Author: Даваанямын Даваасүрэн

Монгол Улсын гавьяат тамирчин Кёкүтэнхо Н.Цэвэгнямын ээж Я.Цэвэлмаатай ярилцсанаа хүргэе.

-Таныг өвөлдөө Япон руу явчихдаг гэж хүү тань хэлж байсан. Хэзээ явах гээд бэлтгээд байна даа?

-Ирэх сарын ихээр явна гээд л байж байна.

-Тэнд хэр уддаг вэ?

-“Ээж ирж хүүхэд хараарай” гээд дуудахаар нь явдаг. Өвлийн гурван сар хүүхэд харж байгаад хавар цас ханзраад ирэнгүүт л Монгол руугаа тэмүүлчихнэ шүү дээ.

-Та хэдэн хүүхэдтэй юм бэ. Цэвэгням л гээд байхаас биш бусад хүүхдүүдийг чинь тэр болгон хүн танихгүй байх?

-Гурван хүү, нэг охинтой.Дөрвөн хүүхэдтэй. Хамгийн том нь Цэвэгням. Удаах нь Цэрэнсамбуу гээд хүү бий. Түүний дараагийнх нь охин Хишигсүрэн. Бага нь хүү, Лувсандорж.

-Ямар мэргэжлийн хүмүүс вэ. Хүүхдүүд тань Японд ажиллаж, амьдардаг гэж сонссон юм байна?

-Цэвэгнямын удаах Цэрэнсамбуу Налайх дүүрэгтээ ажиллаж амьдарч байна. Хувиараа бизнес эрхэлдэг. Охин Японд даатгалын компанид ажиллаж байгаа. Бага хүү Лувсандорж мөн Японд барилгын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг компанид ажиллаж байна.

-Дүү нар нь ахыгаа бараадаад явжээ?

-Тэгсэн. Хоёулаа л арван жилийнхээ хажуугаар япон хэлний сургалтад явж бага сага хэлтэй болсон. Ах нь сургуулиа төгсөнгүүт л хажуудаа татаад авчихсан.Бага хүү 1999 онд явсан. Охин арван жилийн сургуулиа төгсөөд Япон явсан. Тэндээ их сургуульд сурч төгссөн.

-Бага хүү тань сумод барилдаж байсан гэсэн?

-Бага хүү Лувсандорж 1999 онд ахынхаа араас сумоч болохоор Япон явсан юм. Нэг хэсэг барилдаж байгаад 2007 онд сумогоо орхиод барилгын салбарт орсон л доо.

-Яагаад үргэлжлүүлж барилдаагүй юм бэ?

-Яахав олигтой барилдаж, дээд цолонд хүрч чадахгүйгээ мэдээд зодог тайлчихгүй юу (инээв). Эр хүний дотор эмээлтэй хазаартай морь багтдаг юм гэнэ лээ. Миний хүү ах шигээ мундаг сумоч болно гэж хүсч, мөрөөдөж л байсан юм байлгүй. Сумогоо орхиод буруудсангүй ээ. Одоо сайхан ажил төрөл хийгээд сайн л яваа.

-Та Цэвэгнямыг сумод хөл тавихаас нь өмнө гагнуурчин болгохоор сургуульд оруулсан байсан юм билээ. Яагаад гэнэт сургуулиа орхиод сумо барилдахаар хүний нутгийг зорих болов оо. Тэр үеийн дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?

-Хүүгээ наймдугаар анги төгсөхөд нь би хөтөлж яваад Налайхын ТМС-д гагнуурын ангид оруулчихсан. Хүн хоолоо олж идэх мэргэжилтэй байх нь чухал шүү дээ. Миний хүү ч сурч буй мэргэжилдээ их дуртай байсан. Тэгсэн нөхөр маань нэг өдөр телевизийн нэвтрүүлэг үзэж суугаад Монгол бөхийн өргөөнд сумод барилдах хүүхдүүдийг бүртгэж байгаа талаар зар сонссон байсан. Надад энэ тухайгаа хэлээд маргааш нь хүүгээ дагуулаад хот яваад өгдөг юм байна. Удсан ч үгүй тэнцчихсэн гээд ороод ирсэн. Нөхөр бид хоёр ажил төрөлтэй болохоор тэр болгон хүүгээ дагуулаад шалгалт шүүлгийг нь өгүүлээд явах боломжгүй байсан. Тэгсэн манай танил Долгор гээд бүсгүй бидний өмнөөс хүүг маань дагуулж бүх л шалгалтад явсан. Хамаг юмыг нь л Долгор бүтээсэн дээ. Одоо хэр Долгортоо баярлаж явдаг юм.

-Та хоёр хүүгээ хожим ийм сайхан амжилтад хүрэх сумоч болно гэдэгт их л итгэл муутай байж дээ, янз нь…

-(инээв). Залуу байж дээ.Би цэцэрлэгийн багш. Манай нөхөр санхүүгийн мэргэжилтэй. Хоёулаа спортоос хол байхгүй юу. Хүүгийн маань хувь заяа орвонгоороо өөрчлөгдөх гэж байхад нөхөр бид хоёр ажил гээд л ухаан, сөхөөгүй гүйгээд байдаг.

-За тэгээд хүү тань хүний нутаг руу явах нь тодорхой болчихлоо. Тухайн үед юу бодогдож байв?

-Анхандаа хүний нутагт очиж харийн спортоор хичээллэнэ гэхээр сэтгэлд жаахан буухгүй л байсан. Тэглээ гээд бүх шалгалтдаа тэнцээд гараад ирсэн хүүхдийг ямар явуулахгүй гэлтэй биш. Хүүгээ “Аавын бийд хүнтэй танилц, Агтны бийд газар үз” гэж бодоод л явуулчихсан. Цэвэгням маань1992 оны хоёрдугаар сард анх Япон улсыг зорьж байлаа. Гадаад явах гэж байгаа гээд манайхан бүгд л хөөрөөд автобус дүүрэн хүн онгоцны буудал дээр очиж байлаа шүү дээ. Уйлалдаад л. Гаргаж өгчихөөд гэртээ ирэхэд эл хуль оргиод эвгүй л байж билээ.

-Тухайн үед хүүтэйгээ захиагаар л харилцдаг байсан биз дээ?

-Хуудас хуудсаар нь захиа бичилцэнэ. Жаргал зовлон, санагалзсан сэтгэлээ захиагаар л дамжуулна. Одоогийнх шиг ямар интернэт, гар утас гээч нь элбэг байсан биш. Холбоон дээр очиж дугаарлаж байгаад л утсаар ярьдаг байлаа. Ард баахан хүмүүс дугаарлачихна. Хамаагүй чанга ч ярьж болохгүй. Хүнээс санаа зовоод шивнэж ярина. Одоо бол яаж л бол яаж холбоо барих юм байна ш дээ. Юм хөгжинө гэдэг чинь их сайхан юм.

-Тэгсэн хэдхэн сарын дараа оргоод ирдэг…

-Наймдугаар сарын дундуур оргож ирсэн.

-Оргож ирэх тухайгаа танд хэлж байсан уу?

-Хэлж байсан. “Хүнд хэцүү бэлтгэл хийгээд их шантарч байна. Гэрээ маш их санаж байна. Эндээс оргоод очно оо ээж ээ” гэсэн захиа явуулсан.Тэгэхэд нь нөхөр бид хоёр хүний нутагт хэцүү байгаа хүүгээ ямар ирж болохгүй гэлтэй биш хүрээд ир, миний хүү л гэлээ. Тэгсэн наймдугаар сард Япон руу хамт явсан, хамт бэлтгэл хийж байсан таван хүүхэдтэй цуг оргоод ирдэг байгаа. Эхлээд дэвжээнээсээ оргож Японд суугаа Монгол Улсын элчин сайдын яаман дээр очсон юм билээ. Яамнаас нааш нь нутаг буцаасан гэсэн. Энхбатаас бусад нь оргосон гэж байсан.

-Оргож ирсэн хэрнээ эргээд Япон явсан. Тухайн үед та дургүйцэж байсан уу?

-Есдүгээр сард дэвжээний багш нь ирж бүх эцэг, эхчүүдтэй нь уулзаж ярилцсан. Хэсэгхэн хүнд үеийг л давчихвал ирээдүйтэй бөх гэж багш нь хэлсэн. Ингээд миний хүү, Батбаяр хоёр буцаж явсан. Өөрийн нүдээр хараагүй болохоор хүүгээ хичнээн зовж байсныг мэдэхгүй шүү дээ. Тэр үеийг бодвол ч одоо сэтгэл амар, хүүгээрээ бахархаад сууж байна. Амьдрал гэдэг сайхан юм шүү. Хүний хувь заяа гэж их сонин юм.

-Япончууд хүүг тань сумогийн домог гэж нэрлэдэг. Сумогийн домог маань багадаа хэр дүрсгүй хүүхэд байв?

-Нэг их айхтар сахилгагүй хүүхэд байгаагүй. Хааяа л хичээл тасалж надад зэмлүүлдэг байлаа. Аав нь ямар хүүдээ юм хэлэх биш. Би л хаа нэг загнана. Бусдаар ч гайгүй байсан. Гэм хоргүй цагаахан зантай тийм л хүүхэд байлаа. Ер нь манайхан чинь их зөөлөн, уяхан хүмүүс ш дээ. Их бэлэн нулимстай хүмүүс.

-Хүүгээ энэ олон жилийн дараа дээд зиндаанд түрүүлэхэд хүүгээрээ үнэхээр бахархаж байсан биз. Цэвэгням гэлтгүй танай гэр бүлийнхний гол мөрөөдөл байв уу?

-Тэгэлгүй яахав. Миний хүү 17 настайгаасаа л сумо бөхөд зодоглосон хүн. Ид залуу халуун нас нь сумогийн дэвжээнд үлдсэн. Тиймдээ ч барилдаж эхэлсэн мөчөөсөө л нэг ч гэсэн түрүүлчих юмсан гэсэн бодол өөрт нь байсан нь ойлгомжтой. Насан туршдаа хүсч мөрөөдсөн амжилтаа гаргана гэдэг спортын хүний хувьд ямар сайхан зүйл болохыг үгээр хэлэхийн аргагүй болов уу. Хүү маань “Ээж ээ. Хүү нь чадлаа. Төрүүлж өсгөсөн аав, ээждээ баярлалаа” гэж хоолой нь зангирч ирээд л хэлсэн. Бид нар ч их хөөрсөн. Уйлах дуртай юм болохоор уйлж л байлаа. Яахав баярын нулимс юм даа.

-Хэрвээ аав нь байсан бол нулимсаа барьж чадахгүй л байсан байх даа…

-Мэдээж хөгшин минь байсан бол яаж догдолж, хөөрч гүйхийг би мэдэж байна. Аав нь байсан бол энэ олон жил барилдсан хүүгийнхээ үр дүнг нь хараад хүүгээрээ ямар их бахархах байсан гээч. Амьд сэрүүн байхдаа хүүдээ “Нөөц бололцоогоо сайн ашигла, дээд цолонд хүртэл бэлтгэл сургуулилт хий. Гэхдээ бэртэл гэмтлээс болгоомжилж сайн барилдаарай” гэж захидаг байсан. (хоолой нь зангирч, нулимс нь цийлгэнэж хэсэг чимээгүй суув)

-Сая зодог тайлах тухайгаа гэрийнхэнтэйгээ зөвлөсөн байсан уу?

-Яахав цухуйлгаж байсан. “Би дахиж барилдаж чадахгүй, дахиж амжилт гаргана гэдэг хүнд болсон ээж ээ. Би зодог тайлна” гэж утсаар ярьсан. Гэхдээ тийм хурдан зодог тайлчихна гэж бодоогүй. Долдугаар сарын башё дуусаад зодог тайллаа гэхэд нь үнэхээр цочирдсон. Эвгүй л юм билээ. Аливаа нэг юм хэмжээ, хязгаартай шүү дээ. Хангалттай сайхан амжилт гаргасан, хүү минь. Олон ч рекорд эвдлээ.Үүнээс илүү амжилт гэж юу байхав.

-Таны хүүхдүүд ихэнх нь Японд амьдардаг юм байна. Ихэвчлэн аль хүүхдийндээ байдаг вэ?

-Бага хүү, охин хоёр хоёулаа гэр бүлтэй болсон. Бага хүү нэг хүүхэдтэй. Охин хоёр хүүхэдтэй. Гэхдээ ихэнхдээ Цэвэгнямындаа л байдаг. Хүүхэд харна. Барилдаантай сард туслах бөхчүүд нь дагаад л гэрт нь орж гараад л явж байдаг. Цэвэгнямын ээж ийм хүн байдаг гээд бүр андахгүй болчихсон болохоор мэндлээд л явна. Мэндлэхээс цаашгүй юм даа. Ямар ойлголцох биш.

-Хүүгээ харь орны бүсгүйтэй гэр бүл болоход эх хүний хувьд битүүхэн эмзэглэж байв уу?

-Нэг их тийм зүйл бодогдоогүй. Үндэс угсаа л өөр болохоос биш адилхан л хүн. Тэгээд ч барилдааны бэлтгэл гээд гадуур ямар тэр болгон яваад хүн амьтантай танилцаад байх биш. Өөр сонголт байгаагүй байлгүй. Угаасаа нутаг орноосоо хол, хүний нутагт суугаа хүнд цай хоол сайтай, хайр халамжтай хүн л чухал шүү дээ. Ер нь хүүгээ гадаад хүнтэй суучлаа гэж нэг их хүндээр тусгаж аваагүй.

-Ээжүүд манай бэр цай хоол сайтай, ажилсаг гэж ирээд л магтдаг. Танай бэр ямар байна. Ёс заншил өөр хүнийг бас шүүх хэцүү болов уу?

-Манай бэр их ажилсаг. Үр хүүхэд, хань ижилдээ их халамжтай. Гэр орны арын ажлыг нь яв цав авч явдаг. Ер нь япон бүсгүйчүүд их ажилсаг шүү.

-Бэр тань монгол хэлээр хэр ярьж байна. Хэр ойлголцож байна?

-Ганц нэг монгол үгээр ярина. Ямар ч байсан орчуулагч хэрэглэхгүй ойлголцоод л байдаг. Би мэддэг хэдэн япон үгээ хэлнэ, бэр маань өөрийнхөө мэддэг хэдэн монгол үгээ хэрэглэнэ. Ингээд л ойлголцоод хэл авалцчихдаг ш дээ (инээв).

-Цэвэгнямын хүүхдүүд монголоор ярьдаг уу?

-Ярихгүй ээ. Энэ жил зодог тайлсан гээд гэр бүлээрээ ирсэн. Өмнө нь аавыгаа өөд болсны дараахан нэг гэр бүлээрээ ирээд явсан. Том охин нь гарчихсан байсан. Тэрнээс гэр бүлээрээ ирэх нь ховор. Хүү бол жил болгон л ирнэ. Гэхдээ энэ зун гэр бүлээрээ ирээд явсан. Хүүхдүүд нь хэдэн монгол үгтэй болоод буцаж байна лээ. Уг нь хүүхэд амархан хэл сурах юм билээ.

-Худуудтайгаа хэр дотно байдаг вэ?

-Манай худууд Токиогоос зайтай амьдардаг. Хааяа ажлаар Токиод ирэхдээ хүүгийнд ирнэ. Тэр үед нь хүүгээ хажуудаа суулгаж байж л худуудтайгаа хэл авалцана шүү дээ. Бүр Цэвэгням ажилтай ирж амжихгүй бол бэрээрээ дамжуулж ойлголцоно. Гэхдээ л нутаг ус нэг биш болохоор монгол хүмүүс шиг учиргүй сэтгэл санаагаа уудлаад байх яриа өрнөхгүй л дээ.

-Цэвэгням ээжийнхээ гарын хоолыг их санадаг байх даа. Таныг очихоор хамгийн түрүүнд ямар хоол хийлгэж байна?

-Цуйван хийлгэж иднэ. Ээжийнхээ гарын хоолыг их санаснаа гайхна. Дараа өдрөөс нь бууз, хуушуур гээд л хийлгэнэ шүү дээ.

-Японд хэр идээшиж байна?

-Хүүхдүүд дээрээ очдог болохоор нэг их харийн нутаг шиг санагдаад байхгүй. Японы хоол сайхан ш дээ. Гэхдээ л төрж өссөн газар, нутаг усаа их санана. Хавар болов уу үгүй Монгол руугаа тэмүүлнэ шүү дээ, энэ сэтгэл минь. Миний хүү 23 жил сумогоор барилдлаа. Цаг хугацаа гэдэг чинь харвасан сум шиг л өнгөрдөг юм байна. Японы ард түмэн ч гэсэн сайхан сэтгэлтэй хүмүүс. Үндэсний спортод нь гадны орны бөхчүүд илүүрхлээ, эзэгнэлээ гээд ямар нэгэн байдлаар гадуурхахгүй. Харин ч хайр, хүндлэлээ харамгүй зориулдаг улс юм. Миний хүүг дэмжиж, хүндэлж явдаг болохоор япончуудад баярлаж явдгаа хаана ч хэлж явах юм даа. Одоо ч гэсэн танай сониноор дамжуулж чин сэтгэлээсээ талархал илэрхийлье.

Саяхнаас “Дуудлагын дугуй засвар” гэсэн хаягтай шар өнгийн автомашин хотын төвөөр үзэгдэх болсон. Тодруулбал, таны автомашины дугуйтай холбоотой бүхий л асуудлыг дуудлагын дагуу очиж засварлана гэсэн үг. Энэхүү үйлчилгээг “Бат сервис” компани нэвтрүүлжээ. Дуудлагаар дугуй засах үйлчилгээг явуулаад долоо л хонож байгаа юм байна. Тус компанийнхантай 11.30 цагийн орчимд холбогдоход Баянзүрх дүүргийн XIII хороололд дуудлагатай явж байна гэсэн юм. Дараагийн дуудлага нь Сүхбаатар дүүргийн XI хороололд гэв. Ингээд 12.30 цагийн орчимд XI хорооллын есдүгээр байрны гадаа уулзлаа. Учир нь тус байрны оршин суугч машиныхаа дугуйг солиулахаар дуудлага өгчээ. Дуудлагын ажилчид үйлчлүүлэгчдэдээ хандан “Сая дөрөв, таван дуудлагын дагуу очиж үйлчлээд ирлээ.Зам мөстчихсөн гулгаатай байгаа учраас бага зэрэг түгжрэлтэй байна. Жаахан хүлээлгэсэн бол хүлцэл өчье” гэсээр ирцгээв. Гурван ажилтан хамт явдаг юм байна. Уг нь 24 цагийн турш гурван хүн ээлжээр ажиллаж дуудлагын үйлчилгээг үзүүлэх төлөвлөгөөтэй боловч одоохондоо хамт явж байгаа гэнэ. Дуудлага өгсөн үйлчлүүлэгчийн “Ford expedi­tion” машины урд талын нэг дугуйны хий гарсан юм байна. Залуус машинаасаа багажаа гаргаж ирээд хэдхэн минутын дотор хийлээд өгчихөв. Үйлчилгээний хөлстэйгөө нийлээд 15 мянган төгрөг боллоо. Жийп машины нэг дугуйг хийлэх, солих, засахад 10000 төгрөгийн үнэтэй байдаг аж. Үйлчлүүлэгч ч “Машиныхаа дугуйг хийлүүлж чадахгүй байсан юм. Бидний ажлыг хялбарчилсан сайхан үйлчилгээ үзүүлж яваа залуус байна” гээд ихэд сэтгэл хангалуун үлдэв. Дуудлагын засварчид дараагийн захиалгадаа гарав. Шадивлангийн зусланд амьдардаг хүн “Өглөө босоод харсан чинь машины дугуйны хий гарчихаж” гээд дуудлага өгчээ. Харин Шадивлангаас Төмөр зам, Нэгдүгээр эмнэлэг, Зайсанд гурван ч машины дугуй засварлах дуудлагатай явж байв. Нийслэлийн замын хөдөлгөөний түгжрэл нэг захаас нөгөө зах руу хүрнэ гэдэг асар их хугацаа ордог учраас аль болох ойрхон газруудыг нэгтгээд захиалгын дагуу очоод үйлчилдэг байна. Дуудлагын машины кабинд дугуй засваруудад байдаг бүхий л багаж хэрэгсэл харагдав. Түүнчлэн дугуйгаа нөхүүлэх дуудлагын дагуу очиход машинд нь өөр янз бүрийн гэмтэл гарсан байх тохиолдол их гардаг гэнэ. Тиймээс аль болох гэмтлийн оношийг тогтоож засч өгдөг гэж тус компанийн захирал Г.Батболд хэлж байсан. Мөн энэ үйлчилгээг явуулахын тулд Хятадын Эрээн хотоос шаардлагатай гэсэн хамгийн сүүлийн үеийн техник, хэрэгсэл оруулж ирсэн тухайгаа ч ярьсан.

Ихэвчлэн залуучууд дуудлага өгдөг аж

Ингээд дуудлагын үйлчилгээтэй холбоотой зарим зүйлийг “Бат сервис” компанийн захирал Г.Батболдоос тодрууллаа.

-Та ямар мэргэжилтэй вэ?

-Би техникийн инженер. Тиймээс автомашины талаар багагүй мэдлэгтэй. Үүн дээрээ түшиглээд дуудлагын засварын үйлчилгээ явуулъя гэж шийдсэн.

-Дугуй засварын дуудлагын үйлчилгээ нэвтрүүлэх сэдэл хэзээнээс төрсөн бэ?

-Ийм төрлийн үйлчилгээ явуулдаг болно гэж эрт бодсон. Харин одоо л биеллээ олж байна.Өнөөдөр нийслэлд дуудлага, хүргэлтийн үйлчилгээ маш хэрэгтэй. Хүмүүс завгүй байдаг болсон. Нийслэлийн түгжрэлээс болж нэг ажил амжуулах гэж цаг заваа маш их алддаг. Харин дугуй засварын үйлчилгээ хотын төвд тэр бүр байдаггүй. Хүмүүс дугуйгаа засуулахын тулд хотын зах руу явах болдог. Тиймээс ганц дугуй нөхүүлэх, солиулахын тулд хотын зах руу явах хэрэггүй болсон. Бид таны машины дугуйг сольж, засч хурдан шуурхай үйлчлэх болно.

-Цаашдаа бизнесээ өргөжүүлэх бодол байна уу?

-Захиалга аваад зургаа хонож байна. Энэ хугацаанд маш их дуудлага ирж байна. Заримдаа бид ачааллаа дийлэхгүй ганц нэг холын дуудлагыг цуцалдаг. Уг нь ийм асуудал гаргамааргүй байна. Бүх хүнд хүрч үйлчилмээр байна. Одоо ганцхан машинтай дуудлагадаа гардаг. Цаашид нийслэлийн таван дүүрэгт таван машин явуулахыг хүсч байна.

-Иргэд ихэвчлэн ямар дуудлага өгч байна?

-Одоогийн байдлаар зуны улирал дуусч өвөл эхэлж байгаа учраас иргэд дугуйгаа солиулах дуудлага их өгч байна. Бид дөрвөн дугуй сольж өгөх үйлчилгээ үзүүлж байгаа. Хэрвээ дөрвөн дугуйгаа солиулбал азотоор хийлдэг үйлчилгээгээ үнэгүй хийж өгч үйлчилнэ. Мөн баланс тохируулах, дугуй нөхөх, пүрш агшаах, наклад солих, цав солих зэрэг үйлчилгээг хийж гүйцэтгэнэ.

-Эмэгтэй жолооч нар дугуйгаагаа солиулах, нөхүүлэх зэрэг дуудлага их өгч байна уу?

-Анх үйл ажиллагаагаа эхлүүлэхдээ яг ийм бодолтой байсан. Эмэгтэй жолооч нар л их дуудлага өгөх байх гэж. Тэгсэн ихэнхдээ эрэгтэй жолооч нар дуудлага өгч байна. Залуу жолооч нар “Өглөө боссон чинь дугуй хагарчихаж, дугуйгаа нөхөх гэсэн юм” гээд манайд ханддаг.Ихэвчлэн яаралтай дуудлагууд ирдэг. Одоохондоо нийслэлийн замын түгжрэлийг тооцоолж бид үйлчлүүлэгчидтэйгээ цагаа тохирдог. Хэрвээ хотын нэг захад дуудлагатай явж байвал нөгөө зах руу очих гэсээр үйлчлүүлэгчээ маш их хүлээлгэж, урмыг нь хугалах болно. Тиймээс ихэвчлэн орон сууц, ажлын газрынх нь гадаа машиных нь дугуй нь хагарчихсан зогсч байгаа, дугуйгаа солиулах, өөрөөр хэлбэл цаг хугацааны хувьд яаралтай биш үйлчлүүлэгчдээс цаг авч, төлөвлөн үйлчилж байна.

Үйлчилгээний хөлс 5000-10000 төгрөг

Суудлын жижиг тэрэг, том оврын тэрэг зэргээсээ хамаараад үйлчилгээний хөлс янз бүр. Дунджаар суудлын машины нэг дугуйг хийлэх, засах, солих зэрэг үйлчилгээ 5000 төгрөг бол том оврын хүнд даацын машин, жийп машин зэргийн нэг дугуйг 10000 төгрөгөөр засварладаг байна. Харин нийслэлийн нутаг дэвсгэрийг бүсчлэн хуваагаад Таван шараас Офицер, 32-ын тойргоос 120 хүртэлх нутаг дэвсгэрт өглөөний 08.00-22.00 цаг хүртэл дуудлагын хөлс 5000 төгрөг, 22.00-08.00 цаг хүртэл дуудлагын хөлс 10.000 төгрөг аж. Мэдээж дээр нь үйлчилгээний хөлсөө нэмж төлнө гэсэн үг. Түүнчлэн азотын хийг том оврын машинд 4000 төгрөгөөр, жижиг тэргэнд 3000 төгрөгөөр хийж үйлчилж байна. Балансыг 8000 төгрөгөөр тохируулах бол бусад засвар гэмтэлтэй холбоотой үйлчилгээг зохих хэмжээний өртгөөр хийдэг юм байна.

Цасан шуургатай өдөр дуудлага тасраагүй гэв

Өдөрт дунджаар дугуйтай холбоотой 15 дуудлагын дагуу хүрч үйлчилдэг байна. Өдөрт маш олон дуудлага ирдэг бөгөөд хамгийн хурдан шуурхай ажилалаа гэхэд л 15 дуудлагын ард гардаг байна. Өнгөрсөн амралтын өдрөөр цасан шуургатай, зам халтиргаа гулгаатай байсан учраас иргэдээс маш олон дуудлага ирсэн байна. Ихэнхдээ машиныхаа зуны дугуйг солиулахаар дуудлага өгчээ. 80250250 гэсэн утсанд тасралтгүй дуудлага иржээ. Дээрх дуудлагаас аль болох ойрхон газруудад олон машинд үйлчилгээ үзүүлж чадах байдлаар захиалга авчээ. Иргэд ч дуудлагаар үйлчилгээ авахдаа сэтгэл хангалуун байдаг талаар ярьж байлаа.

Автомашинтай холбоотой бүхий л үйлчилгээг дуудлагаар авах боломжтой болжээ

Сүүлийн үед хэрэглэгчдэд хүрч үйлчлэх, иргэдийн цаг завыг хэмнэх үүднээс олон төрлийн шуурхай үйлчилгээ нэвтрэх болсон. Тэгвэл жолооч нар автомашинтай холбоотой бүхий л төрлийн үйлчилгээг заавал засварын төв орохгүйгээр гэрийнхээ гадна авах боломжтой болжээ. Энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг олон ч газар нээгдсэн байна. Тухайлбал, автомашины дуудлагын засвар, авто ачлага, дуудлагын жолооч зэрэг олон үйлчилгээг цогцоор нь үзүүлдэг “Шуурхай туслагч”компани байна. Дугуй засах, нөхөхөөс гадна автомат кроп засвар, их гэрэл өнгөлгөө хийх бөгөөд дуудлагаар танд хэрэгтэй сэлбэгийг хүртэл хүргэж өгөх юм байна. Шатахуун дууссан тохиолдолд хүртэл дуудлага өгч болох нь. Мөн 24 цагийн турш дуудлага хүлээн авна. Өнгөрсөн амралтын өдрөөр тус компани мөн л ачаалал ихтэй ажиллажээ. Ихэвчлэн хотын зах, хөдөө орон нутагт цасанд суусан машинаа татаж гаргуулах дуудлага ирсэн гэнэ. Учир нь тус компани цас болон шаварт суусан машиныг татаж гаргах зориулалттай хоёр жийптэй аж. Компанийн дугуй засварын үнэ үйлчилгээний хөлстэй нийлээд 15 мянган төгрөг. Бусад үйлчилгээний хувьд төрлөөсөө хамаараад өөр өөр үнэтэй байна.

Шуурхай туслагч компанийн дуудлагын утас нь 70120120 аж.

“Акума” төв 09.00-21.00 цагийн хооронд бүх төрлийн аккумуляторыг дуудлагаар хүргэж өгч үйлчилдэг байна. Хүргэлтийн үйлчилгээний үнэ 5000 төгрөг. Харин аккумулятор 97-350 мянган төгрөгийн үнэтэй юм байна.

Тус төв рүү хандахыг хүсвэл 99905082 утас руу залгана уу.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Одоогоос 20 жилийн өмнө Монголын рок попын урлагт хувьсал хийж өөрсдийн өнгө төрхийг тодорхойлж чадсан хамтлаг бол “Камертон”. Монголын хөвгүүдийн хамтлагийн дундаас “Камертон”-ы залуус хөдөлмөрч, чадварлаг уран бүтээлч гэдгээрээ аргагүй ялгардаг билээ. Анх “18 нас” дуугаараа олонд танигдаж чадсан хөвгүүдийн хамтлаг өдгөө 20 нас хүрч байна. Тун удахгүй тус хамтлагийнхан тоглолтоо хийхээр төлөвлөжээ. Ингээд “Камертон” хамтлагийн гишүүд доорх асуултад өөр өөрийнхөө өнцгөөс хариулсан сонирхолтой ярилцлагыг хүргэж байна.

-Монголын рок, попын амьдрал “Камертон” хамтлагаар бүл нэмээд 20 жил өнгөрчээ. Энэ хугацаанд та бүхэн юу амжиж бүтээв?

-Анх хамтлаг байгуулж байхад өмнөө томоохон зорилго тавьж байсан нь мэдээж. Тэр зорилгодоо хүрсэн үү. Хийсэн, бүтээсэндээ хэр сэтгэл хангалуун явдаг вэ?

-“Маамуу нааш ир”, “Хэн ч уйдаагүй хайр”, “18 нас” дуугаа дуулж байх үеийг өнөөдрийн амьдрал, үзэл бодол, нийгэмд эзлэх байр суурьтай харьцуулахад ямар зөрүү гарч ирэх бол?

-Мэдээж хэрэг охидын шүтээн байсан хамтлагийнхан гэр бүл зохионо гэдэг тухайн үедээ олны сонирхлыг татаж байлаа. Одоо харин урлагийн хамгийн сайхан гэр бүл болсон шиг санагддаг. Тэгэхээр гэр бүл, үр хүүхдийнхээ тухай товчхон танилцуулахгүй юу?

Д.Болд:

-Чанартай уран бүтээл хийхийн тулд манай хамтлаг зүтгэж ирсэн. Анх дөрвөн хоолойгоор дуулах стилийг гаргаж ирсэн гээд мэдээж яривал маш их юм ярина л даа. Цаашид ч манай хамтлаг сайн уран бүтээл хийхийн төлөө ажиллах болно. Миний хувьд 2006 оноос бие даасан уран бүтээлээ туурвиж эхэл­сэн. “Хайрын хүч” цомгоос эхлээд нэлээд уран бүтээлийг үзэгчдэдээ хүргэсэн. “Be” продакшн байгууллаа. Энэ жил продакшнаа өргөжүүлж медиа группийн түвшинд хүргэхээр хичээж ажиллаж байна. Энэ хооронд монгол поп урсгалыг хөгжүүлэх тал дээр нэлээд ажиллалаа. Удахгүй бие даасан шинэ цомог гаргахаар төлөвлөөд байна. Оны сүүлээр цомог бэлэн болох байх. Продакш­наараа дамжуулж олон уран бүтээлч­тэй хамтарч ажилласан бай­на. Олон сайхан залуу уран бүтээлчдийг гаргаж ирэхийн төлөө хичээж байна. Ер нь л урлагийн бүх төрөлд хүч сорьж байна. Сүүлийн үед энтертаймент чиглэлээр их ажиллаж байгаа.

-Анх хамтлаг байгуулах үед юу бодож байсан талаар яг орж ирэхгүй байна.

-Сэтгэл хангалуун байлгүй яахав. Зүгээр суугаагүй. Олон сайхан уран бүтээл хийж ирсэн. Багагүй уран бүтээлийн тоглолт хийсэн. Цаашдаа маш олон уран бүтээл хийх төлөвлөгөө байна. Бүтээлийн яг оргил дээр гарчихаагүй байна л даа.

-Манай эхнэрийг нугараач мэргэжилтэй гэдгийг хүн бүхэн л мэдэх байх. Эгшиглэн, Энэрлэн, Эзлэн гээд гурван сайхан үртэй болсон.

Г.Мэнд-Амар:

-Өнгөрсөн 20 жилийн дий­лэнх нь “Камертон” хамтлагтай хол­боо­той. Монголынхоо бүхий л аймгаар тоглолт хийж, олон орноор аялж, уран бүтээлийн тоглолтоо хийсэн байна. Бид бүхнийг сонсдог, дэмждэг, биднийг тоож сонсч, урамшуулж ирсэн хүмүүсийнхээ буянаар олон сайхан зүйл үзэж нүд тайлсан байна. Нэг их айхтар бүтээн бай­гуу­лаад босгож ирсэн бизнес бол байхгүй. Нэг хэсэг “Монгол газар” компанийн барилгын хэлтсийг хариуцаж ажиллаж байгаад больсон. Харин телевизүүдийн тэр тусмаа “UBS” телевизийн “Universe Best songs” наадмын төсөл дээр хамтарч ажиллалаа. Бид хөгшрөөгүй, өтлөөгүй. Гэхдээ залуу үеэ гарч ирэхэд нь чадахаараа туслах үүднээс “Камертон-2” төсөл хэрэгжүүлсэн. Тэр хүүхдүүд цаашаа хэр хол явах нь өөрсдөөс нь шалтгаална. Монголд “boy band” хамтлаг ирээдүйд гарч ирсээр байх нь тодорхой. Тэр дунд манай хөвгүүд гоё чихрийн цаас шиг, ханан дээр байдаг хөөрхөн залуугийн зураг шиг байх уу гэдэг нь чухал. Гэхдээ “Бид дөрөв” хамтлагийн дүү нар учиргүй хүний гар, ам хараад байхааргүй мундаг сэтгэдэг хүүхдүүд бий. Цаашдаа мэргэжлийн, чадварлаг уран бүтээл их хийнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

-Шилжилтийн насан дээрээ явж байсан учраас аливаа зүйлийг олон талаас нь харж байсангүй. Тэгээд ч мэргэжлийн сургуульд сурч байсан болохоор чадах болов уу, яах бол гэж эргэлзэж, тээнэгэлзэж байсан удаагүй. Хоёрдугаарт долоон настайгаасаа л нэг нэгнийхээ гэр орноор орж гардаг, аав ээж, ах дүү нараа мэддэг болцгоочихсон байсан. Тиймээс янз бүрийн эрсдэл бодож ч байсангүй, нөхцөл ч бүрдээгүй. Хамгийн гол нь тухайн үед олон хоолой салгах, Италиар акабела гэж ярь­даг л даа. Үүнийг л монгол­чуудад л гоё хүргэх юмсан гэсэн зорилготой байсан.

-Мэдээж ондоо. ЕБС-ийн хүүхдүүдээс жишиг авахад бид чинь IX, X ангийн сурагчид л байлаа. Дуунд хайртай, дурлачихсан байсан учраас дуугаа хэрхэн хүнд хүргэхэв гэсэн л бодолтой байсан бол идэр залуу насанд аливаа зүйлд философи талаас нь ханддаг юм байна.

Эргээд харахад шилжил­тийн насны хөвгүүд гэхэд цагийг хий дэмий өнгөрүү­лээ­гүй санагддаг. Уран бүтээ­лийн төлөө өдөр шөнөгүй зүтгэж насандаа баймгүй хор шартай байж. Тиймдээ ч өнгөрсөн амьдралдаа маш сэтгэл хангалуун байна. Урлагийн буянаар л хорвоотой танилцлаа шүү дээ. Одоо амьдрал дуусчихсан юм биш л дээ. Он цаг элээх тусам тархи улам залууждаг гэдэг. Тиймээс хөгширчихөөд дуулж чадахгүй, гонгинож чарлаад хүний дургүйг хүргээд байхгүйн тулд тархиа цэнэглэж, бие сэтгэл гээд бүхий л зүйлээ бэлт­гэж байна. Энэ эрчээрээ сай­хан дуулахын тулд шүү дээ.

-Миний хувьд үеийнхнээсээ хожуу гэр бүл зохиосон. Эхнэрийг маань Р.Болормаа гэдэг. Бид Сийлэн, Анхилуун гээд хөөрхөн охидтой болсон.

Б.Эрдэнэбат:

-Би идэвхтэй насаа хэд хэд хувааж боддог л доо. 0-20 нас бол жаргалтай сайхан хүүхэд үе, 20-40 хамгийн идэвхтэй хийж бүтээх нас , 40-60 хүртэлх нас бол хийж бүтээх ч харьцангүй идэвх буураад ирэх үе гэж боддог. Тэгэхээр хамгийн идэвхтэй насандаа эргээд харахад их зүйлийг бүтээсэн байна. Анх 1995 онд манай хамтлаг байгуулагдсан. Тухайн үед Монгол Улсын нийгмийн байдал ороо бусгаа байсан. Гэвч бид энэ цаг үед амжилттай уран бүтээл хийж олонд танигдаж гарч ирж өнөөг хүртэл оршин тогтнож байна шүү дээ. Манай хамтлаг 20 жилийн хугацаанд 11 цомог гаргасан гээд дурдвал уран бүтээлийн олз омог маш их байна л даа. Миний хувьд 2007 оноос хөдөө аж ахуйн салбарт хүч үзсэн. Одоо Монголдоо эхний гуравт орохоор усалгааны системтэй хөдөө аж ахуйн салбарт өөрийн гэсэн байр суурьтай компанитай болсон байна.

-20 жилийн өмнө Хөгжим бүжгийн шатан дээр уулзаж байсан дөрвөн хүү өнөөдөр ч нүдэнд харагддаг. Тухайн үед “Yesterday” дууг анх дөрвүүлээ дуулж үзээд бие бие рүүгээ гайхаж харцгааж байсан. Яг энэ мөчид л хамтлаг байгуулах зам тавигдсан. Яаж гоё дуулах вэ гэхээс өөр юу ч бодогддоггүй байлаа. Хэзээ ч харамсахааргүй амьдарч ирсэн. Хамгийн гол нь сайхан нөхөрлөлийг бий болгосон. Нэг удаад аврах биш насан туршдаа нэгнийхээ төлөө гэх андуудтай болсондоо би маш их баярлаж явдаг.

-Одоо 40 дөхөж яваа залуус “охин минь”, “охин чи минь” гээд дуулаад явах утгагүй. Дуу гэдэг чинь сэтгэл зүрхнээс гардаг зүйл. Тиймээс шинээр хийж буй уран бүтээлийнхээ үгэнд хүртэл ач холбогдол өгч арай философитой, хүнд юм бодогдуулахаар сонголтыг хийдэг болсон байна. Би 18 настай байхдаа хэзээ ч 30 нас хүрнэ гэж боддоггүй байсан. Харин өнөөдөр маргааш 50 нас хүрэх гээд байгаа юм шиг санагддаг боллоо. Иймэрхүү ялгаа маш их байна.

-Өнөр өтгөн сайхан гэр бүлтэй боллоо. Гурван хүү, нэг охинтой. Миний том хүү хамтлагтай зэрэг л өссөн. Одоо 17 настай. Гадаадад сурч байгаа. Дунд хоёр хүү маань ЕБС-д сурч байна. Харин бага охин бид хоёр гэр зуур зунгааралдаад л байж байна /инээв/. Миний эхнэр Бямбажав гээд уран нугараач бүсгүй бий. Эхнэр “Anti gravity” иогийн төвөөрөө дамжуулж сургалт явуулдаг. Бид хоёрын гол зарчим ашиг олохоосоо илүүтэйгээр нэг хүнд ч гэсэн туслах. Хийж бүтээж буй зүйл маань дандаа хүний төлөө л байгаасай гэж хүсдэг.

Л.Ган-Эрдэнэ:

-Хамтлагийн тухайд бол бүгд надаар хэлүүлэлтгүй ямар, ямар уран бүтээл хийж байгааг харж байгаа болов уу. Миний хувьд телевизийн салбарт тодорхой хэмжээний үзэгчидтэй, өөрийн гэсэн өнгө аястай нэвтрүүлэгтэй болоод байна. Одоохондоо гэртээ л байна. Нэгэнт телевиз рүү орчихсон юм чинь гарахгүй байх. Тэгэхээр цаашдаа телевизийн салбарт үргэлжлүүлж ажиллах хүсэлтэй байгаа. Нэг компани байгуулчихгүй яав даа гэж жаахан харамсдаг. Одоо амжилттай явж байгаа том компаниуд чинь ихэвчлэн 1995 онд байгуулагдсан юм байна лээ /инээв./ Гэхдээ энэ тоглоом шүү. Юунд нь харамсахав. Харин ч хамтлагаараа бахархаж явдаг.

-Хөгжим бүжгийн сургуулийн заах арга зүйн хувьд өвөрмөц, өөрийн гэсэн онцлогтой. Хүүхэд бүрийг топ болгохын төлөө явдаг. Багш нь ч, сурагч нь ч энэ замналаар явдаг. Цаг сайн барьж, зохион байгуулалттай байхаас эхлээд хамтлагтай холбогдсон. Хамтлагаараа дамжуулж олонд танигдсан дуучин болохыг хүсэлгүй яахав.Түүнчлэн хамтлагийнхантайгаа олон шинэлэг зүйл бүтээе гэж боддог байсан. Хамгаас илүүтэйгээр шилдэг нь байя л гэж бодсон.

-Тэр үед биднийг сонсч байсан хүмүүс 35-40 гээд дундаж настай болчихсон. Одоо эдгээр сонсогчид бидэнтэй адил ихэнх нь аав, ээж болчихсон байгаа. Өөрийн гэсэн бизнес нь тогтчихсон, амьдрал нь жигдэрчихсэн байна. Энэ утгаараа уран бүтээлийн өнгө аяс хүртэл өөрчлөгдөж байна.

-Гадаад худалдааны мэргэжилтэй Б.Уянга гэж сайхан бүсгүйтэй гэр бүл болсон. Хоёр сайхан хүүхэдтэй. Батхүдэр, Гансүлд гээд. Том нь хоёр ойтой, бага нь дөрвөн сартай.

Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамны дэргэд “Малчны лавлах 109” мэдээллийн төв нээгджээ. Ялангуяа малчид энэхүү төвийн 109 дугаарын лавлах утсанд холбогдож бүх төрлийн мэдээллийг авах боломж бүрджээ. Тус лавлахад очиход нэлээд ачаалалтай ажиллаж байлаа. Нийслэл болон хөдөө орон нутгаас малчид холбогдож ихэнхдээ алдагдсан малын зар өгдөг байна. Одоогийн байдлаар зургаан оператортой ажиллаж байгаа аж.

“Малчны лавлах 109” төвийн гүйцэтгэх захирал Б.Дэшигсүрэнгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Лавлахынхаа үйл ажиллагааны онцлогоос танилцуулахгүй юу?

-Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамны харьяа “Малчны лавлах 109” мэдээллийн төв нь малчдад зориулсан нэгдсэн мэдээ мэдээллийн сан бий болгож байгаагаараа онцлогтой. Малчдын тулгамдсан асуудлыг шийдэхэд манай лавлах бодитой хувь нэмэр оруулж, туслах зорилготой юм.

-Яг ямар төрлийн мэдээллийг ихэвчлэн хүргэж байна вэ?

-Цасан шуурга зэрэг байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлээс болж малчид малаа хаана явааг ч мэдэж чадахгүй хяналтаас гардаг. Түүнчлэн хулгайд малаа алдаж, хэнд хандаж яаж олж авахаа тэр болгон мэддэггүй. Мэдээлэл хомс байдаг. Тиймээс алдсан болон олдсон малын мэдээллийг нэгтгэж малчдад хүргэх үүрэгтэй ажиллаж байна. Мөн малын гоц халдварт өвчний талаарх мэдээллийг авч холбогдох газруудад хүргэж, олон нийтийн мэдээллийн сүлжээгээр цацаж ард иргэдийг сэрэмжлүүлэх болно.

-Малын тэжээл, мах, арьс ширний үнэ зэргийг ч лавлаж болох нь ээ?

-Бололгүй яахав. Малчдын лавласан бүх асуултад хариулт өгөх болно. Ер нь бүх төрлийн хэрэгцээт мэдээллийг мэдээллийн сандаа оруулсан байгаа.

-Үнэхээр шуурхай ажиллаж чадвал малын хулгай буурахад бодитой хувь нэмэр оруулах байх?

-Мэдээж гол зорилго бол газар аваад байгаа малын хулгайг бууруулах шүү дээ. Малчдын хувьд малаа эзэнгүй орхиж, эсвэл хүн хүчний дутмагаас болж, эсвэл шөнө оройн цагаар малын хулгайд өртдөг гэсэн судалгаа бий. Малын хулгай ихэнхдээ анхнаасаа төлөвлөгдсөн байдаг. Тухайн айлаа судалчихсан гэсэн үг. Тиймээс энэ тал дээр малчдын оролцоо маш чухал. Малаа алдсан даруйдаа малчид манай лавлах руу утасдаж мэдээлэл өгөх хэрэгтэй. Бид мэдээллийг хүлээж авангуутаа холбогдох цагдаагийн байгууллагад мэдэгдэж, бусад хэвлэл мэдээллээр давхар зарлана. Энэ мэтчилэн зөвхөн манайх гэлтгүй олон талын хамтын хүчээр асуудлыг шийдэх юм. Товчхондоо хэлэхэд малчид алдсан нэг малынхаа араас цаг зав, бензин тос, мөнгө төгрөгөө гарздаж хий дэмий давхих шаардлагагүй боллоо гэсэн үг.

-109 дугаарын утсанд залгахад төлбөртэй юу?

-Манай 109 дугаарын утсанд залгасан хэрэглэгч танаас нэгж унахгүй. Аль ч үүрэн телефоны утаснаас залгасан үнэ төлбөргүй. Түүнчлэн 24 цагийн турш та мэдээлэл өгч, мэдээлэл авч болно гэдгийг хэлэхэд таатай байна.

Малчны лавлах өнгөрсөн зун туршилт хийсэн бөгөөд өдгөө үйл ажиллагаа нь жигдэрч байнгын үйлчлүүлэгчтэй хүртэл болжээ. Биднийг байх үеэр хэд хэдэн дуудлага ирэв. Мэдээллийн ажилтан буюу оператор тэмдэглэгч авч байна. “Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сумаас 2015 оны аравдугаар сарын 21-нд хүрэн азаргатай унага, гүү нийлсэн 30-аад тооны адуу алдлаа” гэсэн зарыг хүлээж авав. Удсан ч үгүй дахин дуудлага ирлээ. Өвөрхангай аймгийн Зүүнбаян-Улаан сумын малчин холбогдож “Өглөө адуундаа очтол зээрд гүү алга болчихож. Бие томтой гүү байгаа юм” гэсэн мэдээллийг өгөв. Ихэнхдээ хөдөө орон нутгийн малчид тийм, ийм зүсний мал алдчихлаа гэж зар өгдөг юм байна. Мөн тус төвд одоогоор олдсон малын дөрвөн зар байлаа. Тодруулбал, Улаанбаатар хот, Сонгинохайрхан дүүргийн 61-ийн гармын орчмоос сартай хүрэн морь, Төв аймгийн нутгаас 2015 оны тавдугаар сарын сүүлчээр гурван тооны адуу олдсон зар ирсэн байв. Мөн Улаанбаатар хотын Сонгинохайрхан дүүрэг 21 дүгээр хороо, Бичигтийн задгайгаас зүүн урд гуяндаа дээшээ харсан саран тамгатай 16 тооны адуу олдлоо гэсэн зар мэдээллийн санд байв. Тус 16 тооны адуу өнгөрсөн сарын 30-нд олдсон бөгөөд хонгор халзан, хээр зэрэг зүсмийн хэмээн нэг бүрчлэн тэмдэглэжээ. Төв аймгийн Баянцагаан сумаас хоёр тооны адуу олдсон гэсэн зар ирж байв. Учир нь цагдаагийн байгууллагатай хамтарч ажилладаг тул цагдаад тэмгдэглүүлсэн алдсан болон олдсон малын зар шууд тус төвд ирдэг юм байна. Урт хөлийн мал гэдэг утгаараа ихэвчлэн адуу алдагдсан зар ирдэг болохыг мэдээллийн ажилтнууд хэлсэн. Ингэхдээ хурдан удмын хүлэг алдагдсан дуудлага дийлэнх хувийг эзэлдэг байна. Харин олон тооны мал алдсан мэдээллийг малчид өгчихөөд олдсон тохиолдолд нь эргэж мэдэгдэхгүй явдаг байна. Хэрвээ лавлахад зарлаж тэмдэглүүлсэн бол олсон хугацаандаа ч мөн хэлж мэдээлж байх нь зүйтэй аж. ХХААЯ-ны малын мэдээллийн санд бүх зар бүртгэгддэг байна. Сүүлийн үед малчид эзэнгүй хээр яваа малыг өөрийн хот, мал сүрэгтээ нийлүүлчихээд харьяа орон нутгийнхаа цагдаагийн хэлтэст мэдэгддэг хэрнээ цааш мэдээллийг дамжуулдаг тохиолдол их болсон талаар Б.Дэшигсүрэн захирал анхааруулсан. Учир нь хуульдаа хэрвээ олсон малыг нэг жилийн хугацаанд эзэн нь ирж авахгүй бол тухайн малчинд болон орон нутгийн засаг захиргаанд тус малыг захиран зарцуулах эрх очдог байна. Үүнтэй холбоотойгоор малчид хүний малыг олсон ч цагдаад мэдэгдсэн нэрийдлээр цааш иргэдэд олсон талаарх мэдээллийг дамжуулахгүй, нууцаар маллах, мал хайж ирсэн хүнд худлаа ярьж улмаар өөрийн мал болгодог тохиолдол ихэсчээ. Тиймээс уг лавлах бий болсноор энэ байдал арилах гэнэ. Цагдаагийн ажилтанд өгсөн малтай холбоотой мэдээлэл уг лавлахад шууд ирэх юм байна. Тус мэдээллийг хүлээж аваад “Молор” телевиз, “Тодсураг.mn” сайтад зар өгч байршуулах аж. “Тодсураг.mn” сайтад байршсан мэдээлэл малынхаа зурагтай байх бөгөөд аль аймгийн аль суманд хичнээн тооны мал алдагдсан болохыг дэлгэрэнгүй тавьдаг байна. Одоогийн байдлаар тус лавлахад алдсан малын 100 гаруй зар, олдсон гэх таван зар ирээд байгаа юм байна.

Иргэд гал командын 101, цагдаагийн 102, түргэн тусламжийн 103 дугаарын утсанд үнэгүй хандаж мэдээлэл өгч, авдаг байсан. Яг үүнтэй адил 109 дугаарын утас руу залгаж өөрт хэрэгцээтэй мал аж ахуйтай холбоотой мэдээллийг авч болох юм байна. Лавлахад хандаж буй иргэдийн мэдээлэл тухайн улирал, цаг үеийн нөхцөл байдлаас шууд хамааралтай гэнэ. Тухайлбал, тэнгэр муухайрсан өдрүүдэд малчид холбогдож хэзээ, хаана цас орох, салхи хэр хүчтэй байх зэрэг мэдээллийг авдаг бол одоо өвс тэжээлтэй холбоотой мэдээллийг их залгаж асуух болжээ. Хивэг, өвс, сайн чанарын эм тариа хэдэн төгрөг, хаанаас авч болохыг асуудаг байна. Зарим нь бүр хонины бэлчээр дээрээсээ залгаж маргааш цаг агаар ямар төлөвтэй байхыг асуугаад “Махны үнэ ханш хэдэн төгрөг байна” гэсэн асуулт хүртэл тавив. Хариуд нь мэдээллийн ажилтан “Үхрийн мах 5500 төгрөг” хэмээн асуулт бүрт нь холбогдох мэдээллийг өгч байлаа. Лавлахад хандсан хэрэглэгчид ч малын тухай мэдээллийг нэг дороос авч байх болсондоо сэтгэл хангалуун байгаа бололтой. Зарим хэрэглэгчид бүр өглөө болгон залгаж цаг агаарын мэдээлэл авдаг тухай ч ярьсан. Үүнээс гадна малын гоц халдварт өвчин, тус өвчний шинж тэмдэг илэрсэн тохиолдолд шууд зарлуулахыг анхааруулж байсан. Ингэснээр олон тооны малыг аюулаас гаргаад зогсохгүй цаг тухайд нь холбогдох арга хэмжээ авч болохыг онцолж байна. Мөн хөдөө аж ахуйн биржээр арилжаалагдаж байгаа малын гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүний үнэ ханш, цаг агаарын мэдээ, гамшгаас урьдчилан сэргийлэх яаралтай арга хэмжээ авах болон бусад хэрэгцээт мэдээллийг хүргээд зогсохгүй мэргэжлийн зөвлөгөө хүртэл өгөх аж.

-Монголд хорт хавдраар жилд3000 гаруй хүн нас бардаг-

Хорт хавдрын өвчлөл үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд хүрчихээд байгааг мэргэжилтнүүд сэрэмжлүүлэх боллоо. Монгол Улс хорт хавдрын өвчлөлийн тоогоор дэлхийд тэргүүлэх болсон талаар бид өмнө мэдээлж байсан. Одоогоор дэлхийд хорт хавдраар өвчилсөн 32.6 сая хүн амьдарч байна. Харин Монголд 14 мянган хорт хавдартай хүн амьдарч байгаа бөгөөд тэдний цаана хичнээн мянган хүн давхар сэтгэлийн шаналлаар эмтэрч байгааг тоолж баршгүй. Үнэндээ энэ тоо бол гурван сая хүн амтай монголчуудын хувьд ахадсан тоо юм. 2014 оны байдлаар жилд 5000 хүн шинээр хорт хавдраар өвчилдөг бол 3000 хүн уг өвчний улмаас хорвоогоос хальж байгаа судалгаа хүртэл бий. 2025 он гэхэд дэлхийд хорт хавдраар өвчлөгсдийн тоо 19 сая болж буурах бол манай улсын хувьд жилд 7500 хүн шинээр хорт хавдраар өвчлөх тооцооллыг Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас гаргажээ. Энэ нь бусад оронтой харьцуулбал нэмэгдсэн үзүүлэлт юм. Тэгвэл хорт хавдартай тэмцэж энэ тоог хэрхэн буруулах вэ. Нэн тэргүүнд төрийн зөв бодлого хэрэгтэй байгааг эрүүл мэндийн салбарынхан хэлж байна. Манай улсад хорт хавдрын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь ганц Хавдар судлалын үндэсний төв.

Ингээд Хавдар судлалын үндэсний төвийн ерөнхий захирал Л.Төмөрбаатараас зарим зүйлийг тодрууллаа. -Танай төвд нэн тэргүүнд тулгамдсан асуудал нь өргөтгөлийн барилга гэсэн. Өргөтгөл барих шийдвэрийг хэдэн онд анх гаргасан бэ?

-Захиалагч нь Эрүүл мэнд, спортын яам, ашиглагч нь Хавдар судлалын үндэсний төв болох уг өргөтгөлийн шавыг анх 2010 онд тавьсан. 2011, 2012 онд өргөтгөл баригдаад энэ хэмжээнд хүрчихээд байгаа. 2013, 2014 онд үндсэндээ барилгын ажил зогссон байсан. Харин энэ оны төсөвт өргөтгөлийн барилгад шаардлагатай хөрөнгийг суулгаж өгсөн.

-Өргөтгөлийн барилга нийтдээ хичнээн төгрөгөөр босохоор төлөвлөгдсөн юм бэ?

-Өргөтгөлийн барилгын нийт төсөв 5.5 орчим тэрбум төгрөг. Үүнээс 2.9 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийгдчихээд байна. Энэ онд 1.5 орчим тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг тусгаж өгсөн. Санхүүжилт нь яаманд ороод ирчихсэн байгаа учраас барилгын ажлаа гүйцэтгээд явж байна.

-Тэгэхээр үлдэгдэл хөрөнгийг л ирэх оны төсөвт суулгаад өгчихвөл өргөтгөл ашиглалтад орчих юм байна. Тийм үү?

-Тэгэлгүй яахав. 2016 онд тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг Засгийн газар шийдээд өгчихвөл бидний зүгээс ирэх оны зургадугаар сард бүрэн ашиглалтад орчих байх гэсэн тооцоолол бий. Ерөнхийдөө барилгын заслын ажил хийгдэх явцад шаардлагатай гэсэн тоног төхөөрөмжөө суулгаад ажиллах боломжтой.

-Яагаад 2013, 2014 онд барилгын хөрөнгийг төсөвт суулгаагүй юм бэ?

-Өмнөх засгийн газрын үе шүү дээ. Энэ жилүүдэд эдийн засгийн байдал хүндэрсэн гэх шалтгаанаар санхүүжилтгүй олон барилга царцаагдсан байдгийн нэг нь манай эмнэлгийн өргөтгөлийн барилга.

-Саяхан УИХ-ын зарим гишүүн шаардлагатай хөрөнгийг төсөвт суулгаж өгөхөө амласан. Амлалт аль шатандаа явж байгаа бол?

-УИХ-ын зарим гишүүд манай эмнэлгийн нөхцөл байдалтай танилцсан. Үнэндээ хорт хавдрын өвчлөл газар авчихаад байгааг бид ч хэлж танилцуулсан. Өнөөдөр манай улсад хорт хавдартай 14 мянган хүн амьдарч байна. Бараг айл өрх бүрт хорт хавдраар өвчилсөн хүн байна гэж хэлж болно. Ямартай ч сэтгүүлч Мөнхбаясгалан хавдрын эсрэг нэгдэхийг уриалж бодитой алхам хийж байгаад бидний зүгээс талархах нь зүйтэй. Бидний энэхүү ажлыг дэмжиж ажиллахаа УИХ-ын нэлээд хэдэн гишүүн мэдэгдээд байгаа. Тодруулбал, Х.Баттулга, Сарангэрэл, Одонтуяа, Даваасүрэн, Бат-Эрдэнэ, Тэрбишдагва, С.Батболд, Ж.Энхбаяр, Телейхан зэрэг гишүүнээс гадна их олон хүн нааштайгаар хүлээж авч байгаа. УИХ-ын гишүүн, НББСШУБХ-ны дарга Д.Батцогт дээр орсон. УИХ-ын байнгын хороогоор дэмжээд цааш нь явуулъя гэж хэлсэн.

-Ажлын хэсэгт 4.5 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэсэн юм билээ. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Өргөтгөлийн барилгын ажилд шаардлагатай хөрөнгөөс гадна сүүлийн үеийн компьютер томографийн аппарат болон өргөтгөлд тавигдах зарим тоног төхөөрөмжийг цогцоор нь шийдэхэд гээд нийтдээ 4.5 тэрбум төгрөг үндсэндээ шаардлагатай байгаа юм. Үүнийгээ УИХ-ын гишүүдийн төлөөллөөс бүрдсэн ажлын хэсэгт танилцуулж өгсөн хэрэг л дээ. Харин эмнэлгийн өргөтгөл ашиглалтад орсноос хойш боловсон хүчин, эм тарианы хангамж зэрэг урсгал зардлын асуудал яаман дээр шийдэгдээд тусгагдчихсан байгаа.

-Өргөтгөлд суурилуулах тоног төхөөрөмж бэлэн гэж сонссон?

-Монгол Улсын Засгийн газар Австри улсын засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжих “Хавдар судлалын үндэсний төвд хорт хавдрын тусламж, үйлчилгээний чанар хүртээмжийг сайжруулах нь” төслийн хүрээнд долоон сая еврогийн санхүүжилтээр тоног төхөөрөмж авч байгаа. Эхний ээлжийн төхөөрөмж өнөөдрийн байдлаар ирчихээд байна. Харамсалтай нь байр нь бэлэн болоогүйг та бүхэн харж байгаа байх.

-Жил бүр “Хавдрын эсрэг үндэсний аян” зохион байгуулдаг. Аяны үр дүн хэр бодитой вэ?

– Түүнчлэн сүүлийн таван жил “Хавдрын эсрэг” үндэсний аянг зохион байгуулж байна. Хөдөө орон нутагт, алслагдсан аймгуудад хүрч ажилладаг. Жил болгон 10-13 аймагт ажилладаг. Хавдартай хэрхэн тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр сургалт зохион байгуулдаг. Нарийн мэргэжлийн шинжилгээ, оношлогоонд хамрагдаж буй хоёр хүн тутмын нэг нь хавдрын эрт үедээ илэрдэг. Аяны хүрээнд 400 гаруй хүний хавдрыг эрт үед нь илрүүлсэн байх жишээтэй. Нэг ёсондоо хавдрыг нэг, хоёрдугаар үед нь илрүүлбэл эмчлэгдэх, амь насыг нь аврах магадлал 50 хувьтай байдаг. Хүний амь насыг мөнгөөр хэмжих аргагүй. Нэг хүний амийг аварснаар цаана нь хичнээн хүний зовлонг нимгэлж, гэр бүлд нь аз жаргал бэлэглэж байна гээд бодохоор ямар сайхан буян болж байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ. “Хавдрын эсрэг” үндэсний аянг жилдээ 10-13 аймагт хэрэгжүүлдэг.

-Аяныг хаанаас санхүүжүүлдэг вэ?

-“Итгэл хавдаргүй Монгол” үндэсний сан, “Хаан банк” сангийн санхүүжилтийн тусламжтайгаар аяныг зохион байгуулдаг. Тэргүүн хатагтай Х.Болормаагийн санаачилгаар хорт хавдартай тэмцэх “Итгэл” Хавдаргүй монгол Үндэсний сан байгуулагдсан. Энэ сан хавдрын хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээний чиглэлээр том ажил хийж байгаа. Тухайлбал, аймаг болгонд дөрвөн ортой тасаг байгуулж тоног төхөөрөмжөөр хангаж, энэ чиглэлийн эмч мэргэжилтнүүдийг гадаад, дотоодод сургахад хүртэл туслалцаа үзүүлсэн. Мөн “Хаан банк”-ны ажилтнууд эрүүл мэндийн сайн дурын ажилтнаар нэгддэг. Одоо Л.Мөнхбаясгалан сэтгүүлч, цаашлаад хэвлэл мэдээллийнхэн гээд хавдрын талаар ярьж хэлж байгаа бүхэн ард түмэнд хүрч байна. Энэ нь эргээд хавдраас урьдчилан сэргийлэхээс эхлээд маш том хувь нэмэр оруулж байгаа явдал юм гэв.

Ер нь эмнэлгийн өргөтгөл ашиглалтад орсноор Хавдар судлалын төвийн ачаалал 50 хувь буурна гэсэн тооцоо бий. Учир нь өргөтгөлд элэгний мэс засал, хими эмчилгээ, туяа эмчилгээний тасгууд байрлах бөгөөд үүнтэй холбоотойгоор оношлогоо эмчилгээний тоног төхөөрөмж суурилуулна. Өргөтгөл 5200 метр квадрат талбай бүхий гурван давхар барилга байхаар зураг төслийг гаргажээ. Ингэхдээ зоорийн давхрыг мөн ашиглах бөгөөд дөрвөн давхар гэж ойлгож болно. Тодруулбал, өргөтгөлийн барилгад зайн туяа эмчилгээний шугаман хурдасгуур, туяа эмчилгээний төлөвлөлтийн КТГ симулятор, дүрслэлд суурилсан дотуур туяа эмчилгээний аппликаторын иж бүрдэл, дозиметрийн систем, дотуур туяа эмчилгээний төлөвлөлтийн системийн программ хангамж, бусад дагалдах тоног төхөөрөмжүүд, дижитал рентген аппарат, ангиографи аппарат, хагалгааны өрөө дагалдах эрчимт эмчилгээний өрөөний тоног төхөөрөмж цогцоор суурилагдах юм байна. Ерөнхийдөө туяа эмчилгээ орчин үеийн түвшинд хүрэх юм байна. Энэ чинээгээр хорт хавдрыг эмчлэх, эхний шатанд нь оношлох асуудал бодитой явагдах талаар эмч нар онцолж байлаа. Тус эмнэлгийн дээрх асуудлыг сэтгүүлч Мөнхбаясгалан хөндсөн нь шийдвэрлэх түвшний хүмүүст нэлээд хүрч байгаа гэдгийг тус төвийнхөн хэлж байсан. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг хүртэл нэг сарын цалингаа хандивлаад байгаа аж. Харин сэтгүүлч Л.Мөнхбаясгалан “Хавдрын эмнэлгийн өргөтгөлийг барьж дуусгахад шаардлагатай мөнгийг 2016 оны төсөвт оруулж өгөхийг л хүсч байна. Хэрвээ энэхүү өргөтгөлийн барилга ашиглалтад орчихвол эмнэлгийн ачаалал 50 хувиар буурах судалгаа бий. УИХ-ын гишүүдээс бүрдсэн ажлын хэсэг томилогдоод эмнэлгийн нөхцөл байдалтай танилцсан. Ирэх оны төсөвт шингээж өгье гэж дээрх таван гишүүн амласан. Бас нэг асуудал нь компьютер томографийн аппарат. Хэрвээ ХСҮТ ийм аппараттай болчихвол мянга мянган хүн аврагдаж, өвчнөө эхний шатанд нь эмчлүүлэх боломж бүрдэх юм. Миний захианы үр дүн заавал гарна гэдэгт итгэж байна” гэж ярьсан.

100.000 хүн ам тутамд гаргасан судалгаа

ӨВЧЛӨЛТ

НАС БАРАЛТ

2013, 2014 оны хооронд улсын хэмжээнд нийт нийгмийн салбарын 325 барилга царцаагдсан байдаг. Үүнээс Эрүүл мэнд, спортын яамны харьяа 40 эмнэлгийн барилгын ажлыг эхлүүлээд дутуу орхисон байна. Нийслэлд гэхэд нийтдээ ийм 11 барилга байдаг бөгөөд үүний нэг нь тус төвийн өргөтгөлийн барилга юм. УИХ-ын гишүүд тойрогтоо зориулсан гурван зуу гаруй барилгад ийнхүү баахан мөнгө цацаж сүүлд нь царцааж байснаас монголчуудын амь насыг хэдэн мянгаар нь авч одож буй хавдрын эсрэг ажиллах ганц төвийнхөө барилгад байгаа жаахан мөнгөө зарцуулж болмоор. Ерөөсөө сүүлийн үеийн бүх Засгийн газрууд Монголын эрүүл мэндийн салбарыг хөсөр хаясан. Энэ нь монголчуудыг үхүүлээд байх далд бодлого ч юм шиг. Улс төрийн хүчнүүд албан тушаал хуваах болохоороо дандаа завсрын хүмүүст Эрүүл мэндийн сайдын суудлыг өгдөг. Сайдаар ажилласан хүмүүсийг харахад Шархадны эмнэлэгт эмчлүүлэхээр эсвэл лам, ажлаа хаяад тэнээд явчихдаг нөхөр…гэх мэт улс төр дэх хэвийн биш нөхдүүдээр монголчуудыг эрүүл байлгахын төлөө цаг наргүй ажиллаж байх Эрүүл мэндийн яамыг толгойлуулж ирсэн нь эцэстээ монголчуудыг хорт хавдраар үхүүлж дуусгах тийм үндэсний хэмжээний эмгэнэлд авчирлаа.

Гэрэл зургуудыг Ц.Мягмарсүрэн

Өнгөрсөн амралтын өдрөөр “Монгол HD” телевизээр “Авьяаслаг монголчууд” нэвтрүүлгийн тав дахь дугаар цацагдсан билээ. Энэхүү дугаараар шүүгчдийг төдийгүй үзэгчдийг лимбэ хөгжмийн тоглолтоороо уярааж, гайхшруулж чадсан оролцогч бол 0819 дугаартай Т.Пүрэвбаатар байсан юм. Т.Пүрэвбаатар төрөлхийн хөгжлийн бэрхшээлтэй нэгэн. Тодруулбал, хоёр хөлгүй, нэг гаргүй бөгөөд насан туршдаа тэргэнцэртэй яваа хүн. Гэвч шоуны шүүгчид түүнийг хөгжлийн бэрхшээлтэй гэж өрөвдөхөөс илүүтэйгээр лимбэ хөгжмийг хэрхэн эзэмшиж, түүгээр ямар сайхан аялгуу тоглож чадаж байгааг олж харсан юм. Тиймээс шүүгчид дуу нэгтэй тэнцэх товчийг дарсан. Тэрээр тайзан дээр “Үүрд хамт байгаач ээж ээ” дууны аяыг эгшиглүүлэхэд үзэгчдийн дунд нулимсаа барьж чадалгүй уйлж суугаа олон ч хүн харагдсан. Телевизээр үзсэн хүмүүс ч өөрийн эрхгүй нулимс унагасан талаар гадуур ярих боллоо. Түүний авьяасыг бахдаж шоуны шүүгч хийлч Ч.Дэлгэрцэцэг “Энэ тайзан дээр ийм л авьяастнуудыг гаргаж ирэхийн төлөө бид энд сууж байгаа” хэмээн дуу алдсан бол шүүгч ая зохиогч, дуучин Ц.Чулуунбат “Би чамайг ерөөсөө ч өрөвдөхгүй байна. Харин чамаар бахархаж байна. Эхнэрээр чинь бүр их бахархаж байна” гэж хэлээд авсан. Харин үзэгчид сэтгэлээсээ хөглөсөн лимбэ хөгжмөөр ямар гайхалтай аялгууг гаргаж байгааг ихэд бахдаж байлаа. Мэдээж түүний авьяас тэргүүн зэргийн онцлох. Харин Т.Пүрэвбаатараас амьдралын үнэ цэн, итгэх итгэл, хайр сэтгэл, хүсэл тэмүүлэл гэрэлтэж байсан нь тэр чигээрээ гайхамшиг байлаа. Тэрээр “Авьяаслаг монголчууд” шоунд оролцож ийн тайзан дээр гарч олны өмнө зогссон нь ч түүний бас нэгэн хүсэл мөрөөдлийн илэрхийлэл байсан юм. Шоуны шүүгч залуу дуучин, реппер Rokit Bay буюу О.Баярсайхан “Та амьдралд юу чухал, юу үнэтэй вэ гэдгийг өнөөгийн залууст харуулж чадлаа. Хүн төрөлхтөнд итгэх итгэл минь сэргэлээ гэдэг үг энэ л байх даа” гэсэн нь үзэгчдийг ч нэгийг бодож, хоёрыг тунгаахад хүргэсэн болов уу. Энэ эрхмийн амьдрал ихэд гэрэл гэгээтэй дурсамжаар дүүрэн. Насаараа био үйлдвэрт ажилласан Д.Бизъяа болон Ж.Төмөрчөдөр нар долоон хүүхэдтэй. Нэг нь Т.Пүрэвбаатар. Хүү нь хорвоод мэндлэхдээ л хоёр хөл, нэг гаргүй төрсөнд эцэг, эх нь ихэд сэтгэлээр унаж байсан ч нэгэнт бурханаас заяасан үрээ ямар хаялтай биш гээд бусад хүүхдийнхээ л адил юугаар ч дутаалгүй өсгөж өндийлгөжээ. Хүүгээ бусдад адлагдах вий гэж сургуульд хүртэл оруулахгүй гэсэн бодлоо ч эцэг, эх нь өөрчилж түүнийг боловсролтой, мэргэжилтэй нэгэн болгож нийгмийн дунд оруулсан байна.

ХУВЬ ТАВИЛАН

Амьдралд эрээнтэй, бараантай зүйл олон тохиолддог боловч тэр болгонд зовлон тоочиж, хөгжлийн бэрхшээлтэйгээрээ шалтаглаж хүний гар харж суусангүй. Найзынхаа гэрээр орж, гарах болгонд тусалж, дэмжиж, хүссэн газарт нь хүргэж өгдөг охин хожмоо хорвоог хамт туулах хань, хүч, хөдөлгүүр нь байсныг хэн мэдэхэв. Мөнхтуул гэх бүсгүй өөрт нь дурлаж, үрийн зулай үнэрлүүлж, бүр өдийг хүртэл асарч халамжилж байгааг Т.Пүрэвбаатар ёстой л бурханы зурсан зураг, хувь тавилан гэж бодож талархаж явдаг тухайгаа нэгэн ярицлагадаа хэлсэн байдаг. Үхлээс өөр юу ч биднийг салгаж чадахгүй хэмээн ам гарч явсан хосууд нэгийгээ осолд ороод тахир, дутуу болонгуут хумсын чинээ ч нинжин сэтгэл гаргалгүй хаяад оддог нь ч бий. Тийм атал Пүрэвбаатар шиг хувьтай хүн ховор шүү гэх хүн олон байна. Ёстой л зурсан хувь тавилан гэдэг энэ байх. Анх эхнэртэйгээ суухад хадмууд нь Т.Пүрэвбаатарыг эрс эсэргүүцэж байсан гэдэг. Тэрээр “Яаж ийм хүнд охиноо даатгаад өгөөд явуулахав. Хэн ч байсан л тэгнэ. Гэхдээ одоо над шиг сайн хүргэн байхгүй шүү” хэмээн хошигнож байсан удаатай. Аав, ээж нь зөвшөөрөхгүй болохоор охиныг нь аваад оргож, мар­гааш нь эгчийгээ дагуулаад хадаг тавьж эхнэрээ болгож байсан сайхан түүх тэдэнд бий. Энэ бол 1999 он. Гэвч хайр, дурлалаар жигүүрлэсэн хосуудын амьдралд ууган үрээ мэндлэх үеэр нэгэн зүйл ихэд сэтгэл зовоож байсан аж. Учир нь хүүгээ өөртэйгөө адилхан төрөх вий гэж хэдэн ч өдөр, хэдэн ч шөнө нойргүй хоносон юм бүү мэд. Харин одоо эрүүл саруул П.Амартүвшин, П.Энхтүвшин гэх хоёр хүү, П.Цэлмүүн гэх нэг охинтой эцэг хүн болжээ. Пүрэвбаатар өнгөрсөн жил нэгэн нэвтрүүлгээр “Миний хань зөөлөн сайхан сэтгэлтэй, тусч, ажилч хичээнгүй сайхан эмэгтэй. Би том хүүхэд нь шүү дээ. Дөрвөн хүнийг халамжилж, хайрлана гэдэг амаргүй ажил. Би үнэхээр азтай хүн” хэмээн эхнэрээрээ бахархан ярьж байсан удаатай. Тэгвэл өнөөдөр түүний эхнэрээр монголчууд бахархаж байна. Үнэхээр энэ олон жил ханийнхаа дэргэдээс алхам ч холдолгүй, урам зориг хайрлаж бусдын л адил хүн гэдгийг нь мэдрүүлж амьдрах итгэлийг нь бадрааж яваа эмэгтэй.

УУЛ ШИГ НӨМӨРТЭЙ ААВ

Түүний аав, ээж өөд болоод олон жил өнгөрч байгаа аж. Тиймээс анх эхнэртэйгээ өрх тусгаарлахдаа л дүү нарыгаа хажуудаа авчээ. Хадмынхаа хашаан дахь хуучин амбаарт гал голомтоо бадрааж байсан залуу хосууд хүүхдүүддээ санаа тавихын зэрэгцээ дүү нараа хүний зэрэгтэй амьдруулах гэж их л хичээж, ажиллаж байсан аж. Эхнэр нь гурван хүүхдээсээ гадна нөхрөө халамжлах чухал үүрэгтэй учраас өөр ажил хийгээд явах зав байсангүй. Тиймээс гэр бүлээ тэжээхийн тулд мэргэжлээрээ ажиллахаас өөр зам байсангүй. Тиймээс хүний хөрөг зэрэг олон төрлийн зураг зурж хэдэн төгрөг олдог байж. Мөн “Меркури” захын гадаа долоо хоногийн 2-3 өдөр зогсч нэг ёсондоо гудамжинд лимбэ хөгжмийн тоглолт хийдэг байжээ. Хоногийн хоолоо залгуулахаас гадна дүү нарынхаа сурч боловсроход анхаарал тавина. Ингэж явсаар дүү нарынхаа гарыг нь ганзаганд, хөлийг нь дөрөөнд хүргэсэн ачит том ах юм. Тиймээс дүү нар нь түүнийг тулж түших аав гэж хүндэтгэдэг байна.

МЭРГЭЖЛИЙН ЗУРААЧ

Тэрээр 2002-2007 онд ДУДС-ийг дүүргэсэн мэргэжлийн зураач. Харин лимбэ бол түүний хобби. Хүүхэд байхын л лимбэ тоглох хорхойтой байсан гэдэг. Түүний сурагч ахуй цагт “Хонгилдон” кино ид хүчээ авч, хүүхэд бүр түүн шиг зодоонч болохыг хүсдэг байсан бол Т.Пүрэвбаатар кинонд гардаг лимбэ хөгж­мийг ихэд сонирхож, өнөөг хүртэл энэ сонирхлоо хөгжүүлж яваа нэгэн. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Д.Галсантогтох өөрийнхөө лимбийг дурсгаж байсан удаатай гэсэн. Түүнчлэн лимбэ хөгжмийн аялгуутай “Хэрвээ хүмүүс” хэмээх цомог хүртэл гаргаж байсан аж. Өдгөө 39 настай залуу хэдий хөгжлийн бэрхшээлтэй ч хүсэл тэмүүллээр дүүрэн амьдарч, өөрийгөө алхам бүрт хөгжүүлж яваа бололтой. Гэр бүл нь түүний хувьд амьдрах утга учир, шалтгаан. Харин зураг зурна гэдэг амьдралынх нь баяр баясал гээд хэлчихэж болно. Тэрээр 2013 онд бие даасан зургийн үзэсгэлэнгээ дэлгэж байжээ. Энэхүү үзэсгэлэнгээ гаргахад нь багын найз Баатар гэх залуу тусалсан байдаг. Ихэнхдээ авангард, хөрөг, байгаль гэсэн гурван төрлөөр уран бүтээлээ туурвидаг аж. Сумогийн их аварга Д.Дагвадоржоос эхлээд олон нэр алдартай хүний хөргийг зурсан байна.

ОД ГИЙСЭН ОН ЖИЛҮҮД

Өнгөрсөн 2014 он түүний амьдралд олон дэвшил гарсан нь уран бүтээлийн цомог, үзэсгэлэн байсан. Үүнээс гадна А.Гантулга, Т.Гэрэлт-Од хэмээх сайн санаат хүмүүсийн ачаар лимбэчин гэр бүлийнхэнтэйгээ тохилог дулаахан орон сууцанд амьдрах болжээ. Учир нь түүний гэр бүлд “Буянт-Ухаа” хороололд хоёр өрөө байр авч өгсөн байна. Мөн “Айст Монголиа” телевиз 2014 оны “Онцлох” мэдээгээр түүний тухай мэдээллийг нэрлэжээ. Энэхүү шалгаруулалтыг Оросын үзэгчдийн хандалтаар тодруулдаг юм байна. Ер нь түүний ойр дотнынхон Пүрэвбаатарыг их бүтээлч, өөдрөг үзэлтэй нэгэн болохыг ярьж байсан. Ямартай ч амжилт бүтээлээр дүүрэн яваа Т.Пүрэвбаатар “Авьяаслаг монголчууд” шоунд оролцсоноор өөрийн болоод бусдын амьдралд сайн сайхан олон өөрчлөлт авчирч, мянга мянган залуу гэр бүлд үлгэр дуурайл болж байна.

Саяхан “Lux” диализийн төв нээгджээ. Бөөрний дутагдалтай хүмүүсийн амин чухал зүйл бол гемодиализийн аппарат. Тус аппарат манай улсад тийм ч олон биш бөгөөд нэгдүгээр эмнэлэг, гуравдугаар эмнэлэг болон “Ulaanbaatar med” зэрэг хуруу дарам цөөн эмнэлэгт л бий. Ингэхдээ хавсарга бүхий гемодиализийн тасгийн хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Мөн ганц нэг аймагт цөөн ширхгээр байдаг аж. Тэгвэл Баянзүрх дүүргийн 13 дугаар хороололд “Lux” диализийн цогц төв нээгдээд удаагүй байна. Тус төв “Люкс Хаус-3”-ын хоёр давхарт байрлах бөгөөд биднийг очиход хараахан үйлчлүүлэгчид ирээгүй байсан юм. Төд удалгүй тэдэнд хандах хүмүүс ар араасаа цувж эхлэв. Эмчилгээ хийлгэхээр эмчдээ үзүүлээд цаг захиалаад явж байгаа нэгэн байхад зөвлөгөө аваад гарч байгаа хүмүүс ч таарав. Зөвхөн өвчтөнүүдэд зориулсан учраас бүх үйлчилгээг нэг дороос бүрэн авах боломжийг бүрдүүлжээ.

Үйлчлүүлэгч мэдээллийн ажилтанд бүртгүүлээд их эмч Х.Бумдэлгэртэй уулзаж анхан шатны шинжилгээ өгөх юм байна. Ингэхдээ эмч тухайн өвчтөний биеийн онцлог, өөр ямар суурь өвчтэй зэрэг олон судалгаа, шинжилгээ авсны эцэст эмчилгээний цагийн хуваарьт орох нөхцөл бүрдэх юм байна. “Lux” диализийн төв есөн ширхэг гемодиализийн аппараттайгаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд хоногт 27 өвчтөн гурван ээлжээр хүлээн авах хүчин чадалтай аж. Хоёрхон хоногийн дотор 20 гаруй хүн эмчлүүлэхээр захиалга өгчээ. Ихэнх хувийн эмнэлэгт 139 мянган төгрөг байдаг. Харин тус эмнэлэг 130 гаруй мянган төгрөгийн үнэтэй юм байна.

Бөөр нь хүний амин чухал хос эрхтэн. Биеийн жингийн 0.3 хувьтай тэнцэх ба минутад 1.2 литр цус шүүдэг байна. Бөөрний архаг үрэвсэл нь бөөрний дутагдалд хүргэдэг болохыг эмч нар хэлж байсан. Бөөрний архаг дутагдалд орсноор эцэстээ эмийн эмчилгээ үр дүнгүй болж гемодиализийн аппаратад ордог. Эсвэл бөөр шилжүүлэн суулгах хувилбарыг сонгодог байна. Харин энэ төрлийн аппарат нь улсын хэмжээнд 100 хүрэхгүй тооны байдаг учраас эрүүл мэндийн салбарын өнөөгийн тулгамдсан асуудлын нэг болоод байгаа аж.

Б.Бэхболд гэх хижээл насны эр 27 настай хүүгийнхээ хамт их эмч Х.Бумдэлгэрийн өрөөнд орж ирэв. Түүний хүү бөөрний архаг дутагдалд ороод жил гаруй хугацаа өнгөрчээ. Түүнээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Таны хүү бөөрний архаг дутагдалд ороод жил гаруй хугацаа өнгөрсөн гэлээ. Энэ хугацаанд гемодиализийн эмчилгээ хийлгэж байсан гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Энэ аппаратны тусламжтайгаар л миний хүү өнөөдрийг хүртэл амьдарч явна.

-Та энэ эмнэлэгт хэзээ хандсан бэ?

-Одоо л ирж байна. Манай хамаатны нэг хүн диализийн бүр том төв нээгдсэн гэж надад хэлээд хаягийг нь хүртэл зааж өгсөн юм. Үнэхээр тааламжтай санагдаж байна.

-Юу нь?

-Юм бүхэн нь. Би хүүгээ хөтлөөд жил гаруй хугацаанд эмнэлгийн үүд сахиж, эмч нарыг царайчилж ирсэн. Хувийн эмнэлэгт өртөг өндөртэй. Улсын эмнэлэг болохоор бидэнд олдохгүй. Ганц хоёр аппаратад ороод л дахиад хүлээж авах боломжгүй гэдэг. Би хэд хоногийн өмнө бүр аргаа бараад Эрүүл мэндийн яаманд очсон. Нэг өвчтэй хүүтэй, нэг оюутан хүүхэдтэй. Гэр бүлээ тэжээмээр байдаг. Оюутан хүүхдийнхээ төлбөрийг хийчихмээр байдаг, өвчтэй хүүгээ ямар үхэхээс өөр сонголт байхгүй гээд хаялтай биш. Хоёулаа л миний мах цусны тасархай. Гэтэл би өнгөрсөн хугацаанд байсан болгоноо хүүгийнхээ эмчилгээнд зориулаад дууссан. Арай л гэр бүлээрээ гадаа хоночихгүй явна. Тиймээс хүүд минь туслах ямар нэг арга хэмжээ байна уу гэж яаманд хандсан. Хувийн эмнэлэгтээ ч хэдэн төгрөгөө өгч барахаа байлаа шүү дээ.

-Яамны зүгээс ямар хариу өгсөн бэ?

-Анх удаа хандаж байгаа нь та биш. Манай яамны үүдэнд бөөрний архаг дутагдалтай гэх оноштой 95 хүн байна. Ямар ч эмчилгээ үзүүлэх боломжгүй гэсэн. Шулуухан хэлэхэд эдгээр хүмүүс донор олдтол, эсвэл хэн нэгнийг үхэхээр бөөрийг нь горьдоод сууж байна.

-Хувийн эмнэлэгт хэдэн төгрөгөөр эмчилгээ хийлгэж байсан бол?

-Өдрийн 170 мянган төгрөгөөр гемодиализийн аппаратад орж байсан.

-Тэгэхээр та дахиад хувийн эмнэлэгт хандахаас өөр сонголтгүй болжээ?

-Өөр яахав. Энд нэг өдрийн эмчилгээ нь 139 мянган төгрөг юм байна. Ядаж л хямдхан. Бас үйлчилгээ сайтай санагдлаа. Ямар ч байсан эмчээсээ зөвлөгөө авлаа. Их сайхан дэлгэрэнгүй ойлгомжтой зөвлөгөө ч өглөө.

-Долоо хоногт хэдэн удаа эмчилгээ хийлгэх үү?

-Ийм өвчтэй хүн долоо хоногт гурван удаа аппаратад орох ёстой юм билээ. Гэхдээ мөнгө төгрөгийн бололцоо хомс байгаа учраас яаж ийгээд долоо хоногт хоёр удаа орох бодолтой байна гэв. Тэрээр “Миний хүү насан туршдаа ийм давтамжтайгаар дээрх эмчилгээг авна шүү дээ. Гэтэл өдрөөс өдөрт бидэнд мөнгө олдох нөхцөл улам л хумигдаад байна. Төр засаг энэ төрлийн өвчнийг эрүүл мэндийн даатгалаар зохицуулж өгвөл үнэхээр магнай тэнийх гээд байна” хэмээн сэтгэгдлээ хуваалцлаа.

Х.Бумдэлгэр эмчийн ярьснаар бол стандартын дагуу бөөрний архаг дутагдалтай хүмүүс насан туршдаа долоо хоногт гурван удаа гемодиализийн аппаратны эмчилгээнд орох ёстой гэсэн. Нэг удаа орохдоо дөрвөн цаг эмчлүүлж цусаа шүүлгэж, бүрэн сэлбэдэг байна. Хэрвээ аппаратны эмчилгээнд орохгүй бол бие сульдах, амьсгаадах, нойргүйдэх, цустай цэр гарах зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг аж. Энэ тохиолдолд зохих арга хэмжээ авахгүй бол шууд л амь насанд нь нөлөөлдөг байна. Тэрээр Улсын нэгдүгээр эмнэлэгт бөөрний чиглэлээр олон жил ажилласан туршлагатай эмч бөгөөд уг өвчин олон жилийн туршид бугшсаар нэг өдөр архаг болтлоо хүндэрсэн байдаг гэдгийг онцлов.

Энэхүү диализийн цогц төвийг хувь хүн өөрийнхөө хөрөнгөөр байгуулжээ. Ингэхдээ ашгийн бус зөвхөн хүний төлөө гэсэн тайлбарыг хэлж байсан. Тус төвийн үүсгэн байгуулагч Т.Пунцаг Америкт амьдардаг юм байна. Тэрээр “Люкс Хаус” компанийн захирал Н.Төрбаттай хамтран энэхүү төвийг байгуулжээ. Т.Пунцаг “Би нефтийн мэргэжилтэн. Эрүүл мэндийн салбарт “А” ч үгүй. Анх уг төвийг байгуулах санаа 2011 онд төрсөн. Би Америкт олон жил амьдарсан. Одоо ч амьдарч байна. Гэхдээ би олон эмч найзтай. Тэднээс болон Монголынхоо тухай сонин, сэтгүүлээс бөөрний өвчлөлийн талаарх мэдээллийг нэлээд уншсан. Тэгээд энэ өвчнөөр шаналж яваа хүмүүст туслах арга зам хайж эхэлсэн. Ингээд эм тариа, ширхэг гуурс байсан ч ямар зориулалтаар ашигладаг болоод энэ өвчлөл Монголд хэрхэн газар аваад байгаа талаар олон судалгаа хийж том төсөл хүртэл бичсэн. Үүний дараа гемодиализийн аппаратыг судлаад Америкийн “Davita Village Trust” нэртэй ашгийн бус сайн дурын олон улсын байгууллагад хандсан. Тэд намайг болон Монголын нөхцөлийг маш нарийн судалсны үндсэн дээр хамтарч ажиллахаар болж энэхүү аппаратуудыг нийлүүлсэн” гэв. Түүний хувьд эмнэлгийн зураг төслөө гаргажээ. Тэрээр “Люкс Хаус” компанийн захирал Н.Төрбат бид хоёр эртний танил. “Бид ашиг хараагүй. Гол нь энэ өвчнөөр шаналж буй мянга мянган хүн, тэдний гэр бүлд бага ч гэсэн аз жаргал бэлэглэх зорилго нэгтэй” гэсэн юм. Н.Төрбат захирал барилгын чиглэлд үйл ажиллагаа явуулдаг ч эрүүл мэндийн салбарт санаа зовниж явдаг нэгэн гэнэ. Тиймээс өөрийн хөрөнгөөр Улсын нэгдүгээр эмнэлэгт 100 орчим сая төгрөгийн тоног төхөөрөмж хандивласан болохыг ажилчид нь хэлж байлаа.

Энэ өвчнөөр өвчилсөн хүмүүсийн ар гэрийнхэн нь аппаратных нь эмчилгээг тасалдуулахгүйн тулд байр, машин, ээмэг зүүлт, төрөл төрөгсдийнхөө эд хөрөнгийг зарж дууссан талаар олон ч тохиолдол дурдсан. Диализ эмчилгээ тасралтгүй хийлгээд 16 жил болсон хүн ч байдаг гэнэ. Тиймээс диализийн эмчилгээг эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдуулж өгөх нь олон мянган бөөрний дутагдалтай өвчтөний амийг авраад зогсохгүй тэдний ар гэрийнхний нуруун дээрх ачааг бага ч гэсэн хөнгөвчлөх байна. Ингэхдээ эмчилгээний тал хувийг өвчтөн өөрөө гаргаж, үлдсэн хувийг нь даатгалаас гаргадаг тогтолцоотой болох нь чухал гэдгийг тус төвийнхөн онцолж байсан. Диализийн аппаратаас илүүтэйгээр дагалдах шүүлтүүр, холбох аппарат нь үнэтэй тусдаг гэнэ. Монгол Улсад 2007 оны байдлаар зөвхөн Улсын нэгдүгээр эмнэлгийн судалгаагаар 100 мянган хүн тутмын 110 нь бөөрний архаг дутагдалд орсон байсан бол таван жилийн дотор энэ тоо дөрөв дахин өсчээ. Энэ төрлийн өвчлөл Монголд эхний гуравт бичигддэг байна.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Саяхан БНХАУ-ын Хэбэй мужийн
Шижиажуан хотод “ВУЧИАО” олон улсын циркийн фестиваль болж манай циркчид мөнгөн
цом хүртсэн билээ. Энэхүү тэмцээн нь олон улсын хэмжээнд “А” буюу нэгдүгээр
зэрэглэлийн гэгдэх цөөхөн тэмцээний нэг юм байна. Тус тэмцээнд Герман, Орос,
Хятад, Мексик, Канад, Америк, Франц, Хойд Солонгос, Монгол зэрэг 20 гаруй орны
шилдэг циркчид ур чадвар, авхаалж самбаагаа сорьсон байна. Монголын циркчид
шидэх банзны төрөлд гайхамшигтай үзүүлбэрийг толилуулж анх удаа эмэгтэй циркчин
агаарт гурван удаа эргэлт хийж буусан нь дэлхийн циркийн түүхэнд тэмдэглэгдэн
үлдлээ. Ингээд тус эргэлтийг гүйцэтгэж дэлхий нийтийг шуугиулсан жүжигчин
Б.Үржиндуламтай ярилцлаа.

-Таны хувьд хоёр ч үзүүлэлтээр
дэлхийн циркийн урлагийн түүхэн амжилтыг эвдсэн гэсэн. Энэ талаараа
тодруулахгүй юу?

-Бидний энэ удаагийн үзүүлбэр
болон трүкний тавилт үнэхээр гоё болсон. Манай уран бүтээлчид Монголын болоод
дэлхийн циркийн урлагийн олон дээд амжилтыг тогтоогоод ирлээ. Миний хувьд
дэлхийн дээд амжилт буюу зургаан давхар хүн дээр эмэгтэй хүн анх удаа дан
эргэлт хийж гарсан бөгөөд анх удаа агаарт гурван удаа эргэлт хийсэн гээд олон
сайхан амжилт гаргалаа.

-Агаарт гурван удаа бүтэн эргэх
үзүүлбэр өмнө нь дэлхийн циркийн урлагт тохиолдож байгаагүй юм уу?

-Эрэгтэй циркчдийн хувьд агаарт
гурав эргэсэн тохиолдол бий. Гэхдээ ховор. Харин би дэлхийд анх удаа агаарт
гурван удаа эргэлт хийсэн эмэгтэй хүн боллоо. Эмэгтэй циркчдийн хувьд ихэнхдээ
дээд тал нь хоёр эргэсэн амжилтыг үзүүлсэн байдаг юм билээ.

-Тэгэхээр та нэлээд эрсдэлтэй
хэрнээ зоригтой алхмыг хийжээ?

-Агаарт гурван удаа бүтэн
эргэнэ гэдэг маш амаргүй л дээ. Ганц, хоёр бол эргэчиж болох зүйл. Энэ амжилт
хамтлагийн уран бүтээлчдийн амжилт. Шидэх банзны үзүүлбэр бол багийн тоглолт.
Бүх хүний үүрэг, гүйцэтгэл нэгнийхээ амжилтад нөлөөлж байдаг. Тиймээс
хамтлагийн уран бүтээлчдэд баярлалаа. Та нар ч гэсэн мундаг байсан шүү гэдгийг
хэлэх байна.

-Гурав эргэж сурахад хэцүү
байсан уу. Биеийн жин зэрэг нөлөөлөх хүчин зүйлүүд бий юу?

-Хэцүү. Эхлээд нэг эргэдэг
байсан бол хоёр эргэж сурна. Хоёр эргээд сурчихаар гурав эргэх боломж байгаа
гэдэгт итгэл төрөөд ирнэ. Агаарт гурван удаа эргэхэд мэдээж маш чадвар
хэрэгтэй. Миний биеийн жин 55 кг. Байнга бэлтгэл хийж байгаа болохоор яг л энэ
жингээ барьдаг. Агаарт хүчтэй шидэгдээд гурван метрийн өндөрт байрлах сандал
дээр суухын тулд бүх зүйл тооцооллын дагуу явагддаг. Тухайлбал, агаарт хүчтэй
шидэгдээд гурван метрийн сандал дээр 55 кг жинтэй хүн дунжаар 160 кг жингээр
бууна гэж тооцоолж үзүүлбэрээ бэлдэх жишээтэй. Ерөнхийдөө дүүжин бүхий банзны
нэг өнцгөөс агаарт шидэгдэж буухдаа гурван метрийн өндөрт байрлах сандалд ямар
ч өөгүй буух нь чухал. Энэ хооронд л би гурван удаа бүтэн эргэх ёстой.

-Хэзээ гурав эргэж сурсан бэ?

-Сүүлийн гурван сар тасралтгүй
бэлтгэл хийж сурсан.

-Та хэзээнээс эхэлж циркийн
урлагт хөл тавив?

-Би 21 дүгээр сургуулийг
төгсөөд Монголын үндэсний циркт жүжигчнээр орсон. 21 дүгээр сургуулийн
нэгдүгээр ангид орохдоо л спортын гимнастикийн гүнзгийрүүлсэн ангид суралцсан.
Тиймээс төгсөөд шууд циркийн урлагийг сонгосон гэж болно.

-Өөр ямар үзүүлбэр үзүүлж чадах
вэ?

-Өнгөрсөн хугацаанд агаарын
цагариг, газрын цагариг зэрэг олон үзүүлбэрийг хийж ирсэн. Харин шидэх банзны
төрлөөр хичээллээд жил болж байна.

-Та нэлээд эрсдэлтэй
үзүүлбэрээр хичээллэдэг санагдлаа. Ер нь бэртэж гэмтэнэ биз. Бэлтгэлийн үед
хамгаалалтын хэрэгсэлтэй байдаг уу?

-Бэлтгэл хийхдээ хамгаалалтын
бүстэй ажилладаг. Гэмтэж бэртэх тохиолдол бол зөндөө ш дээ. Ялангуяа өндрөөс
өндөрт байрлуулсан сандал дээр сууж буухад нуруу, хөл, гуя хавьцаа их гэмтэнэ.
Хөхөрнө, хавдана, няцарна. Заримдаа бүр мэдээгүй болчихдог байсан.

-Тэгээд шантрахгүй ээ?

-Үгүй. (инээв) Тэр болгонд
манай уран бүтээлчид зүгээр ээ, хурдан эдгэчихнэ, эдгэнэ гэж урам өгдөг.

-Танай гэр бүлийн хүн бас
циркийн жүжигчин гэв үү?

-Тийм ээ. Д.Пүрэвсамбуу гээд
Монголын үндэсний циркийн жүжигчин. “Есөн өрлөг” хамтлагийн уран бүтээлч
байгаа. Сая тэмцээнд хамт оролцоод ирсэн. Бид 2010 онд Тайванд гэрээгээр
тоглолт хийх үеэр танилцсан. Одоо бидний гүнж гурван настай. Манай нөхөр Модон хөлт
өмсөөд дээрээ сандал авч байгаад өндрөөс хүн тосч авдаг гэх үү дээ. Үзүүлбэрийг
нь энгийнээр тайлбарлавал.

-Гэр бүлээрээ циркийн урлагт
хүчин зүтгэж яваа гээд бодохоор бахархмаар. Нөгөөтэйгүүр хэзээ ч эрсдэл учирч
болох үзүүлбэрийг хийдэг гээд бодохоор халширмаар санадаг юм…

-Зарим хүмүүс үнэхээр тэгж
хэлдэг. Гэхдээ аав, ээж, гэр бүлийнхэн маань биднийг их сайхан дэмждэг.
Тоглолтоор гадагшаа явах бүрт л санаа тавьдаг. Гэхдээ эрсдэл амьдралыг илүү
амттай болгодог юм шиг. Үзүүлбэрээ үзэгчдэд сонирхолтой болгохын тулд илүү
эрсдэл рүү л тэмүүлдэг. Энэ нь бидний мэргэжлийн онцлог. Бас гайхамшиг.

-Монголд иймэрхүү үзүүлбэрийг
хийдэг циркчид бий юу?

-Саяхан ОХУ-ын Москва хотноо
зохиогдсон “ИДОЛ” олон улсын тэмцээнээс мөнгөн цом хүртсэн шидэх банзны
Т.Номуунбаатар ахлагчтай Монголын үндэсний циркийн жүжигчид байна.

-Таны хэтийн зорилго юу вэ.
Магадгүй агаарт дөрөв эргэх үү?

-Магадгүй. “Монти Карло” гээд
циркчдийн хувьд олимп гэж болохоор тэмцээний алтын төлөө манай хамтлагийнхан
зүтгэж байна.

Б.Золбаяр:
Биднийгмаш олонхэвлэл, мэдээллийнхэнонцолж байсан

Монголын үндэсний циркийн
дэргэдэх “Есөн өрлөг” хамтлагийн ахлагч, Соёлын тэргүүний ажилтан Б.Золбаяраас
зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Юуны өмнө танай уран
бүтээлчдэд дэлхийн циркийн урлагт олон дээд амжилт тогтоосонд баяр хүргэе?

-Баярлалаа.

-Хичнээн төрлөөр дээд амжилт
тогтоосон юм бэ?

-Энэ удаа манай уран бүтээлчид
шидэх банзны төрлөөр олон сайхан амжилтад хүрлээ. Тодруулбал, Монголын циркийн
түүхэнд анх удаа жүжигчин Л.Тэлмэн агаарт 1080 градусаар давхар гурван эргэлт
хийж бичигдсэн. Мөн Тэлмэн дэлхийн хэмжээнд хамгийн хүнд үзүүлбэрт тооцогддог
хөндлөн перштэй сандал руу агаарт хойшоо гурав эргэж гарсан. Бас Тэлмэн маань
урагшаа стеркасат дөрөв салито хийсэн. Б.Үржиндулам Монголын циркийн түүхэнд
анх удаа колон руу 720 градусаар бланш хийсэн байгаа. Дэлхийн дээд амжилт буюу
зургаан давхар хүн дээр эмэгтэй хүн анх удаа гарсан гээд үнэхээр сайхан
амжилттай оролцлоо.

-Ерөнхий продюсероор ямар хүн
ажилласан бэ?

-Т.Буд найруулагч продюсероор
ажилласан. Манай уран бүтээлчид 12 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр энэхүү тэмцээнд
оролцсон байгаа.

-Яг хичнээн орны циркчид
өрсөлдсөн бэ?

-Давхацсан тоогоор 36 орны
циркийн уран бүтээлчид хоорондоо өрсөлдсөн байгаа. Ерөнхийдөө төрөл төрлөөрөө
хоорондоо өрсөлддөг л дөө. Шидэх банзны үзүүлбэрийнхэн бусад орны шидэх банзны
үзүүлбэртэй өрсөлддөг гэсэн үг. Бүх зүйлийг төгс гүйцэтгэх ёстой. Ялимгүй алдаа
ч гаргаж болохгүй. Энэ бүхэн оноотой холбоотой. Ер нь фонограмм хэрэглэж
болдоггүй ганц урлаг шүү дээ.

-Бэлтгэлээ хэрхэн хангасан бэ?

-Бид таван сарын өмнө Хятадын
нэг хотод гэрээгээр тоглолт хийж байсан. Зөвхөн нэг үзүүлбэрээр өдөрт нэг удаа
тоглолтод оролцож байсан. Тиймээс Хятад улсад бэлтгэлээ хангасан байгаа.

-Үзүүлбэрт ашиглах эд материал
нь зориулалтынх байдаг уу. Монголд байдаг уу?

-Зориулалтын хулс модоор хийсэн
банз ашигладаг. Гаднаас захиалж авдаг. Нимгэн зузаан нь ямар байх уу гээд
захиална л даа.

-Ер нь циркийн агаарын
үзүүлбэрийн төрөлд аль орны циркчид чадварлаг вэ?

-Шидэх банзны төрөлд
чадвараараа манай улс дэлхийд гуравт бичигдэж байна. Орос, Хятад, Хойд Солонгос
гээд маш олон улс энэ төрлөөр чадварлаг л даа.

-Тэмцээний үзүүлбэр тийм байх
ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг уу?

-Сэдэв бол чөлөөтэй. Хугацааны
хувьд манай хамтлагт есөн минут өгсөн. Тиймээс есөн минутын дотор гүйцэтгэлээ
сайн хийх ёстой. Гол нь үзэгчдээс оноо авах нь чухал. Хувцаслалт, нүүр будалт,
үзэгчидтэй хэрхэн харилцах гээд олон шалгуурыг хардаг.

-Гадныхан та бүхний үзүүлбэрийг
үнэхээр шагшиж байсан гэсэн?

-Үзэгчид, шүүгчид ийм гайхалтай
үзүүлбэрийг яаж гүйцэтгэж чадаж байнаа гэж магтаж байсан. Өдөр болгон 2-3
телевиз ирж ярилцлага авч байлаа. Бүр бэлтгэл хийж байхад хүртэл монголын
циркчид ингэж бэлтгэл хийдэг гэж харуулсан нэвтрүүлэг хүртэл бэлтгэж байгаа. Ер
нь Хятадын сонин, сайтууд нэг хэсэгтээ л манай уран бүтээлчдээр амьсгалж байлаа
шүү дээ. Алтан цом хүртсэн Оросын багаас ердөө хоёрхон онооны зөрүүтэй байсан.

Хүн төрөлхтөн ирээдүйд устаж үгүй болох олон хувилбарыг эрдэмтэд дэвшүүлж байна. Энэ дунд хамгийн эрсдэлтэй нь өөрсдийн гараар бүтээж буй техникийн дэвшил. Гар утас гэх харилцаа холбооны хэрэгсэлгүй байсан үе саяхан. Гэтэл өнөөдөр таны хэрэглэж буй гар утас хийх гэж буй үйлдлийг тань урьдаас мэдэрч, хариу урвал үзүүлдэг болтлоо асар хурдацтай хөгжсөн байна. Товчхондоо техник, технологийн хөгжил хүний оюун ухаанаас бусдыг өөртөө аль хэдийнэ шингээчихээд байна. Хүн оюун ухаантайгаараа амьтдаас ялгаатай гэдэг. Тэгвэл оюун ухаан гээч зүйлээ сэтгэн бодох, анализ хийж, бусадтай халуун дотно харилцаа үүсгэж чадахаас бусдыг хийж буй роботод өгчихвөл яах бол. Нэг ёсондоо роботыг хиймэл оюун ухаантай болгох нь зөв үү, буруу юу гэсэн асуудал сүүлийн жилүүдэд дэлхий нийтийн анхаарлыг нэлээд татах боллоо. Мэдээж роботод хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх зэрэг ололттой тал олон бий. Гэвч робот хүнтэй адил оюун ухаантай болчихвол эргээд хүн төрөлхтнийг устгаж ч мэдэх юм гэсэн таамаглалыг эрдэмтэд дэвшүүлэх болжээ.

ХИЙМЭЛ ОЮУН УХААН ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Хиймэл оюун ухаан буюу англи хэлээр Artificial Intelligence гэдэг нь өөрийгөө хөгжүүлж байдаг төгс программ. Тодруулбал шинээр бүтээж буй техник, компьютерийн программ хангамжид суурилуулахыг зорьж буй зүйлийг хэлээд байгаа юм. Энэ чиглэлийн судлаачид “ухаалаг агент” ч гэж нэрлэх нь бий. Ухаалаг агентыг орчноо танин мэдэж тохирсон үйлдлийг гүйцэтгэхдээ амжилтад хүрэх магадлалаа дээд зэрэгт хүргэхийг эрмэлздэг систем гэж тодорхойлсон байдаг. Одоохондоо робот бол зөвхөн зохиогчийн бүтээсэн программчлал буюу алгоритмын дарааллаар ажилладаг. Хэрвээ төгс хиймэл оюуныг зохион бүтээх юм бол хүн төрөлхтөн өөрсдийнхөө бүтээсэн зүйлд устаж үгүй болох магадлалтай гэнэ. Учир нь хиймэл оюун дүн шинжилгээ хийж хариултыг өөрийнхөөрөө илэрхийлж, өөрийн алдааг олж, илүү сайжруулах, хүний сэтгэхүйгээс илүүг сэтгэх давуу чанаруудтай болох байна.

РОБОТУУДЫН ХУВЬД ХҮН ЗӨВХӨН ХООЛ, ТЭЖЭЭЛ БОЛЖ ХУВИРНА

Хиймэл оюун ухааны талаар таагүй мэдээллүүд цацагдах болсон. Хүн төрөлхтнийг мөхөлд хүргэж болох эрсдэлүүдэд судалгаа шинжилгээтэйгээр хандаж ажилладаг “Global Challenges Foundation” байгууллагаас хүн төрөлхтнийг мөхөлд хүргэж болзошгүй хэд хэдэн зүйл дурдсан байсны нэг нь хиймэл оюун ухааны талаарх мэдээлэл. Тус мэдээлэлд компьютер, роботын хөгжил нь хүн төрөлхтний хөгжлөөс давж алхах боломж бөгөөд хэт ухаантай болж байгаа нь эргээд бүхнийг өөрсдөө удирдаж, хүн төрөлхтнийг зөвхөн энергийн эх үүсвэр болгон ашиглаж магадгүй талаар онцолсон байв. Түүнчлэн энэ бүхний дараа хүн роботын эсрэг тэмцэх аваас бидний амьд үлдэх магадлал 0-10 хувь хэмээн судалгаандаа дурджээ. Тэгэхээр хүн роботуудын хувьд зөвхөн хоол, тэжээл болж хувирах бололтой.

ХИЙМЭЛ ОЮУНЫГ БИЕЭР МЭДЭРСЭН СТИВЕН ХОКИНГТОЙ ЭРДЭМТЭД САНАЛ НЭГДЖЭЭ

Эрдэмтдийн хувьд хиймэл оюун ухааны эсрэг ээлж дараалан байр сууриа илэрхийлэх болсон. Нэрт эрдэмтэн, онолын физикч Стивен Хокинг “BBC” агентлагт ярилцлага өгөхдөө хиймэл оюун хүн төрөлхтөнийг устгана гэдгийг хэлсэн байсан. Учир нь тэрээр роботын хөгжлийн хурдцыг өөрийн биеэр мэдэрч яваа нэгэн. Өвчний улмаас биеийнх нь ихэнх хэсэг хөдөлгөөнгүй болсон тэрээр сүүлийн 40 гаруй жил хүмүүстэй роботын тусламжтай харилцаж байгаа билээ. Ярьж ч чадахгүй тэрээр “Intel” компанийн өөрт нь зориулж бүтээсэн ярианы системээр ийнхүү хүмүүстэй харилцаа тогтоодог. Энэхүү систем нь түүний юу бодож, ярихыг урьдаас мэдэрдэг гэсэн үг. Энэ бол хиймэл оюун ухааны энгийн хэлбэр. Иймэрхүү туслагчийг Microsoft, Apple, Google зэрэг томоохон компаниуд илүү дэвшилтэт байдлаар зохион бүтээх ажлыг өрнүүлсээр байгаа аж. Түүний ярианы систем нь чадвараа ахиулах онцлогтой бөгөөд хэрвээ хязгаар тогтоохгүй бол эрсдэлтэй гэдгийг Стивен Хокинг хэлсэн. Үүнийг хиймэл оюун ухаан сөрөг нөлөөтэй болохын хамгийн чухал нотолгоо гээд хэлчихэд болно. Тэрээр өгсөн ярилцлагадаа “Технологи хүний чадавхитай эн тэнцэх аваас, энэ нь өөрийгөө программчилж, улам бүр л өөрийгөө сайжруулах болно. Удаан хугацааны биологийн эволюциар хязгаарлагдсан хүмүүс хиймэл оюунтай өрсөлдөж чадахгүй, хүчин мөхөсдөнө. Хиймэл оюуныг бүрэн хөгжүүлэх нь хүн төрөлхтний мөхлийг дуудна” хэмээн шуудхан хэлсэн байдаг.

Шведийн философич Ник Бостром хиймэл оюун ухааныг олон жил судалж буй нэгэн. Тэрээр энэ чиглэлээр ном хүртэл гаргасан нь дэлхий нийтийг цочролд оруулаад байгаа. Ник Бостром “Супер оюун ухаан” (Superintelligence) нэртэй номондоо дэлхий ирээдүйд технологийн маш өндөр хөгжилд хүрнэ. Гэвч үр шимийг нь хүртэх хүн үлдэхгүй. Учир нь роботууд хүнээс давсан оюун ухаантай болсон цагт эргээд биднийг устгах арга зам эрэлхийлнэ хэмээн бичжээ. Зөвхөн эрдэмтэн судлаач гэлтгүй зохиолч Жэймс Баррат хүртэл хиймэл оюун ухааны талаар бүтээл туурвисан бөгөөд уг бүтээлээ Хиймэл оюун ухаан ба Хүмүүний эриний төгсгөл” (Our Final Invention: Artificial Intelligence and the End of the Human Era) гэж нэрлэжээ.

УХААЛАГ РОБОТ ЭРТ ҮЕЭС УЛБААТАЙ

Хиймэл оюун ухаан гэдэг нэр томъёо саяхан гарч ирсэн юм биш. Сэтгэх чадвартай хиймэл оюун ухаант биетүүд ард түмнийг хамгаалж ирсэн тухай олон үлгэр домог бий. 1818 онд анх хэвлэгдсэн Английн зохиолч Мэри Шелли гэх эмэгтэйн “Франкенштейн буюу Орчин үеийн Прометей” зохиолыг ч дурдаж болно. Ер нь эртний түүхтэй. Харин “Хиймэл оюун ухаан”-ы шинжлэх ухааны үндэслэлтэй судалгаа шинжилгээг 1950-иад оноос Алан Туринг, Жонн Мккарти, Мервин Мински зэрэг олон эрдэмтэд хийж эхэлсэн байна. Ингэхдээ судалгааны ажил 1970-1990 хүртэл бараг зогсонги байдалд оржээ. Жинхэнэ сэргэн мандалтын үе нь 1997 онд “DeepBlue” гэдэг программ гарч ирсэн явдал юм. Энэхүү программ нь шатар тоглоход зориулагдсан бөгөөд дэлхийн шатрын аварга Гарри Каспаровыг ялж цоо шинэ нээлтийг хийсэн. Түүнчлэн 2011 онд телевизийн алдарт асуулт хариултын шоунд зориулагдсан прог­рамм гарсан гээд мэдээж өнгөрсөн хугацаанд хиймэл оюун ухааныг нутагшуулах зорилготой алхмууд, нээлтүү­дийг ээлж дараалан хийж байлаа. Гэхдээ өгсөн даал­гаврыг эсэргүүцдэг, өөрийгөө ча­давхижуулж, үйлдлээ хя­наж чаддаг, зорилгоо тодор­хойл­дог болчихвол хүн төрөлхтөнд заналхийлэл бүрэн утгаараа ирж болзошгүй аж.

ЗЭВСЭГТ ХҮЧИН, ЭМНЭЛГИЙН САЛБАРТ РОБОТЫГ ТҮЛХҮҮ АШИГЛАЖ БАЙНА

Дайны зориулалтаар ашиглах техник, зэвсгийн дэвшлээр Америк дэлхийд толгой цохиж байлаа. Харин энэ ноёллыг өдгөө Хятад улс гартаа оруулчихаад байна. Тив алгасдаг сөнөөгч пуужин бүтээсэн хэмээн дэлхий нийтэд зарлаж танилцуулсан. Иймэрхүү хүнгүй жолоодлого хийх автомат сөнөөгч пуужин, сөнөөгч онгоцыг хүчирхэг гүрнүүд төвөггүйхэн бүтээж байна. Энэ нь нэг талаараа сөрөг талтай. Удирдлага нь атгаг санаатай нэгний гарт орвол яах вэ. Эсвэл роботжсон дайны зэвсэг хүний удирдлагаас гарч хүн төрөлхтнийг хиаруулах ч магадлалтай. Учир нь байгаа устгах, үгүй хийх программаар командлагдсан байдаг шүү дээ. Сайшаалтай нь хараахан бүрэн хиймэл оюун ухааныг тэдэнд нутагшуулж амжаагүй байна. Иймэрхүү хиймэл оюун ухааны төгс хэлбэрийг эрэлхийлж яваа роботын төлөөллийг эрүүл мэндийн салбарт ашиглаж буй орон олон байдаг аж. Тухайлбал, өвчний тухай, эмчлэх эмчилгээний заавар зэргийг программчлан бүрэн суулгасан байдаг учраас робот өвчтөнийг үзээд оношийг нь тогтоож, шаардлагатай эмчилгээг хүртэл хийдэг байна. Тиймээс эрдэмтэд хиймэл оюун ухааныг роботод нутагшуулсан тохиолдолд эерэгээр ашиглагдах программтайгаар бүтээх гарц хайж байгаа бололтой. Үүний тод жишээ бол Tesla, SpaceX компаниудыг үүсгэн байгуулагч Элон Маскийн уриалга юм. Тэрээр хиймэл оюун ухаан бол хүн төрөлхтний хамгийн том аюул. Цөмийн зэвсгээс ч аюултай гэж эсэргүүцлээ илэрхийлжээ. Орчин үеийн техник, технологийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж, санхүүжүүлдэг түүний хувьд ийм тайлбар хэлсэн нь олныг гайхшралыг төрүүлээд авчээ. Маск “Хиймэл оюун ухааныг хүн төрөлхтөнд ашигтай байдлаар нэвтрүүлэх нь” гэх судалгааны ажилд их хэмжээний мөнгө хандивласан удаатай. Тэрээр “Би хиймэл оюун ухааныг эсэргүүцсэндээ биш. Хязгаар тогтоохыг хүсч байна” гэсэн байна. Тийм ч учраас робот үйлдвэрлэж буй зарим компанид мөн санхүүжилт хийсэн байна. Энэ нь роботын хөгжлийн түвшинг хянаж байх зорилготой аж.

РОБОТ ТӨГС ОЮУН УХААНТАЙ БОЛОХ ҮЕИЙН ДЭЛХИЙ ЕРТӨНЦ

Роботтой холбоотой бидний ирээдүйг зөгнөсөн олон кино байдаг. Ихэнхдээ робот бүтээх явцдаа эрдэмтэн алдаа гаргаж, түүний бүтээсэн робот эргээд эзэн, цаашлаад дэлхийг сүйрүүлдэг талаар өгүүлсэн байдаг. Алдарт жүжигчин Арнольд Шварцнегерийн тоглосон “Хөнөөгч” буюу “Терминатор II” киног үзсэн л биз дээ. Ирээдүйд Скайнэт хэмээх хиймэл оюун ухаан хүн төрөлхтнийг цөмийн бөмбөгөөр мөхөөж ертөнц дээрх амьтай болгоныг устгаж байгаагаар кинонд гардаг. Энэхүү уран зөгнөлт кино шинжлэх ухааны үндэслэлтэй арван киноны нэгээр нэрлэгддэг байна. Яг иймэрхүү дүр зураг хүн төрөлхтнийг хүлээж болох юм. Мөн нэгэн хэлбэрийн боолчлол дэлхийд ноёрхож ч магад. Хиймэл оюун ухаанаас гадна хүмүүс өөрсдөө киборг буюу амьд робот болох үндэслэл ч бий гэнэ. Хиймэл гар, хөл суулгалаа гэдэг. Энэ нь эцэстээ төгсөрч зүрх, уушги хүртэл бүтээж нэг ёсондоо хүн бүрэн робот болон хувирахыг үгүйсгэхгүй. Нотлох баримтгүй ч нэрт зөгнөгч Ванга 2046 он гэхэд хүний бүх эрхтэнг сольж болно. 2111 он гэхэд хүмүүс амьд робот буюу киборг болно гэж зөгнөсөн байдаг. Ирээдүйд юу тохиолдохыг хэн ч тааварлашгүй.

ХИЙМЭЛ ОЮУН УХААНЫГ БҮРЭН УСТГАЖ БОЛОХ УУ?

Хиймэл оюун ухаан гэдэг биет зүйл биш учраас бүрэн устгах боломжгүйг эрдэмтэд хэлж байна. Хэрвээ робот төгс оюун ухаантай болчихвол хүний тархин дахь мэдээллийг программчилж, улмаар ой санамж, дурсамжийг устгаж, хийх гэж буй үйлдлийг урьдчилан мэдэж, бидний хяналтаас бүрэн гарна. Ийм тохиолдолд хүн гэдэг амьтан оюун ухаанаараа нэг алхам ухарч, робот хүний оюун ухаанаас хол давж төгсөрнө. Харин хүн тархиндаа чиптэй, хянах удирдлагагүй хүүхэлдэй болж хувирахыг судлаачид сэрэмжлүүлсээр байна. Тиймээс бүрэн устгаж чаддаггүй юм аа гэхэд тодорхой хязгаарт барих санааг эрдэмтэд дэвшүүлсэн байна. Математикч, зөгнөлт зохиолч Винг хиймэл оюун ухаан аль ч салбарт хүнээс илүү гарах боломжтой гэжээ. Иймээс хамгийн оновчтой хувилбар бол хиймэл оюун ухааныг ашиглахад хязгаарлалт тавих гэдгийг эрдэмтэд дуу нэгтэй уриалжээ.