Үүний төлөө
ажил­лана. Түрүү түрүү­чийн
УИХ хуу­лийн хэрэг­жилтэд хяналт тавих аж­лыг хийж чадаа­гүй. Тө­рийн ажлыг намын аж­лаас хойш тавьж, хан­дах тал
зарим намуудад бай­на. Тиймээс бид хуульд захирагдаж ажил­лах зар­чим барина” хэ­мээн
ха­риулав. Дараа нь Н.Бат­цэ­рэг гишүүн
“Сүү­лийн үед Монголд тогтол­цоо­ны хям­­рал
үүсч бай­на. Тий­мээс тавдугаар
Үнд­сэн хуультай болох тухай
зарим нам ярьж байгаа. Энэ тал дээр ямар байр суурьтай бай­на вэ” гэхэд З.Энхболд
гишүүн “УИХ-ын Тамгын газар
хууль заасан үүргээ биелүүлж, улстөржилгүй ажиллаж чадаагүй
гэдэг дүгнэлттэй байгаа. Үнд­сэн хуулийн өөрчлөлт тодорхой хэм­жээнд явах ёстой. Гэхдээ 2000 онд
оруулсан өөрч­лөлтийг буцааж хэвэнд нь оруулс­ны
да­раа дараа­гийн өөрч­­лөл­тийг ярих хэ­рэг­тэй гэдэг хувийн
байр суурьтай байдаг” гэлээ. Асуулт, хариулт дууссаны дараа Ц.Да­ваасүрэн, Ж.Бат­­зан­дан, Г.Уянга нарын
ги­шүүд үг хэлэв. Г.Уянга гишүүн  “З.Энх­болд ги­шүү­нийг дэмжиж байна. Гэхдээ бидний УИХ-ын даргыг томилж
байгаа энэ про­цедур хууль ёсных юм болов уу гэж эргэлзэж байна. Энэ асуу­дал Үнд­сэн хуулийн Цэ­цэд очоод, урхагтай
бо­лох юм биш биз. Ардын намынхныг хүлээснээрээ
бид муухай харагдахгүй. Харин
Ар­дын намынхан, Д.Дэм­бэ­рэл гишүүн
муу­хай ха­раг­дана шүү дээ.
Тиймээс тэднийг хүлээж байгаад
УИХ-ын даргаа томилох байсан юм биш үү”
гэв. Ингээд гишүүд үг хэлсний дараа УИХ-ын даргаар
З.Энхболдыг то­милохыг дэмжих үү,
үгүй юу гэдэг томъёоллоор санал ху­раав. Ирц 60 хувьтай
байс­наас хурал­даанд оролцсон 42 ги­шүү­ний
40 нь З.Энхболд гишүүнийг
УИХ-аар томи­лохыг дэм­жив. Харин АН-ын гишүүн
Б.Гарам­гайбаа­­тар, Ш.Түв­­дэндорж
нарын кноп гац­санаас болсон уу эсвэл андуурч буруу кноп дар­сан уу ямар­тай ч тэд­ний
нэр эсэр­гүүцсэн са­налд тоо­логд­сон
нь тан­химд бөөн инээдэм бо­лов.

УИХ-ын даргыг томилсон уч­раас УИХ-ын тамгыг чуулганы танхимд залах ёслол боллоо. Там­гыг УИХ-ын Тамгын газрын дэд дарга С.Магнайсүрэн хуралдаан даргалагч Л.Цогт өгч, тэрбээр түү­нийг  УИХ-ын шинэ дарга З.Энх­бол­дод гардуулав. Тамгаа гардсан УИХ-ын шинэ дарга З.Энхболд үг хэллээ.

Тэрбээр “УИХ-ын эрхэм гишүүд ээ.  Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасны дагуу Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, өөрсдийн сонгож байгуулсан тө­рийн эрх барих дээд төлөөллийн байгууллагаараа дамжуулан төр засгийн эрхийг хэрэгжүүлдэг билээ.

Монгол Улсын шинэ Үндсэн хууль батлагдсанаас хойш зургаа дахь удаагийн сонгууль шинэчлэн батлагдсан хуулийн дагуу явагд­лаа. Энэ сонгуулийн үр дүн нь улс төрийн намуудыг хамтарч, эвсэж ажиллахыг даалгасан ард түмний сонголт байлаа.

УИХ-ын  даргын хариуцлагатай албан тушаалд миний нэрийг дэв­шүүлсэн Ардчилсан нам, түүний мянга мянган гишүүд, ардчиллыг дэмжигч нийт иргэд сонгогчдодоо талархаж байгаагаа илэрхийлье.

Мөн манай намын саналыг дэмжиж надад итгэл хүлээлгэн Улсын Их Хурлын даргаар сонго­сон ИЗНН, МАХН-МҮАН-ын “Шу­дарга ёс” эвслийн гишүүдэд талар­хаж байна. Цаашид дөрвөн жилийн туршид хамтран ажиллах үүрэг хүлээсэн МАН-аас болон бие дааж сонгогдсон нийт гишүүддээ та­лар­хал илэрхийлье.

Би УИХ-ын даргын хувьд нэг намын төлөөлөл гэдэг утгаар биш Монголын ард түмний нийтлэг эрх ашгийн төлөө УИХ-д суудалтай намууд, эвсэл, бие дааж сонгогд­сон гишүүдтэй хамтран ажиллаж, хуулийн хүрээнд туйлшрахгүйгээр та бүхний хүлээлгэсэн итгэлийг дааж өөрийн мэдлэг чадвар, дад­лага туршлагадаа тулгуурлан бие сэтгэл, оюун ухаанаа бүрэн дайч­лан ажиллана гэдгээ илэрхийлж байна.

Энэ удаагийн УИХ-аас  улс орон, ард түмний өмнө тулгарч буй тулгамдсан асуудлуудыг цаг алдал­гүй шуурхай шийдвэрлэх, гаргасан шийдвэрээ иргэддээ нээлттэй байл­гаж хэрэгжүүлэх торгон мэд­рэм­жийг барьж ажиллахыг шаард­сан түүхэн үүрэг ногдож байна.

Монгол Улс Үндсэн хуулиндаа ардчилал, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах хууль дээдлэхийг төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн гэж тодорхойлсон билээ.

Монгол Улсын Их Хурал нь төрийн эрх барих дээд байгууллага бөгөөд хууль тогтоох эрх мэдлийг хэрэгжүүлдгийн хувьд Улсын Их Хурлын бүрэлдэхүүн “цэвэр ариун” байх учиртай. Иймээс одоогоор маргаантай байгаа тойргуудын асуудал хуулийн дагуу түргэн, шуурхай шийдвэрлэгдэх ёстой гэж үзэж байна. Иргэд сонгогчид ч үүнийг нийтээрээ шаардаж, энэ удаагийн сонгуулиар шударга ёс хэрэгжиж чадаж байгаад сэтгэл хангалуун үлдэхийг хүсэж байгааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, иргэ­дийн яриа, хүсэлтээс бид өдөр тутам мэдэрч байгаа.

Монгол Улсын хувьд ирэх дөр­вөн жил их өөрчлөлт, шинэчлэл, их бүтээн байгуулалтын он жилүүд байх болно. Үүнийг шинээр бай­гуулах Засгийн газрын баримтлах үйл ажиллагааны хөтөлбөрт ба­римт­лан тусгаж хамтарсан Засгийн газрын амжилттай ажиллах эрх зүйн орчинг бүрдүүлж дэмжин ажиллана.

Би УИХ-ын  даргын хувьд хууль, эрх зүйн болон төрийн албаны шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд ан­хаарлаа хандуулна. Түүнээс гадна нийгэмд үгүйлэгдэж буй шударга ёсыг тогтоохын тулд хуулийн хэрэг­жил­тэд тавих Улсын Их Хурлын хяналтад онцгой анхаарч ажиллах болно.

Шинээр байгуулагдах Засгийн газар улс орны нийтлэг эрх ашгийг эрхэмлэн хууль хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах, төрийн бодло­гын шинэчлэлтийг тасралтгүй явуу­лах, эхлүүлсэн бүтээн байгуу­лал­тын ажлуудыг цаг алдалгүй, эр­чим­жүүлэхэд хяналт тавьж ажиллана.

УИХ-ын  эрхэм гишүүд ээ,

Та бүхнийг төрийн сүлдэнд өргөсөн тангаргаа ямагт дээдэлж, нийт ард түмний элч гэдгээ ухам­сар­лан идэвх зүтгэлтэй, хариуц­ла­гатайгаар нэг баг болон хамтран ажиллана гэдэгт би итгэл төгс байна.

Монгол хүн бүрийг хүн шиг амьдруулахын төлөө, Монгол Ул­саа улс шиг хөгжүүлэхийн төлөө бүгдээрээ хамтран ажиллахыг та бүхэндээ уриалж байна” гэв. Үг хэлсний дараа тэрбээр УИХ-д суу­дал­тай нам, эвслүүд бүлэг бай­гуулах саналаа УИХ-ын даргад 24 цагийн дотор ирүүлэх ёстойг зар­лав. Үүний дагуу АН-ын бүлэг тэр даруй саналаа түүнд бичгээр өгч, батал­гаажуулав. Харин “Шударга ёс” эвслийнхэн үдээс хойш өгөхөөр болсон тул үдээс өмнөх чуулганы хуралдааныг түр завсарлууллаа. Хурал тарсны дараа УИХ-ын шинэ дарга З.Энхболдыг Ерөнхийлөгч ёслол хүндэтгэлийн гэр өргөөнд хүлээн авч, баяр хүр­гэж ард тү­мэн, улс үндэстнийхээ болон хууль, шударга ёсны эрх ашгийг тэргүүн зэрэгт тавьж ажил­лахыг хүсээд “Энэ УИХ-аас ард иргэд олон зүйл хүлээж байгаа. Тэр бүхнийг цаг алдалгүй шуурхай шийдвэр­лэж, амжилттай ажиллаж чадна гэдэгт итгэж байна” хэмээлээ.

Үдээс хойших хуралдаанаар “Шударга ёс” эвсэл бүлэг байгуулах саналаа бичгээр өгч, бүлгийн дар­гаар Н.Батцэрэг гишүүнийг томилс­ноо мэдэгдэв. Энэ үеэр Ардын намын бүлгийнхэн ирээгүй, бүлэг бай­гуу­лах саналаа ирүүлээгүй учраас чуулганы хуралдааныг өнөөдөр үргэлжлүүлэхээр болоод тарлаа.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Сонгууль дуусаад сар га­руйн хугацаа өнгөрлөө. Гэвч засаг төр нь эмхэндээ орсон­гүй. Хамаг ажил нь зуун зад­гай байна. Сонгогчдын өгсөн саналын дагуу УИХ-д бусдаа­саа арай илүү суудал авсан Ардчилсан нам засаг төрөө байгуулахын төлөө болох бүтэхээрээ чар­майж байгаа. Харамсалтай нь засаг төрөө байгуулах ажлыг Ардын на­мынхан гацааж улдан чан­гааж, элдэв арга хэрэглэж байна. 

УИХ-ын тухай хуульд хэ­рэв парламентад аль ч нам ялалт байгуулаагүй бол хам­гийн олон суудал авсан нам бусад нам, эвсэлтэй  УИХ-ын даргад хэнийг дэвшүүлэхээ зөвшилцөнө гэж заасан бай­даг. Ардын намынхан энэ заалтыг урдаа барин түмэн шалтаг тоочиж эхэллээ. УИХ-ын дар­гад нэр дэвшүүлэхдээ Ард­чилсан нам манай нам­тай зөвшилцсөн­гүй хэмээн нэг ёсондоо гом­дол нэхэж байна. “Манай намтай зөв­шил­цө­хөөс нааш наад чуул­ганы хуралдаанд чинь орох­гүй шүү. Төр засгаа эмхлэн бай­гуулж, улс орон, ард түм­ний төлөө ажиллах чинь би­дэнд хамаагүй. УИХ-ын дар­гын суудалд хэнийг тавихаа манай намаас асуух ёстой. Манайхаас бусад нам­тай булагнаж албан тушаа­лын бялуу хуваах гэлээ. Тэгнэ гэж байхгүй шүү” хэмээн нэг ёсон­доо шантаажилж, төрийн аж­лыг барьцаалав. Уг нь хуульд УИХ-ын даргад нэр дэвшүү­лэхдээ парламентад хамгийн олон суудалтай нам бусад нам, эвсэлтэй нэг бүрч­лэн хэлэлцэж, нэгийг нь орхих­гүй зөвшилцөнө гэсэн үг өгүүлбэр байхгүй юм билээ. Бусад намтай зөвшилцөнө гэсэн энэ үг бүх намтай тохи­ролцоно гэсэн утгыг илэрхий­лэхгүй. Ямартаа ч Ардчилсан нам хуулийн дагуу бусад нам, эвсэлтэй зөвшилцөж олонхио бүрдүүлчихээд УИХ-ын дар­гад З.Энхболд гишүүнийг нэр дэвшүүлсэн юм.

Ядаж байхад хурал дар­галах үүрэгтэй ахмад настай гишүүн нь ч Ардын намд байж таарлаа. Нөгөөх нь “Манай намтай зөвшилцөхгүй юм бол энэ чуулганыг чинь дарга­лахгүй. Яахаараа та нар энэ намтай зөвшилцөж болдог­гүй юм” хэмээн хойшоо гэ­дийж боож хаав. Дүрмийнхээ дагуу асуулт асуух гэсэн ги­шүүдийн амыг барьж үг хэ­лүүлэхгүй загнаж байгаад гарч одсон. Ардын намын  албан тушаалгүй өвгөн хуу­лиар олгогдсон үүргээ бие­лүүлж, улс орныхоо эрх аш­гийг тэргүүнд тавьж чуулганаа даргалах ёстой байлаа. Гэвч тэрээр намынхаа эрх ашгийг хамгаалж гарч явсан юм.

УИХ-ын даргыг томилох ёстой байсан өнгөрсөн баа­сан гаригийн чуулган ингээд гацлаа. Энэ хооронд Ардын намын бүлэг хуралдаж АН-аас ирүүлсэн зөвшилцөх бич­гийг хэлэлцэв. Ардчилсан нам зөвшилцөх бичгээ Ардын намд өгсөн арга хэлбэр нь тэдэнд таалаг­даагүй нь бас буруудаж бай­гаа. Ардын на­мынхан “Зөв­шил­цөх тухай бичгийг намын байр­ныхаа жижүүрээс олж авлаа. Бид­нийг ингэж до­ромж­лохгүй шүү” гэх аястай үг унагаж дуулдана лээ. Уг нь Ардчил­сан нам  Ардын намд зөв­шил­цөх бичгээ сүр дуу­лиан­тайгаар олны анхаар­лын төвд гардуулах ёстой байж. Ингээд Ардын намын бүлэг үүдний жижүүрээсээ олж авсан АН-ын албан бич­гийг хэлэлцэхээр өнгөрсөн баа­сан гаригт хуралдсан юм. Тэд үүнийг хэлэлцээд яах ч юм билээ. Тэртэй тэргүй Ардын нам З.Энхболд гишүүнийг дэмжих, дэмжихгүйн аль нь ч бай нэг шийдвэр гаргалаа гэхэд олонхийн саналд нө­лөө­­лөхгүй гэж байгаа. Тийм уч­раас дэмий цаг үрж, төр за­саг эмхлэх ажлыг хойш татах хэ­рэг Ардын намд байх­гүй юм.

МАН-ынхан гишүүдийн тангараг өргөх анхны хурал­даанд оролцохгүй гэж нэг үзсэн. Гэвч тэдний намаас Өвөрхангай аймагт нэр дэв­шээд ялалт байгуулсан гэх С.Чинзориг, Н.Төмөрхүү нар нь сонгууль луйвардсан нь шүүхээр тогтоогдов. Сонгогч­дын саналыг мөнгө, эд ба­раа­гаар худалдаж авсан нь нотлогдсон учраас тэднийг УИХ-ын гишүүний тангараг өргүүлсэнгүй. СЕХ нэрийг нь Ерөнхийлөгчид танил­цуул­сан­гүй. Өвөрхангайн хоёрын араас олон хүн явж, төр тү­шилцэх эрхгүй болж мэдэхээр боллоо.  Увс аймагт нэр дэв­шээд ялалт байгуул­сан Б.Чой­жилсүрэн, Ч.Хүрэл­баатар нарын сонгогчдод улайм цайм мөнгө тарааж байгаа бичлэг гарч ирэв. Байшинг нь сонгуулийн байр болгон түрээслэх нэрээр айлын гэрт дайрч ороод мөн­гө өгсөн баримт нь Монгол даяар цацагдлаа. Араас нь Орхон аймагт ялалт байгуул­сан О.Содбилэг ч тойрохоо зу­руулж магадгүй болов. МАН-д суудал авчирсан таван ги­шүүн парламентад орох эрхгүй бол­чихвол Ардын нам бүр сүйрнэ. Ардын на­мынхан бушуухан тангараг өргөж, төрийн хамгаалалтад орох­гүй бол Өвөрхангайн хоёр дээр нэмэгдээд УИХ-ын ги­шүүн болж чадахааргүй хууль зөрчиж, сонгууль луй­вардсан будлиантай нөх­дүү­дийн тоо олон болох гээд байв.

Тиймээс чуулганы хурал­даанд оролцохгүй гэж том­роод байсан Ардын намын­хан чуулганы танхимд ори­лолдон жагсч зогсоод УИХ-ын гишүүний тангаргаа өргө­чи­хөөд дараа нь төрийн аж­лыг таг хаяад алга болцгоо­сон. Үнэндээ тэдэнд төр зас­гаа байгуулж ард түмнийхээ төлөө явъя гэсэн бодол огт алга. МАН төрийн эрхийг авч байж, Монголд төр тогтдог байх ёсгүй. Монгол Улс бай­гаа л бол төр засагтай байх нь жам. Гэвч энэ жам ёсны үйл ажиллагаанд  Ардын нам саад хийгээд гацаачихлаа. Нэгэнт Ардын нам ийм зан гаргаж байгаа учраас бусад нам, эвслүүд зөвшилцөж МАН-ын ялсан тойргуудад дахин сонгууль явуулахаар Ерөнхийлөгчтэй сэм ярил­цаад эхэлсэн сурагтай. Энэ улс орон, ард түмний төлөө ажиллах төр засгаа хурдан эмхлэхийн тулд замд тээг­лэсэн бул хар чулуугаа зай­луулахаас өөр арга байхгүй. Ардын намын луйвар булхай­гаар ялсан тойргуудад 14 хоногийн дотор дахин сон­гууль явуулж, төр засгаа бай­гуулан ажлаа эхлүүлэх гарц хайгаад эхэлжээ. Төр засгаа Ардын намын барьцаанаас гаргасны дараа энэ намыг татан буулгах асуудлаар бусад нам эвслүүд  Дээд шүүхэд ч хандах төлөвтэй. Ардын нам өөрийнхөө эрх ашгийг Монгол Улсын эрх ашгаас дээгүүр тавьсан уч­раас татан буугдах ёстой гэдэг гаргалгаа байж болохыг улс төр ажиглагчид үгүйсгэхгүй байна. Ямар ч байсан улс төрийн далд ийм яриа гарчээ.

Үнэндээ Ардын нам Мон­гол Улсын эрх ашгийг улан­даа гишгэж, өөрсдийнхөө эрх ашгийг дээгүүр тавьж байна. АН-ынхнаас хамтарсан Зас­гийн газарт орж ажиллах урилга хүлээж суусан тэд амаараа шороо үмхсэндээ шаралхаж, төр засаг байгуу­лах ажлыг хойш татах шиг боллоо. Өвөл цаг хаяанд ирчихсэн, улс оронд “амаар” татсан их ажил хүлээж бай­хад Ардын намынхан албан тушаал бодож, төр засгийн ажлыг гацааж, хууль дүрэм ярин ихэрхэж байна. Энэ бүхнээс харахад МАН-ын ялсан тойргуудад дахин сонгууль болж магадгүй нь ээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Улс төр халуухан болж байна. Ард түмэн сонгуулиар аль ч намд ялалт өгсөнгүй. Гэхдээ АН-ыг бусдаас нь онцолж, парламентад арай олон суудалтай байх эрх олголоо. Энэ нь шуудайнд хийсэн үхрийн эвэр шиг тал тал тийшээ харсан нөгөө намуудын учир зүйг олж, засаг төрөө эмхлэх ажлыг гардан хийгээрэй гэсэн нэг ёсны үүрэг хүлээлгэсэн явдал болж хувирсан юм. АН даал­гавраа биелүүлэхээр ажил­даа орчихсон. Парламентад бусдаасаа илүү суудал авсан намын хувьд УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаар хэнийг то­ми­лохоо дотроо яриад ний­тэд зарлачихсан гэж байгаа. АН ялалт байгуулаагүй байж УИХ-ын даргад дураараа хүн дэвшүүллээ гэсэн хэл ам Ардын намынхнаас гарч бай­на.  Хууль дүрмээрээ бол УИХ-ын даргад нэр дэвшүү­лэх асуудлыг АН парламен­тад суудалтай  бусад намууд­тай ярьж зөвшилцөх байсан гэнэ. Эвслийн Засгийн газарт орох урилгыг АН-аас хамгийн түрүүнд авсан “Шударга ёс” эвслийнхэн ч битүүхэндээ УИХ-ын даргын суудлыг горь­дож байсан нь нууц биш. Тэр сэжүүрээ АН-ынхны чихэнд шивнээд авсан талтай. УИХ-ын даргын суудлыг бусад намууд булаацалдах шинж­тэйг мэдсэн АН дотроо удаан хэрэлдэж маргалдсангүй  бу­шуухан тохиролцож, З.Энх­бол­дыг нэр дэвшүүлээд авав.

Харин одоо АН “Шударга ёс” эвсэлтэй эвслийн Засгийн газар байгуулах хэлэлцээрт орсноос хойш дөрөв хоно­гийн нүүр үзлээ.  Эхний удаад аль алиныхаа мөрийн хөтөл­бөрийг солилцож судалсан.  Мөрийн хөтөлбөрүүд нь улс орон, ард түмэн, шударга ёсны төлөө чиглэсэн учраас хамтран ажиллахад харш­лаад байх зүйлгүй гэж үзсэн байгаа. Гэсэн хэдий ч ширээ­ний ард нүүр тулж уулзсан  ажлын хэсгийнхний дунд ши­рүүхэн яриа өрнөж, зөрчил­дөөн нь хурцдаж, зөвшилцөж чадалгүй өдөрт хэд хэдэн удаа тарсан юм. Мэдээж мар­гаан нь Засгийн газрын суу­дал хуваарилалт дээрээ тохи­роогүйгээс үүдэлтэй нь ойлгомжтой. Зарим тохиол­долд тэд  эвсэх эвсэхгүйдээ  тулж, хатуу ширүүн үг ши­дэлцсэн  дуулдана.

УИХ-д АН 31 суудалтай. Харин Шударга ёс эвсэл 11 суудалтай. Хэрэв эвслийн Засгийн газрыг энэ хоёр хам­тарч байгуулбал УИХ дахь энэ суудлаа хадгалж,  70:30 гэсэн харьцаагаар суудлаа хувааж авах биз. Ер нь ч үүнийг “Шу­дарга ёс” эвслийнхэн эсэргүү­цэхгүй байгаа бололтой. Гэх­дээ тэд Засгийн газрын таван яамыг авах сонирхолтой яваа. Ялангуяа бодлогын гурван яамны нэгийг заавал авна гэсэн нөхцөл тулгаад байгаа юм байна. Дээрээс нь Тэргүүн шадар сайдын сууд­лыг Н.Энхбаяртаа авч өгч, Засгийн газрын хоймор өөд залах санаархал бий.  Тэдэнд дөрвөн яам хариуцуулах бодолтой байгаа АН үүнийг нь үл тэвчин, хүлээн зөвшөө­рөхгүй байгаагаас зөрчил үүсээд буй талтай. Хэл амаа ололцохоо болиод  хэлэл­цээр тарах бүрт  “Шударга ёс” эвслийн Удирдах зөвлөл хуралдаж байжээ.  

“Шударга
ёс” бол Н.Энх­баяр, М.Энхсайхан нарын байгуулсан намын эвсэл.  Тийм учраас тэдэнд  АН-тай тохирохоос гадна эвсэл дот­роо “бялуу” хувааж, суудал хуваарилах гэдэг том асуудал гарч ирсэн нь ойлгомжтой.  Үүнээс болоод эвслийн до­тоод зөрчил хурцдаж ч ма­гадгүй. Тэргүүн шадар сай­дын албан тушаалд  АН Н.Энхбаярыг очуулахгүй бол МАХН-ын дэд дарга Д.Тэр­бишдагвыг зүтгүүлнэ. Гэхдээ Д.Тэрбишдагва гишүүний хувьд ирэх жил болох Ерөн­хийлөгчийн сонгуульд үзээд алдах хүсэл битүүхэндээ тээж яваа байж магадгүй. Тэгвэл түүнд Тэргүүн шадар сайдаас илүү УИХ-ын дэд даргын суу­дал ашигтай тусна. Мэдээж Н.Энхбаяр ямар нэгэн байд­лаар Ерөнхийлөгчийн сонгуу­льд өрсөлдөх шаансгүй, нам нь тоглоомоос түлхээд гар­гасан тохиолдолд шүү дээ. Хэрэв ийм зүйл болбол Тэргүүн шадар сайдын сууд­лыг хэндээ өгөх вэ гэдэг яриа заримынх нь дунд өрнөж байгаа.  МҮАН-ынхан парла­мен­тын гадна үлдсэн М.Энх­сайхан даргыгаа Тэргүүн ша­дар сайд болгох санаа өвөр­лөнө. Гэвч энэ хувилбарыг  АН хүлээж авахгүй л болов уу. Ийм ийм шалтгаанаас бо­лоод эвслийн Засгийн газар байгуулах хэлэлцээ хэд хэдэн удаа гацаанд орсон ч өчигдөр эхний байдлаар тохирол­цоонд хүрлээ. АН зөвхөн “Шударга ёс” эвслээс гадна ИЗНН-ыг ч Засгийн газарт урьчихсан. Парламентад хоёр­хон суудалтай энэ улс төрийн хүчнийг Засгийн га­зарт уриад байх алба уг нь байхгүй. Гэхдээ АН алс хэ­тийн улс төрийн ямар нэг ашиг харж байгаа учраас ИЗНН-д санал тавьсан биз ээ. 

Ямартай ч хоёр тийшээ харж, маргалдаж зөвшилц­сөний эцэст хэлэлцээний эх­ний тохиролцоонд хүрэв.  Ямар ч байсан АН, “Шударга ёс” эвслийн хамтарсан Зас­гийн  газар байгуулагдах нь  дамжиггүй  боллоо. Намуу­дын хэлэлцээ амжилттай болж, эцсийн байдлаар то­хирч чадвал парламент  ч эмх цэгцэндээ орж, УИХ-ын шинэ бүтэц бүрэлдэхүүн ажилдаа орно. Томилгоонууд ч ар араасаа хөвөрнө.  АН  УИХ-ын даргын суудлаа авдгаа­раа авч таарах биз. УИХ-ын даргаар З.Энхболд гишүүн томилогдвол мэдээж өөрийн­хөө багийг бүрдүүлнэ. Тэгвэл түүний мэдэлд УИХ-ын Там­гын газрын бүтэц бүрэлдэ­хүүнийг өөрчлөх эрх мэдэл бий. Гэхдээ төрийн албан хаагчид засаг солигдоход дагаж өөрчлөгддөг хууль байхгүй билээ. Тэгэхээр энд зөвхөн улс төрийн албан тушаалтнуудын халаа, сэлгээ хамаарах юм.

Өнгөрсөн дөрвөн жил УИХ-ын гишүүнээр ажилла­сан ч энэ сонгуулиар парла­ментын гадна хоцорч,  гудам­жинд лааз өшиглөж яваа эрхмүүд ч эндээс албан ту­шаал горьдож суугаа нь нууц биш.  Зарим нэг албан ту­шаалд очих магадлалтай хүмүүсийн нэр ч түрүүчээсээ яригдаад эхэлсэн байна. Тухайлбал,   УИХ-ын Тамгын газрын дарга Ц.Шаравдор­жийн оронд АН-ынхан эмэг­тэй хүн томилох сураг гарлаа.  АН-ын ҮЗХ-ны гишүүн Ш.Бат­цэцэг, И.Нарантуяа, Боловс­рол соёл шинжлэх ухааны дэд сайд асан Ч.Куланда на­рын аль нэгийг нь сонгох гэнэ. И.Нарантуяагийн хувьд саяын сонгуулиар Баянзүрх дүүрэгт нэр дэвшсэн. Түүний дэвшсэн тойрогт сонгогчдоос хамгийн олон санал авсан ч 28 хувийн босгодоо хүрээгүй МАН-ын нэр дэвшигчид болох Б.Батзориг, Д.Арвин нарын хооронд дахин санал ху­раалт явахаар болсон.

Гэхдээ тэднийг сонгууль луйвардсан байж магадгүй гэж үзэж байгаа. Хэрэв энэ нь нотлогдвол Баянзүрх дүүрэгт АН-аас нэр дэвшигч И.На­рантуяа, “Шударга ёс” эвслээс нэр дэвшигч О.Чулуунбат на­рын дунд дахин санал ху­раалт явуулж магадгүй гэсэн яриа ч гадуур түгжээ. Хэрэв тэгвэл И.Нарантуяа УИХ-ын гишүүн болж мэднэ. Энэ тохиолдолд УИХ-ын Тамгын газрын даргын суудалд Ч.Ку­ланда, Ш.Батцэцэг нар тунаж үлдэх тухай хувилбар явж байна.  Энэ таамаглал өөрч­лөгдөхийг үгүйсгэхгүй. Мөн УИХ-ын ирээдүйн даргаар З.Энхболд болбол хэвлэл мэдээлэл, сурталчилгааны албыг нь авч явах хүн хэрэг­тэй. Уг албанд АН-ын фрак­циуд өөр өөрсдийн хүмүүсээ зүтгүүлж байгаа дуулдана.

Засгийн газрын түвшинд ч олонхи болсон намаас очих албан тушаал нэлээд бий. Хэдийгээр Засгийн газраа эмхлээгүй, аль намын хэн хэн гүйцэтгэх засаглалыг бүр­дүүлэх нь тодорхой болоогүй  байгаа үед энэ тухай ярих нь эрт юм. Гэсэн ч аль нэг албан тушаалыг тоочиглочихоод нүхээ малтаж суугаа хүмүүс олонхи болсон намд зөндөө. Тэд аль хэдийнэ яриа хэлэл­цээндээ орж, лоббигоо хий­гээд эхэлчихсэн гэнэ. Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга гэдэг бол эрх мэдэл, ажиллах цар хүрээнийхээ хувьд ихээхэн ач холбог­дол­той албан тушаал. Энэ ал­банд УИХ-ын гишүүн Ч.Сай­ханбилэгийг тавьж магадгүй гэсэн таамаг төдий яриа бий. Гэвч эцсийн мөчид хэн энэ ажлыг авах бол гэдэг нь таавар хэвээр байна. Мөн Засгийн газрын Хэвлэл мэ­дээллийн албыг сая болсон сонгуулиар АН-ын жагсаал­таар нэр дэвшсэн, МҮОНТВ-ийн захирал  асан Ц.Оюун­дарьт хариуцуулах магадлал­тай гэнэ. СЕХ-ны дарга ч олонхи болсон намын хүнээр солигдох биз. Мөн гол гол агентлагуудын дарга нарыг халж, солих ажил эхлэх бо­лолтой. Засгийн газрын дэд сайдуудын эзэнгүй суудал ч эздээ хүлээж байгаа. Н.Энх­баярын хүү Э.Батшугараас авахуулаад дэд сайдын суу­дал руу горилогсод одоо­ноос ар араасаа хөвөрч бай­гаа сурагтай. Ерөнхий сайд алба үүргээ авсны дараа хот эзэнтэй болж, нийслэлийн Засаг дарга томилогдох учир­тай. Түүний дараа хотын за­хиргаа тойрсон улс төрийн олон албан тушаалд томил­гоо хийнэ. Гэхдээ хамтарч засаг байгуулсан намтай үүний­гээ ярьж, тохирох асуу­дал гарах байлгүй.  Ямартай ч төр цэгцлэх ажлын дараа засаг толгойлох нам хэн хэ­нийхээ эхийг эцээж, тугалыг нь тураалгүй “бялуу” хүртээх болох нь. Чухам энэ томил­гооны “улирал” хэзээ ирэхийг хүлээх л үлдлээ.

 Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

УИХ-ын чуулганы хаалт өчигдөр өглөө 11.00 цагт боло­хоор байв. Ингэснээр 2008-2012 оны парламентын бүрэн эрх дуусгавар болох байлаа. Шинээр сонгогдсон парламентын гишүүд тангар­гаа өргөх анхдугаар чуулган хуралдах байв. Гэвч энэ өдрийн чуулганд МАН-ын бүлгийнхэн ирсэнгүй. АН, МАХН-ын ги­шүүд чуулганы танхимд үдийн 12.00 цаг хүртэл хү­лээж суусны эцэст тарлаа.  АН-ын бүлгийн дарга Ч.Сай­ханбилэгийг танхимаас гарч ирэхэд нь сэтгүүлчид тайлбар авсан юм. Тэрээр “УИХ-ын хаврын чуулган сонгуулийн үйл ажиллагаанаас хамаарч түр завсарласан. Сонгууль болоод дууслаа. Тийм учраас УИХ-ын хуучин бүрэлдэхүүн цуглаад хаврын чуулганаа хаах ёстой. Гэтэл МАН-ын бүлэг хуралд орж ирсэнгүй. Түүхэндээ анх удаа улс тө­рийн аль нэг хүчин УИХ-ын чуулганы бойкотоллоо гэж үзэж байна. Ийм буруу үйл­дэл дахин гарахгүй гэдэгт АН найдаж байна. Үдээс хойш 15.00 цаг АН-ын бүлэг болон УИХ-д суудалтай бусад намууд хуралдаа сууна. Чуул­ганы нэгдсэн хурал­даа­наа хаана гэж ойлгож байна. СЕХ дүнгээ танилцуулсны дараа Ерөнхийлөгч анхду­гаар чуулганыг зарлах ёстой. Тэр дагуу явах байх” гэж хэ­лээд явлаа. Харин МАН-ын бүлгийн дарга Ө.Энхтүв­шингээс тодруулга авах гэтэл тэрээр “Одоо юу ч ярихгүй. УИХ-ын гишүүний түр үнэм­лэхээ авчихсан байсан манай намын таван хүнийг хасаад хаячихлаа шүү дээ. Энэ асуудлыг шийдэгдтэл манай бүлэг хуралд суухгүй. Анхду­гаар чуулган ч болохгүй”  гэхээс өөр зүйл хэлсэнгүй.

Ингээд үдээс хойш 15.00 цагт чуулганы танхимд АН, МАХН-ынхан МАН-ын гишүү­дийг дахин хүлээж суулаа. Гэвч тэд ирсэнгүй. Харин Төрийн ордонд МАН-ын бү­лэг хуралдсан юм.  Эцэст нь 17.00 цагийн үед бүлгийн дарга Ө.Энхтүвшин  сэтгүүлч­дэд мэдээлэл хийв. Тэрээр “Манай намын бүлэг хаврын чуулганы хаалтын хурал­даанд суух боломжгүй. Мөн анхдугаар чуулганы нээлтэд ч орохгүй. Яагаад гэвэл өн­гөрсөн шөнө СЕХ хуралдаад Орхон аймагт ялсан О.Сод­билэг, Увс аймгаас сонгогд­сон Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чой­жилсүрэн, Өвөрхангай айм­гаас сонгогдсон С.Чинзориг, Н.Төмөрхүү нарыг хаслаа. Ингээд СЕХ Ерөнхийлөгчид дүнгээ танилцуулахдаа С.Чин­зориг, Н.Төмөрхүү нарын нэрийг танилцуу­лал­гүй авч үлдлээ. УИХ-ын ги­шүүнийхээ түр үнэмлэхийг авчихсан хүмүүсийг ингэж болохгүй. Ийм хууль зөрчсөн зүйлээ зогсоохоос нааш  ма­най намын бүлэг УИХ-ын үйл ажиллагаанд оролцохгүй” хэмээн мэдэгдлээ.

Энэ шийдвэрийг тус намын бүлгийн гишүүд бүг­дээрээ дэмжсэн гэнэ. “Тэгээд ч тэр хүмүүсийг Сонгуулийн хууль зөрчсөн гэдэг шүүхийн шийдвэр эцэслэж гараагүй байхад буруутгах ёсгүй. СЕХ нэг талд хэтэрхий үйлчилж байна. Архангайн тойрогт ялалт байгуулсан нэр дэв­шигчид сонгогчдод архи та­рааж хууль зөрчсөн байна лээ. Ийм олон баримтыг ма­най нам дэлгэж, СЕХ-нд гом­дол гаргасан ч авч хэлэл­цээгүй. Гэтэл АН-аас тавьсан гомдлыг шуурхай хэлэлцэж шийдвэрлэлээ.  Ийм байж болохгүй” гэж  нэмж хэлсэн юм. Ардын нам Архангай, Хэнтий аймаг болон Чин­гэлтэй, Сүхбаатар дүүр­гийн сонгогчдын  саналыг гараар тоолохыг санал болгосон ч СЕХ хөдөлсөнгүй. Дахин тоол­логын бэлтгэл ажлыг базаах хэрэгтэй гэж СЕХ-ноос шаардаж байгаа юм байна.

Түүнийг ийн ярьсны дараа сэтгүүлч “Та наргүйгээр анхдугаар чуулган хуралдах ямар ч боломжгүй юм уу” гэж асуув. Тэгэхэд нь:

-Гишүүдийн
ирц 57 болсон тохиолдолд анхдугаар чуулган хуралддаг хуультай. Тиймээс манай намын бүлэг оролцохгүй бол анхдугаар чуулган хуралдахгүй.

Ардын намынхан зарим нэр дэвшигчид үнэхээр хууль зөрчсөн нь баримтаар ил болсон гэсэн.  Танай нам хууль зөрчсөн үйлдлээ  зог­соо­вол яасан юм гэхэд  “Ялсан гээд байгаа нөхдүүд ч хууль зөрчсөн байна. Тэднийг яагаад шалгахгүй байгаа юм” гэлээ.

МАН-ын бүлэг байр сууриа ийн илэрхийлсний дараа орой 18.00 цагт  Тус­гаар тогтнолын байранд Өвөр­хангайн тойрогт ялалт байгуулсан Н.Төмөрхүү, С.Чин­зориг нар мэдээлэл хийв.

Н.Төмөрхүү “Сонгогчдод эд, бараа тараасан асуудлыг прокурорын байгууллага шал­гаад тийм зүйл болоогүй гэдэг дүгнэлт гаргасан. Ийм байхад асуудлыг ямар ч ха­маагүй Хан-Уул дүүргийн шүүхэд өгөөд хууль бус шийдвэр гаргуулсан нь бу­сармаг зүйл болсон. Өвөр­хан­гайд хэн нь мөнгө тараасныг өвөрхангайчууд хэлээд өгнө дөө. Бидэнд нот­лох баримт бий. Гэвч сон­гуулийн үеэр бид шударга өрсөлдье гэдэг үүднээс дэл­гээгүй. Харин одоо өр­сөлд­сөн нэр дэвшигчдийнхээ хууль зөрчсөн баримтуудыг хэвлэлээр дэлгэнэ. Мөнгө авч биднийг гүтгэсэн иргэд өөрсдийнхөө бурууг хүлээж, ард түмэнд үнэнийг хэлэх байх аа. Д.Зоригт, Г.Батхүү нар 168 сая төгрөг тараасан нь ил болсон. Түүнийг нь Өвөрхан­гайн АН-ын дарга Т.Хасбаа­тар ил болгосон ч Тагнуулын ерөнхий газар шийдээгүй шүү дээ. Гэтэл шүүх үүнийг авч үзэлгүй, нэг талд үйлчилж байна” гэлээ.

Харин С.Чинзориг “АН-аас УИХ-ын аравдугаар той­рогт нэр дэвшигч Д.Зоригт, Г.Батхүү нарын нэхэмж­лэ­лээр Хан-Уул дүүргийн шүүх Н.Төмөрхүү бид хоёртой хол­боотой асуудлыг хэлэлцээд Сонгуулийн хууль зөрчлөө гэдэг шийдвэр гаргажээ. Энэ нь өөрөө хууль зөрчсөн бай­на. Өвөрхангайд болсон асуудлыг Хан-Уул дүүргийн шүүх авч хэлэлцэх ёсгүй. Тойргийн хорооноос түр үнэм­лэхээ авсан бид хоёрын эрхийг зөрчлөө. Шүүх хуралд бид хоёрыг оролцуу­лал­гүй­гээр шийдвэр гаргасан байгаа. Дээрээс нь хохирч хоцорсон бид хоёр шүүхэд нэхэмжлэл гаргах үндэсгүй гэсэн. Дахин санал хураалт явуулсан ч бид ялж чадах байх. Нэг удаа гараад ирсэн юм хоёр дахиа ялж чадах байх гэж бодож байна. Ер нь шүүх мөнгөтэй хүмүүст үйл­чилж, хуулийг уландаа гиш­гэдэг болжээ гэдэг нь эндээс харагдаж байна. Тиймээс бид хууль зөрчсөн Хан-Уул дүүр­гийн шүүгчийн талаар Дээд шүүхэд гомдол гаргаж байгаа.  Нэг талд үйлчилсэн шүүг­чийнхээ асуудлыг тэд хэ­лэлцэх болов уу гэж найдаж байна” гэсэн юм.

Я.МӨНГӨН

Энэ удаагийн сонгуу­лиар сонгогчдын олонхи нь Ардчилсан намд итгэл хүлээлгэлээ. Гэхдээ тэ­дэнд дангаараа Засгийн газар байгуулах эрхийг өг­сөнгүй, бусад намууд­тай эвс гэдэг “тушаал” буул­гав. Тиймээс УИХ-д хам­гийн олон суудал ав­сан АН парламентад суу­дал­тай улс төрийн хүч­нүүд­тэй тохироо хийх үл­дээд байгаа юм. Ард­чилсан намд одоогийн байдлаар ямар нөхцөл байдал үүсчихсэнийг аваад үзье.

МАН–ТАЙ НЭГДВЭЛ ЯАХ ВЭ?

Энэ бол хамгийн эх­ний хувилбар. Тэд засгаа байгуулахдаа
40:60 гэсэн харьцаагаар бялуу ху­ваах байх. Ингэхэд ядаж цөхөөд байх  юмгүй хял­бар. Гэлээ ч нам доторх фракциуд
үүнийг яаж хү­лээж авч, ямар байр суурь илэрхийлэх
нь чу­хал бай­на. АН арайхийж олж ир­сэн бялууныхаа 40 хувийг бусдад зүгээр өгчихгүйг
хичээнэ. Яалт ч үгүй бя­лууныхаа 40 ху­вийг хэн нэгэнтэй
хуваа­хаар бол­бол АН-д харам­салтай. Дээрээс нь фрак­циуд энэ хувилбарыг хүлээн зөв­шөөрөхгүй нь мэдээж.

Аль хүчтэй фракц нь шийдвэр гаргахад нө­лөө­лөх нь дамжиггүй. АН-ын УИХ-д  авчихаад байгаа суудлыг фракц, бүлэг­лэ­лээр нь хуваавал  МҮДН хамгийн олон буюу най­ман суудал авчээ.  Бүрэн эрх нь дуусч байгаа УИХ болон намын Үндэсний зөвлөл­дөх хороонд да­вамгайлах байдалтай яв­сан Алтан гадасынхан зургаан суу­далтай байна. Харин МоАХ-оос дөрөв, Шонх­руу­даас тав нь пар­ла­мен­тад орох эрхтэй болчих­лоо. Зүүн хойд Ази фракц хоёр, Нэг ард­чиллынхан дөрвөн сууд­лын хуваарь­тай явна.  Тэд бялуу ху­ваа­рилалтыг дэмжих үү гэдэг нь эргэл­зээтэй.  Ялангуяа  АН дотор үргэлж хүчтэйд тоо­цогддог МоАХ МАН-тай эвсч, 40:60 гэсэн харь­цаагаар суудал хуваа­ри­лахыг хүлээн зөв­шөө­рөх­гүй. Харин Алтан­га­дас фракц дэм­жиж магадгүй. “Ал­тан­га­дас”-ынхны хувьд МАН-тай хам­тарсан Зас­гийн газарт зах зухаасаа орж ажил­лаж, албан ту­шаа­лын “амтанд” орчих­сон учраас Ардын намтай эвсэхийг дуун дээр хүлээн зөв­шөөрч мэднэ. Гэвч тэд хүнийхээ тоогоор МҮДН фракцийг гүйцэхгүй учраас хүчин мөхөсдөх талтай.

Нам дотоод зөрчлөө дарж, фракциудын эсэр­гүүцлийг давж гараад то­хи­ролцсоны үндсэн дээр МАН-тай хамтрахаар бол­лоо гэж бодъё. Тэртэй тэргүй гурван жил хам­тарсан Засгийн газарт олон ажил ну­галж, гар нийлсэн гэц­гээ­дэг хоёр намын хувьд дахин нийлж ажиллахад  асуудал гарах­гүй. Гэхдээ энэ нь ард түмэнд таа­лагдахгүй.  “Хам­тарч су­раагүй биш АН, МАН хоёр дахин эвслээ. МАНАН улам өтгөрлөө” гэж шүүм­жилнэ.  Өнөөдрийг хүртэл явсан МАНАН хэ­мээх сур­тал ухуулга үргэл­жилж, улс төрийн бусад хүчин шаагилдана. Үүнийг давж МАН-тай эвсэх шийд­вэр гаргах нь АН-д ашигтай юу, үгүй юу гэдэг нь эр­гэл­зээтэй.

МАХН–МҮАН–ЫН ШУ­ДАРГА ЁС ЭВСЭЛТЭЙ ХАМТАРВАЛ ЯАХ ВЭ?

Энэ бол хоёр дахь хувилбар. Эднийх одоо­гийн байдлаар УИХ-д 12 суудал авчихаад байна. Гэхдээ тэдний бараг тал нь  АН-ын угшилтай хү­мүүс гээд бод.  Тэгвэл АН, МАХН-МҮАН бол нэг нам л  гэсэн үг. Харин энэ удаа сууд­лын тоогоороо МҮДН тэр­­гүүлээд байгаа. Энэ хамтралыг АН дотор хүч­тэй эсэр­гүү­цэх фракц нь Алтангадас байх болов уу. Гэсэн ч АН-д МоАХ-ныхон хүний тоо­гоор давам­гайл­даг гэд­гийг энд дахин са­нуулах хэ­рэгтэй байх. “Шу­дарга ёс” эвсэл үүнийг гадарлаж байгаа учраас өөрс­дө­дөө давуу боломж бий гэдгийг анзаарч суу­гаа. Тийм ч учраас тохироо хийхээр ирсэн АН-аас том зүйл нэхэж байгаа дуул­дана. Сангийн яам, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам зэрэг  гурван гол яамыг өгөхгүй бол хамт­рахгүй гэх мэт­чи­лэнгээр хошуугаа унжуул­сан су­рагтай. 

Тэд ийм бодолтой бай­гаа бол АН хамтрах санал гаргах эрхээ эдэлж шаард­лага тавих ёстой.  Шударга ёс эвслийг Зас­гийн газарт Н.Энх­баяр­гүйгээр ирнэ гэсэн то­хиолдолд   хүссэ­нийг нь өгөх болзол тавьж болно. Хэрэв тэд үүнийг  хүлээн зөвшөөрөхгүй гэж янд­ганавал тэр л биз.  МАНАН улам өтгөрч МАХН төөрч, юу ч үгүй хоцорно гэсэн үг.  Н.Энх­баяр чигээ­рээ зүтгэсээр засагт ороод ирвэл юу болохыг бүгд мэдэж бай­гаа. Тэр дураа­раа туйлж өгнө. Түүний энэ улсад хэмжээгүй эрх­тэй туйлж  байхад нь ард түмэн ямар  байдалд хүр­лээ. Тэр үеийг эргээд авч­рахыг хэн ч хүсэхгүй.  На­мынхан ч энэ байдлыг дэндүү мэд­дэг учраас түү­нийг энэ удаад хязгаарлах байл­гүй. Тэгвэл АН-МАХН-МҮАН-ын эвслийн Зас­гийн газар байгуулагдах биз ээ. Үнэндээ Ард­чил­сан намд үүнээс өөр гарц алга. Ганцхан С.Оюун ги­шүүнийг урдаа барь­сан ИЗНН-тай эвсэлтэй биш, ямар ч хэрэггүй. Тэ­гэхээр засгаа түргэн хуга­цаанд эмхлэх цорын ганц гарц нь энэ гэдгийг улс төр суд­лаачид хэлж байна.

Үүнээс өмнө анхаа­рах нэг асуудал АН-д бай­на. Сонгогчдоос авсан сана­лаа хамгаалж авч үлдэх хэрэгтэй. Үнэндээ Ардчил­сан намынханд нэг муу зан бий.  Засгийн толгойд гара­хаараа на­маа тоохоо бай­даг. Үүнээс болоод фракц бүлэглэлүүд нь толхил­цож, АН-ын нэрийг шо­роотой хутгаж орхидог. Энэ муу зангаасаа салж намаа хөл дээр босгох нь  юу юунаас чухал гэдгийг ойлгох ёстой хэмээн   улс төрийн хүрээ­нийхэн ярьж байна. 

НАМУУДЫН ДАРГА НАРТ ИРЭХ ХАРИУЦЛАГА ЮУ ВЭ?

Засаг төр эмхлэх ажил ингээд цэгцлэгдэх биз. Ард түмэн нэгэнт сонголтоо хийчихсэн. Тэд­ний хүсэл зоригоор сонгогдсон улс төрийн хүчнүүд эвсч Зас­гийн газ­раа байгуулах нь дам­жиггүй. Харин  намуу­дад үүнээс урьтаж, шийдэх ёстой нэг  асуудал бий. Аливаа намын лидер хэр сайн ажиллав, даргын суу­дал дээрээ оршин тогт­нох уу, үгүй юу гэдгийг нь хэм­жих хэмжүүр нь сонгууль. Мэдээж сон­гуульд намаа ялуулсан дарга Ерөнхий сайдын суудалд очих ёс­той.  Үгүй бол хариуцлага хүлээдэг. Намаа ялуулж, Ерөнхий сайдын суудалд очих болзлыг АН-ын дарга Н.Алтанхуяг хангаж чадав уу гэдэг асуулт гарч ирнэ. АН  сонгуульд бусдаасаа олон суудал авсан боло­хоос  ялалт байгуул­чихсан хэрэг биш.  Тэгэ­хээр Н.Ал­танхуяг Ерөн­хий сайд бо­лох болзол хангасангүй. Намаа ялал­тад хүргэж чадаагүй учраас хариуц­лага хү­лээж, даргынхаа сууд­лаас буух хэрэгтэй болж байна. АН-ынхан ҮЗХ-ны хурлаа хийж, намын дар­гынхаа ажлын үр дүнг хэлэлцэж, намын да­раа­гийн даргаа сонгох шаардлага тулгарлаа. Үүнийгээ дотроо ярьж ший­дэх байлгүй. Хэнтэй нийлж, Засаг байгуулах вэ гэхээсээ өмнө намаа хөл дээр нь босгох эхний алх­маа хийх үүрэг АН-ынханд ирж байна.

Тэгвэл МАН-ын дарга нар ямар хариуцлага хү­лээх вэ.  Мэдээж Ардын нам энэ сонгуульд ялагд­сан учраас С.Батболд намын даргаасаа огцрох нь ойлгомжтой. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүхийн хувьд ч суудлаа тавьж өгөх ёстой.  Тэрээр “МАХН нэрийг сольс­ноос болж манай нам сонгуульд ялагдвал хариуцлагыг нь би тол­гойгоороо хүлээнэ” гээд нэгэнт амалчихсан нөхөр.  Хэлсэндээ хүрдэг зориг­той залуу хүний хувьд амалснаа биелүүлж, албан тушаалаа өгөх биз.  Гэхдээ С.Батболд, У.Хү­рэлсүх нарт ирэх хариуц­лага ердөө намын дар­гаас бууснаар хяз­гаар­лагдана гэвэл хангалтгүй. Тэд намын жагсаалтын дээ­гүүр бичигдсэн байраа бусдадаа тавьж өгөөд, УИХ-ын гишүүнээсээ тат­галзвал намынхаа мянга мянган гишүүнийхээ өмнө жинхэнэ утгаар ха­риуц­лага хүлээх юм. На­мынхаа олон мянган гишүүний ит­гэ­лийг хөсөр­дүүлж, сон­гуулиар шороо үмхүүлс­нийхээ төлөөсийг төлж, УИХ-ын гишүү­нээ­сээ тат­галзах учиртай биз ээ. Үүнийг ч намын жи­рийн гишүүд нь хүсэн хүлээж байгаа нь дам­жиггүй. АН болоод улс төрд үүсээд байгаа нөх­цөл байдлыг тоймлоход ийм байна.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

–Б.БААБАР: ЭНЭ БОЛ АРДЫН НАМЫН АРАНШИН-

УИХ–ын гишүүн Э.Бат–Үүл,  нийтлэлч Баабар нартай хөөрөлдлөө.

–НИТХ–ын сонгуульд АН үнэмлэхүй ялалт байгууллаа. Юуны өм­нө баяр хүргэе.

Э.Бат–Үүл: -Баярла­лаа.

–Тэгэхээр НИХ–ын төлөөлөгчийн бүрэн эр­хийг баталгаажуу­ла­хаас ажил эхлэх байх. Ойролцоогоор энэ ху­гацаа хэзээ бол?

Э.Бат-Үүл: -Одоо НИТХ-ын шинэ бүрэл­дэхүүн бүрэн эрхээ батал­гаажуулна. Хурлаа хийнэ. Тэндээс хэн
Засаг дарга болохоо шийднэ дээ. Өм­нө нь болж бай­гаагүй жишгээр энэ хурал явах байх.
Яагаад гэвэл өнөөг хүртэл УИХ, НИТХ, орон сонгууль тусдаа бол­дог байлаа.
Намар НИТХ-ын сонгууль боло­ход шинэ Ерөнхий
сайд томилогд­чихсон байдаг байв. Харин одоо өөр.
Ерөнхий сайд томилог­дож байж,
нийслэлийн Засаг даргыг батлам­жил­на. Тэгэхээр засаг эмхлэг­дэхээс хотын Засаг
дар­гын бүрэн эрхээ авах ху­га­цаа
хамаарах гээд бай­на. Үнэндээ
энэ удаа­гийн сонгуулд ард түмэн
аль ч намд олон­хийн са­нал өгсөнгүй. УИХ-аар Зас­гийн газрыг байгуулах ажил ээдрээтэй
болно. Тиймээс энэ хугацааг тааж хэлэх боломж одоо­гоор алга.

–Арчилсан намаас НИТХ–д нэр дэвшсэн хэн ч танихгүй залуу­чуудыг Э.Бат–Үүл баа­тар гаргаад ирлээ гэх хүмүүс олон байна л даа…

Э.Бат–Үүл: -АН НИТХ-ын сон­гуульд орол­цох­доо л хэ­рэв олонхи бол­бол Засаг даргаар хэ­ний­гээ тавих вэ гэдгээ тодорхой бол­го­сон бай­сан. Түүнийгээ нийтэд зарласан нь давуу тал юм. Дэлхийн ард­чил­сан орнууд ийм жишгээр явдаг. Харин манайд энэ сонгуулиас өмнө  намууд сонгуульд орохдоо  ли­дерээ нэрлэдэг.

Б.Баабар:Францад социалистууд ноёрхож байхад Ж.Ширак  үргэлж Парисын дарга байсан байхгүй юу. Тэр үед ма­най хотыг хэн тэргүүлэх юм бэ гээд тусдаа санал хураахад Ширак гарч ир­дэг. Ганцаараа Парист ноёрхсоор байсан.  Сүүл­дээ тэр хүн Францын Ерөн­хийлөгч боллоо.

Э.Бат–Үүл: Нийс­лэ­лийн одоогийн удирд­лагын үйл ажиллагаанд иргэд итгэл алдчихсан байлаа. Тэр нь сон­гуу­лийн үр дүнд нөлөөлс­нийг хэлэх хэрэгтэй.

–Гэвч Ардын нам бо­лон бусад улс төрийн хүчин сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөө­рөхгүй гээд үзээд байх юм…

Э.Бат–Үүл: -1990 оноос хойш АН сонгуульд хоёр ч удаа ялагдаж бай­сан. Үнэндээ  тэр сонгуу­лиудад олон­хийн 50 гаруй хувь нь манай намын төлөө са­нал өгсөн ч дээд тал нь дөрөв, эсвэл хоёр суудал хуваарилж байлаа шүү дээ.

Б.Баабар: 2000 онд 49.9 хувийн санал авсан байхгүй юу. Тэгсэн мөр­төө УИХ-д ганцхан суу­дал авч байлаа. Тэгэхэд би юу ч хэлж байгаагүй.

Э.Бат–Үүл: Бид юу ч ярьдаггүй байсан. Яагаад гэвэл хууль ёсны сонгуу­лийн үр дүнг хүлээн зөв­шөөрдөг байсан байхгүй юу. Гэтэл Ардын нам 2004 оны сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөв­шөө­рөх­гүй гэсэн. Өнгөрсөн цаг үед сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэ­сэн хариуцлагагүй яриаг зөвхөн Ардын нам гар­гадаг.

Б.Баабар: Жишээ нь Ардын нам одоо болтол 2009 оны Ерөн­хий­лөг­чийн сонгуулийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэж яриад гүйгээд байна. Энэ бол Ардын намын араншин байхгүй юу. Хэдийгээр сонгууль луйвар булхай­тай болсон ч Ардчилсан нам хэзээ ч хүлээн зөв­шөө­рөхгүй гэж хэлж бай­сан тохиолдол байхгүй.

Э.Бат–Үүл: Ингэх бай­сан юм бол Ардын нам яах гэж хоёр хуваагдсан юм. Үүнээсээ болоод л ялагдлаа шүү дээ.

–Хувьсгалт нам ха­маг саналыг нь хуваа­чих­сан байна лээ…

Э.Бат–Үүл: -Тийм. Сон­гуулийн хуулийг ши­нэчилье гэхэд ажлын хэ­сэгт нь Ардын намынхан бүгдээрээ л байсан. УИХ-д тэд олонхи байсан. Сон­гуулийн ши­нэчилсэн хуу­лийг тэд олонхиороо ба­тал­сан шүү дээ. Энэ сон­гуулиар тэд Засгийн га­зар­тайгаа хамт орлоо. Тэгээд ялагд­чихлаа. Одоо хэн гомдож, юу яриад байгаа юм. Өөрс­дөө сон­гуульд ха­риуц­лагагүй ор­чи­хоод юу ярих гээд бай­гаа юм. Жи­шээ нь сон­гуу­лиар явуул­сан суртал­чил­гааг нь хар л даа. 

Б.Баабар: Мони­то­рингийн судалгаагаар энэ сонгуулиар явсан Ар­дын намын сурталчилгаа илэрхий давамгай бол­сон. Цагаар нь бодоод үзье.

Э.Бат–Үүл: Маш болхи сурталчилгаа явуул­сан.

Б.Баабар: Бод доо. 26-ны орой сурталчилгаа хаах гэж байхад бүх теле­визээр зөвхөн С.Батболд л ярьсан шүү дээ. Сур­тал­чилгаа хаах эрхийг өөр хэнд ч өгөөгүй, өөрсдөө авсан.

Э.Бат–Үүл: Ийм байж бусдад буруугаа тохоод сууж болох уу.

Б.Баабар: Хүмүүс өөрч­лөлтийг хүсээд бай­на. Энэ өөрчлөлт нь АН мөн үү, биш үү гэдгийг би хэлж чадахгүй. Ямар ч байсан ард түмэн Ардын намаас залхчихаад бай­на. Тийм учраас тэд Улаан­баатар хотод нэг ч суудал авч чадсангүй шүү дээ.

Э.Бат–Үүл: Сонгуу­лийн өмнөх судалгаагаар  Ардын нам, Хувьсгалт намынхны авсан са­на­лыг нийлүүлээд ч манай авсан саналыг гүйцэхгүй байсан. Харамсалтай нь сонгогчдын 15 гаруй хувь нь сонгуульд ороогүй.

Б.Баабар: АН-ыг дэм­жиж байсан хүмүүс нь шүү дээ.

Э.Бат–Үүл:  Судал­гаа­гаар энэ удаагийн сон­гуульд сонгогчдын 85 хувь нь оролцож, саналаа өгнө гэсэн дүн гарч бай­сан юм. Гэтэл 15 хувь нь саналаа өгөөгүй.

–Ер нь бол сонгууль зохион байгуулсан тө­рийн албан хаагчдын дийлэнх нь МАН–ын уг­шилтай хүмүүс. Өөрс­дөө сонгуульд зохион байгуулчихаад түү­ний­хээ үр дүнг хүлээн зөв­шөөрч чадахгүй юм?

Э.Бат–Үүл:-Сон­гуу­лийн ерөнхий хорооны даргаас эхлээд бүгдээрээ Ардын намаас угшилтай. Тиймээс Ар­дын нам гом­дол мэдүү­лэх эрхгүй. Ар­дын нам УИХ-д олонхи байлаа. Засгийн газар нь тэднийх байсан. Сон­гууль зохион байгуулсан хү­мүүс нь энэ намын уг­шил­тай хүмүүс шүү дээ. Тэгээд одоо юу ярих гээд байгаа юм. Энэ удаагийн сонгууль сон­гогч­дын са­на­лыг маши­наар тоол­лоо шүү дээ.

–Тэр нь эргэлзээтэй байна. Гараар тоолно гээд Ардын намынхан дайраад байна л даа?

Э.Бат–Үүл: -Тэгж яривал шалгаж болно шүү дээ.

Б.Баабар: Сонгуу­лийн энэ дүн шинжлэх ухааны үндэслэлээр аль хэдийнэ илэрхий бол­чих­сон байсан юм.

Э.Бат–Үүл: Харин ч бид сонгогчдынхоо 15 хувийг алдчихаад байна шүү.

Б.Баабар: Америкт сургууль төгссөн социо­ло­гийн нарийн мэргэж­лийн залуусыг би ажил­луулсан. Тэдний хийсэн судалгаагаар гарсан дүнд тулгуурлаж их зөв прогнозыг сонгуулийг өмнө гаргасан юм. Түү­нээс биш би мэргэлээгүй.

Э.Бат–Үүл: Сонгуульд АН ялахыг Баабар урь­даас мэдэж байжээ гээд одоо баалаад унана шүү дээ.

Б.Баабар: АНУ, Ев­ропт юм уу Японд судал­гаа хийхэд эцсийн үр дүн­гээс нэг л хувийн зөрүү гардаг байхгүй юу. Мон­голд энэ технологи орж ирээд байна шүү дээ. Ма­най залуусын хийсэн су­далгааны үр дүнгийн ал­дааны зөрүү таван хувь байх болов уу гэж би бодож байсан. Тэгтэл түү­нээс бага гарсан шүү дээ. Сонгууль болохоос хэд­хэн хоногийн өмнө хэд хэдэн том өөрчлөлт гар­сан л даа. Судалгаагаар манай Өвөрхангайн хоёр гарчихаар байсан. Гэтэл тэнд нэг урвагч гарч ирээд скандал үүсгэсэн. Мөн О.Содбилэг гэдэг хүн га­рахгүйгээр байсан. Тэгсэн Эрдэнэтийн уулзалт дээр С.Батболд руу дайраад хүмүүсийн дургүйг хүргэ­сэн. Түүний хүчээр О.Содбилэг, Л.Цог гараад ирлээ. Дорнодод Н.Ном­тойбаяр гэдэг хүн гара­хааргүй байсан юм. Сон­гуулийн өмнөхөн түүнийг хүүхэн хүчиндсэн гэдэг яриа үүсгээд гаргаад ирж байгаа байхгүй юу. Энэ бол судалгаа хийсний дараа гарсан өөрчлөл­түүд учраас прогнозоос зөрсөн. Үүнээс бусад нь сонгуулийн өмнөх судал­гаатай таарч байгаа.

–АН дангаараа Зас­гийн газар байгуулж ча­дахгүй болчихлоо. Тэ­гэхээр одоо аль намтай нь эвсэх вэ гэдэг асуулт гарч байна. Таныхаар МАН, МАХН–ын алинтай нь эвсэх бол?

Б.Баабар: -Эвсэхээс өөр яах юм.

Э.Бат–Үүл: Ард түмэн эвс гэдэг санал өгчихлөө.

Б.Баабар: Манай гол холбоотой Иргэний зо­риг, ногоон нам УИХ-д нэг л суудал авчихлаа. Гур­ван бие даагчийн хоёр нь МАХН-д орно гэдгээ хэл­чихлээ. Тэгэхээр АН ИЗНН-тай эвсэнэ эсвэл бие даагчдыг авч Засгийн газар байгуулна гэсэн ойлголт байхгүй болчих­лоо. Сонгуулийн өмнөх прогноз дээр би хэлсэн шүү дээ. МАХН гэсэн нэ­рээр яваад байгаа боловч, гишүүдийг аваад үзвэл дандаа АН-ын цусан төр­лийнхөн байна гэж. Одоо­­гийн байдлаар МАХН хоёр бие даагчийг аваад УИХ-д нийтдээ 12 суудалтай бол­чихоод бай­на. Тэдний арав нь АН-ын угшилтай хүмүүс байна лээ. Тэгээд өөрөө бод доо.

–Э.Бат–Үүл гишүүний хувьд мэдээж хотын Засаг дарга болох нь ойлгомжтой боллоо. Ажлаа юунаас эхлэх гэж байна вэ?

Э.Бат–Үүл: -Хамгийн түрүүнд гур­ван ажлыг хийх ёстой. Гэр хо­роол­лын хашааны газрыг ир­гэ­­дэд өмчлүүлж, гэр­чил­гээг нь өгнө. Газ­рын най­маачдын хууль бусаар авсан  газрыг иргэдэд тараана. Дараа нь газар өгдөг, авдаг асууд­лыг иргэд шийддэг болох ёс­той. Энэ бол газрын алба, дарга нарын шийддэг зүйл биш. Яармагт хэн нэгэн барилга барих гэж байгаа бол зөвхөн оршин суугч­даас зөвшөөрөл авдаг болно. Жишээ нь 40 мян­гатад байшин барих гэж байгаа бол иргэдээс нь асууна. Түүнээс биш хэн ч дураараа авирлах ёс­гүй. Гурав дахь том ажил бол хувьчлагдсан ха­шаа­ны газар руугаа инже­нерийн шугам татна. Энэ өвөл Улаан­баатар хотыг утаагүй бол­го­хын төлөө хамаг чад­лаараа зүтгэнэ. Ингээд газраар нь барь­цаалж, иргэдэд амины орон сууц барих мөнгийг нь зээлээр олгох ажлыг эхлүүлнэ. Моргейжийн зээлийн зарч­­мыг зөв тог­тоох ёс­той. Энэ зээлийг авахын тулд иргэд бай­шин барих газартай байх ёстой. Аж­лаа эхлүү­лэ­хийн өмнө гэр хороол­лын­хонтойгоо уулзаж, ажлаа ярина даа.

–Хотын захиргааг гэр хороолол руу хэзээ нүүлгэх вэ?

Э.Бат–Үүл: -Нүүлгэх газраа тов­лож байна.

–Компаниудын газрыг хурааж иргэдэд өгнө гэснээс болоод хүмүүс зарим компа­нийн эзэмшлийн газар руу дайраад эхэлсэн ч сураг байх юм…

Э.Бат–Үүл: -Энэ ажлыг тийм бу­жигнаан болгохгүй. Хууль бусаар авсан газрыг ху­рааж иргэдэд тэгш шу­даргаар хуваарилна.

Б.Баабар: Хууль бус, хулгайн замаар авсан газрыг тараах гэж байгаа шүү дээ. Түүнээс биш хуулийн дагуу авсан хү­ний өмчийн газрыг бу­лаах юм биш. Энэ хүн чинь хүний өмч хураадаг феодал биш шүү дээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ