Author: Лхагвасүрэнгийн Мөнхтөр

Цагаан сарын баяр то­хиож Монгол орон өн­тэй өвлийг үдэж хаврын
сар­тай золголоо. Энэ л өд­рүү­дэд өтгөс буурлуу­даа хүндлэн золгохоор ёстой л хөлтэй
нь хөлхөж, хөл­гүй нь мөлхөж явсаар зорьсон хэргээ бүтээх. Ийнхүү цагаан сарын баяраар
цаг агаар хий­гээд зам харгуй ямар бай­сан талаар эх сурвал­жийн мэдээллийг эмхэт­гэлээ.
Шинийн нэгний өглөө долоон цагт Яар­магаас хотын төв оро­хоор хөд­лөхөд л Улаан­баа­тарын
иргэд их хөдөл­гөөнд ор­сон байлаа. Энэ өдрийн хамгийн эхний замын га­цаа Яармагийн
гүүрнээс Вива сити хот­хоны наах­на тал хүртэл үргэлжлэв. Учир нь өглөө­ний ургах
нарнаас урь­таж Хий­морийн овоонд гарах гэсэн эрхмүүд ма­ши­наа замын хажуугаар
замба­раагүй тавьснаас ийн түгжрэл эхэлсэн юм. Харин өдөр 14.00 цаг гэхэд хотын
төвийн зам нэг ч машингүй болж нийс­­лэл хотод байсан бүх машин гэр хороол­лыг чиглэн
до­лоон буу­дал, Чингэлтэй, Баян­хо­шуу, Яармаг, Ху­жир булан тийш уртаас урт түгжрэл
эхэлсэн бай­лаа. Эндээс төрсөн бодол гэ­вэл энэ хотын төвийнхөн чинь хамаг өтгөсөө
хотын зах руу авааччихсан юм байна гэж. Хоёр км орчим газ­рыг дөрвөн цаг явж туулах
нь байдаг л үзэг­дэл болов. Энэ үед хөдөл­гөөний соёл, дүрэм жу­рам бүгд ал­дагд­сан
бай­лаа. Замын хашлагын цаагуур уулын амны дээ­гүүр, доогуур гэх мэтээр жолооч нар
зам гарган зорьсон айл руугаа зүтгэ­сээр. Замын цагдаагийн бие бүрэлдэхүүн бүх чад­лаараа
ажиллаж байс­ныг энд онцлон хэлэх ёстой.

ДАРХАН-СЭЛЭНГИЙН ЗАМД ХОЁР ЦАГ ТҮГЖРЭВ

Сар шинийн өдрүү­дэд Дархан-Сэлэнгэ-Эр­дэ­нэтээс Улаанбаатарыг
зоригсод хамаг цагаа түгжрэл, замын дунд өн­гөрөөсөн гэхэд хилсдэх­гүй. Битүүний
шөнө, ши­нийн нэгний өглөө нийс­лэлээс хойд чиглэл рүү гарах замын хөдөлгөөн их
байсан бол шинийн хоёрноос хотыг чиглэсэн их цуваа хөвөрсөн. Ийм их хөдөлгөөний
үеэр хэн нэгэн нь алдаж осол гар­гавал хэдэн цагийн турш бусдадаа садаа болно. Ойрын
өдрүүдэд шөнө­дөө шуурч байсан тул замын хажуу руу унасан, дугуй нь салаад өнхөр­сөн,
өндгөн тулгуур нь мултарсан гэхчлэн түмэн янзын байдлаас болж замын голд, замын
ха­жууд машинууд саатжээ. Ойворгон нэгэн хөөрч явсны гайгаар автома­шины дөрвөн
дугуйгаар нь дээш харуулсан байх­тай ч олон тааралдлаа. Жолооч нар нарийн зам дээр
гүйцэж түрүүлэх үйл­дэл хийж байсан нь осол гарах гол нөхцөл болоод байсан аж. Шинийн
гурав­ны үдээс хойш Баянчанд­манийн цаад даваа өөд өгсөж явсан машины өөдөөс Приус
маркын машин мөргөж баахан хохирол учруулсан бай­лаа. Уг ослоос болж хоёр цаг шахам
түүгээр явж асан машинууд дугуйгаа нэг ч өнхрүүлээгүй юм. Асуудлыг шийдэж түгж­рэлийг
зохицуулахад нь замаар хөдөлж таван минут хэртэй ахиагүй бай­хад дахиад жалга руу
унасан машин таарах. Хоёр хэсэг болсон байх нь бас л хүний амь гэж ха­лаг­ламаар.
Энэ мэтчилэн Зүүнхараагаас Улаан­баа­тарт ирэхэд том, жижиг осол аваар хэдэн арав
бус хэдэн зуугаар тоологдохоор байсан.

Шинийн нэгний өдөр л гэхэд зам тээврийн ослоор найман хүн нас
барж 40 гаруй хүн хүнд бэртэл авсан нь орон нутгийн зам ямархан ачаа­лалтай, түүгээр
зорч­сон иргэд ямар хэмжээ­ний аюул сөрж байсныг илтгэнэ.

ЦАГААН САР БАЯРЛАХ ГЭСЭН БИШ ЦАСАН ШУУРГАНД ТӨӨРЧЭЭ

Монгол орны хойд хэсэг, Дар­хан, Орхон, Сэлэнгээс Улаанбаа­тарыг
өртөөлөх зам ийм байсан бол төвийн аймгууд, Өвөрхангай, Архангай аймагт зорчигчид
ч мөн л олон өөр асуудал дунд шинэ сарын эхний өдрүүдийг үджээ. Эл нутгаар зорчиж,
өтгөс буурлуу­дынхаа тохойг өргөсөн хүмүүс шинийн хоёрон гээд нутаг буцаж, Улаанбаатарыг
зорьж эхэлсэн байна. Тэдний нэгэн адилаар Баатарын гэр бүл ч өглөө эртлэн Өвөрхангай
аймгийн Баянгол сумаас Улаанбаатарыг зүглэж. Гэсэн ч байгалийн давагдашгүй хүчин
буюу цасан шуурганд өртөж эгээтэй л энэ хорвоог орхичихоогүй тухайгаа хүүрнэж суухтай
тааралд­лаа.

Тэднийхэн шинийн хоёрны өглөө нар мандахтай зэрэгцэн босоход салхи
бага, тэнгэр муухайрах нь бүү хэл бүүдийх ч төлөвгүй байж. Тиймээс эртлэн газар
хороохооор шамдаж чанх хойд зүгийг барин хөдөлжээ. Учир нь Баянгол сумын энгэр биеэс
чанх хойд зүгт Өлзийт сумыг чиглэн хөдөлбөл 60 орчим км зам туулаад л Сангийн далай
орчимд Өвөр­хангай-Улаанбаатарын чиглэлийн засмал замтай золгож олон хөлийн газар
барааддаг ажээ. Машиндаа дөрвүүл тухалж цагаан сар бас бус зүйлсийн тухай хүүрнэн
хааяа нэг дуу гунганан явсаар Сангийн далай, Баруун, Зүүнхайрханд дөхөхөд өндөр
уулсын араас үүл нөмрөн гарч ирсэн нь айхтар шуур­ганы түрүүч байж. Төд удалгүй
ширүүн салхи үлээн цасан шамар­га эргэлдэж эхэлжээ. Машинд дөрвөлсөн эрхмүүд ч дуулалдсаар
үүнийг үл тоон хэсэг давхиулсан нь хувь тавиланг нь орвонгоор нь эргүүлэх дөхсөн
гэнэ.

Аажим аажмаар цасан ширхэг нарийсан шуурч урдах зам бүү хэл машиных
нь хамар харагдахаа байхад тэд аюул дунд явж орсноо мэдсэн байна. Улмаар салхины
хүч нэмэгдэхэд түрүүнээс хойш тэнгэрт бүүдийж байсан нарны ёлтгор туяа ч харагдахаа
больж бүх зүйл цав цагаан болжээ. Машинд байсан хүн бүр дуугаа хураан гагцхүү урдах
замаа ширтэн мэддэг маань мэгзэмээ уншиж эхэлснийг хөнд­лөнгийн хүн сонссон бол
гандан­гийн гавьж тэргүүтнээс ч сайн шившиж байсан гэцгээх. Ийн сал­хи­ны хүч бага
зэрэг намдаж хоёр алхамын зайд юм харагдахтай боло­ход нь хөдлөх гэтэл машиных нь
дөрвөн дугуй барьцалдаж хөлдсөн байсан гэнэ. Моторын даралтны­хаа зүүг бараг
180 градус эргэтэл хаазлахад сая нэг юм машин нь хөдөлжээ. Шуурган дундах тэдний
төөрөгдөл, айдас үүгээр дууссан­гүй. Хааяа нэг ам нээвэл энд зам байна тэнд бий
хэмээн маргаж улмаар хэрэлдэх төлөвтэй болсон байж. Үхлээс айсных нь дээр хэдэр,
ёдор ааш нь нэмэгдэж сав л хийвэл жолоочоо чичлэн “Чи шуурганд оруулж бусдыгаа алах
гэлээ” хэмээцгээж эхэлсэн байна.

Гэтэл дахиад л цав цагаан болж машиных нь бүх цонх цантан, гаднаас
нь цас хучин бүүдийжээ. Хэн нэгэн нь бууж газар барим­жаалах гэвэл төөрөх аюултай
болж. Машинаа зогсоовол дугуй нь барьцалдаж хөлдөх аюултай. Тий­мээс урдаа юу байгааг
мэдэхгүй ч аажуухан мөлхүүлсээр. Арын суудалд суусан хоёр “Цасан хунгар л битгий
таараасай” хэмээн үглэж бурхан багшийгаа дуудаж явсан байна. Ийн өндөр хэцэд дэгдсэн
салхины эрч бууралгүй газарт бууж амжаагүй цасан ширхэгийг элдэн хөөсөөр 40 орчим
минут өнгөрч. Баатарынхан ч бурхадаас өршөөл эрсээр бүр сүүлдээ “аминь” хэмээн сүслэх
ч сонстож эхэлжээ. Аз түшихэд өнгөрсөн өвөл энэ нутагт цас ороогүй, хунгар тогтоогүй
учраас машин нь шинэхэн цасанд суучихалгүй урагшилсаар байсан бололтой.

Гэнэт салхины эрч буурахад хуучин сүмийн туурь гэлтэй өндөр хад
асганы дунд тэд явж орсон байжээ. Айлын бараа харагдахтай болоход юм харахгүй байснаасаа
ч төвөгтэй болж орхиж. Онхол донхол олон чулуун дунд машинаа гамнаад урагш ахихаа
байжээ. Үүнээс үүдэн бөөн маргаан үүдэж “Шуурга намдсан дээр шалавлаач. Наад машинаа
юунд нь гамнадаг юм. Машинаа эвдэлчихвэл хөлдөж үхнэ ш дээ” гэсэн харилцан хэрүүлийн
үг шидэлцсээр нараар баримжаалан нутгийн зүг эргэсэн гэнэ. Ингэж гэлдэрсээр өглөө
10 цагийн орчимд Өлзийт сумын Хар чулуутын даваанд хүрсэн эрхмүүд оройн 17 цагийн
орчимд Арвай­хээрт 40 км ойртож, Зүүнбаян-Улаан сумын нутаг Дэвшил брига­дын нутагт
очсон байжээ. Шатахуун нь ч барагдаж шар гэрэл нь асах дөхжээ.

Хэрвээ тэдний машин нь саатсан бол өнөөдөр энэ тухайгаа бусдад
хуучилж суух эргэлзээтэй байх байсан биз. “Бидний унаж явсан машин нь тэнхлэг намтай
ч тэр их хад асга болсон Жороогийн сархиа, Хар чулуутыг яаж туулсан нь хачирхалтай”
хэмээн Баатар шогширч сууна. Тэрээр өгүүлэхдээ “Монголчууд яасан үнэн хэлдэг юм.
Хаврын тэнгэр хартай. Өглөөний нарыг наранд бүү тооц гэх мэтээр” хэмээн санаа алдана.
Энэ шуур­ганд ганцхан Баатарын гэр бүл төөрөөгүй гэнэ. Өвөрхангай аймгийн Онцгой
байдлын хэлтсээс авсан мэдээгээр шуурганы дараа буюу шинийн гурванд эрлийн баг Хархорин,
Хужирт, Өлзийт, Бат-Өлзий, Есөнзүйл, Зүүнбаян-Улаан сумын нутгаас 30 гаруй машин
цасан хунгараас гаргаж авчээ. Өвлийн сар шувтраагүй байсан тулдаа иргэд дулаан хувцастай
явж осгож амь эрсэдэхээс аврагдсан байж. Хэд гурван бага насны хүүхдийн хөл гар
хайралттай олдсон байна. 

Ийнхүү  Баатарын гэр бүл
шинийн хоёронд Улаанбаатарыг зорин хөдөлж шуурганд төөрөн буцсан бол шинийн гурванд
шуурга намдсан ч Төв аймгийн Эрдэнэ­сант сумаас хот руу чиглэсэн 210 км замд түгжирсээр
тус замыг 24 цагт туулжээ. Улаанбаатарт хоёр гурван километр түгжирсэнээ сүр­жиг­нэн
ярьдаг манайхан ийн­хүү орон нутгийн 210 километр замд түгжирдэг болсноо энэ цагаан
сараар мэдэв бололтой. Эрдэнэ­сант-Лүн-Улаанбаатарын замд их хурдаллаа гэхэд 50
км/цаг явах гэж үзээд нам зогссон их түгжрэл Эрдэнэтийн замын түгжрэлээс бүрч хэцүү
байсан талаар ярьцгааж байна. Малаасаа олон машинтай болсон монгол­чуудын орон нутгийн
зорьсон золголтууд замын түгжрэл дунд өнгөрлөө.

 

Э.ЭНХБОЛД,

Л.МӨНХТӨР    

Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамны төрийн нарийн бичгийн дарга
П.Алтан­гэрэл­тэй ярилцлаа.

 
-Сүүлийн үед хэв­лэл мэдээллээр цацаг­даж байгаа асуудлаас яриагаа
эхлэх үү?

-Н.Оргилын хийсэн хэвлэлийн хурал уу.

-Тийм ээ, та ажлаас нь халсан юм уу?

-Н.Оргил түр орлон гүйцэтгэгч шүү дээ. Тий­мээс Төрийн албаны
хуу­лиар энэ албан тушаал дээр сонгон шалгаруу­лалт зарлах ёстой. Тэгээд л Төрийн
албаны зөвлөл (ТАЗ)-өөс сонгон шалга­руулалтыг зарласан. Энэ орон тоон дээр нийт
долоон хүн өрсөлдсөн гэсэн. Одоогоор бидэнд шалгалтын мэдээ ирээ­гүй байна. ТАЗ
энэ хүн шалгарлаа гэсэн цагт бид хуулийн дагуу асуудлыг шийднэ. Н.Оргил ч өөрөө
шалгалтад орсон.

-Тэгвэл яагаад ССАЖ-ын яамны тухай, яамныхаа албан ту­шаалтнуудын
талаар сөрөг мэдээлэл гар­гаад байгаа юм бол?

-Ямар санаа зорилго­тойг нь би яаж мэдэхэв. Шалгалт нь амжилтгүй
болсон юм байлгүй. За­луу хүн түүндээ бухим­даад болчимгүй зүйл ярьчихсан юм байгаа
биз дээ. Залуу байхад ингээд хөнгөдчих гээд байдаг юм даа.

-Мэдээллээс хара­хад П.Алтангэрэл гэдэг хүн тендер будлиан­туулсан,
ихээхэн ашиг сонирхлын зөрчилтэй нэгэн гэсэн байна лээ?

-Би яг энэ асуудлаар
хэвлэлийн бага хурал баасан гаригт зарлаж боди­той, баримттай тайл­ба­рыг өгсөн.
Үнэн зөвийг тайлбарлах хэрэг­тэй. Ма­най яамныхан хурал­даад яамны нэр хүндтэй холбоотой
яриа гарлаа, үүнд тайлбар хийх хэрэг­тэй гэж бас үзсэн. Ингээд би тайлбар өгсөн.
Яриг­даад байгаа энэ асуудал хуучин Бо­ловс­рол, соёл, шинжлэх ухааны яам гэж байхаас
эхтэй. Тэр яамыг байх үед олон сумын соё­лын тө­вийн тендер зар­лагджээ. Тэр тендерт
нь манай хүүгийн компани орсон байна. Тэгээд ял­жээ. Тод­руулж хэлбэл 2012 оны долдугаар
сарын 30-нд тендерийг шалгаруул­сан юм байна лээ. Үүний да­раа засаг байгуулагдаж
яамд сала­хад  хүүгийн компанийн ялсан тэр
тен­дер нь соё­лын барилга байгууламж барих бай­сан учраас гар­цаагүй ма­най яаман
дээр шилжиж иржээ. Энэ тухай би мэ­дээд Боловсрол, шинж­лэх ухааны яам руу хан­даж
“Ийм тендер зар­лагдаж манай хүү ялсан юм байна. Хэдийгээр шинэ яам байгуулагдсан
ч би ашиг сонирхлын зөр­чилтэй болно. Асуудлаа наанаа шийдээд гэрээгээ байгуулчих”
гэж хэлсэн юм. Тэгээд гэрээ нь бай­гуулагдаад ажил нь хийг­дээд 2013 оны төсвийг
хэлэлцэж сайдын багцыг хуваарилахад хүссэн хү­сээгүй он дамжсан бай­гууламж манайх
руу шил­жиж таарсан. Тэр даруйд нь би АТГ-т хандсан. “Наад компани чинь ма­най хүүгийн
хувь эзэмш­дэг компани юм байна. Санхүүжилт дээр нь би гарын үсэг зурж таарах нь.
Тэгэхээр ашиг сонирх­лын зөрчил үүснэ. Үүнийг яаж зохицуулах вэ” гээд зөвлөмж хүссэн.
Үүнд дөрөв хоногийн дараа АТГ-аас хариу ирүүлж ийм хуулиар асуудлаа шийдэж болно
гэсэн тайлбар өгсөн. Ингээд хуулийн дагуу бүх бичиг баримтыг нь бүрдүүлээд явсан
асуудал. Ийм л зүйл болсон. Бүгд хуу­лийн хүрээнд болсон. Би төрд олон жил ажил­лас­ных
юуг хийж болох вэ, юуг хийж болохгүй вэ гэд­гээ мэдэх болсон толгой шүү дээ.

 
-ССАЖ-ын яамыг тө­рөл
садны яам болго­сон гэх мэдээлэл бас байгаа?

-Ер нь бол энэ асуу­дал нарийн
хуультай юм. ССАЖ-ын яам ажилд то­ми­лохоор санал болгож бай­гаа хүнийхээ мате­риа­лыг
АТГ-т хүргүүлдэг. Үүнийг нь АТГ-ын зүгээс 14 хоногийн дотор су­далж үзээд “Болно,
бо­лохгүй” гэсэн хариу ирүүлдэг. Бүх хүн энэ журмаар томилогдсон. Манай яам 78 ажилтан­тай.
Эдгээрээс АТГ-аас тодорхойлолт аваагүй, миний дур мэдэн томил­сон нэг ч ажилтан
байхгүй.

-Энэ яамыг П.Ал­тан­гэрэл
Дорнодынхноор дүүргэсэн гэдэг нь үнэн юм биш үү?

-Амьдрал баян. Дор­нодын хүн
энэ яаманд бий юу гэвэл бий. Гэхдээ хуульд заасанчлан эрх ашгийн зөрчилтэй нэг ч
хүн байхгүй. Ер нь Дор­нодын төлөө зүтгэж явдаг хүний хувьд нутаг орноо­соо Монголын
төрд хэдэн сайхан шижигнэсэн за­луу­чууд бэлдээд өгчихье гэсэн бодолтой явдаг хүн.
Үүнийгээ би буруу гэж боддоггүй.

-Та чинь яагаад нэг­нийхээ
санаачилсан тө­сөлд ацаг, тээг тавиад байдаг хүн бэ. Мини кино театр төслийг П.Ал­тан­гэрэл
зогсоосон гэж мэдэгдсэн байна лээ?

-Над руу дайрах асуу­дал үүнээс
эхлэлтэй байж магадгүй. Мини кино­театр төслийг эхлүүлье гэсэн. Бид бүгдээрээ дэмж­сэн.
Ямар утгатай төсөл вэ гэвэл нэг суманд мини кинотеатр байгуу­ла­хад 25-30 сая төгрө­гийн
өртөгтэй. Үндсэн зорилго нь Холливуудад шинэ кино нээлтээ хий­лээ, “Өргөө”, “Тэнгис”-т
гарлаа. Яг энэ кино теат­руудад шинэ кино гарч эхэлсэн цагт мини театр­тай болсон
сумынхан үзэх ёстой. Ингээд эхний ээлжинд 20 суманд кино­театрын тоног төхөөрөмж
суурилуулсан. Гэтэл өнөө­дөр эдгээр 20 кино­театр бүгд ашиглалтад ороогүй байгаа.
Шалт­гаан нь хүнээ сургаагүй, ямар хиймэл дагуул, ямар антеннд яаж холбогдох нь
тодорхойгүй. Ашиг­лалтын зардлыг нь хэн даах нь ойлгомжгүйгээс эхлээд асуудал ихтэй.
Мөн дараагийн ээлжийн 30 кинотеатрын тендер зарлагдаад ороод иртэл өмнөх театрууддаа
камер нэмж суулгах шаардла­гатай гээд дахиад баахан мөнгөний асуудал бо­соод ирж
байгаа юм. Ин­гээд Соёл урлаг хөгжүү­лэх сангаас дахин тендер зарлах шаардлага тул­гар­сан.
Сүүлд зарлагд­сан 30 мини кинотеатрын тендерийг Худалдан авах ажиллагааны газ­раас
зарласан. Тэгээд нэг компани шалгараад га­раад иртэл Н.Оргил өөрөө бөөн асуудал
үүсгэ­сэн. “Буруу компани шалгарууллаа. Миний дэмжиж байгаа компа­нийг гаргаж ирсэнгүй”
гээд ажлыг удаасан. Тэгэхэд нь “Оргил оо, Худалдан авах ажиллагааны газ­раас томилсон
үнэлгээ­ний хорооны шийдвэрт хэн ч гаднаас нөлөөл­дөггүй. Нөлөөлөх ёсгүй. Мэргэжлийн
байгууллага нь шалгаруулсан байхад бид гарын үсэг зурж ба­тал­гаажуулах л үүрэгтэй”
гэж хэлсэн. Тэр ёсоороо л болсон. Н.Оргилын дэм­жиж байгаа компа­нийг шалгаруулаагүй
уч­раас би гарын үсэг зурах­гүй гэж хэлж болохгүй шүү дээ. Гэтэл 2014 оны соёлын
тоног төхөөрөмж худалдан авах санхүү­жилтийн ихэнх мөнгөөр дахин мини кинотеатр
байгуулах саналыг Н.Оргил оруулж ирсэн. Төсвөөс баахан мөнгө зараад тоног төхөөрөмж
тавьсан мөртлөө нэг нь ч ашиглалтад ороогүй бү­тэн жил өнгөрлөө. Тий­мээс эхний
төслөө гүйцэд хийж үр дүнг нь үзэх хэ­рэгтэй гэсэн байр суурийг би илэрхийлсэн.
Үнэхээр үр дүнтэй, түүний хэлс­нээр гайхамшигтай бай­вал энэ төслийг явуулна. Үр
дүнгүй болбол улсын мөнгө хий дэмий үрээд хэрэггүй” гэсэн маань бас л дургүйг нь
хүргэсэн бо­лолтой. Эцсийн эцэст улсын хэдэн тэрбум төг­рөгөөр баахан ашиглаг­дахгүй
төхөөрөмж сум­дад шахжээ гэдэг ял хэнд ноогдох вэ. Ойлгомжтой шүү дээ, төсөв мөнгөн
дээр шийдвэр гаргаж бай­гаа Төрийн нарийн бич­гийн дарга л холбогдоно шүү дээ.

-Яамдын төрийн нарийн
бичгийн дарга нарыг бүх л тендерийн ард байдаг гэж хүмүүс ойлгодог. Тендер-төрийн
нарийн бичгийн дарга гэсэн холбоо үг, дээрээс нь мөнгө идэж уух хамгийн боломжит
хүн гэсэн ойлголтод ямар тайлбар өгөх вэ?

-Үе үеийн яамдын төрийн нарийн
бичгийн дарга нар тендертэй хол­богддог. Хуулиараа тийм юм. Өөрөөр хэлбэл хө­рөнгө
оруулалт, санхүү­гийн асуудлыг Төрийн нарийн бичгийн дарга хариуцдаг хуультай. Хуу­чин
тендерийн хууль шинэчлэгдээгүй байхад бүх тендер яаман дээр зарлагддаг байсан. Ха­рин
өнгөрсөн жил тен­дерийн шалгаруулалтыг хариуцахаар Худалдан авах ажиллагааны газар
гэж байгуулагдсан. Ин­гээд өнгөрсөн жил манай яам бүх тендерийг Худал­дан авах ажиллагааны
газар руу шилжүүлсэн. Тэнд зарлагдана, үнэл­гээ­ний хороо байгуу­лаг­да­на. Мэргэжлийн
бай­гуул­лага нь шалга­руу­лаад гэрээ байгуулна уу гэсэн албан бичиг ирүү­лэхэд
бид хуулийн дагуу гэрээг байгуулж араас нь хяналт тавих үүрэгтэй. Өнөөдөр ийм л
болсон. Төрийн нарийн бичгийн дарга гэдэг хүнийг одоо хардах шаардлагагүй бол­сон.
Бид хянах л үүрэг­тэй. Энэ жил ч гэсэн бид хөрөнгө оруулалтын болон их засварын
ху­дал­дан авах ажиллагаа буюу тендерийн эрхийг Худалдан авах ажил­ла­гаа­ны газар
болон орон нутаг руу шилжүүлж бай­гаа. Өөрөөр хэлбэл яам ийм асуудалтай ороо­цол­дох
шаардлагагүй гэж үзсэн. 

-Ер нь төрийн ажил тэр
дундаа төрийн нарийн бичгийн даргын алба бүх зүйл дээр эрх ашгийн зөрчил дагуулж
байдаг бололтой?

-Ер нь төрийн ажлыг хийхэд их
хүндрэлтэй. Намайг төрийн ажил хийхээр хүүхдүүд, ах дүү нар хэлмэгдчих гээд бай­даг.
Бүгд амьдрал зохиож тус тусдаа бизнестэй бол­чихсон. Заримдаа би тэд нараас гуйж
амьдардаг хүн шүү дээ. Алив тус болоорой гээд л. Гэтэл би ажлынхаа шаардлагаар тэднийгээ
хохироогоод явж байгаа. Жишээ нь би хүүхдүүддээ “Манай сал­барын хэмжээнд зарлаг­даж
байгаа нэг ч төсөл, тендерт битгий оролц” гэсэн шаардлага тавьсан. Мөн “Чамайг миний
хүү, миний дүү гэсэн байд­лаар хандаж, ажил төрөл ярьж байгаа хүмүүстэй битгий орооцолдоорой”
гэж захидаг. Энэ нь хам­гийн зөв шийдэл. Мөн чанараараа бол тэдний­хээ эрхийг муухай
зөрчиж байгаа хэрэг л дээ. Гэвч яая гэхэв, цаг үе өөрөө ийм байна шүү дээ.

-Батаарын араг ястай хөөцөлдөхөөс
өөр ажил хийдэггүй ССАЖ-ын яам гэсэн яриа гарсан. Яамны бод­лого, шийдвэр, хийж
хэрэгжүүлж байгаа ажил ямар түвшинд явна вэ?

-Манай яамны хариу­цаж байгаа
салбар олон зовлонтой. Яагаад гэвэл 2013 оноос өмнө энэ сал­бар төрийн бодлогын
гадна орхигдсон байсан. Соёлын асуудал нь Бо­ловс­ролын яамны, аялал жуулчлал нь
Байгаль орч­ны яамны, спорт нь Эрүүл мэндийн яамны хавсарга хэлбэрээр явж ирсэн.
Гур­ван яамнаас бид төрийн анхаарлын гадна байсан салбарыг нийлүүлж бод­логын яам
болгож авсан гэсэн үг. Харин өнгөрсөн бүтэн жилийн хугацаанд ма­найх яам шиг яам
бол­сон. Өдөр шөнөгүй ажил­ла­сан. Салбарынхаа хуу­лийг гаргаж авахын тулд олон
сайхан залуус нойр, хоолгүй ажиллаж байна. Цоо шинээр байгуулагд­сан яам гэвэл манайхыг
нэрлэж болно. Шинэ яам байгуулна гэдэг их хүнд. Богино хугацаанд ихэнх асуудлаа
цэгцэллээ. Ингэхийн тулд сайд, дэд сайд бид гурав үнэхээр гар, сэтгэл нийлж ажил­ласан.
Манай сайдад өндөр мэдлэг, боловсрол, ажил хэрэгч чанар байна. Дэд сайдад маань
ноён нуруу, хүлээц, тууштай ажиллах чанар байна. Надад төрийн ажлын бага сага туршлага
бий. Энэ бүхнээ нийлүүлээд яамыг өдий зэрэгтэй бол­голоо. Бид гурвын санаа зорилго
нэгдмэл ажил­лаж байгаа болохоор манай яам гурван зүгт салж яваагүй. Гар сэтгэл
нийлсэн хамт олныг бүр­дүүлж чадсан. Гэхдээ олон хүн дотор ганц нэг болохгүй, бүтэхгүй,
төрийн ажлын ачаалал дааж гарч чадахгүй хүн байлгүй л яахав. Тийм хүмүүс нь мөрөөрөө
л явчих хэрэгтэй.

-Танай яамны нэгэн гол
салбар аялал жуулч­лалын тухайд асуу­дал ямар байна. Монгол Улс олон ч жил аялахад
тохиромжгүй орон гэж цоллууллаа шүү дээ?

-Монголын ирээдүй болсон, эдийн
засагт их хувь нэмэр болох салбар бол аялал жуулчлал. Бид босгож авахаар ажиллаж
байна. Аялал жуулч­ла­лын хуулиа боловсруу­лаад УИХ-д өргөн бари­хад бэлэн боллоо.
Өнөө­дөр л гэхэд Японоос аялал жуулчлалын чиглэ­лээр ажлын баг ирж сур­галт явуулж
байна. Мөн Дэлхийн аялал жуулчла­лын тэргүүнтэй манай сайд уулзаж хуулиа танил­цуулахад
тэр хүн тусгай баг гарган ажиллаж саналаа ирүүлсэн. Одоо энэ салбарын эрх зүйн орчныг
тодорхой болгох нь салбарын цаашдын хөгжлийг тодорхойлох үндсэн чиглэл болно. Энэ
агуулгаараа Ц.Оюун­гэ­рэл сайд хуулиа үндсэн­дээ өөрөө гардаж бай­гаа. Ингээд хууль
батлаг­дахад маш олон зүйлийг богино хугацаанд хийх боломж бүрдэнэ. Ер нь Батаар
яриад л байна гэх юм. Долоон сая жилийн өмнө Монголын нутаг дэвс­гэрт батаар амьдарч
байсныг ард түмэн, жуул­чид эх нутагт нь үзвэл туйлын ач холбогдолтой. Яс гэдэг
үүднээс нь бус олдвор, соёлын өв, Мон­гол орны гайхамшигтай түүх гэдгээр нь харж,
дэл­хий нийтэд сурталчлах нь яамны үүрэг.

-Ер нь сүүлийн үед танай
яам музейн ши­нэчлэлийг нэлээн ярьж байна. Лениний музейн асуудал юу болж байгаа
вэ?

-Лениний музейн асууд­лаар Дээд
шүүхийн шийдвэр гарчихсан. Ерөн­хий шүүгч асуудлыг хэд хоног судалдаг юм байна.
Музейгээ авчих­вал засварын хөрөнгийг нь төсөвтөө тусгасан бай­гаа. Ингээд палеон­толо­гийн
музей нээлтээ хий­хэд бэлэн болно. Архео­ло­гийн музейн схез зураг болон Байгалийн
түү­хийн музейн зураг төсөл бэлэн болсон. Археологи, палеонтологийн музейн концепцоо
батлуулчих­лаа. Эдгээр музейг Үн­дэсний цэцэрлэгт хүрээ­лэнд байгуулъя гэсэн хү­сэлтийг
тавиад газрын асуудлыг нь шийдүүлж байна. Одоо Соёлын өвийн хууль УИХ дээр хэлэлцэгдэж
байгаа. Энэ хууль манай яамны өн­гөр­сөн жил хийсэн хам­гийн том ажил. Хууль батлагдчихвал
соёлын өвийн тал дээр ихээхэн том ажил хийгдэнэ.

-Биет болон биет бус өвөөс
эхлээд манай улсын үүх түүх, соёл, уламжлал онцлогтой. Нэгийг нь хамгаалах гэхэд
нөгөө нь үгүйс­гэгддэг гэдэг ч юм уу. Энэ асуудлыг яаж анхаарч байгаа вэ?

-Соёлын өвийн тухай хууль энэ
бүхэн рүү чиглэ­сэн. Соёлын өвийг биет болон биет бус гэж яаж ангилах юм. Биет өв
дун­даа хөдлөх, үл хөдлөх гэж алийг нь хэлэх юм. Аман өв, өвлөн тээгч гэж хэнийг
хэлэх вэ гээд бүгдийг нь нарийн зааж өгөөд хилээр гаргавал яах уу, дамлан худалдаалбал
ямар хариуцлага хүлээл­гэж уул уурхайн үйл ажил­лагаанаас яаж урьдчи­лан хамгаалах
вэ. Хохир­лыг яаж тооцож, олон улсын гэрээ конвенцид хэрхэн нийцүүлэх вэ гээд бүгдийг
хуулиар зааж өгнө. Хуульд соёлын үнэт өвөө сэргээн засварлах үндэсний төвийг бай­гуулж
байна. Гэрээт соё­лын өв хамгаалагчдыг сум бүхэнд ажиллуулж эхэллээ.

-Монголчууд нут­гийнхаа
хаана нь ямар өв, соёл байгааг бараг мэдэхгүй. Тэгэхээр хэн нэгэн очоод сайн ду­раа­раа
ухах гэх мэт асууд­лаас яаж урьд­чилан сэргийлж байна?

-Тэгэхээр хуулиар энэ асуудлыг
мөн зохицуула­хаар тусгасан. Ингэхдээ уул уурхайн компани олбор­лолт явуулах гэж
байгаа бол тухайн хөр­сөнд археологи, палеон­то­логийн олдвор байгаа эсэхийг тухайн
компани өөрийн хөрөнгөөр хайна. Ийм судалгаа хийж, ма­те­риал ирүүлсний дараа тухайн
компанид ашиг­лалтын лиценз олгох уу, болих уу гэдгээ шийднэ. Энэ бол хамгаалалтын
эхлэл.

-Монгол соёлыг булаацалдах
орон хоёр хөршөөс эхлээд бий. Яг энэ асуудалд яам ямар бодлого барих вэ?

-Өнгөрсөн жил эрчимтэй ажилласны
үр дүнд олон соёлын өвийг ЮНЕСКО-д бүртгүүллээ. Саяхан л гэхэд калиг­рафф бичиг,
монгол гэрээ бүртгүүлсэн. Цаашид ч олон зүйл бүртгэгдэхээр хүлээгдэж байна. Бидний
том алдаа бол бүртгүүлэх гэж баахан түжигнэчихээд бүртгүүлсэн хойноо орхичихдог.
Дэлхийн өвд бүртгүүлнэ гэдэг “Манайх дэлхий нийтийн өмнө энэ соёлын өвөө хариуцаж,
хамгаалж авч явах үүрэг хүлээлээ” гэсэн үг. Тэгэ­хээр бүртгүүлснийхээ да­раа хамгаалах,
төгөл­дөржүүлэх ажлыг л хийнэ гэсэн үг. Энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж ажил­ласны
хүчинд хүн бүр соёлын өвийн тухай ярьдаг боллоо. Биет бус өвийг мэргэжлийн хүмүүс
л ярьдаг байсан бол одоо улстөрчид ч дуугардаг болж байна. Улстөрчдөөс төрийн алба
руу эцэст нь олон нийт рүү энэ хэллэг шилжиж, ярьж эхэлсэн.

-Жуулчдын аюулгүй байдал
хангагдаагүй гэдэг үүднээс манай орон аялахад тохи­ромж­гүй гэж олон ул­сын судалгаагаар
гар­сан байсан. Энэ асууд­лыг яаж цэгцлэх вэ?

-Ийм сурталчилгаа яваад байгаа
болохоос биш Монгол хамгийн аюул­гүй орон. Мөнгө угаах, хар тамхи дамлан наймаалах
гэх мэт хууль бус үйлдлүүд газар аваа­гүй, шашин хоорондын мөргөлдөөн, дайн байл­даангүй,
газар хөдлөл, цунами, үер усны аюул­гүй үндсэндээ дэлхий дээрх хамгийн амгалан тайван
орчин. Ганц нэг хулгайн тохиолдлыг дө­вийлгөж өөрсдийн нөх­цөл байдлыг хөөрөгдө­хөөс
илүү давуу талаа маш сайн сурталчлах ёстой.

-Тэгвэл спортын салбарт
ямар бодлого барьж ажиллаж байна. Ер нь энэ салбарт биз­нес эрхлэгчид хийгээд төр
ихээхэн анхаарал хандуулж дэмжиж тусалдаг шүү дээ?

-Дэмжлэг байгаа. Ерөн­хийлөгчийн
зарлиг гарч олимп, дэлхийн авар­гын шагналт тамирчдад сар бүр тэтгэлэг олгож байна.
Үүнээс хойш бүх төрлийн спорт эрчимжиж очсон бүхнээсээ шагнал авч байна. Үүнийг
бодло­гоор удирдах ёстой. Бай­галиас заяасан авьяас дээр нэмэх нь хөдөлмөрч зан
чанартай тамирчид амжилт гаргаад байна. Үүнийг нэгдсэн бодло­гоор удирдаж, нэгдсэн
бэлтгэл хийх байр саваар нь хангах систем дутаг­даж байгаа. Тиймээс спор­тын барилга
бай­гуу­ламжын стандартыг гар­гаж ажлыг эхлүүлсэн. Сон­гинохайрхан, На­лайх, Баянзүрх,
Чингэл­тэй дүүрэгт спортын иж бүрэн цогцолбор барих ажил эхэлчихлээ. 2014 оны төсөвт
Баянгол, Сүх­баатар дүүргийн спорт цогцолборын санхүүжилт тусчихлаа. Ингэж нөх­цөлийг
нь бүрдүүлж өгвөл амжилт дэлхий дахинд дийлдэхгүй болох нь ойл­гомжтой. Тэгэхээр
яам жинхэнэ тамирчин шал­гаран гарч ирэх нөх­цөлийг нь бүрдүүлж өгөх бодлого барьж
байна. Ер нь нөхцөл бүрдвэл ямар амжилт гардгийг би биеэ­рээ үзсэн хүн. УИХ-ын гишүүн
байхдаа Дорнод аймагт шатрын клуб бай­гуулж өгсөн. Гэтэл өнгөр­сөн жилээс Дорнод
айм­гийн хүүхдүүд дэлхийн тэмцээнд оролцоод эхэлчихсэн байна. Мөн УИХ-ын гишүүн
байхдаа Чойбалсан хотод Азийн С зэрэглэлийн хөлбөм­бөгийн талбайн хөрөнгө мөнгөний
асуудлыг нь хөөцөлдөж шийдүүлж өгсөн. Гэтэл нэг жилийн дараа дорнодчууд Улаан­баатар
хотод ирээд Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит цомыг авч улсын аварга болж байх жишээтэй. Энэ
нь нөхцөл бүрдэхэд гэдэг шиг.

-Ямар ч яам агентлаг Засгийн
газрын зо­рилт­той хөл нийлүүлэх шаард­лагатай байдаг. Энэ Засгийн газартай яамны
ажил хэрхэн нийцэж байгаа бол?

-Бидний өдөр тутмын хийх ёстой
ажил л даа. Засгийн газар ямар шийдвэр гаргана түүнийг нь хурдтай хийх нь тухайн
яам, агентлагийн үүрэг. Ний нуугүй хэлэхэд Ерөнхий сайдын хурд, ачааллыг заримдаа
гүй­цэх­гүй байна. Яг дотор нь байгаа хүний хувьд хэ­лэхэд Засгийн газар үнэ­хээр
ачаалалтай ажил­лаж байгаа. Засгийн газ­рын хэдэн сайдыг ха­раад “Энэ хэдэн нөхөр
2016 он гэхэд ядаргааны туйлд хүрчихээд сон­гуульд оролцох нь ээ” гэж бодогдох юм.
Засаг ингэж эрчимтэй ажиллаж бай­хад бид зүгээр сууж бо­лохгүй. Яамны гал тогоог
хариуцаж байгаагийн хувьд хэлэхэд манай яам­ны ажилтнууд байнга илүү цагаар ажиллаж
байгаа.

-Та төрийн албан хаагч
гэсэн нэрээр халх­лагдаад тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Гэх­дээ мэдээж улс төрийн орчноос
хөндийрөөгүй нь тодорхой. Энэ хуга­цаанд Дорнодын той­рогтоо очив уу. Асуудал шийдэж
ажиллав уу?

-Би байнга л Дорнод руу явж байдаг.
Асуудал шийднэ ээ. Саяхан ши­нээр томилогдсон Засаг дарга нь ирсэн. Өөрийн яаман
дээрээ болон өөр яаман дээр хөөцөлдөж байгаа ажилд нь тусал­сан. Цааш­даа ч болом­жийн­хоо
хэрээр тусална. Тэн­дээс дахиж сонгог­доогүй гээд тэр аймгийг орхих ёс суртахуун
надад үгүй. Өмнөө зорилго тавьж 2016 он гэхэд аймгийнхаа 14 сум 10 багт нэг нэг
тодорхой ажил хийнэ. Зарим ажлыг нь эхлүүл­сэн. Заавал хэрэгжүүлэх ажлууд байна.
Гэхдээ үүнийг сонгуульд бэлдэж хийж байгаа юм биш. Зөв­хөн өөрийнхөө үүргийг ухамсарлаж
байгаагийн нэг хэлбэр. Дорнодын ард түмний ач тусаар би өдий зэрэгтэй явж байгаа.
Ачийг нь хариулна. Яаж хариулах вэ гэвэл сон­гогдсон сонгогдоогүй­гээ­сээ үл хамаарч
өөрийн­хөө боломжийн хүрээнд тэр нутаг орны төлөө ажиллаж асуудлыг нь шийднэ.

-Дорнод аймаг нь уул уурхай,
эрдэс баял­гын нөлөөлөл ихтэй газар нутгийн нэг. Таны хувьд асуудлыг яаж хардаг
вэ?

-Тэнд уул уурхай гэж яривал газрын
тос, ураны тухай л хөндөгдөнө. Би гишүүн байхдаа Газрын тосны тухай хуулийг гур­ван
удаа санаачилж оруу­лаад батлуулж ча­даагүй. Эндээс юуг ойлго­сон бэ гэвэл газрын
тосны асуудалтай тухайн үеийн эрх мэдэлтнүүд, энэ салбарыг удирдаж байсан хүмүүс
үнэхээр гүн гүнзгий холбогдчих­сон байсан юм байна. Эрчим хүчний сайд асан Д.Зоригт
гэдэг нөхөртэй их ч тулсан. Тэглээ гээд батлуулж дийлээгүй. Эрчимтэй хэлэлцээд явж
байхад нэг зүйл нөлөөлөөд зогсчих­дог. Шуудхан хэлэхэд ми­ний зүгээс Газрын тосны
хууль дээр нэг нэмэлт, өөрчлөлт, хоёр шинэчил­сэн найруулга санаач­лаад батлуулж
чадаагүй юм. Одоог хүртэл Газрын тосны тухай хууль яригд­саар л байна. Гэхдээ уул
уурхайг бодлоготой, төлөв­лөгөөтэй, зүй зохистой ашиглаж чадах юм бол муу муухай
зүйл биш. Хамгийн гол нь тех­нологийн дагуу, стандар­тын дагуу төр нарийн хяналт
тавин авах зүйлээ авч нутгийн иргэдэд нь хувь хишгийг нь хүртээ­гээд байгаль орчинд
хал балгүй ашиглавал аймаг, сум, Монгол орны хөг­жилд онцгой хувь нэмэр болно.

-Эцэст нь асуухад та улс
төрийн хаягтай АН-ын хүн. АН-д олон фракц бүлэглэлүүд бий. Та яг хаана нь явдаг
юм бэ?

-Би улс төрөөс гарч ирсэн. Одоо
ч улс төртэй холбоотой хүн. Одоо л төрийн жинхэнэ албан хаагч болж хуулийн дагуу
татгалзчихаад байгаа болохоос биш миний үзэл бодол хэвээрээ. АН-д олон фракц байгаа
нь үнэн. Гэхдээ дайснууд биш. Ийм олон эрүүл са­руул, ил тодорхой фрак­циуд энэ
намд үйлчилж  байгаагийн хүчинд АН оршин тогтнож
байгаа юм. Фракц бүлэглэл гэдэг эрүүл саруул үзэл бодлын уралдаан гэсэн үг. Тиймээс
би АН-ын бүх фракцийн бүх гишүүдтэй найз нөхөд. Би 1990 онд Н.Алтанхуяг дарга, Р.Гончигоо
дарга, Баабар нарын далбаан дор ардчиллын үйл хэрэгт зүтгэсэн хүн. Одоо ч гэсэн
энэ хүмүүстэйгээ хамт л явж байна. Цаашид унасан ч боссон ч энэ хүмүүстэйгээ л явна.
Яа­гаад вэ гэвэл би албан тушаал, эрх мэдэл харж ийш тийш урваж шарва­даггүй хүн.
Энэ бол миний улс төрд баримталдаг зарчим. Эцсийн дүнд ги­шүүн бүр АН гэдэг нэг
фракц дээр нэгддэг байхгүй юу.

 

Л.МӨНХТӨР

Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын
сайд С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Хамтын тэтгэврийн даатгалын тухай
хуу­лийг өргөн барилаа. Энэ хууль гарснаар гэр бү­лийн тэтгэврийн насны хүмүүсийн
аль нэг нь бие барсан тохиолдолд үлдсэн нь халамжийг нь үргэлжлүүлэн авч байх зохицуулалттай
гэв үү?

-Хуулийг гаргах бол­сон гол шаардлага
гэвэл өнөөдрийн Монгол гэр бүлийн үнэ цэнэ, бат бэх байдал алдагдсантай хол­боотой.
Мөн ахмад настнууд өнөөдөр бие дааж амьдрах хандлага ихэссэн. Хуучин хэдэн үеэрээ,
олуулаа нэг гэрт амьдардаг байсан сис­темийг халж тэс өөрөөр амьдрах сонирхолтой
бол­сон. Үүнээс болж ах­мад настнуудын амьд­рал, нийгмийн хамгаал­лын асуудлууд
хурцаар хөндөгдөж байгаа цаг үе. Тиймээс “Гэр бүлийн хөгж­­лийг дэмжих жил” болгон
зарласантай хол­боотой­гоор ахмад наст­ны нийг­мийн баталгааны асууд­лыг ихээхэн
хөндөж бай­гаа нь энэ. Ийн Хам­тын тэтгэврийн даатга­лын тухай хуулийг гар­гаснаар
ахмад настнууд аливаа эрсдэлд орохоос хамгаа­лах, тайван амьд­рах ор­чинг нь бүрдүүлэх
зорил­готой. Ер нь хор­воогийн жамаар гэр бү­лийн хоёрын хэн нэг нь түрүүлж мөнх
бусыг үзүүлдэг. Ха­рин үлдсэн нэг нь сэтгэл санааны хямралд оро­хоос гадна амьдралын,
эдийн засгийн байдал нь эрс хүндэрдэг. Өнөөгийн манай ахмадууд бүгд со­циализмын
үед амьдарч байсан. Цалингаас цалин­гийн хооронд байж бий болгосон хуримтлал ч үгүй
байдаг. Хоёр ахмад нийлээд 600 мянган төг­рөгийн тэтгэвэр авдаг байлаа гэж үзье.
Муугаар бодож нөхөр нь нас бар­лаа гэж үзэхэд тухайн өрхийн орлогын 60 хувь нь алга
болдог. Сэтгэл санааны хохирлоос гад­на ийм орлоготой үлдсэн хүн яаж амьдрах вэ.
Хоол унд­наас эхлээд хувцас хэрэг­лэл, ахуйн хэрэглээ гээд олон зүйл дутагдана.
Үүнээс болж тэтгэврийн зээл авч хүүнд нь давхар шатаж бүр эцэст нь өөр­төө байгаа
бүхнээ өгч өрнөөс салаад орох орон­гүй үлдэх тохиолдол ч олон байна. Энэ эрс­дэлийг
байхгүй болгохын тулд уг хуулийг гаргасан.

-Хууль батлагдвал нас барсан ханийнхаа
тэтгэврийн хэдэн хувийг авна гэсэн үг вэ?

-Одоогийн байдлаар 50, 70, 100 хүртэлх
хувь гэсэн тоо яригдаж байгаа. УИХ-ын гишүүд 50 хувийг нь өгнө гэх нь  үү эсвэл 70 хүртэлх хувь бүр цааш­лаад 100 хувь
өгнө гэсэн шийдвэрийг ч гаргаж ма­гадгүй. Тэтгэв­рийн даат­галын сангийн даац, ачааллыг
тооцож үзээд хэд байхыг шийдэх байх. Ер нь Тэтгэврийн даатга­лын сан мөнгөтэй, мөнгөгүйдээ
гол нь биш.

-Энэ хууль гарснаар ямар хэмжээний
ачаа­лал үүсэх бол?

-Энэ хуулийг баталс­наар эдийн засгийн
сөрөг нөлөө бага байна. Угаа­саа тэр хүн авч байсан тэтгэвэр шүү дээ. Гэхдээ энэ
давхар тэтгэвэр нь ямар нөхцөлд хамаарах вэ гэвэл үлдсэн нэгнийх нь амьдрах хугацаанд
олгогдоно. Шууд хэлбэл насаараа нэг гэрт амьдар­сан хоёр хүний сүүлд амьсгал хурааснаар
нь тооцож тэтгэврийг хаа­даг болно. Хүн насаараа нийгмийн даатгал төлж хуримтлал
бий болгосон байгаа. Түүнээс нь хувь хишиг хүртээд амьдарна гэдэг бол их том буян
юм. Бурхан болсон хойно нь ханийнхаа буяныг хүр­тэж амьдарна гэдэг сай­хан байна
биз дээ. Харин тэтгэвэр авах хүмүүсийн тооны хувьд ойлгомжтой, тэлнэ. Гэхдээ тухайн
буу­рай нас бараагүй бол тэтгэврээ авдгаараа авна. Тэгэхээр эндээс ямар нэгэн зохиомол
эрс­дэл үүсэхгүй. Тооцооллыг бид хийнэ.

-Бас сөрөг талууд гарах байх. Гэр
бүлээ цуцлуулалгүйгээр хоёр тийш болсон гэр бүлүүд олон бий. Энэ тохиол­долд нэг
нь нөгөөгөө нас барсан тохиолдолд тэт­гэврийг нь үргэлж­лүү­лэн авах уу. Бас захи­ран
зарцуулах эрх нь хэр хангалттай байх бол?

-Сүүлийн 10 жилд нэг хаяг дээр, нэг
гэрт хамт амьдарсан байх шаард­лага тавьж байгаа. Харин нас барсан ханийнхаа тэтгэврийг
яг л эзэм­шигчийн эрх үүргийг адил эзэмшинэ. Ямар нэгэн хязгаар байхгүй. Шууд хэлбэл
нас барсан гэдгийг нь тодотгож өгөөд захи­ран зарцуулах эрхийг нь шилжүүлнэ. Банкнаас
зээл авна уу, сар сард нь тэтгэврээ авна уу өөрийнх нь эрх болж байгаа гэсэн үг.

-Зарим өндөр наст­нууд тэтгэврээ
үр хүүх­дүүддээ булаал­гах то­хиолдол элбэг байдаг?

-Ахмадын эрхийн тухай хуулийг боловс­руулж
байна. Энэ хуу­лиар ахмад настныг асар­даггүй, ямар нэгэн хэл­бэрээр дарамталдаг,
тэд­нийг сэтгэлзүйн болон эд материалын хохиролтой үлдээдэг, үүрэг хүлээсэн үр хүүхэд
нь үүргээ хүлээ­дэггүй ийм этгээдүүдэд хүлээлгэх хариуцлагыг чангатгана. Уг хуулийг
гар­гах цаг нь болчихож. Гэр бүлийн хүрээнд гарч бай­гаа хүчирхийллийг судалж үзсэн.
Хүүхэд, эмэгтэйчүүд ихээр өртдөг байсан бол өнөө­дөр ахмад настнууд ду­та­хааргүй
өндөр хувьтай гарч байна. Тэтгэврийг нь булааж аваад үнэгүй зарцалдгаас эхлээд асуу­дал
их. Зоддог то­хиол­дол ч байна. Үүний­гээ ч ахмадууд нууж үхэ­хийн хооронд үр хүүхэд
болоод өөрийнхөө нэ­рийг бодож хамгаалдаг. Ийм далдын далд хэл­бэрийн хүчир­хийллийг
таслан зогсоо­хоор Ахма­дын эрхийн тухай хуулийг гаргах юм.

-Эдийн засаг хөг­жөөд иргэд, тэтгэврийн
насныхан төрийн гар харахааргүй болсон цагт энэ хууль хэрэгж­сээр байх уу. Хуулийн
хэрэгжих хугацаа гэж тавьж өгсөн үү?

-Хуулийг хэрэгжих ху­га­цаа гэж байхгүй.
Дав­хар тэтгэвэр авахгүй бо­лох шаардлагагүй үе гэж ер нь гарахгүй дээ. Хүний хэрэглээ
хязгааргүй. Тиймдээ ч улс орон эдийн засгийн боломжтой бо­лох тусмаа давхар тэт­гэврийг
өгөх нь илүү үр дүнтэй хэрэг болно. Өнөөд­рийн байдлаар Япон, Австрали гэх мэтээр
өндөр хөгжсөн орнуудад нийгмийн хам­гааллын систем их хүчтэй байдаг. Тэтгэврийн
даат­галын тухай хуульд хүн бүрт тэгш олгодог суурь тэтгэврийн сан бий бол­гох ёстой.
Суурь тэтгэв­рийн сан дээр одоогийн авч байгаа тэтгэврээ нэмээд дээрээс нь нэмэлт
тэтгэврийн сантай болох хуулийн төсөл боловс­руулж байна. Суурь тэт­гэв­рийн сан
гэдэг маань эдийн засгийн хямрал болох мэт гэх сөрөг нө­лөөлөл үүсэхэд суурь тэтгэврийг
нэмж тухайн иргэнийг ямар нэгэн эрсдэлд орохоос хам­гаал­даг учиртай.

-Энэ хуулийг сонс­сон ахмад настнуудад
хүлээлт үүсэх байх. Хэрэгжилт нь хэзээ­нээс эхлэх вэ?

-Бид 2015 оны нэг­дүгээр сарын 1-нээс
хэ­рэгжүүлэхээр тооцож байгаа.

-МАН-ынхан улс ор­ны эдийн засаг
уналаа, их өрөнд орлоо гэж байна. Энэ үед хууль хэр дэмжлэг авах бол?

-Өр зээлийн асуудал гэдэг бол эдийн
засагтай огт холбоогүй цэвэр улс­төржсөн алхам. Сөрөг хүчин өнөөдөр энэ Зас­гийн
газрыг яавал гар хөлийг нь хүлээтэй байл­гах вэ. Яавал ажил хийл­гэхгүй байх вэ,
яаж нэр хүндийг нь унагааж, сөх­рүүлэх вэ гэдгийн төлөө л ажиллаж байгаа. Энэ Зас­гийн
газрыг унагаад 2016 онд хуучин эрх мэдэл, албан тушаалаа авъя гэсэн увайгүй бодол­той
байгаа. Түүнээс биш улс орны сайн сайхны төлөө тэд гоншг­оноод байгаа юм биш. Өнөөдөр
бондыг хориглосноор ирээдүй өргүй байхгүй. Тэртээ тэргүй Монголд бүтээн байгуулалт
хийх нь үнэн үү, үнэн. Монгол орон 2014 онд эдийн зас­гаараа тэргүүлнэ гэдгийг дэлхийн
топ судалгааны байгууллагуудаас мэ­дээлж байгаа. Эдийн зас­гийн өсөлт 15.7 хувьд
хүрнэ гэсэн магадлал бий. Ийм боломжтой үед бид бонд гаргана гэдэг аймшигтай зүйл
биш. Харин ч цаг хожиж бүтээн байгуулалтаа хийх ёстой. МАН-ынхан эрх барьж байхдаа
өөрсдөө, өөрс­дийнхөө зөв гэж үзэж бай­гаагаар энэ бүтээн бай­гуулалтуудыг хийхгүй
яасан юм. 

-Тэтгэвэр нэмэх шаард­лагыг МАН-ын­хан
тавилаа. Тэтгэв­рийн насныхан ч хү­лээлт­тэй байгаа байх. Энэ асуудлыг хэзээ хэр­хэн
шийдэх бол?

-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт ца­лин,
тэтгэвэр, тэтгэмжийн нэмэгдлийг урьдчилан зарлахгүй гэж заасан учраас тодорхой зүйл
ярих боломжгүй байна. Яагаад вэ гэвэл зарлас­наас болж үнийн хөөрөг­дөл бий болж
цалин, тэт­гэвэр нэмсний үр ашиг гардаггүй. Энэ нь үнэн. Ямартай ч тэтгэврийн нэмэгдлийн
асуудлаар Засгийн газарт хуулийн төсөл хүргүүлсэн. Нэг зүйлийг хэлэхэд Засгийн газрын
мөрийн хөтөл­бөрт тухайн жилийн инф­ляцтай уялдуулж цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлж
байна гэсэн заалт бий. Өнгөрсөн оны сүүлээр инфляц 11-12 хувьтай байсан.

Л.МӨНХТӨР

Ерөнхийлөгчийн зар­ли­гаар “Синхрон
генера­торын NaNyam-AX12 ца­хим ав­томат өдөөлтийн систем, түүний виртуаль лаборатори”
төхөөрөмж зохион бүтээсэн Нам­хайн Нацагням болон “Тэнгэрийн хүү”, “Гамлет”, “Шөнө
амталсан нулимс”, “Парисын Дарь эхийн сүм” зэрэг олон бүтээлийг тайзнаа тавьсан
Намнан­гийн Наран­баатар нарт тө­рийн соёрхол хүртээлээ. Шагнал гардуулах ёслолын
үеэр “Хий­сэн бү­тээлд олгодог шаг­нал. Н.Нацагнямд Төрийн соёр­­хол хүр­тээж буй
нь онцлогтой. Учир нь шинэ техник технологи нэвт­рүү­лэх ажил Мон­голд үнэ­хээр
чухал байгаа. Энэ чухал ажлыг хийж буй залуучууд, хамт олон цөөнгүй бий. Манайд
шинэ техник тех­нологи, компью­терийн программ хангам­жийг зөвхөн гадаа­дад хийдэг,
монголчууд чадахгүй гэсэн ойлголт байдаг.

Монголчууд үүнийг хийж чадна. Оюуны
бүтээлийг шударга, зөв зүйтэй үнэлдэг болсон цагт Монгол Улсын хөгжил эрчимжиж,
зөв чигт урагшлах учиртай. Харин Н.Наран­баатарын хувьд бас их онцлог чанар бий.
Нийгмийн сэтгэлзүй, оюун санааг хөтөлж явахад манай урлагийнхан онцгой хувь нэмэр
оруулдаг. Н.Наранбаатар нь энэ салбарт эрчимтэй, үр дүнтэй ажил­лаж нийтийн таашаалд
хүрсэн уран бүтээл олныг туурвиж олны хүртээл болгож чадсан. Тиймээс энэ хоёр хүнийг
төр соёрхож бай­на” гэв.

Ингээд шагнал гардуулсны дараа Н.Наранбаатар,
Н.Нацаг­ням нарын сэтгэгдлийг сонслоо.

Н.НАРАНБААТАР: ЭНЭ ШАГНАЛЫГ ХИЙСЭНД БАС ХИЙХ
БҮТЭЭЛД МИНЬ ӨГЧЭЭ

-Төрийн соёрхол хэмээх хүнд­тэй
шагналыг авлаа. Шаг­нуулна гэдэг асар их хариуцлага дагуулж бас цаашид ажлын өндөр
бүтээмж шаарддаг гэдэг?

-Сэтгэл их өндөр байна. Хүн бүхэнд
баярлалаа гэж хэлэх байна. Саяхан Ерөнхийлөгч маань ухаа­лаг төр гэж ярьсан. Манай
театр “Тэнгэрийн хүү” гэдэг жүжиг тавьс­ныг санаж байгаа байх. Тэрхүү жүжгэн дээр
2000 жилийн тэртээх төрт ёсны тухай гардаг юм. Тэгэ­хээр тухайн үед ч гэсэн төрт
ёсны гэх зүйл байсан, ухаалаг төр ч гэсэн тэнд байсан гэдгийг энэхүү жүжгээс үзэж
болно. Ерөнхийлөгч хэлэхдээ хийсэн бүтээлд шагнал өгч байгаа гэдгийг хэлж байна
лээ. Мөн цаа­шид хийх ажилд нь өгч байгаа юм шүү гэдгийг хэлсэн. Залуу хүн учраас
надад их урам өглөө. Бид­ний үүрэг бол ард иргэдийг соён гэгээрүүлэх явдал. Тиймээс
ард түмэндээ олон сайхан шинэ уран бүтээл хийх болно гэдгээ амлаж байна.  

Н.НАЦАГНЯМ: ТӨРИЙН СОЁРХОЛ МИНИЙ
АВСАН АНХНЫ ШАГНАЛ

-Танд баяр хүргэе?

-Баярлалаа, Үнэхээр их баяр­лаж байна.
Яагаад гэвэл миний анхны одон медаль юм.

-Англид ажилладаг байсан гэсэн.
Монголдоо ийм зүйл хийе гэдэг саналыг анх хэзээ гаргаж байв?

-Ер нь IT-ийн бизнест мате­риал­лаг
өртөг гэж бараг байдаггүй. Английн анхны “Женерал селек­тор” гэ­дэг компанид ажиллаж
байх­даа их гайхсан. Материалын зардал нь 0. Хэдхэн центээр аваад олон тэр­бумаар
зараад асар их ашиг олдог байсан. Барууныхан баян байдаг учир нь тийм ухаалаг биз­нес
хийдэг юм байна. Тэгээд тэр оюуны гай­хамшгийг сураад Мон­голд оюунлаг бизнесийг
хөгжүүлье гэж 10 жилийн өмнөөс мөрөөдсөн юм.

-Ямар сургууль төгсөж, ийм мэргэжилтэй
болсон бэ?

-ШУТИС-д Цахилгаан систе­мийн автоматжуулалтын
Ч.Нацаг­дорж багшийн шавь байсан. Цахил­гаан машины багш н.Өлзий-Орших нараар техникийн
давуу талуудаа заалгасан. Англид магистр хамгаа­лахдаа би юу ч сураагүй. Хоёр багшаас
сурсан мэдлэгээрээ би дипломоо бичээд тэр давуу талаа ашиглаад ажилд орж чадсан.
Монгол багш нарынхаа ачаар л Англид ажилд орж 10 жилийн дараа ийм бүтээл хийснийг
маань төр үнэллээ.

Л.МӨНХ

УИХ-ын гишүүн М.Зоригттой ярилц­лаа.

  -Та буруу рультэй автомашины импортыг зогсоох тухай хуулийн төсөл
санаачилсан. Яагаад энэ асуудлыг оролдож эхлэв?

-Яг өнөөдөр энэ санааг бодоод олчихсон юм биш. Гурван сарын өмнө
хэсэг нөхдийн хамт ярилцаж байгаад санааг дэвшүүлсэн. Ин­гээд асууд­лыг УИХ-д хууль
болгон өргөн ба­рихаасаа өмнө Засгийн газрын саналыг сонсо­хоор хүсэлтээ тавьсан
байгаа. Удахгүй Засгийн газар саналаа ирүүлэх байх.

-Хуулиараа зохи­цуу­лаагүй ч амьдрал дээр машинтай иргэдийн
70 орчим хувь нь буруу рультэй автомашин хүлэглэдэг. Энэ асууд­лыг тооцож үзэв үү?

-Нийт авто машины бараг 70 хувь нь буруу рультэй байна. Шууд хэл­бэл
Монгол Улс дээлээ эргүүлж, энгэрийг нь бу­руу харуулж өмсдөг хүү­хэд шиг л болчихож.
Үүнийг нэгэнт л олж хар­сан юм чинь зөв голдрилд нь оруулах ёстой гэж үзээд хуулийн
төслийг сэдсэн. Асуудал нэгэнт эрчээ авч олны анхаа­ралд орсон учраас хэлэл­цээд
зөв шийдлийг гаргах байх.

-Хууль батлагдаад хэрэгжлээ гэж үзье. Тэг­вэл зөв рультэй ав­томашиныг
хаанаас хэн оруулж ирэх юм?

-Нэг зүйлийг хэлэхэд
замын хөдөлгөөний дү­рэмд ямар нэгэн өөрч­лөлт орохгүй. Буруу тал­даа рультэй автомашин
замын хөдөлгөөнд оролц­­догоороо оролцо­но. Гамтай хэрэглэдэг нэг нь 10-20 жил ч
буруу рультэй автомашинаа унаж бол­но. Бас бизнес эрхлэгч­дэд нь боломж олгож
2015 оны нэгдүгээр са­рын 1 хүртэл хугацаа ол­гож байна.

Энэ хугацаанд биз­нес эрхлэгчид хуу­лийн дагуу нийлүү­лэгч­дэдээ
шаардлага тавих, худал­дан авагчаа хуульд ний­цүүлэн сонгох гэх мэт ажлыг хийх боломж
гарч байгаа юм. Нөгөө талдаа энэ асуудал нэгэнт л төрийн шийдвэр учраас Засгийн
газарт хугацаа олгож байгаа юм. Ав­то­машин импортлогчидтой уулзаж хэлэлцээр хийх
ёстой. 2015 он гэдгийг энэ төрлийн асуудалд хол­боотой хугацаа гэж ойл­гох ёстой.
Бүтэн жилийн хугацаанд тэр байтугай зохицуулалтыг хийж болно шүү дээ.

-Баруунаас машин импортолбол тээвэр­лэлтийн зардал нэмэг­дэхийн
зэрэгцээ нас­жилт нь ч харьцангуй их байдаг шүү дээ. Япон ч гэсэн зөв рультэй авто­машиныг
үйлдвэр­лэх­дээ захиалгаар хийдэг учир өртөг нь ч гэсэн нэмэгдэх байх?

-Зөв талдаа рультэй автомашин зөвхөн Евро­пын зах зээлээс нийлүү­лэгдэнэ
гэвэл түүн шиг худлаа зүйл үгүй. Японы үйлдвэрлэгчид Солон­госын зах зээлд зориулж
манайд орж ирж байгаа автомашинуудыг зөв талд нь рультэйгээр үйлд­вэрлэдэг. Солонгост
очоод үзэхэд манайд за­раг­даж байгаа буруу руль­тэй автомашин тэнд зөв талдаа рультэй
ижил­хэн үнэтэй байдаг. Биз­нес эрхлэгчид маань хял­бар дөт аргаар ажиллаад байгаагаас
биш зах зээл нь байж л байна.

-Солонгосын зах зээ­лээс гадна машин импортлох сувгийг хаа­нах
гэж тодорхойлж бай­гаа юм бэ?

-Би өөрөө судалсан зүйл алга. Бусад су­дал­гааны байгууллагуудаас
ирүүлж байгаа мэдээл­лээс үзэхэд ОХУ-ын за­рим боомтоор автома­шин оруулахад 40
хувь нь зөв талдаа рультэй байна. Хятадын Тяньжин боомт ч ялгаагүй.

-Тухайлбал таныг “Моннис”-той холбож ярьдаг. Бас Солон­го­сын
бизнесменүүд танд нөлөөлсөн юм биш биз. Тэгэхээр бусдын бизнесийн амыг хуу­лиар
нээж өгөхөд хэдэн төгрөгөөр үнэлдэг юм бол. Шууд хэлбэл та энэ хуулийг санаачилс­наараа
хамтрагчаасаа хэдэн төгрөг авч байгаа вэ?

-Энэ асуудлыг хөнд­сө­нөөр ямар эсэргүүцэл ирэхийг би мэдэрч бай­сан.
Гэхдээ яагаад өнөөд­рийг хүртэл Засгийн газар хийгээд улстөрчид нь энэ асуудлыг
хөнддөггүй юм гэж бодох болсон. Энэ бүхэн мэдээж нэр төртэй нь холбоотой учраас
тэд дуугүй байдаг. Тэр улс төр, нэр хүндийг бодоод байвал цаашид энэ асуу­дал үргэлжилсээр
ба­руун гарын дүрэмтэй ч 100 хувь буруу рультэй машин хэрэглэдэг болж ч мэднэ.
70 хувь гэдэг аюулын дохио асчихсан байна гэсэн үг. Тиймээс би зүгээр л зориг гарга­сан.
Зөвхөн энэ асууд­лаар 1000 гаруй мессеж, твиттер, фэйсбүүк хууд­саар ирсэн саналыг
эерэг, сөргөөр нь жагсааж үзлээ. Тэгэхэд иргэдийн санал 50:50 хувиар тэнцэж бай­на.
Нэгэнт ороод ирчих­сэн автомашин явдгаа­раа явна, гэхдээ энэ асууд­лыг цэгцлэх болсон
байна гэдэгтэй хүмүүс санал нэгдэж байна. Биз­несийн захиалга гэдгийг би үнэхээр
бодож бай­сан­гүй. Шууд хэлбэл тийм зүйл огт болоогүй. Зүгээр л цэгцэлье гэсэн са­нал­тай
байгаа юм. Миний санааг сайн тунгаавал хэн нэгнийг нь илүүд үзэж, хэн нэгнийг хавчин
гадуурхсан өнгө аяс байх­гүйг ойлгоно. Тэгээд ч бүгдэд нь ижил боломж, ижил нөхцөл
олгож бай­на. Намайг “Моннис”, Со­лонгосын машин үйлд­вэр­лэдэг бас нэг үйлд­вэртэй
холбож ярьдаг. Гэхдээ “Моннис” үнэтэй шинэ машин оруулж ирдэг юм билээ. Тэгэхээр
худалдан авах зах зээл, хэрэглэгчид нь өөр өөр байдаг. Төмрийн хаяг­дал­тай холбоотой
Г.Бат­хүү гишүүн хууль санаач­лахад, Э.Бат-Үүл дарга буруу рультэй авто­маши­ныг
хязгаарлах гэхэд иргэд оволзож байсан. Харин өнөөдөр тийм бай­дал ажиглагдахгүй
бай­гаа нь харин ч би асууд­лыг эхийг нь эцээж тугалыг нь тураахгүйгээр шийдэх гарц
олчихсон байж болох. Зөвхөн ийм гаргалгаагаар асуудал шийдэгдэх байсан ч юм билүү.

-Тантай холбоотой бас нэг асуудал байна. “Бодь” групп дээр ямар
асуудал үүсч, та нар хэрхэн шийдвэрлэв?

-Би бизнесээсээ хол­дож, хөндийрөөд олон жил болж байна.
2004-2008 онд УИХ-ын гишүүн байснаа түүнээс хойш аймагтаа амьдарч хөдөл­мөрлөж байгаад
сая да­хин гишүүн боллоо. Тийм учраас бизнесийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд төдийлөн
оролцдоггүй. Төлөөний хүнээрээ дам­жуулж мэдээллийг авдаг байсан. Яахав хувь ний­лүүлэгчдийн
хооронд бага зэрэг асуудал бай­сан юм шиг байна билээ. Гэхдээ өнөөдөр бүх зүйл шийдэгдсэн.
Ер нь Бодь группийн хувьд Монгол орон зах зээлд шилж­сэнээс хойш гарч ирсэн хувийн,
сайн группүүдийн нэг ш дээ. Олон мянган харилцагчтай, олон мян­ган ажилтны ар гэрийг
авч явдаг. Нийгмийн өмнө маш том хариуцлага хү­лээж, эдийн засагтаа дор­витой хувь
нэмэр оруулж буй чадварлаг хамт олон. Энэ хамт олон хамтдаа байна уу байна, ажлаа
хийж байна уу байна. Ийм л байна.

-Хувь эзэмшигчдийн хооронд ямар асуудал үүссэн гэж. Тэр асууд­лаа
“Бодь” групп, “Го­ломт” банкийг салгас­наар шийдсэн гэсэн үг үү. Д.Баягалан та хоёр
“Голомт” банкийг эзэм­шиж үлдсэн сурагтай?

-“Бодь” групп бол “Голомт” банкийг үүсгэн байгуулагч. “Голомт”
банк­­ны дийлэнх хувьцаа “Бодь” группт байдаг. Одоо ч хэвээрээ байгаа. Хувь нийлүүлэгчдийн
хоо­ронд шилжилт хөдөл­гөөн гарч байна уу, үгүй юу. Түүнээс үл хамаа­раад “Голомт”
банк энэ бүхнээс ангид явж байдаг. Бие даасан, нэр нөлөө бүхий, Монгол Улсын банк
санхүүгийн байдлыг тодорхойлогч болон хэвийн ажиллаж байна. Хувь нийлүүлэгчдийн
хоо­ронд яг юу болсныг нарийн мэдэхгүй байна. Саяхан би зурагтаар Из­раи­лийн Ерөнхий
сай­дын ярилцлагыг үзлээ. Сэтгүүлч түүнээс АНУ-ийн Обама та хоёрын харилцаа яаж
байна. Таны утсыг сүүлийн үед Обама авахгүй байна гэсэн гэж асуухад тэр хүн “АНУ,
Израиль хоёрын чин зорилго нэг. Нэг зо­рилготой, нэг ажил хийж байгаа хүмүүсийн
хоо­ронд гэр бүлийн хүмүүс шиг цай тойрсон маргаан байдаг.  Тийм л зүйл болж байгаа. Бид хоёр дуртай үедээ
утсаар ярьдаг” гэж хэлж байсан. Бодь груп­пийг үүсгэн байгуулж бай­хад бидний тавьж
байсан зорилт хэвээрээ байна уу, хэвээрээ л байна. Бид ядуу орны чинээлэг хү­мүүс
байхын төлөө яваа­гүй. Бид чинээлэг улсын дундаж иргэн байхыг хүс­дэг. Бодь группийн
эх­лүүлсэн олон ажил бусад бүх компаниудад соёл болж түгсэн. Ажил хийж байгаа хүмүүст
яриа хөөрөө үүсч л таарна. Огт ажил хийдэггүй хүнд ярих юм юу ч олдохгүй шүү дээ.

-“Голомт” банкны хувьд ямар нэгэн са­вал­гаа үүсэхгүй гэж бат­тай
хэлж чадах уу?

-Ямар ч банк байна, эзэд нь хэн байна үл ха­маа­раад банк санхүүгийн
байгууллага тогтвортой  байх хууль эрх зүйн
орчин нь тогтвортой болсон. Эрх зүй нь “Голомт” бан­кийг Л.Болд, М.Зоригт, Д.Баясгалан
нарынх биш харилцагчдынх болго­чих­сон. Гагц сайн муу менежментийн тухай асуу­дал
л яригдана. Гэх­дээ менежментийн баг нь хамгийн чадварлаг гэдгийг хэлмээр байна.

-Өмч хувааснаас хойш та бүхний харил­цаа ямар байна?

-Бид байдгаараа л байна. Чуулганы хурал­даа­ны үеэр Болд ах бид
нар байнга л харьцаж байна. Баясаа бид хоёр ч уулзаж л байгаа. Юу нь болохгүй гэж.

-Д.Баясгалан “Го­ломт” банкаар их хэм­жээний мөнгө угаадаг байсан.
Хууль бус олон үйлдлийг 1.2 сая ха­рил­цагчийнхаа итгэ­лийг эв­дэж хийсэн учраас
үүс­гэн байгуулагчдын дунд маргаан үүссэн гэх мэдээлэл байна. Үнэн үү?

-Монгол Улс хөгжлийг зорьж байвал банк, сан­хүүгийн байгууллага
тогт­вортой байх ёстой. Төр банк санхүүгийн байгуул­лагыг сайн дэмжихийн зэрэгцээ,
түүн шигээ тас­ралтгүй чанд хяналтыг хийж байх ёстой. Хянал­тын систем бүх зүйл
нь байгаа. Хянадаг хүмүү­сээс мөнгө угаасан гэдэг үг гараагүй тохиолдолд тийм зүйл
байхгүй л гэж ойлгох ёстой. 

-Мөнгө угаасан уч­раас олон улсын Ауди­тын шалгалт оруулсан юм
биш үү?

-Жил бүр л шалгалт хийлгэдэг. Хүсвэл дахиад шалгалт хийлгэсэн
ч бол­но. Болдог процесс болд­гоороо л болсон байсан.

Л.МӨНХТӨР

УИХ-ын гишүүн М.Зоригттой ярилц­лаа.

  -Та буруу рультэй автомашины импортыг зогсоох тухай хуулийн
төсөл санаачилсан. Яагаад энэ асуудлыг оролдож эхлэв?

-Яг өнөөдөр энэ санааг бодоод олчихсон юм биш. Гурван сарын
өмнө хэсэг нөхдийн хамт ярилцаж байгаад санааг дэвшүүлсэн. Ин­гээд асууд­лыг
УИХ-д хууль болгон өргөн ба­рихаасаа өмнө Засгийн газрын саналыг сонсо­хоор
хүсэлтээ тавьсан байгаа. Удахгүй Засгийн газар саналаа ирүүлэх байх.

-Хуулиараа зохи­цуу­лаагүй ч амьдрал дээр машинтай иргэдийн
70 орчим хувь нь буруу рультэй автомашин хүлэглэдэг. Энэ асууд­лыг тооцож үзэв
үү?

-Нийт авто машины бараг 70 хувь нь буруу рультэй байна. Шууд
хэл­бэл Монгол Улс дээлээ эргүүлж, энгэрийг нь бу­руу харуулж өмсдөг хүү­хэд
шиг л болчихож. Үүнийг нэгэнт л олж хар­сан юм чинь зөв голдрилд нь оруулах
ёстой гэж үзээд хуулийн төслийг сэдсэн. Асуудал нэгэнт эрчээ авч олны анхаа­ралд
орсон учраас хэлэл­цээд зөв шийдлийг гаргах байх.

-Хууль батлагдаад хэрэгжлээ гэж үзье. Тэг­вэл зөв рультэй ав­томашиныг
хаанаас хэн оруулж ирэх юм?

-Нэг зүйлийг
хэлэхэд замын хөдөлгөөний дү­рэмд ямар нэгэн өөрч­лөлт орохгүй. Буруу тал­даа
рультэй автомашин замын хөдөлгөөнд оролц­­догоороо оролцо­но. Гамтай хэрэглэдэг
нэг нь 10-20 жил ч буруу рультэй автомашинаа унаж бол­но. Бас бизнес эрхлэгч­дэд
нь боломж олгож 2015 оны нэгдүгээр са­рын 1 хүртэл хугацаа ол­гож байна.

Энэ хугацаанд биз­нес эрхлэгчид хуу­лийн дагуу нийлүү­лэгч­дэдээ
шаардлага тавих, худал­дан авагчаа хуульд ний­цүүлэн сонгох гэх мэт ажлыг хийх
боломж гарч байгаа юм. Нөгөө талдаа энэ асуудал нэгэнт л төрийн шийдвэр учраас
Засгийн газарт хугацаа олгож байгаа юм. Ав­то­машин импортлогчидтой уулзаж
хэлэлцээр хийх ёстой. 2015 он гэдгийг энэ төрлийн асуудалд хол­боотой хугацаа
гэж ойл­гох ёстой. Бүтэн жилийн хугацаанд тэр байтугай зохицуулалтыг хийж болно
шүү дээ.

-Баруунаас машин импортолбол тээвэр­лэлтийн зардал нэмэг­дэхийн
зэрэгцээ нас­жилт нь ч харьцангуй их байдаг шүү дээ. Япон ч гэсэн зөв рультэй
авто­машиныг үйлдвэр­лэх­дээ захиалгаар хийдэг учир өртөг нь ч гэсэн нэмэгдэх
байх?

-Зөв талдаа рультэй автомашин зөвхөн Евро­пын зах зээлээс
нийлүү­лэгдэнэ гэвэл түүн шиг худлаа зүйл үгүй. Японы үйлдвэрлэгчид Солон­госын
зах зээлд зориулж манайд орж ирж байгаа автомашинуудыг зөв талд нь рультэйгээр
үйлд­вэрлэдэг. Солонгост очоод үзэхэд манайд за­раг­даж байгаа буруу руль­тэй
автомашин тэнд зөв талдаа рультэй ижил­хэн үнэтэй байдаг. Биз­нес эрхлэгчид
маань хял­бар дөт аргаар ажиллаад байгаагаас биш зах зээл нь байж л байна.

-Солонгосын зах зээ­лээс гадна машин импортлох сувгийг хаа­нах
гэж тодорхойлж бай­гаа юм бэ?

-Би өөрөө судалсан зүйл алга. Бусад су­дал­гааны
байгууллагуудаас ирүүлж байгаа мэдээл­лээс үзэхэд ОХУ-ын за­рим боомтоор автома­шин
оруулахад 40 хувь нь зөв талдаа рультэй байна. Хятадын Тяньжин боомт ч
ялгаагүй.

-Тухайлбал таныг “Моннис”-той холбож ярьдаг. Бас Солон­го­сын
бизнесменүүд танд нөлөөлсөн юм биш биз. Тэгэхээр бусдын бизнесийн амыг хуу­лиар
нээж өгөхөд хэдэн төгрөгөөр үнэлдэг юм бол. Шууд хэлбэл та энэ хуулийг
санаачилс­наараа хамтрагчаасаа хэдэн төгрөг авч байгаа вэ?

-Энэ асуудлыг хөнд­сө­нөөр ямар эсэргүүцэл ирэхийг би мэдэрч
бай­сан. Гэхдээ яагаад өнөөд­рийг хүртэл Засгийн газар хийгээд улстөрчид нь энэ
асуудлыг хөнддөггүй юм гэж бодох болсон. Энэ бүхэн мэдээж нэр төртэй нь
холбоотой учраас тэд дуугүй байдаг. Тэр улс төр, нэр хүндийг бодоод байвал
цаашид энэ асуу­дал үргэлжилсээр ба­руун гарын дүрэмтэй ч 100 хувь буруу
рультэй машин хэрэглэдэг болж ч мэднэ. 70 хувь гэдэг аюулын дохио асчихсан
байна гэсэн үг. Тиймээс би зүгээр л зориг гарга­сан. Зөвхөн энэ асууд­лаар 1000
гаруй мессеж, твиттер, фэйсбүүк хууд­саар ирсэн саналыг эерэг, сөргөөр нь
жагсааж үзлээ. Тэгэхэд иргэдийн санал 50:50 хувиар тэнцэж бай­на. Нэгэнт ороод
ирчих­сэн автомашин явдгаа­раа явна, гэхдээ энэ асууд­лыг цэгцлэх болсон байна
гэдэгтэй хүмүүс санал нэгдэж байна. Биз­несийн захиалга гэдгийг би үнэхээр
бодож бай­сан­гүй. Шууд хэлбэл тийм зүйл огт болоогүй. Зүгээр л цэгцэлье гэсэн
са­нал­тай байгаа юм. Миний санааг сайн тунгаавал хэн нэгнийг нь илүүд үзэж,
хэн нэгнийг хавчин гадуурхсан өнгө аяс байх­гүйг ойлгоно. Тэгээд ч бүгдэд нь
ижил боломж, ижил нөхцөл олгож бай­на. Намайг “Моннис”, Со­лонгосын машин үйлд­вэр­лэдэг
бас нэг үйлд­вэртэй холбож ярьдаг. Гэхдээ “Моннис” үнэтэй шинэ машин оруулж
ирдэг юм билээ. Тэгэхээр худалдан авах зах зээл, хэрэглэгчид нь өөр өөр байдаг.
Төмрийн хаяг­дал­тай холбоотой Г.Бат­хүү гишүүн хууль санаач­лахад, Э.Бат-Үүл
дарга буруу рультэй авто­маши­ныг хязгаарлах гэхэд иргэд оволзож байсан. Харин
өнөөдөр тийм бай­дал ажиглагдахгүй бай­гаа нь харин ч би асууд­лыг эхийг нь
эцээж тугалыг нь тураахгүйгээр шийдэх гарц олчихсон байж болох. Зөвхөн ийм
гаргалгаагаар асуудал шийдэгдэх байсан ч юм билүү.

-Тантай холбоотой бас нэг асуудал байна. “Бодь” групп дээр
ямар асуудал үүсч, та нар хэрхэн шийдвэрлэв?

-Би бизнесээсээ хол­дож, хөндийрөөд олон жил болж байна.
2004-2008 онд УИХ-ын гишүүн байснаа түүнээс хойш аймагтаа амьдарч хөдөл­мөрлөж
байгаад сая да­хин гишүүн боллоо. Тийм учраас бизнесийн өдөр тутмын үйл
ажиллагаанд төдийлөн оролцдоггүй. Төлөөний хүнээрээ дам­жуулж мэдээллийг авдаг
байсан. Яахав хувь ний­лүүлэгчдийн хооронд бага зэрэг асуудал бай­сан юм шиг
байна билээ. Гэхдээ өнөөдөр бүх зүйл шийдэгдсэн. Ер нь Бодь группийн хувьд
Монгол орон зах зээлд шилж­сэнээс хойш гарч ирсэн хувийн, сайн группүүдийн нэг
ш дээ. Олон мянган харилцагчтай, олон мян­ган ажилтны ар гэрийг авч явдаг.
Нийгмийн өмнө маш том хариуцлага хү­лээж, эдийн засагтаа дор­витой хувь нэмэр
оруулж буй чадварлаг хамт олон. Энэ хамт олон хамтдаа байна уу байна, ажлаа
хийж байна уу байна. Ийм л байна.

-Хувь эзэмшигчдийн хооронд ямар асуудал үүссэн гэж. Тэр асууд­лаа
“Бодь” групп, “Го­ломт” банкийг салгас­наар шийдсэн гэсэн үг үү. Д.Баягалан та
хоёр “Голомт” банкийг эзэм­шиж үлдсэн сурагтай?

-“Бодь” групп бол “Голомт” банкийг үүсгэн байгуулагч.
“Голомт” банк­­ны дийлэнх хувьцаа “Бодь” группт байдаг. Одоо ч хэвээрээ байгаа.
Хувь нийлүүлэгчдийн хоо­ронд шилжилт хөдөл­гөөн гарч байна уу, үгүй юу. Түүнээс
үл хамаа­раад “Голомт” банк энэ бүхнээс ангид явж байдаг. Бие даасан, нэр нөлөө
бүхий, Монгол Улсын банк санхүүгийн байдлыг тодорхойлогч болон хэвийн ажиллаж
байна. Хувь нийлүүлэгчдийн хоо­ронд яг юу болсныг нарийн мэдэхгүй байна. Саяхан
би зурагтаар Из­раи­лийн Ерөнхий сай­дын ярилцлагыг үзлээ. Сэтгүүлч түүнээс
АНУ-ийн Обама та хоёрын харилцаа яаж байна. Таны утсыг сүүлийн үед Обама
авахгүй байна гэсэн гэж асуухад тэр хүн “АНУ, Израиль хоёрын чин зорилго нэг.
Нэг зо­рилготой, нэг ажил хийж байгаа хүмүүсийн хоо­ронд гэр бүлийн хүмүүс шиг
цай тойрсон маргаан байдаг.  Тийм л зүйл
болж байгаа. Бид хоёр дуртай үедээ утсаар ярьдаг” гэж хэлж байсан. Бодь груп­пийг
үүсгэн байгуулж бай­хад бидний тавьж байсан зорилт хэвээрээ байна уу, хэвээрээ
л байна. Бид ядуу орны чинээлэг хү­мүүс байхын төлөө яваа­гүй. Бид чинээлэг
улсын дундаж иргэн байхыг хүс­дэг. Бодь группийн эх­лүүлсэн олон ажил бусад бүх
компаниудад соёл болж түгсэн. Ажил хийж байгаа хүмүүст яриа хөөрөө үүсч л
таарна. Огт ажил хийдэггүй хүнд ярих юм юу ч олдохгүй шүү дээ.

-“Голомт” банкны хувьд ямар нэгэн са­вал­гаа үүсэхгүй гэж бат­тай
хэлж чадах уу?

-Ямар ч банк байна, эзэд нь хэн байна үл ха­маа­раад банк
санхүүгийн байгууллага тогтвортой  байх
хууль эрх зүйн орчин нь тогтвортой болсон. Эрх зүй нь “Голомт” бан­кийг Л.Болд,
М.Зоригт, Д.Баясгалан нарынх биш харилцагчдынх болго­чих­сон. Гагц сайн муу
менежментийн тухай асуу­дал л яригдана. Гэх­дээ менежментийн баг нь хамгийн
чадварлаг гэдгийг хэлмээр байна.

-Өмч хувааснаас хойш та бүхний харил­цаа ямар байна?

-Бид байдгаараа л байна. Чуулганы хурал­даа­ны үеэр Болд ах
бид нар байнга л харьцаж байна. Баясаа бид хоёр ч уулзаж л байгаа. Юу нь
болохгүй гэж.

-Д.Баясгалан “Го­ломт” банкаар их хэм­жээний мөнгө угаадаг
байсан. Хууль бус олон үйлдлийг 1.2 сая ха­рил­цагчийнхаа итгэ­лийг эв­дэж
хийсэн учраас үүс­гэн байгуулагчдын дунд маргаан үүссэн гэх мэдээлэл байна.
Үнэн үү?

-Монгол Улс хөгжлийг зорьж байвал банк, сан­хүүгийн
байгууллага тогт­вортой байх ёстой. Төр банк санхүүгийн байгуул­лагыг сайн
дэмжихийн зэрэгцээ, түүн шигээ тас­ралтгүй чанд хяналтыг хийж байх ёстой. Хянал­тын
систем бүх зүйл нь байгаа. Хянадаг хүмүү­сээс мөнгө угаасан гэдэг үг гараагүй
тохиолдолд тийм зүйл байхгүй л гэж ойлгох ёстой. 

-Мөнгө угаасан уч­раас олон улсын Ауди­тын шалгалт оруулсан
юм биш үү?

-Жил бүр л шалгалт хийлгэдэг. Хүсвэл дахиад шалгалт хийлгэсэн
ч бол­но. Болдог процесс болд­гоороо л болсон байсан.

Л.МӨНХТӨР

Төрийн
байгуулалтын байн­гын хорооны өчигдрийн хуралдаанаар Тэмдэглэлт өдөр, нийтээр тэмдэглэн
өнгө­рүүлэх баярын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруу­лах, Нийтийн албанд, ний­тийн
болон хувийн ашиг сонирх­лыг зохицуулах тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх товтой байв.  Хуралдаан эхлэхэд УИХ-ын гишүүн Р.Амар­жаргал
гишүүн Төрийн байгуулалтын байн­гын хорооны даргад хандан “Би УИХ-ын гишүүнээс чө­лөөлж
өгөөч гэсэн хүсэлт гаргасан. Яагаад хэлэлцэх­гүй байна. Энэ асуудлыг хэ­лэлцэхийн
төлөө байнгын хорооны удирдлага ямар нэгэн алхам хийсэн үү. Өнөө­дөр асуудлыг хэлэлцэж
өгөөч. Миний мэдэхгүй асуу­дал өрнөсөн үү” гэсэн хүсэл­тийг гаргалаа. Байнгын хо­роо­ны
дарга А.Бакей “Амар­жаргал гишүүн УИХ-ын даргын нэр дээр өргөдлөө гаргасан. Байнгын
хорооны хэлэлцэх асуудлыг УИХ-ын даргын дэргэдэх Зөвлөлийн тодорхойлдог. Даргын
дэргэ­дэх зөвлөлийн хуралд хэ­лэлц­сэн. Одоохондоо хэлэл­цэх болоогүй байна” гэсэн
нь багагүй маргаан дагуулав. Ингээд тухайн үед гишүүд ямар байр суурь илэр­хийлс­нийг
тайлбаргүйгээр хүргэе.

Р.Амаржаргал: Одоохон­доо болоогүй байна гэсэн юу гэсэн үг юм бол.

А.Бакей: Холбогдох дар­га нараас асуусан нь дээр.
Миний ойлгож байгаагаар та Ардчилсан намаас сонгогд­сон гишүүн. Сонгогч олон түмний
мандат байгаа. Үүнийг хувь гишүүнийхээ хувьд тун­гаан бодох байх гэж үзсэн байх.

Р.Амаржаргал: Намайг бодох хугацаа олгож байгаа юм бол би аль хэдийнэ
бод­чих­сон. УИХ 76 гишүүнтэй. Тэднийг төрийн түшээд гээд өргөмжилчихсөн байдаг.
Харин хүмүүс асуудал тавьж байхад УИХ-ын удирдлага болоод байнгын хорооны удирдлага
ойшоож үзэхгүй байна. Түргэн шуурхай хэ­лэл­цэх нь зөв гэж бодож байна уу.

-Р.Гончигдорж: Байнгын хорооны дарга толгой дааж шийдэхгүй. Бас мэдэхгүй.
Р.Амаржаргал гишүүн та ху­ралд суудаггүй болохоороо мэддэггүй байж магадгүй.

Р.Амаржаргал: Үүнд тайл­бар, тодруулга өгөх со­нир­холгүй
байвал миний хү­сэлтийг хэлэлцэж өгөөч ээ гэж хүсч байна. Санал хураалгаж өгнө үү.

А.Бакей: Одоо мөрдөг­дөж хуулиар төдий хугацаанд
хэлэлцэж шийдвэрлэнэ гэсэн тодорхой хуулийн зохицуу­лалт байхгүй байна. 

Р.Гончигдорж: Р.Амар­жар­гал гишүүн өөрөө өөрийн­­хөө
хүсэлтийг хэлэл­цүү­лэхээр санал оруулж бай­гаа нь сонирхлын зөрчилтэй учраас энэ
удаа хэлэлцэх боломжгүй.

О.Баасанхүү: Энэ чинь ямар сонирхлын зөрчил байдаг
юм.

Д.Эрдэнэбат: Р.Амар­жар­гал гишүүн өөрийнхөө асуудлыг хурдан шийдүүлье
гэж яарч байна. Би бодохдоо төрд орж гарах асуудал цен­зуртай, өндөр хариуцлагатай
байх ёстой гэж боддог.  Бушуухан гаргая гэдэг
дээр яаран санал хураах хэрэг байна уу. Мөн энэ долоо хоногийн төлөвлөгөөнд энэ
асуудал тусгагдаагүй. Заавал тусга гэсэн заалт ч байхгүй. Гэхдээ ойрын хугацаанд
хэлэлцэх нь зөв. Тиймээс энэ баасан гаригт даргын зөв­лөлийн хуралдаанд албан ёсоор
оруулаад явах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Н.Батцэрэг: Ийм асууд­лыг хурдан шуурхай шийдээд явсан
жишиг бий. Тэгэхээр анхаарах нь зүйтэй байх.

М.Энхболд: Р.Амар­жар­гал гишүүн өөрийнхөө асууд­лыг
хэлэлцэж өгөхийг хүсч байгаа нь зүй ёсны шаард­лага. Энэ хүсэлтийг нь байн­гын хороо
шийдээд УИХ-д ороод шийдэгдэнэ. А.Бакей дарга та АН-аас сонгогдсон хүн гээд нам
дээрээ асуудлыг ярих гэж байгаа юм шиг байх юм. УИХ-ын асуудлыг нам руу татаж оруулах
нь зохимжгүй. Уг нь өнгөрсөн долоо хоногт асуудлыг хэлэл­цэ­хээр даргын дэргэдэх
зөвлөл баталчихсан л байсан шүү дээ.

Ийн УИХ-ын
гишүүн Р.Амаржаргал гишүүний бүрэн эрхээсээ татгалзах тухай хүсэлтийг хэлэлцэх эсэхийг
шийдэхээр санал хураахад байнгын хорооны олонх дэмжсэнгүй. Асууд­лын дараа тэмдэглэлт
өдөр, нийтээр тэмдэглэх баярын тухай хуульд өөрчлөлт оруу­лахыг байнгын хороо дэмжиж
УИХ-ын гишүүн З.Батзан­дангийн санаачилсан Ашиг сонирхлын зөрчлийн тухай хуульд
өөрчлөлт оруулах төслийн хэлэлцэх эсэхийг шийдэв. Уг хуулиар оффшор бүсэд данс эзэмшихийг
хориглож, төрийн түшээд гадаад эхнэр, нөхөртэй байхыг хориглохоор тусгасан байв.
Гэвч байнгын хорооны гишүүд уг асуудлыг хэлэлцэх шаардлагагүй гэж үзсэн.

Л.ТӨР

УИХ-ын дарга З.Энх­болд өчигдөр
“TV5” те­ле­визийн “УИХ-ын дар­га ба иргэд, сэтгүүл­чид” нэвтрүүлэгт орол­цож цаг
үеийн асууд­лаар ярилцлаа. Уг нэвтрүүлэгт “Өдрийн сонин”, МҮОНРТ,  “ETV”, 
“TV5”, “Eagle” теле­визийн сэтгүүлчид бо­лон  Хан-Уул дүүргийн иргэд оролцсон юм. Энэ­хүү нэвтрүүлэг
арваннэгдүгээр сарын 26-нд буюу анхдугаар Үндсэн хууль баталсан өдөр олон нийтэд
хү­рэх ажээ. Сэтгүүлч­дийн асуултад УИХ-ын дарга З.Энхболд хэрхэн хариулсныг бүрэн
эхээр нь хүргэж байна.

-УИХ ирэх оны төс­вөө баталлаа.
Төсвийн тухайд УИХ-ын гишүүд янз бүрийн байр суурь­тай байна. УИХ-ын дар­гын хувьд
ямар дүг­нэлт өгч байгаа вэ?

-Төсөв батлах гэдэг бол УИХ-ын тухайн
жи­лийн хамгийн чухал ажил байдаг. Өнөө жил энэ чухал ажлынхаа ард хуу­лийн хугацаандаа
багтаж гарлаа. Олон шинэлэг зүйлийг хийсэн учраас өнөө жилийн төсөвт гом­долтой
хүмүүс их байгаа. Засгийн газрын хувьд төсвөө их тануулсан. Олон обьектын хөрөнгө
оруулалтыг царцаасан учраас барилгын компа­ниуд ч их дургүй байгаа. Олон жил явж
ирсэн зар­чим нь өөрчлөгдсөн. Урьд жилүүдэд УИХ цаг хуга­цаанд хавчигдаад хүссэн
болгонд нь мөнгө өгдөг байсан. Өнөө жил энэ байдлыг халлаа. Үүнийг иргэдэд тайлбарлах
зорил­гоор гишүүд хөдөө явж эхэлсэн. Нэг үгээр хэлбэл хүмүүсийн олон жил тогтсон
зарчмыг өөрч­лөн гомдолтой үл­дээж,  төсвийг
шат ша­танд нь нээлттэй хэлэлцсэн.

-Улсын төсвийг хэ­лэлцэх үеэр байнга
ша­хам гардаг нэг шүүмж бий. Тэр нь батлагдсан төсвийн хэрэгжилтэд УИХ хяналт тавьж
байх. Гэтэл УИХ энэ ажлыг хийж чаддаггүй гэдгийг Төсвийн байнгын хороо­ны дарга
хүлээн зөв­шөөрсөн. Харин та УИХ-ын даргын хувьд ямар бодолтой байдаг вэ?

-УИХ-ыг Засгийн газ­рынхаа халаасанд
орсон гэх мэтээр хэлж байна. Өнөөгийн байдлаар УИХ бие дааж үйл ажиллагаа явуулж
буй нь харагдаж байгаа. Жишээлбэл, ирэх жил дарга нарын гадаад, дотоод томилолтыг
хас­сан байгаа. Ингэснээр төсөвт хэмнэлт гарна. Гаргасан хэмнэлтээрээ сургууль,
эмнэлэг, цэцэр­лэгийн барилга барина. Тэр бүү хэл зарим сал­барын хөрөнгө оруулалт
тэр чигээрээ хасагдсан. Тухайлбал, МХЕГ, Гаалийн ерөнхий газрын хөрөнгө оруулалтыг
тэг болголоо. Үүнд сайд нар их дургүй хандаж байгаа. Энэ нь УИХ Засгийн газ­раа
хянаж чадаж байна уу, үгүй юу гэдгийн ха­риулт болно. Ийм зарч­маар олон асуудлыг
шийд­сэн. Сайд нар дургүй байна гэдэг нь УИХ хийх ёстой ажлаа хийж байна гэсэн үг.

-“Том төрөөс ухаа­лаг төр рүү”
гэсэн уриаг Ерөнхийлөгч гаргаж тави­лаа. Өнөөдөр бүх эрх мэдэл УИХ дээр төвлөрч
байна. Ухаалаг төртэй болохын тулд та юуг чухалчлах вэ?

-Улсын төсөв батлагд­саны маргааш
“Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэсэн уриаг дэвшүүлсэн хурал болсон. Улсын төс­вийг
арваннэгдүгээр сарын 15-нд батлахдаа “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэсэн ажлыг хийчих­сэн
байгаа. Жишээлбэл, МХЕГ-ын олон тэрбум төгрөгийн төсөв хэрэггүй гээд хассан. Энэ
байгуул­лага ирэх жил татан бууг­дах гэж байгаа учраас төсвийг нь хассан гэсэн үг.
Мөн ирэх жил Гаалийн ерөнхий газрын хөрөнгө оруулалтаар баригдах бүх ажлыг хассан
байгаа. Яагаад вэ гэвэл гааль дахиж өөрийн гэсэн хө­рөнгөтэй байхгүй. Боом­тын захиргаа
гэж бай­гуулаад бүх хөрөнгийг нь шилжүүлж байгаа. Тэгээд Боомтын захиргаа тэр гаалийн
барилгыг нь барих уу үгүй юу гэдгийг нь шийдэх учраас хасах юм. Хамгийн гол шинэч­лэл
нь УИХ дээр төсвөөр дамжиж хийгдэнэ. Ши­нэчлэл хийх хүсэлтэй, хүслээ биелүүлж байгаа
байгууллагуудыг урам­шуулж төсөв тавина. Эс бөгөөс “уучлаарай” гэдэг зарчмыг энэ
Их хурал хийж байгаа. Цаашид сайжруулах олон асуу­дал бий. Мянган хүнтэй суманд
гурван зуун хүний суудалтай соёлын төв барих шаардлага байна уу, үгүй юу гэдгийг
асууна. Ингэхгүйгээр бүх сумын төв адилхан Соёлын төв­тэй байх ёстой гээд төсөв
тавиад байтал мянган хүнтэй суманд 300 хүний суудалтай Соёлын төв баригдаж байна.
Тэгэхээр төсвийн мөнгөн дээр ухаа­лаг төрийн хамгийн эхний шийдлүүд орчих­сон явж
байгаа юм. 240 обьектын 200 гаруй тэр­бум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг төсөвт цар­цааж
тэг болгосны учрыг олох гээд байгаа юм. Таг­нуулын  ерөнхий газрын байшинг барьж дуусга­хад дахиад
л олон тэрбум төгрөг шаардаж байна. Үүний оронд тэр барил­гыг худалдаад хуучин бай­шиндаа
багтвал ямар вэ гэдэг асуудлыг л ярьж байгаа. Ерөнхийлөгчийн ярьсан ухаалаг төрийн
зарчмууд энэ УИХ-аар хийгээд явж байна.

-Гишүүдийн мөнгө гэгддэг нэг тэрбум
төг­рөгийн асуудал далд утга руугаа орчихсон юм шиг. Гишүүдийн тэр­бум төгрөг танагдсан
уу?

-Өнгөрсөн 2012 оны УИХ-аас эхлээд
үүнийг болиулсан. Учир нь АН-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт “… гишүүд тө­сөвт
мөнгө суулгаж өөрийн­хөө нэрээр тууз хайчилдгаа болих хэрэг­тэй” гэж үзсэн.  Хамгийн эхлээд УИХ өөрөөсөө мөнгө хэмнэсэн. Гурван
тэрбум зургаан зуун ар­ван долоон сая төгрөгөөр тоног төхөөрөмж буюу чуулганы танхим,
байн­гын хорооны дөрвөн заа­ланд телевиз, санал ху­раах төхөөрөмж, хурууны хээгээр
ирц бүртгэдэг аппа­рат зэргийг авахаар байсан. Энэ бүгдийг бу­цаа­сан. Дараагийн
хас­сан мөнгө нь Үндсэн хуу­лийн Цэцийн мэдээллийн технологи цахилгаан хан­гамжид
төсөвлөгдсөн байсан 1.7 тэрбум төгрөг байгаа. Есөн гишүүнтэй Цэц 1.7 тэрбум төгрөгөөр
компьютер авч болохгүй. Энэ мэтээр бүх байгуул­лагуудын мөнгө хасагдаж байгаа. Мөн
улс даяар 1.1 их наяд төгрөгийн хөрөн­гө оруулалт хийгдэж бай­на. Үүнийг бүх тойрогт
хувааж үзвэл их хэм­жээ­ний мөнгө болно. Гэхдээ УИХ-ын гишүүний орол­цоо байхгүй
болж бүх эрх мэ­дэл Засгийн газарт шил­­жиж байгаа. Ийм заагийг энэ Их хурал тодорхой
болгосон.

-Сая төсөв хэлэлцэ­хэд Монгол Улсын
өрийн босгыг 60 хувь хүргэх гэсэн ч дэмжлэг аваагүй. Ер нь байдлыг ажиглахад улсын
төсөв урсгал засвар хийгээд өнгөрдөг. Харин томоо­хон бүтээн байгуулал­тыг эхлүүлж
чаддаггүй. Саяын энэ шийдвэр бүтээн байгуулалтыг хязгаарлаж байгаа юм шиг харагдаж
байна?

-УИХ гадаад өрийг өнөөгийн хуулинд
байгаа түвшингээс хэтрүүлэхгүй байхаар шийдсэн. Энэ хууль УИХ-ын гишүүдийн гуравны
хоёр хувийн саналаар гардаг учраас бид МАН-ын гишүүдийг яаж ч чадалгүй зөвшөөр­сөн.
Уг нь Засгийн газрын мөрөөдөл нь хоёр тэрбум ам.доллар гаргах бай­сан. Гэхдээ зээлгүйгээр
амьдар гэж хэлж байгаа учраас өөр яах ч арга байхгүй. Өрийн босго 40 хувь гэдэг
тоо хоёр зүй­лээс хамаарч байгаа. Жил бүр гадаад өрөө төлж байгаа. Тэр хэмжээ­гээр
өрийн хэмжээ багасч байна. Мөн ДНБ жилд багадаа 10, ихдээ 15 хувиар өсч байгаа учраас
энэ завсраар бонд гаргах боломж нээгдэнэ. Гэхдээ энэ нь тэрбум ам.долла­раар хэмжигдэхээр
их байж чадахгүй.

-Нийгэмд болохгүй, бүтэхгүй байгаа
бүх зүй­лийг УИХ-д улстөр­чид их хэмжээний мөн­гө хаяж орж ирсэнтэй холбон тайлбарладаг.
Сонгуулийн үеийн хөрөн­гө оруулалт, улс төрийн намуудын сан­хүүжилтийн асуудлыг
шийдэхийн тулд хэрхэн ажиллаж байгаа вэ?

-Энэ асуудал Сонгуу­лийн хуультай шууд хол­боотой. Сонгуулийг
их мөнгөөр хийдгийг бо­лиулж байгаа. Шинээр олон зүйлийг хийж эхэл­сэн ч хүссэн
хэмжээнд хүрээгүй. Улс төрийн намын санхүүжилтийг сон­гуулийн хуулинд тусга­сан.
Гэхдээ дахиад сайж­руулж, төгөлдөржүүлэх ажлыг хийж байгаа. Гадаад орнуудад их,
бага мөнгөөр сонгууль явуул­даг зарчимд шилжиж бай­на. Тэгэхээр 2016, 2017 оны сонгууль
мөнгө бага зарцуулсан, зар­цуул­сан мөнгөө хаанаас яаж олсноо тайлагнадаг хуулиар
явна. УИХ, орон нутгийн сонгуулийг тусад нь хийдэг байсныг болиу­лахаар санал оруулсан.
Энэ нь дахиад л мөнгө хэмнэж байгаа юм. 

Айлуу­дад нэг ухуулах хуудас тараахдаа
сум, аймаг, УИХ-д нэр дэвшиж бай­гаа нэр дэвшигчдийг танилцуулсан байхаар тооцож
байгаа. Хэрвээ Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж чадвал багийн Засаг даргад өрсөлдөгч­дийг
ч тухайн ухуулах хуудсанд багтаана. Ингээд шат шатанд нэр дэвшигч­дийг санал тоо­лох
автомат машин унш­даг байхаар тооцож бай­на. Хичнээн олон сонгуу­лийг нэг өдөр явуулна
төдий чинээ их мөнгө хэмнэнэ гэсэн үг. Ийм ажлуудыг хийж байна даа.

-Төмөр зам гэх мэт том бүтээн байгуулалтаа
яах ёстой болж байгаа вэ?

-Том бүтээн байгуулалтыг төсвөөр хийх
боломжгүй. Үнийн дүн нь хэт их. Ирэх жилийн төсвөөр бид нэг сая ам.доллараар бүтээн
байгуулалт хийхээр төлөвлөсөн. Гэтэл нэг км төмөр замын өртөг нэг сая ам.доллар
болчихоод байна. Тэгэхээр олон км зам төмөр зам тавьж байгаа нөхцөлд хөрөнгө оруулалт
татаж хувийн компаниу­даар бариулж, түүгээрээ мөнгөө төлж болдог хөрөнгө оруулалтын
арга руу шилжихээс өөр аргагүй болж байна.

-Ам.долларын ханшийг ирэх жил
1384 төгрөгөөр тооцсон нь төсөв батлагдсаны дараа ч гэсэн яригдаж байна. Гадаад
өрийг төлсөн тохиолдолд ч энэ байдал нь эргээд төсөвт дарамт болох юм биш биз?

-Ам.долларын ханшийн хувьд түр зуурын
байдал. Доллар бол чөлөөтэй хөрвөж байх ёстой ба­раа. Тиймээс ирэх жилийн орлого,
зарлагаа тооцож байгаа ханшийг нь тодорхойлсон. Харин улсын гадаад өр төлөгдөхөд
илүү төгрөг л урсана гэсэн үг. Ер нь орон сууцны найман хувийн зээлтэй  үүнийг харьцуулж үзээд байгаа юм. Нэг өрх найман
хувийн зээл гарахаас өмнө баруун зүүнээрээ наймаалцдаг байсан. Тэгэхэд хүн байртай
болох магадлал бараг байхгүй байсан. Харин найман хувийн зээл гарснаар иргэдийн
ажилтайд итгэж байгаа учраас банк зээл өгч эхэлсэн. Ямар нэгэн хөрөн­гө барьцаалалгүйгээр
байртай болж байна. Өнгөрсөн хорин жил байр худалдаж авахдаа мөнгийг нь тоолж өгдөг
байсан нь зээлгүй, бонд гаргаагүй Монгол Улсын жишиг. Харин найман хувийн зээл­тэй
хүн бондтой Монгол Улсын жишээ. Ирэх жил МАН-ын бүлгийн саналаар хоёр тэрбум төгрөгийн
бонд гаргахгүй болсон гэдгийг нэг өрхтэй дүйцүүлж үзвэл найман хувийн зээлгүй өрх
гэсэн үг. Уг нь бонд гэдэг хүн айх зүйл бус улс орны хөгжлийг түргэсгэдэг  хэрэг­сэл. Гэхдээ УИХ-ын гишүүд бондын тухай хууль,
Өрийн менежментийн тухай хуулийг гаргасны дараа энэ асуудлыг дахин хэлэлцэж болох
юм гэж үзсэн.

-Авлигажсан төсвийн тухай яриад
эхэллээ. Энэ жилийн төсвийг авлигажсан, авлигажаа­гүй гэж байна. Энэ асуудлыг яаж
харж байгаа вэ?

-Ерөнхий сайд арга ядахдаа авлигажсан
төсөв гэж хэлсэн. Анх гурван тэрбум төгрөгөөр барих тооцоотой байсан обьект өнөөдөр
30 тэрбум болчихоод хугацаандаа дуусахгүй, жил бүр мөнгө нэхээд байхаар нь ингэж
хэлэхээс өөр арга байгаагүй гэдгийг хэлж байна билээ. Үүнийг УИХ тасалж өгөхгүй
бол үргэлжилсээр байх болно. Таслан зогсоох ажлыг УИХ хийсэн. Одоо төсөв хэтэрсэн,
хугацаа хэтэрсэн ажилд хэн ямар буруутайг нь шалгаж байна. Жил бүр төсвийг нь нэмж
өгдөг байсан УИХ буруутай юу, буруутай. Захиалагч нь УИХ-ын зөвшөөрсөн нэг давхар
бай­шинг хоёр давхар болгож өөрчил­дөг яамд, жил бүр мөнгө нэмж авдаг гэрээнийхээ
үүргийг биелүү­лээгүй компани буруутай юу буруу­тай. Энэ олон буруутай хүмүүсийн
хэн нь хариуцлага хүлээх ёстой вэ гэдгийг тодруулсны дараа дууд­лагаар зарах эсвэл
нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийж үргэлжлүүлэхийг нь шийднэ. Харин компани буруутай байвал
хар дансанд орж улсын ажил дахиж хэзээ ч авахгүй болно. Бас хар дансанд оруулчихаад
байхад өөр компани байгуулж орж ирээд байдаг явдлыг зогсоохын тулд тухайн эзэмшигчийн
регист­рийн дугаарыг бүртгэлд оруулж өгөх юм. УИХ өөрөөсөө эхэлж алдаагаа засч байгаа.
Дахин цаг хугацаанд хавчигдаж авлигажсан төсвийг баталж өгөхгүй гэдэг дээр бүх гишүүн
санал нэгдсэн.

-Цалин тэтгэврийг нэмэгдүү­лэхээр
200 гаруй тэрбум төгрөг суусан. Үүнийг хэзээ олгож эхлэх бол?

-Засгийн газар төсвийн хуулийг өргөн
барихдаа цалин, тэтгэврийг нэмэгдүүлэх зорилгоор 200 тэрбум төгрөг төсөвлөн оруулж
ирсэн. Хэлэлцүүлгийн үед 35 тэрбум төгрөг нэмж тэтгэврийг ирэх жил 10 орчим хувиар
нэмэхээр болсон. Яг хэзээ тэднээс тэтгэврийг нэмэх талаар санал хураалт явуулаагүй
учраас сайн мэдэхгүй байна. Бод­вол ирэх нэгдүгээр сарын 1-нээс нэмэгдүү­лэх байх.
10 хувийн цалин тэтгэв­рийн нэмэгдэл нь инфляцийн түв­шин­гээс хамааран гарч байгаа
асуудал. Өмнө нь инфляц өсөх бүрт цалин, тэтгэвэр нэмж байсан нь буруу гэсэн дүгнэлтэд
хүрч байна. Цалинг 30 хувиар нэмчи­хээд л дэлгүүр ороход барааны үнэ 30 хувиар нэмэгдсэн
байдаг нь утгагүй тогтолцооных. Үүний оронд инфяцийн түвшин, хөдөлмөрийн, бүтээмжтэй
уяж цалин, тэтгэвэр нэмж байна. 

-Инфляц 10 хувийг зааж бай­гаа
ч бүтээгдэхүүний үнэ 20 ху­виар өссөн нь тогтоогдсон. Тө­сөвт тодотгол хийхдээ цалин,
тэт­гэврийн асуудлыг авч үзэх үү?

-Цалин, тэтгэвэрийг хязгааргүй нэмж
болохгүй. Одоохондоо 100 гаруй мянган төрийн албан хааг­чийн, 100 гаруй тэтгэврийн
насных­ны асуудлыг ярьж байгаа. Гэтэл 1.2 сая хүн ажил хийж байна. Төрийн албан
хаагчдын цалинг нэмээд байхаар хувийн хэвшил чирэгдэнэ гэсэн үг. Цалингийн өсөлт
ийм аюултай. Төрийн албан хаагчдыг харахаасаа илүү нийт эдийн засгаа бодох ёстой.

-Жил бүрийн намар төсвийн бүрдүүлэлт
тасарч тодотгол хийдэг. Бас царцаасан барилгуу­дын асуудлыг шийдэхээр тодот­гол
хийнэ. Эндээс ирэх оны төсөвт хоёр удаа тодотгол хийнэ гэж харж болох уу?

-Төлөвлөсөн экспортоо хийнэ. Гэхдээ
үнийг нь бид хянаж чадах­гүй. Дэлхийн зах зээлд уул уурхайн түүхий эдийн үнэ буурвал
төлөв­лөж байсан орлого буурна. Энэ асуудал төсвийг тодотгох хэмжээнд хүрэх эсэхийг
мэдэхгүй байна. Ер нь төсөвт тодотгол хийх хийхгүйг хэн нэгэн дураараа шийддэггүй.
Юуг баталгаатай хэлж чадах вэ гэвэл төлөвлөгөөт бүтээгдэхүүнээ гадны зах зээлд нийлүүлдгээрээ
нийлүүлнэ.

-Та төсвийг танаж хэрэгтэй зүйлд
нь зарцуулахаар хууль­чилсан гэлээ. Тэгвэл та ирэх жил хэдэн төгрөгийн төсөв зарцуулах
юм бол. Өнгөрсөн жил хэдэн төгрөг зарцуулав?

-УИХ-ын төсөв 2013 онд 17-18 тэрбум
төгрөг байсан. Гадаад томилолтоо буцаан, 20 хүн цомхот­гон, гишүүн сайдын цалинг
Засгийн газарт шилжүүлж 1.7 тэрбум төгрөг буцааж өгсөн. Харин ирэх онд 20 орчим
тэрбум төгрөгийн төсөв төлөвлөгдсөн. Гишүүдийн тойрогт ажиллах мөнгө гэж 2.5 тэрбум
төгрөг нэмсэн урчаас ингэж өссөн.

-Өсөн нэмэгдэх роялтын татварыг
2.5 хувь болгоно гэж ярьж байна. Үүнийг Оюу толгойд зориулсан хууль гэсэн шүүмж
байгаатай та санал хийлэх үү?

-Алтны худалдааны ил тод байдлын тухай
хуулийг хэлэлцэж байгаа. Үүн дотор манай алтны татвар өндөр учраас Монголбан­кинд
тушаахгүй байна. Тиймээс Монголбанкинд тушаавал 2.5 ху­вийн татвар, өөр газарт тушаавал
өндөр татвар төлөх зарчмын асууд­лыг ярьж байгаа. Мөн Оюу толгой хамгийн том алт
олборлогч болчихож байгаа. Оюу толгойн алт Монголд үлдэх хэрэгтэй байгаа юм. Хятадын
төв банкинд орчихвол монгол төгрөгөн дээр гарах гэж байсан эерэг үр дүн юань руу
шилжчихэж байгаа юм. Хятадын татвараас бага болгож байж Оюу толгойн мөнгө Монголд
үлдэнэ гэсэн үг. Гишүүд жилдээ 80 сая ам.доллар авна гэж үзвэл татвар буурахгүй
байх. 80 сая ам.долла­раа алдаад нэг жилд тэрбум ам.долларын алт Монголбанкны подвальд
авах хэрэгтэй гэж үзвэл хууль батлагдах байх. Төгрөгийн ханш ямар байхыг Монголбанкны
подвальд хадгалагдаж байгаа алт тодорхойлдог. Тийм учраас ийм хууль ярьж байна.  

-УИХ-ын гишүүн Р.Амар­жар­гал бүрэн
эрхээсээ татгалзах хүсэлтээ танд хүргүүлсэн. Энэ асуудлыг хэзээ хэлэлцэх бол?

-Р.Амаржаргал гишүүний асууд­лыг УИХ
дэгийнхээ дагуу удахгүй хэлэлцэнэ. Гэхдээ Р.Амар­жаргал гэдэг нэртэй хүн очоод сонгогдчихоогүй.
АН-аас Ерөнхий сайд хийж байсан. АН-аас нэр дэвшүүлсэн, сонгуулийн хуудсан дээр
нь Р.Амаржаргалын нэрийн ард АН гэж тодорхойлсон учраас энэ суудал түүний хувийн
өмч биш. Тиймээс намын бүлэг энэ асуудалд нь “үгүй” гэж хэлсэн байгаа.

-Явах хүнээр ачаа бүү татуул гэсэн
үг байдаг. Бас УИХ-ын бүрэн эрхээсээ татгалзсан хүн Р.Амаржаргал ганцаараа биш.
У.Хүрэлсүх л гэхэд сүүлийн жишээ. Яагаад түүнийг авч үлдэх гээд байгаа юм?

-У.Хүрэлсүхийг явахад МАН-ын бүлэг
кноп дараад гаргачихна билээ. УИХ-д байх хэрэггүй гэж үзсэн юм уу, бид сайн ойлгоогүй.
Харин АН-ынхан Р.Амаржаргалыг байх ёстой л гэж үзэж байгаа. Энэ хүн сонгогчдодоо
амласан амлал­таа биелүүлэх үүрэгтэй. Зүгээр гүйж байгаад УИХ-ын гишүүн болоо­гүй,
Сүхбаатар дүүргийг хөгжүүлнэ гэж байгаад л УИХ-д орж ирсэн.  

-Ирэх жилийн төсвийг илүү чанартай
батлагдах болов уу гэж байтал батлагдахаасаа өмнө тодотгол хийх нь тодорхой бол­сон.
Батлахаасаа өмнө тодотгол хийнэ гэсэн санал гарсанд ямар тайлбар өгөх вэ. Энэ мэт
шалт­гаа­наас бол Р.Амаржаргал ги­шүүн бүрэн эрхээсээ татгалзаж байгаа гэсэн?

-Энэ бол авлигажсан төсөвтэй тэмцэж
байгаа бидний арга. Үгүй бол хуучин шигээ явах боломж байгаа. Хуучин замаараа замнаа­гүй
учраас ийм алхам хийхээс өөр арга байхгүй. Р.Амаржаргал эндээс явчихвал энэ бүхэн
сайхан болчихгүй.   

-М.Энхболд АН-тай хамтар­сан Засгийн
газар байгуулна гэж хэлсэн. Үүнийг улс төрийн ямар тооцоолол дээр үндэслэж хэлсэн
юм бол?

-Манай намын дарга хэлэхдээ “МАН-ын
дарга тийм зүйл яриагүй” гэсэн. Тэгэхээр худлаа үг болж таарч байна.

Л.МӨНХТӨР

Ерөнхийлөгчийн
хуу­лийн зөвлөх Ч.Өнөр­баяраас дараахь тод­руулгыг авлаа.

-Ерөнхийлөгчийн
зүгээс “Шударга ёсыг хамгаалах тогтолцоо”-ны тухай ярьж эхэллээ. “Шударга ёсыг хамгаа­лах
тогтолцоо” гэж яг юуг хэлж яаж хамгаа­лах гэж байгаа юм бол?

-Ерөнхийлөгч Ц.Эл­бэгдорж шүүх эрх
мэд­лийн салбарын шинэт­гэлийг өргөжүүлэх томоо­хон бодлого зорилтыг та­вин ажиллаж
байна.  Энэ хүрээнд хуулийн за­саг­лалтай
улс болно гэж Шүү­хийн тухай багц хуу­лийг боловсруулан бат­луул­сан. Харин одоо
арай өөр хэлбэрээр энэ шинэтгэлийг үргэлж­лүүлж байгаа юм. Шууд хэл­бэл эрүүгийн
эрх зүй гэж бид­ний ярьдаг гэмт хэ­рэгтэй холбоотой, гэмт хэр­­гийг хянан шийдвэр­лэх­­тэй
хол­боотой хуу­лиуд, хууль сахиулах бай­гуул­лага, цагдаагийн бай­гуул­лагын хуулийг
өөр­чилж томоо­хон шинэтгэл хий­хээр Ерөнхийлөгчийн зү­гээс бодлого гарган ажил­лаж
байна. Яагаад энэ сал­барыг шинэчлэх гээд бай­на вэ гэвэл дар­гын албан тушаал мөн­хийн
биш сонгуулийн ху­га­­цаанд юм уу томи­логд­сон жилээсээ шалтгаал­даг шүү дээ. Тэгэ­хээр
хүнд найдаж суудаг биш сайн хуулиар дамжуулж шу­дарга ёсыг хамгаалдаг тогтолцоог
бий болгочих­вол урт удаан амьдрах болол­цоотой юм. Цаа­шид хуу­лийн дагуу шу­дар­га
ёсны болоод тө­рийн албан хаагч, хууль хяналтынхан иргэдийн харилцааг ший­дээд яв­чихдаг
болох шаард­лага байгаа юм. Түүнээс биш сайн хүн гарч ирэхээр шударга ёс тогтдог,
муу дарга томи­логдохоор унаад байдаг байж бо­лох­гүй гэж үзэж Шүүхийн багц хуулийг
дагалдсан хуулийн сал­барын үйл ажиллагааны хуулийн шинэтгэлийг хийж байгаа.

Үүн дотор Гэмт хэргийн тухай хууль хүмүүст хамгийн
чухал байгаа юм. Иргэн бүрт хамааралтай гэсэн үг. Бид 2002 онд Эрүүгийн хуу­лийг
найруулсан байдаг. Үүнийг шоронжсон хууль боллоо гэх мэтээр олон талаас нь шүүмжил­дгийг
хүмүүс мэднэ. Үүнийг л зөв талд нь ший­дэхээр ажиллаж эхэлсэн.

-Яг ямар өөрч­лөл­түүдийг хийхээр
болж байгаа вэ?

-Эрүүгийн хуулийг ши­нэчлэн найруулснаас
хойш найман мянга ор­чим хоригдлыг өршөө­лийн хуулиар сулласан байдаг. Гэтэл нэг
хоёр жил өнгөрөхөд дахиад л шорон дүүрч байх жи­шээ­тэй. Энэ нь Гэмт хэр­гийн тухай
хууль, ялын тогтолцоо нь үнэхээр бу­руу байж гэдгийг харуу­лахын сацуу шоронжсон
хууль гэдгийг давхар ба­талж байсан. Сэтгүүлчид хүртэл нэг үгнээсээ болж шоронд
орох, хоёр удаа гар утас хулгайлсан эмэг­тэй 10 жилийн ял авчих­сан явж байдаг.
Тиймээс Эрүүгийн хуулийг Гэмт хэргийн тухай хууль бол­гон нэршүүлж олон зүйл заалтын
өөрчлөлт оруулж ялын бодлогоо цэгцлэх шаардлагатай гэж үзсэн. Хорих ялыг нэлээд
багасгаж шинэ төрлийн ялыг оруулж ирж байгаа. Гэрийн хорионд байлгах ч гэдэг юм
уу шийдлүүдийг хайж бай­на. Мөн хүүхэд эмэгтэй­чүү­дийн эрхийг хамгаа­лах чиглэлд
хууль тог­тоом­жийг сайжруулах заал­тууд орсон. Гэр бүлийн нөхцөл ажлын байрны бэлгийн
дарамт гэх мэт асуудлуудыг хууль­чилж байгаа. Дээ­рээс нь зохион байгуул­лалттай
гэмт хэрэг буюу ялангуяа авлигын гэмт хэргийн талаар түлхүү оруулж өгч байгаа.

-Ерөнхийлөгч цаа­заар авах ялын
эсрэг байдаг хүн. Хуулинд энэ асуудлыг яаж тус­га­сан бэ?

-НҮБ-ын цаазаар авахын эсрэг конвенцид
нэгдээд орчихсон учраас бид үүргээ биелүүлэх учир­тай. Тиймээс цаа­заар авах асуудлыг
бүр мөсөн халж Гэмт хэргийн тухай хуулийг боловс­руул­сан. Харин цаазаар авах ялын
оронд хүний гэмт хэргийн үйлдэл бүрийнх нь ялыг нэмдэг тогтолцоог бий болгож байгаа
юм. Хуучин хүний амийг хөнөөгөөд дээрээс нь хулгай, хүчингийн хэрэг үйлдсэн этгээдэд
нэг ял төлөвлөөд л өгчихдөг байсан бол одоо тус бүрт нь ял өгч байхаар болж байгаа
юм. Ингээд олон үйлдэлтэй этгээдэд ялыг нь нэмсээр100 жилийн тогтоол унших тохиолдол
ч гарч болно. Өөрөөр хэлбэл төр хатуу байх зүйлдээ хатуу байж энэ­рэнгүй байх зүйлээ
өр­шөөж чаддаг байх хэрэгтэй.

-Хэрэгтнийг заавал хорихгүй байх
тухай ярь­даг болсон. Гэмт хэргийн тухай хуулийг ч ийм хэлбэрээр боловс­руулсан
байх. Яг ямар хэлбэрээр асуудлыг шийдсэн бол?

-Заавал шоронгийн ханын цаана аваачиж
нийгмээс тусгаарлал­гүй­гээр гэмт үйлдэлд хол­богд­сон иргэнийг ажил хийлгэх замаар,
гэрийн хорионд байлгах хэлбэ­рээр ял эдлүүлдэг байх нь хамгийн зөв шийдэл бол­чихоод
байна. Энэ нь давхар хохирогчийн эрхийг хамгаалж байгаа хэлбэр юм. Хуучин гэмт этгээд
хэн нэгэнд хохирол учруулчихаад түүнээ ба­рагдуулалгүй ялаа эдэлье гэдэг байсан
бол шинэ хуулиар заавал хохирлыг нь барагдуулдаг болгож байгаа. Хэдий хэмжээнд хохирлоо
барагдуулна тэр чинээгээр ялыг нь хөнгөлдөг байх гэх мэтээр асуудалд хандаж байна.
Нэгийг нь хохиролтой үлдээж нөгөөг нь шоронд суулгадаг төрийн бодло­го байж болохгүй.
Өнөөд­рийн байдлаар 20 гаруй мянган хүнээ Монгол Улс шоронд хийж нийгмийн идэвхтэй
хүрээнээс гарга­чих­сан. Мөн 16-гаас доош насны хүүхдэд то­дор­хой хэмжээний ялын
бодлого барихаар болж байгаа. Учир нь насанд хүрээгүй хүүхдүүдийг чи ял эдлэхгүй
юм чинь гээд гэмт хэрэгт уруу татдаг. Үүнийг болиулах үүднээс бага зэрэг өөрчлөлт
оруулсан.

-Энэ хуулийг дагаж өршөөлийн хууль
гар­гах уу. Хуулийн хү­рээнд яг хэдэн хүн суллагдах бол?

-Өршөөлийн хууль гар­гах боломжгүй.
Өр­шөө­лийн хууль гаргана гэдэг шүүхийн шийдвэ­рийг улс төрийн зорил­гоор үгүйсгэж
байна гэсэн үг. Харин Гэмт хэргийн тухай хуулийн хүрээнд 10 жилийн ялтай шоронд
орсон этгээдийн үйлдэл найман жил гэж зүйлч­лэгдсэн байвал тэр хүн найман жилээ
л гүйцээнэ гэсэн үг. Хуулийг дагаж мөрдсөн өдрөөс эхлээд ял эдэлж байгаа хүмүү­сийн
ялын хэмжээ өөрч­лөгдөнө. Ойролцоогоор гурван мянга орчим хүн суллагдах судалгаа
бий.

-Хэрэгтнүүдийг гэрийн  нөхцөлд хорино гэж байгаа. Бас ажил хийлгэнэ.
Яг яаж цагдах вэ?

-Америк кинон дээр электрон бугуйвч
зүүлгэ­чихээд хянадаг. Үүнийг Монголд хэрэгжүүлэх бү­рэн боломжтой. Улаан­баатарт
битгий хэл орон нутагт ч үүнийг хийх боломж байна. Гэрийн нөхцөлд хорино гэдэг нийгмийн
идэвхтэй хүрээнээс гаргана гэсэн үг биш. Урьд нь бид гэмт хэрэгт холбогдсон этгээ­дэд
торгуулийн арга хэм­жээ авсан ч ажлыг нь цал­гардуулж хөдөлмөр эрх­лэх боломжгүй
бол­гож нэр хүндийг нь унагадаг байсан. Тэгээд хөдөлмөр эрхлэх боломж­гүй, цалин
авах боломжгүй болгочи­хоод торгуулийн мөнгө нэхээд байдаг. Энэ үйл­дэл бол уг дутагдлыг
арилгах эхний алхам.

-Зах зээлийн шудар­га өрсөлдөөнийг
бас хуульчилж байгаа гэл үү?

-Энэ асуудлыг мөн л хуульчилж өгч
байгаа. Үнийг хуурамчаар хөө­рөг­­дөг, үгсэн тохиролцож үнэ нэмдэг гэх мэт асууд­лыг
Гэмт хэргийн тухай хуульд гэмт хэрэг болгон оруулж байна. Ингэж байж л чөлөөтэй
өрсөл­дөх чөлөөт зах зээлийг хамгаалахгүй бол хэдэн монополь хүн нийгэмд дарамт
үзүүлдэг, өөрс­дийн эрх дураар зах зээлийг эзэгнэдэг байдал зогсохгүй. Тиймээс Гэмт
хэргийн тухай хуулиар хуульчилж өгөх шаард­ла­гатай гэж үзэж байгаа юм. Үүнд аж
ахуйн нэгжүү­дийг ч татан оролцуулна. Ингэж Гэмт хэргийн тухай хуулиар хуульчилж
өгөл­гүй захиргааны хэргийн тухай хуулийн заалтаар цөөн хэдэн төгрөгөөр торгоод
яваад байвал тэд хэзээ ч шударгаар өрсөл­дөхгүй. Шударга өрсөл­дөө­ний зах зээлд
Гэмт хэргийн тухай хуулийн зүйл заалтыг зөрчвөл аж ахуй нэгжийн тусгай зөв­шөөрлийг
хураахаас эх­лээд хариуцлага тооцох олон заалт орж байгаа. Ер нь Ерөнхийлөгчийн
хэлж байгаа Шударга ёсыг хамгаалах тогтол­цооны шинэчлэлийн хү­рээнд гарч байгаа
хуулиу­дад болохгүй бүтэхгүй, болж бүтэх зүйлийн ха­рил­цан хамаарлыг уял­дуулж
тусган заалт оруулсан. 

Л.МӨНХТӨР

МАН-ын бүлгийн аж­лын албаны
зөвлөх Б.Лхагважавтай ярилц­лаа.

-Та МАН-ын Бага хур­лын ги­шүүнд
заал­наас нэр дэвшсэн ч дэмж­лэг авч чадсангүй. Бас бүлгийн ажлын ал­ба­ны зөв­лө­хийн
сууд­лаа өгөх гэж байгаа гэл үү?

-МАН-ын Их, Бага ху­рал хуралд­лаа. Ер нь сүүлийн 20-иод жил
тө­рийн дээр байгаа хүмүү­сийг олигархиуд гэж нэр­лэж ирсэн. Үүнийг бо­лиулъя гэж
хэсэг ярилаа. Гэтэл ерөнхий механизм нь өөр гэдгийг сая ойл­госон. МАН-ыг удир­даж
байгаа хүмүүс Бага хур­лаараа дархлаа хийчих­дэг юм байна. Тэгэхээр Их хурлаас Их
хурлын хоо­ронд хэн намыг удирдана түү­ний баг л бодлого, шийдвэр гарга­даг нь эмгэ­нэлтэй.
Бусад гишүүд нь юу ч санаачлаад дэмжиг­дэхгүй гэсэн үг. Сая л гэхэд шинэ дарга М.Энх­болд
өөрийн 310 хүний бүрэлдэхүүнтэй Бага хур­лыг бүр­дүүллээ. Ийм то­хиолдолд заал­наас
нэр дэвшээд ч боломж ол­дох­­гүй. Миний хувьд заал­наас нэр дэвшээд 400-гаад хүний
санал авсан юм.

Ер нь Бага хурлын гишүүнээр сонгогд­сон
ч би ажил­лахгүй гэж бодож байсан. Учир нь би бо­ловсон зан гаргаж, шинээр багаа
бүрдүүлж бодлогоо хэрэг­жүүлэх гэж байгаа намын даргад бололцоо олгох ёстой. Бас
УИХ дахь МАН-ын бүлгийн ажлын алба­ны зөвлөхийн ажлаа ч өгье гэж бодож байна.

-Яагаад?

-Яагаад гэвэл тэр хүн нэгэнт л бодлого
шийд­вэрээ хэрэгжүүлэх гэж байгаа юм чинь өөрийн хүнээ бүлгийн ажлын ал­банд тавина
биз. Тэгээд ч хамгаалалтын багаа бүр­дүүлчихэж байхад нь тоон дотор үсэг гэдэг шиг
би тэнд юу хийхэв. Бас үзэл бодлын хувьд ний­лэхгүй гээд намын дарга нь намайг Бага
хуралд сонгосонгүй. Тийм байтал нь би бүлэгтээ ажиллая гээд гүйгээд байх нь зо­химжгүй
байсан. Бас нэг зүйлийг хэлэхэд бидний социал­демократ үзэл гэж бий. Бүлгээс гарч
байгаа шийдвэрийг бүлгийн ажлын албаны зөвлөх нь аль болох социал­демок­рат үзэл
баримтлал дээр төвлөрүүлэх ёстой бай­даг. Социалдемократ үзэл эв нэгдэл, эрх чөлөө,
шударга ёсон дээр тогт­дог. Гэтэл МАН буюу ма­найхан эв нэгдлийг нь сугалж аваад
эрх чөлөөг нь хааж, шударга ёсыг нь тасалдуулаад байдаг гэмтэй. Тэгээд ч манайхан
1990 онд үзэл бодлоосоо урваж арваад жил үзэл бодлын эрэлд явсан. Мөөгөн дээр цуглах
биш олуулаа мөөг түүх ажил хийсэн гэсэн үг л дээ. Эцэст нь Үндсэн хуулийн Цэцэд
бүртгэлтэй намын үзэл, баримтлалыг дээ­рэмд­сэн бөгөөд дээрэмд­сэн үзэл баримтлалын­хаа
учрыг нь ойлгоогүй. Ийм байдлаар цаашаа ахина 
гэж байхгүй. Би бол зөв багт орж эв нэгдэл, эрх чөлөө, шударга ёсны төлөө
ажиллаж санхүү­гийн шинэчлэл хийх зорил­готой байгаа.

-Ер нь Их хурлыг ху­ралдуулсан
байдал тэр дундаа Бага хурлын гишүүдийг сонгосон үйл явц таны бухимд­лыг ихэд төрүүлсэн
бо­лолтой. Шинэ удирдла­гуудынхаа талаар ямар бодолтой байгаа вэ?

-МАН 200 орчим мян­ган гишүүнтэй.
Ингэж үзэл бодлоороо олуулаа эвлэлдэн нэгдсэний хү­чинд МАН-ын Их хурал боллоо.
Хурлыг хайр­цаг­ласан, хагалан бутар­гасан гээд сайн муу бүхэн л яригдаж байна.
Би түү­нийх нь гүнд ороогүй учраас яг хэн нь ямар хор найруулж, хэнтэйгээ тохи­ролцож
гүйснийг сайн мэдэхгүй байна. Гэхдээ Бага хурлын 310 гишүү­нийг оруулж ирсэн, сонго­сон
байдлыг харахад улс төрийн хор явагдсан нь ойлгомжтой. Одоо нэг л зүйлийг хүсэх
үлдлээ. Сул улстөрч намын дарга бо­лоод хар массаар өөрий­гөө хамгаалуулах арга
хэрэглээгүй л байгаасай. Гэхдээ сая зөвхөн М.Энх­болдын гэдэг улс төрийн бүлэглэлийн
хүмүүсээр Бага хурал бүрдэж байгаа нь хамгийн эмгэнэлтэй. Ө.Энхтүвшингийн, С.Баярын,
Н.Багабан­дийн гээд бүлэглэлүүдийг тоглоомын 
гадна гарга­сан нь ирээдүй бүрхэг байгааг тод харуулж бай­на. Сүүлийн хэдэн
жил нийгмийг үймүүлсэн этгээдүүдийн цуглуулга шиг Бага хурал гараад ирлээ. Ийм байдлаар
удвал МАН сүйрнэ. МАН зөвхөн бүлэглэл фрак­цуу­дын нэгдэл дээр биш 92 жилийн тэмцлийн
үрээр боссон гэдгийг ойл­гох хэрэгтэй. Үүнийг ал­бан тушаал бусад эрх ашгийн хамгаалах
хэрэг­сэл болгож болохгүй.

-Та нэгэн цагт М.Энх­болдыг авлигачин
гэж цоллосоор огцруулж байсан. Гэтэл Сү.Бат­бол­дын үед ивээлд нь орсон гэж болно.
Гэтэл дахиад л М.Энхболдыг зүхээд эхэллээ?

-Би Бага хурал дээр хэлэхдээ,
“2016 онд бид өөрийн гудамжиндаа гэ­рэл асаахын тулд зовлон дундуур туучиж очно.
Энэ гурван жилд баяр баясал байхгүй. М.Энх­болд сон­гогдсоны мар­гааш нийг­мийн
сэтгэгд­лийг харахад 99 хувь нь хар мэдээлэл байна. Бид Их хурал тарс­ны мар­гаашнаас
эхлээд л энэ бүх хар мэдээлэл, шавар шавхайг арилгах гэж ажил­лана. Бас ирэх гур­ван
жилд саяын бүрд­сэн Бага хурлын бүрэл­дэхүү­нээс шоронгийн хаал­га татаж магадгүй
хүн олон байна. Нийг­мийн өмчөөс хэн нэгэн хумсалсан л бол өөрийн, хүний нам гэлгүй
шоронд яваасай гэж үнэхээр хүс­дэг. Бүг­дийнх нь оймсыг үзүүлэх ёстой, Н.Энхбаяр
гуайтай адил. Харин хэн нэгнийг МАН-ын гишүүн гэдгээр нь хавчиж шорон гянданд  хийвэл түүний төлөө тэм­цэх хэрэгтэй. Аль ч то­хиолдолд
зовлон дун­дуур туучиж гурван жилийг үднэ. Тиймээс бид хүчтэй тэмцэгч байх ёстой
л” гэж хэлсэн. МАН-ын нөхцөл байдал ийм л байна. Харин М.Энх­бол­дыг огцруулсны
тухайд гэвэл 2007 онд болсон үйл явдал. Тухайн үед иргэний хөдөлгөө­ний­хөн­тэй
хамтраад зөвхөн нэг талыг барьж ажиллаж байсан юм билээ. Харин өнөөдөр өөр өнцгөөс
нь харвал М.Энхболдын зөв гэж хэлж болохоор юм билээ. 1990 оноос хойш монголчууд
наймаа хий­гээд, бүтээгдэхүүн үйлд­вэрлээд мөнгөтэй бол­чихсон байсан. Авлигын асуудлыг
нь орхиод яри­хад М.Энхболд газрыг чөлөөтэй өгч эхэлснээр тэр их мөнгө Монголд үлдэж  өнөөдрийн Улаан­баатарын бүтээн байгуулалт болж,
ажлын байр болсон. Энэ өнц­гөөс харахад тэр хүнийг авлигачин гэж хэлж байс­наа бодох
хэрэгтэй болж байх шиг.

-Ж.Сүхбаатар ялагд­саны­хаа маргааш
твит­тер хуудсаараа Т.Ба­дамжунайг авлигачин. Шоронд суулгах хэрэг­тэй гэж бичсэн.
Оймсоо харуулах ёстой хүмүү­сийн нэг нь мөн үү?

-Нийтийн баялагт хуруу хумсаа дүрснийг
нь Ж.Сүхбаатар мэдэж бай­гаад гаргаж ирвэл сайн. Тэр бол түүний үүрэг. Харин хүнийг
улс төрийн гомдлоос болж гүтгэж бай­­вал буруу. Ер нь Н.Энх­баяраас өөр хүн оймсоо
үзүүлэлгүй гурван жил боллоо. Яагаад түүнээс өөр авлигачин олж чадахгүй байгаа юм.
АН, МАН-д хоёуланд нь тийм хүмүүс байгаа шүү дээ.

-Намын шинэ генсек удирдлагуудын
тухайд бас л тохироо хийгдсэн гэж байгаа. Ер нь МАН шинэчлэгдэж чадав уу?

-Ерөнхий нарийн бич­гийн даргын асуудлыг
намын дарга нь оруулж ирж шийдвэрлүүлдэг. Ганц шөнийн дотор Ж.Мөнх­бат халуун сэд­вийг
өөр дээрээ авч ялалт байгуулсан нь байж бо­лох л асуудал. Тэр битгий хэл намын даргын
ар гэрт гашуудлын үйл явдал тохиогоогүй байхад нь Б.Бат-Эрдэнэ гишүүн нэр дэвшсэн
ч гараад ирэ­хээр байсан. Золгүй яв­дал тохиолдчихоод бай­хад нь хүмүүс үзэл бод­лоо
уралдуулаад өрсөл­дөөд байх боломжгүй бол­сон. Нарийн бичгийн даргад өрсөлдөгчдийн
хувьд Д.Цогтбаатар гэж боловсролтой залуу нэр дэвшиж байсан. Гэхдээ Бага хурлын
гишүүдийн 270-280 нь хотын фрак­цын хүн байхад энэ хүн нэр дэвшиж өөрийгөө золихгүй
л дээ. Харин Ж.Сүхбаатар МАН-ыг эрх зүйн талаас нь дэмжиж туслая гэж бодож байсан
байх. Гэхдээ 310 хүний шийдвэрийг хэн нэгэн шүүмжлэх ёсгүй. Учир нь нэг бүлэглэл
үзэл бодлоо хэрэгжүүлэхийн тулд нө­гөө хэсгээ зольж байдаг. МАН-ын Их хурал ийм
л болсон.

Л.МӨНХТӨР