Author: Э. Хүрэлбаатар

-“ЧАМААС СҮҮЛИЙН УДАА ГУЙЖ БАЙНА. МИНИЙ АСУУДЛЫГ УЕПГ-Т ГОМДОЛ ГАРГАЖ ӨГӨӨЧ ЭЭ. УЛС ТӨРИЙН ЗОРИЛГООР НАМАЙГ ХОРИОД БАЙНА” ГЭЖ ГАНСҮХ НАДААС ГУЙСАН-

Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуягийн ахлах зөвлөхөөр ажиллаж байсан УИХ-ын гишүүн асан Л.Гансүхийг Шинэчлэлийн Засгийн газрын хэрэгжүүлсэн “Нүүрс” хөтөлбөрөөс онц их хэмжээний мөнгө хувьдаа завшсан хэргээр хорих ял оноосон. Улсын дээд шүүхээс 3.6 жилийн хорих ялаар шийтгэсэн юм. Тэгвэл Л.Гансүхийн магадлангаар суллагдах хугацаа өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард дууссан байна. Хүндэвтэр ялтай хүн хоригдох хугацаандаа элдэв зөрчил гаргалгүй, учруулсан хохирлоо барагдуулж, оноосон ялын хоёрны нэгийг биечлэн эдэлсэн тохиолдолд хугацаанаасаа өмнө суллагдах эрх хуулиар нээгддэг юм байна. Гэвч гурван сар гаруйн хугацаа өнгөрөөд байгаа гэнэ.

Л.ГАНСҮХ: ЭРХ ЧӨЛӨӨТЭЙ БОЛОХ ГЭЖ ЯАРААГҮЙ. ХОРТ ХАВДАРТАЙ ҮЛДСЭН ЭХНЭРЭЭ ЭМЧЛҮҮЛЖ, АСАРЧ СУВИЛАХ ЮМСАН ГЭЖ ӨДӨР ХОНОГИЙГ ТООЛЖ СУУНА

Л.Гансүх Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, УИХ-ын Хүний эрхийн дэд хорооны дарга Д.Цогтбаатар, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Ж.Бямбадорж нарт захидал илгээсэн билээ. Л.Гансүх Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид “Шинэчлэлийн Засгийн газрыг унагаах, Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийг огцруулахын тулд зохион байгуулсан гэр хорооллын иргэдийг хямд, шигшсэн нүүрсээр хангах ажлын зохицуулагчаар ажилласан надад зориудаар зохион байгуулсан хилс хэрэг үүсгэн хэлмэгдүүлснийг Монголын ард түмэн таван өдрийн турш телевизээр харсан. Эрүүгийн хуулийн 74 дүгээр зүйлийг үндэслэн биеэр эдлэх ялын холбогдох хугацааг дуусгасан, өр төлбөргүй, хэрэг зөрчил ял эдлэх хугацаандаа гаргаагүй учраас хуулийн дагуу хорих ангиас Төв аймгийн прокурор руу 2016 оны арванхоёрдугаар сар, 2017 оны нэгдүгээр сард нийт хоёр удаа материал явуулсан боловч прокурор миний материалыг шүүх рүү явуулалгүй тухай бүр хорих анги руу буцаан намайг үндэслэлгүй хорьж байна. Статистик дурдвал Төв аймгийн шүүхээс 2016 онд 185 хүнийг тэр дундаа миний хоригдож буй ангиас 41 хүнийг энэ хуулиар тэнсэн харгалзаж сулласан байна. Энэ ангид хоригдож байсан УИХ-ын гишүүн асан Ц.Батбаярыг энэ хуулиар хорих ангиас хүсэлт нь очиход прокурор дээр нэг хоногийн дотор шүүх дээр таван хоногийн дотор шийдэн сулласан байдаг. Гэтэл хамгийн сүүлд 2017 оны нэгдүгээр сард энэ хорих ангиас долоон хүн прокурор руу очиход зургааг нь цааш нь шүүх рүү явуулаад ганцхан намайг буцааж надад үндсэн хууль, эрүүгийн хуулиар олгогдсон эрхийг минь эдлүүлэхгүй хоёр сар боллоо. Хэрэг хийгээгүй байж танай хуулийн мафийн өгсөн ялыг эдэлж суухдаа өөрөө эрх чөлөөтэй болохдоо яарсан биш хорт хавдартай үлдсэн эхнэрээ хурдан гарч эмчлүүлж асарч сувилах юмсан гэж өдөр хоногийг тоолж суулаа. Үүний тулд шүүхээс оноосон Багануурын уурхайд учруулсан “хохирол” гэгч олон зуун сая төгрөгийг байраа барьцаалан зээл авах, найз нөхдөөсөө тусламж, хандив авах замаар төлж барагдуулсан. Мөн хоригдох хугацаандаа элдэв зөрчил гаргаагүй. Миний үндсэн хууль, эрүүгийн хуулиар олгогдсон эрхийг эдлүүлэхийг хүсье. Цаашид ийм байдлаар намайг магадланд оруулахгүй үндэслэлгүйгээр хориод байвал өлсгөлөн зарлаж тэмцэхээ мэдэгдэж байна. Өөрөө шоронд юу ч хийж чадахгүй байж байгаад эхнэрээ алдсанд орвол энэ шударга бус зүйлсийг чинь засахын төлөө бидний амь хэрэгтэй бол ав гэж хэлье” гэх утга бүхий захидал илгээсэн байна.

Л.ГАНСҮХИЙН ХЭРГИЙГ ШАЛГАЖ БАЙСАН Э.АМАРБАТ ПРОКУРОРЫН ЯЛ ЭДЛҮҮЛЭХ АЖИЛЛАГААНД ХЯНАЛТ ТАВИХ ХЭЛТСИЙН ДАРГА БОЛЖЭЭ

Л.Гансүхийн хувьд гарах магадлангаар ороод суллагдах болзлоо хангачихсан гэнэ. Хохирлоо төлж барагдуулсан. Хоригдож байх хугацаандаа ямар нэгэн сахилгын зөрчилгүй, хорих ангидаа ажил хийж, сайн хүмүүжиж байгаа аж. Мөн ялынхаа тодорхой хувийг эдэлчихсэн байна. Дээрх гурван шаардлагыг биелүүлсэн ямар ч хүнийг хорих анги тодорхойлолт хийгээд прокурорт шилжүүлдэг. Прокурор түүнийг нь харьяа дүүргийн шүүхэд шилжүүлдэг байна. Шүүх тухайн хүний материалтай танилцаад шийдвэр гаргадаг байна. Төв аймгийн Мөнгөнморьт суманд байх ШШГЕГ-ын харьяа 406 дугаар хорих ангийн захирагч хоёр ч удаа Л.Гансүхийн магадланд орох материалыг Төв аймгийн прокурорт өгчээ. Гэвч Төв аймгийн прокурор Л.Гансүхийг магадлангаар суллах боломжгүй гэдгээ мэдэгдээд байгаа аж. Үүнийг зарим эх сурвалж улс төрийн ямар нэгэн эрх ашиг үйлчилж байна хэмээн үзэж байгаа юм. Учир нь “Нүүрс” хөтөлбөрийн хэргийг шалгах үед АТГ-ын Мөрдөн байцаах хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан Э.Амарбат өдгөө прокурорт ажиллаж байгаа билээ. Тэрбээр “Нүүрс” хөтөлбөртэй холбоотой хэргийг шалгах хугацаандаа хэд хэдэн удаа хэвлэлийн хурал хийж байсан юм. Мөн өдгөө УЕПГ-ын Ял эдлүүлэх ажиллагаанд хяналт тавих хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл, ял эдэлж байгаа хүмүүсийг магадланд оруулж суллах ажиллагаа хариуцаж байгаа юм байна. Э.Амарбат Л.Гансүхийг Ерөнхийлөгчийн сонгууль өнгөртөл шоронд байлгах сонирхол байж болзошгүй хэмээн үзэж байгаагаа онцолж байсан юм.

“ШОРОНД ХИЛСЭЭР ХОРИГДОЖ БАЙГААД ГАНЦААРАА ҮЛДСЭНЭЭС ҮХСЭН Ч ХАМААГҮЙ ӨЛСГӨЛӨН ЗАРЛАНА. ЭХНЭРИЙН БИЕИЙН БАЙДАЛ ХҮНД БАЙНА ШҮҮ ДЭЭ ГЭЖ ХЭЛСЭН” ГЭВ

Өчигдөр Л.Гансүхийн өмгөөлөгч Ц.Баасандорж Төв аймгийн прокурор хууль зөрчиж байгаа талаар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгсөн юм. Энэ талаар тайлбар өгөхгүй юү?

-Л.Гансүхийг төв аймгийн прокурорын газраас магадлангаар суллахгүй байгаа нь хууль зөрчиж байна гэж үзэж байгаа юм билээ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Улсын дээд шүүхийн 77 дугаартай тогтоолоор Төв аймгийн Мөнгөнморьт суманд байрлах ШШГЕГ-ын харьяа Хорих 417 дугаар ангид ял эдэлж байгаа Лүймэд овогтой Гансүхийн өмгөөлөгчөөр ажиллаж байгаа. Улсын дээд шүүхийн 77 тоот тогтоолоор миний үйлчлүүлэгч Л.Гансүхэд 3.6 жилийн хорих ял эдлүүлэхээр шийдвэрлэсэн байдаг. Л.Гансүх нь нэг жил арван сар 15 хоногийн ял эдэлж, 1.6 сар хорих ял үлдсэн байна. Эрүүгийн хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д хорих ял шийтгүүлсэн ялтан засарч хүмүүжсэнээ зан байдлаараа харуулж, гэмт хэрэг үйлдэж учруулсан хохирлоо сайн дураараа нөхөн төлсөн, гэм хорыг арилгасан бол түүнийг шүүх ял эдлэхээс хугацаанаас нь өмнө тэнсэн суллаж болно”, 74.3.1-т “…хүндэвтэр гэмт хэрэгт оногдуулсан хорих ялын хоёрны нэгээс доошгүй хувийг эдэлсэн тохиолдолд энэ хуулийн 74.1, 74.2-т заасан журмыг хэрэглэнэ”, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн 126 дугаар зүйлийн 126.1-т эрүүгийн хуулийн 74 дүгээр зүйлд заасны дагуу ялтан оногдуулсан хорих ялын тодорхой хувийг эдэлсэн, засарч хүмүүжсэнээ зан байдлаараа харуулж, гэмт хэрэг үйлдсэний улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн бол түүнийг хорих ял эдлэхээс хугацааны өмнө тэнсэн суллах саналыг хорих ангийн дарга прокурорт гаргах ба прокурорын дүгнэлтийг үндэслэн шүүх шийдвэрлэнэ” гэж заасан байдаг. Л.Гансүх хүндэвтэр гэмт хэрэгт ял шийтгүүлж, ялынхаа хоёрны нэгээс дээш хувийг эдэлсэн, гэмт хэрэг үйлдэж учруулсан хохирлоо сайн дураараа нөхөн төлсөн, гэм хорыг бүрэн арилгасан бөгөөд засарч хүмүүжсэнийг хорих анги тодорхойлон Эрүүгийн хуулийн 74 дүгээр зүйлд заасны дагуу хугацаанаас өмнө тэнсэн суллуулах саналыг хорих ангийн дарга Төв аймгийн Прокурорын газарт ирүүлсэн. Төв аймгийн Прокурорын газар нь ямар ч шалтгаангүйгээр удаа дараа хорих ангийн даргын саналыг үндэслэлгүйгээр буцааж байгаад гомдолтой байна. Эрүүгийн хууль, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулиар хугацаанаас өмнө тэнсэн суллах нь Төв аймгийн сум дундын эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн бүрэн эрхийн асуудал. Гэтэл Төв аймгийн Прокурорын газар нь суллах эсэх асуудлыг шийдвэрлэж, үндэслэлгүйгээр материалыг буцааж байгаа нь миний үйлчлүүлэгчийн эрхийг ноцтойгоор хохироож, Эрүүгийн хуулийн 74 дүгээр зүйл, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай Хуулийн 126 дугаар зүйлийг зөрчиж, шүүхийн бүрэн эрхэд халдаж байна.

-Л.Гансүхийг магадланд оруулахгүй байгаа мөртлөө хүний аминд хүрсэн, бага насны хүүхэд хүчирхийлсэн хоригдлуудыг магадлангаар сулласан гэх мэдээлэл байна лээ?

-2016 онд Төв аймгийн шүүхээр нийт 185 хүнийг сулласан. Мөнгөнморьтод суманд байрлах Л.Гансүхийн хоригдож байгаа хорих ангиас 41 хүнийг сулласан. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард хорих ангиас нь магадлан суллуулахаар ирэхэд Төв аймгийн прокурорт үндэслэлгүйгээр буцаасан байдаг. Арванхоёрдугаар сард долоон хүний материалыг ирүүлэхэд зургаан хүний материалыг шүүх рүү явуулаад тэр дундаас ганцхан Л.Гансүх гэдэг хүний материалыг хорих руу нь эргүүлэн буцаасан байдаг. Шүүх рүү явуулсан хэрэг дотор хүн амины гэмт хэрэгтэй хоёр хүн, бага насны хүүхэд хүчиндсэн нэг хүн байсан. Гэтэл Л.Гансүхийн тухайд дээрх хүмүүсээс өөрөөр авч үзээд байгааг ойлгохгүй байна. Одоо гурав дахь удаагаа материал нь ирж байна. Прокурорын байгууллагад хүнийг суллах, суллахгүй байх, магадланд оруулахгүй байх эрх хэмжээ байхгүй. Прокурорын байгууллага зөвхөн хорих ангиас ирсэн материалыг шүүх рүү дамжуулах үүрэгтэй. Хүнийг магадлангаар суллах эрх хэмжээ зөвхөн шүүхэд байдаг. Гэтэл Эрүүгийн хууль, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийг зөрчиж Л.Гансүх гэдэг хүнийг бусад хүн амины гэмт хэрэг үйлдсэн, бага насны хүүхэд хүчиндсэн зэрэг ялтнуудаас ялгаварлан гадуурхаж байна. Өмнө нь хэзээ ч ийм үйл явдал болж байгаагүй. Ганцхан Л.Гансүх гэдэг хүнийг хуулийн ялгаварлан гадуурхалд байлгаж, энэ хүнд зориулж прокурорын байгууллага хууль бус жишиг бий болгож байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 1-т Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна гээд заачихсан байдаг. Гэтэл Л.Гансүхийг бусад хоригдлуудаас өөрөөр авч үзэж ялгаварлан гадуурхаж байна. Энэ өөрөө хуулийг ноцтой зөрчиж байгаа асуудал гэдгийг онцолж хэлмээр байна.

-Хамгийн сүүлд хэзээ Л.Гансүхтэй уулзсан бэ. Эхнэрийнх нь биеийн байдал хүнд байгаа гэсэн. Мөн өөрөө өлсгөлөн зарлана гэж мэдэгдсэн байна лээ?

-Өнгөрсөн нэгдүгээр сард очиж уулзсан. Биеийн байдал нь нэлээд тааруу байна лээ. Надад хууль бусаар, хилсээр өгсөн ялыг ямар ч байсан даван туулаад эхнэрээ эмчилье гэсэн бодолтойгоор амьдарч байсан. Эхнэр маань надтай хамт ял эдэлсэн. Надаас ч илүү ял эдэлсэн байх. Сэтгэл зүйн хувьд маш хүнд байдалтай байгаа. Одоо хорт хавдартай. Хорт хавдар нь эцсийн шатандаа орчихсон хүнд байдалтай байна. Хорих ангиас тодорхойлоод явуулсан. Прокуророос буцаагаад байна. Магадлангаар орох материал нь явсан бүх хүн гараад явж байна. Эхнэрээ маш хурдан эмчлүүлмээр байна гэж хэлсэн. Мөн өмгөөлөгч надаас гуйсан. “Чамаас сүүлийн удаа гуйж байна. Миний асуудлыг УЕПГ-т гомдол гаргаж өгөөч ээ. Монголын ард түмнээс тусламж хүсч байна. Энэ байдлаас харахад намайг мөд гаргахгүй юм шиг байна. Улс төрийн зорилгоор хорид байх зорилго их байх шиг байна. Тиймээс эцсийн байдлаар тус болж өг” гэж гуйсан. Миний хувьд прокуроын байгууллагыг нэг сарын турш хуулийн дагуу ажиллах байх гэж харсан. Арванхоёрдугаар сард Төв аймгийн прокурорт гомдол гаргасан. Гэвч үндэслэлгүй буцаасан. Мөн шүүхэд гомдол гаргасан. Шүүх прокуророос материал ирж байж бид шийдэх боломжтой гэсэн хариу өгсөн. Л.Гансүх гэдэг хүнийг ямар нөхцөл байдлаар буруутган гэмт хэрэгтэн болгосон бэ гэдгийг Монголын ард түмэн харсан. Үнийн зөрүү гэж огт байхгүй зүйлээр ял авсан. Эхнэрийнх нь биеийн байдал маш хүнд байгаа. Л.Гансүх “Өөрөө шоронд хилсээр хоригдож байгаад ганцаараа үлдсэнээс үхсэн ч хамаагүй өлсгөлөн зарлана. Эхнэрийн биеийн байдал хүнд байна шүү дээ” гэж хэлж байна лээ гэв.

Л.Гансүхийг ямар шалтгаанаар магадланд оруулахгүй байгаа талаар УЕПГ-ын хэвлэл мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтнээс тодруулсан боловч энэ талаар ямар нэгэн мэдээлэл өгөх боломжгүй гэсэн юм.

Түүх, соёлын хосгүй үнэт өв, дэлхийд нарийн хийц ураараа гайхагдсан бурхан шүтээнийг зохион байгуулалттайгаар хулгайлах, түүнийгээ хил давуулан өндөр үнээр худалддаг гэмт хэрэг сүүлийн 30 гаруй жилийн турш ар араасаа цувран гарсан. Хулгайд алдагдаж хууль бусаар Монголоос гарсан бурхад өдгөө дэлхийн зах зээл дээр хамгийн их эрэлттэй байна. Бурхан цуглуулдаг хүмүүс “Монголын гайхамшигт дархчуудын ур ухаанаа шингээж хийсэн бурхан хэзээ дуудлага худалдаагаар зарагдах бол. Хэдэн сая ам.доллар байсан ч үнэ цохиод авчих юмсан” гэж шунаж байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэгтнүүдийн хамгийн хурдан аргаар их хэмжээний ашиг олох боломж нь Монгол Улсын музей, сүм хийд, цөөн хэдэн хүнд хадгалагдаж байгаа бурхад юм.

Б.ЭНХБАТЫН МУЗЕЙГЭЭС ХУЛГАЙЛСАН МЯНГА ГАРУЙ ҮЗМЭРИЙН НЭГ НЬ Ч ЭРГЭЖ ИРЭЭГҮЙ

Манай хууль хяналтын байгууллага, Мэргэжлийн хяналт, соёлын хосгүй үнэт үзмэрүүдийг хариуцаж байгаа мэргэжилтнүүдийн ажилдаа хайнга ханддаг, музей, сүм хийдүүдийн харуул хамгаалалт сул, хэн дуртай нь ороод л бурхан хулгайлчих боломжтой байдаг нь хэнд ч нууц биш. Үүнийг бурхан хулгайлагчид олон жилийн турш ашиглаж байна. Үүнээс болж хэдэн мянган бурхан хулгайлагдан хилээр гарч байгаа. Ингээд сүүлийн жилүүдэд бурхан хулгайлсан ноцтой хэргүүдийн талаар уншигч та бүхэнд хүргэж байна. Үндэсний түүхийн музейн сан хөмрөгийн эрхлэгчээр ажиллаж байсан Банзрагчийн Энхбат гэгч хэдэн жилийн турш хосгүй үнэт үзмэрүүдийг хулгайлсан хэрэг Монгол төдийгүй дэлхий даяар дуулиан шуугиан тарьсан.

Тэрээр 2007 оноос хойш 448 төрлийн 1070 гаруй үнэт эдлэлийг хулгайлсан байдаг. Зуны улиралд музейн ажилтнууд ихэвчлэн хөдөө голцуу явдаг байсан гэдэг. Энэ үеэр сан хөмрөгийнхөө бүх түлхүүрийг эзэмшин музейгээ харж хандан хоцордог байсан юм билээ. Дөрвөн жилийн турш түүнийг хулгай хийснийг музейн захиргаа, яам тамгын албан тушаалтнуудаас нь хэн ч мэдээгүй байсан гэдэг. Дээрх мянга гаруй үзмэрийн дунд есөн лхам бурхан хилээр гарсан байна. 1998-2003 онд Америк болон Европын холбооны улсууд руу үзэсгэлэнд авч явсан эртний хүрэл бурхан зэрэг арваад бүтээл бас л алга болсон байдаг. Ийнхүү Үндэсний түүхийн музейн хосгүй үнэт үзмэрүүд ар араасаа цувран алга болсон. Цагдаа нар хэргийг илрүүлэн Б.Энхбатад долоон жилийн ял оноож байсан. Түүний хулгайлсан мянга гаруй хосгүй үнэт өв болсон үзмэрүүдийн нэг нь ч музейдээ эргэж ирээгүй юм.

АЛТААР ЦУТГАЖ ХИЙСЭН АЮУШ БУРХНЫГ ГУУЛИН БУРХАН БОЛГОСОН ХЭРЭГ

Өвөрхангай аймгийн Эрдэнэзуугийн музейн хосгүй үнэт өвд бүртгэгдсэн хоёр ширхэг Аюуш бурхныг сольсон хэрэг гарсан. Гэмт хэрэгтнүүд алтан бурхныг гуулин бурхнаар сольсон байсныг Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын байцаагчид илрүүлсэн аж. Алтаар хийсэн Аюуш бурхан хаашаа алга болсон, хэн хулгайлсан гэдгийг цагдаа нар тогтоож чадаагүй юм. Мөн музейн сан хөмрөгт хяналт шалгалт хийдэг мэргэжилтнүүд “Музей, сүм хийдүүдэд хадгалагдаж байгаа бурхан болон бусад үзмэрт 2010 он хүртэл нарийвчилсан бүртгэл хийгээгүй. Тухайн газар л бүртгэсэн бичиг баримт байсан болохоос нэгтгэсэн зүйл байхгүй байсан. Үүнээс болж маш олон үзмэр ор сураггүй алга болсон байсан. Бурхан тахил хулгайлах, дуурайлгаж хийсэн ноцтой зөрчил их олон гарч байсан. Гэвч дуурайлгаж хийсэн бурхан болгоныг шалгаж, шинжээчээр дүгнэлт гаргуулах боломж байхгүй. Үүнээс болоод Монголын соёлын хосгүй үнэт өв болсон бурхан хэдэн мянгаараа хилийн чанадад гарч, дуудлага худалдаагаар зарагдсан байдаг” гэх мэдээллийг өгч байсан юм. 2006 оноос хойш Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын Шанх багийн Баруун хүрээ хийд, Баянхонгор аймгийн Эрдэнэцогт сумын Паньдчойнхорлин хийдээс дөрвөн удаагийн үйлдлээр 59 тооны бурхан алдагдсан хэрэг мөн л гарч байсан. Архангай аймгийн иргэн Хурц-Эрдэнэ гэх 30 настай залуу бусадтай бүлэглэж хоёр хийдээс нийтдээ 153 сая төгрөгийн бурхан эд зvйлс хулгайлсныг илрүүлж байсан. Говь-Алтай аймгийн музейд хадгалагдаж байсан хоёр метр өндөр, 200 гаруй кг жинтэй бурхныг хулгайлсан хэрэг 2011 онд гарсан. Гэмт этгээдүүд урьдаас төлөвлөн музейн цахилгааны кабелийг сүхээр цавчиж таслан манаачийг хүлж орхиод бурхныг аваад зугтаасан юм.

ЦАГААНДЭЛГЭР СУМААС АЛДАГДСАН НОГООН ДАРЬ ЭХ БУРХАН

Өндөр гэгээн Занабазарын урласан Ногоон дарь эх бурхан Дундговь аймгийн Цагаандэлгэр сумын нутагт байх Баруун Чойрын хийдээс 2011 онд алга болсон. Одоо болтол цагдаа нар гэмт хэрэгтнүүдийг илрүүлж чадаагүй байна. Мөн Цагаандэлгэр сумын Баруун Чойрын хийдээс өмнө нь манаач эмэгтэйг дээрэмдэж, арав гаруй бурхан хулгайлсан хэрэг гарсан. Дээрх хэрэг ч мөн илрээгүй байгаа юм. Өндөр гэгээн Занабазарын урласан алтадсан Ногоон дарь эх бурхныг 500 сая төгрөгөөр үнэлсэн байдаг. Өмнө нь гурван ч удаа хулгайд алдагдаж байсан юм. 2006 оны хавар Цагаандэлгэр сумын ИТХ-ын дарга О.Батсүх анх бурхныг хулгайлсан байдаг. Нарийн арга сүвэгчлэн эртнээс төлөвлөсөн юм. ИТХ-ын дарга асан О.Батсүх бурхныг хуурамчаар БНХАУ-д хийлгэсэн байдаг. Нарийн ураар хийлгэхийн тулд 1.3 сая төгрөг төлсөн гэдэг. Хулгайлсан бурхнаа гэртээ хадгалж байгаад баригдсан байдаг. Харин хоёр дахь удаагаа хулгайлсан нутгийн гурван залуу бурхныг Соёлын нэн ховор бүтээл байгаад зогсохгүй 250 сая төгрөгөөр үнэлсэн тухай мэдээллийг сонсоод түүнийг хулгайлахаар зориг шулуудсан билээ. Тэд ямар нэг нарийн зохион байгуулалтгүйгээр хийд рүү очсон бөгөөд манаачаас нь гэгээн цагаан өдөр дээрэмдсэн юм. Мөн эрүүгийн ертөнцөд “Хожиндой” нэрээр алдаршсан Б.Батжаргал болон түүний хам хэрэгтэн болох “Дармын улаан” хочит Я.Мөнхбат, С.Пүрэвбат нар хулгайлаад баригдсан түүхтэй. Үүний дараа бурхныг хулгайлахыг завдсан “Хожиндой” хочит Батжаргал болоод хамсаатнуудыг сумын төвөөс холгүйхэн машиных нь мотор цохиод зогсож байхад нь баривчилсан гэдэг. Шүүхээс “Хожиндой” хочит Б.Батжаргалд эрүүгийн хуулийн 147.3-т зааснаар үндэслэн 17 жилийн хорих ялаар шийтгэжээ. Харин түүний хам хэрэгтэн болох “Дармын улаан” хочит Я.Мөнхбат, С.Пүрэвбат нарт тус тус 16 жилийн хорих ял оноожээ. Тэд Дарьтын хорих ангид хоригдож байгаа юм билээ. Ногоон дарь эх бурхныг хулгайлсан гэмт хэрэгтнүүд хилээр гаргасан гэх мэдээлэл байдаг. Өнгөрсөн жил Парист дуудлага худалдаагаар 4.3 сая ам.доллараар зарагдсан Занабазарын хийцийн ногоон дарь эхийг 2011 онд Дундговь аймгийн Цагаандэлгэр сумын нутагт байдаг Баруун Чойрын хийдээс алдагдсан бурхан гэх мэдээлэл байдаг. Гэвч энэ талаар холбогдох газрууд ус балгачихсан мэт чимээгүй байсаар өнгөрөөж байсан билээ.

“ЭРДЭНЭ ЗУУ”, ТОСОНЦЭНГЭЛ СУМААС БУРХАН ХУЛГАЙД АЛДАГДАВ

Өвөрхангай аймгийн Хархорин суманд байрлах “Эрдэнэ зуу” хийдийн музейд хулгай орж соёлын хосгүй үнэт өв болох долоон бурхан алдагдсан хэрэг хоёр жилийн өмнө гарсан. Хэргийг эрхэлсэн тодорхой ажилгүй Доржсүрэн, Мөнхзул, Хишигбат гэх ах, дүү нар үйлдсэн болох нь тогтоогдсон юм. XVIII зууны дунд үеийн долоон бурхан хулгайд алдагдсан юм. Хулгайлагдсан долоон бурхан хөөмөл жавилтай, их бие болон суурь нь алтан шармал, цутгамал, 22.8 кг жинтэй Дүйнхор бурхан, 1.595 кг жинтэй, гууль цутгамал, алтан шармал Жүгдэрнамжил бурхан, зэс хөөмөл, алт шармал 1.230 кг жинтэй Майдар бурхан алдагдсан. Энэ гурван бурхан нь хосгүй үнэт өвд багтдаг. Мөн зэс хөөмөл, алт шармал 850 гр жинтэй Майдар, 2.2 кг зэс хөөмөл Майдар, хоёр кг жинтэй зэс хөөмөл, алтан шармал Майдар, гууль цутгамал, алт шармал, 765 гр жинтэй Манзушир бурхан хулгайлагдсан юм. Дүйнхор бурхан нь 32.6 см урттай, 20.7 см өргөн, 40.5 см өндөртэй. Доржсүрэн, Мөнхзул, Хишигбат нар хулгайлсан бурхдыг “Урд хөршийн Хөх хотод аваачин өндөр үнээр худалдах гэж байсан” хэмээн мэдүүлсэн билээ. Мөн Булган аймгийн нутаг дэвсгэрт байрлах Дорждамбаа Дашчойлин хийдээс олон тооны цутгамал бурхан хулгайлсан хэрэг гарч байсан. 1994 онд төрсөн (22 настай) Б гэгч хэргийг үйлдсэн гэдгийг тогтоосон юм. Доржшүгдэний таван цутгамал бурхан, Гүрэм дормын судар болон Арван хангалын судар тус бүр нэгийг хулгайлсан билээ. Өнгөрсөн онд Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын Дамчолин хийдээс нутгийн иргэдийн олон зуун жил шүтэж ирсэн “Хар морьт сахиус” алдагдсан хэрэг гарсан. Энэхүү сахиус 1750-иад онд Төвдөөс залж авчирсан түүхийн үнэт өв аж. Тус хэргийг Хөвсгөл аймгийн Цагдаагийн газрын Онц хүнд гэмт хэрэг мөрдөх хэлтсийн алба хаагчид Орхон, Хөвсгөл аймгийн цагдаагийн алба хаагчидтай хамтран шуурхай ажиллаж илрүүлсэн байна. Энэхүү хулгайн гэмт хэргийг Хөвсгөл аймгийн иргэн “А”,“Б” нар үйлдсэнийг тогтоож, алдагдсан эд зүйлийг бүрэн бүтэн хүлээлгэн өгсөн. Түүхийн хосгүй үнэт эдлэл хадгалагдаж байгаа Дамчолин хийд дохиолол хамгаалалтгүй байсны улмаас энэ хулгайн гэмт хэрэг үйлдэгдэх шалтгаан болсон байдаг.

СОЛОНГОСЫН ИРГЭН ЗУРГААН АЙЛААС БУРХАН ХУЛГАЙЛААД БАРИГДАВ

Хан-Уул дүүргийн IV хорооны нутагт дэвсгэр Нүхтийн аманд байрлах зургаан айлын гэрт хулгай орсон хэрэг энэ оны нэгдүгээр сарын 7-ны өдөр гарсан. Гэмт хэрэгтнүүд Нүхтийн аманд байрлах “Гацуурт” ХХК-ийн захирал Л.Чинбатын гэрээс 14 см өндөртэй Занабазарын хийцийн “Жанрайсиг” бурхан, 14 см өндөртэй “Бурхан” багш, очиртой мөнгөн хонх, 15 сая төгрөг бэлнээр, 28 нэр төрлийн алтан эдлэл хулгайлсан бөгөөд нийт хохирлын хэмжээ нэг тэрбум 400 сая төгрөг эд зүйлс хулгайлжээ. Т.Хүрэлжанжин гэгч этгээд БНСУ-ын иргэн Бак Жун Хёонг (Bak Jong Yeo­ng) гэх 46 настай эрэгтэйтэй хамтран хулгай хийснийг нь цагдаагийн байгууллага шалгаж, тогтоосон. Гэмт хэрэгтнүүд зургаан удаагийн үйлдлээр Л.Чинбат, Л.Гүндалай, С.Оргил, Б.Отгонбаярын гэрээс бурхан хулгайлсан гэдгээ мэдүүлсэн байдаг. Мөн УИХ-ын гишүүн асан Н.Батбаяр, УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан, зураач Ц.Саранцацралт, “Алтжин”-ийн эзэн Г.Алтан, “Ажнай” группийн эзэн Д.Бат-Эрдэнэ, УИХ-ын гишүүн Л.Болд, УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүү нарын нэрс, хаягийг тодорхойлж, хулгай хийхээр төлөвлөж байсан нь тогтоогдоод байгаа юм. Хэргийг үргэлжлүүлэн шалгаж байгаа.

НОГООН ДАРЬ ЭХ 4.3 САЯ АМ.ДОЛЛАРААР ЗАРАГДСАН ТҮҮХ БУЮУ МОНГОЛ БУРХАД ДУУДЛАГАХУДАЛДААГААР ӨНДӨР ҮНЭД ХҮРСЭН НЬ

Энэ мэт бурхан хулгайлсан хэргүүд ар араасаа цувран гараад байна. Манай улсын иргэдийг гар хөлөө болгосон, хил гаалиар хууль бусаар гаргадаг хэдэн улс дамжсан гэмт хэргийн томоохон бүлэглэл бий болоод байгааг эх сурвалж онцолж байлаа. Занабазарын хийцийн Ногоон дарь эх бурхан Парист “Sotheby’s” компанийн дуудлага худалдаагаар 3.467.500 евро буюу 4.3 сая ам.доллараар зарагдлаа. Уг хүрэл цутгамлыг 200-300 мянган еврогоос дуудсан юм. Албан бус мэдээллээр уг бурхныг Тайванийн нэгэн иргэн худалдан авсан гэнэ. “Sotheby’s” компанийнхан дуудлага худалдааны мэдээллийг ихэд нууцалж, ямар хүмүүс уг худалдаанд үнэ хаялцсаныг мэдээлээгүй юм. Тус компанийн дуудлага худалдаагаар сүүлийн жилүүдэд “Монголын Занабазарын хийц, дэгээр бүтээгдсэн” гэх тодотголтой хэд хэдэн бурхан зарагдсан юм байна. 2005 оноос хойш “Sotheby’s”-худалдаагаар “Занабазар сургууль” гэсэн тодотголтой 5-6 бурхан зарагджээ. Уржигдар Парис хотноо зарагдсан Ногоон дарь эхийн 30.7 см өндөртэй, хүрэл цутгамлыг “Sotheby’s” компанийнхан ямар нэг хууль бус аргаар олж авсан эд биш, бүх юм хууль ёсны дагуу болсон гэж тайлбарлажээ. 2013 оны есдүгээр сард “Sotheby’s”-аар Занабазарын хийцийн Буддагийн алтадсан цутгамал 40-60 мянган ам.доллараар дуудагдаж 75 мянган ам.доллар хүрч зарагдаж байжээ. БНХАУ-ын нийслэл дэх Бээжингийн олон улсын зочид буудал (Beijing international hotel)-д энэ сарын 12-нд манай түүх, соёлын хосгүй үнэт бүтээл болох Занабазар бурхныг дуудлагаар худалдлаа. Бид энэ дуудлага худалдаа болохоос өмнө буюу энэ сарын 4-ний дугаартаа “Тус улсын http://english.cguardian.com/ цахим хуудсанд мэдээлснээр энэ дуудлага худалдаанд 52 см өндөр, суурийнх нь өргөн 37 см хэмжээтэй хүрэл цутгамлыг алтдаж шарсан анхдугаар Богд Занабазар бурхныг оруулан худалдахаар товлосон” гэдгийг мэдээлсэн билээ. Бурхныг худалдахаас найм хоногийн өмнө ийнхүү ард түмэн, төр засаг, БСШУСЯ-ныханд мэдээлэл хүргэсэн ч хятадууд 73 сая 25 мянган юаниар борлууллаа. Америк долларт шилжүүлбэл 11 сая 410 мянга, төгрөгт шилжүүлбэл 26 тэрбум 289 саяар зарагджээ. Ингэж л Монголын дахин давтагдашгүй сор болсон соёлын хосгүй үнэт өв бүтээлүүд дэлхийн зах зээл дээр зарагдаж байна.

ОХУ-ын соёлын нийслэл гэгдэх Санкт-Петербург хотын Эрмитажийн музейд Монголын соёлын сор болсон хэдэн мянган үзмэр хадгалаастай байгаа. Хэдэн метр өндөр Жанрайсиг бурхан гээд л шашны олон зуун эд зүйл тэр дундаа Монголын агуу бүтээлүүд болох бурхдыг гэрээгээр авч явсан байдаг. 50 жилийн хугацаатайгаар Эрмитажийн музейд үзмэрт байршуулаад эргүүлэн өгнө гэсэн гэрээн дор ачигдсан сод бүтээлүүд дахин ирээгүй байдаг. Музейд байршуулаад эргүүлэн олгох хоёр улсын нууц гэрээг манай улсын нэгэн түүхч саяхан олсон байна лээ.

Сонгинохайрхан дүүрэг Баянхошууны эцсийн автобусны буудал.

23:15 цаг Сонгинорхайрхан дүүргийн Зүүн салааны автобусны эцсийн буудлаас чанх хойшоо шороон замаар орж, хэд хэдэн гудамжаар өгсөж уруудав. Тэгсэн машины гэрэлд хоёр хүн гүйж яваа харагдлаа. Нэг нь нэлээд овортой зүйл барьчихсан явна. Харин нөгөөх нь хувцас бололтой зүйлс хааш яйш тэвэрчихсэн гүйж явлаа. Тэр хоёр нөхрийг гүйцэж очоод машиныхаа цонхыг онгойлгон “Газар асуух гэсэн юм” гэж хэлтэл пар хийтэл гүйлдээд алга болов. Хар хувцастай 40 эргэм насны залуу тэвэрч явсан хувцсаа тэр хавиар цувуулаад л хамаг эрчээрээ зугтаачихдаг юм байна. Том овортой эд зүйлс барьсан нөхөр мөн л биднээс зугтаагаад хэрэндээ л хурдан гүйж гарлаа. Машины гэрэлд харахад нэлээд том инчийн зурагт тэвэрчихсан яваа харагдсан. Ногоон хаалгатай айлын хашаа руу ороод нөгөө хоёр нөхөр ор сураггүй алга болчихлоо. Сандарч тэвдэн, үгийн солиогүй гүйсээр одсоноос харвал тэд айлаас хулгай хийгээд явж байхад нь ийн таарсан бололтой. Бидний шөнийн сурвалжлага эндээс эхэлсэн юм. Нийслэл хот шөнөдөө эзэнгүйдэж, сүүлийн гурван жил гэмт хэргийн гаралт ихэссэн. Хаа сайгүй архидан согтуурч, гэр бүлийн хүчирхийлэл, хулгай, дээрэм гарч байгаа. Энэ талаар нийслэл хотын гудамжаар явж шөнийн сурвалжлага бэлтгэсэн юм. Нийслэл хотын захын гэр хороолол, зуслангийн байруудад сүүлийн жилүүдэд хулгай ихээр гарах болсон. Нэг шөнийн дотор зуслангийн хэдэн эгнээ байшинг тэр чигт нь ухаад бүх эд зүйлсийг нь ачаад явсан хэрэг байсхийгээд л бүртгэгдэж байгаа гэдгийг Улаанбаатар хотын цагдаагийн газрын Хулгайн гэмт хэрэгтэй тэмцэх газраас онцолж байна лээ.

Гэр хорооллын харанхуй гудамж анир чимээгүй, хаа нэгтээ нохой хуцах нь сонсогдох аж. Гудамжаар ганцаараа, хоёулаа явж байгаа, гуйвж дайван алхах, дэлгүүрээс архи барьчихаад хар хурдаараа гүйж яваа бага насны хүүхэд тааралдана.

СОГТУУЧУУДААР ДҮҮРСЭН БАЯНХОШУУНЫ ЭЦЭС

Зүүн салааны гэр хорооллын гудамжаар хэсэг явж байгаад Баянхошууны автобусны буудлын эцэс орлоо. Тэр хавьд архидалт хавтгайрчээ. “Өрнөл”, “Бадмаараг” гэх мэт олон баар үйл ажиллагаа явуулж байна. Баарны үүдэнд хөлчүү залуус тамхи татаад зогсож байх юм. Мөн хажууханд нь бөөн зодоон болж байлаа. Хоёр согтуу эр өвлийн хүйтэнд гадуур хувцсаа тайлчихсан, майктай зодолдож байв. Нэгнийхээ дээр гараад суучихсан, нүүр нүдгүй балбаж байна. Хажууд нь байгаа залуус “Наадхаа алаад өг. Муу … гүйцээчих. Ийм арчаагүй… байсан юм уу” гээд л баахан хараал хэлж, хашгирах ажээ. Харин зодуулж байгаа залуутай хамт яваа бололтой эр “Та нар хүн аллаа шүү дээ. Одоо зодохоо больчих. Би найзыгаа аваад явна. Наадах чинь үхлээ шүү дээ” гээд л гуйгаад байх. Түүний үгийг тоож байгаа шинж ер алга.

Газар унагачихаад л дэвслээд байлаа. Зодуулж байгаа залуу өөдөөс нь эсэргүүцэх нь битгий хэл хөдөлж ч чадахгүй байв. Тэнд зодоон болж байхад уусан архи, пивондоо согтсон хэдэн охин хажууханд нь тамхи татаад чанга чанга инээлдэж байв. Тэр эмэгтэйчүүдэд хажууханд нь хэн нэгэн үхтлээ зодуулж байгаа нь огт асуудал биш бололтой. Хэн нь ч “Болиоч” гэх нь байтугай зодоон хийж байгаа хоёр руу тоож ч харсан шинжгүй.

Тэнд нэгнийгээ хэвтэрт ортол нь зодох, согтуу хөлчүү хүмүүс гудамжаар орилж хашгирч, эзэнгүй хээр талд хэдэн зэрлэг хүмүүс байгаа юм шиг л авирлаж байгааг зогсоох, хууль сахиулах, ард иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах цагдаа нар байсангүй. Баарны хамгаалагчаас “Энэ хороонд цагдаа нар байдаг биз дээ. Эргүүлийн цагдаа ирдэг юм уу. Танайхаар үйлчлүүлсэн хүмүүс зодолдоод байгаа юм биш үү” гэж асуулаа. Тэгсэн өөдөөс “Хаа нэг ирдэг юм. Бид дуудлага өгөх юм бол ирнэ шүү дээ. Бааранд зодолдоод байгаа хүмүүсийг хөөгөөд гаргачихдаг юм. Тэд гудамжиндаа зодолдож байвал бидэнд хамаагүй” хэмээн хариулж байна лээ. Баянхошууны автобусны буудлын эцсийн баар, караоке согтуу хөлчүү хүмүүсээр дүүрчээ. Баянхошууны эцсээс бид Дэнжийн мянга руу явахаар хөдөлсөн юм. Даландавхарын оршуулга дундуур ороод явлаа. Хэдэн жилийн өмнө энд засмал зам тавьсан. Машины хөл хөдөлгөөн ерөөсөө алга. Замын хоёр талаар хааяа хоёр, гурван хүн явж байгаа харагдана. Тэгсэн оршуулгын газраас хоёр хүүхэд дагуулсан эрэгтэй банз тэвэрчихсэн гараад ирдэг юм байна. Бид ч зогсож “Хаанаас банз авсан юм бэ. Танай гэр ойрхон уу” хэмээн яриа өдлөө. 50 гаруй настай тэрбээр “Чи манай гэрээр яах гэж байгаа юм. Энэ хэдийг дулаан хонуулах гээд түлээ олоод л явж байна шүү дээ” гээд уурлангуй хариулав. “Хүүхэд дагуулчихаад оршуулгын газраар явж болж байгаа юм уу. Наад хоёр чинь айж байгаа байлгүй дээ” гээд асуучихлаа. Мань хүн “За үхсэн хүнээс айдаг эр хүн гэж хаа байсан юм. Манай хоёр өдөр эндээс мод зөөж галаа түлчихдэг юм. Энд цөмөрсөн шарил олон байгаа. Хаагуур яаж явахаа мэднэ ээ, бид гурав” гээд инээв. Өөрөө хоёрхон ширхэг банз барьсан мөртлөө дагуулж яваа хоёр хүүхдэдээ дөрөв дөрвөн банз тэврүүлчихсэн байх. Тэгснээ “Хурдан яваач, юу гээд зогсоод байгаа юм, хар хүйтэнд” хэмээн загнасаар цаашлав. Нөгөө хоёр ч банзаа дааж ядсан амьтад түргэн алхалсаар харанхуй гудамж руу ороод бараа нь тасарлаа.

Чингэлтэй дүүргийн 13 дугаар хороонд цахилгаанаас болж айлын байшин шатав

ЦАХИЛГААНЫ УТАСНААС БОЛЖ БАЙШИН НЬ ШАТАВ

“Хүчит шонхор” захын тэр хавиар мөн л согтуу хүн олон байлаа. Бүр замын хажууд тасраад унтчихсан хүн ч тааралдав. Зурагчинтайгаа хамжаад тасарсан эрийг сэрээх гэж оролдлоо. Сэрэх шинж огт алга. Өмдөндөө морь харчихсан бололтой. Хэсэг удвал осгож амь насаа алдах нь тодорхой байлаа. Ингээд 102 дугаарын утас руу залгаж дуудлага өглөө. Тэгсэн өөдөөс “Та 103 дугаар руу залга. Эмнэлэг наад хүнийг чинь хариуцна. Түргэн дууд” гэв. Ингээд Нийслэлийн шуурхай удирдлагын төв рүү залгалаа. Түгжрэл байхгүй, дуудлага бага байсан бололтой арав гаруй минутын дараа түргэний эмч хүрээд ирлээ. “Муусайн архичдыг нь цагдаагийн мэдэлд өгөөд амрах юмсан. Бид ингээд зөөх, эмнэлэг дээр очоод өмхий үнэртүүлээд, агсан согтуу тавиад орилж хашгираад байдаг юм” гэсээр өнөөхийг ачиж аваад Чингэлтэй дүүргийн эмнэлэг рүү яваад өглөө. Дэнжийн мянгын гэр хорооллын тэндээс Хайлаастын эцэс рүү явах санаатай өгсөв. Тэгсэн 17 дугаар сургуулийн баруун талын дэнж дээр айлын гэр шатаж байгаа бололтой улаан гал цоролзож харагдав. Бид ч огцом өөдөө гардаг, нэлээн бартаатай замтай гудамжаар өгссөөр шатаж байгаа айлын гадаа арай гэж очлоо. Нийслэлийн онцгой байдлын гал унтраах аравдугаар ангийн гал сөнөөгчид хэдийнэ ирчихжээ. Даралттай усаар шүршиж галыг унтрааж байлаа. Бага насны дөрвөн хүүхэд, аав, ээжтэйгээ гарч ирээд зогсчихжээ. Гэртээ унтах гээд байж байтал гэнэт салхи шуураад байгаа юм шиг дуу чимээ гарсан гэнэ. Тэгснээ гэнэт гэр рүү нь бөөн хар утаа ороод ирсэн байна. Үүдний амбаараас нь гал гарсан байж. Гэрийн эздийн хэлж байгаагаар цахилгааны утаснаас гал гарсан байж магадгүй хэмээн таамаглаж байв. 7х8 харьцаатай байшин юу ч үгүй болтлоо шатсан байв. Гал сөнөөгчид дуудлага өгснөөс хэдхэн минутын дараа ирсэн гэх. Гэхдээ байшингийн дотор хөөсөнцөр, шилэн хөвөнгөөр хийсэн учир гал амархан тархжээ. Арав гаруй минутын дотор байшин бүхэлдээ гал тархаж шатсан байна. Гэрийн эзэгтэй “Одоо гэр орон байхгүй яаж амьдрах юм бэ. Одоо яана аа” гээд л уйлаад байсан. Гэрээсээ эд зүйл юу ч авч чадаагүй байна лээ. Бүгд л хөхөө өвлийн хүйтэнд өмссөн хувцастайгаа дэрийтэл зогсож байсан. Гал гарч айл шатаж байхад ойр хавийн айлуудаас хувин ус бариад нэг ч хүн гарч ирээгүй. Хамар хашааны айл нь гэрийнхээ тэр хавиар цахилгааны утас гэх мэт хурдан шатаж магадгүй зүйлсээ харж хямгадан, машинаа хашаанаасаа гаргачихсан зогсож байв. Сүүлийн үед гэр хорооллын айл өрхүүдийн гэр, байшин шатах болсон. Яндангаас үсэрсэн цог, цахилгааны утасны гэмтэл, халуун тогоо зэргээс болж гал гарч, иргэд гэр оронгүй болж байгаа билээ.

Дэнжийн мянгын замын хажууд согтуу хүн унтаж байлаа

“ХОЁР ХҮҮХДЭЭ ДЭЛГҮҮРЭЭС АРХИ ЗЭЭЛЖ ИР ГЭЖ ЯВУУЛЖЭЭ”

Долоон буудлын эцэс анир чимээгүй, Чингэлтэйн ам ч хөл хөдөлгөөнгүй нам жим байлаа. Харин Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэр Дамба, Дарь-Эхийн тэр хавьд ёстой л шоу цэнгээн ид өрнөж байв. “Баарны үүдээр нь такси эрийтэл зогсоод хаашаа явах уу, хүргээд өгнө шүү” гээд тэр хавиар явсан хүн бүрээс асуух юм. Тэгсэн 7-8 настай болов уу гэмээр нэгэн хүү цэцэрлэгт явдаг бололтой дүүгээ дагуулчихсан зам хөндлөн гарах гээд зогсож байлаа. Хэд хэдэн машин өнгөрөөгөөд дүүгээ хөтөлсөөр зам хөндлөн гараад гүйлээ. Хоёр хүүхэд шууд нэг дэлгүүр рүү яваад орсон юм. Бид ч араас нь орцгоолоо. Тэгсэн дэлгүүрийн худалдагч эмээд хандаад “Эгч ээ ээж, аав хоёр танаас архи аваад ир гэнэ. Маргааш өглөө мөнгийг нь өгнө. Цалин нь маргааш өглөө эрт бууна гэнэ” гээд архи зээлээр авах гээд зогсож байлаа. Худалдагч “Тэр хоёр уух мөрөөрөө уухгүй. Та хоёрыг тэр холоос гүйлгээд байхдаа яадаг юм. Гэрт байгаа хүмүүс чинь агсам тавихаар хүн байна уу” гэж лавлаж асууж байна. Тэгсэн бага нь “Бороо ах л авгайгаа ална гээд байсан. Аав, ээж хоёр хэрэлдээгүй байгаа” гэж хариулж байлаа. Хоёр шил архи торонд хийлгүүлж бариад гарцгаалаа. Хоёр хүүхдийг хүргэж өгөх санаатай “Ах нь гэрт нь хүргээд өгөх үү” гэсэн чинь танихгүй хүнээс айж байгаа бололтой. Өөдөөс харж байгаад гүйгээд явчихлаа. Дарь-Эхийн автобусны дунд буудлын онц ноцтой хэрэг гардаг гүн жалганы урд талаар гүйсээр яваад өгсөн.

Шар хадны эцэс. 2017.01.11

Төрийн цагдаа нь эзэнгүй хотын гудамж, талбайд хулгайч, дээрэмчид шөнийн “ажилдаа” гарцгааж, айл ухаж, аль нэг гудамжинд ганцаараа яваа хүнийг дээрэмдэж, архи уусан хүмүүс орилолдон хашгирч байна лээ. Ёстой л хууль журамгүй, архидалт, хүчирхийлэл, зодооны үүр уурхай болсон газар мэт байна. Хаа нэгэн газарт хүн амины онц ноцтой хэрэг гарч байгааг таслан зогсоох газар ч байхгүй байна. Биднийг сурвалжлага хийсэн тэр шөнө гэмт хэргийн шинжтэй 310 гаруй дуудлага Шуурхай удирдлагын төвд ирснээс архидан согтуурч танхайрсан, бусдын бие махбодид гэмтэл учруулсан 156 хэрэг, хулгайн 83, дээрмийн 30 гаруй хэрэг бүртгэгдсэн байна. Үүнээс гадна хүн амины дөрвөн хэрэг гарсан байна лээ.

Гэрэл зургуудыг Г.ЛХАГВАДОРЖ

“Оюуны ундраа” группийн эзэмшлийн хашаанаас залгуулаад авсан төмөр хашаа хэнийх болох нь тодорхойгүй

Туул голыг Монголын нэр нөлөө бүхий хэдэн улстөрч, бизнесийн салбарын тэргүүлэгч баячууд эрх мэдэл, албан тушаал, авлига хээл хахуулиар дамжуулан өөрийн эзэмшилдээ аваад байна. Эрх мэдэл, авлига, хээл хахуулийн аргаар Туул голын эргийн газрыг авсан хэмээн шуудхан хэлж байгаа нь Төрийн тусгай хамгаалалтын газарт иргэд аж, ахуйн нэгжид газрын зөвшөөрөл олгохгүй. Зөвхөн аялал жуулчлалын чиглэлээр газар түр ашиглах зөвшөөрөл олгодог. Мөн Усны тухай хуулийн гуравдугаар бүлгийн 22.2-т “Усны сан бүхий газрын эргээс 50 метрээс доошгүй зайд болон гол мөрний татамд онцгой хамгаалалтын бүс тогтооно”, Онцгой хамгаалалтын бүсэд барилга, байгууламж барих, газар хагалах, тэсэлгээ хийх, газар тариалан эрхлэх, ашигт малтмал хайх, олборлох, зэгс, шагшуурга, мод огтлох, элс, хайрга, чулуу авах, байгалийн ургамлыг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар түүж бэлтгэх, мал угаах болон хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх цэг байгуулахыг хориглоно” хэмээн заасан байдаг. Мөн тус хуулийн 22.3-т “Усны сан бүхий газрын эргээс 200 метрээс доошгүй зайд энгийн хамгаалалтын бүс, ус хангамжийн эх үүсвэрээс 100 метрээс доошгүй зайд эрүүл ахуйн бүс тогтооно” хэмээн заасан байдаг. Гэвч хууль тогтоогч УИХ-ын гишүүд, бизнесийн салбарын томчууд эдгээр хуулийг илтэд зөрчин Туул голын эрэг дагуух газрыг бараг тэр чигт нь хэрхэн өмчилж авсан бэ гэдэг сонин. Дээр нь үүнийг хянах, хязгаарлах, хууль зөрчиж буй үйлдлүүдийг нь таслан зогсоох, аялал жуулчлалын чиглэл гэх худал халхавчийн цаана газар олголт хийгдсээр байгааг олон нийтэд ил болгох нэг ч газар Монголд байхгүй юм гэж үү.

Маршалын гүүрний зүүн талд мөн эзэн нь тодорхойгүй том хашаа хатгажээ

Туул голын эргээр хэн хэн газар өмчилж авсан талаар өмнө нь гурван цуврал сурвалжлага хүргэсэн. Тэгвэл энэ удаад хуулийг уландаа гишгэж, Туулыг бүрэн эзэмшлээ болгосон иргэд, компаниудын нэрсийг нэгтгэн уншигч та бүхэнд хүргэж байна.

Бөөгийн овооны баруун талын том хашааны эзнийг мэдэх төрийн байгууллага байсангүй

Мөн МАН, АН, МАХН-ын гишүүд, Монголын тэргүүн баячууд газрын зөвшөөрлөө өөрсдийнхөө нэр дээр огт авдаггүйг энд цохон дурдах нь зөв байх. Тэд үл хөдлөх хөрөнгө, газар, орон сууц, машин гээд авч болох бүхнийг ах дүү, хамаатан садан, найз нөхдийнхөө нэр дээр авдаг ажээ. Туул голын дагуу аялал жуулчлалын чиглэлээр газар ашиглаж байгаа хүмүүсийн нэрсийг Богдхан уулын захиргаа, Туул голын ай сав газрыг хамгаалах захиргаанаас авахаар олны танил бус, энгийн иргэдийн нэрс зурайтал гаргаад ирэх юм билээ. Тэгсэн мөртлөө их га талбайгаар нь өмчилж аваад, хэдэн сая төгрөгөөр хашаа хатгачихсан байх нь сонирхол татна. Тэр том талбайд хэн хөрөнгө оруулалт хийж, аль компанийн ажилтнууд ирээд хашаа хатгаж, барилга байшин барьж байгаагаар нь эзнийг нь олох боломжтой.Тухайлбал, нийслэл хотын Засаг дарга асан, Барилга хот байгуулалтын сайд Г.Мөнхбаяр “Элеганс” тансаг зэрэглэлийн хотхоныг Сонсголонгийн гүүрний хажууд бариулж байгаа. УИХ-ын гишүүн асан Р.Бурмаагийн дүү Р.Бадрал Богинын ам, Туул голын эрэг дээр уурын зуух барьж, барилга барихаар зэхэж байна. Зайсангийн гүүрнээс Маршалын гүүр хүртэлх Туул голын хойд эргийг “Стандарт групп” эзэмшиж байна. Мөн “Номин Констракшн Девелопмент групп” ХХК хамтарч, “Riv­er Garden” хотхон барьсан. Түүнд залгуулаад Сангийн сайд Ч.Чойжилсүрэнгийн хотхон, MCS группийн “Bel­la vista” хотхон, “Оюуны Ундраа групп”, УИХ-ын дарга М.Энхболдын газар гэгдээд байгаа хашаалсан газар, АПУ-гийн захирал УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүүгийн хашаа, “Сод монгол групп”, Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг, УИХ-ын гишүүн асан С.Баярцогтын Их тэнгэрийн аманд авсан газар, “Могул ибиз” компанийн эзэмшил гээд л цааш үргэжилж байна. Мөн Туул голын эрэг дагаад баригдсан хэд хэдэн “эзэнгүй” хашаа бий. Мэргэжлийн хяналт, цагдаа, Богдхан уулын захиргаа, Туул голын сав газрын захиргаа, Нийслэлийн газрын албаныхан огт хүрч чаддаггүй. Хашааг нь буулгаж, эзнийг нь олж тогтоож чадахгүй олон жилийн нүүр үзэж байна. Тэгсэн мөртлөө тэр хашааг нь харуул хамгаалалтын албаныхан өдөр болгон эргэж тойрч, бүрэн бүтэн байдлыг нь хардаг. Унасан хашааг нь хүмүүс ирж засч сэлбээд явдаг. Өөрөөр хэлбэл, зарим эрх мэдэлтний өөрийн эрх мэдлийн хугацаагаа хүлээн хадгалж буй газар гэж нэрлэж болохоор хашаанууд юм.

Их тэнгэрийн амны хажууханд Туул голд тулгаад барьсан төмөр сараалжин хашааны эзэн тодорхойгүй

Эгэл жирийн иргэд Туул гол руу очиж чадахгүй болж, эцэстээ урин дулааны улиралд иргэд Туулын эрэгт голын урсгал харахын тулд, хүүхэд багачуудынхаа толгойг усаар нь норгохын төлөө мөнгө төлдөг болох цаг ойрхон ирснийг өмнөх сурвалжлагуудаас тодхон харагдсан биз ээ. Гэхдээ манайхаас өөр тусгай хамгаалалттай газар нутагтаа хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хууль, дүрэм журмаа зөрчин байж хэдхэн хүмүүсийн өмч болгожээ. Нийслэлийн сая гаруй иргэн ч гэсэн Туул голд очих, голын хөвөөнд нь барилга бариад амьдрах ч эрхтэй. Энгийн ч бай, эрх мэдэлтэй ч бай бүгдэнд нь хууль тэгш үйлчлэх ёстой. Мөн алтан Туул гол арваадхан хүний өмч биш, ард түмний өмч шүү гэдгийг сануулж хэлмээр байна.

Баруун талдаа жолооны хүрдтэй тээврийн хэрэгслийн импортыг хязгаарлах тухай Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Д.Ганбат энэ сарын 11-ний Засгийн газрын хуралдааны үеэр танилцуулга хийсэн. Зургаагаас дээш жилийн насжилттай автомашиныг өндөр насжилттай гэж олон улсад үздэг бөгөөд манай орны хувьд бүртгэлтэй автомашины 90 орчим хувь нь зургаагаас дээш жилийн насжилттай байна гэдгийг ч салбарын сайд онцолж байсан юм. Мөн импортоор оруулж ирж байгаа автомашины жолооны хүрдний байрлалд хязгаарлалт тогтоогоогүй учир сүүлийн арав гаруй жил баруун талдаа жолооны хүрдтэй автомашины импорт эрс нэмэгдсэн байдаг. Улсын хэмжээний нийт автомашины 48, Улаанбаатар хотын нийт автомашины 55 хувь нь баруун талдаа жолооны хүрдтэй байна гэсэн судалгаа хүртэл гаргаад байгаа.

Баруун талдаа жолооны хүрдтэй автомашины импортыг зогсоох, үйлдвэрлэгдээд зургаан жил болсон автомашиныг хил гаалиар оруулж ирэхийг хориглох шийдвэр гарвал жирийн иргэд хохирох нь тодорхой юм. Иргэдийн олонхи нь буруу талдаа жолооны хүрдтэй буюу Япон улсад үйлдвэрлэгдсэн машин унаж байгаа.

Тэр тусмаа шатахуун бага зарцуулдаг Тоёота Приус маркийн автомашиныг ард түмний дийлэнх нь унаж байгаа. Өмнөх Засгийн газар, хотын дарга баруун талдаа жолооны хүрдтэй авто машиныг хөдөлгөөнд оруулахгүй байх. Мөн хилээр нэвтрүүлэхгүй байх талаар дүрэм журам гаргах дээрээ тулсан. Жирийн иргэдийн гол унаа болсон приустэй Хотын дарга Э.Бат-Үүл “ноцолдож” эхэллээ. Иргэд яагаад хямд үнэтэй, өнгө үзэмж сайтай Япон улсад үйлдвэрлэсэн автомашин унаж болохгүй гэж” хэмээн эсэргүүцэлтэй тулгарсан. Ингээд дээрх шийдвэрээ ч буцаасан юм. Тэгвэл энэ Засгийн газар дахиад л ард түмний хөл залгуулдаг, зарим талаар амьжиргааны эх үүсвэр болсон унаа приустэй “ноцолдож” эхлэв. Энэ талаар хүмүүсийн санал бодол ямар байгаа талаар автомашины “Да хүрээ” зах, “Мянган машины зогсоол” дээр очиж сурвалжлага бэлтгэсэн юм.

МАШИНЫ ҮНЭ ХЯМДАРЧЭЭ

Автомашин худалдан авалт буурчээ. Үүнийг дагаад машины үнэ ханш 200-500 мянган төгрөгөөр хямдарсан гэнэ. Үнийн хувьд 1500 мотортой суудлын тэрэгнүүд 5-12 сая төгрөгийн хооронд хэлбэлзэж байна. Зарагдаж байгаа машины үнийг тодорхойлогч гол хүчин зүйл нь машины үйлдвэрлэгдсэн он. 2006 онд үйлдвэрлэгдсэн Spacio найман сая, 2002 оны Тоёота Королла 7.5 сая, 1999 оны Тоёота Раум 4.5 сая, 2004 оных нь 10 сая, Тоёота Приус 20 8.5 сая. 2006 оноос хойш үйлдвэрлэгдсэн Приус 20 гэрэл нь түмбэгэр, арай л загварлаг болж ирдэг бөгөөд үнэ нь 500 мянгаар илүү байдаг байна.

2006 оны цэмбэгэр Вингроад 6.5 сая төгрөгийн үнэтэй гэнэ. Машины ченжүүд сонирхож байгаа машинаа лизингээр, бэлэн мөнгөөр, хуучин машин оролцуулбал машин оролцуулж болно гээд л олон төрлийн санал тавьж байв. Мөнгөний боломжтой иргэдийн авч унадаг гэх мосттой жийпнүүдийн хувьд “Raw-4”, “Harrier” зэрэг дунд оврын жийп дунджаар 13-30 сая, “Nissan terrano” 2004 оны дизель хөдөлгүүртэй нь 15- 16, “Pajero” 22, “Toyota 4wd” 16, дизель хөдөлгүүртэй “Land-100” 43, “Range rover” 45 сая төгрөгийн үнэтэй зарагдаж байна лээ. “Тоёота Кроун”, “Гранд Марк 2”, “Мерседес бенз”, “Тоёота Веросса” зэрэг автомашин 14-25 сая төгрөгийн үнэтэй байлаа.

“МОНГОЛЫН АРД ТҮМНИЙГ СОЛОНГОСЫН ДУУ ОРЧИХСОН ЭВДЭРХИЙ МАШИН УНААД ЯВ ГЭЖ ШУУД ТУЛГАЖ БОЛОХГҮЙ” ГЭВ

“Да хүрээ” зах зээр 20 гаруй жил машин худалдаалж байгаа О.Энхтайвантай уулзаж цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Баруун талдаа жолооны хүрдтэй машиныг Засгийн газраас хязгаарлах асуудал яригдаж байна. Энэ шийдвэрийг юу гэж бодож байна вэ?

-Үнэхээр амьдралд нийцэхгүй. Өнөөдөр Монголын ард түмэн яаж амьдарч байгаа билээ. Ямар унаагаар хөл дүүжилж байгаа билээ. Машин авах мөнгөө яаж олдог билээ. Бүгд банкнаас цалингийн зээл аваад л арай гэж авч байна шүү дээ. Бид Японоос олон жил машин зөөж байна. Хамгийн багадаа үйлдвэрлэгдээд 5-10 жил болж байгаа машин л оруулж ирдэг. Үйлдвэрээс гараад арван жил болчихсон машин л хямдхан байдаг. Үйлдвэрлэгдсэн он нь таван жилээс доош болоод ирэхээр үнэ нь хэд дахин нэмэгддэг. Бид он залуу машин худалдаж аваад борлуулахад ямар ч асуудал байхгүй. Гэвч Монголд үнэтэй машин худалдаж авдаг хүн алга байна шүү дээ. Монголчуудын 80 гаруй хувь нь он хөгшин япон машин худалдаж авч байна. Гэтэл буруу талдаа жолооны хүрдтэй буюу япон машиныг хориглох гэж байна. Энэ нь ард түмнээ доромжилж байгаа хэрэг.

-Буруу талдаа хүрдтэй машиныг Монголын зах зээлээс шахаж байна. Үүний цаана БНСУ-д үйлдвэрлэсэн машиныг худалдан борлуулах бизнес явж байна гэх яриа гарсан байна лээ?

-Үнэхээр тэгж хардахаар байна. Япон машин, солонгос машины чанарын ялгаа ямар вэ. Тав тухын хувьд илүү машин аль нь вэ гэдгийг ард түмэн сайн мэднэ. Солонгос машин хэдхэн сар шороон замаар яваад л хамаг эд анги нь тачигнаад дуу орчихдог. Бүр кузов нь дуу ороод шороо чихээд балардаг шүү дээ. Эргээд эд анги тавихаар гурван сар яваад л дахиад солих болдог. Гэтэл Япон улсад үйлдвэрлэгдсэн машин харьцангуй бат бөх. Нэг эд ангийг нь солиод тавихад 1-2 жил толгой өвдөхгүй явна. Монголын ард түмнийг Солонгосын дуу орчихсон эвдэрхий машин унаад яв гэж шууд тулгаж болохгүй шүү дээ гэв.

ЗАМ, ТЭЭВРИЙН ХӨГЖЛИЙН САЙД Д.ГАНБАТ АГААРТ НИССЭН ЗҮЙЛ ЯРЬЖ БАЙНА ГЭВ

Мөн “Мянган машины зогсоол” дээр машин худалдаалдаг ченжүүд “Яаж бодохоороо баруун талдаа жолооны хүрдтэй машин хилээр оруулж ирэхийг хязгаарлах талаар Засгийн газрын гишүүд бодож олдог байна аа. Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Д.Ганбат буруу талдаа хүрдтэй машиныг зөв талд нь гаргана. Энэ талаар үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжинэ. Үйлдвэрлэгч оронтой нь ярина ч гэх шиг агаарт ниссэн зүйл яриад байх юм. Япон улс зөвхөн монголчуудад зориулаад үйлдвэрлэж байгаа машиныхаа жолооны хүрдийг зүүн талд нь гаргах болж байна уу. Эсвэл манай улсын инженерүүд машины жолооны хүрдийг сольж өгөх хэрэг үү. Наад зах нь оюуны өмч гээд л бөөн асуудал үүснэ. Мөн үүнээс болоод хэдэн мянган хүний алтан амь үрэгдэх магадлал өндөр байна. Монгол Улсад гарч байгаа зам тээврийн ослын ихэнх хувийг буруу рультэй машин эзэлж байна гэж ярьж байна лээ. Тэр үнэн. Гэхдээ монголчууд орос ах нарын үйлдвэрлэсэн машин, солонгос тэрэгнээс татгалзаад олонхи нь япон машин худалдаад авчихсан байгаа” хэмээн ярьж байв.

МОНГОЛД ЯВСАН ХУУЧИН МАШИНЫ ҮНЭ НЭМЭГДЭХ ҮҮ

Автомашины онцгой албан татварыг ам.доллараар тооцдог байсныг өнгөрсөн оны нэгдүгээр сарын 23-наас болиулж төгрөгөөр тооцдог болсон. Өмнө нь банкны тухайн өдрийн ханшаар тооцдог байсан бол өөрчлөлт оруулахдаа 1450 төгрөгөөр тооцон гаргасан нь иргэдийн нуруун дээр ирэх ачааг бага ч болов хөнгөлсөн байсан. Үүнээс шалтгаалж өнгөрсөн жилээс автомашины үнэ буурсан байдаг. Гэтэл Засгийн газрын баруун талдаа жолооны хүрдтэй тээврийн хэрэгслийн импортыг хязгаарлах санал батлагдаж, хэрэгжиж эхлэх юм бол хуучин машин эргээд үнэд орно гэдгийг уулзсан ченж болгон хэлж байв. Монголд хэдэн жил болсон машин эргээд үнэ нь буурах нь тодорхой байгаа аж. Анх 14 сая төгрөгөөр авч байсан “Тоёота Кроун”, “Гранд Марк 2” гэхэд Монголд хоёр жил яваад л 5-6 сая төгрөг болж үнэ нь навс унаж байгаа. Тэгвэл үйлдвэрлэгдээд зургаан жилээс дээш хугацаа өнгөрсөн автомашин хилээр орж ирэхийг хориглох юм бол 8-9 сая төгрөг болж нэмэгдэх, жирийн иргэд ойрын хэдэн жилдээ хуучин машин унах нь тодорхой болж байгаа аж. Мөн сүүлийн жилүүдэд хилээр орж ирсэн машины ихэнх хувийг приус эзэлж байгаа. Энэ Засгийн газар ард түмэнд хөл залгуулж байгаа приусийг Монголын зах зээлээс шахахаар улайран “ноцолдож” эхэлжээ.

“Удахгүй ямар зорилготой, хэний бизнесийг дэмжсэн лобби болох нь тодорхой болох биз дээ. Ард түмнийхээ амьдралыг үнэхээр мэдэхгүй, монголчуудаа өчүүхэн ч бодохгүй шаарууд юм аа” хэмээн иргэд ярьж байна.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

-ВАКЦИН ТАРИХ БОЛОМЖГҮЙ, ОРОО НИЙЛЛЭГИЙН ЦАГ ЭХЭЛЖ
БАЙГААГААС МОНГОЛ БӨХӨН БҮГД ХАЛДВАРААР ҮХЭХ АЮУЛ НҮҮРЛЭЭД БАЙГАА ГЭНЭ-

Говь-Алтай, Ховд аймгийн Шарга, Хүйсийн говь нутаг монгол бөхөнгийн сэг зэмээр дүүрчээ. Өнгөрсөн сараас эхлэн Монгол бөхөн хэдэн зуугаараа үхэж эхэлсэн гэнэ. Дэлхийд хоёрхон төрлийн бөхөн байдаг. Алтайн нурууны араар Шаргын говь, Үүдийн говь, Чандманийн хүрэн талд монгол бөхөн нутаглаж байгаа. Харин Соргог бөхөн Дундад Ази, Казахстан, Халимагийн нутагт хэдэн мянгаараа бий. Дэлхийд нэн ховордоод байгаа монгол бөхөн юунаас болж олноороо үхэх болсон талаар холбогдох газрынхан шалгаж тогтоогоод байгаа гэнэ. Үхсэн монгол бөхөнгийн сэг, зэмээс дээж аван Улсын төв лабораторид шинжлүүлэхэд бог малын мялзан өвчний вирус илэрчээ. Өнгөрсөн жил бүс нутагт олон мянган хонь, ямаа энэ өвчнөөр өвчилсний улмаас Улсын онцгой комиссоос хорио цээр тогтоож байсан. Тэр хавийн айлуудын малыг бүрэн вакцинжуулсан учир сарын өмнө хорио цээрийг цуцалсан юм байна. Мэргэжилтнүүдийн ярьснаар бөхөн үрэгдэж байгаа газар хорио цээр тогтоож байсан газартай давхцаж байгаа аж. Энэ нь бөхөн малаас халдвар авсан байх магадлалтайг нотолж байна гэж холбогдох мэргэжлийн хүмүүс ярьж байна. Бөхөн анх удаа ийм өвчин тусч байгаа аж.

Энэ талаар Говь-Алтай аймгийн иргэн Г.Банзрагчтай холбогдож цөөн асуултад хариулт авсан юм.

-Монгол бөхөн хэдэн зуугаараа үхээд байна гэсэн. Бог малын мялзан өвчний шинж тэмдэг бөхөнгөөс илэрсэн гэсэн үү?

-Говь-Алтай, Ховд аймгийн нутгаар монгол бөхөн олноор үхээд байна. Хамарнаас нь өтгөн шаргал өнгөтэй зүйл гоожиж, нүднээс нь нулимс гоожсоор байгаад л үхэж байна. Хоёр аймгийн онцгой комисс үхсэн бөхөнгийн сэг зэмийг цуглуулж, булж, ариутгал хийж байна. Одоогоор ойролцоогоор 500 гаруй монгол бөхөн үхсэн гэх тоо гарсан. Гэхдээ яг бөхөн хэдэн мянгаараа байгаа газраар биш наад хэсгээр нь явж сэг зэмийг нь түүсэн байсан. Тэгэхээр цаана нь хэдэн бөхөн үхсэн бэ гэдгийг мэдэх арга алга. Урьдчилсан байдлаар мянга гаруй бөхөн мялзан өвчнөөр үхсэн байна гэх мэдээг улсын онцгой комиссын гишүүдэд хүргүүлээд байна. Хэдэн жилийн өмнө монгол бөхөнг тоолсон. Ердөө л 13 мянга орчим монгол бөхөн байна гэсэн судалгаа гаргасан байдаг.

-Бөхөнгийн ороо нийллэг өдийд ордог гэсэн үү?

-Хамгийн их санаа зовоосон зүйл энэ болчихоод байна даа. Өвлийн гурав, дөрвөн есийн хүйтэнд ид ороо нь орж, монгол бөхөн хэдэн зуугаараа сүрэглэж, нийллэгт ордог юм. Гэтэл халдварт өвчин туссан хэдэн ч бөхөн байгаа юм билээ. 13 мянган бөхөн бүгд мялзан өвчнөөр хиарах нөхцөл нь бүрдчихээд байна шүү дээ. Ямар зэрлэг амьтанг барьж вакцин тарьж болох биш. Одоо хамгийн гол нь үхсэн бөхөнгийн бүх сэг зэмийг устгалд оруулж, ариутгал хиймээр байна. Ингэж байж л ядахдаа үхсэн бөхөнгийн сэг зэмнээс халдвар авахгүй болно шүү дээ. Гэтэл аймаг, сумын Онцгой байдлын хуралдааны үеэр малаа бүгдийг амьд вакцинд хамруулсан учир дөрвөн жилийн дархлаатай байгаа. Тэгэхээр малд халдана гэж байхгүй. Хүн, малын халдварт өвчний үед хорио цээр тогтоож ажиллана гэж хуульд зааснаас зэрлэг амьтанд гэж байхгүй. Сумын Засаг даргын захирамж гаргуулан ажиллах боломжтой гэсэн яриа гарсан байна лээ. Мөн Онцгой комисс хөрөнгө гаргаж яаралтай устгал, ариутгал хиймээр байна. Одоо бол аймгийн Онцгой, байгаль орчны газрынхан мөнгө зээлээд л устгалд явж байна. Хөрөнгө хүрэхгүй байгаагаас устгалыг мэргэжлийн түвшинд сайн хийж чадахгүй шатаасан болоод л хаяж байна. Халдвар тархах эрсдэл өндөр байгаа гэв.

Б.Болдбаатар: ӨВЧИЛЖ ҮХСЭН АМЬТНЫ СЭГ ЗЭМД ОЙРТОЖ БОЛОХГҮЙ

Халдварт өвчиндөө шаналж, үхэх гэж байгаа бөхөнгийн эврийг наймаачид очиж авах эрсдэл үүсээд байгаа аж. Хүмүүсийн гутал, хувцаст нян тээгдэж ирээд малд халдварлах боломж бүрдээд байгаа аж. Мялзан өвчний талаар Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн Вирус судлалын лабораторийн эрхлэгч, доктор Б.Болдбаатартай ярилцлаа.

-Монгол бөхөн мялзан өвчнөөр үхээд байгаа нь тогтоогдсон. Энэ өвчний талаар бодит мэдээлэл өгөх үү?

-Үхрийн болон бог малын мялзан гэж байдаг. Бог малын мялзан өвчний хувьд манай оронд анх удаа 2016 онд оношлогдсон. Ховд аймгийн Дөргөн, Үенч зэрэг сумдад анх гарсан, энэ өвчинг 2016 оны есдүгээр сард анх оношлоод, уг оношийг БНХАУ-ын Лавлагааны лабораторид баталсан юм. Уг өвчний эсрэг вакциныг БНХАУ-аас худалдан авч баруун аймгуудын бог малыг бүхэлд нь вакцинжуулсан.

-Энэ өвчин ямар замаар халддаг юм бол. Өнгөрсөн жил баруун аймгуудад хорио цээр тогтоож байсан. Тэр бүс нутагт одоо зэрлэг амьтад, тухайлбал, бөхөн, янгир өвчилж байна. Малаас зэрлэг амьтдад халдах уу?

-Энэ өвчин вирусээр үүсдэг, өвчилсөн мал, амьтны нулимс, нус, шүлс, баасаар халдвар дамждаг. Бас өвчтэй мал ханиах, найтаах, гудчих үед агаар дуслын замаар халдвар тараах буюу авдаг. Мөн ус, тэжээлийн онгоц, хэвтэр, бууц хүртэл дээрх байдлаар бохирдсон үед халдвар дамжуулах боломжтой. Аргал янгир, цагаан зээр, хар сүүлт, бөхөн зэрэг зэрлэг амьтад малаас халдвар авах, өвчлөхөөс гадна халдвар тараах аюултай. Ядарч доройтсон, эсвэл төл малд үхлийн хувь өндөр байдаг. Бүрэн эмчлэх боломжгүй, антибиотикийн эмчилгээ хийсэн үед хам халдвараас сэргийлж, тухайн сүрэгт үхлийн хувийг л багасгах боломжтой гэж үздэг. Зэрлэг амьтдын хувьд вакцинжуулах ямар ч боломжгүй учир энэ өвчинг хянахад хүндрэл учруулдаг хэвээрээ байна.

-Санамсаргүй тохиолдлоор үхсэн бөхөнгийн сэг зэмд хүрвэл гутал, хувцсаар нь дамжаад малд халдах аюултай юу?

-Үхээд удаагүй амьтны биед байгаа вирус өвчлүүлэх чадвараа хадгалсан хэвээр байдаг. Ялангуяа хүйтрэх тусам вирус өвчлүүлэх чадвараа удаан хадгалдаг. Өвчнөөр үхсэн малын сэг зэмийг устгах тусгай арга аргачлал байдаг. Энэ дагуу ариутгал, халдваргүйжүүлэх арга хэмжээг зөвхөн мэргэжлийн хүмүүс хийдэг. Магадгүй зарим хүмүүс үхсэн бөхөнгөөс эврийг нь авах гэж оролдож магадгүй шүү дээ. Ингэснээрээ тэр хүн харин ч малд халдвар тараах эрсдэлтэй болно. Тиймээс өвчилж үхсэн амьтны сэг зэмд ойртож болохгүй гэв.

Хоёр жилийн өмнө Казахстанд хэдэн мянган соргог бөхөн үл мэдэгдэх өвчний улмаас үхсэн. Дундад Ази, Казахстан, Халимагийн нутагт соргог бөхөн устаж үгүй болсон гэхэд болно. Гэтэл зөвхөн манай улсад л байдаг монгол бөхөн мялзан өвчнөөр үхэж, дуусах нь. Дэлхийн нэн ховор амьтны нэг болох Шаргын говь, Үүдийн говь, Чандманийн хүрэн талаар нутагтай монгол бөхөнгийн мөхөл ирээд байна. Үүнд холбогдох газрууд яаралтай арга хэмжээ авах хэрэгтэй байна.

Түрүүч нь “Өдрийн сонин”-ы №006, 007 (5573, 5574) дугаарт

Ард түмний талбайн хэсэг л Туул гол руу очих боломжтой байна

Хэнтийн нурууны хөвчийн өндөр уулын салаа ам болгоноос оргилон гарсан тув тунгалаг булаг, шанд, рашаан, жижиг гол, горхи бүгд Туул голын их бэлчирт нийлдэг билээ. Тэндээс хатан Туул зэлэндээ номхроогүй унага шиг цовхчин, цэлэлзэж, Улаанбаатарын зүгт урсана. Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэр Гачуурт тосгон хүртэл Туулын цэнгэг урсгал цэлэлзэн мяралзан урсана. Алд дэлэм тул, бусад загас, жараахай тунгалаг усанд нь эрх дураараа сэлж, хүн, ан амьтан, мал ундаална. Монгол Улсын сая гаруй иргэн Туул голын тунгалаг усыг ундныхаа усанд хэрэглэж байна. Хэдэн жилийн өмнө амьдралаа тэр чигт нь Монгол орны усыг судлахад зориулсан Монгол Улсын гавьяат багш, Найдангийн Батсүх “Монголчууд ийм цэвэр тунгалаг Туул голын усыг ундандаа хэрэглэж, хувцсаа угаадаг мөн ч их хувь тавилантай шүү. Ийм тунгалаг гол дэлхийд ховор” хэмээн ярьж билээ. Ийн нийслэлчүүдийг ундаалсан Туул гол таван аймгийн 37 сумаар дайран торгон долгио хаялан мяралзан урссаар Орхон голд цутгадаг билээ. Хэдэн жилийн өмнө Туул голын хөвөөнд хэн ч очиход амархан байлаа. Урин дулааны цагт хүүхэд, хөгшидгүй автобусанд сууж очоод л голоо өгсөж, Туул голын торгон ногоон зүлгэн дээр сууж, голын усанд умбан шумбадаг байв. Өвлийн улиралд зарим хэсэгт нь хүүхэд, багачууд гэлтгүй томчууд өдөржин тэшүүрээр гулгаж тоглодог байв. Харин өдгөө Богдхан уулын ар хормойг эмжин буй Туул голд очиж тоглох нь битгий хэл ойроос харж ч чадахгүй болжээ. Хэдэн үеэрээ алтанхан Туул минь хэмээн сүсэлж ирсэн Туулын эргийг хэдхэн хүн эзэмшиж, хүн байтугай мал ч ойртуулахгүй хашаалж, өндөр харуул хамгаалалтад авсан нь даанч харамсалтай.

ИХ ТЭНГЭРИЙН АМАНД БАРИГДАЖ БАЙГАА ЗОЧИД БУУДЛЫН ЦААД ЭЗЭД НЬ Ч.САЙХАНБИЛЭГ, С.БАЯРЦОГТ ГЭВ

Монгол төрийн гурван өндөрлөгийн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд гэр бүлээрээ амьдардаг Их тэнгэрийн аманд газар зарсан асуудал гарсан. Богдхан уулын дархан цаазат бүс нутагт хамаарагддаг Их Тэнгэрийн амыг бусдад ашиглуулах боломжгүй байдаг. Гэтэл АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалтад зориулж зочид буудал, аялал жуулчлалын цогцолбор барих шалтгаанаар өнгөрсөн жил газар зарсан байдаг. Энэ талаар сурвалжлага бэлтгэхээр бид Их тэнгэрийн аманд очлоо. Туул голын эрэг дагуух Их тэнгэрийн ам, ТЕГ-ын Төрийн тусгай хамгаалалтын газрын хамгаалдаг газрын хажууханд хэд хэдэн барилга баригдаж эхэлжээ. Эх сурвалжаас авсан мэдээллээр БОАЖЯ-ны Тусгай хамгаалалттай нутгийн удирдлагын газрын дарга Ч.Батсансар “Шинэхэн групп” нэртэй компанид Их тэнгэрийн амны уг газарт үндэсний цогцолбор, аялал жуулчлал, зочид буудлын зориулалтаар үйл ажиллагаа явуулах гэрчилгээг таван жилийн хугацаатайгаар олгосон байна. “Шинэхэн групп”-ийн захирлаар Ж.Сансар гэх залуу ажилладаг юм билээ. Мөн Хан-Уул дүүргийн Засаг дарга Ж.Ганхуяг, Богдхан уулын Дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргааны дарга Ц.Ширэндэв нар гэрээ байгуулсан байдаг. Гэрээнд газрын гэрчилгээг хэдэн ч удаа сунгуулж болно хэмээн заасан байдаг аж. Их тэнгэрийн аманд зочид буудлын барилга барьж байгаа “Шинэхэн” группийн захирал Ж.Сансар нь МАН-ын засаглалын үед буюу 2007-2010 онд Мэдээлэл, технологи, шуудан харилцаа холбооны газрын дарга, дэд даргаар ажиллаж байсан байдаг. Өмнө нь нийслэлийн Мэдээллийн технологийн газрын даргаар ажиллаж байсан гэдэг. Гэвч уг газартай холбоотойгоор “Их тэнгэрийн амны 7.4 га газрыг Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг, УИХ-ын гишүүн асан Ц.Баярцогт нар зарсан. Цаад эзэн нь энэ хоёр эрхэм. Аялал жуулчлалын зориулалтаар хэмээн газрын эрхээ авсан ч одоо баригдах барилгууд нь орон сууцны зориулалттай” хэмээн яригдаж байна.

“М-Си-Эс” групп Богдхан ууланд хууль бусаар хайрга олборложээ

ТУУЛЫН БУРГАСЫГ ХЯДАЖ, ГОЛООС 30 АЛХМЫН ЗАЙД БАРИЛГА БАРЬЖ БУЙ “МОГУЛ ИБИЗ” КОМПАНИ

Их тэнгэрийн амнаас Туул голоо өгсөн явсаар Хан-Уул дүүргийн Маршалын гүүрний зүүн талд “Могул ибиз” компанийн захиалгаар баригдаж байгаа “Khan hills residence” орон сууцны хороололд очлоо. Самбарт хорооллын барилгын ерөнхий гүйцэтгэгч “Агар арвижих” компани гэсэн байв. Уг хороолол тэр чигээрээ Туул голын ай сав газарт баригджээ. Бүр Туул голын эргийн бургасыг хядчихсан байна. Тэгээд зогсохгүй хэдэн километр үргэлжилсэн урт, өндөр хашаа хатгажээ. Энэ талаар Хан-Уул дүүргийн иргэн Г.Батхишигтэй ярилцлаа.

-Туул голын эрэг дээр орон сууцны барилга баригдаж байгаа юм байна. Энэ хавийн иргэд хууль бусаар баригдаж байгааг эсэргүүцээд чадаагүй гэсэн үү?

-Тийм ээ. Бид чадах чинээгээрээ л эсэргүүцсэн. Мэргэжлийн хяналт, Богдхан уулын захиргаа, Туул голын сав газрыг хамгаалах газар гээд л мөн ч олон газарт хандсан. Гэвч Туул голын бургасыг огтолж, дээр нь барилга барьж байгаа компанийн үйл ажиллагааг зогсоох газар Монголд олдоогүй. Туул голоос 30 алхам хүрэхгүй газарт л барилга баригдаж байна шүү дээ.

-Голын эрэг дагасан газар дээр барилга барьж байгаа компаниудын үйл ажиллагааг эсэргүүцэхээр дарамт шахалт ирдэг гэсэн үү?

-Биднийг “Энд хууль бусаар барилга барьж болохгүй. Хаанаас зөвшөөрөл авсан юм бэ” гэхээр барилга баригчдаас маш их дарамт шахалт ирдэг. Шоронд олон жил болсон хүмүүсээр дарамтлуулна, гэрийн гадаа бөө нар авчирч хэнгэрэг цохиулна. Мөнгө өгье гэж нэг нэгээр нь дуудах гээд янз бүрээр дарамталдаг. Сүүлдээ бид Туул голын эрэг дагуу барилга барьж байгаа компаниудыг эсэргүүцэхээ больсон. Ирэх жилээс нийслэлчүүд Туул голын эрэг дээр амрахдаа мөнгө төлдөг болох байх. Одоо Богдхан уул руу амралтын өдрүүдээр хүмүүс гарахдаа дандаа мөнгө төлж байна шүү дээ. Аль нэг компанийн хашаагаар дамжин гарсан гээд л 2000 төгрөг төлж байх жишээний. Мөнгө өгөхгүй бол Богд уул руу явах зам, газар, нүх сүв байхгүй юм чинь. Яг үүнтэй адилхан Туул гол руу Улаанбаатар хотынхон очихдоо мөнгө төлдөг болох байх.

-АСЕМ-д зориулж барьсан барилга, орон сууцуудыг томчууд худалдаж аваад дууссан гэж үнэн үү?

-Үнэн байлгүй яах вэ. Дуусаагүй байсан барилгуудыг бариад бараг дуусгачих шиг боллоо. Том, жижгээс нь хамаараад 4-6 тэрбум төгрөгөөр худалдаж авч байна гэсэн. Томчуудын хороолол нэгээр нэмэгдэж байгаа хэрэг. Туулын эрэг дагаж барьсан энэ хашаанууд ч ялгаагүй томчуудынх. Бүгд өөрсдөө амьдрах, бусдад зарж борлуулах орон сууц, хаусуудаа барьж байна. Бүгд хууль бус. Ядаж л усны тухай хууль, газрын тухай хуулийг зөрчсөн байхад мэргэжлийн байгууллагынхан яаж ч чадахгүй байсаар сүүлийн 20 жилд Туул голын эрэг тэр чигтээ барилга болчихлоо. Хэдэн жилийн дараа Туул хотхон дундах гол болох биз.

БОГДХАН УУЛАНД “MCS” ГРУПП ХАЙРГА ОЛБОРЛОСОН БАЙНА

“АСЕМ вилла” хотхоны барилга, орон сууцуудыг “MCS” групп худалдаж байгаа юм билээ. Мөн тус групп Богдхан ууланд “Скай резорт” цанын бааз ажиллуулж байгаа. Олон зуун аж ахуйн нэгж, Монголыг хэрэн сүлжсэн худалдааны бизнестэй атлаа тус группийнхэн “АСЕМ вилла” хотхоныг барихын тулд цанын баазынхаа хажууханд, Хүрэлтогоот руу явах замд буюу Богдхан уулнаас хайрганы олборлолт хийсэн мэдээлэл байна. Зуны цагт хамгаалалтын албаныхан огт оруулдаггүй энэ газарт “MCS” групп хуулийг гууль болгож байгаагийн нэг л жишээ энэ гэхэд хилсдэхгүй болов уу.

АРД ТҮМНИЙ ТАЛБАЙ ДЭЭР ТӨРИЙН ЦАГДАА “ЖААЛДАГ”

Жирийн иргэд Туул гол дээр очдог ганцхан газар байна. Тэр нь Ард түмний талбай хэмээн нэрлэгдэх болсон хэсэгхэн тэгш талбайтай газар. Туул гол руу очихын тулд хэсэгхэн бургасыг гаталж голынхоо эрэг дээр очно. Цаг агаар дулаарахаар эндхийн замын хажуугаар хүн багтахаа больж, голын эргээр нийслэлчүүд чихэлдэнэ. Арай гэж олдсон алга дарам энэхэн газартаа чихэлдэн байж Туул голынхоо шуугин урсах чимээ, бургасны салхины аясаар шуугих, шувуудын шулганан жиргэх чимээг сонсоно. Өндөр настай нь сүүдрэвчинд даалуу тоглож, талбай дээр нь аав нар хүүхдүүдтэйгээ хөөцөлдөн тоглож, залуу хосууд голын эргээр алхана. Мөн зарим нь хуушуур, шорлог хийж, ундаа, цэвэр ус зарна. Ийн амарч, их хотын стресс, дуу шуугианаас тасрахын тулд л хүмүүс Туул гол руу өвөл, зунгүй тэмүүлнэ. Гэвч тухлах газаргүйн дээр эргүүлийн цагдаа нар байсхийгээд л ирж, энд зөвшөөрөлгүй хуушуур хийж, шорлог зарлаа. Ундаа, ус зарж болохгүй гээд л хамаг юмыг нь хурааж аваад л төр төмөр нүүртэй гэдгээ ард түмэндээ харуулна. Ийм атлаа Туулын эргийг сэтэлж, тэгшлэн байж барьж байгаа барилгын компаниудад, эздэд нь юу ч хэлж чадахгүй.

Туул голын эрэг дээр барилга барьсан төрийн түшээд, бизнесмэнүүдийн амрах өрөө нь үнэн тансаг байх юм билээ. Өнгөрсөн зун ажлын өрөөний хаалгыг онгойлгоод арав хүрэхгүй алхаад л Туул голын усан дээр очдог. Цонхоо онгойгочихоод л Туул голын шуугин урсах дуунд ажлаа хийж байгаа нэгэн захирлын өрөөнд орсон юм. Мөн цэлгэр том цонхоор гол бүхэлдээ харагдсан байрлалтай хэд хэдэн компани тэнд байсан. Гэтэл нийслэлийн сая гаруй иргэн өдгөө энэ л алга дарам талбай дээр ээлжээр шахуу ирж, Хатан туулынхаа тунгалаг долгиог харах л хувьтай болжээ.

МЭРГЭЖЛИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗАР 2011 ОНООСХОЙШ ТУУЛ ГОЛЫН ЭРЭГ ДАГУУ ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТ ХИЙГЭЭГҮЙ

Туул голоо өгсөж явсаар Баянзүрх дүүргийн товчоо орлоо. Голынхоо хойд эргээр хэд хэдэн иргэн аялал жуулчлалын чиглэлээр газар өмчилж авсан сураг дуулдаж байв. Баянзүрхийн товчооноос дээш өгсөөд явахаар Туул голын хойд эрэг дээр “Монгол шилтгээн”, “Шинэ Монгол”, “Цэнхэр мандал”, “Их хайрхан” зэрэг амралтын газар цуврах ажээ. Мөн хаусууд энд тэндгүй баригджээ. Харин Баянзүрх дүүргийн товчооноос дээш Туул голоо өгсөхөөр одоохондоо голын урд захад барилга баригдаж эхлээгүй байна. Гэхдээ цахилгааны том том шон баригдсан байна лээ.

Туул голын онцгой бүсэд албан бус тоогоор 850 компани барилга барьсан гэнэ. Мөн энгийн хамгаалалтын бүсэд 3307 аж ахуйн нэгж, иргэн барилга барьсан байна. Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газраас Туул голын эрэг дагуу баригдаж байгаа барилгуудад хамгийн сүүлд 2011 онд шалгалт хийсэн байна. Түүнээс хойш нэгдсэн хийгээд хэсэгчилсэн байдлаар нэг ч удаа шалгалт хийгээгүй гэдгийг тус газрын мэргэжилтнүүд хэлж байв.

ТУУЛ ГОЛ МАН, АН, МАХН-ЫН ГИШҮҮДИЙН ӨМЧ БОЛЖЭЭ

Цагдаагийн байгууллага Туул голын эрэг дагуу баригдаж байгаа барилга, хууль зөрчиж буй асуудлаар Эрүүгийн хэрэг үүсгэн удаа дараа шалгасан байна лээ. Гэвч улс төрийн МАН, АН, МАХН, зэрэг намуудын гишүүд Туул голд эзэн суусан учир прокуророос Эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан асуудлыг гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй хэмээн үзэж, хэрэгсэхгүй болгодог байна. Нэр бүхий томоохон улстөрчийн ганцхан компанийн байгальд учруулсан хохирол нь хэдэн тэрбум төгрөг давсан үнэлгээ гарсан байна. Гэвч дээрх аргаар хэрэгсэхгүй болж, харин ч барилга, шилтгээнүүд нь өдгөө сүндэрлэж байна.

Туул голын эрэг дагуу хэдэн өдөр явж ийн сурвалжлага бэлтгэв. Голын мөсөөр л явахгүй бол битүү хашаа татчихсан, эрэг рүү хүн орох зай завсар алга. Хашааг нь даваад орох юм бол хувийн өмчид халдсан гээд цагдаад шалгагдах асуудал үүсэхээр юм. Эс бөгөөс Туул голын эргийг харж чадахгүй, компаниудын залгуулан барьсан хашааг даган давхисаар Баянзүрхийн товчоо өнгөрч байж арайхийн эргийг нь үзэж болохоор болжээ. Ингэж л “Алтан Туул, алтан Туул” хэмээн сүсэглэх гол маань алттай арваадхан айлын Туул болсон байна. Өмнөх Засгийн газруудын үед аялал жуулчлалын гэх нэрээр олгосон газрын зөвшөөрлүүдийг одоогийн БОАЖ-ын сайд Д.Оюунхорол цуцлах бүрэн эрхтэй. Хэрэв ингэж чадвал алтан тэвшийн хөндий ард түмний өмч хэвээр үлдэх юм.

Ард түмэн очиж чадахаа больсон, алттай арваадхан айлын өмч болсон, тунгалаг Туул минь ай хөөрхий.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН