Гэрэл зургийг Г.БАЗАРРАГЧАА
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Батболдтой бүтээн байгуулалтын ажлын талаар ярилцлаа.
-Нийслэл хот анх удаа өргүй болсон байна. Тэр ямар учиртай өр байв. Яаж өргүй болов?
-Улаанбаатар хотод санхүүгийн нэлээд өргөн эрх мэдэл байсан. Тухайлбал, Улаанбаатар хот Хөгжлийн банкнаас зээл авах эрхтэй, Олон улсын санхүүгийн байгууллага, бусад орноос хөнгөлөлттэй зээл авах эрхтэй, концессын гэрээ байгуулах эрхтэй байсан юм. Хотын өмнөх удирдлагууд энэ хүрээнд нэлээд хэмжээний зээл авч, дараа төлөх маягаар олон янзын гэрээ хийсэн. Мэдээж энэ дотор хэрэгцээтэй ажлууд байснаас гадна өр тавин байж хийх ёсгүй ажлууд бас байсан. Зуслангийн төв замыг шинэчлэх нь зөв зүйтэй ажил байсан ч бүр зуслангийн ам руу салаа зам тавихаар концессын гэрээ хийчихсэн байв. Тэр битгий хэл Нийслэлийн Засаг даргын орлогчоор ажиллаж байсан хүний хувийн зуслангийн байшин руу зам тавьсан байх жишээтэй. Үүнийгээ концессын гэрээгээр хийгээд дараа нь хот төлнө гэх мэтээр шийдсэн байгаа юм. Энэ мэтийн хуримтлагдсан өр их байсан. Олон тэрбумын өр тавьсан байсныг бид Засгийн газрын тогтоол гаргаад, эхлээгүй байсан, онц ашиггүй байсан гэрээнүүдийг цуцалж, ажил нь эхэлчихсэн, гучин хувиас дээш ажил нь явчихсан ажлуудыг үргэлжлүүлэхээр болсон. Бид үргэлжлүүлээд өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд 170 гаруй тэрбумын концессын өрийг тэглэсэн. Ингэж Улаанбаатар хотыг өрөөс гаргасан.
-Авто зам, таван гүүрийн шинэчлэлийн талаар сонирхож байна. Монголд өмнө нь хийж байгаагүй том бүтээн байгуулалт хэдий ч шүүмжлэл ч нэлээд дагуулж байна…
-Улаанбаатар хотын хөдөлгөөнд оролцож байгаа машин, оршин суугчдын тоог аваад үзэх юм бол ачааллыг нь даах тийм хэмжээний авто зам одоогоор байхгүй. Ялангуяа хатуу хучилттай авто замын хэмжээг нь үзэх юм бол олон улсын дунжаас хамаагүй доогуур үзүүлэлттэй байгаа. Тэгэхээр нийслэлийн энэ өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээ, нэмэгдэж байгаа автомашины тоо, оршин суугчдын тоог авч үзэх юм бол авто замыг бид олноор барих шаардлагатай байгаа. Авто замын түгжрэлийн асуудлыг нэг үе “Гудамж төсөл” нэрээр уулзваруудыг шинэчилж шийдсэн. Энэ бол зөв арга.
УИХ-ын дарга М.Энхболд УИХ-ын хаврын чуулганы нээлт дээр “Замын түгжрэлийг зөвхөн уулзваруудыг өргөтгөж, нэг эгнээг хоёр эгнээ болгох байдлаар өөрчилж дийлэхээ больж байна. Тэгэхээр орчин үеийн хотуудын хөгжлийн чиг хандлагыг харахад давхар зам гүүрэн гарцуудыг барих шаардлагатай” гэж хэлсэн. Яг энэ бодит хэрэгцээ манай хотын авто замын салбарт тулгараад байгаа. Өнөөдөр Улаанбаатар хотод БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд авто зам болон гүүрэн байгууламжуудын шинэчлэл явагдаж байна. Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд тусгай замын автобусны төсөл хэрэгжиж байгаа. Мөн хотын төсвийн хөрөнгө болон Хотын замын сангийн хөрөнгөөр нэлээд ажлыг хэрэгжүүлж эхлүүллээ. БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд гурван том гүүрийн шинэчлэл явагдаж байгаа. Сонсголонгийн гүүр, Баянзүрхийн гүүрний эхний ажил энэ сарын 5-нд эхэлсэн. Энэ хоёр төслийн ажил 2019 оны аравдугаар сар гэхэд дуусна. Өнгөрсөн жилийн тавдугаар сард эхэлсэн Яармагийн гүүрийн шинэчлэлийн ажил энэ оны аравдугаар сард ашиглалтад орно. Ийм гурван гүүр шинэчилж байгаа. Туул гол дээрх гүүрнүүд 40-60 жил болчихсон, ашиглалтын хугацаа нь дууссан. Энэ гурван гүүрийг шинэчлээд, мөн хуучин гүүрнүүдийг засварлах том төсөл хэрэгжиж байгаа. Насжилтын хувьд зуугаад жилийг даах гүүрнүүд баригдана. Ингэснээрээ Улаанбаатарыг дундуур нь хуваасан Туул гол дээр үүсдэг түгжрэлийг алга болгох, нийслэлийн орох, гарах гарцыг нэмэгдүүлэх үр дүнтэй юм. Дараагийн том ажил нь Улаанбаатарт анх удаа давхар зам гүүрэн гарц барих гэж байгаа. Дэлхийн хотууд хэдэн зуун мянган ийм замтай. Энэ гүүрэн замыг барих ажил сая энэ сарын 15-нд эхэллээ. Зураг төсөл нь бэлэн болсон. Гүүрэн гарц бий болсноор хотын өнгө үзэмжийг ч нэмнэ, түгжрэлийг байхгүй болгоно. Жишиг гүүр болно. Зөвхөн ганц туушдаа гарчихдаг гарц биш. Дөрвөөс таван гол, төмөр замын гарам, дөрвөн замын хоёр ч уулзварыг холбосон ийм гүүрэн байгууламж болох юм. Технологийн шийдлийн хувьд ч шинэлэг. Тав дахь том төсөл нь Улаанбаатараас Налайх, Чойрын чиглэлийн 20.6 км авто замыг барих төсөл. Улаанбаатар хотоос зүүн гурван аймаг, говийн нэг аймаг, гурван дүүргийг холбосон том зам бол Налайхын гэж нэрлэгддэг зам. Энэ зам дээр маш их осол гардаг. Хамгийн их түгжээ үүсдэг учраас зайлшгүй шинэчлэх шаардлагатай. Замын шинэчлэлийн ажил одоо хэлэлцээрийн шатандаа явж байгаа.
-Хуучин замыг нь өргөтгөж засна гэсэн үг үү?
-Бүр шинээр зам тавина. Дөрвөн эгнээ орчин үеийн шинэ зам тавих юм. Энэ жилдээ гэрээ хэлцлийн ажил дуусгаад намраас эхлүүлнэ гэсэн зорилт тавиад ажиллаж байна. Энэ зам ирэх аравдугаар сард ашиглалтад орно гэж тооцож байна. Зам барих ажлын гүйцэтгэлд Монголын замын компаниуд оролцож байгаа. Монголд цоо шинээр хэрэгжиж байгаа төслүүд учраас монгол инженерүүдэд, Монголын авто замын компаниудад туршлага болсон бүтээн байгуулалт болох юм.
-Гүүрэн гарц барихтай холбоотой их шүүмжлэл яваад байна л даа. Дэндүү их мөнгөөр барьж байна. Зураг төсөл нь буруу гарсан юм биш үү, замынхаа эхлэл төгсгөлд түгжрээ үүсэхээр юм байна гэхчилэн шүүмжлэл бас тасрахгүй л байгаа. Энэ бүхэнд нэг цогц хариулт өгнө үү?
-Замын цагдаагийн гүүрэн гарц барихтай холбоотой хөдөлгөөний хязгаарлалт бий болно. Жишээ нь гүйцэтгэгч компани нь 1.6 жилийн хугацаагаар замыг бүрэн хааж өгөөч гэсэн хүсэлт тавьсан. Бидний зүгээс “Бүрэн хаах бололцоогүй. Яагаад гэвэл хотын ачаалал маш их авдаг гарам учраас тодорхой хугацаагаар хаагаад тодорхой хугацаагаар нээгээч” гэсэн хүсэлт тавьсан юм. Одоо бол график гаргаад хэднээс хэдний хооронд хаах вэ, хэзээ нь нээх вэ гэдэг нь гарчихна. Ингэж хаахтай холбоотой шүүмжлэл нийтийн сүлжээгээр нэлээд явсан.
Би энэ гүүрэн гарцын түүхийг ярья. 2008 оны үеэс Улаанбаатар хотын гүүр, замын гарцыг шинэчлэх асуудлаар санхүүгийн эх үүсвэр хайж эхэлсэн. Тэгээд хоёр улсын Засгийн газар хоорондын гэрээ хэлцэл явагдаад Улаанбаатар хотын замын түгжрэлийг арилгах үүднээс авто замын мастер төлөвлөгөөний дагуу ямар ямар газар ямар гүүрэн гарц барих вэ гэдэг төлөвлөгөө гарсан байдаг. Тэр төлөвлөгөөний дагуу эхний ээлжинд Туул гол дээгүүрх гүүрнүүдийг шинэчилье, тэр дотроо баруун, зүүн дөрвөн замын дээгүүр давхар гүүрэн гарц барья. Замын цагдаагийн уулзвар дээр давхар зам барья гэсэн төлөвлөгөө нь гараад, Засгийн газрын хурлаар ороод зээлийн гэрээ нь батлагдаад, тэрнээс хойш хэрэгжих гэж янз бүрийн шатанд явсаар байгаад одоо хэрэгжиж байгаа нь энэ. Тэгэхээр энэ төсөл бол 2008 оноос эхлэлтэй бөгөөд өнөөдөр гэнэт мөнгө төгрөгийг нь шийдсэн юм биш. Бүх шат дамжлагаараа явж, ТЭЗҮ нь гарчихсан төсөл. Яагаад ийм өндөр өртөгтэй байгаа юм гэхээр зөвхөн ганц шулуун гүүр биш. Хоёр ч дөрвөн замын уулзвар, мөн гол дээгүүр, төмөр зам дээгүүр тавигдаж байгаа гүүрэн зам. Нарны гүүрийг барьсан өртгөөс энэ гүүрийг барьж байгаа өртөг хамаагүй хямд байгаа. Тэр үед Нарны гүүрийг төгрөг, ам.долларын ханшийн харьцаа нэг ам.доллар 1300 төгрөг байхад бараг 40-өөд сая ам.доллараар барьсан байдаг. Одоо барих энэ гүүр бол Монголын хамгийн урт гүүрэн гарц.
Гуравдугаарт, аж ахуйн нэгжүүдийн шүүмжлэл бас яваад байна. Газраа өгөхгүй гэсэн аж ахуй нэгж их байсан. Бид аль болох аж ахуйн нэгжүүдийн байршлыг хөндөхгүй хийхээр хичээсэн. Гэхдээ л зарим аж ахуйн нэгж янз бүрийн хэл ам их гаргаж л байна.
-Агаарын бохирдлын асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ?
-Хотын суурьшлын бүс гэж байдаг. Тэнд химийн бохирдлын хэмжээ нэмэгдсэн байгаа. Манай судлаачид, эрдэмтэд, мэргэжлийн хяналтынхан үүнийг анхаарах хэрэгтэй. Тиймээс бид хөрсний бохирдлыг арилгахаар хэд хэдэн ажил хийж байгаа. Нэгдүгээрт, хөрсний бохирдлын дийлэнх нь гэр хорооллын жорлонтой холбоотой. Үүнээс яаж салгах вэ гэдэг асуудал гарч ирж байна. Арга зам нь бидний яриад байгаа Сервис центрийг олноор байгуулах зайлшгүй шаардлага байгаа юм.
-Гэр хорооллын Сервис центрийн талаар дэлгэрэнгүй яриач. Дахин төлөвлөлт гэснээс энэ шийдэл, бас хаус хороолол байгуулах нь илүү үр дүнтэй юм шиг санагдсан. Эхний хоёр төв энэ оны сүүлээр дүр төрхөө олох юм байна…
-Гэр хорооллыг барилгажуулах тал дээр би хоёр зүйлийг санаачилсан. Нэг нь энэ Сервис центр буюу дэд бүтцийн төв юм. Энэ нь иргэн хүн хувийнхаа газар дээр өөрийн байшинг шинэчлээд орчин үеийн дэд бүтцэд холбогдож, яг бид нарын яриад байдаг хаус хороолол гээд байдаг тийм нөхцөлд амьдрах бололцоо юу байна гэдгийг судлаад шийдэл нь Сервис центр юм байна гэж үзсэн. Сервис центр гэдэг нь 200500 айлын дунд нэг дэд бүтцийн төв барих юм. Тэр төв нь дулаан, нэгдсэн ариутгах татуургын систем, цэвэр усны системтэй, ийм төв байгуулах юм. Ингэсний дараа иргэд маань СӨХ маягийн байгууллагаа байгуулж, ашиглалтын зардлаа төлөөд явах юм. Эхний хөрөнгө оруулалтыг нь улсаас гаргаад өгчихөж байна шүү дээ. Энэ дэд бүтцийн төвийн дулааны эх үүсвэр нь газ, нүүрс, шахмал түлш, цахилгааны аль нь байх вэ гэдгээс хамаараад янз бүрийн ТЭЗҮ гаргасан байгаа.
Миний зүгээс тавьж байгаа шаардлага бол ерөнхийдөө нэг айлд оруулах хөрөнгө оруулалт хамгийн бага байх учиртай. Нэг өрөө байр хамгийн багадаа одоо 80100 сая төгрөг байгаа. Тэр нь 30 гаруйхан метр квадрат л байр шүү дээ. Сервис центртэй холбогдсон тохиолдолд нэг айлд оногдох өртөг 60 саяас ихгүй байна гэсэн шаардлага тавьсан. Гэр хорооллынхны маань орлого бага учраас орсон хойноо цахилгаан, дулаан, бохирын зардал нь 120 мянгаас хэтрэхгүй байхаар шаардлага тавьж ТЭЗҮ хийсэн.Үүнийг зөвхөн улсаас мөнгө гаргаад шийдчих юм биш. Иргэд өөрсдөө сайн дураараа нэгдэх ёстой. Жишээ нь, 200 айл нэгдээд хотод хүсэлтээ гаргана. Бидэнд ийм газар байна гээд хоттой гурвалсан гэрээ байгуулна. Иргэд ямар үүрэг хүлээх вэ гэхээр өөрсдийн гэр, байшин руу орох шугамыг өөрсдөө татна. Төв шугамыг бид тавиад өгчихнө. Хоёрдугаарт, иргэд халаалтын хэрэгслээ сонгоно. Гуравдугаарт, иргэд байшингаа сонгоно. Сервис центрт багтъя гэсэн хоёр зуун айл бүгд нэгдэж, ашиглалтын зардлаа өөрсдөө хариуцаад явна гэдгээ зөвшөөрсөн байх ёстой. Ийм шаардлага хангасан айлуудтай гэрээ хийгээд явна.
Сервис центр хотын дундын бүсэд баригдана. Төвийн бүсдээ бид гэр хорооллын дахин төлөвлөлтөөр өндөр давхартай байшин хорооллууд барина. Төвийн бүсэд өндөр өртөгтэй дулааны шугам, бохирын шугам оччихож байгаа. Мөн Гэр хорооллыг хөгжүүлэх сан гэж байгаа. Иргэд найман хувийн зээлд хамрагдъя гэхээр барьцаалах хөрөнгө байдаггүй. Өөрт нь байгаа 0.07 га газраа эргэлтэд оруулж тохилог орон сууцаар солих боломжтой. Ингэхдээ иргэд газраа хотод санал болгоно. Хотоос үнэлгээний баг гарч газрыг нь үнэлээд тухайн иргэнд хэдэн сая төгрөгийн зээл олгох бололцоотой вэ гэдгийг судлаад хот, иргэн хоёр сайн дурын үндсэн дээр газрын үнэлгээн дээрээ тохирох юм бол тухайн иргэнд хэдэн саяын зээл олгох бололцоотойг гаргаад өгнө. Иргэн газраа худалдсан мөнгөөрөө байрныхаа зээлийн урьдчилгааг өгөх бололцоотой. Ингээд банктай тохироод найман хувийн зээл авах боломжтой гэх юм бол иргэдэд бид тэр мөнгийг нь гаргаж өгөөд орон сууцтай болох бололцоотой. Энэ бол цоо шинэ зүйл. Одоо жар гаруй айлд олгочихоод байгаа төсөл. Үүнийг цаашдаа улам боловсронгуй болгох шаардлагатай байгаа. Нэг талд нь Улаанбаатар хот маань газрын сантай болно. Нөгөө талд иргэд орон сууцтай болно. Энэ төслийн хамгийн гол үр дүн жинхэнэ ёсоороо яндангийн тоог цөөлж байгаа юм.
-Хэдэн газар Сервис центрийг барих боломжтой вэ? Судалгаа хийсэн үү?
-Улаанбаатар хотын төвөөс алслагдсан, төвлөрсөн дулаан, бохирын систем очих боломжгүй газруудад иргэдийнхээ санал хүсэлтийг үндэслэн Сервис центр байгуулах шинэ бодлого гарган ажиллаж байна. Нийт 11 байршилд судалгаа хийсэн. Эндээс ирэх арваннэгдүгээр сард Сервис центр байгуулж дуусгах хоёр байршил сонгосон. Үүний нэг нь Чингэлтэй дүүргийн VII хороон дахь байршил юм. Сүхбаатар дүүргийн 18 дугаар хороонд хоёр дахь байршил нь байгаа. Өөрийн эзэмшил газар дээрээ, орчин үеийн чиг хандлагаар хүмүүс яаж амьдарч болохыг эндээс харуулахыг зорьж байгаа юм.
-Эрүүл мэндийн байгууллагын шинэчлэлд нэлээд хөрөнгө мөнгө зориулж байна. Тухайлбал, Гэмтлийн эмнэлгээс эхлээд гаднаа онгоц буух талбайтай болоод байгаа?
-Эрүүл мэндийн байгууллагын санхүүжилтийг Засгийн газраас өгдөг юм. Харин дүүргийн нэгдсэн эмнэлгүүд, төрөх эмнэлгүүд нийслэлийн харьяанд байгаа. МАН бол социал демократ нам. Өөрөөр хэлбэл, боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн салбарт илүү их анхаарал хандуулдаг. Тэр утгаараа Нийслэлийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт иргэдэд үзүүлж байгаа эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг сайжруулах заалт орсон. Энэ дагуу том зорилт тавьсны нэг нь Улаанбаатарт байгаа эрүүл мэндийн салбарт хамааралтай гадна талбайн газрыг бизнесийн зорилгоор юм уу, орон сууц барих зорилгоор хувь хүн, компаниудад зарахгүй. Харин энэ талбайг иргэд эмнэлгийн үйлчилгээ авахад зориулсан автомашины зогсоолтой, илүү тохилог орчин болгоно гэсэн зорилт тавиад өнгөрсөн жил Хавдар судлалын төв, Гэмтэл, согог судлалын үндэсний төв, Сонгинохайрхан дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг, Шастины нэрэмжит клиникийн төв эмнэлгийн гадна талбай, нийт дөрвөн эмнэлгийн гадна талыг тохижуулсан. Гэмтлийн эмнэлгийг яагаад тохижуулсан бэ гэхээр Улаанбаатар хотод нийтийг хамарсан осол гамшиг боллоо гэхэд энэ эмнэлгийн гадна талбай дүүрэн ТҮЦ болсон, бөөн түгжрэл болоод байсан. Ингээд Гэмтлийн эмнэлгийг гурван гарцтай байхаар шийдэж, онгоц буух талбай, 350 машины зогсоолтой болгож зассан. Эдгээр эмнэлгээр үйлчлүүлэгчдийн 60 орчим хувь нь нийслэлчүүд байдаг. Энэ жил бүх дүүргийн эмнэлэг, төрөхүүдийн гадна талын талбайг тохижуулж дуусгана. Зөвхөн зогсоол биш, явган хүний зам, сандал суудал, ногоон байгууламжууд гээд иж бүрнээр нь тохижуулж байна. Ингэснээр эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах иргэдийн ая тухтай байдал бүрдэх юм. Үүнийг эрүүл мэндийн салбарт зориулж байгаа Засаг даргын онцгой бодлого гэж хэлж болно.
-Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх талаар удаан хугацаанд яригдсан. Ямар хөрөнгө оруулалтаар, ямар хугацаанд энэ ажлыг хийх вэ?
-Шинэ Засгийн газар байгуулагдаж, Ерөнхий сайдаар У.Хүрэлсүх томилогдсоноос хойш хамгийн түрүүнд Улаанбаатар хотын Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчилнэ гэдгийг амалсан. Энэ амлалтынхаа хүрээнд Нийслэлийн Засаг дарга болон Барилга, хот байгуулалтын яаманд үүрэг өгч, энэ асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар хэд хэдэн удаа хэлэлцэж, хамгийн богино хугацаанд Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх боломж ямар байгааг судалсан. Ингээд сая Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийсэн айлчлалаар Төв цэвэрлэх байгууламж барих тухай Санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Энэ зундаа багтаж Санамж бичгийн хүрээнд хэлэлцээрүүдээ хийж, ажлаа эхэлнэ. Нийтдээ 1.6 жилийн хугацаанд багтаж ажлаа хийнэ. 250 мянган метр куб багтаамжтай Төв цэвэрлэх байгууламж барина.
Хэдхэн хоногийн өмнө Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч байгаа усыг лазерын туяагаар үнэргүйжүүлэх, халдваргүйжүүлэх төхөөрөмж тавилаа. Тэндээс гарч байгаа ус дутуу цэвэрлэгдсэн байлаа ч гэсэн өвчин тараахааргүй, үнэр харьцангуй бага болно. Энэ жил мөн лаг цэвэрлэх ажил дээр 10 тэрбум төгрөг тавигдлаа. Улаанбаатар хотын хэмжээнд 600 гаруй мянган тонн лаг хуримтлагдсан. Үүнийг үнэргүйжүүлэх, бүхэлд нь устгах ажлыг хийхээр Унгар Улсын талтай ярьж байна. Эхний ээлжинд төсвөөс 10 тэрбум төгрөг гаргаж, иж бүрэн үйлдвэр байгуулж, Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч байгаа бүх лагийг шатааж устгадаг, бордоо хийдэг үйлдвэртэй болох юм.
-Нийслэлд 2018 онд нийгмийн салбарт ямар гол хөрөнгө оруулалтууд хийгдэх вэ?
-Нийслэлийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт ч оруулсан, Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт ч оруулсан нэг зүйл бол Улаанбаатар хотын сургууль, цэцэрлэгийн хангамжийг сайжруулах асуудал юм. Бид 2020 он гэхэд Улаанбаатар хотын бүх сургуулийг хоёр ээлжинд шилжүүлье. Цэцэрлэгийн хангамжийг 85 хувьд хүргэе гэсэн зорилт тавьсан. Энэ хүрээнд УИХ, Засгийн газар дээр ярилцаад 2018 онд Улаанбаатар хотын сургуулиудыг хоёр ээлжид шилжүүлэхэд хэдэн сургууль хамруулах вэ гээд бүх сургуулийн хөрөнгө оруулалтын эхлэлийг тавьсан. Энэ жил нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын ихэнхийг боловсролын салбар эзэлж байгаа.
Авто замын салбарт гадны хөрөнгө оруулалтаар гүүрүүд, давхар замын ажил эхэлж байна. Нийслэлийн хувьд авто зам, гүүрнүүдийн хувьд хувьсгал гэж хэлэхээр ажлууд байгаа юм. Авто замын сангийн хөрөнгөөр Улаанбаатар хотын их тойруугийн ажлыг үргэлжлүүлнэ. Баянхошууны эцсээс гарсан машин хотын төвөөр дайралгүй шууд Хайлааст, Дарь эхийн уулзвар хүрэх авто замын ажил хийнэ. Ингэснээр Улаанбаатар хотын их тойруу гэсэн замын эхлэл болно. Зүүн дөрвөн замын гүүрэн гарцын ажлыг энэ жил эхлэхээр төлөвлөж байна.
Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн хүрээнд Азийн хөгжлийн банкнаас хэрэгжүүлэх маш том ажлууд энэ зун хийгдэнэ. Сэлбэ дэд төвийн Дулааны цахилгаан станцын ажил эхэлнэ. Баянхошуу дэд төвийг IV цахилгаан станцаас хангах дулааны шугамын ажил эхэлнэ. Дэд төвүүд дээр дэд бүтэц бий болгох, цэцэрлэгийн барилгуудыг барих, МСҮТ буюу Инкубатор төвүүдийн барилгын ажил эхэлнэ. Азийн хөгжлийн банкны төслийн хүрээнд Баянхошуу дэд төв, Сэлбэ дэд төв гэдэг ямар төвүүд болох вэ гэдэг дүр төрх энэ оны сүүлээр харагдаж эхэлнэ.
-Улаанбаатар хот руу орон нутгаас чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөнийг багасгаж чадлаа. Утаа, агаарын бохирдлын асуудал ч үүнтэй уялдаад багасах боломжтой. Гэхдээ энэ нь Үндсэн хуулиар олгогдсон хүний амьдрах газраа сонгох эрхийг зөрчлөө гэсэн асуудал үүсгэсэн?
-Дэлхийн хотууд агаарын бохирдлоосоо салсан туршлагыг харвал захиргааны маш сайн хяналт, хязгаарлалт тавьж байж гарсан байдаг. Хэн дуртай нь ирж буугаад, хэн дуртай нь юу ч хамаагүй түлээд, агаарын бохирдлоосоо сална гэвэл тийм зүйл байхгүй. Энэ дээр захиргааны арга зайлшгүй байх шаардлагатай. 2019 оны дөрөвдүгээр сарын 15 гэхэд Улаанбаатар хотод түүхий нүүрс оруулахгүй байхаар Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Энд хяналтын систем ажиллах ёстой. Улаанбаатар хотод өнөөдөр тулгараад байгаа агаар, хөрсний бохирдол, замын түгжрэл зэрэг олон асуудал хэт ачааллаас болж байгаа. Анх 500 мянган хүн амьдрахаар төлөвлөсөн хотын ачаалал гурав дахин нэмэгдээд байна. Ийм хотод асуудлыг шийдэхийн тулд тодорхой хугацаагаар хүн амын шилжилт, хөдөлгөөнийг хязгаарлаж, энэ байгаа хүн ам дээрээ асуудлаа шийдэх арга замаа олох хэрэгтэй.
Өнгөрсөн жил ҮАБЗ-ийн зөвлөмж гарсан. Үүнийг зөвлөмжийн хүрээнд шийдээд, энэ жил дахиад Засгийн газрын хуралдаанаас тэмдэглэл гарч 2020 он хүртэл хүн амын шилжилт, хөдөлгөөнийг хязгаарлаад байна. Энэ нь хүний эрхийг зөрчих гэхээсээ илүү хүний эрхийг хангах гэж ийм хязгаарлалт тавьж байгаа юм. Яагаад гэвэл хүн ам олширсноор нийслэлчүүдийн сурах, эрүүл байх эрх зөрчигдөж байгаа. Сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгээр хангаж чадахгүй байна. Улаанбаатар хотод газар байхгүй. Газар ашиглах, өмчлөх эрх үүсэх боломжгүй боллоо. Тийм учраас тийм эрхээр хангагдаж чадах төрсөн аймаг, сумандаа амьдраач гэсэн шаардлага тавьж байгаа юм. Энд шинээр ирсэн хүмүүсийн хүүхдийг сургаж чадахгүй байна. Эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлж чадахгүй байна. Энэ үүднээс хязгаарласан. Үр дүнгээ ч өгсөн. Өнгөрсөн жил анх удаа нийслэлд шилжиж ирсэн хүн амын тоо шилжиж явсан хүн амын тооноос бага байж чадсан. Сүүлийн 27 жилд анх удаа ийм үзүүлэлт гарлаа.
-Өмнө нь хөрөнгө оруулалт татах, бүтээн байгуулалт хийх гэж нийслэл дангаараа явдаг байсан. Засгийн газар тэр бүр хөдөлдөггүй байлаа. Одоо бол нийслэл, Засгийн газар гар нийлээд том том төслүүд хөдөлгөж байна. Энэ талаар яриагаа үргэлжлүүлэх үү?
-Нийслэл хотыг хүн амын төвлөрлийнх нь хувьд аваад үзэхэд Монгол Улсын нийт иргэдийн 50 орчим хувь оршин сууж байна. ДНБ-ний 64 хувийг үйлдвэрлэж байгаа. Улаанбаатар хотод бүх аж ахуйн нэгжийн 90 хувь нь бүртгэлтэй. Эдийн засгийн болон хүн амын талаас тоо, статистикийг аваад үзэхэд нийслэл хот Монгол Улсын хэмжээнд том үүрэг гүйцэтгэдэг засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж болсон. Энэ утгаараа Засгийн газрын зүгээс нийслэлийг бүх талаар дэмжинэ гэж Ерөнхий сайд хэлж байгаа. Үнэхээр нийслэлийн асуудлыг ярьж, шийдэхгүйгээр Монгол Улсын асуудлыг шийдэх бололцоогүй болсон. Тийм учраас үүн дээр Засгийн газар онцгой анхаарал хандуулж ажиллаж байгааг хэлмээр байна.
Сая Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийсэн айлчлалаар Төв цэвэрлэх байгууламж, орон сууцны хангамжийг сайжруулах хүрээнд дэд бүтцийг шийдвэрлэх төслийн санхүүжилтийн асуудал, 1008 айлын түрээсийн орон сууц, хог боловсруулах үйлдвэр гэх зэрэг нийслэл хоттой холбоотой олон асуудал ярилцаж, Санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Хот энэ мэтчилэн Засгийн газрын дэмжлэгийг авч ажиллаж байна.
Нийслэлд 20162020 оны хугацаанд нэг онцлог бий. УИХд өмнө нь нийслэлээс 22 гишүүн сонгогдож байсан. Одоо 28 гишүүн сонгогдон ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын гишүүдийн гуравны нэг нь нийслэлээс сонгогдоно гэдэг хотын асуудлыг шийдэхэд чухал ач холбогдолтой гэж үзэж байгаа.
Монгол Улсын Засгийн газар Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслийг дэмжиж УИХд өргөн барилаа. Нийслэлийн статусыг нэмэгдүүлэх маягаар хотын асуудлыг илүү өргөн хүрээнд шийдвэрлэх бололцоотой хуулийн төслийг УИХд өргөн барьсан нь хот, Засгийн газрын хамтын ажиллагаанд чухал зүйл юм.
-Нийслэлээс их, дээд сургуулиудыг гаргах асуудлыг хэрхэн шийдэх вэ? Саяхан нийслэлийн нутаг дэвсгэрт ШУТИС-ийн нэг салбар сургуулийн шав тавих ёслол болсон. Бодлого, ажил хоёр зөрөөд байна гэж хэлж болох уу?
-Хотын төвлөрлийг сааруулах чиглэлд яригддаг нэг зүйл бол их, дээд сургуулиудыг нийслэлээс гаргах асуудал юм. Хотод одоо 180 мянга орчим оюутан байна. Монгол Улсын их, дээд сургуулийн 98 хувь нь Улаанбаатарт байна. Энэ бол Засгийн газрын хувьд ч томоохон бодлогын асуудал. ҮАБЗийн зөвлөмж, УИХын тогтоол, Засгийн газрын тогтоолуудаар төвлөрлийг сааруулах хүрээнд Улаанбаатар хотоос аж ахуйн нэгжүүдийг аймгууд руу болон захын дүүргүүд, дагуул хотууд руу шилжүүлэх бодлого гаргасан. Энэ хүрээнд БСШУ-ны сайд, Нийслэлийн Засаг дарга хоёрт үүрэг өгсөн. Бид судалгаа хийгээд явж байна.
Нийслэлийн Засаг даргын хувьд ямар бодлого барьж байна вэ гэхээр эхний ээлжинд Дархан, Эрдэнэт рүү боломжтой сургуулиудыг нүүлгэх нь зүйтэй гэж үздэг. ШУТИС, ХААИС бүхэлдээ нэг удаа нүүгээд гарах боломжгүй. Бага багаар нүүлгэхийн тулд Дарханы Ургамал, газар тариалангийн эрдэм шинжилгээний хүрээлэн рүү ХААИСийн агроном болон инженерийн сургуулиудыг нүүлгэх боломжтой. Тэнд сургуулийн танхим, дотуур байр, багшлах боловсон хүчин нь байгаа. МУИСийн салбар сургуулийг Эрдэнэтэд байгуулж болно. Эрдэнэтэд ШУТИСийн геологи, уул уурхайн сургуулийг нүүлгэж болно.
Гэхдээ Улаанбаатараас бүх сургууль гарахгүй. Энд зарим сургууль үлдэх ёстой. Гэхдээ шаардлагатай сургуулиуд гарснаар Дархан, Эрдэнэтийг огт өөр болгоно. Оюутнууд тэнд шинэ соёл нэвтрүүлнэ. Худалдаа, үйлчилгээ нэмэгдэнэ. Хот хоорондын тээвэр хөгжинө. Би ийм санал дэвшүүлээд ажиллаж байгаа. ДарханУул, Орхон аймаг, Дархан, Эрдэнэт хотын Засаг дарга нартай хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулж, яаж үүнийг хэрэгжүүлэх, шилжиж очсон багш нарын ар гэрийн хүмүүсийг хэрхэн ажлын байраар хангах, оюутнуудыг цагийн ажлаар яаж хангах зэрэг асуудлаар Санамж бичиг байгуулаад, хамтран ажиллаад явж байгаа. Энэ бол хурдан шийдэх ёстой асуудлын нэг мөн. Оюутнууд цугларах цагаар хотын ачаалал эрс нэмэгддэг. Үүнийг багасгахад энэ ажил чухал. Мөн төр, захиргааны боломжтой байгууллагуудыг Улаанбаатараас гаргах учиртай. Үүнийг нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар түүчээлээд хотын нэг шинэ дэд төв болох Яармаг руу нүүхээр төлөвлөлөө. Энэ ажлыг хийхээр Засгийн газрын тогтоол, НИТХын Тэргүүлэгчдийн тогтоол гарсан. Энэ зундаа багтааж барилга, байгууламжийн асуудлаа шийдэж, 2019 оны дунд гэхэд нүүлгэхээр төлөвлөсөн. Үүнийг дагаад заавал Улаанбаатарт байх шаардлагагүй төрийн байгууллагууд хотоос гарах шаардлагатай. Хот өөрөө үүнийг үлгэрлэх ёстой. Бусад орны туршлагыг харахад хотоо тэгж задалдаг юм билээ.
-Зун болохоор хотод бүтээн байгуулалт эхэлж, тэгэхдээ ганц хоёрхон жилийн өмнө тавьсан замын шинэхэн хүрээг буулгаж хаядаг үзэгдэл байнга гардаг. Үүнийг хэн нэгний бизнес гэж үздэг хүмүүс ч бий. Яагаад дөнгөж бүтээсэн зүйлийг буцааж нураадаг юм бэ?
-Өмнө нь тэгдэг байсан. Одоо больсон. Гэхдээ том бүтээн байгуулалт хийх газруудад буулгаж таарна.
-Дугуйн зам буддаг ажлыг яах вэ?
-Өнгөрсөн жил тэгж будаж үзсэн. Энэ жил тийм зүйл хийгээгүй. Гаднын орнуудад бол буддаг юм билээ.
Улаанбаатарыг минь амар амгалангийн хот гэж дэлхийгээрээ нэг ярьж байна. Амар амгалан хотын тухай энэ яриа Хойд Солонгосын удирдагч Ким Жөн Ун, АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трамп хоёрын уулзалт болно гэснээс эхтэй л дээ. Өөрөөр хэлбэл Өмнөд Солонгосын төлөөлөгчид өнгөрсөн гуравдугаар сард АНУ-ын Ерөнхийлөгчтэй уулзах үеэрээ Хойд Солонгосын удирдагчийн уулзах хүсэлтийг уламжилсан юм. Хариуд нь Д.Трамп ч зөвшөөрсөн хэрэг. Гэхдээ уулзах газар, хугацаагаа товлоогүй.
Өмнөд Африкийн Стандарт банкинд “Жаст” ХХК Эрдэнэтийг барьцаанд тавьж, зээл авснаа төлөөгүйгээс Арбитрын шүүх манай улсыг 109 сая доллар төлөх шийдвэр гаргасан. Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн Д.Сугар энэхүү шуугиантай асуудалд нэр холбогдоод байгаа. Энэ талаараа өмнө нь “Өдрийн сонин”-д тэрээр ярилцлага өгсөн билээ. Гэтэл саяхан 49 хувийг төрд авсан УИХ-ын 23 дугаар тогтоол Үндсэн хуулийн зарим зүйл заалтыг зөрчсөн гэж хандсан иргэдийн өргөдлийг Үндсэн хуулийн Цэцийн дунд суудлын хуралдаанаар хэлэлцсэн. Цэцийн гишүүн Д.Сугар энэ хуралдаанд илтгэгч гишүүнээр оролцсон билээ. Эдгээртэй холбоотой асуудлаар түүнтэй ярилцсан юм.
Саяхан ШУТИС-ийн шинэ байрны шав тавих ёслол сүр дуулиантай боллоо. Телевизийн суваг эргүүлэх бүр өнөөх шав тавих ёслолын арга хэмжээ гээчийг нь мэдээлэх юм. Энийг хараад сэтгэл эмзэглэж, бас ичих ч шиг боллоо.
УИХ-ын гишүүн Д.Гантулга өнгөрсөн оны зургадугаар сард хүчингийн хэрэгт холбогдон шалгагдаж эхэлсэн. Хэргийг харьяаллын дагуу Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн газар шалгаж, Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнгийн шинжээчдийн дүгнэлтийг үндэслэн УИХ-ын гишүүн Д.Гантулгыг буруугүй гэж үзэн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон. Мөн нотлох баримтыг Шүүх шинжилгээний хүрээлэнгийнхэн устгаж, хуурамч дүгнэлт гаргасан байна гэж үзэн дахин шалгуулахаар хохирогчийн талаас Сүхбаатар дүүргийн цагдаа, прокурорт хандсан. Сүхбаатар дүүргийн прокурор, цагдаагийнхан шинжээчдийн гаргасан дүгнэлтийг үнэн зөв байна гээд гаргачихав. Хохирогчийн тал дахин ерөнхий прокурорт хандсанаар хэргийг сэргээн шалгаж эхэлсэн юм. Ингээд Шүүх шинжилгээний хүрээлэнгээс шинээр шинжээч томилтол гишүүн Д.Гантулгын ДНК нотлох баримтуудтай таарч байна гэсэн дүгнэлт гарлаа. Тухайлбал, нэг байгууллага хэдхэн сарын дотор хоёр өөр дүгнэлт нэг хэрэг дээр гаргасан. Зарим мэдээллээр Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнгийн нэр бүхий шинжээчийг уг хэрэг дээр ажиллуулж, УИХ-ын гишүүнийг буруугүй гэж нотлох дүгнэлтийг зориуд гаргахын тулд өөр байр суурьтай шинжээчийг тэр үеийг тааруулж байгаад амралтанд явуулсан гэх. Ямартай ч сүүлийн гаргасан дүгнэлтээр гишүүн Д.Гантулгад эрүүгийн хэрэг үүсгэн, яллагдагчаар татан зохих байгууллага мэдүүлэг авахаар дуудсан ч эрхэм гишүүн дуудсан цагт ирэхгүй шалтаг шалтгаан тоочсоор байгаа аж. Мөн хэрэгт Шүүх шинжилгээний байгууллагын хэд хэдэн хүнийг холбогдуулан шалгаж байгаа. Энэ байдлаас харахад хэрэг ер нь зөв шийдэгддэг болов уу гэсэн эргэлзээ төрж байгаа биз.
Батлан хамгаалах яамны Гадаад хамтын ажиллагааны газрын дарга, бригадын генерал Ч.Сосорбарамтай ярилцлаа.
Ардчилсан намын нарийн бичгийн дарга О.Магнайтай ярилцлаа.
Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэнгийн Засгийн газрын үед буюу 1991 онд алт диллерийн гэх дуулиантай хэрэг мандлаа. Тэр үед Монгол Улсын Ерөнхийлөгч П.Очирбат, Ерөнхий сайд нь Д.Бямбасүрэн, шадар сайд нь Да.Ганболд, Д.Дорлигжав нар байв. Монголбанк банк хоорондын арбитражийн гүйлгээ буюу диллерийн үйл ажиллагааны үр дүнд 100 сая долларын алдагдал хүлээж, улсын нөөцийн 4.4 тонн алтаар төлбөр хийсэн гэж ярьж бичигдсээр ирсэн.
2016 оны УИХ-ын сонгуулиар хэдэн шинэ залуу нэр дэвшиж шуугиулсны нэг нь Хассуурийн Ганхуяг. Сонгуулиас хойш тэрээр олон нийтийн өмнө гарч ирж харагдсангүй. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ч дуугарсангүй. Түүнтэй ярилцлаа.
Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага (ШХАБ) буюу бүс нутгийн олон улсын нэгдэл гэж юу вэ.