Author: ПҮРЭВИЙН ХАШЧУЛУУН

УИХ-ын дарга М.Энхболд Олон улсын парламентын холбооны ассамблейн 136 дугаар чуулганд Гималайн нуруу давж очин оролцлоо. Тэрбээр тэнд ингэж ярилаа. “…Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд бодлогын тогтвортой байдал юу юунаас чухал билээ. Тиймээс Монгол Улсын парламент 2015 онд Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тухай хууль, 2016 онд “Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030” бодлогын баримт бичгийг баталсан. Бид эдгээр баримт бичигт ядуурлын бүх төрлийг эцэс болгох, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжиж, ажилгүйдлийн түвшинг бууруулах зорилт дэвшүүлсэн. Манай улс Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг амжилттай хэрэгжүүлж, 38.7 хувьтай байсан ядуурлын түвшинг 21.6 хүртэл бууруулсан. Улмаар 2020 онд 18 хувьд, 2025 онд нэг оронтой тоонд хүргэж, 2030 онд ядуурлыг эцэс болгох томоохон зорилт дэвшүүлсэн юм. Ядуурлыг эцэс болгоход бичил, жижиг, дунд бизнесийг бодлогоор дэмжих нь ихээхэн чухал тул жилийн борлуулалтын орлого нь 1.5 тэрбум төгрөгөөс ихгүй, зарим төрлийн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн албан татварыг 1.0 хувь болгох хуулийг саяхан гаргасан. Жижиг, дунд үйлдвэрийн зориулалт бүхий тоног төхөөрөмж, сэлбэг хэрэгслийг 2018 он хүртэл гаалийн албан татвараас чөлөөлөхөөр шийдвэрлэлээ. 2030 он гэхэд манай улсад орлогын тэгш бус байдал дорвитой багасч, нийт хүн амын 80 хувь нь дундаж болон чинээлэг дундаж давхаргын ангилалд орно…” гэж.

М.Энхболд даргын Гималайн нурууны өвөр бэл дэх Бангладешийн Дака хотод энэ сарын 2-ны өдөр хэлсэн энэ үг чихэнд үнэхээр чимэгтэй мэдээ юм. Энэхүү чихэнд наалдацтай үгийг Монголын ард түмэн эхлээд эх орондоо яагаад сонссонгүй вэ гэх гайхшрал бас төрлөө. Ямартай ч УИХ-ын даргын зүгээс “Монголын нийт хүн амын 80 хувь нь 2030 он гэхэд дундаж давхаргад шилжсэн байна” гэсэн тодорхой үр дүнг, цаг хугацаатай нь хэллээ.

Үнэндээ өнөөдөр нийгмийн тэгш бус байдал, орлогын тэгш бус хуваарилалт, цөөн хэдэн хөрөнгөтэй хүний зах хязгааргүй бизнесийн тэлэлт, иргэдийн бухимдал, дундаж давхарга улам багассаар байгаа байдал нь энэ үгийг сэртэс сортосхийн хүлээж авахад хүргэлээ. “Өдрийн сонин” сүүлийн үед нийгмийн дундаж давхаргын төлөө нийтлэлийн бодлогоо онцгой хандуулах болсон. Сая гэхэд “Монголын дундаж давхаргыг манай 200-гаадхан олигархи хувааж идсэн” нэртэй нийтлэл гарч шуугиан тарьсан байгаа. Энэ сэдвээр цаашид ч томоохон нийтлэлүүд манай сонинд бичигдэх болно. Монголын хөрөнгө чинээтэй 200 гаруй гэр бүл бүх зах зээлийг хамж, бизнесийн бүх орон зайг эзэлж, өөрсдийн хяналтдаа оруулж байгаа нь дундаж давхаргыг устгаж байгаа юм. Шулуухан хэлэхэд Монголын нийгмийн дундаж давхаргыг тэд багалзуурдаж, хөгжлийг нь зогсоож байна.

Ингээд Монголын бүх бизнесийг тоотой хэдэн баячуул авлаа. Гэхдээ бид тэдний хөрөнгө чинээг тоолоогүй. Бизнесийнх нь нэр төрд огтхон ч халдаагүй, халдах ч үгүй. Гагцхүү бизнес эрхэлж буй салбартаа л эзэн шиг эзэн байгаачээ гэж байгаа юм. Тэгээд бусад орон зайг жижиг дунд бизнес эрхлэгчдэдээ өг гэсэн үзэл санаа юм. Та нарыг дагаж, та нарын бий болгож өгсөн бусад орон зайд чинь дунджууд аж ахуйгаа өөд нь татаж, амьдрал ахуйгаа дээшлүүлэх тэр боломжийг, тийм чөлөөт зах зээлийн соёлыг 200 гэр бүлээс хүсч байгаа юм. Дэлхийн жишиг өөрөө тийм байна. Тэрнээс Өмнөговийн нүүрсний уурхайгаас олсон хангалттай ашгаараа нүүрс угаах, боловсруулах үйлдвэрээ барьж, дэд бүтэцдээ хөрөнгө оруулах байтал ашгаа хотод авчирч зочид буудал ажиллуулж байгаа хүмүүстэй бизнесийг нь булаацалдах ямар хэрэг байгаа юм бэ. Ядаж нүүрсний хий ашиглах төсөлд хөрөнгө оруулаач, түүхий эд нь хангалттай байгаа юм чинь Азидаа өрсөлдөөч, дэлхийд гараач. Том сэтгэж, том хөдлөөч. Барилгын бизнес эрхэлж байгаа бол түүнээ дагна. Барьсан орон сууцныхаа хороолол доторх дэлгүүрийг, сургуулийг, цэцэрлэгийг бусдад өг. “Эмийн санг бусдад өгмөөргүй байна, эхнэрийнхээ дүүд хариуцуулдаг юм бил үү” гээд зогсож байгаа барилгын том компанийн захирлыг хараад хэлэх үг олдохгүй юм байна шүү дээ. Хяналтын камерын чиглэлээр Германд дажгүй сайн мэргэшиж, стандартыг нь мэдээд ирсэн хоёр залууг мэдэх юм. Одоогоос арван жилийн өмнө тэд эх орондоо ирж томоохон байгууллагууд, гудамж талбайг камержуулах ажлыг эхлүүлсэн. Бизнес нь ч өргөжсөн. Тендерт тэднийхтэй өрсөлдөх компани цөөн байсан. Тэд олсон ашгаараа Европын орнуудаас илүү чанартай, сүүлийн үеийн технологийг оруулж ирэх болсон.

Тэр бүү хэл Германы нэг үйлдвэрээр Монголын хүйтний нөхцөлд тохируулсан камерыг захиалан хийлгэж, гялалзуулж байтал нэг өглөө босоод ирэх нь ээ манай нэг нэр хүнд бүхий том компанийн зүгээс камержуулалтын шинэ компани байгуулан хөрөнгө мөнгө, төр засаг дахь нөлөөгөөрөө түрий барин бүх тендерийг нь булааж авсан юм. Гуч гаруй охин компанитай тэр нөхөр амьдрахын төлөө алс холоос нутгаа зориод зүтгэж ирсэн тэр хоёр залуугийн бизнесийг алгасаад явчихаж болно доо. Монгол хүнд байдаг хомхой зан гэж энэ. Манай 200 гаруй гэр бүл өнөөдөр үнэхээр ёозгүй байна. Юм бүгдийг хамж байна. Тэдэнтэй бусад монголчууд нь өрсөлдөх чадваргүй юм. Нэг уул ухаж, нэг жалгыг хүрздэж баяжсан хэдэн хүн Монголын бүх салбарыг худалдаж аваад дунджуудыг сөнөөж байгаад л өнөөдрийн эмгэнэл оршиж байна шүү дээ.

Жишээ нь, сая хөдөлмөрийн баатар болсон Л.Чинбатын “Гачуурт” компани байна. Алт олборлодог компани. Алтнаас олсон асар их мөнгөөрөө Монголын ХАА, газар тариаланг эзэлж авсан. Дараа нь зочид буудал руу орсон. Одоо хэвлэл мэдээллийг ид эзлэн түрэмгийлж байна. Төр үүнийг нь өндрөөр үнэллээ. Түүний байгуулсан “Монгол HD” телевиз өнөөдөр хүсвэл Монголын бүх телевизийг дампууруулж чадна. Учир нь түүний ард асар их мөнгө авчирдаг алтны уурхайнууд нь ажилласаар байгаа. Тэр дэлхийн хэмжээний контентуудыг хэдэн тэрбумаар нь худалдан авчирч телевизээрээ цацаж байна. Бусад телевизүүд яаж өрсөлдөх юм бэ. Телевизийн гайгүй гэж байгаа хамаг боловсон хүчинг тэд бас хамна. Тэр бүү хэл “Монгол телевиз” гэсэн нэрийг хүртэл авчихсан байна шүү дээ. Тус телевизийн уран бүтээлийг харахад хилийн цаанаас хэдэн тэрбумаар авчирсан ганц нэг нэвтрүүлэг, киноноос өөр мэргэжлийн түвшний сайн уран бүтээл гэх юм байхгүй. Алт, уул уурхайгаас асар их ашиг олж, түүгээрээ нийгмийн бусад салбарт утгаар нь монополдоно гэдэг энэ.

Бүх салбарт ийм байдал хэрээс хэтэрлээ. Сүүлдээ хэний хаанахын мөнгө, хаанаас орж гарч байгааг ч мэдэхээ байлаа. Мөнгө хэрхэн угааж байгаа нарийн технологийг ч барьж авахад бэрх боллоо. Багцаалж байгаа зүйл гэвэл дээр дурдсан 200 гаруй олигархи гэр бүлийн хүрээнд л эдгээр их хөрөнгө мөнгөний ихэнх нь эргэлдэж байгаа нь үнэн. Хор хохирол нь Монголд дундаж давхарга байхгүй боллоо.

Үүний эсрэг үгийг л УИХ-ын дарга М.Энхболд сая Гималайн цаана очиж хэллээ гэж олзуурхаад байгаа юм. Гэхдээ манай дарга нарын нэг сонин занг бид ойлгохгүй юм. Монгол Улсыг удирдан чиглүүлж байгаа том дарга нар юу хийх гэж байгаагаа Монголынхоо хэвлэл мэдээллээр тоож хэлдэггүй, ярилцлага өгдөггүй. Тэдний улс орондоо юу хийж хэрэгжүүлэх гэж байгааг ард түмэн нь гадны янз бүрийн мэдээллийн сувгууд, телевизээс олж мэддэг. Урьд нь ч монголчууд төр засгийнхаа олон чухал мэдээллийг гадаадын мэдээллийн сувгуудаас мэдэж байсан удаа олон бий. Үүний нэг илрэл нь сая УИХ-ын дарга М.Энхболдын Бангладешт хэлсэн үг боллоо. “Монголын нийт хүн амын 80 хувь нь 2030 он гэхэд дундаж давхаргынхан болно” гэсэн ийм чухал үгийг Гималай давж хэлдэг нь ямар учиртай юм бол оо. Эх оронд нь дундаж давхаргын талаар ганц нэг эдийн засагчид яриад л байсан. “Өдрийн сонин” өдөр шөнөгүй дуугараад л байсан. Мань дарга түүнийг нэг их мэдрэхгүй байгаад сая гадаадад очтол тэнд нь жинхэнэ энэ талаар яриа хөөрөө өрнөж байхыг анзаараад цочоод хэлчихээгүй байлтай. Тэгээгүй бол Их хурлын даргын ОУПХ-ны чуулган дээр хэлсэн энэ үгийг Монгол даяараа анзаарсан, үр дүнг нь нэхэхээр тийм л нэхэл хатуутай үг боллоо доо. Их хурлын дарга ирээд дундаж давхаргын төлөө, тэднийг хамгаалах, бизнес хийх таатай орчинг бүрдүүлэхийн төлөө хууль эрх зүйн ямар орчинг бүрдүүлэх, хэрхэн ажиллахыг нь та бид харах л үлдлээ.

Монголын улс төрийн орчин алагчилж үзэхийн туйл, шударга бусын жишээ болж байна. Улс төрчдийн нөлөөнд автсан хууль хүчний байгууллагууд аливаад алагчлан хандаж байна. Бид энэ тухай саяхан “Ардын намынхан С.Баярыгаа Англи руу баяртай үдэж, Ардчилсан намынхан Н.Алтанхуягийгаа Ганц худаг руу гавтай илгээлээ” гэж бичсэн. Монголын хамгийн том гэж байгаа хоёр намын гишүүддээ ханддаг хандлага, бас бодлого эндээс харагдана. Гишүүн нь авлига, албан тушаал, хууль бус бүх үйлдэлд орооцолдсон ч намынхаа тогоон дотор байгаа л бол Н.Энхбаярдахгүй авч үлддэг МАН-ыг ард түмэн цаашид дэмжсээр байх уу. Алдарт “Гааль”-ийн хүн гуай өнөөдөр агентлагийн дарга болоод явж байна. Архангайн Засаг дарга байсан нөхрийг чуулганы танхимд суухыг харсан нэгэн бээр “Хэдийдээ шоронгоос гараад, хэдий завандаа Их хурлын гишүүн болчихсон юм бэ” хэмээн дуу алдахав. Хүмүүсийн “Шоронд байгаа даа хөөрхий” гэж бодож явсан олон хүн нэг өдөр харах нь ээ Монголын удирдагчдын нэг болчихсон явж байдаг явдал зөвхөн МАН-д л байдаг байх. АН-ын гишүүн асуудалд орвол “аавынх” руу, ахиад цаашилбал үхэл рүү явдаг биз дээ. Монголын улс төр үнэхээр алагчилсан байдалтай, эрээн бараан байгааг дор дурдая.

Энэ бол баруун тийш зам тавьсан Д.Дамба-Очир, зүүн тийш зам тавьсан Б.Гарамгайбаатар нарын тухай юм. Одоогоос хэдэн жилийн өмнө Улаанбаатар-Лүнгийн чиглэлийн 106.2 километр замын тендерийг Д.Дамба-Очирын “Очир төв” компани авсан. Ингээд тус компанийнхан Лүнгийн замын хатуу хучилтыг хуулж хаясан юм. Эндээс их хэцүү юм эхэлсэн дээ. Замаа тавихгүй хэдэн жилийн нүүр үзэж, иргэдийн хамгийн ихээр зорчдог, жуулчлалын гол чиглэл болсон тус зам тэнгэрт хадсан их тоос шорооны голомт болсноор Монгол улсад дэндүү их хохирол авчирсан. Үүний дотор тус зам дээр аваар ослоор амь насаа алдсан иргэдийн тоо жилд хэдэн арваар нэмэгдэж зүрх шимшрэм болсон. Тэр их тоос шороон дунд, үзэгдэх орчин үүдэн хоймрын зайнд ч харагдахгүй болсон зам дээр мөргөлдөж 31-хэн насандаа амиа алдсан залуугийн эхнэр нь өнөөдөр хоёр хүүхэдтэйгээ “Хархорин” зах дээр гуйлга гуйгаад амьдарч байгааг Өвөрхангайд мэдэх хүмүүс цөөнгүй бий. Ингэж Их хурлын гишүүн Д.Дамба-Очирын компани иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгө, экологийн сүйрлийг авчирч, улсад их хэмжээний хохирол авчирсан юм. Ийм нөхцөл байдлыг бий болгосон түүнтэй өнөөдрийг хүртэл өчүүхэн ч хариуцлага АТГ-аас ярьсангүй, бусад хууль хүчний байгууллага ч нүдэн балай, чих нь дүлий байсаар. Харин ч бүр “Даварсаар даварсаар давгийн орон дээр” гэгчээр тухайн үедээ Лүнгийн замыг барих өртгийг хэд дахин нэмэн, татвар төлөгчдийн мөнгөөр улс төр хийсээр өдгөө өндөр сэнтийд залран “Өөдгүй муу АН-ынхан улсын мөнгө идсэн байна” гэх шиг юм яриад төрийн ордонд сууж байна. Тухайн үед МАН-ын Засгийн газар, УИХ-ын зүгээс түүний хугацаанд нь ашиглалтад оруулж чадаагүй замыг хурдлуулахын тулд, тэр замд хэдэн зуун хүнийг аваар ослоор ахиж үхүүлэхгүйн тулд бонд гаргаж “Очир төв” компанид 7.5 тэрбум төгрөг олгохоор шийдвэрлэж байв. Ингээд зогссонгүй, алдагдалтай төсөв батлуулсан тухайн үеийн МАН-ын Засгийн газар Д.Дамба-Очирын ямар шантаажинд орсон юм мэдэхгүй дээр нь нэмж 22 тэрбум төгрөгийг тэдний компанид шилжүүлсэн байдаг. Энэ бүх үйл явдлын гэрч баримт болох төсөв хэлэлцэж байх үеэр Эдийн засгийн байнгын хорооны зарим гишүүд Д.Дамба-Очирын улсын төсвөөс уут уутаар нь авч байгаа их мөнгийг шүүмжилсэн хурлын бичлэг, протокол өнөөдөр УИХ-ын архивт хадгалаастай байгаа. Ямар сайндаа түүнийг монголчууд Там-Очир гэж нэрлэж байхав дээ. Ингэж гурван жилийн дотор дуусгах гэрээтэй замаа долоон жилийн дараа улсын төсвөөс тэрбум тэрбумаар нь шимэн сорон байж дуусгасан нь нэг жил ч наслалгүй цөмөрч, хэлтэрч унасан нь түүнийг бас Молиго-Очир хэмээх алдарт хүргэсэн юм. Ийм аймаар хулхидалт, их зардал, аваар ослын эцэст нэр бүхий иргэдийн зүгээс Сүхбаатар дүүргийн шүүхэд Д.Дамба-Очир гишүүнд хаягласан гомдол гаргасан ч бүтэлтэй юм болоогүй юм. Нам жим дарсан. Лав л Б.Гарамгайбаатар шиг шүүрч аван хүүе хаая, яав ийв болон шоронд хийгээгүй. Харин ч бүр УИХ-ын гишүүн болсон нь үнэхээр Монголын ард түмнийг доромжилсон, Монголын улс төрчдийн үнэн төрхийг харуулсан, Монголын хууль хүчнийхний алагчилж үздэгийн тод жишээг харуулсан хэрэг явдал болжээ.

Замаар яаж мөнгө хийж болдгийг, улс төрд хэрхэн ашигладгийг, бас дээр нь замыг хэрхэн там болгож хүмүүсийн амь насаар тоглож, байгалийг сөнөөж болдгийг утгаар нь харуулсан УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очирын “Очир төв” компани нь дампуурсан “Анод” банкны чанаргүй зээлийн жагсаалтын нэгдүгээрт бичигдсэн байдгийг хүмүүс мартаагүй л дээ.

Тэгвэл өнөөдөр УИХ-ын гишүүн асан Б.Гарамгайбаатарын хүү Г.Тэнгисийн “Монроуд” компанийг Халзан бүргэдэй, Солонготын давааны чиглэлийн 100 км замыг барихдаа 37.2 тэрбум төгрөгийн тендерээ 46.3 тэрбум болгож нэмэгдүүлсэн хэргээр АТГ-аас шалгаж “Ганц худаг”-т хориод авлаа. Тус замын ажлыг 2013 онд шинээр барих замын жагсаалтад хууль бусаар оруулсан хэрэгт буруутгаж байгаа бололтой. Тиймээс тус компанийн удирдлагуудад Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 263.2, 150.3-т зааснаар эрүүгийн хэрэг үүсгэжээ. Ер нь бол “Монроуд” компани нь 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 27-нд Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яамнаас Халзан бүргэдэй-Солонготын даваа чиглэлийн хатуу хучилттай авто замын барилгын ажлын тендер шалгаруулахад материалаа ирүүлж 37.2 тэрбум төгрөгөөр замын ажлыг гүйцэтгэх боломжтойгоо мэдэгдсэн байдаг юм. Ингээд тендерт шалгарсан тус компанийн материалыг Засгийн газрын хуралдаанаар оруулж, Хөгжлийн банкны санхүүжилтээр гүйцэтгүүлэхээр болжээ. Үүнээс жилийн дараа буюу 2013 онд Хөгжлийн банк санхүүжилт хийх төслийнхөө талаар Эдийн засгийн хөгжлийн яаманд танилцуулахдаа “Монроуд” компани дээрх ажлыг анх тогтсон үнээрээ гүйцэтгэх боломжгүй болсныг мэдэгд-сэн байна. Ингээд Халзан бүргэдэйгээс Солонготын даваа хүртэлх замыг шинээр тавих талаар танилцуулж, санхүүжилт хийх хөрөнгө нь 46 тэрбум 354 сая 400 мянган төгрөг байх тооцоо гаргажээ. Энэ тооцоог Эдийн засгийн хөгжлийн яам Засгийн газрын хуралдаанд оруулж 124 дүгээр тогтоолыг батлуулсан байдаг юм. Энэ тогтоолын дагуу Хөгжлийн банкнаас 43.6 тэрбум төгрөгийг гүйцэтгэгч болох “Монроуд” компанид шилжүүлсэн нь өнөөдөр тодорхой болоод байгаа. Харин өнөөдөр замын экспертүүд энэ замын талаар ямар дүгнэлт хийж байна гэхээр нэгдүгээрт Монголд алдартай хамгийн өндөр, бартаа саад ихтэй даваанууд. Анхлан байгуулсан зардлаар тэнд стандарт хангасан зам тавих ямар ч боломжгүй болсон. Гэвч “Монроуд” компани нь нэгэнт авсан ажлаа гүйцээхийн тулд хуулийн дагуу нэмэлт санхүүжилтийг Засгийн газраас хүсчээ гэж дүгнэсэн. Өнөөдөр болж буй үйл явдлыг товчхон хийгээд маш энгийнээр ойлгуулахад ийм л процесс дунд өрнөжээ.

Эндээс харахад УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очир, УИХ-ын гишүүн асан Б.Гарамгайбаатар хоёрын асуудал яг адилхан. Хоёулаа замын тендер. Хоёулангийнх нь 100 км зам. Харин зам барилгын ажил хийгдэж буй орчин нөхцөл гэвэл Д.Дамба-Очирынх тал хээрийн бүсэд, ямар ч тээг саадгүй газарт тавигдсан. Б.Гарамгайбаатарынх нь Хангайн нурууны хамгийн өндөр, уул хяр хэцэд, хүнд нөхцөлд тавигдсан. Хоёулангийнх нь нэмэлт санхүүжилт авсан нөхцөл нь бас адилхан ч тоон дүнгийн хувьд Д.Дамба-Очирын компани Засгийн газраас 22 тэрбумыг нэмж авсан бол Б.Гарамгайбаатарынх 37.2 тэрбум төгрөг дээрээ нэмэлтээр 9.1 тэрбумыг Хөгжлийн банкнаас авчээ.

Эдгээр хоёр компанийн нэмэлт санхүүжилт авах болсон шалтгаан, хувь бизнесменүүдийн үзэл санаа, зарчмыг харах юм бол Б.Гарамгайбаатарын “Монроуд” компани сайн, чанартай зам тавья, дараа нь хариуцлага хүлээнэ гэсэн байр сууринаас хандсан. Д.Дамба-Очирын “Очир төв” компани бол муу сайн нь хамаагүй, асар хэмнэлттэй, асар хямд зардлаар ямар ч байсан нэг зам тавьчихья хэмээн зүтгэснээр долоон жил сунжирсан үйл явдал болсны эцэст нэмэлт санхүүжилт авахаас өөр аргагүйд хүрсэн нь тодорхой харагдаж байгаа юм. “Монроуд”-ын тавьсан замын чанар ямар байгааг, “Очир төв”-ийн тавьсан замын насжилт ямар байгааг ард түмэн мэдэж байгаа. Өнөөдөр тэгэхээр яах ёстой вэ гэхээр авто замын чанар, стандартыг шалгах техник, технологи маш хялбар, найдвартай болсон. Энэ хоёр компанийн тавьсан зам тус бүр дээр багажаа байрлуулаад шинжлэхэд нягтаршил, чанар, стандарт, хэдий хэрийн өртөг зардлаар тавигдсан болох нь дороо гараад ирнэ. Ердөө л энэ.

Б.Гарамгайбаатарыг гэмт хэрэгт сэжигтнээр татаж байгаа юм бол Д.Дамба-Очирыг ч сэжигтнээр татах ёстой. Гэтэл өнөөдөр нэг нь депутат, нөгөөх нь шоронд байгаа нь шударга явдал мөн үү. Ийм л шударга бус, алагчилж үзсэн үйл явц нийгэмд газар авсанаар өнөөдөр Монголын нийгэмд хэрүүл уруул их болж, ард түмэн бухимдаж, тогтворгүй, итгэл найдваргүй иргэд олноор бий болов. Үүнээс үүдэлтэйгээр Монголд шударга бус байдал улам ноёрхох хандлагатай боллоо. Ийм тал руугаа явж байгааг бид бэлхэнээ харж байна шүү дээ.

Сүүлийн үед мэдээллийн сувгуудын бүх шуугиантай мэдээлэл нь төрийн ордны шар мэдээ боллоо. Уг нь бол сенсаци арай өөр газруудаас дуулддаг байж. Өнөөдөр тэгсэн төрийн ордон л шар мэдээллийн гол “бай”, ганц эх сурвалж нь болчихсон тууж явна. Тэндээс өлгөж авч болох бүгдийг сошиал ертөнц айхавтар дэвэргэж байна. Сошиал, редакцитай мэдээллийн байгууллага хоёрын дунд газар тэнгэр шиг ялгаа байдгийг улстөрчид сайн ойлгохгүй байснаа сүүлийн үед ойлгож эхлэх төлөвтэй боллоо. Редакцитай мэдээллийн байгууллага нь өөрийн контентыг үйлдвэрлэдэг, хариуцлага хүлээх чадвартай, хуулийн этгээд байдаг юм байна гэж. Харин сошиал ертөнц, редакцигүй сайтууд гэдэг нь буух эзэн буцах хаяггүй, хэнийг ч яаж ч доромжилж болдог, нийгмийн эрээвэр хурааврууд байдгийг бас ойлгов бололтой. Энэ их сайн хэрэг. Үнэндээ Монголын парламентад бохьчин, боовчин, архичин, өөрийгөө ихэд бодсон… гээд эмэгтэй хүнд л байж болох зан чанар бүхий хүмүүс төр түшилцэнэ гээд ороод ирснийг нөхдүүд айхавтар баримтжуулж, сошиалаар цацаж, сайтууддаа байршуулж, нийгмээр нэг юм болгосныг сэтгүүл зүй өөрөө анзаарахад хүрэв.

Сүүлдээ юу л нээнэ, юу л сөхөж харна, тэр чигээрээ төрийн ордонд унтаж буй, унгаж буй авгай, мансуурсан эмгэний тухай мэдээллүүдээр дүүрэн байх боллоо. Үгүй ер нь юу эсийг үзэв ээ, та бид чинь. Одоо ганцхан тайчигч эмэгтэй парламентад битгий сууж байгаасай л гэж залбирах үлдлээ дээ, М.Энхболд дарга аа. Таны бүгдийг нь үзэж шалгаж, өөрийн гараараа сортолж оруулж ирсэн эмэгтэйчүүд. Та хашир хүн багцаалж байгаа байлгүй. Хэрэвзээ тайчигч орж ирсэн бол тэгээд л есөн жор нь бүрдсэн эмэгтэйчүүдийн бүлэгтэй УИХ боллоо гэсэн үг. Төрийн ордондоо шалдан эмэгтэй гүйж явахыг харчихгүйхэн шиг энэ дөрвөн жилийг өнгөрөөх юмсан. Мань мэт шиг ордны хонгилоор таваргаж явдаг нөхдийн хувьд гэнэт нэг өрөөнөөс шалдан хүүхэн гараад ирвэл лав л утсаараа зургийг нь дарах ухаанаа олохгүй нь лавтай. Аягүй бол өнөөхийн чинь хувцсыг өмсгөх, ядаж өрөө рүү нь чирч оруулах маягтай үйлдэл хийж байж өнөөхийг нь сошиалынхан, сайтынхан утсанд бичиж авснаар хэрэгт орох байлгүй. Энэ олон эмэгтэй гишүүдийн чинь төрийн хүний ёс зүйгүй байдал нь эцэстээ ийм нэг үр дагаварт хүрч балрах вий л гэж бодох боллоо. УИХ-ын дарга М.Энхболдын хувьд бүр ч эрсдэлтэй. Тэр жил Л.Гүндалай чуулганы танхимд лоозон барьж зогсоход хамгаалалтынхан хуулиараа биед нь хүрч хориглож болохгүй эцэстээ Их хурлын дэд дарга Ж.Бямбадорж дүүлж очин лоозонг нь урж хаясан удаатай. Яг түүнтэй агаар нэг юм болбол яана. Мансуурсан эмгэн чуулганы танхимд суудлаа олохгүй нааш цааш алхахад журмын нөхөд нь яаж ч чадахгүй, эцэстээ нэг нь “Миний хөгшөөн, утас чинь дуугараад нөхөр чинь залгаад байгаа юм биш үү” гэж анхаарлыг нь төвлөрүүлж байгаад “Одоо гарч харь, хүмүүс хараад байна” гэж сэм хэлсэн байх. Үүн шиг бас нэг эмэгтэй гишүүн нь мансуураад чуулганы танхимд нүцгэлээд ороод ирвэл ойртох хүн байхгүй, хуулиараа хамгаалалтынхан халдах эрхгүй учир УИХ-ын дарга М.Энхболд та л индрээсээ дүүлж очин гялс манас хувцсыг нь өмсгөх хэрэг гарах байх. Яагаад гэвэл УИХ-ын чуулганы танхим бол Монголын төрийн хүндэт индэр. Хоёрдугаарт, таны удирдаж буй намын асар том нэр хүнд цаана нь байна. Иймэрхүү санаа зовнил их байна аа. Хүний өмнөөс ичих шиг хэцүү юм байдаггүй гэж үнэн.

Өнөөдөр төрийн ордноор микрофон барьж хатирсан хүүхнүүд дүүрэн болсон. Ер нь бол бүсгүй хүнийг элдвээр хэлж ерөөсөө болохгүй. Зүгээр төрийн ордны соёл талаас нь бичиж байгаа юм. Монгол эрчүүдийн хамгийн хоншоортой нь ямар ч эмэгтэй хүнд аясаар нь ханддаг юм. Энэ тухай дуучин Сарантуяа маш сайхан, баримт нотолгоотой ярьсан нь бий. Яадаг гэхээр, өнөө микрофон барьж хатирсан сурвалжлагч хүүхнүүдийн өөдөөс “Миний ажилд битгий садаа бол” гэж хэлдэг нэг ч эрэгтэй гишүүн байхгүй. Тэгсгээд л “Аятайхан ч хүүхэн юм уу” гэж хүлээж аваад араас нь ажил төрөл, юу ярихаа боддог. Яхир ёдор гэх Ц.Нямдорж хүртэл тийм юм. Ийм нөхцөлд хэн тэдгээр микрофон барьж ордны хонгилоор, өрөө өрөөгөөр хатирсан хүүхнүүдэд халтай хандаж, ёс зүйг ойлгуулж, улс төрийн хатуу хүтүүг мэдрүүлэх билээ. Өнөөдрийн парламентад залуу гишүүд ядаж их хэмжээгээр ороод ирж. Тэдний харц буруугүй шүү дээ. Ямар ч хамаагүй сайтын аятайхан хүүхэн хажуугаар нь өнгөрөхөд анхаарал нь сулардаг. Уг нь бол төрийн төлөө, энэ улсын хөгжлийн төлөө, хуулийн төсөл дээр ажиллаж бодол чилээж байсан байлгүй дээ. Энэ мэтээр хаанахын, аль мэдээллийн хэрэгслийнх нь мэдэгдэхгүй сурвалжлагчийн мандат хүзүүндээ зүүж хатирсан хүүхнүүд асуудал тарьж байна. Үүнийг цэгцлэх хэрэгтэй. Дийлэнх нь УИХ, Засгийн газрын нэр дээр ордон руу орох эрх авсан юм билээ. УИХ-ын хэвлэлийн албаны дарга Батбаатар, Засгийн газрын хэвлэлийн албаны дарга Отгонбаяр нарын хувьд Их хурлын эрэгтэй гишүүд шигээ хатирч орж ирсэн хүүхэн бүхэнд намирах хэрэггүй. Та хоёр ордны хонгилоор микрофон барьж хатирсан хүүхнүүдийг харж битгий бас саасганаад бай. Төрийн ордон дотор хэний, хаанах нь мэдэгдэхгүй жороолсон хүүхнүүдийг хазаарлах эрх та хоёрт л эхлээд бий шүү.

Ингэж эмхэлж цэгцлэхэд ерөөсөө ядах юм байхгүй. Ордон руу орох босго журмаа өөрчил. Тогтмол хэвлэлийн хувьд дор хаяж 3000-аас дээш уншигч захиалагчтай сонины сэтгүүлчид ордон руу орох эрх олгоно. Албан ёсны, байнгын эфиртэй, тодорхой хугацаанд үйл ажиллагаагаа таслалгүй явуулсан, хөлөө олсон телевизэд, өөрийн өнгө төрхтэй, хандалт өн-дөр, өөрийн редакцитай сайтын сэтгүүлчид ордон руу орж сурвалжлах үнэмлэх олгоно. Ийм л босго тогтоож, журам батлаад явахад дороо цэгцэрнэ. Энэ журмыг хангаагүй бол битгий оруул. Ордон руу орох, сурвалжлах эрхийг хавтгайруулж олгосноос чинь болж Монголын төрийн нэр хүнд өдрөөс өдөрт шалан дээр унаж байна. Шороотой хутгалдаж байна. Редакцийн бодлого байтугай редакци ч гэх юмгүй, өөрөө эзэн нь, эсвэл нөхөр нь эзэн, ганц хүнтэй сайтууд ордны хаанаас ч хамаагүй сонссон дуулсан, үзсэн харснаа нийгмийн сүлжээ рүү шидэж, үймүүлдэг бүхэл бүтэн давхарга төрийн ордон дотор бий боллоо. Тэд л унтаж байгаа авгай, ууж мансуурсан авгай, боовчин, бохьчин болгоны зургийг авч нийгмийн сэтгэл зүй рүү шидэж байна. Тэдний шидсэн болгоны тоогоор ард түмэн Монголын төрийг зүхэж байна. Редакцитай, редакци нь бодлоготой хэвлэлийн газруудаар хэзээ ч дамжихгүй, мэдээлэгдэхгүй тийм л шар бор мэдээллийг төрийн ордноос тэд олж, цацаж байгаа нь “Төрийн ордонд шар мэдээ болох л үйл явдлаас өөр зүйл болдоггүй юм байна” гэсэн муухай хандлагыг бий болгосоор… Тэрнээс биш төрийн ордонд энэ улсын хувь заяаг шийдсэн, шийдэх гэж буй өчнөөн үйл явдал өрнөдөг гэж боддог. Сая бас л Эрүүл мэндийн сайд эмэгтэй “Төрийн ордонд нэг муу төрийн бус байгууллагын төлөөлөл юу хийж орж ирчихээд тэнээд явна аа” гэсэн утгатай ярилцлага өгснөөр төрийн ордны шар мэдээг үргэлжлүүлж эхэллээ. Ардчилсан нийгмийн бас нэг дархлаа нь иргэний нийгмийн байгууллага байдаг. Тийм болохоор төрийн сайд хүн ТББ-ын тухай ингэж хэлж, ярьж болохгүй. “Өө муу тэнэг авгай” гээд л эхэллээ дээ. Эрэгтэй нэгэн байсан бол ингэж ярихгүйгээ басчиг нэг муу юм мэдэх байсан байх. Ингээд л энэ төр дэх “эргүү авгай” нарын тоо нэмэгдсээр байна.

Дээр нь хэлэхэд улстөрчид нь өөрсдөө ордонд хатирч яваа хүүхнүүдийнхээ хэмнэлд орчихсон, тэдэнд зориулсан улс төр хийдэг болчихож. Камер хараад, аманд нь микрофон тулгахаар шууд жүжигчид болж, юун эх орны эрх ашиг, төрийн хар хайрцагны бодлого. Ямар ч нууцыг дэлгэж ухаанаа алдчихдаг болсоор удлаа. УИХ-ын гишүүд, сайд дарга нарын энэ жүжиглэлтийн талаар манай сонин удаа дараа бичсэн. Чуулганы нээлт хаалт, хүндэтгэлийн хуралдаан гэж төрийн хүндэтгэлийн албан ёсны ажиллагааг бол шууд дамжуулж болно. Бусад үед чуулган, байнгын хороодын хуралдааныг хаалттай болгоё гэж. Чуулганы дараа юм уу, дундуур ч байж болно, хэн нэг нь гарч ирээд юу ярих нь нээлттэй. Сөрөг хүчнийхэн нь гарч ирээд “Эрх баригчид ингэлээ, улс орны эрх ашгийг ингэж умартлаа” гэж мэдээлэхэд зөрүүлээд эрх баригчдын аль нэг нь гүйж гарч ирээд “Тийм биш, энэ нь ийм учиртай юм” гэхчилэн сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийж болно шүү дээ. Энэ нь шар мэдээлэл анаад, хайгаад хатирч явдаг нөхдүүдийн дамжуулдаг мэдээтэй эгнэшгүй бодитой, амьд халуун, тэсрэлттэй мэдээлэл болж ард түмэнд хүрнэ.

Ингээд Их хурлын чуулганыг хаалттай болгоё гэхээр нийтээрээ нэг л тэнэг үгийг хэлдэг. Тэр нь “Муусайн хулгайч нар нууцаар эх орноо хуваагаад зарчихна” гэж. Энэ бол үнэхээр тэнэг яриа. Эрх биш ийм тэнэгийг та бид сонгоогүй юм байгаа биз дээ. Та чинь л “Энэ хүн нь Их хурлын гишүүн болоход тохиромжтой, шударга, эх оронч” гэж гэр бүлийнхэндээ хүртэл нөлөөлж байгаад өнөөдрийн УИХ-ын гишүүдийг сонгосон юм байгаа биз дээ. Өөрийнхөө сонголтод итгэлтэй байгаа бол өнөөдрийн Их хуралд сууж байгаа нөхдүүдэд бас итгэхээс өөр арга байхгүй. Харин итгэлцэл аль аль талдаа мөхвөл энэ улс орон сөнөх нь тэр юм байгаа биз дээ. Ингэж л харах цаг иржээ. Тэгэхээр бид эх оронтой хүмүүс. Хөгжил цэцэглэлт өөд явцгааж байгаа. Энэ замд засч залруулах ажил байна. Үүний нэг нь төр засгийн бодит мэдээллийг ардаа хариуцлага хүлээсэн редакцитай, олон уншигч, захиалагч, үзэгчтэй, өргөн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж буй мэдээллийн байгууллагууд л нийгэмд хүргэж чадна шүү гэдгийг хэлэх байна.

Өнөөдөр манай улсад 200 мянган тэтгэврийнхэн, 200 мянган оюутан, 200 мянган төрөөс цалин хүртэгсэд, цаана нь бас 200 мянган огт ажил хийх хүсэлгүй иргэд байгаад нэг сая гаруй хүүхдийнх нь хамт 200 мянган баялаг бүтээгчид тэжээж байна гэж Монгол Улсын төрийн тэргүүн нэгэнтээ хэлсэн. Манай улсын эдийн засгийн 80 орчим хувийг хувийн хэвшил үйлдвэрлэж байна. Ажиллах хүчний 75 хувийг хувийн компаниуд бий болгодог. Улсын төсөвт төвлөрүүлж байгаа нийт татварын 70 орчим хувийг үндэсний баялаг бүтээгчид бүрдүүлдэг юм. Ийм л үнэ цэнэтэй давхаргынхан бол хувийн хэвшлийнхэн. Гэхдээ эднийг дотор нь хоёр хуваахаас өөр аргагүй байдалд өнөөдөр хүрлээ. Цаг үе нь өөрөө эдгээр хүмүүсийн хэн нь ерэн оноос хойш шударгаар бизнес эрхэлсэн, хэн нь амар хялбар аргаар мөнгө олж байгааг ялгаж салгахыг шаардаж байна.

Он солигдож байна. Шинэ онд монголчууд бидний амьдрал өөр болж эхлэх нь. Иргэдийн амьдралд мэдэгдэхүйц нөлөөлөх хууль эрх зүйн өөрчлөлт, төрийн зохицуулалт шинэ оны эхний өдрөөс эхлэн нийгэмд үйлчилж эхэллээ.

Хүйтний эрч чангарч, хоёр ес эхэлсэнтэй зэрэгцээд ханиад томуу улам газар авч байна. Нийслэлийн эмнэлгүүд ачааллаа дийлэхгүйд хүрлээ. Үүнтэй холбогдуулан ханиадны дэгдэлтийг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор шинэ оны нэгдүгээр сарын 2-ноос гуравдугаар сарын 1-нийг хүртэлх хугацаанд тав хүртлэх насны хүүхдээ эмнэлэгт, мөн гэртээ гурваас тав хоног асарсан эцэг, эхэд цалинтай чөлөө олгох шийдвэрийг Засгийн газраас гаргалаа. Нөхцөл байдал, цаг үедээ тааруулан энэ шийдвэр цаашид үйлчилж байх бололтой. Тус шийдвэртэй холбоотойгоор өрхийн эмнэлгүүд бямба гаригт ажиллаж эхэлжээ. Мөн ханиад хүрсэн тав хүртэлх насны хүүхдийн эмийн үнэд хөнгөлөлт үзүүлсэн байна.

Бас нэг чухал асуудал. Бид цаашид өдөр бүр машинтайгаа, машин дотроо хайш яйш явж болохгүйд хүрлээ. Торгууль нэмэгджээ. Та бид хамгаалах бүсээ зүүхгүй яваад 9600 төгрөгөөр торгуулдаг байсан бол одоо хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдсэнээр 12000 төгрөг болж байна. Хурд хэтрүүлсэн бол 24000 төгрөгөөр торгуулна гэхчилэн торгуулийн төрлүүд дээш явах нь. Ингэхээр нөхөд минь, замын хөдөлгөөнд цаг минут тутам дүрмийн дагуу соёлтой боловсон оролцохгүй бол ямар нэг зөрчлөөс болж наад зах нь сарын цалингаасаа давсан торгуульд унах нь байна шүү.

Цалин гэснээс оны эхний өдрөөс эхлэн хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ 240000 төгрөг боллоо. 2013 оны есдүгээр сарын 1-нд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдэж 192 мянган төгрөгт хүрсэн. Харин өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 20-нд Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт үндэсний хороо хуралдан тогтоол баталж 2017 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 25 хувиар нэмж 240 мянган төгрөг болгохоор шийдвэрлэсэн юм. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ гэдэг нь тусгай мэргэжил, боловсрол шаардагдахгүй энгийн ажил эрхэлж байгаа хүмүүсийн цалингийн хамгийн бага хэмжээ юм. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ өөрчлөгдсөнөөр цалингийн дүнд өөрчлөлт орохгүй. Зөвхөн цалингийн доод хэмжээгээр цалин хөлс авч байгаа ажилтнуудад хамаатай гэсэн үг. Монголд ажиллаж буй нийт ажиллагсдын 6-7 орчим хувь нь хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр цалинждаг судалгаа бий.

Үр дүн нь хэрхэн гарахыг бол мэдэхгүй. Ямар ч байсан гэр хорооллын айлуудын шөнийн цагийн ахуйн хэрэглээний цахилгааны үнийг тэглэлээ. Энэ шийдвэр шинэ оны эхний өдрөөс хэрэгжиж эхэлсэн. Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах зорилготой гэж байгаа. Хөнгөлөлтөд хамрагдах гэр хорооллын өрхүүд оройн 21:00 цагаас өглөөний 06:00 цаг хүртэл үнэ төлбөргүй цахилгаан хэрэглэнэ. Ингэхийн тулд тодорхой болзолтой. Цахилгаан эрчим хүчний өргүй байх, стандартын, баталгаажсан шөнийн тарифт электрон тоолууртай байх гэхчилэн. Энэ хөнгөлөлтөд лавтай 146 мянган хэрэглэгч хамрагдах боломжтой гэсэн тооцоо гарчээ.

Монголчууд бид сүүлийн жилүүдэд органик хүнс гэж их ярих болсон. “Ориг хүнс гэсээн” гэх үг бараг хэлц болтлоо нийгэмд түгжээ. Энэ үгийг хуульчлан баталгаажууллаа. Органик хүнсний тухай хуулийг энэ оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хэрэгжүүлж эхлэв. Органик хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэх, органик хүнс, тэжээл бордоо үйлдвэрлэх, тэдгээрийг баталгаажуулах, худалдах, импортлох, органик болохыг илэрхийлсэн тэмдэг, тэмдэглэгээ хэрэглэхийг зохицуулсан хууль юм. Органик хүнс баталгаатай үйлдвэрлэж чадаж гэмээнэ гадаад, дотоодын зах зээлд гарах боломжтой гэж үзэн тус хуулийг баталжээ. Органик хүнс үйлдвэрлэснээр малчид, тариаланчдын орлого нэмэгдэж, иргэдийг хуурамч бүтээгдэхүүн хэрэглэхээс хамгаална. Монголчуудын хүнсний тэжээллэг, чанарлаг байдал сайжирч, хүн амын эрүүл мэндэд эерэг үр дүн авчрах юм. Мөн мал аж ахуйн орон болох манай улсад хөдөө аж ахуйн тогтвортой хөгжлийн суурь тавигдаж, ногоон эдийн засгийн бодлого бодитой хэрэгжинэ гэж үр дүнг нь тооцжээ. Улмаар экспортыг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой ч юм байна.

“Мах, сүүний анхдугаар аян”-г улс орон даяар шинэ оны эхний өдрөөс өрнүүлж эхэллээ. Энэ хүрээнд өмнө нь хэрэгжиж байсан Атрын III аянг ч үргэлжлүүлэх юм байна. Аянд шаардагдах хөрөнгийг жил бүрийн улсын төсөв, улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрт тусгажээ. Мөн олон улсын байгууллагын зээл, тусламж, дэмжлэгийг ч авах гэнэ. Аяныг “Эрүүл хүнс-Эрүүл монгол хүн” уриан дор зохион байгуулж буй аж. Монголын хөдөө аж ахуй дахь боломжит нөөцийг бүрэн ашиглах, өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэх, үндэсний үйлдвэрүүдээ түүхий эдээр тогтвортой хангаж эдийн засагт тодорхой өсөлт бий болгоно гэж үзжээ. “Мах, сүүний анхдугаар аян”-ы хүрээнд үхрийн эрчимжсэн аж ахуйг улам сайжруулж, тэжээлийн тариаланг хөгжүүлэх, боловсруулах үйлдвэрийг дэмжих, дотоодын хэрэглээгээ хангаж, экспортоо нэмэгдүүлэх чиглэлд илүү сайн зохион байгуулахаар төлөвлөжээ. 70 сая малтай манай улс иргэдийнхээ хэрэглээнээс гадна жилд зургаан сая толгой малын мах бэлтгэж гадаадад гаргах, 400 гаруй сая литр сүү боловсруулах боломжтой юм байна. Гэвч техник, технологийн хоцрогдол, эргэлтийн хөрөнгө буюу санхүүгийн чадамж муу, түүхий эд бэлтгэх оновчтой тогтолцоо байхгүй зэрэг олон шалтгаанаас мах, сүү боловсруулах үйлдвэрүүд хүчин чадлынхаа дөнгөж 10 хүрэхгүй хувийг ашиглаж байгаа гэнэ. Энэ бүх боломжоо дүүрэн ашиглах зорилготой энэхүү аянг өрнүүлж эхэллээ.

Ямар нэг хэлбэрээр аж ахуй эрхэлж буй иргэдэд тустай нэгэн хууль оны эхний өдрөөс бас хэрэгжиж эхэллээ. Энэ нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлт юм. Тус нэмэлт өөрчлөлтөөр зарим аж ахуйн нэгжүүдийн татварыг тэглэх, заримыг нь бууруулах юм байна. Хуулийн 19.12-т зааснаар бол нийслэлээс 550 км хол байршилд байгаа аймаг, суманд байнгын үйл ажиллагаа явуулдаг, бүртгэлтэй, орон нутгийн төсөвтэй харьцдаг, гурваас доошгүй ажлын байр бий болгосон аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар 50 хувиар буурах боллоо. Цаашлаад 1000 км-ээс хол алслагдсан бол 90 хувиар хөнгөлөхөөр хуульд заасан нь алс зайдуу аж ахуй эрхлэгчдийн анхаарлыг онцгой татаж байна.

Хууль тогтоомжийн тухай хууль хэрэгжиж эхэллээ. Бас л сонирхолтой л нэр томьёо. УИХ-аас 2015 оны тавдугаар сарын 29-ний өдөр батлагдаж 2016 онд хэрэгжих байсан хууль юм. Гэвч хууль хэрэгжих боломжийг нь бүрдүүлээгүй гэж тухайн үедээ үзсэн учраас ийнхүү энэ оны эхний өдрөөс мөрдөж эхэллээ. УИХ-аас батлагдсан хуулийн төслүүд хэрэгждэг, хэрэгждэггүй, аль нэг улс төрийн хүчин нь сонгуулиар гарч ирээд өөрчилдөг гэсэн яриа бол бодитой үнэн юм. Тиймээс энэ хууль нь аливаа хууль тогтоомжийг санаачлах боловсруулахдаа үндэслэлээ зөв тодорхойлсон, чанартай, олон нийтийн оролцоог хангасан, судалгаатай, хуулийн хэрэгжилтийн үр дүнг үнэлэсэн байх зэргийг сайтар тодорхойлжээ. Ингэснээр УИХ-аас батлагдаж байгаа хууль, тогтоомжийн үр дүн гарна. Монгол Улсын хэмжээнд 605 хууль хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа. Тус хууль хэрэгжиж хэлснээр хуулийг “гууль” болгох, хуулийн хэрэгжилтэд тавих хяналт сул гэх мэт элдэв ярианд цэг тавигдах нь. Ямартай ч Хууль тогтоомжийн тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээр УИХ-ын хууль санаачлах, боловсруулах ажиллагааны үндэслэл, чанар сайжирч, хуулийн хэрэгжилт, үр нөлөө нь бодитой болох нь.

Эцэст нь хэлэхэд Монголын айл өрх бүр, иргэн нэг бүрт хамаатай маш чухал хуулийн тухай танилцуулъя. Энэ бол Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль юм. Тус хуулийг ирэх хоёрдугаар сарын 1-нээс хэрэгжүүлж эхлэхээр болсон. Энэ хуулиар бол эр эм хоёрын хооронд илжиг заавал жороолох шаардлагатай болж байгаа юм. Учрыг дор тайлбарлая. Тус хуульд зааснаар бол эхнэр нөхөр, үр хүүхдийн хоорондын харилцааг зохицуулах төдийгүй хамтран амьдрагчид, салсан гэр бүлийн асуудлыг ч тус хуулиар зохицуулахааар тодорхой заажээ. Хуулийн хамрах хүрээг маш их өргөжүүлсэн гэсэн үг. Хэзээ Монголд хамтран амьдрагчийн асуудал хуулиар зохицуулагдаж байлаа. Одоо бол хамтран амьдрагчид аль аль талдаа хуулийн хариуцлага хүлээнэ. Түүнчлэн гэр бүлийн хүчирхийллийн талаархи мэдээллийн сувгуудыг тэлж, өргөжүүлсэн байна. Жишээ нь хөршийн үүргийг маш тодорхой болгожээ. Удаа дараагийн гэр бүлийн хүчирхийллийг, гэмт үйлдлийг мэдээлээгүй айл хөрш, иргэнд хуулийн хариуцлага тооцохоор болсон байгаа юм. Тэгэхээр л нөгөө “Эр эм хоёрын дунд илжиг бүү жороол” гэсэн ардын үг ул болж, жороолохгүй бол огт болохгүй хууль хэрэгжиж эхэллээ. Ер нь хүн бүр энэхүү Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуультай танилцчих хэрэгтэй. Бид заавал мэдэж байгууштай олон нарийн заалт тус хуульд орсон байгаа. Маньд огтхон ч хамаагүй гэсэн монголчуудын аминч үзэл энэ хуулиар бол дуусгавар болж байна. Айл хөршөө, анд нөхдөө, ах дүүсээ… ер нь ойр орчинд байгаа бүхнээ сайтар анзаарч, анхаарал тавьж байхыг энэ хуулиар шууд тулгалаа. Одоо бидэнд хамаагүй зүйл гэж байхгүй болсон. Тус хуулиар гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн хохирогчдод түр хамгаалах байр, нэг цэгийн үйлчилгээ үзүүлэх, хамтарсан баг хэрхэн ажиллах зэрэг бүх зохицуулалтыг тодорхой заасан байна лээ.

Улиран одож буй онд УИХ болон Засгийн газраас гаргасан, шинэ оноос эхлэн хэрэгжих тогтоол, шийдвэрүүд болон хуулийн төслүүдтэй та танилцлаа. Таны амьдралд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт авчрах, нөлөө үзүүлэх энэхүү эрх зүйн зохицуулалтууд нь монголчуудын амьдралд шинэ хандлага бий болгож, амьдралыг арай өөр хэмнэлд оруулах нь дамжиггүй. Та бэлэн байгаа биз.