Author: Юмсүрэнгийн Дэлгэрмаа

Энэ өдрүүдэд Юмжаагийн Цэдэнбалын мэндэлсний 100 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлж байна. Түүний хүү Ц.Зоригт ойн арга хэмжээнд оролцохоор Улаанбаатар хотноо ирсэн бөгөөд Увс аймгийг зорихын өмнөхөн уулзаж ярилцсаныг сонирхуулъя.

-Ц.Зоригт гуай та энэ удаад онцгой арга хэмжээнд оролцохоор Монголд ирсэн. Хамгийн сүүлд хэзээ Улаанбаатарт ирсэн бэ?

-Юуны түрүүнд би Монголд дахин ирсэндээ маш их баяртай байна гэдгээ хэлмээр байна. Энэ бол миний аавын төрсөн нутаг, миний төрсөн нутаг. Тиймээс ч энд ирсэндээ их баяртай байгаа. Эцгийн маань мэндэлсний 100 жилийн ой бол ер бусын арга хэмжээ. Харамсалтай нь би Монголд ирээгүй нэлээд удсан, бараг арван жил болчихжээ. Улаанбаатар огт өөр болсон нь шууд л анзаарагдсан. Шинээр олон хороолол баригдаж, танигдахын аргагүй болжээ. Нийслэл хот их өөрчлөгдсөн байна. Намайг ойн арга хэмжээнд урьж оролцуулсан Монгол Улсын Засгийн газарт юуны түрүүн талархаж байгаагаа илэрхийлье. Би аавын маань ойн хүрээнд зохион байгуулсан бүх арга хэмжээнд оролцсон тул нэлээд ачаалалтай байгаа. Өглөөнөөс эхлээд орой болтол завгүй, унтаж амарч амжихгүй л явна. Гэхдээ энэ бол сайхан “ядаргаа” гэдгийг хэлмээр байна. Нэгдүгээрт, надтай уулзаж ярилцсан монголчууддаа маш их талархаж байгаагаа хэлье. Аавд маань элгэмсгээр ханддаг юм байна. Өчигдөр гэхэд нэг найзыгаа хүлээгээд гадаа зогсож байхад хажуугаар өнгөрсөн хүмүүс намайг таниад дотноор мэндчилж, хамт зургаа авахуулахыг хүссэн. Би ч дуртайяа зөвшөөрсөн

-Танд сайхан санагдсан уу?

-Тэгэлгүй яахав. Ялангуяа эдгээр хүмүүсийн дунд маш олон залуучууд байсан нь намайг бүр ч их баярлуулсан. Тэд миний аав Монголын түүхэнд ямар үүрэг гүйцэтгэсэн болохыг ойлгодог юм байна. Энэ бол чухал. Би эндүүрээгүй бол нэг ярилцлагадаа ард түмнийхээ түүхийг мартахгүй байх нь маш чухал гэж хэлж байсан. Маш чухал шүү. Өөрийнхөө түүхийг мартсан ард түмэн бол үгүй болдог түүхэн сургамж бий.

-Өнгөрсөн бямба гаригт та аавынхаа хөшөөнд цэцэг өргөсөн. Хөшөө рүү явахдаа хүүхэд насаа өнгөрүүлсэн байшингийн хажуугаар өнгөрөхийг би харсан. Энэ үед ямар сэтгэгдэл төрөв?

-Тийм ээ, яг үнэн. Энэ байшингийн булан тохой болгоныг нь би дэндүү сайн мэднэ, одоо ч сайн санаж байна. Энэ байшинг Ю.Цэдэнбалын нэрэмжит музей болгоосой гэж маш их хүсч байгаа. Манай Ю.Цэдэнбалын академи Засгийн газар болон УИХ-д ийм санал тавьсан. Нааштай хариу өгөх шинжтэй байгаа. Ойрын өдрүүдэд биш юм аа гэхэд хэзээ нэгэн цагт энэ хүсэл маань биелэх байх гэж бодож байна. Харамсалтай нь аавын маань эд хөрөнгийг хууль бусаар хурааж авсан. Манай академи эцгийн маань хэрэглэж байсан эд зүйлсээс зарим нэгийг нь олсон. Хуулиар бол эдгээр эд зүйлс нь миний өмч. Тэдгээрээс нэгийг нь ч өөртөө авахгүй гэдгээ би нэг бус удаа хэлсэн. Магадгүй дурсгал болгож нэг л ном авах байх. Бүх эд зүйлсийг нь би Ю.Цэдэнбалын музейд хүлээлгэж өгнө. Харамсалтай нь академи аавын маань тухайн үед хэрэглэж байсан тавилганаас нэгийг нь ч олж авч чадахгүй байгаа. Тиймээс амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд Москвад байхдаа хэрэглэж байсан тавилгыг музейд нь өгөхөөр болсон. Дашрамд дурдахад тэр тавилгыг нь бид Улаанбаатарт авчирсан, манай байранд байгаа. Би музей байгуулагдахыг л хүлээж сууна.

-Та Москвад Ю.Цэдэнбал гуайн амьдралынхаа сүүлийн өдрүүдийг өнгөрүүлсэн байранд амьдардаг уу?

-Тийм ээ.

-Энэ өдрүүдэд танай аавын тухай олон хүн дурсан ярьж байна. Хүүхэд нь болохоор таны дурсамж арай л өөр байх болов уу?

-Хэцүү асуулт байна. Учир нь аав маань бүх л цаг заваа улс орныхоо төлөөх ажилд зориулсан. Хүүхэд насныхаа дурсамжаас эргэн санахад өглөө намайг босоход харанхуй байдаг байсан. Аав маань аль хэдийнэ ажилдаа явчихсан. Орой харанхуй болоод орондоо ороход аав маань ажлаасаа ирээгүй байдагсан. Бүх л цаг заваа ажилдаа, ард түмэн, эх орондоо зориулсан даа.

-Гэсэн хэдий ч хүүхэд ахуй насны сайхан дурсамжууд байдаг байх гэж бодож байна?

-Би аавынхаа тухай ном бичиж байгаа. Энэ бол анхных нь биш. Түүндээ хүүхэд ахуй цаг, залуу нас, хожуу үеийн дурсамжуудаа нэлээд дэлгэрэнгүй бичсэн. Та намайг ямар нэгэн сонин зүйл ярина гэж бодож байгаа байх. Яг одоо санаанд маань юм орж ирэхгүй байна. Янз бүрийн л дурсамжууд байдаг.

-Оюутан байхдаа аавтайгаа юуны талаар ярилцаж, ихэвчлэн ямар сэдвийг хөнддөг байв?

-Аав маань бүх цаг заваа ажилдаа зориулсан гэж би хэлсэн. Мэдээжийн хэрэг надтай ярилцдаг байсан. Ажлынхаа тухай дэлгэрэнгүй ярихгүй ч гэсэн зарим нэгэн асуудлаар өөрийнхөө санал бодлыг хэлдэг байсан. Гэхдээ би түүний амьдралын сүүлчийн өдрүүдийн талаар яримаар байна. Харамсалтай нь түүнийг огцруулсан нь маш хүндээр тусч эх орноосоо алсад ихэд шаналсан. Ихэд шаналсан гэдгийг би дахин хэлмээр байна. Би заримдаа аавтайгаа цуг Москвагийн гудамжаар алхдаг байлаа. Ингэж явахдаа монголчуудтай нэг бус удаа санамсаргүй таарна. Аав маань нутаг нэгтнүүдээ хараад бөөн баяр болно. Тэгээд л Монголд юу болж байгаа, монголчуудын амьдрал ямар байгаа талаар нэгд нэгэнгүй асуудаг байж билээ. Нутагтаа эргэж очихыг маш их хүсч байсан боловч улс төрийн нөхцөл байдлын улмаас чадаагүй.

-Та түрүүн аавынхаа тухай бас нэгэн дурсамжийн ном бичиж байгаа гэсэн. Өмнөх номууд нь энд хэвлэгдсэн үү. Одоо бичиж байгаа номынхоо талаар манай уншигчдад сонирхуулаач?

-Өмнөх номууд бүгд монгол хэлээр, энд хэвлэгдсэн. Шинэ номдоо гэр бүлийнхэнтэйгээ холбоотой урьд өмнө нь гарч байгаагүй дурсамжуудыг оруулсан. Улс төртэй холбоотой асуудлууд ч бий. Ерөнхийдөө бол гэр бүлийн дурсамж гэж болно.

-Таны охин Анастасия Монголд ирж байсан. Улаанбаатарт очоод ирснийхээ дараа тантай уулзаад юу гэж ярив?

-Охин маань 2-3 жилийн өмнө энд ирсэн. Анастасия нөгөөдөр (маргааш) Монголд ирнэ. Энд байсан тухайгаа надад ярьсан. Их сонин газруудад очсон тухайгаа хэлсэн. Охин маань нөгөөдөр ирээд бидэнтэй цуг Увс аймаг руу явна.

-Улаанбаатарт байх хугацаандаа аавынхаа талын хамаатнуудтай уулзаж гэр орноор нь зочилсон биз дээ?

-Бүгдтэй нь уулзаж амжаагүй л байна. Өглөөнөөс авахуулаад орой болтол завгүй байсан тул зарим дээр нь очиж амжаагүй. Монголд дахиад хэд хонох тул уулзаж амжих байх аа. Одоо Увсад очоод тэнд байгаа хамаатнуудтайгаа уулзана. Дашрамд дурдахад, аавын маань мэндэлсний ойд зориулсан концерт ер бусын байсан гэдгийг хэлмээр байна. Би амьдралдаа төрийн гээд янз бүрийн концерт үзсэн. Харин аавд маань зориулсан концерт бол дээд хэмжээний, дэлхийн түвшний байсан гэдгийг хэлье. Тиймээс танай сониноор дамжуулан түүнд оролцсон уран бүтээлчдэд талархал илэрхийлмээр байна.

Бутан улсын Тимпу хотноо энэ сарын эхээр Бодибилдинг фитнессийн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээн болсон. 50 дахь удаагаа зохиогдож буй уг тэмцээнд Монгол Улсаа төлөөлөн арван тамирчин оролцсон юм. Тивийн шилдгүүд оролцсон олон улсын тэмцээнээс манай бүсгүйчүүд хоёр алт, гурван мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртэж амжилттай оролцсон тухай манай сонин мэдээлж байсан билээ. Тэдгээрээс хамгийн түрүүнд “Perfect Body” клубын тамирчин Г.Гансаруул медалийн салхийг хагалсан. Тэрээр эмэгтэйчүүдийн атлетик ангиллын 60 килограммын жинд түрүүлж Ази тивийн аварга хэмээх эрхэм хүндтэй цолыг хүртсэн билээ.

Г.Гансаруулыг Ази тивийн аварга болоход нэг хэсэгтээ л фэйсбүүкээр шуугисан. Яагаад бодибилдингээр хичээллэх болсон түүх нь сонин. 2011 онд хоёр дахь хүүхдээ төрүүлсний дараахан. Нэг хүн түүнийг “Тогоо шанага хангинуулж, гэрийн мухар сахихаас өөр ид шидгүй бүдүүн” хэмээн хэлжээ. Эргээд бодоход ингэж хэлсэн хүн харин ч бүсгүйг хурцалж өгсөн байна. Өөрийгөө дайчилж чадсан бүсгүй ч мундаг. Хүүхдээ төрүүлээд удаагүй байсан тул энэ үгэнд Гансаруул эмзэглэснээ нэгэн ярилцлагадаа дурдсан байдаг. Ингэж хэлсэн даруйд өөрийгөө толинд хартал том гэгчийн бэлтгэлийн өмд, футболк өмссөн нэвсийсэн амьтан харагдсан гэнэ. Тэр мөчид л “Намайг яаж өөрчлөгдөхийг хараарай” хэмээн өөрөө өөртөө хэлжээ. Ингээд л хоёр хүүхдээ дагуулаад фитнесст явж эхэлсэн. Хамгийн түрүүн хүүхдээ хөхнөөс нь гаргаж, ямар дасгал хийх ёстойгоо ч мэдэхгүй алим идээд, тараг уугаад гүйдэг байжээ. Ээж нь гүйлтийн зам дээр байх хооронд бага хүүхэд нь тэргэндээ угжаа хөхөөд, том нь өөрийгөө саатуулаад л тоглоно. Хоёр хүүхэд нь бага байсан болохоор эхэндээ гэр бүлийн хүн нь тийм ч дуртай байгаагүй гэдэг.

Бэлтгэл хийж эхлэхэд амаргүй байсан тухайгаа Азийн аварга маань ярьсан байдаг. Ингээд нэг жилийн дараа мэргэжлийн дасгалжуулагчийн удирдлага дор бэлтгэл хийж эхэлсэн юм. Г.Гансаруул 2011 оноос бодибилдингээр хичээллэсэн бөгөөд богино хугацаанд амжилтанд хүрсэн. Анх 2013 онд Бодибилдингийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээний модель, фитнесс гэсэн хоёр ангилалд хүчээ сорьж мөнгө, хүрэл медалийн эзэн болжээ. Түүнээс хойш тэмцээн уралдаануудад тасралтгүй оролцсоор ирэв.

Өнөөдөр түүнийг харахад 104 кг жинтэй байсан гэдэгт итгэхийн аргагүй. Азийн аварга бүсгүй маань ирэх арваннэгдүгээр сард Тайландад болох дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцохоор бэлтгэлээ базааж байгаа гэнэ. Тус тэмцээнд Монголоос 20-иод тамирчин оролцох аж. Түүнээс зургаа нь эмэгтэй. Харин Азийн аварга Г.Гансаруул маань энэ удаад атлетик ангилалд хүчээ сорино. Яг одоо жин хэд байгааг сонирхоход 59 кг хүрчихээд байгаа гэнэ. Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс ирээд амарсан тул жин нь нэмэгдсэн аж. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцохдоо 53 кг хүртэл турах юм. Тэгвэл булчин нь улам гоё харагддаг аж.

Дашрамд дурдахад дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцох тамирчид маань бүх зардлаа өөрсдөө гаргадаг юм байна. Азийн аварга болоод ирэхэд нь төр, засгаас ямар нэгэн урамшуулал өгөөгүй гэнэ.

Азийн аварга Г.Гансаруул дэлхийн шилдгүүдтэй хүч сорихоор бэлтгэлээ хийж байна. Аварга болж Төрийн дуулал эгшиглэхэд өөрийн эрхгүй нулимсаа дуслуулж байсан бүсгүйдээ дэлхийн тавцан дээр Монголынхоо нэрийг дахин гаргахыг ерөөе.

Энэ сарын есний өдөр БНАСАУ дахин цөмийн пуужин харваж дэлхий нийтийн анхаарлын төвд орсон. Солонгосын хойгийн байдлын талаар Стратегийн судалгааны хүрээлэнгийн зөвлөх, Солонгос судлаач, доктор Б.Лхагваатай ярилцсаныг сонирхуулъя.

-БНАСАУ цөмийн пуужин харвасантай холбогдуулан НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлөөс энэ явдлыг эсэргүүцсэн мэдэгдэл гаргалаа. Үүнийг бүс нутгийн асуудлаарх шинжээчид юу гэж тайлбарлаж байна вэ?

-Асуудал улам ноцтой болж байна гэсэн дүгнэлт зонхилж байна. Ноцтой учраас холбогдох гол орнууд шууд л нэгдмэл байр сууринд хүрч, дэлхийн хамтын нийгэмлэг бүхэлдээ эсэргүүцэж, зэмлэн буруушааж байна. Өмнөх туршилтууд цөмийн зэвсгийг нь боловсронгуй болгоход чиглэгдэж ирсэн. Харин дараа нь тэр зэвсгийг тээх алсын тусгалтай пуужингуудын туршилтууд хийсэн бол энэ удаад тэрхүү пуужинд байрлуулах цөмийн цэнэгт хошууг туршсанд байгаа юм. Умард Солонгос 2006 оноос хойш цөмийн тав дахь, энэ он гарсаар дунд болон алсын тусгалтай пуужингийн арав гаруй туршилт хийсэн. Туршилтуудын хоорондох зай нь богиносоод хөнөөх чадвар нь ахиад байгаа нь улс орнуудыг түгшээгээд байгаа хэрэг. Энэ бол технологийн талын асуудал.

Үүнээс илүү ноцтой нь бүс нутгийн байдлыг тогтворгүй болгож буй явдал юм. Улс орнууд аль болох айх аюулгүй, тайван тогтвортой нөхцөлд хамтаараа хөгжил, дэвшилд хүрэхийн төлөө мэрийцгээж, зүйл бүрээр хамтарч ажиллаж байна. Ингэхийн хэрээр харилцан хамаарал улам гүнзгийрч байна. Гэтэл БНАСАУ-ын цөмийн хөтөлбөр, түүнийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн алхмуудаас болоод бүс нутагт цэрэг, зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдал сүүлийн үед илт идэвхжиж, бүр цөмийн стратегийн орчин үеийн шинэ систем байршуулахад хүрээд байна. Бүс нутгийн зарим орнуудад цөмийн зэвсэгтэй болох асуудал ч хөндөгдөж эхэллээ. Тэртэй тэргүй Солонгосын хойг хамгийн их цэрэг, зэвсэглэл төвлөрсөн, хүйтэн дайны үеийн байдлыг хадгалж үлдсэн цэг шүү дээ. Байдал тогтворгүй болоод ирэхээр үл ойлголцол, хардалт сэрдэлт нэмэгдэх нь гарцаагүй. Энэ утгаараа Умард Солонгосын цөмийн үйлдлүүд өдөөн хатгасан, аюулгүй байдалд заналхийлсэн, итгэлцэлд ан цав суулгасан, ард түмнүүдийн аз жаргалтай амьдрал, хамтын ажиллагаанд саад тотгор учруулсан, улмаар бүс нутгийн байдлыг хурцатгасан үр дагаварт хүргээд байна гэж улс орнууд шүүмжлээд байгаа юм.

-БНАСАУ цөмийн хөтөлбөрөө өөрийн улсын аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор, энхийн үйлсийн төлөө хийж буй зүй ёсны зорилт гэж тайлбарладаг биз дээ?

– Өнөө үед аюулгүй байдлыг цөмийн зэвсгээр биш, зузаан түрийвчээр хангадаг юм гэж манай нэг нэртэй улстөрч хэлсэн байдаг. Тэгээд ч цөмийн хөтөлбөрөөсөө татгалзаж, өөрийгөө нээж, хамтын ажиллагаанд идэвхтэй оролцох замаар эдийн засгаа өөд нь татаж, дэлхийн хамтын нөхөрлөлийн хариуцлагатай гишүүн байхыг холбогдох улс орнууд Пхеньянд байнга санал болгодог. Яагаад энэ замыг сонгож болохгүй гэж. Харин ч систем, засаглалаа хадгалж, аюулгүй байдлаа хангах илүү оновчтой ухаалаг арга зам болох ч юм бил үү.

Тодорхой хэлж болох нэг зүйл бол хэрвээ БНАСАУ цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөөд байх юм бол улам ганцаардана. Одоо ч ийм байдалд орчихоод байна. Сүүлийн үеийн жишээ л гэхэд Ази, Европын орнууд, Зүүн Өмнөд Азийн орнууд, Зүүн Азийн орнуудын дээд хэмжээний уулзалтаас БНАСАУ-д хандаж цөмийн хөтөлбөрөө зогсоохыг шаардлаа. Умард Солонгосын эсрэг тавьсан хоригт нэгдсэн орнуудын тоо өмнөх жилүүдээс нэмэгдээд зогсохгүй Ази, Африкийн зарим орнуудын зүгээс БНАСАУ-тай харилцах харилцаагаа эргэж хянаж үзэх, хязгаарлах, түвшинг нь бууруулах, болгоомжлох, нүүр буруулах хандлага гаргаж буй тухай мэдээ сэлт цацагдах боллоо.

Цөмийн зэвсгээс гадна улс орны үндэсний аюулгүй байдалд эдийн засгийн өсөлт мэдээж чухал. Гэтэл хориг болон ганцаардмал байдлаас болж БНАСАУ олон талт хамтын ажиллагаанд идэвхтэй оролцож, хөрөнгө оруулалт татах боломж хумигдчихаад байна. Нэг үгээр хэлэхэд, өөрийгөө боймлочихоод байна.

-Үйл явдлын цаашдын өрнөлийг ажиглагчид хэрхэн төсөөлж байна вэ?

-Энэ үйл явдалд ерөөсөө эсрэг тэсрэг хоёр л логик үйлчилж байгаа нь тодорхой байна. Нэг нь, цөмийн зэвсэгтэй гэдгээ хүлээн зөвшөөрүүлэх, нөгөөх нь түүнийг үл зөвшөөрөх явдал. БНАСАУ цөмийн хөтөлбөрөөсөө одоогийн байдлаар татгалзах бодол байхгүй. Цаашид ч цөмийн технологи, чадавхиа улам сайжруулж чамбайруулна гэсэн байр суурьтай байна. АНУ, Япон, БНСУ зэрэг орнууд үүний эсрэг шийдэмгий хариу арга хэмжээ авахаар төлөвлөж, байр сууриа зохицуулж эхэллээ. Энэ зохицуулалтаар БНАСАУ-д үзүүлэх цэрэг, зэвсэглэлийн дарамт шахалт улам нэмэгдэх нь. Маргаан дагуулаад байгаа пуужин амдан сөнөөх Америкийн шинэ системийг БНСУ-д байрлуулах ажил шуударч түргэсэх шинжтэй болчихлоо. Бас тавьсан хориг арга хэмжээ чангарна. Урьд нь хоригт ороогүй байсан нефть, шатахуун зэрэг бүтээгдэхүүний нийлүүлэлт, уул уурхай, эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүний импортыг хязгаарлах, валютын санхүүжилтийн эх үүсвэрийг нь хумьж хаахаас эхлүүлээд мөнгө угааж болзошгүй найдваргүй орон, террорист үйлдлийг дэмжигч улсын жагсаалтад БНАСАУ-ыг эргүүлж оруулна. Зарим эрх баригчид, холбогдох байгууллагыг хүний эрх ноцтой зөрчсөн хэрэгт холбогдуулах хүртэл олон талын нэмэлт арга хэмжээнүүд багтаж болзошгүй. Өөрөөр хэлбэл, цөмийн өдөөн хатгалгыг нь тогтоон барих цэрэг стратегийн шахалт, эдийн засгийн хориг, хүний эрхийн асуудал, Умард Солонгосын олон нийтийг гадаад мэдээ мэдээлэл хүлээн авах боломжоор хангах замаар олон нийтэд нөлөөлөхөд чиглэгдсэн зэрэгцээ арга хэмжээнүүд авагдаж магадгүй байна. Хүчирхийлэл хүчирхийллийг төрүүлнэ гэдэг шиг.

Ер нь цөмийн зэвсгийн асуудлаас болж Пхеньян өөр дээрээ гал татаад байх шиг. Хэрвээ цөмийн зэвсэг хэрэглэвэл хариу цохилтод гарцаагүй өртөнө. Амиа хорлоно л гэсэн үг. Тийм болохоор цөмийн зэвсгээр хөөцөлдөөд хожих юм юу ч байхгүй. Хожихоосоо алдах нь хавьгүй их байх болно. 1950-1953 оны Солонгосын дайнд ялагч байгаагүй, хохирол, сүйрэл л сургамж болон үлдсэн.

-Энэ онд АНУ-д, ирэх жил БНСУ-д Ерөнхийлөгчийн сонгууль болно. БНАСАУ анхааралтай ажиглаж байгаа нь мэдээж. Үүнийг яриа хэлэлцээ сэргэх боломж гэсэн утгаар асууж байна л даа.

-АНУ-ын Ерөнхийлөгч Б.Обама 2009 онд гол гурван дайсантайгаа “гар барих болно” гэж мэдэгдэж байсан. Тэр гурав нь Куба, Иран, БНАСАУ байсан. Ямартай ч Кубатай хагас зуун жил тасарсан харилцаагаа сэргээчихлээ. Ираны цөмийн асуудлаар тохиролцоонд хүрээд харилцаа нь хэвийн болох тийшээ хандаж байна. Харин харамсалтай нь БНАСАУ-ын асуудал шийдвэрлэгдэхгүй үлдэх болж байх шиг байна. Өмнөд Солонгосын Ерөнхийлөгч Пак Гын Хэ ч Умардад хандаж чамгүй олон санал санаачилга тавьсан.

Буланд шахахаас өөрөөр асуудлыг шийдэх хувилбарууд байлгүй яахав. Яриа хэлэлцээ зөндөө хийгдсэн. Одоо ч үүд хаалга нь нээлттэй байгаа. Харамсалтай нь үр дүн нь өнөөгийн энэ байдал. Тэгэхээр өөрөөр нь ойлгуулахын тулд эцсийг нь хүртэл буланд шахах замаар нэг хэсэгтээ үйл явдал өрнөх бололтой. Үүний хажуугаар байдлыг хэт хурцатгахгүйгээр зургаан талт яриа хэлэлцээгээ сэргээгээд явъя гэсэн санал гарч байна.

Үүнтэй холбогдуулаад эцэст нь нэг зүйлийг зориуд онцолж хэлмээр байна. Солонгосын хойгийн асуудал ямар байх нь зөвхөн Умард Солонгосынх ч юм уу эсвэл Солонгосын хоёр талын асуудал төдий зүйл биш. Пхеньян хар амиа бодох асуудал ч биш. Бас зөвхөн их гүрнүүдийн толгойны өвчин ч биш.

Энэ бол бүс нутгийн бүх улс орон, ялангуяа амьдралынх нь хамтын орон зай болсон энэ бүс нутгийн нийт ард түмэнд шууд болон шууд бус байдлаар хамаатай асуудал. Тэнд байдал тайван байвал энд хамтын ажиллагааны үр өгөөж төдий чинээ нэмэгдэнэ. Энэ нь амьдралд эергээр нөлөөлнө. Ийм болохоор Солонгосын хойгийн асуудалд энэ бүс нутгийн улс орнууд гуравдагч хөндлөнгийн ажиглагчийн байр сууринаас хандаж болохгүй нь тодорхой.

“Брежнев гэж хэн бэ? гэхэд Алла
Пугачёвагийн үед амьдарч байсан улс төрийн зүтгэлтэн” хэмээн тайлбарласан гэдэг. Оросуудын дунд ийм нэгэн хошин яриа байдаг. Энэ нь дуучин Алла Пугачёва
Орост ямар алдартай болохын нэг баталгаа. Түүний тухай үлгэр домог мэт зүйл өнөөдрийг
хүртэл яригдсаар. Удирдагчид, улстөрчид солигдож нэг нь ирж нөгөө нь буцна. Харин
Оросын урлагийн ертөнцөд нэрээ мөнхөлсөн Алла Пугачёва алдрын тайзнаас
буугаагүй.

Жирийн л нэг айлын охин урлагийн
алдартай зүтгэлтэн болж өнөөдөр Оросын шоу бизнесийн ертөнцийг бараг “атгаж” байгаа
гэдэг. Түүнтэй ам мурийсан дуучид томоохон концертод оролцох эрхээ хасуулдаг гэсэн
яриа ч бий.

Алла Пугачёвагийн аав Борис Пугачёв,
ээж Зинаида Одегова нар дайнд оролцож байсан бөгөөд 1946 онд танилцан гэр бүл болжээ.
Анхны хүүхэд нь төрснийхөө дараахан өвчний улмаас нас барсан байна. 1949 онд хоёр
дахь хүүхэд нь төрж Алла хэмээх нэрийг хайрлажээ. Зөвлөлтийн үеийн алдарт жүжигчин
Алла Тарасоваг бодож охиндоо ийм нэр хайрласан гэдэг.

Аллаг таван нас хүрэхэд нь хөгжмийн сургуульд оруулж тэр жилдээ бяцхан охин томоохон хэмжээний концертод
оролцож анх удаа тайзан дээр гарчээ. Ангийнх нь хүүхдүүдийн ярьснаар Алла сурагч байхдаа нэлээд хөдөлгөөнтэй, ихэд өвөрмөц ааштай байсан гэдэг. Өөрийнхөө үзэл бодлыг тууштай хамгаалдаг, бодсоноо шууд хэлдэг гээд л. 14 настайгаасаа тамхи татаж эхэлсэн байна. Наймдугаар ангиа төгсөөд М.М.Ипполитова- Ивановагийн нэрэмжит хөгжмийн сургуулийн найрал дууны удирдаачийн ангид элсэн орж төгсөөд Цирк
эстрадын урлагийн сургуульд ажиллаж байхдаа Миколас Орбакастай танилцаж гэр бүр
болжээ.

Алла Пугачёва 1974 онд Бүх холбоотны
эстрадын жүжигчдийн V уралдаанд оролцож гуравдугаар байр эзэлсэн явдал нь нэр алдрын
оргилд хүрэх гараа байжээ. Түүнд “Весёлые ребята” хамтлагт дуучнаар ажиллах санал
тавьсан байдаг. Нэг жилийн дараа “Золотойорфей” олон улсын дууны
уралдаанд эх орноо төлөөлөн оролцохдоо Болгарын зохиолч,
дуучин Эмила Димитровагийн “Арлекино” дууг дуулжээ. Тэргүүн байрын шагнал
хүртсэн уг тэмцээн, “Арлекино” дуу хоёр залуухан дуучны хувь заяаг орвонгоор нь
эргүүлсэн юм. Түүнээс хойш олон улсын д уун ы тэмцээнүүдэд оролцох урилга
тасраагүй. 1976 оноос хойш түүний дуулсан дуу болгон нь оны шилдгээр шалгарч байлаа.
“То ли еще будет…”, “Миллион роз”, “Паромщик”, “Две звезды”, “Как тревожен этот
путь” гээд А.Пугачёвагийн дуулсан дуу болгон нь хит болж, монголчууд ч сайн мэддэг. Оросын Ардын жүжигчний урын санд 500-гаад дуу байдаг. Тэрээр
авьяаслаг дуучин төдийгүй найруулагч, жүжигчин, продюсер, мөн бизнес эрхэлдэг.

Зөвлөлтийн үеэс нэрд гарсан дуучин
маань хатуу дэглэмийн үед барууны орнуудад очиж тоглолтоо хийдэг
байсан Оросын цөөхөн уран бүтээлчийн нэг байлаа. Швед, Финланд, Норвег, Нидерланд,
Бельги, баруун Герман, Швейцарь, Япон зэрэг орнуудад очиж уран бүтээлээ үзэгчдийн
хүртээл болгосон. 1979 онд “Женщина которая поёт” киноны гол дүрд Алла Пугачёва
тоглосон бөгөөд өөрийнх нь амьдралаар хийсэн кино ч гэдэг. Ийнхүү тэрээр авьяаслаг
жүжигчин болохоо харуулсан юм. Тэрээр И.Резник, И.Крутой, Р.Паулс зэрэг нэртэй хөгжмийн зохиолчидтой хамтран ажилласан.
1997 онд “Евровидение”-д анх удаа эх орноо төлөөлөн оролцсон билээ. Тэр үед ОХУ-ын
нэр хүнд дэлхийд уначихсан амаргүй цаг байсан тул ОХУ ямар дуучинтай болохыг харуулсан
гэдэг. 2005 оноос Орост зохиогдож буй “Песня года” хөгжмийн наадмыг нэрт дуучин
анх санаачилсан түүхтэй. Одоо бол жил бүр болдог. Мөн Юрмала хотод “Новая волна”
наадмыг Алла Пугачёва анх зохион байгуулснаас хойш уламжлал тасраагүй. Тэрээр нэлээд
хэдэн кинонд тоглож, телевизийн нэвтрүүлэг хөтөлдөг.

Нэрт дуучны хувийн
амьдралын талаар Зөвлөлтийн үед хэвлэлд бараг бичдэггүй байсан. Харин
1990-ээд оноос хойш Оросын хэвлэлийн анхаарлын төвд байдаг сэдэв болсон. Алла Пугачёва
таван удаа гэрлэжээ. Анхны нөхөр нь буюу охин Кристина Орбакайтегийн аав нь Миколас
Орбакас. Дараагийнх нь Александр Стефанович, гурав дахь нь Евгений Болдин. Тэд бүгд
л урлагийн ертөнцтэй нягт холбоотой ажилладаг хүмүүс. Харин сүүлийн хоёр гэрлэлтийн
талаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр одоо ч ярьж, бичдэг.

Болгар гаралтай залуухан дуучин
Филипп Киркоров 1988 онд анх Оросын эстрадын хатан хаан гэгддэг А.Пугачёватай танилцжээ. Тэр үед залуухан дуучин Хөгжмийн сургуулиа дүүргэж, Ялтад болсон дууны наадамд оролцож, Монголд алба хаадаг Зөвлөлтийн цэргүүдэд уран бүтээлээ толилуулчихаад байсан үе. Тэрээр А.Пугачёватай хамт Австри, Германд
тоглолтоор явахдаа дотноссон гэдэг. Ингээд 1994 оны хавар Ф.Киркоров өөрөөсөө 18 насаар эгч бүсгүйд
гэрлэх санал тавьсан байна. Тэд сүй тавьснаа албан ёсоор зарласныхаа дараахан буюу
гуравдугаар сард Ленинград хотод гэнэт хуримаа хийжээ. Шинэ хосууд “Атлантик-Сити”-д
хамтарсан тоглолтоо хийж, Израилиар аялан тоглож, цомог гаргаж нэг үгээр хэлэхэд
уран бүтээлийн арвин ургац хураасан. Филипп Киркоровыг нэр алдрын оргилд хүрэхэд А.Пугачёва хамгийн их нөлөөлсөн хэмээн одоо ч ярьдаг. Харамсалтай
нь тэд 12 жил хамт амьдраад салсан юм. Филипп Киркоров сэтгэл санааны том цохилтод
орсон бөгөөд А.Пугачёвагийн сэтгэлийг эргүүлэн татах гэж нэлээд хичээсэн боловч бүтээгүй. Ингээд 2005 онд салцгаажээ. Филипп Киркоров салсан хойноо
ч түүнд хайртай хэвээрээ гэдгээ нэг бус удаа илэрхийлж байсан. Охиндоо Алла-Виктория
хэмээх нэр хайрласан юм. Тэд одоо ч сайхан харилцаатай хэвээрээ төдийгүй
Ф.Киркоровын унтлагын өрөөнд Аллагийн томоос тос зураг өлгөөстэй байдаг
гэдэг.

Оросын эстрадын хатан хаан Москва
хотноо “Алла” нэртэй радиотой. Алла гэсэн нэрийг оруулсан янз бүрийн нэвтрүүлэг
цацдаг уг радио нь богино хугацаанд маш олон сонсогчтой болжээ. А.Пугачёва 2008
онд 15 дахь буюу хамгийн сүүлчийнхээ цомгийг гаргаж түүнээс нэг жилийн дараа хэвлэлийн
бага хурал хийлгэж дахин аялан тоглолт хийхгүй гэдгээ албан ёсоор мэдэгдсэн юм.
Энэ нь тайзаа орхисон гэсэн үг биш байлаа. Тэрээр бие даасан тоглолт хийхээ больсон
хэдий ч өнөөдрийг хүртэл дуулсаар байгаа. Алла Пугачёваг хурим найр, баяр цэнгүүн
дээр дуулуулахын тулд чамгүй мөнгө төлдөг.

Оросын нэрт дуучин
маань муугүй бизнесмэн болох харуулсан. Тэрээр “Alla Pugachova” маркийн гутал, гоёлын
зүүлт, үнэртэн гаргаж, түүнийгээ нэлээд сурталчилсан. Брэнд болсон “Alla
Pugachova” нэртэй бүтээгдэхүүнүүдийг оросууд андахгүй сайн мэднэ.

Нэрт дуучин нэг хэсэг улс төрд ч оролцсон. Тэрээр сөрөг хүчинг дэмжиж 2011 онд “Правое
дело” намд элсч тэрбумтан М.Прохоровыг дэмжиж байгаагаа
илэрхийлсэн. Нэр дэвшигчдий н халз мэтгэлцээнд оролцож В.Жириновскийд хатуухан үг хэлж байсан удаатай. Тус намын их хуралд
оролцож, Ерөнхиийлөгчийн сонгуульд М.Прохоровыг дэмжсэн. 2015 онд тэрбумтан намаасаа
гарсны дараахан А.Пугачёва ч гишүүнчлэлээсээ татгалзаж байсан юм.

2011 оны арванхоёрдугаар сарын
23-ны өдөр 62 настай Алла Пугачёва 35 настай хошин шогийн жүжигчин
Максим Галкинтай хуримаа хийж байв. Дашрамд дурдахад тэднийг өмнөх нөхөр нь болох
Ф.Киркоров танилцуулсан гэдэг билээ. Тав дахь удаагаа гэрлэлтээ батлуулсныхаа дараа
А.Пугачёва “Энэ бол миний хамгийн сүүлчийн гэрлэлт” хэмээн хэлсэн. Нууцаар шахуу хуримлаж, цайллагад нь ердөө 50-хан хүн уригдсан. Энэ гэрлэлтийн
талаар ёстой л нэг янз бүрээр ярьж, бичдэг. Олон түмний сонирхлыг хамгийн ихээр
татсан гэрлэлт болсон. Тиймээс “HТВ” телевиз “Алла + Максим. Исповедь
любви” хэмээх хоёр ангитай баримтат кино хийжээ.

Үе мултарсан нөхөр нь алдарт дуучин эхнэртээ зориулан Москва хотын ойролцоох Грязь
хэмээх тосгонд харш бариулсан. Хоёр жилийн дараа тэд тээгч эхийн тусламжтайгаар
хоёр ихэр хүүхэдтэй болсон нь нэлээд шуугиан тарьсан бөгөөд өдгөө хүүхдүүдийнхээ
хамт аз жаргалтай амьдарч байна.

G-20 буюу “Их 20”-ийн дээд түвшний уулзалт Хятадын Ханжоу хотноо болж өчигдөр өндөрлөсөн. Уг уулзалтын үр дүнгийн талаар дипломатч, Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин Д. Баярхүүтэй ярилцсаныг сонирхуулъя.

-Энэ удаагийн “Их 20”-ийн уулзалтын хэлэлцсэн хамгийн гол сэдэв нь тогтвортой, шинэлэг, харилцан уялдаатай эдийн засгийг хөгжүүлэх асуудал байсан. Уулзалтаас ямар үр дүн хүлээж байв?

-Эхлээд нэр томьёогоо цэгцэлмээр байна. Оросоор Большая двадцатка гэж нэрлэсний монгол орчуулга “Их 20” гээд яваад байна. Англиараа бол G20 буюу “20-ийн бүлэг”, бүр үгчилбэл The Group of Twenty, ma­jor advanced and emerging economies буюу Тэргүүлэх ба шинээр цэцэглэсэн эдийн засаг бүхий 20-ийн бүлэг гэсэн үг. Тэгэхлээр англи хэлэнд “их” (great) гэсэн үг ороогүй бол дэлхийн жишгийг дагаж “20-ийн бүлэг”, эсвэл шууд G20 хэмээн хэвшүүлэх хэрэгтэй байна. Economies–гэсэн нь эдийн засгууд гэж бууна. Тэгэхлээр энд тусгаар тогтносон улс орнуудыг нэрлэсэн бус, тэдгээрийн хөгжсөн эдийн засгийг нэрлэж, эдийн засгаар нь гишүүнчлэл болгож байна гэсэн үг. Бяцхан түүх сөхье. Тэгж байж ойлголтоо цэгцэлье. Анх буй болсон шалтгаан нь их өвөрмөц. 1990-ээд оны төгсгөл үед дэлхийд нүүрлэсэн эдийн засаг, санхүүгийн хямралын дараа энэ бүлэг үүссэн. Тухайн үед Азийн орнууд санхүүгийн хямралд нэрвэгдэж тэр нь дэлхийд буруу нөлөө үзүүлсэн. Өрнөдийнхөнд мэдэгдэхгүй байж байгаад гэнэт тийм тэсрэлт болсон тул G8 буюу “8-ын бүлэг” санаачилга гаргаж энэ бүлгийг үүсгэхдээ Хятад, Энэтхэггүйгээр дэлхийн эдийн засгийн бэрхшээлийг гэтлэхгүй гэсэн утгаар энэ хоёр гүрнийг татан оруулсан. Ингээд 1997 онд анх G33 буюу 33 улс орноос бүрдэх бүлэг буй болж, 1999 онд тэр нь G22 болж, шинэ зуун гарах үест G20 дээрээ тогтсон. Эдийн засгийн үзүүлэлт нь гэвэл G20-ийн орнууд нь дэлхийн ДНБ-ий 85 хувийг бүтээж, дэлхийн худалдааны 75 хувийг эрхэлж, дэлхийн хүн амын гуравны хоёр нь аж төрдөг гэдгээрээ ихээхэн нөлөөтэй бас үүрэгтэй. Тэгэхлээр үр дүн гэж асууж байгаа бол дэлхийд хамгийн нөлөө бүхий энэ бүлгээс дэлхийд хэрхэн эерэгээр нөлөөлөх вэ гэдгийг асуусан хэрэг байх. Үр дүн гэдэг нь яг одоо мэдрэгдээд хэрэгжчихдэг юм биш л дээ. G20 бол өөрөө 19 улсын Засгийн газрууд, төв банкууд, дээр нь Европын Холбооны төлөөлөлтэй албан бус клуб юм. Дээр нь ОУВС, ДХБ, Дэлхийн Банк, НҮБ энэ клубт уригддаг. G20 нь дээд түвшний уулзалтуудаа төлөвлөж хийдэггүй, хямралын үед хямралын эсрэг асуудлаар яаралтай цугларч хуралддаг учраас үйл ажиллагаа нь тогтмолжоогүй, жишээ нь хямралын эсрэг гэдгээр 2008 оны арваннэгдүгээр сард Вашингтонд цугларснаа хагас жилийн дараа 2009 оны хавар Лондонд, тэгснээ мөн оныхоо намар нь АНУ-ын Питтсбург хотноо цугларах жишээтэй. Тэр үед дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн үйл ажиллагаанд хяналт тавих асуудлаар шуурхай ярилцаж нэгдсэн тохиролцоонд хүрсэн байдаг юм. Гэвч тэр тохиролцоо доошооноо практик дээр хэрэгжсэн нь сайнгүй. Үндэсний эдийн засгаа хамгаалах арга сүвэгчлэх, ОУВС-д реформ хийх гэхчлэн Питтсбургэд яригдсан асуудал агаарт замхарсан. Дэлхийн эдийн засгийг сүйрэлд хүргэчихгүй байх, 2008 оных шиг бүх дэлхийн эдийн засгийн хямрал нүүрлүүлчихгүй байх талаар ярилцдаг, хэлэлцдэг, байр сууриа илэрхийлдэг энэ клубээс заавал хэрэгжүүлэх тогтоол шийдвэр, мөрийн хөтөлбөр гардаггүй учраас шууд үр дүн хүлээх шаардлагагүй юм.

-Өчигдөр дээд хэмжээний уулзалт өндөрлөсөн. Та судлаач, дипломатч хүний хувьд уулзалтыг хэрхэн дүгнэх вэ?

-Судлаачийн хувьд байр сууриа дээр хэлчихлээ. Харин улс төрийн учир шалтгааныг нь дипломатчийн байр сууриас би эерэгээр үнэлж байна. G20 бол дэлхийн янз бүрийн өнцөг булангаас цугларсан, хоорондоо зөрчилтэй улс орнуудыг нэгтгэдэг учраас дэлхийн бодлогод тэнцвэр бариулах, ялангуяа дэлхийн лидерүүдийг нэг дор улаан нүүрээр нь уулзуулах албан бус механизм гэдгээр үр дүнг нь үнэлж байгаа хэрэг. “Тулалдааны талбар”-т шууд нүүр нүүрээ харж уулзах гэдгээр нь хэлж байна. Хоёр талын болоод олон талын уулзалтууд маш чухал ач холбогдолтой. Харилцан айлчлаад, айлчлалынхаа үеэр ярилцах нэг хэрэг. Олуулаа сууж ярилцах, тэр дотор хоёулаа сууж халз ярилцах гэдэг өөр хэрэг. Цаг хэмнэх, зардал хэмнэх талаасаа ч олон талт механизмын хүрээнд хоёулаа уулзалдаад байх нь түгээмэл үзэгдэл болсон шүү дээ. Өмнөх уулзалтаас хойш хоёр талдаа бишгүй олон маргаан үүсгэчихсэн, харилцаа хүйтэрчихсэн тохиолдол алийг тэр гэхэв. Тийм үед л энэ G20 гэх форум чухал гарц, боломж болж өгдөг. Жишээ нь, сая Ханжоуд В.Путин А.Меркель хоёр, В.Путин Б.Обама хоёр, Б.Обама Р.Эрдоган хоёр уулзаж, мөн Brexit-ийн дараахь Британийг хэрхэх вэ гэдгээр хэд хэдэн уулзалт болж өнгөрлөө.

-Энэ үеэр манай хоёр хөрш болох ОХУ, БНХАУ-ын төрийн тэргүүнүүд уулзсан. В.Путин, Си Жиньпин хоёрын хөндсөн гол сэдэв юу байв?

-Ханжоуд очихынхоо өмнө В.Путин “Bloomberg” телевизэд ярилцлага өгч байсан даа. G20-ийн гишүүд нь олон улсын бодлого дээр бус, эдийн засгийн асуудал дээрээ төвлөрч яриасай хэмээн тэрээр хэлж байсан. Улс төрийн элдэв асуудал ярьж өөрсөд дээрээ ачаа үүрэх хэрэг юу билээ, Сирийн асуудлаар эцэс төгсгөлгүй маргаж, дэлхийн бүх асуудлаар амаа цангатал ярьснаас оронд санхүүгээ, эдийн засгийг бүтцийн талаар өөрчлөхөө, татвараас зайлсхийлгэхгүй талаараа ярилцвал дээрсэн хэмээн В. Путин хэлж байсан. Ханжоугийн уулзалтыг нээж Си Жиньпин даргын хэлсэн үгэнд мөн ийм санаа туссан. Дэлхийн эдийн засаг түүхэн дэх эргэлтийнхээ босгон дээр байна, хэрэглээ унаж байна, зах зээлүүд тогтворгүй боллоо, худалдаа хөрөнгө оруулалт үлбэгэр байна, иймд хоосон яриагаа орхиё гэх үгс тэрээр хэлсэн. Гэх мэт G20 нь эдийн засгийн форум де-факто байхаа больчихсныг манай хоёр хөрш ихээхэн ундууцан тэмдэглэдэг. Тэр өнцгөөс В.Путин, Си Жиньпин нарын уулзалтыг дүгнэх ёстой. Дэлхийн эдийн засгийг эрүүлээр, тогтвортой хөгжүүлэх, глобал эдийн засгийн удирдлагыг буй болгох зорилгын үүднээс ОХУ нь G20-ийн 2013 оны уулзалтыг зохион байгуулж байсан. Тэр байр сууриа Ханжоуд дахин давтлаа. Хятад ч түүнийг нь талархан хүлээн авлаа. Орос-Хятадын харилцааны өргөн хүрээтэй асуудлаар В.Путин, Си Жиньпин нар ярилцлаа. Өнгөрсөн зургадугаар сард В.Путин Хятадад айлчилсныг БНХАУ-ын төрийн тэргүүн өндөр үнэллээ. Тэр үеэр Найрамдал, сайн хөрш, хамтын ажиллагааны тухай гэрээ байгуулсныхаа 15 жилийн ойг ёслол төгөлдөр тэмдэглэснээ, мөн хамтарсан гурван чухал мэдэгдэл гаргаснаа, хамтран ажиллах 30 орчим хэлэлцээрт гарын үсэг зурснаа БНХАУ-ын дарга өндөр үнэллээ. Бүх талыг хамарсан иж бүрэн түншлэл, хамтын ажиллагаагаа улам гүнзгийрүүлэхийн төлөө хоёр удирдагч шийдвэртэй зогсохоо илэрхийлсэн. Олон улсын ба бүс нутгийн бүхий л асуудлаар энэ хоёр улс нэгдмэл байр суурьтай байгаа нь харагдлаа. Глобал стратегийн тогтвортой байдлыг дэмжих, даян дэлхийд энх тайван, аюулгүй байдлыг хангахын төлөө хоёр улс нэгдсэн уриалга гаргахаа ч мэдэгдсэн. Анхаарал татах нэг зүйл байна. ОХУ, БНХАУ нь улс төрийн харилцан дэмжлэгээ чухалчиллаа. Ялангуяа бүрэн эрхт байдлаа хамгаалах талаар аль аль нь харилцан дэмжлэг үзүүлнэ гэсэн. Энэ нь бодвоос Өмнөд Хятадын тэнгис, Крымын хойгт өрнөсөн үйл явдлыг хэлсэн хэрэг болов уу. Манай улсад шууд биш ч дам хамаарах асуудлаар хоёр тал ингэж ярилаа. Евразийн эдийн засгийн хамтын нийгэмлэг болон Хятадын “Торгоны зам”-ын стратегийг ойртуулах, ерөөсөө Москва-Бээжингийн хоорондын стратегийг ойртуулахаар тохиролцсон.

-Уулзалтын үеэр Сири, Украины асуудлыг хэлэлцсэн байгаа. Дэлхий нийтийн анхаарлын төвд ороод байгаа эдгээр орнуудын байдлыг хэвийн болгох асуудал дээр дорвитой, нааштай тохиролцоонд хүрч чадсан уу?

-Сири, Украины тухайд дорвитой тохиролцоо гэх зүйлийг Ханжоугаас олж харсангүй. БРИКС (Бразил, Орос, Энэтхэг, Хятад, Өмнөд Африк) гэх эвслийн уулзалтыг Ханжоуд G20-ийн уулзалтын өмнө зохион байгуулсан нь байр сууриа ойртуулах гэсэн нэг чухал алхам боллоо. Ойрхи Дорнод, Арабын ертөнц дэх сунжирсан хямрал, иргэний дайн, хаос, тэр бүс нутаг олон улсын терроризмын плацдарм болсон тухай, дүрвэгсдийн нүүдэл хяналтаас гарсан, “Лалын улс” өргөжин тэлсэн, тэр нь дэлхий дахинд аюлгүй байдлын шинэ бодит аюул болж буй тухай БРИКС-ийн удирдагчид сэтгэл түгшин ярилцсан байна билээ. Оросын хувьд Сирийн хэрэг явдалд оролцох болсон шалтгаанаа тайлбарласан. Оросгүйгээр эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх аргагүй юм байна гэдгийг ХБНГУ-ын Гадаад хэргийн сайд хүлээн зөвшөөрсөн гэсгээд цаашаа хэлэх зүйл алга. Украины тухайд 2014 онд Крымыг ОХУ-д нэгтгэснээс үүдэн Оросыг гэсгээх оролдлого 2014 оны арваннэгдүгээр сард Австралийн Брисбенд болсон G20-ийн уулзалтаар харагдсан. Аюулгүй байдал ба Украины хямрал гэх сэдэв голлосон. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч уулзалтыг орхиж нутаг буцсан. Тэглээ гээд Оросыг ганцаардуулж чадаагүй, Орос хотойгоогүй. 2015 онд Туркийн Антальед G20-ийн тэргүүнүүд дараагийнхаа дээд түвшний уулзалтад цугларахад ОХУ-ыг ганцаардуулах талаар ганц ч үг ганхийгээгүй. Тэр үед Украины гэхээсээ Сирийн асуудал хоолой дээр тулчихсан тул түүнийг тойрч ярилцсан. Энэ мэтээр Украины сэдэв алслан одож байх шиг. Германы Франк-Вальтер Штайнмайерын саяхан хэлэхдээ “G8 нь G7 болж хувираасай гэж бид хүсэхгүй байна. Европын хөрш зэргэлдээ бүс нутаг- Сири, Ирак, Ливид өрнөж буй ужгирсан мөргөлдөөн, Ираны цөмийн хөтөлбөр тойрсон сөргөлдөөнийг зохицуулахад ОХУ бидэнд хэрэгтэй байна” гэсэн. ХБНГУ-ын Эдийн засгийн сайд З. Габриэль “ОХУ бол бүс нутгийн гүрэн бус дэлхийн тавцан дээрх чухал тоглогч. Тийм учраас би ОХУ-ыг бүлэгтээ эргэж нэгдээч, G7-г G8 болгож хувиргаач хэмээн уриалмаар байна” гэжээ. Энэ хоёр зүтгэлтний үгээр G20 дахь ОХУ-ын байр суурь, жин нөлөөг дүгнэчихэж болмоор санагдах юм.

-Газрын тосны үнийн асуудал мөн гол сэдвүүдийн нэг байсан. Сүүлийн үед нефтийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр унасаар байгаа. Уг асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэхээр болсон бэ?

-G20 бол шийдвэр гаргадаг байгууллага биш. Албан бус клуб, нэг ёсны нээлттэй индэр шүү дээ. Газрын тосны тухайд G20 дотор нефтийн хоёр хүчирхэг нь ОХУ, Саудын Арави юм. В.Путин Саудын Аравийн угсаа залгамжлагч хунтайж Мухаммед бен Салмантай Ханжоуд уулзсан. Мэдээж газрын тосны асуудлаа ярилцсан байгаа.

-Уулзалтын үер Европын орнуудын дүрвэгсдийн талаар баримталж байгаа бодлогыг хэлэлцэж төлөөлөгчид санал зөрөлдсөн. Энэ талаар та тодруулаач?

-Дэлхийн дүрвэгсдийн хямрал нүүрлэлээ гэх мэдэгдэл, сануулга бишгүйдээ л дуулдаж байна. Англиар Global Refugee Crisis гэсэн нэр томьёо хэвшсэн. Эл хямралыг зохицуулахад дэлхийн бүх улс орон хамтаараа хариуцлага үүрье гэх уриа дуудлага тогтмолжих төлөвтэй. Тэр тухай л Ханжоуд ярьсан байна билээ. Гомдоллогч нь Европ ба Турк. Дээд түвшний уулзалтын дүнгээр гаргах албан мэдээний төслийг хэлэлцэх үеэр энэ тухай багагүй маргах шиг боллоо. Бусад улс орнууд эл хямралыг зохицуулахад оролц гэх шаардлагыг турк, европынхон шаргуу тавилаа. Монголыг ч энэ асуудлаас ангид бүү бай гэх шаардлагаа зарим нэг улс тавьж байгаа шүү дээ. Жил бүр 3000 дүрвэгч Араб, Ойрхи Дорнод, Афганистанаас Монголд хүлээн авах, эсвэл дэлхийн дүрвэгсдийн хямрал зохицуулахад жил бүр таван сая ам.доллар тушаах шаардлага манайд тавьж байсныг би сайн мэдэх юм.

-БНХАУ-ын дарга энэ үер Солонгосын хойгийн асуудлыг хөндсөн. Гэтэл яг энэ үеэр буюу өчигдөр БНАСАУ дахин Япон тэнгис рүү гурван ч баллистик пуужин харвасан тухай мэдээлсэн. Энэ нь уг уулзалтын уур амьсгалд хэрхэн нөлөөлөх бол?

-Хойд Солонгос пуужин харваад G20-ийн уулзалтад нөлөөллөө гэхэд хэн итгэх юм бэ? Энэ бол хэвлэлээр байнга дэгдээдэг сенсаци байна. Харин БНХАУ-ын дарга БНСУ-ын Ерөнхийлөгч нар уулзахдаа Өмнөд Солонгост Америкийн пуужингийн довтолгооноос хамгаалах Тhaad системийн эд анги байрлуулахыг эсэргүүцсэн байна билээ. Си Жиньпин, Пак Гын Хе нарын уулзалтын мэдээнээс үзэж болно. Хямралыг цааш нь газар авахуулахгүй байх, гал дээр тос нэмэхгүй байхыг Хятад хүсч байгааг илэрхийлнэ лээ. БНХАУ-ын эсрэг чиглэж болзошгүй амдан сөнөөгч 48 пуужингийн зургаан суурь төхөөрөмж Хятадын хамар дор ирж байрлана гэдгээс Хятадын хувьд эмээж байгаа бололтой юм.

Xарь гарагийг судалдаг “SETI” (Search for Extraterrestrial Intelligence) хүрээлэнгийн судлаачид HD 164595 одны ойролцоогоос Оросын эрдэмтэд ер бусын дохио хүлээн авсан тухай саяхнаас мэдээлэх боллоо. HD 164595 од нь нарнаас 94 гэрлийн жилийн зайтай оршдог, Геркулес оддын ордод байрлах бөгөөд ойролцоогоор 6,3 тэрбум жилийн настай юм байна.

Өнгөрсөн 2015 оны тавдугаар сард анх ийм дохиог Оросын “РАТАН-600” телескоп хүлээн аваад бүртгэжээ. “РАТАН-600” телескоп нь Карачаево-Черкесст байрладаг. ОХУ-ын Шинжлэх ухааны академийн уг төхөөрөмж дэлхийд хамгийн томд тооцогддог радио долгион хүлээн авагч. Маш өндөр мэдрэмжтэй тул нар, нарны салхи, од гариг, хиймэл дагуул зэргээс ирж буй бүх дохиог тэр дор нь мэдрэх чадвартай. HD 164595-аас ирсэн дохио нь хоёр секунд үргэлжилсэн бөгөөд 11 гигагерцийн давтамжтай байжээ. Одоогоос хоёр жилийн өмнө яг ийм дохио хүлээн авсныг эрдэмтэд дурдсан байдаг.

Оросын телескоп өнгөрсөн хавар дохиог хүлээн авсан боловч саяхнаас л хэвлэл мэдээлэл, сошиалаар бичигдсэн. Америкийн зохиолч, “Centau­ri Dreams” сайтын редактор Пол Гилстер хамгийн анх энэ тухай олон нийтэд мэдээлэхдээ гадаадын судлаачдын баг үүн дээр ажиллаж байгааг онцолжээ.

Одон орон судлаачдын үзэж байгаагаар сансар огторгуйд олон гараг байдгаас хүн амьдрах боломжтой ч бий гэнэ. Тиймээс 1950-иад оноос эхлэн SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) хүрээлэнгийн эрдэмтэд өөр гариг дээр хүн амьдрах боломжтой эсэх талаар судалгаа хийж эхэлсэн. Энэ ажилд эрдэмтэд, одон орон судлаачид болон сайн дурынхан оролцдог бөгөөд сонин хачин үзэгдлүүд нэлээд тохиолдсон гэдэг. Нэг жишээг дурдъя. 1977 онд одон орон судлаачид нэгэн дохио хүлээн авчээ. Тухайн үед доктор Жерри Эйманн үүнийг ихэд онцолж ач холбогдол өгсөн байдаг. Тэр дохио өнгөрсөн хавар нь хүлээж авсан дохиотой тун ижилхэн байсан гэнэ.

Харь гараг дээр амьдрал байхгүй хэмээн үздэг эрдэмтэд нэлээд олон судалгаагаа үргэлжлүүлсээр байгаа. Харин энэ удаагийн дохио нь судлаачдын анхаарлыг маш ихээр татсан шалтгаан нь манай дэлхийгээс өндөр хөгжилтэй газраас илгээсэн байх гэсэн таамаглал дэвшүүлсэнтэй холбоотой. Ийм таамаглал дэвшүүлэх болсон бас нэг шалтгаан нь дохио маш хүчтэй байсан гэдэг.

Гэхдээ манайхаас өндөр хөгжилтэй гарагаас илгээсэн гэдгийг батлах баримт хараахан байхгүй.

Оросын эрдэмтэд дохиог хүлээн авсныхаа дараа гадаадын мэргэжил нэгтнүүддээ энэ талаар захидал илгээгээд, судалгаа хийхэд хамтарч ажиллах хүсэлт тавьжээ. Ийнхүү сансраас хүлээн авсан дохио дэлхийн судлаач, эрдэмтдийн анхаарлын төвд байна. Тиймээс ч энэ сарын 27-ны өдөр Мексикийн Гвадалахар хотод болох Олон улсын одон орон судлаачдын 67 дугаар чуулган дээр энэ талаар тусгайлан хэлэлцэхээр төлөвлөжээ.

Сансраас хүлээн авсан дохиог судалж, харь гараг дээр амьдрал байгаа эсэхийг тогтоохоор одоогийн байдлаар одон орон судлаачдын хоёр баг ажилдаа орчихоод байгаа. Хоёр тусгай хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буй эдгээр эрдэмтдийн нэг хэсгийг олны танил одон орон судлаач Сет Шостак, нөгөө багийг нь Дук Вакоч ахлан ажиллаж байгаа аж. Тэд одоогоор хангалттай баримт байхгүй тул харь гарагаас илгээсэн гэдгийг баттайгаар хэлж чадахгүй гэдгээ онцолсон юм. Дээр дурдсанчлан уг дохионы талаар судлаачид янз бүрийн байр суурьтай байгаа. Техасын их сургуулийн одон орон судлаач Ник Санцеффийн үзэж байгаагаар 11 гигагерцийн давтамжтай дохио нь цэргийнхний үйл ажиллагаа явуулдаг бүсэд байдаг тул энэ дохио манай дэлхийтэй холбоотой хэмээн ярьжээ. Гэхдээ дахин ийм дохио ирэхийг хүлээж байж тодорхой дүгнэлт хийхээс өөр аргагүй гэсэн. Харь гарагийнхантай холбоо тогтоох хөтөлбөрийг удирдан ажиллаж буй Дуг Вакоч өнгөрсөн даваа гарагт HD 164595 оддын ойр хавьд судалгаа хийжээ. Тэрээр “Allen Telescope Ar­ray” телескопыг ашиглан ажиглалтын хийсэн боловч ямар нэгэн дүгнэлтэд хүрээгүй гэдгээ хэлсэн. Энэ нь эхний шатны ажиглалт байсан тул цааш нь нарийвчлан судлах шаардлагатай гэсэн.

Нэлээд хүчтэй дохио ирсэн нь төхөөрөмжид бүртгэгджээ

Үүнтэй холбогдуулан Оросын “РАТАН 600” телескопын талаар зарим нэгэн мэдээлэл өгөх нь зүйтэй болов уу. Тус төхөөрөмжийг 1974 онд байгуулсан бөгөөд нар, од, гараг болон сансар судлалд ашигладаг. Далайн түвшнээс дээш 970 метрийн өндөрт байрладаг түүн шиг өндөр мэдрэмжтэй төхөөрөмж одоогоор байхгүй.

Оросын зарим эрдэмтэдийн ярьж байгаагаар сансраас ирсэн дохио нь үл танигдах нисдэг биет үзэгддэгтэй ижилхэн гэжээ. Тэгэхлээр хэн нэг нь “Би үл танигдах нисдэг биет харсан” хэмээн яривал хүмүүс бараг тоохгүй. Үүнийг харь гарагаас ирсэн сансрын хөлөг гэсэн бодол хүмүүсийн оюун ухаанд суучихсан байдаг.

Оросын Шинжлэх ухааны академийн Одон орон судлалын хүрээлэнгийн эрдэмтэн Д.Вибе энэ талаар өөрийн байр сууриа илэрхийлсэн байна. Түүний хэлснээр энэ нь манай дэлхийгээс өндөр хөгжилтэй харь гарагаас ирсэн дохио гэдгийг үгүйсгэх арга байхгүй гэжээ.

Aстрофизикчдийн мэдэгдсэнээр HD 164959 одын ойр орчмоос ийм хүчтэй дохио өгснийг манай дэлхий дээр хүлээн авна гэдэг бол маш өндөр хөгжилтэй гарагаас илгээсэн гэсэн үг хэмээн онцолжээ.

Өөрөөр хэлбэл, эрчим хүчийг өндөр хэмжээнд ашигладаг болохын илэрхийлэл аж. Дэлхийн өнөөгийн хөгжилтэй харьцуулахын аргагүй. Гэхдээ харь гарагаас илгээсэн дохио болохыг батлах бас нэгэн зүйл бий. Энэ нь дахин дахин давтагдах юм бол бидэнтэй холбоо тогтоох хүсэлтэй байгаагийн илэрхийлэл болно. Тиймээс дахин давтагдах эсэхийг хүлээх хэрэгтэй.

Сүүлийн 150 жилийн туршид дэлхийгээс харь гарагтай холбоо тогтоох гэж нэг бус удаа оролдсон. Үүнд хариу өгсөн гэсэн баталгаа өнөөдөр хүртэл байхгүй. Гэхдээ харь гарагаас манай дэлхий рүү янз бүрийн сонирхолтой дохио илгээдэг гэдгийг дурдах нь зүйтэй байх. 1997 онд “Cassini-Huygens” хэмээх нисгэгчгүй сансрын хөлгийг Санчир гараг руу илгээсэн. Удалгүй сансрын хөлөг уг гарагийг тойрсон замд ороход нэгэн сонин дохио хүлээн авсныг судлаачид одоо болтол тайлбарлаж чадаагүй. Иймэрхүү сонин дохио бүртгэгдсэн тохиолдол нэлээд хэд байдаг аж.

Оросын эрдэмтэд дохио хүлээж авснаа нэг жилийн дараа мэдэгдсэнд “SETI” (Search for Extraterrestrial Intelligence) хүрээлэнгийн америк эрдэмтэд сэтгэл ихэд дундуур байгаа гэнэ. Хэрвээ тэр дор нь мэдэгдсэн бол дахин давтагдах эсэхийг манай дэлхийг тойруулан байрлуулсан томоохон гурван телескопын тусламжтайгаар ажиглах боломжтой байжээ. Ямар ч байсан Америкийн SETI хүрээлэнгийн захирал Сет Шостак үүнийг маш сонин явдал хэмээн онцлоод “Хэрвээ ийм дохио нь харь гарагийнх байж болзошгүй гэсэн таамаглал байгаа бол бусдадаа мэдэгдэх ёстой бөгөөд ингэснээр бусад нь түүнийг ажиглаж баталгаажуулж өгнө” гэжээ.

“Говь Хянганд тулалдсан нь” киног хийхээр ид ажил өрнөж байсан 1972 он. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, найруулагч Д.Сумхүү гуай Мао Зэдуны дүрд тоглуулах жүжигчинг хайж өдрийн бодол шөнийн зүүд болж байжээ. Шөнө унтахаар хэвтэж байгаад гэнэт “Ёо” хэмээн орилон босч ирээд Маогийн дүрд тоглуулах жүжигчнээ олсондоо учиргүй баярлаж гэртээ байсан ганц шил юмнаасаа аяганд хийгээд залгилсан гэдэг. Ёо гэдэг нь жүжигчин Ёоторын Гантөмөрийг хэлсэн аж. Найруулагч Д.Сумхүү маргааш өглөө нь босоод шууд л Драмын театрт ирж түүнтэй уулзжээ. Ийнхүү Ё.Гантөмөр гуай Мао Зэдуны дүрд тоглох шахсан түүхтэй.

Тухайн үед Драмын театрт Гантөмөр нэртэй хоёр жүжигчин байсан. Нэг нь Ардын жүжигчин агсан Ц.Гантөмөр. Тэднийг хооронд нь ялгахын тулд нөгөөг нь цагаан Ганаа гэх болжээ. “Агуйн нууц”, “Саруул талын ерөөл”, “Дайсны цэргүүд ээ сонсоцгоо” зэрэг кинонуудад тоглон, үзэгч олны танил болсон Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонт, Монгол Улсын Соёлын тэргүүний ажилтан, жүжигчин Ё.Гантөмөрийнд бид энэ удаад өнжсөн юм. Гэрт нь очиход тэрээр ач зээ нараа тойруулчихсан хөзөр, шатар тоглосон шигээ сууж байв. Хоёр охин, нэг хүү бүгд л “Өвөө, өвөө” гэцгээн ам амандаа шулганана. “Та гуравхан ач, зээтэй юм уу” гэхэд “Үгүй, бараг арав гарсан. Зарим нь гэртээ байгаа. Уг нь бол олон байгаасай гэж боддог юм. Энэ хүүхдүүд чинь олигтой өндөглөж өгөхгүй юм” гээд инээмсэглэж билээ.

Цагаан Ганаа гуай ануухан, их сайхан харагдаж байлаа. Инээмсэглэх нь хүртэл нэг л сайхан. Яагаад цагаан Ганаа гэдэг болсон нь ойлгомжтой. Тэрээр цаанаа л нэг нямбай, цэмцгэр, мэргэжлийн жүжигчин хүн болохоор ярьж, хөдөлж, алхаж байгаа нь хүртэл цэгцтэй. Ярихаараа сэтгэл нь ихэд хөдөлнө.

Дээр дурдсан “Говь Хянганд тулалдсан нь” кинонд Мао Зэдун гардаггүй, яагаад өөрийг нь тоглуулах тухай яригдсан талаар хамгийн түрүүн сонирхов. Киноны зохиолд бичсэнээр Хятадын экс удирдагчтай хэсэг байсан гэнэ. Тиймээс найруулагч нь түүний дүрд тоглох хүнийг хайж нэг хэсэгтээ л бөөн юм болжээ. Гэтэл тухайн үед нам, засгийг тэргүүлж байсан Ю.Цэдэнбал гуай “Улс төрийн асуудал хүнд байхад Жү Дэ, Дян Сяопин, Мао Зэдун гурвын хэрэг байгаа юм уу” гэж хэлээд болиулсан байна. Драмын театрынхан цагаан Ганааг цаашлуулж “Чи мөн азгүй хүн шүү. Хэрвээ Маогийн дүрд тоглочихсон бол цаад хятадууд чинь нэрэлхсэндээ байдаг одон медалиараа чиний энгэрийг мялааж, Хятадад хүртэл урьж аваачаад бөөн юм болох байсан даа” гэдэг байжээ.

Ё.Гантөмөр гуай Архангай аймгийн Цэцэрлэг суманд тавдугаар сарын нэгэнд буюу олон улсын хөдөлмөрчдийн эв санааны өдөр төржээ. Аав Ёотор нь Архангай аймгийн Нийгмийг аюулаас хамгаалах газарт, ээж нь цэцэрлэгийн хүмүүжүүлэгчээр ажиллаж байжээ. Ё.Гантөмөр гуай бүр багаасаа л урлагт өөрийн эрхгүй дурласан гэдэг. 1960-1970-аад оны үе. “Сүхбаатар”, “Улаанбаатарт байгаа миний аав”, “Газар уснаа явагч” зэрэг кинонууд аймаг дээр гардаг байж. Киноны тасалбар нэг төгрөгийн үнэтэй. Гантөмөр хүү ч тэдгээрийг уйгагүй дахин дахин үзнэ. Мөнгө л олдвол кино үзнэ. Ээж, ааваасаа мөнгө гуйж нэг үзнэ. Найз Тунгалаг, Алтангэрэл хоёртойгоо нийлээд үзсэн киноныхоо хэсгээс дуурайж тоглоно. Тунгалаг нь Ариунаа, Алтангэрэл нь Дүлзэн болж Гантөмөр гуай өөрөө цагаан цэргийн генерал болно. Сэлэм зүүчихээд л Сүхбаатарыг дуурайгаад “Миний баруун гар ядрах болоогүй” гээд сэлмээ сугалдаг байснаа дурсан ярив.

Бас сургуулийнхаа драмын дугуйланд явна. Яагаад сэтгэл нь урлагт татагдсанаа өөрөө ч тайлбарлаж мэдэхгүй байлаа. Түүнийг есдүгээр ангийн сурагч байхад Ардын жүжигчин Ц.Гантөмөр гуай бригадаар Архангай аймагт очиж байсныг ярив. Амидаатайгаа анх ингэж учирсан түүхтэй. Түүнийг харж, ярихыг нь сонсох тэр мөч одоо болтол санаасаа нь гардаггүй гэнэ. “Од” шүлэг уншсан нь сэтгэл зүрхийг нь хамгийн ихээр догдлуулснаа ярихдаа Ё.Гантөмөр гуайн нүд цаанаасаа гялалзаж байлаа.

Дунд сургуулиа төгсөх дөхөж, жүжигчний ангид элсэлт авахаар Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин Ө.Рэнцэнноров тэргүүтэй элсэлтийн шалгалтынхан Архангай аймагт очиж. Сурагч Ё.Гантөмөр ч шалгуулаад амжив. Янз бүрийн этюд хийлгэсэн гэнэ. “Нэг сайн найз чинь онгоцоор яваад өглөө гэж бодъё. Чи яахав, этюдээр үзүүл” гээд л. Шүлэг уншуулж, дуу дуулуулж авьяастай эсэхийг нь мэдэхээр янз бүрээр үзсэн гэнэ. Ямар ч байсан Ёотор гуайн эрх банди Гантөмөр Улсын багшийн дээд сургуулийн кино драмын ангид тэнцжээ. Дашрамд дурдахад аав, ээж хоёр нь хүүгээ хачин их эрхлүүлдэг байсан гэнэ. Наймдугаар ангид байхад нь мотоцикль авч өгч, дөрөвдүгээр ангид байхад аав нь дуран хараатай калибраар буудуулж байжээ. Тиймээс ч анх эхнэртэйгээ гэр бүл болоход хүмүүс “Нэг нь айлын эрх хүүхэд, нөгөө нь айлын том. Энэ хоёр бүтэхгүй” хэмээн ярьж байсан гэдэг.

Гантөмөр хүү Улсын багшийн дээд сургуулийн кино драмын ангид суралцахаар Улаанбаатарыг зорив. 1967 онд тус сургуульд орсон хэсэг залуус 1971 онд жүжигчин, найруулагч гэсэн мэргэжлээр дүүргэсэн. Эдний ангийнхан бараг бүгд Монголын урлагт өөрсдийнхөө хувь нэмрийг оруулсан нэртэй зүтгэлтнүүд болсон гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Ё.Гантөмөр гуай дээд сургуулийнхаа ангийн монтажийг үзүүлэхэд дэлгэцнээ олны танил болсон жүжигчид нэлээд харагдав. Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин, “Гарын таван хуруу” киноны Шагдарын эхнэрийн дүрээр бид бүхний танил болсон Ш.Цэцэгээ, “Тунгалаг тамир” киноны Дулмаагийн дүрийг бүтээсэн Ш.Дэлгэржаргал, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, нэвтрүүлэгч Ж.Батбаяр, Сүхбаатарын гэргий Янжмаад тоглосон Д.Нямаа, “Ичээнд нь” кинонд тоглосон Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин Б.Тунгалаг, Монгол Улсын Соёлын тэргүүн ажилтан жүжигчин Б.Цэцэгбалжид, UBS телевизийн найруулгч С.Болд, Элчин сайдаар гадаадад олон жил суусан Ж.Ломбо гээд л.

Ё.Гантөмөр хоёрдугаар курсын оюутан байхдаа “Агуйн нууц” кинонд мөрдөн байцаагч, ахлах дэслэгч Доржийн дүрийг бүтээсэн. Энэ киног үзэгчид маань андахгүй. “Дайсны цэргүүд ээ сонсоцгоо” киноны эрдэмтэн Төрхүүгийн дүрээр нь хүмүүс сайн танина. “Саруул талын ерөөл” кинонд Монголын нэрт зохиолч С.Буяннэмэхийн дүрд тоглохдоо түүний амьдрал, уран бүтээлийг нэлээд судалсан тухайгаа ярив. Дээд сургуулиа төгсөхдөө кинонд тоглочихсон, чамгүй туршлага хуримтлуулсан байв. Драмын театрт жүжигчнээр авах хүүхдүүдийн жагсаалтын хамгийн нэгдүгээрт түүний нэр бичээстэй байсан гэдэг. Үүнийг сонсоод бөөн баяр хөөр болж байжээ. 20 настайдаа дэлгэцнээ анхныхаа дүрийг мөнхөлж, 23 настайдаа Драмын театрт жүжигчин болсон түүхтэй. Тэр үед театр бидний ярьдгаар алтан үеийнхэн тэр чигээрээ ажиллаж байсныг дурсаад “Би ч их азтай хүн шүү. Театрт ч маш сайхан хамт олонтой байсан үе” гэв. Алтан үеийнх гэгддэг Монголын театрын урлагийн тулгын чулууг тавилцсан жүжигчдээс хэнтэй нь илүү ойр дотно байсан, хэн нь илүү байсан талаар сонирхоход “Тэр энэ гэж хэлэхийн аргагүй. Бүгд л их сайн ханддаг, сайхан хүмүүс байсан. Ах, дүү, ээж аав шиг л байлаа. Ардын жүжигчин Г.Гомбосүрэн, Лха.Долгор хоёртой илүү ойр ажилладаг байсан юм уу даа” гэв. Ё.Гантөмөр гуайг театрт ирэхэд алтан үеийнхнээс хоёр л хүн байгаагүй гэнэ. Цагааны Цэгмид, Цэндхүү хоёр аж. Жүжигчин болоод хамгийн түрүүн “Отелло”-д тоглохдоо Ардын жүжигчин Г.Гомбосүрэн гуайтай илүү ойр хамтран ажилласнаа дурсав. Жүжигт тоглохдоо юу хэлж байгаагаа ч сайн ойлгохгүй байсан, тэгэхэд Г.Гомбосүрэн гуай “Чи юу хийчихээд ирэв ээ” гэж ч хэлж байсан гэв.

Тэрээр Б.Брехтийн “Эхийн сэтгэл” жүжгийн Симон Хахавагийн дүрээр дипломынхоо ажлыг хамгаалж, Ардын жүжигчин Ц.Гантөмөр, Д.Мэндбаяр хоёртой хамтран тоглосон байна. Дипломоо онц хамгаалаад театрт ирэхэд хоёр дахь Гантөмөр ирлээ ч гэж ярьж байсан гэдэг. Энэ үеэс цагаан Ганаа гэгдэх болсон.

Д.Намдаг гуайн бүтээл болох “Оролмаа” жүжиг бол түүнийг жинхэнэ уран бүтээлч болгосон аж. Жүжигт тоглох гэтэл хөдөлгөөнийг нь хөшүүн байна гээд ийш тийш нь баахан алхуулж байсан гэнэ. Ё.Гантөмөр гуай Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Б.Сумхүүгийн найруулсан хэд хэдэн кинонд тоглосон. “Сахиул уу, сахиус уу” киноны данжаадын дүрийг тун ч сайн гаргасныг үзэгчид маань сайн мэддэг.

Драмын театрын жүжигчин маань яаж яваад хурандаа цолтой болж цэрэгтэй амьдралаа холбосон талаар асуухгүй байж чадсангүй.Тухайн үеийн нөхцөл байдлын улмаас тайзаа орхисон хэмээн тайлбарлав. 14 жил ажилласан театраа орхиход амаргүй байжээ. Түүнийг театраас явсны дараахан Төрийн соёрхолт, жүжигчин Д.Сосорбарам тэндээс явж дараа нь Д.Равдан, Д.Тунгалаг, Л.Чаминчулуун нар гарсан байна. Эдгээр цуг ажиллаж байсан мэргэжил нэгт нөхөд нь гавьяат болсонд ихэд баярладаг гэдгийг заавал бичээрэй хэмээн захиж билээ. “Идэр залуу насандаа ажаа нь үгүй явлаа даа” гэдэг шиг, шударга хүний хүү аливаа дутагдлыг хараад дуугүй өнгөрч чадаагүй аж. “Театр гэдэг чинь ариун сүм гэж багш нар маань хэлдэг байсан. Гэтэл энд үнэн юм алга. Хэн нь гавшгайч, хэн нь гавьяат болохов гэдгээ мэддэг болчихож” гэж хэлснээс болж хамаг юм буруугаар эргэжээ. Дарга, даамлууд ч хавчиж эхэлсэн байна. Энэ зовлонгоо хэнтэйгээ хуваалцах билээ. Хар багаасаа ханилсан эхнэртээ хэлэхэд “Чи хоёрын хоёр дипломтой байж” гэж зоригжуулжээ.

Ё.Гантөмөр гуайн хадам аав, эхнэр, эхнэрийнх нь дүү нар бүгд цэргийн хүмүүс. Хадам аав нь хуучнаар Барилгын цэргийн ерөнхий газрын нэгдүгээр орлогч дарга асан, Хөдөлмөрийн баатар, Гавьяат барилгачин, хурандаа Д.Бямбаа гэдэг хүн байсан. Дашрамд дурдахад, хадам аавынх нь насны ой саяхан тохиожээ. Жүжигчний маань эхнэр Б.Эрдэнэчимэг 073 дугаар ангид нууцын эрхлэгчээр ажиллаж байгаад өдгөө гавьяаны амралтанд суугаа. Ё.Гантөмөр гуайн ууган хүү Г.Эрдэнэбаатар нь Завхан аймгийн Цагдаагийн газрын дарга. Цэргийн хүн, мөн л хурандаа цолтой.

Хурандаа цолтой жүжигчин маань 40 нас хүрсэн хойноо цэргийн хүн болсон гэнэ. Жүжигчин хүнд театр, тэр тусмаа тайзаа орхин явна гэдэг мэдээжийн хэрэг тун ч амаргүй. Энэ тухайгаа дахин дахин ярихдаа урт гэгчийн амьсгаа авч байлаа. Театраас явсныхаа дараа нэг хэсэгтээ л тайзаа байнга зүүдэлдэг байсан гэнэ. Одоо ч урлагийн ариун сүм гэгддэг театрынхаа тайзан дээр Г.Гомбосүрэн багштайгаа сургуулилт хийж байна гэсэн зүүд салдаггүй аж.

Театраасаа гараад Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх Ерөнхий газрын харьяа хорих анги, байгууллагад сурган хүмүүжүүлэгчээр нэлээд олон жил ажилласан. Анх цэргийн газар ажилд ороход нь есөн сарын турш энгийн байлгаж байгаад шууд л ахлах дэслэгч цол өгсөн гэнэ.

Тэрээр Марксизм-Ленинизмийн дээд сургуулийг оройгоор төгссөн нь цаг хатуу үед их тус болжээ. Драмын театрт түүн шиг хоёр дипломтой жүжигчин байгаагүй гэнэ.

Ё.Гантөмөр гуай хорих ангийн байгууллагад үнэнч сэтгэлээр олон жил зүтгэсэн. Тиймээс ч Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын тэргүүний ажилтан болжээ. Олон жил ажилласан болохоор өөрийгөө цэргийн хүн гэдэг. Тэнд ажиллаж байхдаа “Буян” компанийн Жаргалсайхантай ажил хэргийн шугамаар хамтарсан тухайгаа дурсав. Тус компани нь Засан хүмүүжүүлэх газар хоригдож байсан хүмүүсийг ажиллуулдаг байсан нь хүмүүжиж байсан хүмүүст ихэд эерэгээр нөлөөлсөн аж.

Ё.Гантөмөр гуайнх зургаан хүүхэдтэй. Хамгийн том хүү нь цэргийн хүн, дараагийнх нь Хот тохижуулах газарт тэгээд сувилагч, хувиараа бизнес эрхэлдэг гээд хүүхдүүд нь янз бүрийн ажил эрхэлдэг. Харин жүжигчний мэргэжлийг нь өвлөсөн хүүхэд байхгүй гэв. Гэхдээ ач, зээ нар нь өвөө шигээ урлагийн хүн болох ч юм бил үү. Ямар ч байсан хамгийн бага зээ охин Э.Энхдалай нь өвөө шигээ цэргийн хурандаа болно гэж ярьдаг гэнэ. Хамгийн сүүлд Ё.Гантөмөр гуай Ж.Батмөнх гуайн тухай “Бүү март” кинонд Улс төрийн товчооны гишүүн Б.Ламжавын дүрд тоглосон. Нэг сайхан лам хүний дүрд тоглох юмсан хэмээн бодож явдаг байжээ. Энэ хүслээ биелүүлж “Цагаан Дарь эх” кинонд Шанзав ламын дүрийг бүтээсэн гэнэ.

Архангай аймгаас урлаг, соёлын олон алдартан төржээ. Тэднийг бүгдийг нь дурдах юм бол дуусахгүй, зөвхөн Ардын жүжигчин гэхэд л Д.Ичинхорлоо, Ц.Гантөмөр, Д.Чимэд-Осор гээд гурван хүн бий хэмээн тэрээр онцлон дурдаж байлаа. Үүнийг ч заавал оруулж өгөөрэй хэмээн захисан юм.

Театр, урлагийн талаар ярихад өөрийн эрхгүй сэтгэл нь догдолж үе үе санаа алдана. Урлагийн эх уурхай болсон Кино үйлдвэр, цирк хоёрыг хувьчилж үгүй болгосонд хамгийн ихээр эмзэглэж явдаг хэмээн түүний харц нэг л гунигтай болов. Гэтэл ач, зээ нар нь “Өвөө, өвөө” гэсээр гүйлдэж ирээд л юм асууна. Тэднтэйгээ ярих зуур нүдэн дэх гунигийн сүүдэр нь тэр дороо алга болчихов. “Би ч эд нартайгаа тоглож, хүүхэдтэй хүүхэд болоод л сууж байдаг хүн дээ” гэв. Ингэж хэлэхэд “Хань” киноны архитекторын дүрд тоглосон цаанаа нэг цэвэрхэн тэр төрх яг л хэвээрээ харагдав.

Гэрэл зургуудыг ц.Мягмарсүрэн

“Боко Харам” бүлэглэлийн интернэтэд байрлуулсан бичлэгээс авсан зураг

Одоогоос хоёр жилийн өмнө буюу 2014 оны дөрөвдүгээр сарын 14-15-нд шилжих шөнө “Боко Харам” лалын бүлэглэлийнхэн Нигерийн Чибок хотын нэгэн дунд сургуулийн дотуур байранд байсан 276 охиныг хулгайлсан билээ. Төгсөлтийн шалгалтаа өгөх гэж байсан сурагчдын амьдардаг дотуур байрыг Нигерийн зэвсэгт хүчний цэргүүд хамгаалж байжээ. Алдан хядагчид сургуулийн агуулахаас хүнсийг нь дээрэмдэж охидыг автобус, ачааны машинд суулган авч явсан хэмээн тухайн үед мэдээлж байсан. Энэ явдал дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байсаар байгаа.

Сурагчдыг суулгасан машин замдаа эвдрэн зогсоход 10-15 охин зугтаж амжжээ. Ийнхүү өнөөдрийг хүртэл 219 охины хувь заяа яасан нь тодорхойгүй байна. Тэдний талаар саяхныг болтол ямар нэгэн мэдээлэл байгаагүй. Энэ хэргийн дараахан тус бүлэглэлийн гишүүд нь дахин найман охиныг хулгайлсан юм. Нигерийн эрх баригчид барьцаалагсдыг хайж олох талаар арга хэмжээ авсан боловч дорвитой үр дүнд хүрээгүй. Засгийн газрын цэргүүд болон террористуудын хооронд зэвсэгт мөргөлдөөн гарч үүний улмаас “Боко Харам”-ын 40-өөд гишүүн амь үрэгдсэн. Харамсалтай нь сурагчдын байгаа газрыг тогтоож чадаагүй. “Боко Харам” бүлэглэлийн тэргүүлэгч Абубакар Шекау мэдэгдэл хийхдээ “Би охидыг хулгайлсан гэдгээ дахин хэлье.

Тэд нөхөрт гарах ёстой. Бид барууны боловсролыг эсэргүүцдэг. Барууны боловсролоо зогсоо гэж хэлмээр байна. Эмэгтэйчүүд нөхөрт гарах ёстой. Би охидыг хулгайлсан, тэднийг зарна гэдгээ Аллахын нэрээр тангараглаж байна” гэсэн. НҮБ-ын албан ёсны төлөөлөгч энэ хэрэгтэй холбогдуулан мэдэгдэл хийсэн боловч тус болоогүй. АНУ-ын тэргүүн хатагтай Мишель Обама “Бидний охидыг эргүүлэн өг” гэсэн бичигтэй зургаа хүртэл интернэтэд байрлуулж, алдарт жүжигчин, НҮБ-ын сайн санааны элч Анжелина Жоли, АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга асан Хиллари Клинтон гээд бүгд энэ явдлыг буруутган охидыг суллахыг шаардсан билээ. Хэдхэн хоногийн өмнө “Боко Харам” бүлэглэлийнхэн хулгайлагдсан охидыг харуулсан бичлэгийг интернэтэд байрлуулжээ. Ийнхүү энэ сэдэв дахин хөндөгдсөн юм. Бичлэг дээр лалын дайчдын ар талд толгойгоо алчуураар боосон 50-иад охин зогссон байгааг та бүхэн харж байна.

Христосын шашин шүтдэг айлын хүүхдүүд болох тэднийг хүчээр исламын шашинд оруулжээ. Нигерийн шоронд хоригдож буй “Бохо Харам”- ийн дайчдыг чөлөөлөх юм бол тэднийг явуулна гэсэн болзол тавив. Бичлэгт охидын яриаг ч оруулсан байна. Барьцаанд буй сурагчид Нигерийн Засгийн газарт хандан террористуудын тавьж байгаа шаардлагыг биелүүлж, өөрсдийг нь суллуулж гэрт нь хариулахыг хүссэн. Дүрс бичлэг дээр буй хүмүүсийн хамгийн арын эгнээнд нялх хүүхэд тэвэрсэн эмэгтэй зогсоно. Үүнээс үзэхэд барьцаалагдсан охид хүчирхийлэлд өртөж, заримыг нь нөхөрт гаргасан болох нь тодорхой гэсэн дүгнэлтийг ажиглагчид хийжээ. “Боко Харам” бүлэглэлийнхэн овоолсон цогцсыг харуулаад тэднийг агаараас бөмбөгдөх үед амиа алдсан охид хэмээн тайлбарлав. Өнгөрсөн тавдугаар сард Нигерийн цэргүүд ойгоос хүүхэд тэвэрсэн залуухан бүсгүй, залуу хоёрыг олсон. Эмэгтэйг барьцаалагдсан охидын нэг гээд харин залууг нь “Боко Харам” бүлэглэлийн гишүүн хэмээн сэжиглэж шууд л баривчилсан байдаг. Өнгөрсөн оны эхээр Нигерийн эрх баригчид тус бүлэглэлийн эсрэг нэлээд хэдэн цэргийн ажиллагаа явуулж Камеруны хил рүү шахсан. Үүний дараахан алан хядагчид Нигерийн эрх баригчидтай холбогдохдоо 10 тэрбум нигер найд буюу 35 сая гаруй фунт стерлинг өгвөөс сурагчдыг суллана гэсэн болзол тавьжээ. Харин энэ удаа “Энэ бол барьцаанд буй охидын эцэг эхэд хандсан бичлэг. Хүүхдүүд нь амьд байгаа гэдгийг тэд мэдэх ёстой. Хоёрдугаарт, Нигерийн эрх баригчид бидний ахан дүүс болох дайчдыг даруйхан суллахыг шаардаж байна” хэмээн алан хядагчид ярьжээ. Нигерийн хэвлэл мэдээлэлд бичлэгийг интернэтэд байрлуулахаас хоёр долоо хоногийн өмнө хийсэн гэсэн таамаглал дэвшүүлсэн.

“Боко Харам” бүлэглэлийн дайралтад өртсөн дунд сургуулийн дотуур байр

Яг энэ үеэр тус бүлэглэлийн тэргүүлэгчийг сольсон тухай зарим хэвлэл мэдээлсэн. “Боко Харам” нь “Исламын улс” бүлэглэлтэй нэгдэж байгаа талаар ч бичсэн. Өөрөөр хэлбэл, “Боко Харам” бүлэглэл дотор хагарал гарчээ. Үүний дараа террористууд ийм бичлэгийг интернетэд байрлуулсан болохыг ажиглагчид онцлон дурдаж байгаа юм. “Боко Харам” бичлэгийг You Tube-д тавьсны дараа барьцаанд буй нэгэн охины аав нь охид дундаас өөрийнхөө хүүхдийг олж харжээ. Түүний хүүхдийг Доркас гэдэг бөгөөд хулгайлагдсанаас нь хойш амьд эсэхийг нь мэдэхгүй байсаар өнөөдрийг хүргэсэн байна. Ямар ч байсан охин Доркас нь амьд байгаа аж. Харин охины ээж нь Нигерийн Засгийн газар өнөөдрийг хүртэл барьцаалагдсан охидоос нэгийг ч суллуулж чадаагүй хэмээн ихэд гомдолтой байгаагаа ярьсан юм. Ердөө хэдхэн охин л зугтаж чадсан байдаг. “Боко Харам” лалын бүлэглэл нь Нигерийн хойд нутагт лалын шашинтай Шариатын улс байгуулахаар төлөвлөсөн. АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн терроризмтэй тэмцэх асуудал хариуцсан зөвлөхийн хүсэлтээр тус бүлгийг алан хядах үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудын хар жагсаалтад оруулсан юм. “Лалын улс”, “Боко Харам” бүлэглэлүүд 2002 оноос үйл ажиллагаа явуулсан гэдэг. Тэд 2009 онд Нигерийн хойд нутагт эмх замбараагүй байдал үүсгэж христосын шашинтнууд болон сүмд халдаж тус бүс нутгийн байдлыг нэлээд тогтворгүй болгоход хүргэсэн юм. Одоогоос хоёр жилийн өмнө НҮБ нь “Боко Харам” бүлэглэлийг мөн л хар жагсаалтад оруулсан. Харин өчигдөр тус бүлэглэлийг толгойлогч Абубакар Шекау маш хүнд шархадсан гэсэн мэдээлэл Нигерийн хэвлэлд нийтлэгдээд байна. Дашрамд дурдахад, тус бүлэглэл алан хядах ажиллагаа явуулж эхэлснээс хойш 13 мянган хүний аминд хүрсэн гэсэн тооцоо байдаг аж. Харин тэдэнд барьцаалагдсан 200 гаруй охиноос хэд нь амьд эсэх нь тодорхойгүй хэвээр байна.

Энэ сарын 9-ний өдөр Америкийн алдарт загвар зохион бүтээгч Майкл Корсын төрсөн өдөр тохиосон юм. 1959 онд Нью-Йорк мужийн Меррик хотод мэндэлсэн тэрээр 19 настайгаасаа загвар зохион бүтээсэн. Хоёр настай байхаас нь түүнийг зөвхөн эмэгтэйчүүд хүрээлж байсан бөгөөд тэд гайхалтай бүсгүйчүүд байсан хэмээн хожим нь тэр дурсан ярьсан байдаг. Түүний жинхэнэ нэр нь Карл Андерсен. Таван настайд нь ээж нь гэрлэхэд хойд аавынхаа овгийг авч нэрээ сольж Майкл Корс гэгдэх болжээ. Тэрээр багаасаа сурталчилгаанд тоглож, маш сайн зурдаг байсан гэдэг. Тиймээс багаасаа загвар зохион бүтээгч болохоор шийджээ. Ингээд 16 настайдаа дэлгүүр нээж лаа, хүзүүний ороолт, цүнх зэргийг зарж анх бизнест хөл тавьсан юм. Оюутан болсон боловч удалгүй сургуулиа орхиж загвар зохион бүтээгчээр ажилласан түүхтэй.

1981 онд эмэгтэй хувцасны шинэ чиг хандлагыг бий болгож түүний зохиосон загваруудыг Нью-Йоркийн бутикуудаар худалдах болсон. Шинэ, дэгжин загварууд хурдан борлогдож Майкл Корс ч нэрд гарчээ. Нэг загварын хувцсыг олноор нь худалдаанд гаргасан анхны загвар зохион бүтээгч гэгддэг тэрээр Францын “Celine” загварын ордонд шинэ бүтээгдэхүүн хариуцсан захирлаар ажиллаж байгаад өөрийнхөө брэндийг бий болгосон түүхтэй. Өнөөдрийг хүртэл Нью-Йорк хотод амьдарч буй Майкл Корс ижил хүйстэн, найз залуутай гэдгээ нуудаггүй.

Өдгөө түүнийг танихгүй хүн бараг үгүй. “Michael Kors” гэсэн бичигтэй цүнх, даашинзаар хүүхднүүд тэр дундаа олны танил болсон алдартнууд гоёдог. Америкийн тэргүүн хатагтай түүний урласан даашинзыг өмсдөг. Дэлхийн томоохон хотуудыг “Michael Kors”-ийн бүтээгдэхүүнүүдийг борлуулдаг дэлгүүргүйгээр төсөөлөхийн аргагүй. 1999 онд эмэгтэй хувцасны шилдэг загвар зохион бүтээгчээр шалгарч байсан тэрээр найз залуугийнхаа хамрт Нью-Йорк хотноо амьдардаг юм. Түүний “Elle” сэтгүүлд өгсөн ярилцлагыг сонирхуулъя.

-Та бол Америкт төрсөн. Майкл Корсийг Америк стилийн бэлгэ тэмдэг гэж болно. Америк хүн байх, америк маягаар хувцаслана гэдгийг та тайлбарлаж өгөөч?

-Америкчууд хамгийн анх хэв маягийг амьдралд нэвтрүүлсэн. Амьдралын хэмнэлээс хоцрохгүйн тулд өглөө, өдөр, оройд өөр өөр харагдах зүйлс хэрэгтэй болсон. Яваандаа энэ нь нэг тивээс хальсан. Ертөнцийн нэг хязгаараас нөгөө рүү аялдаг хүмүүсийн тоо ч нэмэгдсэн. Бүгдээрээ хаана ч байсан чемоданаа хурдан баглаж, тэгсэн мөртлөө сайхан харагдахыг хичээдэг боллоо. Интернэт хил хязгаар гэсэн ойлголтыг үгүй болгож Москвагаас Милан хүртэл бүгд нэг трендээр амьсгалах болсон.

-Та Нью-Йоркийн Загварын технологийн дээд сургуульд сурч байгаад ажил хийхийн тулд гарсан. Яагаад тэр вэ?

-Ямар хувцас бүтээхийг хүсч байгаагаа би мэддэг тул сургуульд ороод удалгүй эсгүүрийг хэрхэн гаргах зэрэг дээр багш нартайгаа санал нийлэхээ больсон. Нэг профессор маань “Та нарт энд хийх юм байхгүй. Явж ажил хийцгээ. Та нар бэлэн биз дээ” гэж хэлснийг сайн санаж байна. Би “Lothar’s” бутикт хагас цалинтайгаар ажилд орохоор болж нэг улиралд хоёр хослол зүгээр өгнө гэхээр нь шууд л зөвшөөрч билээ. Ингээд хэдхэн сарын дараа өөрийнхөө нэрээр шинэ загварын хувцас гаргаж, дэлгүүрийн үзмэрийн цонхыг чимэглэж, хүмүүсийг удирдан ажилласан. Бусад нь түүх болон үлдэж дээ.

-Танд хэн хамгийн ихээр нөлөөлсөн бэ?

-Миний ээж. Намайг хамгийн их дэмждэг байсан бөгөөд таван настай байхад маань хуримынхаа даашинзаар хувцас оёхыг зөвшөөрсөн. Моод, хувцас, үйлчлүүлэгчтэйгээ хэрхэн харилцах талаар ээжээсээ маш ихийг сурсан. Тэр байгаагүй бол би яах байснаа төсөөлөхгүй байна.

-Таны урласан даашинзаар Мишель Обама гоёдог. АНУ-ын тэргүүн хатагтайн хувцсыг урлахад ямар байдаг вэ?

-Маш том нэр хүнд. Бүсгүйчүүд надад хандан даашинз урлаж өгөхийг хүсэх болгонд би тэднийг мэдэрч байдаг.

-Таны урласан хувцсаар гоёсон алдартнуудаас хэн нь сэтгэлд тань хамгийн их нийцсэн бэ?

-Метрополитен музейд болсон цэнгүүн дээр барынх шиг эрээн даашинзыг маань өмссөн Женнифер Лопес. Түүний үсний засалт нь хүртэл янзтай байсан. Түүн шиг гоё хүн байгаагүй.

-Моод бол маш хурдан өөрчлөгддөг. Энэ талаарх таны бодол?

-Үүнийг хүн бүр өөрийнхөөрөө ойлгодог. Миний хувьд бол үүнийг ардчилсан моод гэнэ. “Miсhael Kors”-ийн “Michael” хэмээн нэрлэсэн чиг хандлагыг тансаг зүйлсийг эмэгтэй хүн бүрийн хүртээл болгоно гэсэн үүднээс санаачилсан. Эмэгтэй хүн бүр төгс цүнх, даашинз хоёрыг хэрэглэх боломжтой. Миний гаргасан энэ загваруудын хамгийн гол зорилго нь хөрөнгө оруулалт. Нэг юм худалдаж аваад түүнийгээ насан туршдаа хэрэглэнэ гэсэн үг.

-Та гаргасан загваруудаа prefall гэж нэрлэсэн боловч transeason болгон өөрчилсөн.

-Тавдугаар сард ч, есдүгээр сард ч өмсч болох хувцас надад илүү таалагддаг. Цаг агаар ямар байхаас үл хамааран, сэтгэл санааг тань өөдрөг байлгах хувцас өмсөх хэрэгтэй.

-Моод гэдэг бол шинэ загваруудаа толилуулдаг үдэшлэгүүд. Тэдгээр үдэшлэгүүдийн аль нь танд хамгийн сайхан санагдсан бэ?

-“Miranda” нүдний шилийг танилцуулсан үдэшлэг. Энэ арга хэмжээ Нью-Йоркийн загварын долоо хоногтой давхцаж билээ. Төгсөгчдийн уулзалт шиг санагдсан бөгөөд би уулзах юмсан гэж бодож байсан олон хүнтэй тэнд таарсан.

-Таны амжилтын нууц юу вэ?

-Та амжилтад хүрсэн гэж бодож байгаа бол бүх юм дууслаа гэсэн үг. Би байнга л өөрийгөө хөгжүүлж, бусдын ялангуяа үйлчлүүлэгчдийн саналыг сонсдог. Тэдний оронд өөрийгөө тавьж үзэж чаддагт амжилтын нууц байгаа болов уу. Бас нэг зүйл бий. Би их сониуч зантай.