Author: Юмсүрэнгийн Дэлгэрмаа

Дуу авиаг бичиж авчихаад түүнийгээ сонсдог болсон нь хүн төрөлхтний түүхэн дэх томоохон ололтуудын нэг. Үүнийг мэдээлэл дамжуулахад хамгийн том дэвшил болсон гэж судлаачид үздэг. Пянз тоглуулагчийг анх АНУ-ын иргэн Томас Эдисон, Шарл Кро нар хамтран бүтээж палеофон хэмээн нэрлэжээ. Гэвч дуу авианы ялгаруулалт нь тийм ч сайн байгаагүй гэдэг. Хяхтнаж, зарим авиа нь хэт чанга байсан тул чухам юуны бичлэг болохыг мэдэхийн тулд чихээ чанга яригчид нааж байж сонсдог байсан гэдэг. Томас Эдисон 1877 онд түүнийгээ патентлуулан авсан байдаг. Уг төхөөрөмжийн талаарх нийтлэлийг Германы зохион бүтээгч Эмиль Берлинер хэвлэлээс олж уншаад ихэд сонирхжээ. Тэрээр мөн иймэрхүү шинэ төхөөрөмж бүтээхээр шаргуу ажиллаж Томас Эдисон, Шаро Кро нарын бүтээлийг улам боловсронгуй болгосон юм.

Тухайн үед дуу, авиаг бичиж аваад дахин тавьж сонсоно гэдэг хүмүүсийн санаанд багтахгүй байсан гэдэг. Эмиль Берлинер улам боловсронгуй болгосон төхөөрөмжөө фонограф хэмээн нэрлэсэн. Уг нь бол түүнийгээ хараагүй хүмүүст зориулан бүтээсэн гэдэг. Гэтэл аажимдаа хөгжим сонсоход ашигласан байна. Пянз тоглуулагчийг бүтээсэн даруйд пянз бий болсон. Эмиль Берлинер пянзыг анх целлулойдоор хийсэн бөгөөд тэр нь одоо ч АНУ-ын Үндэсний музейд хадгалагдаж байдаг. Түүнийгээ улам сайжруулах зорилгоор эбонит буюу их хэмжээгээр хүхэр агуулсан зүйлээр хийсэн. Гэвч шаардлага хангаагүй гэдэг. Эмиль Берлинер пянзыг юугаар хийхийг нэлээд удаан бодож эрэл хайгуул хийсэн. Нэг удаа хувцасны дэлгүүрт явж байхад давирхайгаар хийсэн товч сонирхлыг нь ихэд татжээ. Үүнээс пянзыг давирхайгаар хийх санаа төрсөн гэдэг.

Эмиль Берлинерийн бүтээсэн пянз тоглуулагчийг 1902 оноос эхлэн өргөн хэрэглэх болсон. Үүний нэг шалтгаан нь Италийн тенор Энрика Карузогийн дуулсан арван дуутай пянзыг анх хэвлэн сонсогчдын хүртээл болгосон юм. Түүнийг сонсон хүмүүс гайхан бишрэхдээ дууг хэрхэн дамжуулж байгааг сайн ойлгоогүй гэдэг. Анхны пянзны ачаар Италийн дуурийн дуучин Энрика Карузо улам алдартай болоод зогсохгүй пянз тоглуулагч ч түүнээс дутахааргүй олны анхаарлыг татсан. Хамгийн гол нь энэ төхөөрөмж шинэ бизнесийг бий болгосон юм. Дуучдыг дуулуулж бичлэг хийж түүнийг нь пянз болгон хэвлэн гаргахдаа уран бүтээлчдэд шагналын мөнгө олгодог болсон түүх эндээс эхлэлтэй.

Пянз тоглуулагчийг мөнгөөр, улаан модоор үнэтэй, хямд гээд янз бүрээр үйлдвэрлэж эхэлсэн байна. Түүнийг анх Америкт үйлдвэрлэж эхэлсэн бөгөөд удалгүй борооны дараахь мөөг шиг олон үйлдвэр бий болсон гэдэг. Энэ бизнес Европт ч дэлгэрсэн. XX зууны эхээр гэхэд нэг жилд 3000 пянзыг шинээр гаргаж нийтдээ дөрвөн сая гаруй пянз борлуулдаг байсан хэмээн бичсэн байдаг. Үйлдвэрлэл улам бүр боловсронгуй болж пянз тоглуулагчийн стандартыг ч боловсруулан баталжээ. Тодруулбал, пянзыг нэг минутанд 78 удаа эргэдэг байхаар хийх ёстой гэсэн шаардлага тавьсан. Анхны пянзнуудын нэг тал нь 300 мм өргөн байсан бөгөөд ердөө таван минутын бичлэгийн багтаамжтай байв. Тиймээс томоохон хэмжээний хөгжмийн бүтээлүүдийг бичих ямар ч боломж байгаагүй.

Техник технологи хөгжиж пянз тоглуулагч болон пянз улам бүр боловсронгуй болж гигант, гранд, миньон гэсэн гурван янзын хэмжээтэй үйлдвэрлэхээс гадна хатуу, зөөлөн гэж ангилдаг болсон.

1948 онд энэ салбарт бас нэгэн хувьсгал гарсан түүхтэй. Америкийн дуу бичлэгийн “Co­lumbia” фирм нь удаан эргэхэд дуугардаг пянз тоглуулагчийг үйлдвэрлэжээ.

Манайд анх яг хэдийд пянз тоглуулагч орж ирсэн талаар тодорхой мэдээлэл байдаггүй. Монголд ажиллаж, амьдарч байсан гадаадын иргэд эгшигт хайрцаг хэмээн нэрлэх болсон түүнийг авчирсан гэсэн яриа байдаг. “Сэрэлт” киноны гол баатар болох Орос эмч өвчтөн ирэхгүй болохоор нь гадаа эгшигт хайрцгаа тоглуулдгийг үзэгчид сайн санаж байгаа байх. Ямар ч байсан манай нэртэй дуучид уран бүтээлчид, хамтлагуудын уран бүтээлийг агуулсан Оросын “Мелодия”, “Граммофон” –д үйлдвэрлэсэн пянз 1980-аад он хүртэл худалдаанд байсан түүхтэй. Дашрамд дурдахад, 1964 онд байгуулагдсан “Мелодия” фирмийн хувьд 1960-1980 онд маш олон пянз хэвлэн гаргасан оргил үе нь байсан. Харин өнөөдөр ихэвчлэн хуучны бичлэгийг хувилах үйл ажиллагаа явуулдаг аж.

1963 онд “Phillips” корпораци нь анх соронзон туузан дээр бичлэг хийж кассетыг танилцуулсан билээ. Ийнхүү пянзны эрин үе дууссан гэж болно. Харин өнөөдөр пянз, пянз тоглуулагч гэдэг нь өнгөрсөн үеийн сайхан дурсамжийг санагдуулахуйц ховор зүйлст тооцогдох болжээ. Өнөөдөр барууны зарим уран бүтээлчид цомгоо пянзаар гаргах тохиолдол ч бий. Гадаадад төдийгүй манайд ч пянз цуглуулагчид нэлээд байдаг. Тэдний нэг нь болох Б.Батболд хэмээх залуу 2015 оны эхээр “Дунд гол” нэртэй дэлгүүрээ нээж байсан билээ.

Түүний ярьснаар 1980 оны эхээр хамгийн сүүлд манай уран бүтээлчдийн пянз хэвлэгдсэн гэдэг. “Баянмонгол”, “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагийн дуутай пянз дунджаар 50 мянган төгрөгөөр борлогдож байсан гэнэ. Дашрамд дурдахад дэлхийн пянз цуглуулагчид Монгол пянзнуудаас энэ хоёр пянзыг л сонирхдог хэмээн Б.Батболд ярьсан байдаг.

Б.Ельцин 1999 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдөр Ерөнхийлөгчийн ажлаа өөрийн хүсэлтээр өгөхөөр шийдсэнээ албан ёсоор мэдэгдсэн билээ. Тэрээр тухайн үед Засгийн газрын тэргүүн байсан В.Путинд ажлаа хүлээлгэн өгсөн. Түүнээс хойш 16 жил өнгөрчээ. В.Путин улс орныг удирдах ажлыг хүлээн авах үед ОХУ-ын эдийн засаг хүнд байсан төдийгүй улс орных нь нэр хүнд дэлхийн тавцанд нэлээд уначихсан байсан. Богинохон хугацаанд хэд хэдэн Ерөнхий сайд солигдсоны дараахан дахин нэгэн шинэ, залуу улстөрчийг гаргаж ирэхэд олон түмэн гайхаагүй. Харин Оросыг удирдаж чадна гэдэгт бараг бүгд эргэлзэж байсан гэдэг.

Д.Путин хоёр ч удаа улиран сонгогдсон тул 2008 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар “Нэгдсэн Орос” намаас түүний дотнын хамтрагч Д.Медведевийг дэвшүүлсэн юм. Тэрээр ялалт байгуулж төрийн тэргүүний ажлыг хүлээн авсан боловч үнэндээ бүх эрх мэдэл Ерөнхий сайдын албыг хашиж байсан В.Путины гарт байсан гэдэг. Үүний дараа хуульд өөрчлөлт оруулж Ерөнхийлөгчийн сонгуульт хугацааг дөрвөөс зургаан жил болгон өөрчилж В.Путин ч дахин төрийн тэргүүнээр сонгогдсон. Ирэх 2018 онд ОХУ-д Ерөнхийлөгчийн сонгууль болох ёстой. Харин хуульд өөрчлөлт оруулснаас хойш 2017 онд ээлжит бус сонгууль явуулах талаар нэг хэсэг Орост яригдсан. Ингээд В.Путин ОХУ-д засгийн эрхэнд гарснаас хойш тус улсын гадаад бодлогод гарсан онцлох шинж чанаруудыг дурдъя.

1. М.Горбачевын үеэс барууны орнууд, тэр дундаа АНУ-тай харилцах харилцаанд маш том өөрчлөлт гарч сайжирсан. Зөвлөлтийн задрал, шилжилтийн үе гээд амаргүй даваанууд тулгарч Оросын эдийн засаг туйлдсан тул барууны орнуудаас санхүүгийн дэмжлэг авахаас өөр арга байгаагүй. Ялангуяа олон улсын санхүүгийн байгууллагуудаас тусламж хүртэхийн тулд баруунтай найрсаг харилцаатай байхаас өөр сонголт байсангүй. Хамгийн гол нь Зөвлөлт задарсны дараа Орост ардчилсан нийгэм байгуулах талаар ярьцгааж байсан үе. Үүнд барууны орнууд итгэж байсан. Харин В.Путин засгийн эрхэнд гарснаасаа хойш баруунтай харилцаа сайнгүй болсон. Эдийн засаг нь сэргэсэн Оросын эрх баригчид дэлхийд өөрийн нөлөөгөө тогтоох бодлого баримтлах болсон.

2. В.Путины үед ОХУ нь БНХАУ-тай харилцаагаа онцгой сайжруулсан. Оросын баруунтай харилцах харилцаа муудахын хэмжээгээр зүүн өмнөд хөрштэй харилцаагаа сэргээсэн юм. Учир нь дэлхийн тавцан дээр хамтрагч зайлшгүй хэрэгтэй болсон. Тиймээс эдийн засаг нь эрчимтэй хөгжиж, нөлөөтэй болж байгаа Хятадтай эвсэх нь Оросын гадаад бодлогын нэг чухал хэсэг болов. Хятадын хувьд ч Оростой хамтрах нь ашигтай. Дэлхийн улс төрийн байдал өөрчлөгдсөн энэ үед найрсаг харилцаатай байх нь хил залгадаг хоёр улсын аль алинд нь чухал. Гэхдээ Орос, Хятад хоёрт зөрчилдөөнтэй асуудлууд маш их бий. Газар нутаг, хүн амаараа тэргүүлдэг БНХАУ-тай эдийн засгийн хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэх нь Оросын Ерөнхийлөгчийн гадаад бодлогын нэг чухал хэсэг.

3. В.Путины гадаад бодлогын онцлогийн талаар ярихад дахин Б.Ельциний үеийг дурдахаас өөр аргагүй. Б.Ельциний шийдэж чадаагүй, тулгамдсан асуудлын нэг нь Чечень байсан. Тус бүс нутагт олон жилийн туршид үргэлжилсэн тэмцлийг зогсоохын тулд В.Путин цэргийн хүч хэрэглэж байдлыг намжаасан. Тэрээр терроризмтой тэмцэх асуудалд онцгой анхаарал хандуулах болсон нь энэ үеэс эхлэлтэй. Исламын бүлэглэлүүдийн алан хядах ажиллагаа ямар аюултай гэдгийг оросууд өөрийн биеэр үзэж, дан ганцаараа тэмцэх утгагүй гэдгийг ч ойлгосон. Алан хядагчдын үйл ажиллагаа идэвхжиж байгаа энэ үед аль ч улстай энэ чиглэлээр хамтран ажиллана гэдгээ Оросын Ерөнхийлөгч нэг бус удаа хэлж байсан юм.

4. Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагад ОХУ нэлээд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. ШХАБ нь албан ёсоор 2001 онд ОХУ, БНХАУ, Казахстан, Киргиз, Узбекстаны санаачилгаар байгуулагдсан бөгөөд цэргийн эвсэл биш гэдэг. Евразийн бүсэд орших улс орнуудыг нэгтгэсэн тус байгууллагыг НАТО-гийн эсрэг байгуулагдсан хэмээгээд терроризм, салан тусгаарлах үзэлтнүүд, хар тамхины хууль бус наймаатай тэмцэх зорилготой гэдэг. ШХАБ-аар дамжуулан Евразийн бүс нутагт нөлөөгөө бэхжүүлэхийн тулд Кремль тус байгууллагын үйл ажиллагааг дэмжиж онцгой анхаарал хандуулж байгаа. Тиймээс ч жил бүр дээд хэмжээний уулзалтыг зохион байгуулахад санхүүгийн чамгүй дэмжлэг үзүүлдэг.

5. ОХУ, барууны харилцаанд хамгийн их хүндрэл учруулж байгаа асуудлын нэг бол Украин. Украины улс төрийн хүчнүүдийн засгийн эрхийн төлөөх тэмцэл нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс эхэлж, Орос, Америкийг дэмжигчид хэмээн талцсан. Баруунаас нэлээд хүчтэй дэмжлэг авч буй одоогийн эрх баригчид Европын Холбоонд элсэх хүсэлт гаргасан нь Орост огтхон ч таалагдаагүй. В.Путин байр сууриа тавьж өгөхгүй хэмээн Крымыг хүчээр ОХУ-д нэгтгэсэн. Зүүн Украинд зэвсэгт мөргөлдөөн үргэлжилж байхад Крымыг ийнхүү хүчээр авсан явдлыг шүүмжилсээр байгаа.

6. В.Путины АНУ болон барууны орнуудад байр сууриа тавьж өгөхгүй гэдгийн бас нэгэн илэрхийлэл нь Сири. Баруун болон Оросыг дэмжигчид хэмээн мөн л хоёр тал болон дайтаж буй тус улсын байдал хүнд хэвээрээ байна. Барууны орнууд Б.Асадыг огцрохыг шаардаж, улс орон нь дайны галд автаад байхад В.Путин Сирийн Ерөнхийлөгчийг Москвад урьж авчран дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн нь дэлхийн улс төрийн байдлыг нэлээд хүндрэхэд хүргэсэн билээ. Үүний дараа Оросын эрх баригчид Крымыг хүчээр нэгтгэсэн шигээ Сири рүү цэргээ илгээсэн юм.

7. Хуучин Зөвлөлтийн бүрэлдэхүүнд орж байсан улс орнуудтай аль болох сайн харилцаатай байх нь В.Путины гадаад бодлогын бас нэг онцлог гэж болно. Оросын эрх баригчид хуучныг сэргээж хөрш улс орнуудыг нэгтгэсэн эвсэл байгуулах бодлого баримталж байгаа талаар судлаачид нэг бус удаа бичсэн байдаг. Оросыг тойрон улс орнууд түүнд нэгдвэл хамгийн түрүүн Узбек, Туркмен, Беларусь орно гэдэг. Гэвч хуучин Зөвлөлтийн бүрэлдэхүүнд багтаж байсан улсуудаас В.Путиныг тууштай эсэргүүцдэг орон ч нэлээд бий. Эстони, Латви, Литва зэрэг Балтийн тэнгисийн орнууд хамгийн түрүүн үүнийг эсэргүүцнэ.

8. ОХУ, барууны харилцаа ээдрээтэй байгаа хэдий ч В.Путин Европын Холбоонд онцгой анхаарал хандуулдаг. Тус холбоо зүүн зүгт хүрээгээ тэлсээр Оросын хилд бараг тулж ирчихээд байгаа. Түүнээс гадна Европт нөлөө бүхий улс орнууд түүнд багтдаг. Ямар ч байсан В.Путин Европын Холбоотой хэл амаа ололцож, аль болох сайн харилцаатай байхыг хичээдэг. Хамгийн гол нь газрын тос, хий зэрэг түүхий эдийг нь худалдан авдаг хамгийн гол түнш нь баруун Европын орнууд. Гэвч харилцаанд нэлээд зөрчил үүссэн нь тус улсын эсрэг хориг тавихад хүргэсэн. Тиймээс тус холбоотой харилцаагаа шинэ түвшинд гаргана хэмээн 2020 он хүртэлх гадаад бодлогодоо тусгасан байдаг.

9. Ази Номхон далайн бүс нутагт өөрийн нөлөөгөө алдахгүй байх нь В.Путины гадаад бодлогын бас нэгэн онцлог шинж болсон. Тиймээс ч өнгөрсөн жил ОХУ-ын гадаадын бодлогыг тодорхойлсон баримт бичигтээ тус бүс нутагт онцгой анхаарал хандуулан ажиллана гэдгээ дурдсан байдаг. Ингэхдээ AСЕАН буюу Зүүн Өмнөд Азийн бүс нутгийн ажиллагааны нийгэмлэгийн гишүүн орнуудтай харилцаагаа хөгжүүлнэ гэдгээ ч онцгойлон дурдсан байдаг. Бүс нутгийн аюулгүй байдлыг хангах үүднээс тус нийгэмлэгийн гишүүн орнуудын Батлан хамгаалах яамны сайдуудын уулзалтад онцгой ач холбогдол өгсөөр ирсэн. Евразийн бүс нутаг дахь нөлөөгөө ШХАБ-аар дамжуулан бэхжүүлэх бол Зүүн Өмнөд Ази дахь нөлөө АСЕАН-аар дамжих ёстой. Тиймээс “Ази-Европ” форумд онцгой анхаардаг.

10. Шинэ он гарахаас өмнөхөн ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин гадаадын бодлогынхоо ерөнхий зарчмыг тодорхойлсон баримт бичгийг олны хүртээл болгосон юм. Түүндээ Ази Номхон далайн бүс нутагт ямар бодлого баримтлахаа дурдаад Япон, Монголыг онцгойлон дурджээ. Тус бүс нутгийн аюулгүй байдлыг хангаж, сайн хөршийн харилцааг хөгжүүлэхийн тулд Японтой харилцан ашигтай хамтран ажиллаж, Монголтой уламжлалт нөхөрсөг харилцаагаа бэхжүүлэх бодлого баримтална гэдгээ онцолсон байна.

“Соёл Эрдэнэ- хамтлагийн бөмбөрчин, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Б.Цолмонтой ярилцлаа.

-Юуны түрүүн танд Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол хүртсэнд баяр хүргэе. Та хэдэн жил хамтлагтаа бөмбөрчнөөр ажиллав?

-Би 1978 онд Хөгжим бүжгийн дунд сургуулийн цохиур хөгжмийн ангийг төгсөөд Улсын филармонийн симфони найрал хөгжимд хуваарилагдаж очсон. Тэндээ жил тоглоод 1979 онд дуу хөгжмийн “Соёл Эрдэнэ” хамтлагт бөмбөрчнөөр орсон. Түүнээс хойш энэ хамтлагтаа тасралтгүй ажиллаж байна даа.

-Сүүлийн үед “Соёл Эрдэнэ” хамтлаг тоглолт хийж байна уу?

-Бүрэлдэхүүний хувьд учир дутагдалтай учир дангаараа тоглоход хэцүү л дээ. Олон сайхан хөгжимчин, уран бүтээлч найз нар маань тэнгэрийн оронд очжээ. Манай одоогийн бүрэлдэхүүн гэвэл том Жагаа нэрээр олны танил болсон гавьяат жүжигчин, хөгжмийн зохиолч Г.Жаргалсайхан, Ч.Насантогтох, нэрт дуучин дуучин Б.Баяр агсны хүү Б.Хонгор нар байна. Манайхаас үе үеийн олон сайхан уран бүтээлчид төрсөн. Алдарт гитарчин Д.Өлзий-Орших буюу Өөжгий, гавьяат жүжигчин Т.Ариунаа, “Чингис хаан”-ы Д.Жаргалсайхан байна. Тиймээс том хэмжээний тоглолтод оролцоход тэд маань хамтардаг. “Соёл Эрдэнэ” хамтлаг Монголын рок попын анхдагч гэдгээрээ өнгөрсөн жил “Алдрын од” хүртсэн. Ер нь манай хамтлаг гурваас дөрвөн үед хуваагддаг, мянга гаруй уран бүтээлтэй. “Хүүш Дамдин”, “Тэмээн жингийн цуваа” гээд л олны танил болсон олон бүтээл бий. “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагийн ятгын дөрвөл гэж байлаа. “Цэнхэр залаа” хэмээх аялгууг тоглосноор нь хүмүүс сайн мэддэг.

-“Цэнхэр залаа” гэж нөгөө цаг агаар гарахад явдаг ая мөн биз?

-Тийм. Монголын ард түмэн түүнийг цаг агаарын ая гэж нэрлэдэг. Манай нэрт хөгжмийн зохиолч, гавьяат жүжигчин С.Баатарсүх зохиосон. “Соёл Эрдэнэ” хамтлаг маань Ардын дуу бүжгийн чуулгын дөрвөн ятгачнаас үндэслэн байгууулагдсан түүхтэй. Тэр үед буюу 1970-аад оны эхээр анх “Цэнхэр залаа” аялгууг тоглож Монголын радиогийн алтан фондод бичүүлсэн байдаг.

-Яагаад энэ аялгууг “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагаар тоглуулсан юм бол?

-Хөгжмийн зохиолч С.Баатарсүх маань манай хамтлагийнхантай найз байсан. Тэгээд л энэ аялгууг ятгаар тоглоё гэж ярилцсан юм шиг байна лээ. Монголын радио, телевизэд тэр үед энэ аялгууг цаг агаар гарахад явуулъя гэж шийдсэн бололтой. Энэ аялгуугаар “Учралын уянга” кино концерт, одоогийнхоор клип хийсэн байдаг даа.

-Таныг тус хамтлагт хөгжимчнөөр очиход байгуулагдчихсан байсан уу?

-1970 онд анх Ардын дуу бүжгийн чуулга дээр байгуулагдаад 1971 онд Улсын филармони бий болоход харьяанд нь очсон. Одоо нөгөө бөөн юм болж нураадаг Ахмадын байранд байрлаж байлаа. Албан ёсоор бол 1971 оны намар “Соёл-Эрдэнэ” хамтлаг байгуулагдсан гэж үздэг. Тэр үеийн Соёлын яамны сайдын тушаал гарч байлаа. Би бол 1979 онд “Соёл-Эрдэнэ”-д орсон. Байгуулагдсанаас нь найман жилийн дараа гэсэн үг. Надаас өмнө Гавьяат жүжигчин Жаргалсайхан бөмбөрчин байсан. 3-4 жил тоглоод сургуульд явсны дараа Хүрэлчулуун гэдэг бөмбөрчинтэй болсон. Удалгүй тэр ч сургуульд явж би орж билээ.

-Хараад байхад бөмбөрчин гэдэг бол нэлээд хүнд ажил шиг санагддаг.

-Бөмбөрчин бол аргагүй хүнд ажил. Хүний дөрвөн мөч хөдөлдөг, дээр нь дуу, чимээ, гэрэл гээд бүгд орно. Дээр үед Мэргэжлээс шалтгаалах өвчний диспансер гэж байсан. Тэндээс ирж хэмжилт хийгээд эстрадын бөмбөрчин бол хөдөлмөрийн хүнд нөхцөл гэсэн акт тогтоож 20 жилээр тэтгэвэрт гардаг болж байлаа. Сүүлд 1996 онд Бага хурлын шийдвэрээр түүнийг нь болиулсан.

-Бөмбөр тоглоход хүч шаарддаг уу, эв илүү шаарддаг уу?

-Хүч, эв, мэдрэмж аль аль нь шаардана. Ер нь бөмбөрийг их хүчээр тоглохгүй шүү дээ, хамгийн гол нь гарны техник, маш их мэдрэмжтэй байх ёстой. Мөн хэмжээ сайтай байх хэрэгтэй.

-Гадаадын алдартай хамтлагийн нэртэй бөмбөрчид олон байдаг. Та тэднээс хэнийг биширдэг вэ?

-Ер нь бол тэд бүгдээрээ их мундаг. Бүр багаасаа сургалтаар нь явчихсан байдаг. Харамсалтай нь манайд эстрадын бөмбөрчний анги гэж байдаггүй. Хөгжмийн коллеж, СУИС-д цохиур хөгжмийн анги байдаг. Тэр нь оркестрын цохиур хөгжимчин бэлддэг.

Интернэтэд ороод харахад гадаадад бол гурав, дөрвөн настай хүүхэд бөмбөр тоглож сурч байдаг. Сургалт нь байж байдаг, түүнд нь сурсан болохоор хүн өөрийнхөө мэргэжилд эзэн болдог шигээ жинхэнэ мэргэжлийн бөмбөрчид болдог. Манай бөмбөрчид бол бор зүрхээрээ явж байгаа хүмүүс. Гадныхан мэргэжилдээ бүх амьдралаа зориулдаг. Би бол 1975 оноос DEEP PURPLE гээд хамтлагийг сонсдог байсан. Тэдний бөмбөрчинг үнэхээр шүтдэг.

-Та цохиур хөгжмийн анги төгссөн гэсэн. Тэгэхээр өөрөө сурч бөмбөрчин болсон гэсэн үг үү?

-Эстрадын бөмбөрчин гэдгийг өөрөө л сурсан, ёстой дуртай болохоороо. Тэр үед чинь бүх юм хаалттай байсан. “Beatls”, “Rolling Stones”, “Pink Ployd” хамтлагийн пянзыг сонсоод ямар мундаг юм бэ гээд л бодно. Бүр 1975 онд Хөгжим бүжгийн сургуульд сурч байхдаа том Жагаа, би, “Хонх” хамтлагийн Н.Энхбаяр, Н.Болд бид хэд хамтлаг байгуулж нэрнүүдийнхээ эхний үсгээр “ЖБЭС” гэж нэрлэж байлаа. Байгууллага болгон нэг хамтлагтай байсан үе. Гадаад явдлын яам хөгжимтэй байсан бөгөөд АНУ-д Элчин сайд байсан Чойнхор гуай биднийг их дэмждэг, аваачиж хөгжим дээрээ сургууль хийлгэнэ. Хичээлээ тараад тэнд очоод л сургууль хийгээд суучихна. Тэр үед манай том Жагаа анхныхаа дуу “Хүлээлт”-ийг зохиосон. Яагаав нөгөө

“Үдшийн тэнгэрт одод түглээ

Үзэсгэлэн гоо чи минь ирээч” гэдэг. Анх энэ дууг дуулж байлаа.

-Цахилгаан бөмбөр тоглоход өөр биз?

-Би цахилгаан бөмбөрийг муулж байгаа юм биш. Гэхдээ өнөөдөр дэлхийн ямар ч алдартай хамтлаг цахилгаан бөмбөрөөр тоглодоггүй. Тэр чинь хүрэнгүүт дуугарчихдаг, гэтэл бөмбөр гэдэг чинь хөгжим. Нюанс гэж юм байна, дотоод сэтгэлээсээ гарч байгаа юмыг түүгээрээ гаргаж байгаа шүү дээ. Амьд хөгжим сонсоно гэж хүмүүс яриад байдаг даа. Амьдаар тоглож байгаа хүний биеэс энерги ялгарч тэрийг нь үзэгчид хүлээж авдаг. Түүгээрээ л амьд тоглолт гэдэг өөр. Түүнээс биш бичлэг тавиад л сонсоод байж болно шүү дээ. Үүн шиг л амьд бөмбөр, цахилгаан бөмбөрөөс ялгаатай. Өөрөөр хэлбэл, ердийн бөмбөр дээр сэтгэлийн гуниг, хөөрөл гээд бүгдийг гаргаж болно.

-Таны мэргэжлийг өвлөн авч байгаа хүүхэд байна уу?

-Миний хүүхдүүдээс байхгүй. Айлын хүүхдүүд бөмбөр суръя гэдэг. Сурч байгаад үзэж харах юм их болчихсон тул өөрсдөө хамтлагт ороод явчихдаг. Гэхдээ олны танил болсон ч намайг багш аа гэдэг бөмбөрчид байна. “Никитон” хамтлагийн Золбоо, Батпүрэв гээд.

-Та тоглолттой, зав муутай гэж байсан. Хуучин хамтлагийхантайгаа цугтаа тоглолт хийж байна уу?

-Бид чинь дутуугаа гүйцээгээд дундарснаа нөхөөд том Жагаа, гавьяат жүжигчин И.Болоож, Бархас, хөгжмийн зохиолч УГЗ Х.Энхбаяр бид тав нийлээд л тоглодог. Их сонин, бүгд нохой жилтэй. Болоож, Бархас хоёр маань “Өргөө” хамтлагийг байгуулсан, олон сайхан дууг нь хүмүүс андахгүй. Бид тав нийлээд “Соёл-Эрдэнэ”, “Өргөө” хамтлагийнхаа дуунуудыг дуулдаг, хэд хэдэн газартай гэрээ байгуулчихаад ажиллаж байна.

Хөгжимдөө дуртай болохоороо л ингэж явна даа. Гадаадын мундаг бөмбөрчид чинь 78 настай хэрнээ л тоглож байдаг. Бид ч гэсэн тоглоод явна гэж боддог. Хамгийн гол нь ард түмэн маань биднийг сонсож байна гэдэг бидний уран бүтээл олон түмэнд хүрсэн гэсэн үг. Одоо дөнгөж 20 настайгаас эхлүүлээд 70 нас гарчихсан хүмүүс тоглолт дээр маань дуунуудыг дагаад л дуулдаг болохоор их гоё санагддаг.

-Та нарын залуу байхдаа дуулж байсан дуунуудыг одоо ч хүмүүс сонсох дуртай шүү.

-Тийм ээ, яагаад ингэдэг юм бол гэж бид боддог. Минийхээр бол хамгийн гол нь маш том цензурыг давж гардаг байсан. Монголын зохиолчдын хороогоор орж шүлгийг нь батална.

Тэнд чинь Э.Оюун гээд л мундаг хүмүүс шүлгийг үзнэ. Хөгжмийг нь Соёлын яамны уран бүтээлийн хэлтэс сонсч байна гээд С.Гончигсумлаа, Ц.Намсрайжав гуай гээд л томчууд ирж үзнэ. Тэд чинь шүүмжилнэ. Маш их шүүлтүүрийг давж гарсан тул 30-40 жил дуулагдсаар байна гэж боддог. Манай “Бүсгүй минь чи инээмсэглэж яваарай”, “Тэмээн жингийн цуваа” гээд олон сайхан дуу бий. Түүнийг зохиосон гавьяат жүжигчин агсан Д.Галсанбатыгаа дурсмаар байна. Биднийг хөнгөн хөгжмийнхөн, барууныг дуурайдаг, урт үстэй, өргөн өмдтэй гээд л хамгийн түрүүнд шүүмжилдэг мөртлөө, баяр үдэшлэг болоход хамгийн түрүүнд аваачиж тоглуулна. 1990-ээд он гараад энэ хөгжим чинь залуучуудад үнэхээр хэрэгтэй юм байна гэдгийг зөвшөөрүүлж манай рок попоос хамгийн түрүүн Д.Галсанбатад гавьяат жүжигчин цол олгож байлаа. 1992 онд бид шагналын найрыг нь хийж бөөн юм болж байлаа. Тэр үед гудамжнаас хүмүүс архи барьчихсан орж ирээд л баяр хүргэнэ. Манай Галсанбат энэ шагналыг авч үнэхээр булган сүүлтэй байсан. Түүнээс хойш рок попын олон уран бүтээлчид энэ нэр хүндтэй шагналыг хүртлээ.

-Ерөнхийлөгчөөс гавьяат жүжигчин цолоо авахад танд юу гэж хэлж байв?

-Би мөнгөөр хийсэн хуучин сүлдээ ковой зангиан дээр зүүсэн байсан. Ерөнхийлөгч тэрийг хараад “Хөөх чи ямар гоё юм зүүчихсэн юм бэ?” гэсэн. Би энэ нэр хүндтэй шагналаа авлаа. Миний бүх амьдрал “Соёл Эрдэнэ” хамтлагтай салшгүй холбоотой. Манай рок попынхон, хүмүүс их баяр хүргэж байгаад би маш их баяртай байна. Хөгжимчид дотроосоо авч байгаадаа бүр их баяртай байгаа. Би бол жирийн бөмбөрчин хүн. Бөмбөрчин гэдэг арын фонд л байдаг. Хөгжимчдийг төр маань үнэлж байгаа нь сайхан санагдсан. Уг нь бол Би Бадамын Цолмон, гэхдээ намайг хүмүүс “Соёл-Эрдэнэ”-ийн Цолмон л гэдэг. Би чинь бөмбөрөө илээд үнсдэг юм шүү дээ. 1991 онд манай хамтлаг “Ямаха”-гаас зохион байгуулдаг дэлхийн шилдэг хамтлагуудын уралдаанд оролцсон. Дэлхийн 17 орноос ирсэн хамтлагууд оролцож “Будакан” цэнгэлдэх хүрээлэнд бөмбөрчид нээлтийн тоглолт хийсэн. Би түүнд оролцож Америк, Германы гээд мундаг бөмбөрчидтэй хамтран амжилттай тоглож билээ. Тэр тайзан дээр 1960-аад онд алдарт “Битлз” хамтлагийн Ринг Стар тоглож байсан гэж бодоод ихэд бэлгэшээсэн. Харин манай “Соёл Эрдэнэ” тусгай шагнал хүртэж байлаа.

-Та түрүүн би нэг юм хэлмээр байна гэсэн?

-Тийм ээ, энэ завшааныг ашиглаад Хөгжим бүжгийн дунд сургуулийн багш нар Улсын филармони, СТӨ-нийхөн болон рок попынхондоо бүгдэд нь баярлаж талархаж явдгаа хэлмээр байна.

АВРАГЧ РОБОТ

Италийн Генуе хотын Технологийн хүрээлэнгээс байгалийн гамшиг болон онцгой байдлын үед ажилладаг тусгай роботыг бүтээхээр ажиллаж байна. “Walk-Man” хэмээх нэрлэсэн шинэ робот нь одоогоор туршилтын шатандаа байгаа бөгөөд тун удахгүй хамгийн хүнд нөхцөлд хүмүүсийг аварч тусламж үзүүлэх юм. Эхэндээ хүний удирдлагаар ажиллах боловч ирээдүйд өөрөө өөрийгөө удирддаг болох гэнэ. Ингэхдээ нөхцөл байдал аль хэр эрдсэлтэй байгаа, ямар алхам хийх зэргийг робот өөрөө шийддэг болно. Эрдэмтэд “Walk Man”-ийг улам боловсронгуй болгох бөгөөд ойрын үед уул, хад, овон товонтой газраар явахдаа тэнцвэрээ хадгалж чаддаг болгоход гол анхаарлаа хандуулж байна. Энэ жилийн “Walk-Man”-ийг боловсронгуй болгох ажил үндсэндээ дуусч Италийн онцгой байдлын албанд туршилтаар ажиллах гэнэ. Роботыг хамгийн эхлээд түймэр гарсан газар руу илгээх юм байна. Тухайлбал, байшин шатахад дотор нь хүн байгаа эсэхийг мэдээд олж аврах аж.

ХҮНИЙ ГЕНД ЗАСВАР ХИЙНЭ

Манай дэлхийн тэргүүн баян Билл Гейтсийн дэмжин ажилладаг “Editas Medicine” компани нь энэ жилдээ багтаан хүний генийг засварладаг шинэ технологийг бүтээх гэнэ. CRISPR/Cas9 хэмээн нэрлэсэн уг технологийн ачаар хүнийг удамшлын өвчнөөс салгах юм. Өөрөөр хэлбэл, өвчний эх үүсвэр болсон генийг дөнгөж бүрэлдэж байхад нь олж илрүүлээд засвар хийнэ гэсэн үг. Шинэ технологийг бүтээсэн эрдэмтдийн ярьснаар түүнийг хамгийн эхлээд хорт хавдар, ДОХ буюу ХДХВ өвчинг эмчлэхэд туршихаар төлөвлөжээ. Тодруулбал, хүний ДНХ-ээс өвчилсөн хэсгийг аваад буцааж суулгах гэнэ. Ийнхүү генийг бүрэлдэж амжаагүй байхад нь засвар хийдэг болсноор төгс хүн бий болох үндэс тавигдаж байгааг эрдэмтэд дурдаж байгаа юм.

САРЫГ ЭЗЭМШИХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Энэ жил хятадууд сар руу “Чанэ-5” хэмээх нисгэгчгүй сансрын хөлөг онгоц илгээхээр төлөвлөжээ. Уг хөлөг нь сарны хөрснөөс хоёр килограммыг авчирснаар судалгааны ажилд маш их тус дэм болох юм. Анх 1976 онд Оросын “Луна-24” төхөөрөмж саран дээрээс 170 грамм хөрсний дээж авчирсан бөгөөд энэ ажилд долоон сая ам.доллар зарцуулж байсан гэдэг. Түүний ачаар саран дээр ус байсан болохыг эрдэмтэд тогтоосон билээ.

Хятадын эрдэмтэд ирэх 2018 он гэхэд сарны нөгөө тал дээр төхөөрөмжөө буулгаж судалгаа хийх зорилт тавиад байгаа. Тус улсын сарыг судлах хөтөлбөрийг удирдагчийн ярьснаар изотопийн нөөц болох гели-3-ийг саран дээрээс нэлээд хэмжээгээр илрүүлжээ. Изотопийн нөөцөөр ойрын 10 мянган жилдээ дэлхийг цахилгааны нөөцөөр хангах боломжтой гэнэ.

ХИЙМЭЛ ЦУС ҮЙЛДВЭРЛЭНЭ

Тун удахгүй Японд хиймэл цус “үйлдвэрлэхэд” бэлэн болох гэнэ. Тус улсын эрдэмтэд өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сард хиймэл цусыг суурь эснээс гаргаж авсан тухайгаа мэдэгдсэн билээ. 2008 оноос хойш энэ чиглэлээр судалгаа шинжилгээ хийж уйгагүй ажилласны үр дүнд ийм амжилтад хүрсэн юм. Японы “Megakaryon” корпорацийн эрдэмтэд шинэ нээлтийг хийхдээ Токио болон Киотогийн их сургуулийн эрдэмтэдтэй хамтран ажиллажээ. Хиймэл цусыг “үйлдвэрлэдэг” болсноор анагаах ухааны салбарын маш том асуудал шийдэгдэх юм. Тодруулбал донорын шаардлагагүй болно. “Mega­karyon” корпорацийн хүчин чадлын улмаас одоогоор хиймэл цусыг их хэмжээгээр “үйлдвэрлэх” боломжгүй аж.

РОБОТ-МАШИН

Цахилгаан машин, жолоочгүй машиныг туршиж байгаа талаар сүүлийн үед нэлээд мэдээлж байна. Тэгвэл хүний оролцоогүйгээр явдаг машиныг ойрын хугацаанд бүтээх шаардлагатай болсон гэнэ. Нэг үгээр хэлэхэд, машин жолоодох гэдэг ойлголт байхгүй болох бөгөөд робот машинууд явдаг болно. Энэ нь нөгөө талаас нийгмийн хөгжлийн шаардлага аж. Тиймээс машин үйлдвэрлэдэг компаниуд шинэ үеийн унаа бүтээх ажилд маш их хөрөнгө зарцуулсаар байна. Робот-машин бүтээхийн тулд тусгай лазерын тоноглол суурилуулж ингэснээр машин эргэн тойрны бүх мэдээллээ өөрөө уншдаг болох шаардлагатай. Гэвч лазерын технологи нь маш үнэтэй, тэгээд ч бороо орох зэрэгт ажиллагаагүй болдог сул талтай гэнэ. Зарим машин үйлдвэрлэгчид видео камер зэргийг ашиглан туршилт хийж байна. Жишээ нь “Мерседес” нь энэ чиглэлээр нэлээд идэвхтэй ажилладаг.

Онолын хувьд асуудлыг шийдэх олон арга байгаа боловч бодит байдал өөр аж. Робот-машиныг хэрэглээнд оруулахын тулд одоогийн зам тийм ч тохиромжтой бус байгаа аж. Түүнээс гадна зорчигчийн аюулгүй байдал хоёр робот-машин мөргөлдлөө гэхэд хариуцлагын асуудал үүснэ. Гэхдээ энэ бүх асуудлыг шийдэх аргыг энэ жилдээ багтаан олно гэдэгт эрдэмтэд итгэлтэй байна.

КВАНТЫН КОМПЬЮТЕР

Google, IBM гээд компьютер үйлдвэрлэлээрээ дэлхийд тэргүүлдэг компаниуд нь квантын компьютер бүтээхээр шаргуу ажиллаж байна. Квантын компьютер нь бидэнд ямар хэрэгтэй юм бэ хэмээн та асуух байх. Хамгийн гол нь ердийнхөөс хэдэн сая дахин хурдан ажилладаг аж. Өнөөдөр бидний хэрэглэж буй компьютер нь үйлдэл болон мэдээллийн сангаараа хэрэглэгчдийн шаардлагыг хангаж чадахгүй байна. Энэхүү квантын компьютертой байснаар та интернэтээр дамжуулан гэрийнхээ плитка, хөргөгч, халаалтыг ажиллуулна. Нэг үгээр хэлэхэд гэрийнхээ цахилгаан хэрэгслүүдийг ажлаасаа удирдана гэсэн үг. Энэ бүх мэдээлэл, үйлдлийг түргэн шуурхай гүйцэтгэх нэлээд мэдээллийг агуулах шинэ үеийн компьютер хэрэгтэй болж байгаа гэсэн үг. “Google” нь квантын компьютер бүтээх ажилдаа нэлээд ахиц дэвшил гаргачихаад байгаа. “D Wave” хэмээн нэрлэсэн шинэ үеийн компьютер нь бидний хэрэглэж байгаагаас 100 сая дахин хурдан аж. Түүнийг өдөр тутам хэрэглэдэг болох хүртэл боловрсонгуй болгоход энэ ажил маш их ахиц дэвшил авчирна хэмээн найдаж байгаа аж.

Михаил Сергеевич Горбачев нь Зөвлөлт Холбоот Улс, Орост төдийгүй дэлхийн түүхэнд нэрээ үлдээсэн улстөрч. ЗСБНХУ-ын анхны бөгөөд сүүлчийн Ерөнхийлөгч тэрээр дэлхийн улс төрийн түүхэнд маш том өөрчлөлт гаргахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.

Бүгд хүйтэн дайны аюулын тухай ярьж, дэлхийн улс орнууд хоёр хэсэгт хуваагдсан тэр үед М.Горбачев хэмээх харьцангуй залуу улстөрч Зөвлөлтийн Коммунист намын Төв хорооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар томилогдсон юм. Тухайн үедээ эрч хүч дүүрэн, улс төр дэх залуу үеийн төлөөлөл улс орноо удирдахаар болсон нь дэлхий нийтийн анхаарлыг ихэд татаж байжээ. Улс оронд нь томоохон өөрчлөлт хийх зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг ч тэрээр мэдэрсэн. Ялангуяа улс төр, эдийн засгийн салбар мухардалд орсон тул ингэхээс өөр арга байгаагүй. М.Горбачев зоригтойгоор өөрчлөн байгуулалтыг эхлүүлсэн юм.

ЗСБНХУ болон барууны харилцаа мухардалд орж дэлхийн гуравдугаар дайн хэзээ ч эхэлж магадгүй гэж байхад баруун, зүүнийг заагласан төмөр ханыг нурааж харилцааны шинэ үеийг эхлүүлэхэд М.Горбачев чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний ачаар дэлхийн улс төрийн уур амьсгал дулаарсан билээ.

М.Горбачев улс орноо удирдаж эхэлсэнээс хойш буюу 1985-1989 оны хооронд Америк, Зөвлөлтийн эрх баригчид дөрвөн удаа уулзаж томоохон хэлэлцээ хийсэн. Энэ нь ч үр дүнгээ өгсөн. 1979 онд Зөвлөлтийн удирдагч Л.Брежнев, Америкийн төрийн тэргүүн Р.Никсон нар уулзсанаас хойш харилцаа мухардалд орчихоод байсан үе. Ингээд 1985 оны арваннэгдүгээр сарын 19-ний өдөр Женев хотноо болсон М.Горбачев, Р.Рейган нарын уулзалт тухайн үедээ дэлхий нийтийг анхаарлыг хамгийн ихээр татсан үйл явдал болж байлаа. Харилцан итгэлцэл үндсэндээ алдарсан байсан тул Москвад юм уу, Вашингтонд уулзах талаар яриад ч нэмэргүй гэдгийг аль аль тал нь мэдэж байсан. Тиймээс төвийг сахьдаг Швейцарьт уулзахаар тохиролцжээ. Анхын хэлэлцээний үеэр уур амьсгал нэлээд хүнд байсан тухай гэрчүүд дурсан бичсэн байдаг. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Р.Рейган Зөвлөлтийн удирдагчид сургаал айлдаад эхэлсэн гэнэ. М.Горбачев нэлээд сонсож байснаа “Ноён Ерөнхийлөгчөө, би сурагч биш, та багш биш, бидний ард дэлхий байна” хэмээн хэлсэн гэдэг. Амаргүй байсан ч талууд эхний уулзалтаар “Цөмийн дайн гаргахгүй байх тухай тунхаг бичиг”-т гарын үсэг зурсан. Хамгийн гол нь М.Горбачев, Р.Рейган хоёр найзууд болж энэ нь хожим стратегийн болон довтолгооны зэвсгийг хязгаарлах тухай гэрээ байгуулахад маш их тус дэм болсон гэдэг. Ингэснээр хүйтэн дайныг зогсоох үндэс суурь тавигдсан. 1988 онд Ерөнхийлөгч Р.Рейган М.Горбачевын урилгаар Москвад төрийн айлчлал хийсэн нь хоёр улсын төрийн тэргүүнүүд ямар найзууд болсны нэгэн илэрхийлэл юм. М.Горбачев ЗСБНХУ-ын Коммунист намын Төв хорооны ерөнхий нарийн бичгийн даргын албыг зургаан жил хашихдаа АНУ-ын Ерөнхийлөгчтэй 11 удаа уулзсан байдаг.

Улстөрч М.Горбачевын тухай ярихад Герман, тэрдундаа Берлиний ханыг дурдахгүй байхын аргагүй. Баруун, зүүн хоёрыг зааглаж байсан Берлиний ханыг нурааж, хоёр Германыг дахин нэгдэхэд энэ хүний оруулсан хувь нэмэр маш их. Тиймээс ч түүнийг германчууд ихэд хүндлэн, дээдэлдэг. Жил бүрийн аравдугаар сард улс орон нь эргэн нэгдсэнийг тэмдэглэхдээ германчууд М.Горбачевыг заавал дурддаг юм. Тэрээр хоёр Герман нэгдэх явцыг хурдасгахыг тууштай дэмжиж байсныг Их Британийн Ерөнхий сайд М.Тэтчер, Францын Ерөнхийлөгч Ф.Миттеран нар төдийлөн дэмжихгүй байсан гэдэг. Учир нь Герман улс Европт дахин хүчээ авна хэмээн болгоомжилж байжээ.

М.Горбачев католик шашны төв гэгддэг Ватиканд албан ёсоор айлчилсан Зөвлөлтийн нам, төрийн анхны удирдагч. 1989 оны арванхоёрдугаар сарын нэгний өдөр Ромын хамба лам Иоанн Павел II түүнтэй өргөөндөө уулзжээ. Үүний дараахан Зөвлөлтөд шашны баяр гэгддэг Зул сарын баярыг албан ёсоор тэмдэглэж байхаар болсон. М.Горбачевын үед Зөвлөлт Ватикантай анх удаагаа дипломат харилцаа тогтоосон түүхтэй.

ЗСБНХУ-ын Ерөнхийлөгч барууны орнуудад айлчлахдаа дагалдан яваа сэтгүүлч, эрдэмтэд нартаа зориулан “нөхөрсөг оройн зоог” зохион байгуулдаг байсан гэдэг. Түүн дээр янз бүрийн асуудлаар санал бодлоо илэн далангуй солилцдог байжээ. Ингэхдээ ямар ч хамаагүй сэдвээр чөлөөтэй ярилцана.

Англи хэл мэддэггүй байснаас ялангуяа барууны орнуудын удирдагчтай шууд харилцаж, ойлголцоход маш их саад болж байсан хэмээн хожим нь дурсан ярьсан байдаг. Түүний гэргий Раиса Максимовна гэхэд Их Британийн Ерөнхий сайд М.Тэтчертэй англиар ярилцдагийг дурсан ярьжээ. Тухайн үед Зөвлөлтийн нам, төрийн удирдах байгууллагуудад ажиллаж байсан хүмүүсээс гадаад хэл, тэр дундаа англи хэл мэддэг хүн байгаагүй гэдэг.

М.Горбачевын эхлүүлсэн өөрчлөн байгуулалтын улмаас социалист гэгдэж байсан орнуудыг нэгтгэдэг Варшавын гэрээ, ЭЗХТЗ буюу СЭВ зэрэг байгууллагууд үгүй болсон юм. Энэ нь социалистууд орнуудад томоохон шинэчлэлийг эхлүүлэхэд хүргэсэн. Зөвлөлт нь Афганистан болон социалист гэгдэж байсан орнуудаас цэргээ гаргасан юм. Эдгээр орнуудын нэг нь Монгол Улс. Дашрамд дурдахад М.Горбачев нь манай улсад ч нэг бус удаа ажлаар ирсэн байсан юм.

Зөвлөлтийн анхны бөгөөд сүүлийн Ерөнхийлөгч тэрбээр Ставрополь хязгаарт тариачны гэр бүлд төрсөн юм. Аав Горбачев Сергей Андреевич нь орос, ээж Гопкало Мария Пантелеевна нь украин аж. Хоёр өвөө нь хоёулаа 1930-аад оны үед хэлмэгдсэн. Миша Горбачев нь 13 настайгаасаа сурахын хажуугаар хамтралд ажиллажээ. 1949 онд сурагч байхдаа ургац хураах ажилд маш сайн оролцсон хэмээн Хөдөлмөрийн улаан тугийн одонгоор шагнуулж байсан. 19 настайдаа Коммунист намд элсэн дунд сургуулиа амжилттай төгсч Москвагийн их сургуульд урилгаар орж хуульч мэргэжлээр суралцсан юм. Их сургуулиа төгсөөд Ставрополь хязгаартаа очиж залуучуудын байгууллагад удирдах ажил хийсэн. Ийнхүү ирээдүйтэй боловсон хүчин гэгдэж намын ажил эрхэлсэн байна.

М.Горбачевын талаар өгүүлэхэд түүний эхнэр Раиса Максимовнаг дурдахгүй байхын аргагүй. Зөвлөлтийн удирдагчаас анх удаа гэргийгээ олны өмнө гаргасан улстөрч бол мөн л М.Горбачев. Нөхрийнх нь нэр хүндийг өргөхөд Оросын үлгэр жишээ тэргүүн хатагтай Р.Максимовна чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Зөвлөлтийн түүхэнд өмнө нь тэргүүн хатагтай нь ийнхүү олонд танил байсан тохиолдол үгүй. 1999 онд Раиса Максимовна нь хорт хавдрын улмаас хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн нь М.Горбачевын хувьд маш том цохилт болсон. М.Горбачев улс төрийн өндөрлөгт чимээгүйхэн гарч ирсэн шигээ чимээгүй, гунигтайгаар явсан. Өдгөө “М.Горбачев сан”-гийн тэргүүнээр ажиллаж, дэлхийн улс орнуудад уригдан очиж лекц уншиж, олон түмэнтэй санал бодлоо хуваалцсаар.

М.Горбачевын талаар ялангуяа оросууд янз бүрээр ярьдаг. Зөвлөлтийг тараан бутаргаж, эмх замбараагүй байдал үүсгэсэн хэмээн түүнийг буруутгадаг хүмүүс ч цөөнгүй. Гэсэн хэдий ч М.Горбачев бол дэлхийн түүхэнд өөрийн хувь нэмрийг оруулсан улстөрийн зүтгэлтэн юм. Тиймээс ч түүний зүтгэлийг өндрөөр үнэлж 1990 онд Нобелийн энхтайваны шагнал олгосон байна. Зөвлөлт, Оросын улстөрчдөөс энэ нэр хүндтэй шагналыг авсан хүн түүнээс өөр үгүй билээ.

Жил бүрийн арванхоёрдугаар сарын 25-ны өдөр Зул сарын баярыг тэмдэглэн өнгөрүүлдэг уламжлалтай. Христосын шашинтнуудын хамгийн гол баяр болох энэ өдөр Исус Хритосыг мэндэлсэн гэдэг. 431 онд анх Зул сарын баярыг тэмдэглэхээр болсон хэмээн бичсэн байдаг.

Харин өнөөдөр дэлхийн 140-өөд орон албан ёсоор тэмдэглэдэг юм. Европын зарим орнуудад Зул сарын баяр болохоос нэг сарын өмнөөс бэлтгэж эхэлдэг бөгөөд энэ хугацааг Адвент хэмээн нэрлэдэг. Гэрээ цэвэрлэж айл болгон гацуур модоо чимэглэдэг нь элбэг дэлбэг байж, мөнхийн амьдралыг билэгддэг аж. Үүдэндээ гацуур модны мөчрийг чимэглэн өлгөсөн байдаг. Баярын өмнөх өдөр нь орон болгонд өөрийн гэсэн нэртэй. Жишээ нь Германд хайлигеабенд гэдэг. Энэ нь манайхаар бол битүүний өдөртэй ижилхэн. Зул сарын баярын өдөр гэр бүлээрээ цугларч баярын ширээгээ засч угтдаг заншилтай. Энэ бол хүүхдүүдийн хамгийн их хүсэн хүлээдэг баяр. Учир нь Санта Клаус буюу өвлийн өвгөн аав ирж бэлгээ тараадаг гэнэ. Зул сарын баяр болохын өмнөхөн хүүхдүүд өвлийн өвгөнд өөрийн хүсэл, ямар бэлэг авмаар байгаагаа бичин илгээдэг уламжлалтай. Санта Клаус хүүхдүүдийг унтсан хойно нь ирж гацуур модны дор бэлгийг нь орхиод явдаг гэнэ. Зарим орнуудад бэлгийг нь оймсонд нууж тавьсан хэмээн ярьдаг.

Зул сарын баярыг гэр бүлийн баяр ч гэдэг. Тиймээс энэ өдөр орон болгонд өөрийн ёс заншил, уламжлалтай холбоотой хоол хийнэ. Зул сарын баярыг улс орнуудад хэрхэн тэмдэглэдэг талаар товчхон өгүүлье.

Герман

Германд энэ баярын өмнөхөн хотуудын төв талбай дээр Зул сарын баярын зах гардаг уламжлалтай. Зах дээр цугларсан хүмүүс янз бүрийн амттан худалдаж авахаас гадна халуун дарс буюу глювайн заавал ууна. Баярын өмнөх өдөр буюу манайхаар битүүний өдөр нь хамгийн чухалд тооцдог. Хайлигеабенд хэмээн нэрлэдэг энэ өдрийн өглөө гацуур модоо чимэглэж орой нь гэр бүлээрээ цугларна. Энэ өдөр заавал сүмд очиж мөргөл үйлддэг уламжлалтай. Сүмээс ирэхэд нь хүүхдүүдийн бэлгийг гацуур модны доор тавьсан байдаг. Харин баярын ширээнд шарсан галуу эвсэл нугас, уламжлалт аргаар бэлдсэн штолен хэмээх үзэмтэй нарийн боов тавьдаг. Зул сарын баярын эхний өдөр эмээ, өвөө, ээж аавындаа айлчилснаар баяр үргэлжилдэг аж.

Испани

Испаничууд энэ баярыг маш хөгжилтэйгээр тэмдэглэдэг гэнэ. Зул сарын баярын өдөр хотуудын төв талбайд нэлээд хөл хөдөлгөөнтэй байдаг. Үндэснийхээ хувцсаар гоёсон испаничууд сүмийн үүдэнд цугларч гар гараасаа барилцан дуулж бүжиглэдэг аж. Орой нь найз нөхөд, гэр бүл, хамаатан садангуудтайгаа хамт баярын ширээндээ суудаг. Зарим нь дуртай зоогийн газартаа хооллодог гэнэ. Арванхоёрдугаар сарын 23-24-ний өдрүүдэд тус улсад “El Cordo” хэмээх сугалааг зохион байгуулдаг. 1818 оноос энэ сугалааг явуулдаг болсон бөгөөд 1996 онд түүнийг нь 30 сая хүн худалдан авсан гэсэн судалгаа байдаг. Испанийн төв нутгийнхан энэ өдөр шарсан тугал эсвэл тоорой, өмнөд нутгийнхан шарсан цацагт хяруулаар ширээгээ чимдэг. Харин хүүхдүүдийн бэлгийг оймс эсвэл гуталд нь хийдэг уламжлалтай.

Итали

Италичууд зул сарыг хамгийн амттай баяр хэмээн нэрлэдэг аж. Гэр бүлээрээ цугларахдаа зөвхөн амттай хоол идэх төдийгүй хамгийн баяртай мөчүүдээ эргэн дурсдаг уламжлалтай. Италийн бараг бүх нутагт баярын ширээнд банштай шөл байдаг. Түүнээс гадна гахайн махаар хийсэн хиам, чихэрлэг талх иддэг аж. Италичууд Зул сарын баярын өдөр хуучин хувцсаа цонхоороо гаргаж хаядаг гэнэ. Ингэснээр өнгөрсөн онд болсон муу муухай бүхнийг зайлуулж байгаагийн илэрхийлэл аж. Харин Италийн хойд нутагт зул сарын зах гардаг аж.

АНУ

Америкт олон үндэстэн амьдардаг. Тиймээс их содон тэмдэглэн өнгөрүүлдэг гэж болно. Зарим нь шарсан цацагт хяруул, зарим нь шөл, байцаатай хоол зэргээр ширээгээ чимнэ. Баярын өглөө хүүхдүүдийг сэрэхэд бэлгийг нь гацуур модны дор тавьсан байдаг ньуламжлал болсон гэж болно. Ингэхдээ шөнө унтаж байхад Санта Клаус ирж бэлэг орхиод явсан хэмээн тайлбарладаг. Зул сарын баярын өглөөний цайн дээр заавал рулет идэж кофе ууна.

Их Британи

Их Британид ч мөн адил Зул сарын баярыг гэр бүлийн баяр гэнэ. Тиймээс бүгд цугларч шарсан цацагт хяруул, цэлцэгнүүр идэж бие биедээ бэлэг өгдөг уламжлалтай. Баярын ширээнд уламжлалт аргаар бэлдсэн нарийн боов заавал тавьсан байх ёстой. Түүн дотроо зоос хийнэ. Зоос таарсан хүн нь тэр жилдээ азтай байна хэмээн ерөөдөг аж.

Дэлхийн уран зургийн түүхэнд өөрийн бүтээлээрээ мөнхөрсөн зураачдын нэг бол Рембрандт. Голландын алтан үеийн томоохон төлөөлөгч гэгддэг түүнийг хүний дотоод сэтгэл зовлон, жаргал, шаналал зэргийг бүтээлээр харуулж чадсан анхны зураач гэдэг. Тиймээс Рембрандтыг уран зургийн түүхэнд хувьсгал хийсэн хэмээн тодорхойлдог юм.

Рембрандт Харменсзон 1606 оны долдугаар сард Голландын Лейден хотод төрсөн аж. Түүний аав нь тээрмийн эзэн Хармена Герритсзона ван Рейн. Арван хүүхэдтэй айлын бага нь Рембрандт байжээ. Эцэг, эх нь нэлээд шүтлэгтэй хүмүүс байсан нь хүүхдүүдийн хүмүүжилд нөлөөлсөн гэдэг. Рембрандтыг их сургуулийн дэргэдэх латин сургуульд оруулсан боловч зураг зурах сонирхолтойг нь анзаараад 13 настайд нь зураач Якоб ван Сваненбюрхд шавь оруулсан гэдэг. Гэвч үүнийг гэрчлэх баримт олдоогүй гэдгийг судлаачид дурддаг. Якоб ван Сваненбюрх нь Рембрандтыг өөрийн гэсэн арга барилтай зураач болоход нөлөөлсөн гэдэг нь эргэлзээтэй гэдэг. Рембрандт Амстердамд очиж Питер Ластмандын шавь байхдаа Италид мэргэжил дээшлүүлжээ. Ингэхдээ түүхэн, туульс болон библийн сэдэвтэй зургаар дагнан нэлээд бүтээл туурвисан. Италиас нутагтаа эргэж очоод зураач найз Ян Ливенстэй хамтран урлангаа нээж элсэлт авч хичээл зааж эхэлсэн юм. Ердөө хэдхэн жилийн дотор нэрд гарсан байна.

“Даная”

Зураач Питер Ластман нь алдарт зураачид хамгийн ихээр нөлөөлсөн уран бүтээлч. Багшийнхаа тод өнгийн будгаар зурдаг, үйл явдлыг нарийвчлан үзүүлдэг онцлогийг Рембрандт өвлөн авчээ.

Амстердамд л олны танил болж хүлээн зөвшөөрөгдөнө гэдгийг ойлгосон тул Голландын нийслэлийг зорьсон. Тун удалгүй зорьсондоо хүрч нэрд гарсан байна. Ирээдүйтэй зураач гэдэг нь мэдэгдсэн тул хүмүүс хүлээн зөвшөөрчээ. Рембрандтаар зураг зуруулах гэсэн хүмүүсийн захиалга тасрахаа больсон. “Доктор Тульпийн анатомийн хичээл” зураг нь түүнийг улам ч алдаршуулсан гэдэг. Хүний гарын дотоод бүтцийг судалж буй эмч нарыг наашаа харан зэрэгцэн сууж буйгаар дүрсэлсэн энэ бүтээл нь хөрөг зурагт хувьсгал хийжээ. Зураг дээр дүрсэлсэн олон хүнийг сэтгэл санаа, бодлоороо нэгдсэн байгааг дүрсэлж чадсан нь энэ бүтээлийн нэг онцлог юм. Үүний сацуу хүн бүрийн онцлогийг харуулсан нь уран бүтээлчийн хувьд нэлээд хөгжсөнийг илэрхийлжээ. Амстердамд нүүж ирсэний дараахь хэдэн жил түүний амьдралын хамгийн аз жаргалтай үе байсан гэдэг. Рембрандт 1964 онд Саския ван Эйленбрюх хэмээх бүсгүйтэй гэрлэжээ. Эхнэр нь хотын даргын охин байсан тулд залуухан зураач дээдсийн хүрээлэлд орох боломж нээгдсэн байна. Яг энэ үед Рембрандт хэдэн арван хөрөг бүтээсэн нь зургаа зуруулах гэсэн захиалагч нэлээд болсныг гэрчилнэ. Тухайн үед номлогч асан Корнелис Анслогийн хөрөг нэлээд шуугиан тарьсан байна. Ийнхүү авьяас чадвараараа чамгүй хөрөнгөтэй болж байшин худалдан авчээ. Энэ байшин нь өдгөө Рембрандтын гэр музей гэгддэг. Эхнэр нь Рембрандтын гурван хүүхдийг төрүүлсэн боловч бүгд хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн байна. 1641 онд Саския ван Эйленбрюх хүү төрүүлж Титус хэмээх нэр хайрлажээ. Харамсалтай нь залуухан бүсгүй төрснийхөө дараахан нас барсан юм. Ийнхүү эхнэр нь 29 настайдаа хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн нь нэрт зураачид сэтгэл санааны маш том цохилт болсон гэдэг. Яахаа мэдэхгүй болсон Рембрандт зураг зурж сэтгэлээ тайвшруулдаг байжээ. Хүүхдэдээ ч анхаарал халамж тавих чадваргүй байсан тул Гертье Диркс хэмээх бүсгүйг асрагчаар авч удалгүй нэрт зураачийн амраг болсон гэдэг. Гэсэн ч Рембрандтын сэтгэл тайвшралыг олоогүй. Хүүхдийнхээ асрагчийг сольж залуухан бүсгүйг ажиллуулахаар болсон байна. Гэтэл Гертье Диркс нэрт зураачийг гэрлэлтийн гэрээнд заасан үүргээ биелүүлээгүй хэмээн шүүхэд өгчээ. Шүүхээс бүсгүйг буруутай гэсэн шийдвэр гаргаж таван жил засан хүмүүжүүлэх газар хорих шийдвэр гаргасан байдаг. Бүсгүй тэндээс гараад удаагүй байхдаа нас барсан байна. Энэ бүхэн Рембрандтын уран бүтээлд нөлөөлсөн юм.

Эхнэрийгээ нас бараад удаагүй байхад тэрээр “Шөнийн харуул” хэмээн нэрлэсэн бүтээлээ туурвисан. Шинээр баригдсан байшинг чимэглэх зураг хэрэгтэй болсон тул Амстердамын шадар цэргүүдийг дүрсэлсэн зургийг захиалгаар зуруулжээ. Дөрвөн метр бүхий энэ зураг нь хэмжээний хувьд түүний хамгийн том бүтээлд тооцогддог. Уг бүтээлээ туурвиснаасаа хойш Рембрандт нэг хэсэгтээ хөрөг зурахаа больсон гэдэг. XIX зуунд уран зургийн ертөнцөд импрессионизм, реализм хоёр давамгайлна гэдгийг тэр үед урьдчилан харсан аж. “Шөнийн харуул”-д хүнийг хөдөлгөөнтэйгөөр дүрсэлсэн нь хамгийн том дэвшил болсон. Энэ зураг тухайн үедээ нэлээд шуугиан тарьж уран бүтээлчийн нэр хүндэд сөргөөр нөлөөлжээ. Гэвч нэг дор олон хүнийг дүрсэлсэн нь хүмүүст огтхон ч таалагдаагүй гэдэг. Тиймээс Рембрандтад захиалга өгөхөө больсон нь түүнийг орлогогүй болоход хүргэжээ. Түүний урланд сурч байсан залуусын тоо ч эрс цөөрсөн байна. Ийнхүү алдарт зураачаас бүгд нүүр буруулсан нь уран зургийн ертөнцөд огт өөр уур амьсгал ноёрхох болсонтой холбоотой. Харин Рембранд бууж өгөөгүй. Тэрээр арын фоныг тод өнгөөр зурж, эрс тэс өнгүүдийг хослуулдаг болжээ.

“Доктор Тульпийн анатомийн хичээл”

Амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд орлогогүй нэлээд хүнд байхдаа тэрээр сор болсон бүтээлүүдээ туурвисан. Будаг нь цавуу шиг наалдамхай, зотон дээрээ урсаж байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлэхээр зурсан нууцыг өнөөдрийг болтол судлаачид тайлж чадаагүй байгаа.

Рембрандтын бүтээлийг хуулбарлан зурах явдал нэг хэсэг нэлээд газар авсан. Тиймээс 1968 онд Амстердамд хуурамчийг нь жинхэнэ бүтээлээс ялгахын тулд “Рембрандт” төслийг хэрэгжүүлсэн юм. Энэ төслийн эцсийн үр дүнг 2014 онд ном болгон хэвлүүлжээ.

Франциско Гойяа

Голландын нэрт зураачийн талаар ярихдаа “Даная” хэмээх зургийн талаар ярихгүй байхын аргагүй. Эртний Грекийн домгоос сэдэвлэн зурсан уг бүтээлдээ залуухан нүцгэн бүсгүйг дүрсэлсэн байдаг. Эртний Грекийн Аргос хаан Даная хэмээх бүсгүйг үхлийн хэрэгт буруутган хонгилд хорьж нэгэн зарц эмэгтэйг манаачаар нь тавьжээ.

Данаяг орон дээрээ нүцгэн хэвтэж байхад бие дээр нь нарны туяа тусч байгаагаар дүрсэлсэн юм. Зевс бурхан борооны дусал болон Данаягийн хоригдож буй өрөөнд орсон гэдэг. Үүний дараа бүсгүй хүү төрүүлж Перес хэмээн нэрлэсэн гэсэн домог бий Бүсгүйг дүрслэхдээ зөөлөн шаргал өнгийг ашиглаж, сүүдэр гэрлийг нь чадварлагаар хослуулсан нь энэ бүтээлийн нэгэн гайхамшиг, зураачийн авьяасын илэрхийлэл юм. Данаягийн баруун гар нь гэрэл рүү тэмүүлж, зүүн гарынх нь ядам хурууг бөгжтэйгөөр дүрсэлсэн байна. Харин хэвтэж буй орны толгой дээрх сахиусан тэнгэрийг ихэд шаналсан төрхтэйгээр дүрсэлсэн нь бүсгүйн дотоод сэтгэлийг илэрхийлжээ. Энэ бүтээлийн бас нэгэн онцлог нь Зевс бурхныг дүрслээгүй явдал.

Рембрандт амьдралын сүүлийн жилүүдэд гуниг эмгэнэлээр дүүрсэн байсан. Түүний хожим нь хайр сэтгэлтэй болсон бүсгүй нь нас баржээ. Удалгүй түүний хүү Титус болон бэр хоёр нь хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн байна. Үүний дараахан алдарт зураач энэ хорвоог орхисон юм.

М.Гандигийн нэрэмжит Үйлдвэрлэл урлалын политехник коллежийн хувцасны дизайны багш М.Энхтуяаг энэ удаад “Багш” буландаа урьсан юм. Тэрээр саяхан болж өнгөрсөн “Гоёл 2017” наадамд оролцож үндэсний хувцасны төрөлд шилдэг дизайнераар шалгарсан байна.

-Таны мэргэжил уг нь дизайнер юм байна. Ямар сургууль төгссөн юм бэ?

-ШУТИС-ийн Үйлдвэрлэл технологийн дизайны сургуулийг хувцасны дизайнер мэргэжлээр дүүргэсэн.

-Дизайнер хүн яаж яваад багш болов?

-Би багш болно гэж ерөөсөө бодож байгаагүй. Хэзээ ч багш болохгүй гэдэг байсан. Гэтэл сургуулиа дөнгөж төгсчихөөд байхад нэг найз маань Үйлдвэрлэл урлалын сургууль гэж байдаг. Их гоё сургууль. Тэнд хувцасны дизайны багш авна гэж байна гэж хэлсэн. Би очоод анкетаа бөглөөд ярилцлаганд ороод тэнцсэн. Одоо 13 дахь жилдээ багшилж байна. Сургуулиа төгсөөд л багшаар ажлынхаа гарааг эхэлсэн.

-Та бол дизайнер багш юм байна. Багш мөртлөө нэлээд онцлогтой ажил байх гэж бодож байна?

-Дизайнер бол хүний имижийг өөрчилдөг. Тиймээс оюутнуудынхаа тэр чадварыг нь хөгжүүлж, гаргаж ирэхэд нь тусалдаг гэж хэлмээр юм уу даа.

-Тэгвэл таны хичээл заах онцлогийг юу гэж тодорхойлох вэ?

-Миний хичээл заах онцлог гэвэл практик тал руугаа нэлээд хандсан. Бүтээл гаргах, үр дүн нь шууд л нүдэн дээр ил харагдаж байдаг мэргэжил.

-Үйлдвэрлэл урлалын политехник коллежид багшилснаасаа хойш хичнээн оюутанд хичээл зааж хувцасны дизайнер, оёмол бүтээгдэхүүний оёдолчин мэргэжлээр төгсгөв?

-Миний тооцоогоор 300-аад оюутанг төгсгөсөн. Намайг анх энэ сургуульд ажилд ороход хувцасны загвар зохион бүтээгч мэргэжлээр гурван жил сургадаг байсан. Дараа нь хувцасны загвар зохион бүтээгч гэдэг мэргэжлээр аравдугаар ангийн аттестаттай төгсгөдөг болсон. Хувцасны дизайнч мэргэжлээр бол гурван жил сурдаг.

-Танай сургуульд л хувцасны дизайнч мэргэжлээр сурах гэсэн юм сонирхолтой хүүхдүүд ирдэг үү?

-Ер нь бол тийм хүүхдүүд ирдэг шүү.

-Багш хүний хамгийн том бахархал бол шавь нар нь. Та 300-гаад оюутанг төгсгөсөн юм байна. Эзэмшсэн мэргэжлээрээ амжилттай яваа шавь нарынхаа талаар яриач?

-Бахархдаг шавь нар байлгүй яахав. “Ану-Үжин” салоны дизайнер Оюунтуяа гэж бий. Өөрөө салон нээгээд ажиллуулж байгаа шавь нар байна. Хөх хотод мэргэжлээрээ бараг 7-8 жил ажиллаж байгаа Түвшинзаяа гэж бий. Тэндээсээ ирж “Гоёл” наадамд хоёр ч удаа оролцож шагнал урамшуулал хүртсэн. ОХУ-д очиж үндэсний хувцасны коллекцийг танилцуулсан байгаа “Чиг” гэдэг салонд дизайнераар ажилладаг Туул байна. Мөн хувцасны дизайн чиглэлээр хувиараа ажиллаж байгаа хүүхдүүд ч олон.

-Та “Гоёл-2017” наадамд амжилттай оролцсон юм байна. Ямар бүтээлээрээ шилдэг дизайнераар шалгарав?

-Энэ жил манай сургууль байгуулагдсаны 50 жилийн ой тохиож байгаатай холбогдуулан маш олон бүтээл гаргасан. Тэдний нэг “Хатдын жавхаа” нэртэй үндэсний коллекцийг оёдлын багштайгаа хамтран хийлээ. Эдгээрийг Монголын хатдын чигч шулуун, зоримог, дайчин зан чанараас сэдэвлэн судалгаа хийж зохиосон байгаа. Дээд зэргийн торгыг ангийн үс, капронтой хослуулан, шүр, сувд, гар хатгамал хээгээр чимж, гутал болон малгайтай хослуулан хийсэн. Эдгээр загваруудыг бүтээхэд манай сургуулийн удирдлагууд болон сургалтын албаны зүгээс маш их дэмжлэг үзүүлсэн. Үүний хүчинд энэ хүндтэй шагналыг хүртсэн гэж боддог.

-“Гоёл” наадам дээр толилуулсан загваруудыг урлахад оюутнууд тань тусалсан биз дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Эдгээр загварууд олон хүний хүч хөдөлмөрөөр бий болсон. Шүр чимэг гэхэд л 18 мянган ширхэг орсон байгаа. Энэ их ажлыг оюутнууд маань нугалж өгсөн.

-Загвар зохион бүтээгч, загвар өмсөгчийн мэргэжил одоо моодонд орчихоод байгаа. Дизайнер болно гэж эргэлт буцалтгүй шийдсэн, маш шаргуу дайчин оюутнууд байдаг биз?

-Зорилгодоо хүрэхийн төлөө тууштай, хичээнгүй зүтгэдэг оюутнууд бий. Манай сургуулийг дүүргэчихээд одоо ШУТИС-д сурч байгаа Цэнд-Аюуш гэж шавь байдаг. Маш дайчин, ямар нэг зүйлийг суръя гэж бодсон бол огтхон ч шантардаггүй. “Ану-Үжин” салонд ажиллаж байгаа шавь Оюунтуяа байна. Ер нь нэрлээд байвал олон хүүхэд бий. “Чиг” салонд ажиллаж байгаа Туул бол унаган авьяастай. Багадаа Хүүхдийн ордны дугуйланд явчихсан, дизайны маш өндөр мэдрэмжтэй. Ер нь бол ирээдүйд юм дуулгана гэж боддог. Хувцасны дизайнер мэргэжлээр юм сурах хүсэл эрмэлзэлтэй хүүхэд ирэхэд би сайн дизайнер болгоно гэсэн зорилготой ажилладаг. Хамгийн гол нь оюутнууд маань хүсэл эрмэлзэлтэй, түүнийхээ төлөө явдаг байх ёстой. Гэтэл дундаас нь шантраад хаячихдаг хүүхдүүд ч бий. Ер нь бол дизайнер гэдэг бол их гоё мэргэжил шүү дээ. Хүмүүс бидний бүтээсэн хувцсыг хараад маш их таашаал авдаг.