Author: Ягааны Мөнгөнцэцэг

Categories
мэдээ цаг-үе

Энэ засгийн өнгөн дээр “Эрдэнэт” бидэндээ жаахан юм хялайлгах нь уу, үгүй юу?

Монголчууд цаадах чинь жаахан юм хялайлгах нь уу гэж ярьдаг. Хүнээс ямар нэг зүйл горьдож, амсуулах болов уу хэмээн бодсоноо илэрхийлэхдээ ингэж хэлдэг юм. Үүн шиг энэ засгийн өнгөн дээр “Эрдэнэт” бидэндээ жаахан юм хялайлгах нь уу, үгүй юу. Ийм горьдлоготой хүн их байна.

Манай ганц саалийн үнээ байсаар ирсэн “Эрдэнэт” үйлдвэр сонгуулийн дүйвээнээр хувьд шилжсэн. Шинээр бүрэлдсэн засаг үүнийг буруушаан, ард түмэнд авч өгнө гэж баруун солгойгүй пиардав.

Тийм учраас “Эрдэнэт” хувьд очсон асуудлыг УИХ-аар хэлэлцэх үеэр улстөрчид, ард иргэдийн санаа бодол юунд нэгдэж байв. Төр арай илүү хувь эзэмших ёстой. Ард түмэнд хувьцаа тараах нь зүйн хэрэг. 49 хувийг оросуудаас худалдаж авсан монгол эздийг ч хохиролгүй болгох нь шударга зүйл гэдэг дээр байр суурь нэг байсан юм.

“Эрдэнэт”-ийг дахиад хэн нэгэнд дуртай нь дамлаж зарахгүй байх баталгааг бүрдүүлэх үүднээс төр нь эзэн суух ёстой. Үнэний ортой үндэслэл. Гэвч “Эрдэнэт” нь мэдээлэлд ойр хэдхэн хүний өмч биш. Монголын ард түмний үеийн үед хадгалж хямгадаж ирсэн байгалийн баялаг тул монголчууд хувьцаа хэлбэрээр хувь хишиг авах учиртай.

Үйлдвэрийн 49 хувийг худалдаж авахын тулд хэсэг хүн мөнгө босгосон, менежмент хийсэн. Их ч хөдөлмөр, ур ухаан зарцуулсан байх. Оногдсон хувиа авах хэрэгтэй. Шударга ёсонд нийцнэ.

“Эрдэнэт”-ийн тодорхой хэсгийг авахаар хууль бус аргаар мөнгө босгосон гэж тэднийг буруутгадаг л юм. 500 сая ам.доллар гаргаснаас болж мөнгөний үнэ ханш унасан. Банк өөрөө аж ахуй эрхэлсэн нь хуульд харш гэх мэтийн шүүмжлэл дагуулдаг. Гэхдээ энэ алдааг дараа нь залруулж, хариуцлага ярья. Эхний ээлжинд гаргасан мөнгийг нь буцаагаад өгчих. Мөнгө байхгүй юм бол түүнд тохирсон хувийг хүртээх нь зүйтэй. Тэднийг хоосон үлдээвэл социализм коммунизмын үеийн дээрэм болно. Ийм шалтгаануудаар “Эрдэнэт”-ийн хуваарилалтыг 40:30:30 гэсэн харьцаагаар шийдэхээр болов. Эхийг нь эцээж тугалыг нь тураахгүй гэсэн монгол философиор явах юм байна гэсэн төсөөлөл бидэнд буусан юм.

М.Энхболд энэ ажлыг хийгээд ардын баатар мэт мандаад Ерөнхийлөгч болох юм байна гэж ойлгосон. Ард түмэн ч ингэж харж байлаа. Үнэхээр ч М.Энхболд энэ ажлыг хийчихсэн бол ногоон гэрлээр төрийн тэргүүн болох байв. Тэр үүнийг хийсэнгүй. Яагаад ч юм зүгээр дүр үзүүлээд орхичихсон. Адаг сүүлд нь “Эрдэнэт”-ийг төрд авсан нэртэй, ард түмэнд хувьцаа тараана гэсэн үгтэй л үлдээв. Үүнээс хойш таг чиг. Юу болж байгаа юм бүү мэд.

Одоогоор төр нь ард түмэнтэйгээ нийлээд 49 хувийг эх орондоо авчирсан хувийн хэвшлийнхэнд юу ч өгөлгүй булаана гэчихээгүй байна. Тэднийг хохиролгүй болгож, мөнгийг нь эргүүлээд олгосон ч юм алга. Цаадуул нь ч зүгээр суухгүй юмаа нэхэмжлээд шүүхдээд яваа дуулдана. Мэдээж төр хүний хувийн өмчийг шууд дээрэмдчихгүй байх. Зах зээлийн зарчмаар төлбөрийг нь төлөх байлгүй. Орчин үед хувийн өмчийг хурааж авна ч гэж байхгүй л дээ.

Өнөөдөр УИХ-ын чуулган нээлтээ хийж байна. Шинэ засгаа эмхлэн байгуулах биз. Шударга гэсэн имижтэй шинэ Ерөнхий сайд гарч ирж байна. Тэд энэ асуудалд анхаарах нь уу, үгүй юу харъя. Уг нь ард түмэнд өгөөжтэй ийм л зүйлээс ажлаа эхлэх нь зөв юм. “Эрдэнэт”-ийн хувьцааг ард түмэндээ тараамаар байна. Ард түмэнд очих тэр хувь нь Таван толгойн хувьцаа шиг дутуу алсан могой биш. Жинхэнэ мөнгө болгож арилжаалдаг, барьцаа болчихдог, бирж дээр үнэ нь өсч, уруудаж байдаг “амьд” хувьцаа байх ёстой. Иргэд ч тийм хувьцаа хүлээж байгаа.

Ард олондоо хувьцаа өгч байсан туршлага манайд бий. Энэ бол шинэ юм биш. Эхнийх нь Монгол Улс зах зээлд хөл тавих үед болсон процесс. Цөм адил гараанаас тэнцүү эхэлнэ гэдэг зорилгоор өмч хувьчлалын ягаан, цэнхэр тасалбарыг хүүхэд, хөгшид гэлтгүй бүгдэд олгосон байдаг. Мал сүрэг, трактор комбайн, үйлдвэр завод юу л бол юуг худалдаж авна, хаа дуртай газартаа хувьцаа эзэмш гээд тараасан. Дараа нь Таван толгойн 1072 хувьцаа байна. Харамсалтай нь өнөөдөр ганц ширхэг хувьцаа гар дээрээ тавьсан хүн алга. Шилний цаанаас чихэр долоолгоно гэгчийн үлгэр болчихоод байна. Хэрэв “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хувьцааг түмэндээ тараавал гурав дахь тохиолдол болно.

Ер нь баялгийг хуваарилах хамгийн сайн арга нь Хөрөнгийн биржээр дамжуулан хувьцаа эзэмшүүлэх явдал. Өмч хувьчлалыг амжилттай хэрэгжүүлсэн орнуудын туршлага үүнийг баталдаг тухай судлаачид хэлдэг. Бүх иргэндээ ногдол ашиг хүртээдэг сайн жишээ нь Аляскийн сан. Ойролцоогоор жил бүр 1300-1400 ам. доллар тараадаг. Үндсэн хуулиараа үүнийгээ баталгаажуулсан байдаг гэнэ. Энэ мэтээр баялгийн хуваарилалтын зөв голдрилыг олсон олон улс байна.

Баруунд тогтсон сонгодог хувилбараар бол компаниуд нь өндөр үр ашигтай ажиллаж, эргээд олон хүнд компанийн ногдол ашиг хүртээх хэлбэрээр уул уурхайн баялгийн үр шимийг хүртээдэг байна.

Мөн уул уурхай, нефть шатахуун, тээвэр, дэд бүтэц, зам харилцаа зэрэг салбаруудад зөвхөн олон нийтийн засаглалтай нээлттэй компаниудыг дэмжих замаар баялгийн шударга хуваарилалтыг бий болгодог туршлага ч олон улсад бий. Жишээ нь Япон, Солонгост электроникийн чиглэлийн компаниудын хувьцааны 51-ээс доош хувийг гадныхан эзэмшиж болно гэсэн хуулийн зохицуулалттай.

Гэвч нөгөө талд иргэн болгондоо хувьцаа нэрээр үйлдвэрийнхээ хөрөнгийг тараадаг улс Монголоос өөр байхгүй гэдэг шүүмжлэл ч судлаачдын дунд байдаг. Зарим хаант засагтай орнууд хувьцаа биш хааны хувь хишиг хүртээх хэлбэрийг сонгодог гэх нь бий.

Өөрөөр яаж баялгаа хуваарилдаг вэ гэхээр ашигт малтмал, газрын тосоо олборлож орлогоо янз бүрийн нэртэй санд хуримтлуулдаг нийтлэг туршлага байна. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ хэмжээнээс дөрөв дахин их орлого хуримтлуулсан баян сантай улс ч байна. Саудын Араб, Кувейт, Бруней, Австрали, Шинэ Зеланд, Сингапур зэрэг орон хуримтлалын томоохон сантай. Энэ нь тэдний эдийн засгаа тогтвортой байлгах баталгаа нь. Норвеги гэхэд баялгаасаа орж ирэх мөнгийг гадаадад байршуулж, үр ашигтай зүйлд хөрөнгө оруулдаг менежменттэй. Баялгийн сандаа хуримтлагдсан мөнгөнийхөө 60 хувиар хувьцаа, 35 хувиар үнэт цаас худалдаж аваад үлдсэнээр нь үл хөдлөх хөрөнгө авдаг байх жишээний. Энэ бүхэн нь дэлхий дахинаа тогтсон жишиг ч гэлээ хуримтлалын сангийн талаарх монголчуудын ойлголтоос одоохондоо хол юм.

Ямар ч байлаа гэсэн шинэ төр засаг бидэнд аль ойр байгаа аргаар нь “Эрдэнэт”-ийн ажлыг урагшлуулж, нүдэнд харагдаж, гарт баригдах үр дүн үзүүлмээр байна. Үүнийг хийж байж төр засаг ард түмнээ тайвшруулна. Түмэн олон хоолтой ундтай болно. “Эрдэнэт”-ийнхээ хувьцааг аваад бие биедээ арилжиг. Барьцаанд ч тавина биз. Эсвэл ногдол ашгаа аваад монголчууд минь сайхан амьдраг л дээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Ажил хаясан бүгдийн цалинг нэмэх чадал Монгол Улсад бий юу?

Ажил хаясан бүгдийн цалинг нэмбэл манай эдийн засаг дороос нь өндийхгүй гэдгийг сэхээтнүүд мэдэж байгаа байх. Тэд ойлгож л байгаа. Гэсэн ч хусмаа чамласан хүүхэд шиг гудамжинд гарч жагсаад ажлаа хөсөр хаяж байна. Адаглаад ардын үрсийн үзэх нүд, сонсох чих нь болсон багш гэдгээ ухамсарладаггүй юм болов уу. Ардын уран зохиолч Ш.Сүрэнжавын “Багш” найраглалд хэлснээр

Багш та

Тус бүтээж

Даяныг тэтгээд

Хариу нэхдэггүй өглөгч биш бил үү гэж асуумаар.

Тэр дүүрч. Орчин цагийн зах зээлийн нийгэмд сурган хүмүүжүүлэгчдэд энэ юуны хамаа болсон бололтой. Мэдээж цалин хөлс муугаа бодохоор бахирмаар байгааг нь ойлгож байна. Цалин нь бага гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрье. Ажлын хөлсөө нэмүүлэх нь зөв. Төр засаг ч нэмэх хэрэгтэй. Гэхдээ заавал ийм тарчиг үеэр ингэж давчдах хэрэг байна уу.

Өнөөдөр улс орны эдийн засаг сэхээнд байна. Монгол Улсад мөнгө алга. Хөрөнгө оруулалт бүр таг. Алдагдалд ороод байгаа төсөв, өсөөд буй долларын ханшаа яая гэж байна. Өрөнд баригдаж, өтөнд идэгдсэн ийм л нэг улс дотроо хий дэмий бужигнаж, улстөрчид нь хөл толгойгоо алдаж, засаг төрөөрөө оролдож сууна. Цалин багатай зовоод байгаа нь зөвхөн багш нар гэж үү. Монголчууд бүгдээрээ туйлдаж байна. Яавал хоногийн хоолоо тасалчихгүй байх вэ гэж толгой гашилгасан амьдрал буцалсаар. Бараагаа хичнээн хямдруулаад ч худалдан авагчгүй болсон хэдэн дэлгүүр, таван цаасны төлөө хүний нутагт боолын ажил горилсон мянга мянган залуусаас өөр зүйл Монголд бараг үлдсэнгүй.

Ийм хүнд үед цалин нэмэхийг төр засаг хэрхэвч зөвшөөрч болохгүй. Алийн болгон эвий минь хөөрхий минь гэж нялуурах вэ. Багш нарын цалинг нэмэх мөнгө Монгол Улсад байхгүй. Үнэн юм үнэнээрээ сайхан. Үгээр нь явж, хүлцэнгүй загнаад, байхгүй мөнгийг байлгахын төлөө зүтгэж, бэлэн мөнгө хэвлээд тараана гэвэл эдийн засаг бүр булшлагдана. Багш нарын цалинг нэмнэ гээд ам гарчихвал энэ үзэгдэл гинжин урвал шиг үргэлжилнэ. Эмч сувилагч нараас эхлээд хувийн хэвшлийнхэн, ажил хийдэг бүхэн цалин нэмүүлэх буухиа эхлүүлнэ.

Тиймээс төр эрс шийдэмгий хариулт өгч, энэ асуудалд цэг тавих хэрэгтэй. Жишээ нь эдийн засаг сэргэтэл эсвэл өрөө төлж дуустал цалин нэмэхгүй ч гэдэг юм уу. Хямрал дууссаны дараа цалин нэмнэ гэсэн ч яадаг юм. Нялуунаас шулуун нь дээр. Энэ бол цалин нэмэхийг эсэргүүцсэн хэрэг биш. Улс орноо хүнд байдалд орчихсон үед нэрмээс бололгүй, бүгдээрээ бүсээ чангалж, шүдээ зууж байж энэ хямралыг давмаар байна.

Яг үнэндээ эдийн засаг сэхэл авахгүй байгаа энэ цөвүүн цагт “цалин нэм” гэж зөрүүдлээд яваа багш нар юмны учир ойлгохгүйдээ биш. Засгийн газрыг огцруулж, эрх мэдлийн шинэ хуваарилалт хийх улстөрчдийн өдүүлсэн сендромуудын нэг үзэгдэл юм биш байгаа. Аав, ээжийгээ юу ч үгүй явахад харснаа авахуулах гээд орилчихдог эрх хүүхэд шиг аашлах багш нарын үйлдэл эцэстээ ийм л хардлага руу түлхэж байна.


Categories
мэдээ цаг-үе

Хармагтайн ордын БОДИТ ҮНЭН

Хармагтай гэж том ордтой болсон тухай мэдээлэл чих дэлсээд удаж байна. Хоёр дахь Оюу толгой ч гэдэг нэрийг хэдийнэ зүүгээд амжиж. Тийм учраас энэ ордыг эхлээд товчхон танилцуулъя. Улаанбаатараас 420 км, Цагаан суваргын ордоос 170 км, Оюу толгойгоос 120 км зайд Өмнөговь аймгийн Манлай сумын нутагт оршдог. Одоогоор алт, зэсийн баялаг орд гэдгээрээ нийтэд тархаад байна. Харин нөөцийг нь Оюу толгойтой жишээд нэг харъя.

ОЮУ ТОЛГОЙ

Оюу толгой ордын олборлолтын нөөц нь гурван тэрбум 380 сая тонн хүдэр, 31.1 сая тонн зэс, 1328 тонн алт, 7601 тонн мөнгө, 81600 тонн молибдени.

ХАРМАГТАЙ

680 мянган тонн зэс, 70 тонн алт, нийт 203 сая тонн хүдрийн нөөцтэй.

Нөөц гэдэг утгыг газар дор ийм хэмжээний цул алт юм уу зэс булаатай байгаа гэж ойлгож болохгүй. Хүдрийг нь баяжуулж байж зэс, алтны агууламжийг тогтоодог. Харамсалтай нь манайхан хүдрийг нь харуулчихаад цул алт мэтээр ухуулан сурталчилж тархи угаасаар иржээ. Хармагтайн хувьд порфирын орд мөн. Гэхдээ цагаан суваргаас жижигхэн. Хамгийн гол нь зэс, алтны агууламж маш ядуу орд. Жишээ нь Хармагтайн дундаж зэсийн агуулга нь 0.34 хувь байхад Оюу толгойнх 1.16 хувь. Оюу толгойгоос 100 дахин, Цагаан суваргаас 20 хувиар бага хүдэртэй, ийм л орд юм байна.

Гэхдээ нөөцөөсөө урьтаад тухайн ордын эдийн засгийн үнэлгээг нь чухалчлах шаардлагатайг уул уурхайн салбарын учир мэдэх хүмүүс хэлдэг. Энэ үнэлгээгээр нь аваад үзвэл Хармагтайн ордын лицензийг эзэмшиж буй “Занаду майнз” компани өнөөдөр 107 сая австрали долларын үнэлгээтэй байна. Энэ нь уул уурхайн салбартаа тийм ч ихэд тооцогдохгүй. Хөрөнгө оруулагчид ч тэдний төслийг эдийн засгийн өндөр өгөөжтэй байна гэдэгт нь эргэлзэж байгаа аж.

“Занаду майнз”-ын эзэмшиж байгаа Хармагтайн лиценз нь 30 жилийн хугацаатай. Тэд үүнийгээ ашиглалтын лиценз болгож, Засгийн газартай Тогтвортой байдлын гэрээ хийхээр хөөцөлдөж байгаа тухай мэдээлэл бий. Үүнийг дагаад хардлага, сэрдлэг ч хөврөөд эхэлжээ. Учир нь Монгол Улсын Засгийн газраас бидний мэдэх, манай нэр бүхий дөрвөн том орд дээр тогтвортой байдлын гэрээ байгуулсан нь цөм хэл ам дагуулсан түүхтэй. Тогтвортой байдлын гэрээгээр ордоо хамгаалж авч үлддэг. Эндээс угаасан мөнгөө оффшорт нуудаг гэх хэрүүл тасардаггүй. Үнэхээр Хармагтайд тогтвортой байдлын гэрээний асуудал яригдвал ийм маргаан өрнөх нь гарцаагүй.

Гэвч хайгуулын тусгай зөвшөөрөл ийм удаан, бүр 30 жилээр үргэлжилдэггүй. Үргэлжиллээ гэхэд зөвшөөрлийн хугацаа нь дууссан бол шууд ашиглалтын лиценз болгодог туршлага бий гэнэ. Тэгвэл Хармагтайн ордыг 2002-2003 онд өнөө Роберт Фридланд өрөмдөж байсан гэдэг юм билээ. Эндээс дүгнэхэд хайгуулын зөвшөөрлийнх нь хугацаа дуусах болоогүй байх магадлал өндөр. Дээрээс нь Хармагтайн ордод ямар нэгэн хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийхдээ тулаад юу юугүй ухахад бэлэн болчихсон юм байхгүй. Тэгж яривал “Занаду Майнз”-ийн захирал Эндрю Стьюарт мөнгө хайгаад, хувьцаа босгочих санаатай Колорадод таваргаж яваа сурагтай. Хармагтай ордын тухай чин үнэн ердөө энэ.

Хармагтайтай зэрэгцээд “Хүрэл үнэг” гэдэг орд мөн дуулдаж эхэлсэн. Хятадын хилээс 190 км зайд Дорноговь аймагт оршдог. Оюу толгой, Цагаан суваргын ордтой геологийн тогтцоор нэг байршилд байдаг. Хайгуулын явцад тус ордоос 0.5-1.5 хувийн зэсийн агууламжтай хүдрийн дээж илэрсэн. Мөн алтны нөөц ч илрэх боломжтой. 1200 метрийн гүнд өрөмдлөг хийхэд тонн тутамд 1.5 грамм алт байгааг тогтоосон гэх зэргээр мэдээлэл хөвөрдөг. Гэхдээ энэ нь худлаа, нарийн яривал “Хүрэл үнэг” нь орд ч биш. Тэгвэл яагаад энэ ордуудын талаар шуугиад байгаа юм. Сандайлсан эрдэнэсээ мэдээгүй байхад дэлхий олчихжээ гэх мэтээр сүржигнээд байна вэ. Ердөө л монголчуудыг мэдлэг, мэдээлэлгүйгээр нь далимдуулж дарлаж байгаагийн нэг хэлбэр бололтой.

Гадны зарим нөхдүүд мөнгө босгохын тулд Монголд ийм том орд олчихлоо гэдэг сурталчилгааг хөрөнгө оруулагчдад зориулж шоуддаг. Уул уурхай эрчимтэй яригдаж эхэлсэн үеэс уул ус, газар шороогоо хайрлах дүр эсгэсэн эх орончид, улстөрчдөөр тархиа угаалгаж, баялгаа цөлмүүлэхгүй гэдэг бат итгэлтэй болчихсон монголчууд үүнийг нь өлгөж авдаг. Ингээд “Дахиад Оюу толгой шиг баялагтай орд олдож. Гадныхан манай хэдэн улстөрчидтэй нийлээд хувааж идэх нь” хэмээн шуугидаг аж.

Бодит байдал дээр өнөөдөр Монгол Улсад илэрчихээд байгаа орд шиг орд нь Оюу толгой, Таван толгой. Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн дэлхийн стандартаар үнэлүүлчихээд байгаа хүн тоох орд энэ хоёроос өөр бараг байхгүй гэдгийг судлаачид хэлж байна. Оюу толгой шиг том ордын олдох магадлал дэлхийд 100 мянгад нэг. Харин мянгад нэг тохиолдох магадлалтай дундаж ордын жишээ нь “Бороо гоулд”. Одоогоор Оюу толгойг давах орд Монголд илрээгүй. Тэгвэл Монгол Улс баялаг ихтэй, алт сандайлсан гуйлгачин гэдэг нь худлаа юм уу гэдэг асуулт ургаж таараа. Бид баялагтай нь үнэн. Гагцхүү дараа дараагийн Оюу толгойг олж илрүүлэх хайгуулын хөрөнгө оруулалт бараг байхгүй болчихсон л улс юм байна. Энэ бол нүцгэн үнэн.

Манай хайгуулын салбарт 2010 онд 173 сая, 2011 онд 300 сая, 2012 онд 326 сая ам.доллараар тоологдож байсан хөрөнгө оруулалт одоо эрс буурчээ. Хайгуулын салбарт хүч үзэж байгаа тоотой хэдэн компанийн зах зух нь дээр дурдсан “Хармагтай”, “Хүрэл үнэг”-ээр занималдсан компаниуд.

Өнөөдөр дэлхийд нийтдээ 3000 гаруй хайгуулын компани байдаг гэсэн тоо бий. Үүний 2000 гаруй нь Торонто, үлдсэн нь Австрали болон Лондонгийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй, санхүүжилт босгодог. Аз нь таарвал тэд хөрөнгийн бирж дээр мөнгө босгоод лиценз худалдаж авдаг. Лиценз аваад бүх юм болчихдог амар ажил биш.

Хөрсөнд ямар элементүүд агуулагдаж байгааг геофизикийн нарийвчилсан судалгаагаар тогтооно. Үүний тулд эхлээд газартаа өрөм тавина. Нэг өрөм нь өнөөгийн ханшаар 100 ам.доллар. Нэг цооногийг 100 метр гүн өрөмдлөө гэхэд арван мянган доллар. Бүтэн орд олохын тулд дор хаяж 200 цооног өрөмдөнө. Нэмж гарах зардлуудаа тооцоод бодоход хайгуулын нийт өртөг нь өнөөдрийн ханшаар дөрвөн сая ам.доллар болж байна. Ингэж мөнгө зарж хайгуул хийсний эцэст газар дороос юу ч олохгүй “шатаж” болдог өртөг өндөртэй, эрсдэл ихтэй бизнес ажээ. Юм илэрлээ гэхэд нөөцөө бодоод ТЭЗҮ-ээ хийгээд дуусахад багадаа 20, 30 сая ам.доллар шаардлагатай. Ийм өртөгтэй салбарт хөрөнгө оруулалт багасвал зогсох нь ойлгомжтой биз ээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Малчин монголчууд малын хараал хүрсэн мэт тамын амьдралаар амьдардаг

Монголчууд гэхээр дэлхий нийт биднийг нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг жинхэнэ мэргэжилтнүүд гэж боддог. Монгол дээл өмсч, морин дэл дээр давхихаа их, багагүй имижээ болгож, гадаадад гайхуулах ганц гангараагаа гэж хардаг болохоор арга ч үгүй биз. Хамгийн сүүлд гэхэд дэлхийн миссийн тэмцээнд орсон турьхан бүсгүй хүртэл эр хүн шиг морь унаж эрвэлзсэн. Найман настай балчраас наян настай буурал хүртлээ мал малладаг гэдгээрээ бахархдаг. Энэ мэт сурталчилгаа монголчуудыг малын мастер юм байна гэдэг ойлголтыг төрүүлдэг нь лавтай. Бид мал малладаг нь маргаангүй, малч ард түмэн. Гэвч малтай харьцах арга ухаан нь чухам хэр хэмжээнд байна вэ.

Бодоод үзье. Бид малтай яаж харьцдаг билээ. Мал харахаараа мах үзсэн аятай гуугалж, хүүг хаая гээд захирч зандраад эхэлдэг хачин зуршилтай. Хэрэв амьтан хамгаалах олон улсын байгууллага малтай харьцаж буй энэ арга ухааныг шалгаад дүн тавьдаг бол лав муу авах нь дамжиггүй. Муугаар дүгнүүлээд зогсохгүй соёлт хүн төрөлхтний жигшил зэвүүцлийг төрүүлэхээр байна. Яагаад гэвэл монгол хүн мал хэмээх амьтныг тамлан зовоохуйц зэрлэг балмад аашилдаг ажээ.

Наад захын жишээ нь монголчууд мал болгонд таарсан хараал зүхэлтэй хүмүүс. Дургүй нь хүрсэн үедээ үхрийг муу мялзангууд гэж хараана. Мялзан гэдэг нь үхрийн цочмог гоц халдварт өвчин. Хонийг хохироо, ямааг годрон, тэмээг үдээр, адууг адсага гэж доромжилно. “Яадаг муу адсага вэ, муу годронг алаад идэхээ мэдье ээ” хэмээн мал зүхэж байхыг сонсоогүй монгол хүн байна уу.

Тэмдэг тавих нэрээр мал тамлах нь бүр ч аймшигтай. Тэглээ гээд үүнийг нь буруушаасан хэн нэгнийг монголчууд “юм мэддэггүй тэнэг” гэж адална. Тиймээс энэ нь малд бурхнаас оноосон хувь заяа, бүр эцсийн эцэст мал бол мал нэрэндээ таарсан өвдөлт мэдэрдэггүй амьтан гэдэг мулгуу ойлголтыг монголчуудын тархинд суулгажээ. Мал хөнгөлөх, унага тамгалах зэргийг ёс заншил мэтээр дөвийлгөж, нийтээрээ баяр наадам болгон санаа амар тэмдэглэн маазардаг нь ийм учиртай. Монголын ганц брэнд үйл явдал юм шиг гайхуулан савсганаж, гоёж гоодон байж соёлт хүн төрөлхтөнд үзүүлэмгүй харгислалыг бид үйлддэг.

Унага тамгалж байна гээд төмөр улайсгаж арьсыг нь түлнэ. Адууг хөнгөлж байгаа нь энэ гээд халуун төмрөөр төмсгийг нь тасдаж авна. Мал тамлах зан үйл үүгээр дуусахгүй. Хавар эхээс төрөөд хоёр сар ч болоогүй нялх ишиг, хургаа хөнгөлнө. Хурганы засаа идэхийн мөрөөсөлд автаж, бөөн хөл хөөрцөг болж байж нялх амьтны чивийг суга татаж авна. Тусгайлан засаачин “цолтой” нөхдүүдийг дөвийлгөж, хөнгөн гартай нь олноо өргөмжлөгдөн алдарших нь холгүй “тэнэгтэх” нь энүүхэнд. Малд им тавина гээд жишим ч үгүй чихийг нь тас огтлоод шүлснээс өөр эмгүй хэмээн нулимж мунхаглана. Үхэр, тэмээг дөрлөж эрхшээлдээ оруулна. Адуу сургаж, номхруулах үйлдэл ч үнэндээ өрөвдмөөр тарчлаан. Морь уяхын гайхамшгийг уяачид бишрэн сурталчилж баярхдаг. Гэвч морь уяна гэдэг нь өөрөө морийг хоол, усгүй сойж, өлсгөж биеийг нь хөнгөрүүлж байгаад хол зайд давхиулдаг харгислал. Энэ бүхнийг хүн дээр туршиж байна гээд бие махбодоороо төсөөлөөд нэг үз, аймшиг.

Малаа хайрлах, өрөвдөх сэтгэлгүйн өөр нэгэн жишээ нь мал тээвэрлэлтийн стандарт. Дөнгөж нар, салхи хаасан төдий, тал нь онгорхой намхан тэвшинд малаа ачаад нааш цааш зөөж давхилдана. Найр наадам хэсч өөрсдийгөө зугаацуулна. Өвлийн тэсгим хүйтэн, зуны аагим халуунд өнөө мал л тамаа цайна. Тэглээ гээд төрөөс тоож байгаа юм байхгүй. Тоолоо гэхэд малаа хамгаалах бус малчдын тэтгэврийн насыг наашлуулна гэж нялцганахаас цааш хэтрэхгүй.

Балар эртний үеийн, хуучирсан ийм бүдүүлэг аргуудаас монголчууд л салаагүй өнөө хүртэл чирч ирсний баталгаанууд энэ. Дэлхий нийт бол үүнийг соёлоосоо хэдийнэ таягдаад хаячихсан. Барууны орныхон хөнгөлөх гэж байгаа малаа тариа хийж унтуулаад тусгай бодисоор ариутгасны дараа ажилдаа орж байна. Мөн тэмдэг тавихын тулд мал тамлаж, халуун төмрөөр шалзлах ч хэрэггүй. Малдаа бар код бүхий чип суулгаад л болчихно. Чипээ уншуулаад тухайн малын удмын сангийн мэдээллийг гаргаад ирдэг болтлоо мал маллах арга ухаан хөгжжээ. Дэлхийн хөгжил энэ дайнд хүрчихээд байхад бид хүннү сүннүгийнхээ үеэс салаагүй гэлдэрч явна. Энэ бол бидний мэдлэг боловсролгүй, өнөөдрийг хүртэл явж ирсний гай.

Монголчууд түүхэндээ өлсгөлөн байж үзээгүй ард түмэн. Үүнийгээ малын буян гэж сайрхдаг. Гэвч мал маллагааны арга технологио шинэчлээгүйгээс Монгол Улс хөгжиж чадсангүй. Мал нь манай хөгжлийн чөдөр тушаа болсоор ирж. Энэ бүхэнд арван цагаан буян шингээсэн мал маань буруугүй. Өлсдөггүй хэрнээ хөгждөггүйн учир ердөө бэлчээрийн мал аж ахуйгаа ухаалгаар ашиглаж чадахгүй байгаа монгол хүний буруу. Цатгалан хүн сэтгэдэггүй гэдэг л тэр. Монголчууд оршин тогтнож ирсэн түүхэндээ малаа дагаж, махыг нь идэхээс илүү гарч, санаж сэдээгүйн лай. Гэтэл соёлт хүн төрөлхтөн малыг найз, нөхөр лугаа үзэж өсгөн үржүүлж байна. Бараг худлаа хэлсэн хүнд хөгжилтэй улсын мал муухан шиг орны ядуу иргэдээс дээр орчинд өсч байгаа. Гэтэл манайд хахир хүйтэнд малаа дааруулж, өлсгөлгүй 100 хувь онд оруулдаг үе бий юу гэдэг нь эргэлзээтэй. Нар, салхи хаадаг юм уу гэлтэй сарсайсан саравчинд хэвтэр хайсан малууд эзэнтэйгээ юутай хээтэйгээ зовсон тамын амьдрал л Монголд байна.

Мал маллах нь борви бохисхийх зав өгдөггүй нөр их ажил, хүнд хөдөлмөр мөн. Тиймдээ ч хүүхдээ дэлхийтэй хөл нийлүүлэх зиндааны боловсролтой хүн болгохоос илүү малаа дагавал ам тосдоно гэдэг төөрөгдлөөсөө болоод дэлхийн хөгжлөөс хоцорчихоод байна. Үр хүүхдээ ч өсгөх завгүй малаа малласны ач гавьяа өнөөдрийн Монголын хөгжлийн түвшин. Улсыг хүн удирдана, мал удирдахгүй гэдэг ийм энгийн зүйлийг ухаарч чадалгүй өдий хүрснийг одоогоор Монголоос нэг ч Нобелийн шагналтан төрөөгүй явдал баталж байна.

Уг нь хөдөлмөрийн амт гэдэг нь амрах цагтай, ашиг орлоготой, баяр баясгалантай байхыг хэлдэг. Тиймээс хөдөлмөрөө хөнгөвчилж, мал, хүнтэйгээ баяр баясгалантай байхын тулд малчид малчин хөлсөлж ажиллуулахдаа “хорголоо” тоолдоггүй, орчин үеийн шинэ аргачлалуудаас сурах хэрэгтэй байна. Үгүй бол бэлчээрийн мал аж ахуй хүнд амрах зав, ашиг орлого ч өгөхгүй. Мал аж ахуйгаа аз жаргалтайгаар хөгжүүлж, ашиг олдог хөдөлмөр болгохын тулд дэлхий нийтэд шалгарсан шинэ арга ухаанд суралцаж, орчин үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлмээр байна. Энэ тал дээр эрдэмтэн судлаачид түлхүү ажиллаж, малчдадаа номын дуу сонсгооч, орчин үежүүлээч гэж хүсье.

Categories
мэдээ цаг-үе

“ӨДРИЙН СОНИН”-Ы АРХИВ: Баячууд хүүхдүүдээ моринд байтугай Монголд ч ойртуулдаггүй

Өвлийн морин уралдааныг хориглоё гэж манай “Өдрийн сонин” сүүлийн 25 жил тэмцэж байна. Эхэндээ биднийг дэмждэггүй, буруутгадаг, шүүмжилдэг нь дийлэнх байв. Монгол ёс заншлаа уландаа гишгэгсэд гэж хараадаг. Хужаа хүн хуузын эрлийз гэх мэтийн элдэв доромж үг чулуудаж, ад үздэг байлаа. Харин сүүлийн арван жил манай тэмцэл төрийн бус байгууллага, олон түмний дэмжлэгийг авдаг боллоо. Өвлийн морин уралдааныг хориглоё, хүүхдийн эрхийг хамгаалъя гэсний төлөө зүхэж, харааж, элдвээр хэлж зүрхлэх хүн орчин үед алга болсон байна. Энэ нь цаг үе өөрчлөгдсөнийг, ард түмэн асуудлыг ойлгодог, төр засаг нь мэдэрдэг болсны илрэл юм. Жишээ нь өнгөрсөн 2013 онд Засгийн газраас өвлийн морин уралдааныг хориглох шийдвэр гаргаж байсныг санаж байна.

Гэхдээ өвөл морь уралдсан хэвээрээ байгаа нь асуудал. Уяачид, морь сонирхдог, морьд хайртай гэж өөрсдийгөө эрхлүүлэх дуртай баячууд юунд ч захирагдсангүй. Чөмөг царцаам тэсгим хүйтэнд нүүрэндээ үстэй адгуус уралдуулж зугаагаа гаргахдаа хүүхдийн эрхийг зөрчсөөр байна. Морьд уралдуулж хийморио сэргээх нь тэдэнд юу юунаас эрхэм гэнэ. Адгуус хурдлуулж бай шагналын их багыг хэмжиж, баярхаж суух нь хамгаас чухал юм байна. Хүүхдийн эрүүл мэнд, амь нас бол тэдэнд юу ч биш бололтой. Тийм учраас тэд сар шинийн баяраар далимдуулж морь уралдуулдаг. Амихандаа өвөл дуусангуут хаврын эхэн сард морь уралдуулж жудагтай загнаж байгаа царай нь. Гэвч манай сар шинийн баяр ихэвчлэн нэг, хоёрдугаар сард болдог.

Билгийн тооллоороо бол бидэнд хавар ирлээ гэдэг дохиог өгдөг нь үнэн. Гэхдээ тэр үед газар гэсч, халтиргаа гулгаа арилж, хүмүүс дан цамцтай гүймээр урин цаг ирсэн байдаг билүү гэвэл үгүй. Дүн хүйтэн өвлийн жавар тачигнаж, ид дагжруулдаг цаг. Ийм л үед хавар ирлээ гэж хөөрцөглөөд хурдан морины нуруун дээр хуруун чинээ хүүхдүүдийг хүлж тавиад ташуурддаг харгис хүмүүс.

Хөлдүү газар давхиж байгаа адгуус халтирна. Унаж яваа хүүхдээ унагаана, гэмтээнэ, гишгэнэ. Морины нуруун дээр баглуулсан нялх хүүхдүүд хүйтэн жавар залгиж, хацраа хайрч, гар хуруугаа хөлдөөнө. Эсвэл урд давхиа морины туучсан шавар ард яваа хүүхдийг нүүр нүдгүй “ороолгоно”. Шороотой цасанд нүдүүлж нүдүүлж барианд орсон хүүхдүүдийн нүүр царай танигдахын аргагүй шавар шавхай болсон байдгийг бид цөм мэднэ. Хамраас нь цус гарах, нүүрээ шалбалах зэрэг нь гэмтэлд тооцогддоггүй биз. Ер нь яаж ч бодсон алгын чинээ хүүхдэд ахадсан, санаанд багтамгүй хүнд хөдөлмөр гэж энэ. Наймхан настай балчир хүүхдийг хэл мэдэхгүй адгуусны нуруун дээр хүлж явуулчихаад эцэг, эх нь юу бодож хоцордог бол гэхээс гол зурмаар.

Мориноос унаж амиа алдсан хүүхдүүдийн тухай ярих ч юм биш. Хэдэн зуугаараа тоологдоно. Тэгж тархи нь цөмөрсөн гэнэ, ингэж элэг нь бяцарсан байна гэх мэтийн зүрх зүсэм яриа хүмүүсийн амнаас ам дамжин сонсогдоно. Эрэмдэг зэрэмдэг болж, эрүүл мэндээрээ хохирсон хүүхдүүд ч олон. Тал дундуур туучаад гарах адуун сүрэг дунд ойччихоод босч чадахгүй байсаар машинд дайруулж хорвоог орхисон бяцхан хүүгийн тухай ч шуугиж л байлаа. Энэ мэтээр яриад байвал хар дарсан зүүд шиг аймшигтай жишээ олон.

Харин морь уралдуулж таашаал авагчид даанч тоосон шинж үзүүлэхгүй. Энэ бол монгол ёс заншил, эртнээс уламжилсан өв соёл гэж хээвнэг хэлнэ. Бид ч морин дэл дээр өссөн. Хурдан морь унаж байгаа нь монгол хүүхэд болж төрсний бахархал гэх ухааны юм ярьж, өрөөлийг дэвэргэж, өөрсдийгөө хамгаална. Хүүхдээр морь унууллаа гэж зэмлэгсдийг морь мэдэхгүй монголоор нь дуудна. Хурдан морь унахын сайхныг та нар яаж мэдэх юм гэж загнах шахна. Өөрсдөө хээгүй, гүндүүгүй монголоороо үлдсэнээ шагшина. Тэрний морь тэнд түрүүллээ, тэдэн айраг авлаа, тийм бай шагнал хүртлээ, дэнж хотойтол сайхан наадлаа. Аймаг, улсын цол хэргэм авлаа гэдгээрээ сайрхахаас биш тэдэн хүүхэд бэртлээ. Ингэж хүүхдийн эрх зөрчлөө гэж ам ангайхгүй. Хурдан хүлэг хаа нэгтээ байна гэж дуулбал нутаг харгалзахгүй хайж, үнэ харамлахгүй шилж сонгоно. Найр наадмын цаг хүлээж тэсэхгүй бол өвөл ч хамаагүй морио уралдуулж, хүүхэд, мал зовоодог болжээ.

Нийгмээрээ ярьж, хэлж, төр засгийг шахаж шаардахаас нааш адгуус уралдуулан цэнгэлддэг баячууд хэзээ ч хүүхдийн эрхийг бодохгүй нь эндээс ойлгомжтой байна. Тиймээс өвлийн уралдааныг хориглох, бага насны хүүхдээр морь унуулахгүй байх талаар дорвитой өөрчлөлт хийе. Хурдан морины унаач хүүхдийн насны хязгаарыг нэмэх тухай байнга л ярьдаг. Гэлээ гээд ямар ч дорвитой өөрчлөлт гарсангүй. Хүүхдүүд морь унасан хэвээрээ байна. Тэгвэл хүүхдийг 16 нас хүрэхээр нь хурдан морь унуулдаг болгох шийдвэр гаргаж, ямар дүрэм, журам байдаг юм түүнд нь оруулъя. Бие жижигтэй том хүнээр хурдан морь унуулдаг болох дүрэм гаргая. Морин уралдаан зохион байгуулж ирсэн дэлхий дахины жишиг ийм л байдаг. Эхийнхээ өврөөс ч гараагүй шахам нялх үрээ адгуусны нуруун дээр тавиад явуулчихдаг бөх зүрхтэй ард түмэн дэлхий дээр манайхаас өөр хаана ч үгүй.

Дээрээс нь морин уралдааны замын уртыг наашлуулъя. Одоо бол манайхан нэг өртөө гаруй газар хурдан морио давхиулж байна. Ийм урт замд үхэн хатан давхисан морь барианд орохдоо шогшоод, зарим нь бахардаад унахаас өөр яах юм. Ингэж барианд орсон адуу, хүүхэд хоёрын аль алиныг өрөвдөхгүй, хамрын самсаа шархирахгүй байхын аргагүй. Энэ талаар Монголын хүүхдийн төлөө байгууллагууд олигтойхон тайлбар, таниулга хийж, гадны байгууллагуудад сурталчилмаар байна. Гэвч ийм хэмжээнд хүрч ажиллаж чадахгүй байгаагийн баталгаа нь өнөөдрийг хүртэл хүүхдүүд хурдан морь унасаар л байна.

Тэр дундаа ядуу айлын хүүхдүүд хурдан морь унадаг. Алдар цуутай уяачид, баячууд хүүхдээ морь унуулах нь байтугай Монголд ч ойртуулахаа байсан. Монгол шиг утаа, униартай, соёлгүй, бүдүүлэг, хөгжилгүй газар алга гэж үздэг учраас тэр. Хүүхдээ боловсролтой, соёлтой болгоё гэвэл гадаадад сурга гэдэг ганцхан бодолтой. Тийм учраас тэдний хүүхдүүд морь унах нь битгий хэл Монголоос дайжин зугтаж байна. Оронд нь бид мэтийн энгийн ардын хүүхдүүд амь өрссөн “дайнд” хатаагдаж, адгуусны нуруун дээр халуун хүйтэн аль ч улиралд гагнаастай мэт давхиж, амьтан хүнийг зугаацуулах үүргийг гүйцэтгэж явна.

Мөнгөтэй нь мөнгөгүйгээ тав, арван цаасаар аргалж, нялх үрсийнх нь нүдийг хуурч, наадам цэнгэлдээ ашиглаж байна. Гэтэл үүнийг нь дэлхийн соёлт ертөнцөд хүүхдийн тэвчишгүй хөдөлмөрт тооцчихсон байгаа. Хүний эрхийн үндэсний комисс ийм дүгнэлт хийчихсэн байдаг. Мэдээж алгын чинээ хүүхэд адгуус амьтны нуруун дээр хүлэгдээд нэг өртөө газар давхиж, барианд түрүүлэхийн тулд баруун солгойгүй ташуурдаж, гар хөлөө хөлдөөнө гэдэг байж боломгүй, тэвчишгүй хөдөлмөр гэдэг нь ойлгомжтой. Үүнийг таслан зогсооё. Насанд хүрээгүй хүүхдийг морь унуулж, малд ганцааранг нь явуулахыг хориглосон хатуу заалтыг Эрүүгийн хуульд оруулъя. Хориглосоор байтал зөрчөөд байвал эрүүгийн хэрэг үүсгэж, ял үүрүүлдэг байя. Ингэхээс нааш хүүхдээр хурдан морь унуулдаг байдлаа зогсохгүй юм байна.


Categories
мэдээ улс-төр

Монголыг Европтой улам ойртуулсан айлчлал

Францыг алдарт Эйфелийн цамхагаар нь, дэлхийд суутай удирдагч Напалеоноор нь хүн төрөлхтөн төсөөлдөг. Өрнөд Европт оршдог Франц өөрөө ч арвин түүхээрээ дэлхийд танигдсан орон. Энэ улсад өнгөрсөн долоо хоногт очоод ирлээ. Францын зүүн хойд Эльзас мужийн нийслэл Страсбург хотод эхний өдрүүдэд саатав. Учир нь тэнд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Европын пар­ламентын холбооны чуулганд үг хэлсэн юм. Төрийн тэргүүн болгонд олдоод байдаггүй энэ боломж Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид ирсэн учраас онцгойд тооцогдох нь гарцаагүй юм. Түүний хэлсэн үгийг манай сонин бүрэн эхээр нийтэлсэн тул энд дахин нуршаад яахав. Гэхдээ Европарламентын гишүүд түүнийг тун анхааралтай сонсч, алга ташин уулга алдаж байсныг дурдах хэрэгтэй. Ялангуяа “Эмэгтэйчүүд бол гэр бүл, улс үндэстний гол тулгуур юм. Тэд ертөнцөд амьдрал авчирдаг. Тэд л өндөр настай, өвчтэй, тусламж хэрэгтэй хүмүүсийг халамжилдаг. Эмэгтэйчүүд бол биднийээжүүд, эгч, охин үрс маань юм. Нийгэм улам ахиж дэв­шихийн тулд бүх түвшин дэх нийтийн үйлчилгээнд эмэг­тэйчүүдийн эзлэх үүргийг нэмэгдүүлэх ёстой. Өнгөрсөн сонгуулиар парламент дахь эмэгтэйчүүдийн тоог гурав дахин нэмэгдүүлж чадлаа. Эмэгтэйчүүд эрх мэдэл­тэй болсноор бид улам нийцтэй, эвтэй болж, хохирол, сөргөлдөөнийг бууруулж чадна” гэж хэлэхэд нь Европарламентын зарим эмэгтэй гишүүд гараа өргөн дэмжиж омогшиж байгаа нь харагдаж байсан юм. Тэднийг нирхийтэл инээлгэж эсвэл алга ташуулсан олон ишлэлийг энд дурдаж болно.

Хамгийн гол нь Ерөнхийлөгчийн эх орон, ард түмнийхээ талаар хэлсэн үг Европарламентын гишүүдэд Монголын тухай тэс өөр бодол төсөөлөл өгсөн.Монгол гэдэг улсыг эерэг өнцгөөс харах хэрэгтэй юм байна. Хамтран түншлэх ирээдүйтэй улс юм. Тайван замаар бий болгосон ардчиллын болоод хүний эрх, эрх чөлөөг тунхагласан туршлага нь агуу юм гэдэг дүгнэлтийг хийж,нэг ёсондоо Монголыг тоосон байх. Энэ утгаараа Ерөнхийлөгчийн Европарламентад хийсэн айлчлал Монгол Улсыг Европын холбоотой улам ойртуулах алхам болж чадсан биз ээ.Чуулганы дараахь зоог дээр гишүүн бүрийн амнаас Монгол гэдэг үг унаж, хоолны үеэрх ярианы сэдэв болж байсан нь үүнийг гэрчлэх мэт.

Ерөнхийлөгчийг үг хэлсний дараа сэтгүүлчдэд зориулсан хэвлэлийн бага хурлын үеэр Европын парламентын ерөнхийлөгч Мартин Щульц “Эрхэм Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Европын парламентын чуулганы хуралдаанд гайхамшигтай илтгэл тавилаа. Таны илтгэл Европын парламентын гишүүн бүрийн сэтгэлийг маш их хөдөлгөлөө. Та итгэл найдварыг, хамтын ажиллагааг уриаллаа. Үнэт зүйлсийнхээ төлөө тэмцэхийг, ардчиллыг хамгаалахыг уриаллаа. Түүхэн уламжлалд тулгуурласан нээлттэй нийгэм байгуулахыг зорьж байгаа юм байна. Та болон таны эх орон орчин үеийн, дэвшилтэт улс төрийн стратегийг сонгон хэрэгжүүлж байна. Таны илтгэл бидэнд гүн сэтгэгдэл төрүүлснээс гадна нийтлэг үнэт зүйлсийнхээ төлөө хамтран ажиллах уриалга дэвшүүлсэнд талархаж байна. Европын парламент таны урилгыг хүлээн авч, 2016 онд АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулах ажилд тусламж дэмжлэг үзүүлэх болно. АСЕМ бол Ази болон Европ тивийн хоорондын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх санаачилга юм. Бид ирээдүй хойч үеийнхээ өмнө чухал шийдвэрүүдийг гаргах шаардлагатай байна. Ирэх арван хоёрдугаар сард Парис хотод уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг дээд хэмжээний уулзалт болно. Тийм ч учраас бид таны уриалгыг хүлээн авч байна. Монгол гэдэг ардчилсан улсын Ерөнхийлөгч өнөөдөр Европын холбооны 28улсын 507 сая гаруй иргэнийг төлөөлсөн парламентын чуулганд үг хэлсэнд баяртай байна. Европын парламент 28 улсын 507 сая иргэнд зориулсан шийдвэр гаргадаг гэдгээрээ ихээхэн онцлогтой юм. Таны илтгэл Монгол Улс болон Европын Холбооны хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх итгэл найдвар өглөө” гэж хэлснээс нь харахадч тодорхой байна.

Европарламентын танхим үнэхээр том. 751 гишүүний суудалтай учраас тийм байхаас ч аргагүй биз. Ерөнхийлөгчийг үг хэлэхээс өмнө чуулганаар жендертэй холбоотой нэгэн төслийг баталж байв. Санал хураалгаж байгаа гишүүд төслөө заалт бүрээр нь даргынхаа уншиж байгаатай тулгаж,ярсхийтэл гараа өргөх ньажилдаа ямар хариуцлагатайг нь илтгэнэ. Манай парламентадхэрэгжүүлж баймаарсайн туршлагын нэг энэ байлаа.

Европарламент бол Европын холбоо хэмээх байгууллагын хууль тогтоох эрх мэдэл бүхий нэг тогтолцоо нь юм. Гэхдээ гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдгээрээ бусад улсын парламентаас ялгаатай. Европын холбоонд нэгдсэн улсууд тав таван жилийн хугацаатай явагддаг сонгуулиар төлөөллөө парламентад суулгадаг. Долоон орны 25 гишүүн нэгдэж, бүлэг байгуулах эрхтэй. Сонгуулиар хамгийн олон суудал авсан бүлэг нь эрх баригч болдог. Ингээд Европарламентаар баталсан дүрэм, журмыг Европын холбооны улсууд мөрддөг хуультай. Энэ жишгээр өнөөдөр Европын 12 улс евро хэмээх мөнгөн тэмдэгтийг хэрэглэж байна.

Ерөнхийлөгч айлчлалынхаа үеэр Европын комиссын ерөнхийлөгч Жан-Клод Юнкертэй уулзсан юм. Европкомисс нь хуулийн төсөл боловсруулж, Европарламент, Еврозөвлөлд өргөн барих үүрэгтэй чухал байгууллага. Үүнийг даргалдаг Жан Клод Юнкер бол Люксембургийн Ерөнхий сайдаар олон жил ажилласан дэлхийд нэр хүндтэй улстөрчдийн тоонд ордог нэгэн. Тэрбээр 2014 оны арваннэгдүгээр сараас Еврокомиссын ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байгаа юм. Түүнтэй уулзахдаа Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Европын холбоотой хөгжүүлж байгаа харилцаандаа Монгол Улс өндөр ач холбогдол өгч ирснийг онцолсон.Монгол Улс, Европын холбооны эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлж,Европын хөрөнгө оруулалтын банк, ЕСБХБ, Европын комиссын санхүүгийн аргуудыг ашиглаж, Монголын хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг Европын холбооны зах зээлд гаргах санал тавилаа. Мөн Хөгжлийн төлөөх элч хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бэлэн байгаагаа мэдэгдэж, сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр тодорхой төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх санал тавив. Үүнийг нь Европын Комиссын Ерөнхийлөгч Ж.К.Юнкер хэрэгжүүлэхээ хариу мэдэгдэж байв. АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулах тал дээр ч санал солилцож, иргэд хоорондын харилцаа, түүний дотор оюутан, судлаач солилцоог нэмэгдүүлэх нь чухал байгааг тэд ярилцлаа.

Биднийг очихоос өмнөх хэдэн өдөрт 30 хэм хүртлээ халж байсан гэх Страсбург хотод цаг агаар сэрүүхэн,охид хүүхнүүд нь зузаан хувцсандаа орсон байлаа. Энэ хотын түүхийг сөхвөл их сонин. Хүннүгийн хаан Аттила Италийг эзэлж, Германы нутагт орох замдаа Страсбург хотыг эзэлж явсан гэдэг.Энэ бол МЭ451 онд хамаарах түүх юм. 1919 онд хийсэн Версалийн гэрээгээр Страсбург хотыг Францид шилжүүлсэн чхоёрдугаар дайнд энэ хотыг германчууд эзэлсэнгэж байгаа. Гэвч буцаад 1944 арваннэгдүгээр сард Страсбург хотыг германчуудаас чөлөөлсөн түүхтэй. Тийм учраас Герман соёлыг хадгалсан хэв шинж Страсбург хотод их. Зарим монгол судлаачид “Германчууд Страсбургт ирэх нь монголчууд Өвөрмонголд очсонтой адил” хэмээн дүгнэдэг юм билээ. Ер нь чГерманд элэгтэй, германаар ярьдаг страсбургчууд цөөнгүй. Герман хэлээр ярьж буй хэн нэгэнтэй таарвал нутгийнхантайгаа уулзсан мэт зарим хөгшчүүд нь баярладаг гэж байгаа. Ийнхүү Францын томоохон хотуудын нэг Страсбургт хийсэн ажлын айлчлалаа өндөрлөөд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нутаг буцсан юм. Харин түүнийг дагалдан явсан Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн Францын нийслэл Парис хотыг зорив. Учир нь тэнд Монгол,Францын соёлын өдрүүдийн нээлт болох байлаа.

Газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой, ашигтай газар байрласан. Соёл урлаг, эдийн засаг, худалдааны төв гэдгээрээ алдартай Парис хот өөрөө “амьд” музей. 1889 онд инженер Густав Эйфелийн бүтээсэн Эйфелийн цамхаг өдгөө энэ хотын гол өнгө төрх,таних тэмдэг нь болж байна. Мөн Элисейн талбай, Ялалтын хаалга, Конкордын талбай, Францын үе үеийн хаадын ордон байсан Луврын музей гээд нүд хужирлах үзмэр ихтэй.Алдарч зохиолч Виктор Гюгогийн “Парисын Дарь эхийн сүм” зохиолоор танил болсон “Нотр Дам дө Парис” сүм ч энэ хотод бий гээд дурдаад байвал олон.

Парис хотын дундуур урсах Сэна мөрөн дээр 37 гүүртэй. Тэдний нэг нь залуу хосуудын хайр сэтгэлийн баталгаа болгож цоож зүүдэг гүүр юм.Цоожнуудын даац хэтэрч нурах аюулд өртсөн учраас биднийг очих үед гүүрийг ачаанаас нь салгасан байв. Шинээр гүүр барих ажилудахгүй эхлэх гэнэ. Парисчууд Сена мөрнийхөө эргээр үдэш болтол зугаална. Өглөө эрт босох гэж яардаггүй чөлөөт сэтгэлгээтэй хүмүүс юм.Хотынх нь хөл хөдөлгөөн өглөөний ес, арван цагаас нааш оволзохгүй. Нэг ёсондоо зугаа цэнгэлийн хот ажээ. Гудамжинд яваа герман юм уу орос эмэгтэйчүүдийн зургийг дарвал ундууцна. Харин франц бүсгүйчүүд хэн нэгэн өөрийнх нь зургийг авч буйг мэдвэл улам айлгүйтдэг гэх яриа францчуудыг сэтгэл хөдлөл ихтэй, амьдралын сайханд дуртай хүмүүс гэдгийг нь илтгэх биз.

Хувцасны донж маягийг тааруулж, гангалахын урлагийг жинхэнэ утгаар нь харуулдаг ард түмэн юм. Эрүү өвдөг нь нийлсэн эмгэн ч час улаан өнгөөр уруулаа будаж, богино банзлаар гангарч өндөр өсгийт жийчихсэн явах нь энгийн үзэгдэл. Хөлдөө скидуглачихаад ажилдаа явах хижээл насны эмэгтэйчүүдтэй гудамжинд таарах нь ч ердийн үзэгдэл. Дээрээс нь францчууд гадны хэлээр ярих нь нүдний гэм. Яагаад гэвэл тэд дэлхийн бүх улс зөвхөн франц хэлээр ярих ёстой гэж үздэг ихэмсэг хүмүүс. Тийм учраас иргэд ньангли, герман, итали, испани хэл мэддэг ч ярих дургүй гэнэ.

Ийм л соёл ахуйтай Франц улсын нийслэл Парис хотод монголчууд дөрөв хоногийн турш соёлын өдрүүдийн арга хэмжээ зохион байгуулахаар нээлтээ хийсэн юм. Нээлтийн арга хэмжээнд Парис хотод амьдарч байгаа монголчууд ирсэн байлаа. Тэр дунд дуучин Б.Мягмарсүрэн ирсэн харагдана лээ. Франц эрчүүдтэй гэрлэсэн монгол бүсгүйчүүд ч цөөнгүй байдаг бололтой.Үндэсний хувцсаараа гангаран оройн арга хэмжээнд олноороо цугласан байв.Энэ үдэш тоглолтоо үзүүлсэн “Хөсөгтөн” хамтлагийнхан францчуудын сэтгэлийг нэлээд хөдөлгөөд авах шиг болсон. Мөн хөлөөрөө нум сум харвах монгол нугараачийг францчууд дуу алдан үзэж, эрхий хуруугаа гозойлгож байгаа харагдсан. Арга хэмжээний нээлтэд оролцсон Францын Гадаад хэргийн сайд Л.Фабиуст манай Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн морин хуур, монгол ноолуураа бэлэг болгон барьсан юм. Ноён Л.Фабиус ч үдэшлэгийн үеэр сэтгэгдэл өндөр байгаагаа илэрхийлж “Зөвхөн Монгол, Францын дипломат харилцааны ой биш бидний хамтын нөхөрлөлийн баярыг тэмдэглэхээр бид цуглаад байна. Манай хоёр улсын харилцаа 50 жилээс ч илүү түүхтэй. 1990 онд Монгол Улс ардчилал, зах зээлийн замд шилжсэнээс хойш манай хоёр орны харилцаа улам гүнзгийрэн хөгжиж байна. Энэ оны дөрөвдүгээр улиралд Франц, Монголын талаас харилцан өндөр түвшний айлчлалууд хийхээр тохиролцлоо. Мөн Франц улсад анх удаа Монголын соёлын өдрүүдийг дөрвөн хоног хийхээр болж байна” хэмээн хэлж байсан юм.

Categories
мэдээ улс-төр

Ардчиллын буянаар Монгол, Францын харилцаа шинэ түвшинд хөгжсөн гэв

-ПАРИСТ МОНГОЛЫН СОЁЛЫН ӨДРҮҮД БОЛЖ БАЙНА-

Монгол, Францын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойд зориулан “Монголын соёлын өдрүүд”-ийг Парис хотноо зохион байгуулж байна. Нээлт нь өнгөрсөн пүрэв гаригт Францын Гадаад хэрэг, Олон улсын хөгжлийн яамны харьяа Сэлл Сан Клу шилтгээнд болов. Энэ нь Францын төрийн сайд, дарга нарын өргөө байрладаг манайхаар бол “Их тэнгэр” цогцолборын нэг хэсэг гэсэн үг юм байна. Өндөр дээд хэмжээний зочдыг хүлээн авдаг уг шилтгээнийг тансаг болгодог зүйл нь түүнийг тойрсон цэцэрлэгт хүрээлэн аж. Уран баримал ихтэй, ургамал ногоо нь халиурсан энэ цэцэрлэгт хүрээлэнгийн задгай талбайд босоо хүлээн авалт хийж, ардын урлагийн тоглолтоо сонирхуулахаар Монголоос “Хөсөгтөн” хамтлаг, уран нугараач, бүжигчдийн бүрэлдэхүүнтэй урлагийн баг очсон байв.Францад амьдарч байгаа монголчууд ч цугласан байлаа. Францын талаас томоохон аж ахуйн нэгж, компаниудынх нь захирал, тус улсад гадаад орноос суугаа дипломат корпусын тэргүүнүүд гээд нэр хүндтэй зочид иржээ. Өмнө нь БНХАУ соёлын өдрүүдээ энэ шилтгээнд хийж байсан бол хоёр дахь нь Монгол Улсболж байгаагаараа онцлогтой гэнэ. Энэхүү арга хэмжээнд Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн, Францын Гадаад хэрэг, олон улсын хөгжлийн сайд Лурон Фабиус нар оролцож үг хэлсэн юм. Л.Пүрэвсүрэн сайд үг хэлэхдээ “Монгол, Франц улс дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойгоо тэмдэглэж байгаа ч бид өнө эртний түүхтэй ард түмэн. Францын алдарт аялагч Гильом де Рубрук Монгол орныг зорьж очсон Европын анхны элч байсан. Тиймээс Монгол, Францын уран бүтээлчид хамтран түүний тухай кино хийхээр ажиллаж байна.

Монголчууд хоёр том гүрний дунд оршдог цөөхүүлээ ард түмэн учраас түүх, соёлоо дээдлэн,тусгаар тогтнолоо баталгаажуулах зөөлөн хүчний бодлогыг хэрэгжүүлэхийн төлөө явж байна. Тийм учраас Монгол, Францын түншлэлд соёлын харилцаа тэргүүлэх байр суурь эзэлсээр байна. Үүний гэрч нь өнөөдөр Францынномын сан, түүхийн архивуудад Монголын түүхийн тухай маш ховорбаримтууд хадгалагдсаар байгаад баяртай байдаг. Монгол Улс тусгаар тогтнолоо буцаан олж авсны дараа 1925 онд гадаад руу сургахаар илгээсэн оюутнуудыг Франц руу явуулсан байдаг. Францад бэлтгэгдсэн сэхээтнүүдийн үе удам өнөөдөр ч гэсэн Монголын нийгэм болоод соёл урлагт тэргүүлэх байр суурь эзэлсэн хэвээрээ байгаа.

Монгол Улс ардчилсан хувьсгалын 25 жилийн ойгоо тэмдэглэж байна. Бид ардчиллын буянаар Монгол, Францын харилцаа шинэ түвшинд хөгжиж чадсан гэж дүгнэдэг. Өнөөдөр манай хоёр орон эртний уламжлалт хэлбэрээр бус ардчилал, хүний эрх,зах зээлийн эдийн засаг,хуулийн засаглалыг дээдэлсэн нийтлэг үнэт зүйл дээр тулгуурлан харилцаагаа өргөжүүлж байна. Бидний харилцааг гүнзийрүүлэн хөгжүүлэхэд Францын Гадаад хэргийн сайд ноён Лурон Фабиусын хувь нэмэр онцгой гэдгийг энд тэмдэглэн хэлье. Цаашдаа Монгол, Францын харилцааг маш олон салбарт идэвхтэй хөгжүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Худалдаа хөрөнгө оруулалтаас гадна хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал, соёлын салбарт харилцаа хөгжүүлэхийг зорьж байна. Бидний харилцаа 50 жилээр тогтохгүй үргэлжилнэ гэдэгт найдаж байна” гэлээ.

Тэгвэл Францын Гадаад хэргийн сайд Лурон Фабиус “Зөвхөн Монгол, Францын дипломат харилцааны ой биш хамтын нөхөрлөлийнхөө баярыг тэмдэглэхээр бид цуглаад байна. Манай хоёр улсын харилцаа 50 жилээс ч илүү түүхтэй. 2013 онд намайг Монгол Улсад айлчлахүеэр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж“Та бүхнийг удаан хүлээлээ. Долоон зууны тэртээ Монголын хаанд захидал хүргэхээр ирж байсан Гильом де Рубрукийн дараа манайд айлчилж байгаа хүн нь та боллоо” хэмээн хэлж байлаа. Мөн тэрбээр “Монгол Улс газрын зураг дээр хоёр том гүрний дунд оршдог. Харин манай гуравдагч хөрш бол танайх” хэмээн хэлж байсныг ч санаж байна. 1990 онд Монгол Улс ардчилал, зах зээлийн замд шилжсэнээс хойш манай хоёр орны харилцаа улам гүнзгийрэн хөгжиж байна. Энэ оны дөрөвдүгээр улиралд Франц, Монголын талаас харилцан өндөр түвшний айлчлалууд хийхээр тохиролцлоо. Мөн Франц улсад анх удаа Монголын соёлыгөдрүүдийг дөрвөн хоног хийхээр болж байна.Энэ арга хэмжээний үеэр гэрэл зураг, уран зураг, эртний эдлэлийн үзэсгэлэн сонирхож,Монгол ардын урлагийн тоглолтоор бид бүхнийг баясгаж,шагайн харваа, монгол гэртэй танилцах боломж нээгдэж байна. Түрүүнд миний түнш Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн “Монголчууд хоёр их гүрний дунд оршиж байгаа, цөөн хүн амтай улс учраас соёлоороо дамжуулж хүчирхэг болох ёстой” хэмээн хэлсэн. Монголчууд соёл, өв уламжлалаа авч үлдэхээр идэвхтэй зүтгэж байгааг харж байна” гэсэн юм. Тэрбээр соёлын өдрүүдийн үеэр үзүүлэх ардын урлагийн тоглолтыг найруулж буй гавьяат жүжигчинД.Сосорбарамд талархсанаа төгсгөлд нь илэрхийлж байлаа. Францын Гадаад хэргийн сайд Лурон Фабиус өмнө нь тус улсын Ерөнхий сайдаас эхлээд өндөр дээд хэмжээний албан тушаалуудыг хашиж явсан Францдаа нэр хүндтэй рейтинг өндөртэй лидер улстөрчдийн нэг юм байна.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Л.Пүрэвсүрэн: Монгол Улсыг бүтээсэн түүхтэйгээ ижил байр суурь эзлэхэд Европын парламент дэмжинэ гэлээ

Манай тусгай сурвалжлагч Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ Францын Страсбург хотоос мэдээлж байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Европын парламентад албан ёсны айлчлал хийлээ. Энэ үеэр Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэнгээс сэтгүүлчид дараахь тодруулгыг авсан юм.

-Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Европын парламентад хэлсэн үг ямар ач холбогдолтой байв?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Европын парламентын хүндэтгэлийн чуулганд үг хэллээ. Энэ бол Монгол Улсад өрнөсөн ардчиллын 25 жилийн ойг тохиолдуулан Европын парламентаас үзүүлж байгаа онцгой хүндэтгэл гэдгийг тодотгон хэлье. Ер нь бол Ази тивээс цөөхөн хүн Европын парламентад үг хэлсний нэг нь Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж боллоо. Европын парламентын Ерөнхийлөгч М.Щульц Ерөнхийлөгчийг үг хэлсний дараа их сонирхолтой зүйлс ярьсан юм. Тэр “Монголчууд бол дэлхийн түүхэнд үлдсэн их түүхтэй хүмүүс. Монголын урлаг соёл, түүхийг нь хүмүүс мэддэг. Гэтэл европчууд дутуу үнэлж иржээ. Магадгүй дутуу мэдээлэлтэй байсан байх. Дэлхийн түүхэнд үзүүлсэн байр сууриас нь, соёл урлаг гээд бүх зүйлээс нь харахад Монгол Улсын түүхийг олон нийтэд зөвөөр ойлгуулах нь чухал юм байна. Сүүлийн 25 жилд ардчилал, хүний эрхийг хангах замаар явж байгаа үед ололт амжилтыг нь дэлхийн түүхэнд үнэн зөвөөр бичих ёстой юм байна” гэж хэлсэн. Мөн тэр “Монгол Улс бүтээсэн түүхтэйгээ ижил хүндтэй байр суурийг эзлэх ёстой гэж үзэж байна. Үүнийг бий болгохын тулд Европын парламентын зүгээс дэмжиж ажиллана” гэдгээ илэрхийлсэн. Энэ бол европчуудын дунд гарч байгаа шинэ чиг хандлага. Энэ утгаараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Европын парламентад хэлсэн үг онцгой ач холбогдолтой болсон гэж үзэж болно.

-Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгийн гол мессеж нь юу байсан юм бэ?

-Бид бол агуу их түүхтэй улс. Гэхдээ орчин үеийн Монгол гэдэг бол үлгэр домогт үлдсэн шигээ биш. Ардчиллын замаар явж буй, асуудалтай бол асуудалтай, ололттой бол ололттой улс. Хүнд замаар явж ирсэн ч өөрийн гэсэн сайн туршлагатай. Тиймээс Европын холбоотой хамтран ажиллахад бэлэн байна гэсэн мессежийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өгсөн. Дээр нь маш олон зүйл дээр улс төрийн манлайлал чухал байдаг. Та бүхэн ч мэдэж байгаа байх. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч маш олон зүйл дээр манлайлал үзүүлж чадсаны нэг нь цаазаар авах ялыг хориглосон явдал. Үүнийг хэлэхэд Европын парламентын гишүүд удаа дараа алга ташин хүлээж авч байлаа. Үнэхээр л хүн төрөлхтний хувьд хүний эрх, ардчилал гэдэг чухал зүйл. Азиуд энэ тал дээр өөр замаар явдаг гэж ярьдаг ч тийм биш юм. Хүний эрх гэдэг түгээмэл. Энэ утгаараа маш чухал гэдэг мессежийг өгсөн нь Европыг улам ойртуулах, бид нэг үнэт зүйлтэй улс хэвээрээ туушдаа явна гэдгээ илэрхийлж баталсан нь гол мессежийн нэг байлаа.

-Европын парламентад хийж буй айлчлалынхаа хүрээнд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж маш олон уулзалт хийлээ. Эдгээр уулзалтын үр дүн юу байсан бол?

-Олон үр дүнтэй уулзалт хийлээ. Европын парламентын Ерөнхийлөгч М.Щульцтэй уулзалт хийсэн. Мөн Европын комиссын Ерөнхийлөгч буюу нэг ёсондоо Европын холбооны Ерөнхий сайдын алба хашиж буй Ж.К.Юнкер гэдэг хүнтэй уулзлаа. Энэ хүн бол Европоос Монгол Улсад айлчилсан анхны Ерөнхий сайд юм. Люксенбургийн Ерөнхий сайдын хувьд хоёр ч удаа Монгол Улсад очсон. Монголыг үнэхээр сайн мэддэг хүн л дээ. Ноён Ж.К.Юнкертэй хийсэн уулзалт дээр маш халуун дотно яриа өрнөсөн. “Монголчуудыг бид дэмжинэ. Орос, Хятад гээд газар зүйн хувьд түгжигдмэл байдалтай Монголыг үнэхээр их дэмжинэ” гэлээ. АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалтыг дараа жил зохион байгуулахад өргөн дэмжлэг үзүүлнэ гэдгээ илэрхийлсэн. Мөн Европын парламентын Ерөнхийлөгч М.Щульц хэлэхдээ “Ази Европын парламентын дээд хэмжээний чуулган АПЕК-ийг үр дүнтэй болгоход монголчууд чухал нөлөөтэй ажиллаж чадна. Үүнд Европын парламентын зүгээс Монголтой хамтран ажиллахад бэлэн байна” гэсэн. Эндээс харахад Европын парламентын чуулганд оролцож үг хэлнэ гэдэг бол манай улсын гадаад нэр хүндийг өсгөх, ардчиллын 25 жилийн алдаа оноогоо дүгнэж цэгнэх, хуваалцах асар том боломж боллоо. Ирэх жил болох АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалт бол Монголын нэр хүндийг дэлхий дахинд харуулж чадах хариуцлагатай зүйл. Үүнд сайн бэлдэх ёстой, Европын зүгээс ч дэмжихэд бэлэн байна гэдгээ илэрхийллээ.

-Европын холбоотой эдийн засаг, хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэх чиглэлд хэрхэн анхаарч байгаа вэ?

-Тодорхой зүйлүүд яригдаж байгаа. Сая ч хөндөгдлөө. Европын комиссын Ерөнхийлөгч Ж.К.Юнкер бол Европын сэргээн босголтын банкийг Монголд хамруулахад гол үүрэг гүйцэтгэсэн хүн. Одоо хөрөнгө оруулалтын асуудал руу ахин дэвжих хэрэгтэй байна. Энэ чиглэлд гэвэл Европын хөрөнгө оруулалтын банк гэж бий. Монголд хөрөнгө оруулалт татах чиглэлд ярилцсан. Яагаад гэвэл, дэд бүтцийн болоод аж үйлдвэрийн томоохон төслүүд хэрэгжиж эхлэхэд их хэмжээний санхүүжилт шаардлагатай. Үүн дээр нэмээд тэргүүний технологи хэрэгтэй. Тиймээс инженерүүдээ сургая, биотехнологийн чиглэлээр хүмүүсээ сургая гэж ярилцсан. Мөн Монголд Европ стандартыг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлье гэж ноён Ж.К.Юнкер ярилаа. Бидний энэ удаа хөндсөн бас нэгэн асуудал бол Европын холбоотой байгуулсан хамтын ажиллагаа, түншлэлийн гэрээ юм. Энэ гэрээг Европын холбооны 28 улсын зарим нь батлаагүй байдаг. Үүнийг батлуулъя, маш хурдан хүчин төгөлдөр болгоё. Түүнчлэн зах зээлийн бус эдийн засагтай орон гэсэн жагсаалтад Монгол Улс одоог хүртэл орсон хэвээрээ байдаг юм. Үүнийг хасуулъя гэж ярилаа. Улаанбаатар хотод Европын холбооны Элчин сайдын яам байгуулах гээд тодорхой зүйлүүд яригдсан. Энэ чиглэлд бид хамтран ажиллах болно. Европын холбоо гэдэг өөрөө 507 гаруй сая хүн амтай, 28 орныг нэгтгэсэн том зах зээл. Бид ийшээ гарч ажиллана гэдэг маш чухал. Тиймээс ч манай Элчин сайдын яамд, Гадаад хэргийн яам цаашид идэвхтэй ажиллах болно.

Categories
мэдээ улс-төр цаг-үе

Ч.Улаан: Ажлын байртай боллоо гээд бууж өгсний ард юу алдаж байгаагаа тооцож байна уу

УИХ-ын гишүүн Ч.Улаантай ярилцлаа.

-Танай бүлэг Дубайн гэрээг эсэргүүцэж Ерөнхий сайдад шаардлага хүргүүл­лээ. Юу нь болохгүй байна гэж үзээд байгаа юм бэ. Тэр үндэслэлүүдээ дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?

-Оюу толгойн далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөө гэдэг баримт бичгийг Дубайд баталгаажуулсан. Нэр нь төлөв­лөгөө. Дотор нь тус­гагд­сан асуудлын цар хүрээ, түүнийг шийдсэн арга барил, санхүүгийн үр дагаврыг харгалзан үзвэл төлөвлөгөө биш гэрээ юм. Энэ гэрээ найман бүлэг, 57 зүйл заалттай. Эдгээрээс 30 заалтыг хүлээн зөвшөөрч цааш нь хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Яагаад гэхээр Оюу толгойн бүтээн байгуулалтын ажлыг түргэтгэе, Монгол Улсын хууль дүрмийг мөрдье, үйл ажиллагаагаа нээлттэй байлгая гэдэг зүйлүүд туссан байгаа юм. Харин 22 заалтыг дахин авч үзэж, Монгол Улсын хууль дүрэмтэй уялдуулж, эдийн засаг санхүүгийн тооцоог нарийвчлах шаардлагатай.Яагаад ч хүлээн авч болохгүй таван заалт байгаа нэр цохон онцолж байна.

-Ямар заалтууд байна…

-4.3а, 4.3б, 4.4, 4.5, 5.6 гэсэн заалтуудыг нэн даруй хүчингүй болгох ёстой гэсэн байр суурьтай байна. Яагаад гэвэл монголчуудын эрх ашигт харшилсан, эдийн засгийн сөрөг үр дагавартай байна гэж үзсэн.

-Заалт нэг бүрээр нь тайлбарлах уу?

-4.3а гэсэн заалтад “Оюу толгой төслийн эхний үе шат буюу ил уурхайн шатанд гарсан бүх зардал нь батлагдсан хөтөлбөр, төсвийн дагуу зарцуулагдсан. Оюу толгой хувьцаат компанийн санхүүгийн тайланд үнэн зөвөөр тусгагдсан” гэж хүлээн зөвшөөрсөн байгаа юм. Ингэж яавч болохгүй. Яагаад гэвэл ил уурхайн шатны санхүүжилтийн явцад ихээхэн хэмжээний зөрчил дутагдал гарсан.Үүнийг өнгөрсөн жилүүдэд Монгол Улсын Засгийн газрууд тогтоосон байдаг. Ил уурхайн үе шатыг дотор нь хоёр хувааж үздэг. Төсөл эхэлсэн үе буюу 2009-2010 оны тайланг Сү.Батболдын Засгийн газар авч үзээд зөрчил илрүүлж, засах шаардлага тавьсан байдаг.Тэр үед Оюу толгой нэг тэрбум 55 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн гэж тайлагнасныг Засгийн газар хянаад 300 гаруй сая ам.долларыг баталгаажуулах бололцоогүй гэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл 300 сая ам.долларын зөрчилтэй илэрсэн гэсэн үг. 2010-2012оны тайланг Шинэчлэлийн Засгийн газар баталгаажуулах ёстой байсан. Тиймээс гурван сайдын хамтарсан тушаалаар Оюу толгойд баримтын шалгалт хийж, нэг тэрбум 880 сая ам.долларын санхүүгийн зөрчил илрүүлсэн. Үүнээс гадна анх баталсан ТЭЗҮ-г 1.4 тэрбум ам. доллараар хэтрүүлснийг тогтоосон. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэдэг дүгнэлт шалгалтаар гарсан. 2013-2014 оны тайланг дүгнээгүй зөвхөн 2012 оныг дуустал хугацаанд хийсэн дүгнэлтээр нийтдээ гурван тэрбум гаруй ам. долларын зөрчил Оюу толгойд илэрчээ.

-Зөрчлүүд нь ямар хэлбэрээр илэрсэн байх вэ?

-Эхний 300 сая ам.доллар ямар учиртайг тайлбарлая. Оюу толгой орд дээр хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулахаас өмнө хийсэн ажлуудыг санхүүжүүлэхээр тусгасан 106 сая ам.долларын зөрчил байна. Гэтэл Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээнд “Оюу толгойнгэрээ байгуулагдахаас хойших үе хөрөнгө оруулалтад хамаарна. Өмнөх үеийн хайгуулын зардлыг хамааруулахгүй” гээд биччихсэн байгаа. Дээрээс нь2009 оноос өмнө “Антра Голд” компанитай хамтарч хайгуул хийсэн 22 сая ам.долларыг манайд хийсэн хөрөнгө оруулалт гээд тооцчихсон. Удирдлагын зардал 38 сая ам.долларыг нэмж тооцсон. Гэтэл Оюу толгойн гэрээнд удирдлагын зардал биш менежментийн төлбөр гэж тусгасан байгаа. Цаана нь хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй үйл ажиллагааны дутагдлаас үүссэн алдагдал болох 75 сая ам.долларыг хөрөнгө оруулалтдаа оруулчихсан. Энэ бүхнийг бид хүлээгээд авчихбал манай талын төлөх зээлд бичигдэж, хүү бодогдоно.

-Хэдэн хувийн хүү бодогдох уу?

-Улирал тутам хүү бодогдоно. Өмнөх улирлынх нь хүү үндсэн төлбөр болж тооцогддог. Нийлмэл хүүгийн аргаар тооцож 6.5 хувь дээр дэлхийн зах зээлийн дундаж түвшинг нэмж бодоод хамгийн багаар тооцоход арваас доошгүй хувийн хүүтэй байна гэсэн үг. Үүний 34 хувийг бид төлнө.

-2010-2012 онд гаргасан нэг тэрбум 880 сая ам.долларын зөрчлийг задлаад хэлэх үү?

-Үүнийг ярина гэвэл овоо их юм болно доо. Гэхдээ базаад хэлье. 2012 оныг дуустал аваад үзвэл Оюу толгой төсөлд нийтдээ 7.9 тэрбум ам.долларын зардал гарсан байна. Үүнээс 1.1 тэрбум нь бодит бүтээн байгуулалт болж хувирчээ. Байшин барилга, тоног төхөөрөмж, машин техник, бараа материал болсон гэсэн үг. Цаана үлдэж байгаа 6.8 хувь нь удирдлагын зардал буюу цалин хөлсөд зарцуулагджээ.

-Менежерүүд нь хэдэн ам.долларын цалин авдаг байсан гэлээ…

-Төслийн менежментийн институт гэдэг олон улсын байгууллага бий. Тэд Оюу толгой төслийг хэрэгжүүлж байгаа менежерүүдийн цалингийн судалгааг хийхэд 2011 оны байдлаар нэг менежер 92 мянган ам.долларын цалин хөлс авчээ. Энэ нь 29 оронд хэрэгжсэн 30 мянган төсөлд хийсэн судалгаагаар тогтоогдсон менежерүүдийн дундаж цалинтай харьцуулахад гурав дахин өндөр байна гэдгийг тухайн байгууллага гаргажээ. Оюу толгой дэлхийд байхгүй жишгээр менежерүүдээ цалинжуулж байж.Өөр олон юм бий.

-Сонсъё…

-Оффшёр бүсэд ажил үйлчилгээ явуулчихаад байхад нь Монгол Улс татвар ногдуулаагүй. Зүй нь 225 сая ам.долларын татвар оногдуулах ёстой байсан. Гэтэл30 саяыг аваад хаачихсан. Оюу толгой бараа материалыг хэт өндөр үнээр авдаг. Зөвхөн цемент дээр жишээ авъя. Монгол Улсын Хятадаас импортолсон цементийн үнэ нэг тонн нь 50 ам.доллар. Тонн тутмын тээврийн зардал нь 5-7 ам.доллар байсан. Гэтэл Оюу толгойн Хятадаас авсан тонн цементийн үнэ 110 ам.доллар.Тээврийн зардал нь 70 ам.доллар. Онгоцоор авч ирсэн байгаа биз.За болоогүй, Оюу толгой өөрийн биш хүний хөрөнгийг засдаг. Тухайлбал, Петровисын нефтийн агуулахыг засварлахад 3.3 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна. Үүнийгээ Монголд хийсэн хөрөнгө оруулалтад тооцсон. Петровис бол ашгийн төлөөх байгууллага. Яахаараа Оюу толгойгоос авсан мөнгөө Монгол Улсаар төлүүлдэг юм. Цаашилбал, Монголд огт бүртгэлгүй Бээжинд төлөөлөгчийн газраа байгуулаад Монголын талын төлөх зээлд оруулчихсан. Тэр нь 30 сая ам.доллар.Үүнээс гадна үндсэн хөрөнгөө буруу тооцчихдог, ажил үйлчилгээнийхээ зардлыг буруу боддог. Тэр битгий хэл төлбөрөө илүү өгчихдөг тохиолдол Оюу толгойд олон. Жишээ нь аливаа ажил үйлчилгээг давхардуулж бичдэг. Оюу толгойн бүтээн байгуулалтын ажлын тал хувийг хийсэн Хятадын Жян Су Жин Ду гэдэг компани байгаа юм. Тэдэнтэй Оюу толгой анх495 сая ам.долларын гэрээ байгуулсан. Явцын дунд энэ мөнгө 955 сая ам. доллар болж өссөн. Эцсийн байдлаар ажил нь дууссаны дараа энэ компани руу шилжүүлсэн мөнгө нь тэрбум 71 сая доллар байгаа юм.

-Яаж байгаа юм?

-Мөнгө угааж байна. Оюу толгой Монгол Улсын татвараас зугтдаг.Өөр компанийн бараагөөрийнхөө нэр дээроруулж ирдэг. Татварын хөнгөлөлт эдэлж байгаа нь тэр. Хаа байсан Лондонд байгаа толгой компанийн зардлыг Монголын хөрөнгө оруулалтад тооцчихсон тохиолдол ч байна. “Рио Тинто”, “Айвенхоу” группын гишүүн компаниудын удирдлагын зардлыг тооцсон байх жишээтэй. Тухайлбал, Оюу толгой компанийн бус гадаад ажилчдын Хятадад төлсөн орон сууцны төлбөр, эмнэлгийн үйлчилгээний хөлс, дээрээс нь Роберт Фрийдландын орон сууцны түрээс, эмчилгээний зардал, орлогч захирал Маурин Шу гэдэг хүний орон сууцны санхүүжилт, хүүхдийн сургалтын төлбөр,аялал зугаалгаар явсан нислэгийн тийз, Хятадад төлсөн татвар, бусдад өгсөн хандив. Тэр битгий хэл “Рио Тинто”-гоос Бээжинд томилогдсон Батсүхийн орон сууцны түрээс, аяллын зардал, амь даатгал зэргийг Монголд хийсэн хөрөнгө оруулалтад тооцжээ.

-Бид төлөх үү?

-Мэдээж. Бүгд баримттай шүү. Монголыг дорд үзэж болно, арай ч ингэж болохгүй ээ. Ийм байхад Оюу толгойн ажил эхэлж л байвал сайхан байна гээд явах үндэс байна уу. Ийм учраас дээрх заалтуудыг хүчингүй болгох ёстой. Бид энэ төлбөрийг төлөх ёсгүй.

-4.3б заалтын тухайд…

-Ил уурхайн зардалтай холбоотой ямар ч сөрөг үр дагавар бүхий дүгнэлт алга. Талуудын хооронд ямар ч үл ойлголцол байхгүй гэж заасан байгаа. Сая миний хэлдэг зөрчил, татварын байцаагч нарын тогтоосон 130 сая ам.долларын төлбөр зэргийг үгүйсгэж, үг дуугүй бууж өгч байна гэсэн үг. Дараа нь 4.4 гэсэн заалтаар Сангийн яам Дубайн гэрээ байгуулагдсанаас тав хоногийн дотор 2010-2014 оны Оюу толгойн санхүүгийн тайланг хүлээн авч баталгаажуулна гэсэн үүрэг авчээ. Энэ бол шууд утгаараа хууль зөрчиж байна.

Санхүүгийн тайлан баланс гаргах, түүнийг хүлээн авч баталгаажуулах нь тусгай хуультай. Түүнээс биш хэн нэг удирдлагын шийдвэрээр тав хоногт баталгаажуулдаг тайлан хаана ч байхгүй. Тайланг аудитын байгууллагаар хянуулсны үндсэн дээр мэргэжлийн байгууллага баталгаажуулдаг. Гэтэл 2010-2012 онд ийм зөрчлүүд байна, 2013-2014 оны тайлан гарч ч дуусаагүй байгаа ийм үед автоматаар батлах үүрэг авчихсан байна. Үүнийг хүлээн зөвшөөрч хэрхэвч болохгүй.

-4.5 нь ямар учиртай заалт вэ?

-Хөрөнгө оруулалтын шатанд хийсэн үйл ажиллагаатай холбоотой татварын хөнгөлөлт үзүүлэх тухай.Энэ заалт хэрэгжсэнээр Оюу толгой үндсэндээ нэг тэрбум ам.долларын татварын хөнгөлөлт авах гэж байна. Хийсэн хөрөнгө оруулалт нь зөрчилтэй байхад хөрөнгө оруулагч талын санал болгосон дүнгээр татварын хөнгөлөлт үзүүлэх бололцоо байх учиргүй. 5.6 гэдэг заалтад Оюу толгой хувьцаат компанийн эзэмшиж байгаа бүх тусгай зөвшөөрөл, хөрөнгө оруулалтын гэрээнд олгогдсон эрх, үл хөдлөх хөрөнгийг зээлийн барьцаанд тавина гэсэн байгаа.

-Юу гэсэн үг вэ?

-Монгол Улсын хяналтаас гарлаа гэсэн үг. Гэрээгээрээ Оюу толгойд Монголын тал маш олон онцгой эрх олгосон байдаг. Ашиг орлогоо яаж хуваарилах уу, хичнээн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, хаана ямар үнээр борлуулах уу, өртөг зардлаа яаж тооцож тайлагнах уу гэх мэтийн эрх олгосон. Энэ бүх эрх мэдэл Оюу толгойд зээл олгосон субьектуудын мэдэлд шилжлээ гэсэн үг. Дээрээс нь Оюу толгой зээлийг хэдэн ч удаа авч болохоор заасан байгаа. Эхний ээлжинд Дубайн гэрээнд тохирсон үе шатанд авах зээл нь 4-6 тэрбум ам.доллар. Үүнийг авах бэлтгэлийг хангахад шаардлагатай зардал нь 500 сая ам.доллар. “Рио Тинто” барьцаа гаргаж өгсөн учраас 1.2 тэрбум ам.долларын төлбөр авна. Цаашдаа Оюу толгой зээл авах тоолонд барьцаа гаргасан гэдэг үндэслэлээр “Рио Тинто” төлбөр авах нь. Монголчуудад мэдэгдэхгүй, хянуулахгүйгээр хэдэн ч удаа зээл авах эрх нь тэдэнд үлдэж байна. Зээлийг төлүүлэх эрх мэдэл нь зөвхөн зээл олгогчдод шилжинэ. Тэр зээлийг төлж дуустал Оюу толгойгоос монголчуудад хэзээ ч үр ашиг оногдохгүй. Энэ таван заалтыг хэрхэвч хүлээн авч болохгүй гээд байгаагийн учир ийм байна. Үүнээс гадна Оюу толгой төслийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхийн тулд зайлшгүй шийдэх ёстой хэд хэдэн асуудал бий. Үүнийг саяын Дубайн гэрээнд огт хөндөөгүй.

-Тэр нь юу юм бэ?

-Нэгдүгээрт Оюу толгой “Антра голд” компанитай 70:30 гэсэн харьцаагаар ашгаа хуваана гээд 2004 онд гэрээ байгуулчихсан. Тэгэхээр 2009 онд хөрөнгө оруулагчтай хийсэн гэрээний 34:66 гэсэн хувь өөрчлөгдөнө. Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсад Оюу толгойн 34 биш 24 хувь нь оногдохоор байна. “Антра голд”-той хийсэн энэ гэрээг 34:66 гэсэн хувиа хөндөхгүйгээр ойрын үед цэгцэлж, Дубайн гэрээндээ тусгах ёстой гэж үзэж байна. Үгүй бол Монголын талын эзэмшлээс шууд арван хувийг нь булаан авч байгаа луйврын схем үргэлжилнэ.

-Луйврын схем нь ямар учиртай юм бэ?

-Хар үгээр тайлбарлахыг хичээе. Оюу толгойг 100 хувь гэж үзвэл 66нь “Туркойз хилл ресурс”-т, 34 хувь нь Монголын талд байна. “Туркойз хилл”-д Рио Тинто, хөрөнгө оруулалтын 40 сан, бусад хувьцаа эзэмшигчид багтдаг. Гэтэл “Антра голд” гэдэг компанитай Оюу толгой бүр 2004 онд гэрээ байгуулж олсон ашгаа 70:30 гэсэн харьцаагаар хуваахаар болчихсон байлаа. 2009 онд Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг хийх үед аль хэдийнэ 30 хувийг нь “Антра голд”-д өгчихсөн байсан гэсэн үг. Тэгэхээр үндсэндээ Оюу толгойн 70 хувийг хуваахаар 2009 онд хөрөнгө оруулалтын гэрээ хийсэн байх нь. Энэ 70 хувийг 34:66 гэсэн харьцаагаар хуваахад Монголд 24 хувь нь оногдож байна. Тэгвэл одоо “Антра голд”-д оногдсон 30 хувийг хэн хэн хувааж авсныг харъя. “Рио Тинто”, “Туркойз хилл” болонбусад нөхдүүд. Энэ бол Оюу толгойн хөрөнгө оруулагчдын манай талын эзэмших 34 хувийг 24 болгож, арван хувийг сожсон луйврын схем. Үүнийг цэгцлэх талаар нэг ч үг Дубайн гэрээнд туссангүй.

-Өөр ямар асуудал байна вэ?

-BHP гэдэг компанид төлөх хоёр хувийн роялтын асуудал бий. Оюу толгой төсөл хэрэгжих хугацаанд тус компанид 2.5 тэрбум ам.долларын роялт төлөх нөхцөлтэй. Энэ гэрээг 2000 онд “Айвенхоу майнз”-ын үед байгуулсан байдаг. Үүнийгээ2009 онд Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг хийх үед гаргаж ирээгүй. Бүр сүүлд 2012 оны арваннэгдүгээр сард гэнэт ил болгосон. Хамгийн гол нь роялт авах эрхийг “Айвенхоу майнз” компани “BHP”-гээс 2003 онд 37 сая ам.доллараар худалдан авсан байгаа юм.Тэгэхээр Монголын талаас “Айвенхоу майнз”-д роялт төлнө гэсэн үг. Оюу толгойн гэрээ хийх үеэр гаргаж ирээгүй учраас үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдэг асуудлыг сая Дубайн гэрээний үеэр хөндөх ёстой байсан. Гэвч яриагүй. Гарцаагүй ярих гурав дахь асуудал бол менежментийн төлбөр. Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр менежментийн баг байгуулж, үйл ажиллагаа явуулбалтөлбөр төлнө гэж заасан байдаг. Гэтэл менежментийн багаа өнөөдрийг хүртэл байгуулаагүй. Тэгсэн хэрнээ удирдлагын бүх үйл ажиллагаанд нь манай тал менежментийн төлбөр төлөөд явж байна. Энэ асуудлуудыг хөрөнгө оруулагч талтай 14 хоногийн дотор дахин ярь гэдэг шаардлагыг л манай бүлгээс Засгийн газарт тавьж байна.

-Ерөнхий сайд энэ бүх асуудлыг мэдэж байгаа биз дээ?

-Мэдэхгүй байх арга байхгүй. Энэ бүх гэрээг нэг бүрчлэн уншиж танилцсан байх ёстой. Шүлэг цээжилж байгаа юм шиг уншаад өнгөрөх биш цаад утга учир нь юу вэ гэдгийг ойлгож харсан байх ёстой. Дээрх бүх зөрчлийг илрүүлсэн санхүүгийн тайланг ажлын хэсэг 2014 оны зургадугаар сард Засгийн газарт танилцуулсан. Тэр үед өнөөдрийн Ерөнхий сайд Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга байсан шүү дээ. Үнэндээ өнөөдөр ийм гэрээнд гарын үсэг зурж байгаа хүмүүст Монголоо гэсэн сэтгэл байхгүй. Гадныхны нүдээр хөдөлж байна гэхээс өөр хэлэх үг алга. Тэр бүү хэл Дубайн гэрээнд гарын зурсан нөхдүүд өмнөх Засгийн газрын үед хийсэн шалгалтын дүнг үгүйсгэж, “Хэл усгүй хүмүүс шал дэмий юм хийсэн байна” гэж нөгөө талдаа ойлгуулсан гэнэ лээ. “Энэ хүмүүстэйгээ хариуцлага тооц. Асуудалд ингэж хандаж яаж болдог юм. Дэндэнэ гэхэд арай байж болохгүй” гэдгийг Ерөнхий сайдад ч хэлсэн.

-Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед Оюу толгой гацчихаад байсны учир нь таны ярьсан зүйлүүд юм байна…

-Ойлгомжтой. Ийм зүйлүүд байсан учраас зас гэсэн юм. Хүлээн зөвшөөрөөгүй учраас хөрөнгө оруулагч, Засгийн газар хоёрын байр суурь зөрчилдсөн. Ингээд л Монгол Улсын Засгийн газар хөрөнгө оруулалтыг сааруулдаг, зогсоодог гэдэг мессежийг дэлхий даяар тараасан. Манайхан ч дотроо гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг зогсоолоо, тэднийг ад үзлээ, хөрөнгө оруулалтыг буурууллаа гээд шүүмжлээд эхэлсэн. Хоёр жил улстөржсөний эцэст Засгийн газрыг огцруулсан. Дараа нь “Рио Тинто”-гийн хамгийн дээд удирдлага сонинд“Саад тотгор арилах зам нээгдлээ” гэдэг ярилцлага өгч байсныг та нар санаж л байгаа. Ингээд дараагийн Засгийн газар байгуулагдсан. Одоо яг өөрсдийнхөө хүссэнээр бүгдийг шийдүүлж байна.

-Оюу толгойг ямар ч байсан гацаанаас гаргаж байж гадаад хөрөнгө оруулалт сайжрах учраас нүдээ аниад явуулж байгаа юм болов уу даа?

-Ажлын байр бий болох нь, хэд гурван төгрөг орж ирэх нь, ханшид нөлөөлөх байх гэж горьдсон учраас нүдээ аниад бууж өгч байгаа байх. Гэхдээ юу алдаж байгаагаа тооцож байна уу. Оюу толгойн орд газрын баялгийг үнэлбэл 300 тэрбум ам.доллар. Өнөөгийн үнэ ханшаар тооцвол 500 тэрбум ам.доллар шүү. Ийм л зүйл алдаж байна гэсэн үг. Нүдээ аниад бууж өглөө ч баримжаатай байх хэрэгтэй. Улс орны эрх ашиг,ард түмний хүсэл мөрөөдөл гэж нэг юм байна. Оюу толгой ордыг ашиглабал сайхан амьдарна гэсэн мөрөөдөл хүн бүхэнд байгаа. Үүнийг л үгүй хийж байна шүү дээ. Далд уурхайн ажил хэзээ эхэлж, ямар үр өгөөж хүртэх нь ойлгомжгүй байна шүү дээ.

-Өнөө маргаашгүй бүтээн байгуулалт нь эхлэх юм биш үү?

-Тэгж л ойлгуулаад байгаа болохоос тийм утгатай заалт Дубайн гэрээнд огт байхгүй. Оюу толгойн хоёр дахь үе шатыг эхлүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалтын 14-15 банкаас зээл авна гэж байгаа.4.7 гэсэн заалтыг унш л даа.Талууд далд уурхайн бүтээн байгуулалтын ажлыг шуурхай эхлүүлэх эрмэлзэлтэй байгаа хэдий ч зөвхөн дараахь нөхцөл хангагдсаны дараа далд уурхайн бүтээн байгуулалт эхлэх боломжтойг зөвшилцөв. Далд уурхайн үе шатыг санхүүжүүлэх гуравдагч этгээдийн төслийн санхүүжилтийг авах шаардлагыг Оюу толгой хангасан байх гэж заасан байгаа. Гуравдагч этгээд гэдэг нь нөгөө банкуудаа хэлээд байгаа юм.Тэр банкуудын шаардлагыг Монгол Улс хангахгүй бол Оюу толгойд зээл өгөхгүй нь. Тэгвэл банкууд ямар шаардлага тавих юм, Оюу толгойгоо барьцаанд тавь л гэнэ биз дээ.4.7б гэдэг заалтад далд уурхайн үе шатыг Рио Тинто, Туркойз хилл, Оюутолгойн ТУЗ бүрээр батлуулсан байх ёстой гэсэн байна. Ингээд бодохоор далд уурхайн ажил өнөө маргаашгүй эхлээд наадмын дараа ханш тогтворжино гэсэн үг биш байгаа биз.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ улс-төр цаг-үе

Д.Тэрбишдагва: Монголын нийгэм ямар харгис болчихсон юм бэ гэж бодож сууна

УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагватай ярилцлаа.

-Ерөнхий сайдын эдийн засгийн зөвлөх О.Чулуунбатыг та эргэж очоод хамт авахуулсан зургаа олон нийтийн сүлжээнд тавьсан. Үүнээс болж таныг хүн чанаргүй, өвчтэй нөхрийгөө ашиглаж өөрийгөө сурталчиллаа гэх мэтээршүүмжилж байна…

-Амралтын өдрүүдтэй залгуулаад хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөр болсон. Тиймээс энэ өдрүүдэд Япон, Солонгост байгаа журмын хоёр нөхөртэйгээ уулзаад ирлээ. О.Чулуунбат маань Японд хүнд мэс засалд ороодэмчилгээ хийлгэж байна. Хагалгаанд орохоосоо өмнө хоёр, гурван удаа хүчтэй химийн эмчилгээ хийлгэсэн. Өөрөө утсаар ярих чадваргүй байсан учраас эхнэртэй нь холбогдож байгаад очиж уулзсан л даа. Нэгэн зорилгын төлөө зүтгэж яваа анд минь ийм болчихоод байхадхүн ёсны үүднээс очиж уулзах ёстой. Тийм учраас яваад ирлээ.Үнэхээр хүнд мэс засал хийлгэсэн байна. Тиймээс О.Чулуунбатыгаа хурдан эдгээсэй гээд залбираад сууж байна даа. Бид хоёрыг уулзах үеэр авсан зурагнуудаас заримыг ньолон нийтийн сүлжээнд тавьчихсан. Гэтэл хүмүүс элдвээр л хэлж байна. Миний хувьд найзынхаа зовлонгоор жаргал хийе гэдэг хар санаа тээгээгүй ээ. Нөхрөө хараад үнэхээр өрөвдсөн. Тийм учраас төр засагт ажиллаж байгаа хүмүүс, найз нөхөд нь түүнийг ийм хүнд байдлыг давж туулжээ гэдгийг нь хараасай лгэж бодсон хэрэг. Түүнээс биш өвчтэй байгаа хүнийг ашиглаж шоу хийх нь надад ямар хэрэг байна гэж. Өөрөөс нь зөвшөөрөл авсны үндсэн дээр зургийг нь нийтэд дэлгэсэн. Манай Чука өөрөө нээлттэй, ардчилсан үзэлтэй хүн шүү дээ.

-Хүний хувийн нууц байх. Гэхдээ өвчнийх нь онош юу юм бол?

-Ер нь бол нэг төрлийн хавдар. Монголд оношлогдоод эмчлэх боломжгүй гэсэн учраас эцсийн найдвар гэж Японыг зорьсон юм билээ. Уг нь дурангийн хагалгаа хийнэ гэж байсан ч боломжгүй болсон учраас нээлттэй мэс засалд орсон. Биеийнхээ гурав, дөрвөн газарт хагалуулж, маш хүнд хагалгаа хийлгэсэн. Нарийн ширийн зүйлүүдийг нь яримааргүй байна. Энэ чинь хувь хүний нууц шүү дээ. Одоогийн байдлаар биеийн байдал нь тийм ч сайн биш.Гэхдээ япон эмч нарын ачаар ямар ч байсан мэс засал нь амжилттай болсон. Эдгэх магадлал нь өндөр гэдэг хариу сонсоод их сэтгэл өөдрөг, эдгэнэ гэсэн бүрэн итгэлтэй байна лээ. Бид ч түүнийг хурдан эдгээд эх орондоо ирж удахгүй ажлаа хийнэ гэдэгт нь эргэлзэхгүй байна.

Харин нэг л зүйлд үнэхээр гол гонсойж байна.Өвчтэй байгаа нэгэндээ монголчууд ямар муухай хандана вэ. Хамт авахуулсан зургаа тавьсан биш найзыгаа элдвээр доромжлуулж, хараалгаж зүхүүлсэндээ өөрийгөө буруутгаж сууна. Үнэхээр эмзэглэж байна. Би уг нь буруу санаж тэр зургийг тавиагүй юм шүү. О.Чулуунбат гэдэг хүн Монголын банк санхүүгийн салбарт ямар их хувь нэмэр оруулсан билээ. Би хувьдаа түүнийг Монголын номер нэг банкир гэж боддог. Үнэхээр тэр бол Монголд хэрэгтэй толгой. Эдийн засгийн мэдлэг, анализ дүгнэлт хийж байгаа чадвар зэрэг нь үнэхээр сайн. Гэтэл энэ хүн ийм маягтай байна гэдгийг л аминдаа харуулах гэсэн хэрэг. “Өөрийн чинь энэ байдлыг ард түмэн хараг” гэж хэлээд зургийг нь тавьсан юм.Ядаж л түүнд ард түмэн урмын үг хайрлах болов уу, сэтгэлийн дэм өгөх болов уу. Эрч хүч нэмэх болов уу л гэж бодсон юм. Тэгтэл эсрэгээрээ түүнийг элдвээр доромжилчихлоо. Нийгэм ямар харгис болчихсон юм бэ гэдэг л эндээс харагдаж байна. Мэдээж сэтгэлийн дэм хайрлаж байгаа сайхан сэтгэлтэй хүмүүс байсан. Харамсалтай нь багагүй хэсэг нь элдвээр хэлсэн байна. Яаж ч бодсон нэг нөхрийнх нь бие муу байхад элдвээр хэлэх ухаан монгол хүнд байна гэж бодохоор харамсалтай байна. Бидний нэг, журмын анд минь ийм хүнд эмчилгээ хийлгэж байна гээд зургийг нь тавихад юу нь буруу гэж. Үүнийг л ойлгохгүй байна. Энэ бүхнээс дүгнэхэд бидэн рүү зориуд дайрахкампанит ажил эхэлчихсэн юм байна л гэж ойлгоход хүрч байна. Ер нь ядарсан нэгнээ дэмждэг, зовох үед нь хань болж түшдэг монголчуудын сайхан сэтгэл өдөр ирэх тусам холдсоор байна аа. Миний хувьд багаасаа өнчин өрөөсөн өссөн учраас үргэлж бусдад тусалж, сэтгэлийн дэм өгч явах юмсан л гэж боддог. Ийм л сэтгэлээр найзыгаа эргээд ирсэн дээ. Хүнийг өвчтэй зовлонтой байх үед нь доромжлоод хэрэггүй дээ. Тэр хүнд дургүй байдаг юм аа гэхэд дуугүй л өнгөрөхөд болно биз дээ.

-О.Чулуунбат зөвлөх өөрөө юм ярьж байна уу?

-Өөрөө муу ярьж байгаа. Удахгүй эдгээд Монголдоо очно гэдэг итгэлээр дүүрэн байна лээ.

-Та Н.Энхбаяр даргатай уулзсан гэв үү. Юу ярив?

-Олон л зүйлийг ярьсан. Бид хоёр уулзаагүй удсан юм билээ. Тиймээс ярих сэдэв мундахгүй шүү дээ. Гэхдээ Н.Энхбаяр дарга удаан ярихаар ядраад хэцүү л байдалтай байна. Монголдоо очиж эрүүл агаарт биеэ тэнхрүүлмээр байна л гэж ярьж байна лээ.

-Та хоёрын хооронд ан цав гарсан тухай яриа нэлээд дэгдсэн дээ…

-Ажлаас болж улстөрчид аль санал зөрөлдөхийг тэр гэхэв. Гэхдээ бид хоёрын дунд тангараг тасартлаа муудалцсан хөндийрсөн зүйл байгаагүй ээ. МАХН-ын дарга, дэд дарга хоёрын хооронд ан цав гарах ёсгүй. Зургадугаар сарын 1-ндтүүний төрсөн өдөр болдог. Энэ үеэр нь түүнтэй очиж уулзлаа.

-Оюу толгойн далд уурхайн санхүүжилтийн гэрээг Монголд ашиггүйгээр хийлээ гэж танай эвслийн бүлэг шүүмжлээд эхэллээ. 14 хоногийн дотор асуудлыг шийд гэсэн шаардлага тавьж байх шиг байна. Энэ хугацаанд шийдэхгүй бол танайх засгаас гарах юм уу?

-Миний хувьд засгийг тогтвортой байлгахыг илүүд үздэг хүн. Үнэндээ сүүлийн жилүүдэд Монгол төрийн засаглалын нас 1.5 жил байдаг боллоо шүү дээ. Ийм байхад Монгол Улс яаж хөгжих юм.Засгийн газар тогтвортой ажиллаж байж, бодлого шийдвэрүүд нь үр өгөөжөө өгнө гэж боддог. Манай бүлгээс энэ асуудлаа анхаараачээ гэдэг санал тавьж байна. Анхаарна биз. Юу юугүй засгаас гарах тухай ярихаасаа илүү бидний тооцоотой дүгнэлтийг хүлээн авч харж үзээч ээ. Гаргасан шийдвэрээ эргэж хараач ээ гэдэг санал тавьж байна. Алдаатай буруу шийдвэрийг засуулахын төлөө явах нь төрд сонгогдсон бидний үүрэг юм шүү дээ. Шууд бие биеэ огцруулна, халж солино гэхээсээ илүү хоорондоо ярилцаад буруу зөвөө тунгаахл учиртай.

-Ерөнхий сайдыг огцруулах бичигт 17 хүн гарын үсэг зурсан гэдэг мэдээлэл яваад байна. Танай бүлгийнхэн гарын үсэг зурсан гэв үү?

-Миний авсан мэдээллээр Л.Цог, Г.Уянга, О.Баасанхүү нарын гишүүд гарын үсэг зурсан гэсэн.

-Ч.Улаан гишүүн та хоёр зураагүй юм уу?

-Одоогоор тийм бичигт гарын үсэг зурсан юм алга.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ