Author: Даваанямын Даваасүрэн

Хакүхо М.Даваажаргал мэргэжлийн сумогийн 69 дэх аварга. Тэрбээр мэргэжлийн сумод 35 удаа түрүүлээд байгаа. Сумогийн түүхэнд хамгийн их түрүүлсэн дээд амжилтыг Японы их аварга Тайхо 32 удаа түрүүлснээрээ тогтоосон байдаг. Тэгвэл Хакүхо өнгөрсөн нэгдүгээр сард 33 удаа түрүүлж Тайхо аваргын амжилтыг эвдэж, сумо сонирхогчдыг шуугиулж байсан нь саяхан. Гэвч түүний нөр их хүч хөдөлмөрөөр тэтгэгдсэн амжилтын буухиа тасарсангүй. Мэргэжлийн сумод 34, 35…удаагаа түрүүлээд байна. Бас болоогүй Японы төр засаг түүнийг “Ард түмний баатар” цолоор шагнасан. Энэ шагнал их хүндэтгэл. Учир нь сумогийн ертөнцөөс хамгийн сүүлд авч байсан хүн нь домогт Тайхо аварга юм байна. Зарим хүмүүсийн бодлоор дахин хэзээ ч давтагдахгүй мэт амжилтыг Хакүхо хэд хэдэн удаа эвдэж, нотлон харууллаа. Түүнийг хүн төрөлхтөн үнэлж, дэлхийн дээд амжилтын ном болох Гиннесийн номонд нэрийг нь мөнхөллөө. Сийрүүлбээс босоо заяатай бөхийн удамт монгол хүү мэргэжлийн сумогийн түүхэнд хамгийн их түрүүлсэн амжилтаараа Гиннесийн номонд бичигдлээ. Ийнхүү халхын их хүчтэн Ж.Мөнхбат аваргын хүү дэлхийд хүндлэгдэх хувьтай байж.

Мэдээж энэ амжилтыг дахин нэг сумоч гарч ирээд эвдэхийг үгүйсгэхгүй. Гол нь монгол хүн, тэр дундаа бөхийн спортоор Гиннест бүртгэгдэнэ гэдэг асар том амжилт. Зарим тамирчдын хүсээд ч олж хүртэж чадахгүй амжилт шүү дээ. Монгол Улсаа арлын Японоос, Ази тив, дэлхийд таниулж сурталчилж чадсан түүний хөдөлмөрийг бахархаад ханашгүй. Монголчуудыг дэлхийд Чингисийн үр сад гэдгээс өөр төсөөлөлгүй байсан үе аль хэдийнэ ард хоцорч. Бид хүн төрөлхтөнтэй бүхий л салбараар эн зэрэгцэхийг эрмэлзэж, чадах чинээгээрээ өрсөлдөж байна. Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин, мэргэжлийн сумогийн 69 дэх аварга Хакүхо М.Даваажаргалын рекордыг ойрын хэдэн жилдээ л эвдэх хүн гарч ирэхгүй биз ээ. Учир нь монгол хүний зориг тэвчээр гэж юу байдгийг, юунд хүргэдгийгХакухо М.Даваажаргалын амжилт дэлхий нийтэд харуулсан. Сумо бол ерөөсөө л маш өндөр зохион байгуулалттай, хатуу чанга дэглэмтэй спорт. Бэлтгэлийн үеэр тэсвэр тэвчээр алдарсандаа нулимс унагана гэдэг хамгийн энгийн үзэгдэл. Тийм ч учраас дэлхийн өнцөг булан бүрээс сумогийн дэвжээг зорин очсон олон аавын хүү тэсэж гарч чадалгүй шантраад нутаг буцдаг гэдэг. Тэгэхэд Хакухо монгол хүний эр зориг, тэсвэр тэвчээр, хүч чадлыг харуулж түүхэн дээд амжилтуудыг эвдлээ.

Монгол хүн ийм байдаг юм гэдгийг дэлхий нийтэд бахархалтайгаар харуулж чадлаа. Аваргыг мэргэжлийн сумод 33 удаагаа түрүүлж Японы эзэн хааны цомыг хүртэхэд эх орон нь түүнийг Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар цолоор шагнасан. Харин хөдөлмөрийн баатар хэмээх эрхэм цолыг тэрээр хариуцлагатайгаар дааж, монгол хүний үнэлэмжийг дэлхийд гаргаж ирсэн явдал боллоо. Хакүхо үүний төлөө амьдралынхаа 15 жилийг мэргэжлийн сумод зориулсан байна.

Өнгөрсөн
ням гаригт “Баянзүрх хайрхны хишиг” барилдаан болж өнгөрлөө. Энэхүү барилдаанд аймгийн арслан О.Хангай түрүүлж, улсын арслан Э.Оюунболд үзүүрлэв. “Баянзүрх хайрхны хишиг” барилдаанд өнөө цагийн хүч чадал, уран барилдаантай бөх гэгдэх улсын арслан Н.Батсуурь, улсын гарьд Б.Гончигдамба, улсын заан Ч.Санжаадамба, Б.Батмөнх, М.Өсөхбаяр, Б.Соронзонболд, улсын харцага Ө.Бат-Орших, Д.Батболд, Б.Пүрэвсайхан тэргүүтэй 256 бөх зодоглосон билээ. Харин тус барилдаанд аймгийн арслан О.Хангай учраа бөхчүүдээ өвдөг шороодуулан түрүүлсэн нь олны анхаарлыг ихэд татлаа. Тэрээр гурвын даваанд аймгийн заан Т.Бэгзсүрэнг, дөрвийн даваанд улсын заан Б.Соронзонболд, тавын даваанд улсын харцага Б.Пүрэвсайхан, улсын начин Т.Баасанхүү, гарьд Б.Гончигдамба нарыг давж, үзүүр түрүүнд үлдсэн юм. Улмаар энэ жилийн наадамд түрүүлсэн хамгийн залуу улсын арслан гэгдэж буй Э.Оюунболдтой барилдаж түрүүлсэн билээ. Ингээд Ховд аймгийн Буянт сумын уугуул Дулааны III цахилгаан станц, Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн “Хангарьд” спорт хороо, “Ховд” бөхийн дэвжээний бөх, аймгийн арслан Оргихын Хангайтай ярилцсанаа хүргэе.

–Энэ
оны отгон хишиг барилдаанд түрүүлж сайхан амжилт үзүүллээ. Монгол Улсын арслан Э.Оюунболдтой өмнө нь барилдаж байсан уу?

-Баярлалаа.
Залуу арслантай өмнө нь хэд
хэдэн удаа учраа таарч
байлаа.

–Хэн
нь илүү даваатай юм бэ?

-Би аймгийн заан цолтой
байхдаа хоёр ч удаа
таарч барилдаж байсан. Э.Оюунболдод
нэг удаа унаж, нэг
удаа давж байсан.

–Наадмын
өмнө бас учраа таарч байсан санагдаж байна?

-Э.Оюунболдыг арслан болохын өмнө
бид хоёр барилдаан таарч
би өвдөг шороодож байлаа.

–Тэгэхээр
энэ удаа ямар барилдаан гаргахыг нь мэдэж байжээ?

-Ерөнхийдөө
хэд хэдэн удаа таарчихсан
үе тэнгийн бөхчүүд нэгнийхээ
барилдааныг сайн мэднэ. Тэгээд
ч бөх хүн
унах гэж зүлэг ногоон
дэвжээнд гардаггүй болохоор өөрийнхөө чадах бүхнийг л
гаргая гэж бодож барилдсан.

–Тухайн
үед сандарч байв уу. Хэдий нас чацуу ч Монгол Улсын арслан цолтой бөхтэй барилдана гэдэг сэтгэл зүйн талаасаа амаргүй даваа болов уу. Таны хувьд өрсөлдөгчийнхөө барилдааныг мэдэх учраас хэрхэн барилдахаар төлөвлөж байв?

-Багшийнхаа
захисны дагуу өөрийнхөөрөө л
барилдъя гэж бодсон. Тэрнээс
яг ингэнэ, тэгнэ гэсэн
урьдчилсан таамаг байгаагүй ээ.
Мэдээж энэ цагийн өсч
яваа залуу сайн бөх
гэдэгтэй хэн ч маргахгүй.
Э.Оюунболд бол
сайн бөх.

–Наадмын
түрүү бөхийг давсныг хүмүүс хэр хүлээж авсан бэ?

-“Наадмын түрүү бөхийг өвдөг
шороодууллаа шүү дээ, баяр
хүргэе” гэж хүмүүс хэлсэн.
Барилдааны үеэр арслан мордоод
түрэхэд нь би дагуулаад
мушгичихсан. Иймэрхүү барилдаан дэвжээнээ байнга харагдаж байдаг
шүү дээ.

–Та
хоёр дотно нөхөд үү?

-Яахав, мэндийн зөрүүтэй, сайн
харилцаатай явдаг нөхөд. Бид
хоёр чинь Уулын баяжуулах
“Эрдэнэт” үйлдвэрийн “Хангарьд” спорт хороонд харьяалагдаж
байгаа шүү дээ. Ер
нь үе тэнгийхэнтэйгээ дотно
ярьж хөөрнө дөө. Улсын
начин Пүрэвсайхан, аймгийн заан Бадамгарав,
аймгийн харцага Төмөрбаатар, аймгийн
начин Адьяа, сумын заан
Баянмөнх гээд хамт бэлтгэл
сургуулилт хийдэг бөхчүүдтэйгээ найзална
даа.

–Таны
хувьд өдгөө зодоглож буй залуу бөхчүүдээс цолонд ойрхон бөхчүүдийн нэг гэгддэг. Үнэндээ сүүлийн үед заал танхимын барилдаанд ч үзүүлэлт өндөртэй яваа. Удахгүй болох Ерөнхийлөгчийн цомын төлөөх чансаа өндөртэй бөхчүүдийн барилдаанд зодоглох уу?

-Зодоглох байх.

–Ойрын
зорилгоо тодорхойлохгүй юу?

-Чансаа өндөртэй 128 бөхийн барилдаанд амжилт
үзүүлэх. Энэ барилдаанд чансаагаараа
дээгүүрт бичигдэж буй шигшмэл 128 бөх
барилдана шүү дээ. Тиймээс
энд л чамгүй амжилт
гаргахыг хүсч байна.

–Энэ
удаагийн хишиг барилдаанд улсын заан Б.Соронзонболд, харцага Б.Пүрэвсайхан, гарьд Б.Гончигдамба гээд энэ цагийн хүчтэнүүдийг өвдөг шороодуулсан нь үзэгчдийг нэлээд шуугиуллаа. Өмнө нь тэдэнтэй учраа таарч байсан уу?

-Монгол Улсын гарьд Б.Гончигдамба ахтай анх удаагаа
барилдсан. Сайхан барилдааныг нь
л харж байснаас
тулж зодоглож байсангүй. Харцага Пүрэвсайхантай бол
хэд хэдэн удаа таарч
өгөө, аваатай явсан. Ер
нь Гончигдамба гарьдтай анх удаа барилдсан
болохоор жаахан эмээж байлаа.

–Т.Баасанхүү начинтай өмнө нэлээд хэдэн удаа таарч барилдсан санагдаж байна. Барилдаан хэр таардаг бол?

-Т.Баасанхүү начин их элдэвтэй.
Уран хурц барилдаантай. Хөлд
орчих гээд хурдан хөдөлгөөнтэй.
Давахдаа даваад, унахдаа унаад
л явж байна.

–Модон
морин жилийн cap шинийн баярт зориулсан барилдаанд амжилттай барилдаж үзүүрлэсэн. Улсын аварга Мөнхбат, улсын арслан Мөнхбаатар хоёрыг нэг мэхээр давсан. Энэ мэхээ ер нь төлөвлөж гарсан уу?

-Ер нь явж барилдъя
гэж бодсон. Тухайн үед
хоёуланг нь давхар ачиж
хаясан. Өмнө нь давхар
ачих мэхийг хийж байгаагүй
давтаж ч байгаагүй, барилдааны
явцад л ороод ирсэн.
Аварга, арслан цолтой бөхчүүдийг
хаясандаа баяртай байдаг.

–Бөхийн
дэвжээнд хэзээнээс зодоглох болов. Уг нь ХААИС-ийг дүүргэсэн гэдэг?

-Би Ховд аймгийн Буянт
суманд төрж өссөн. Багадаа
бөхийн бэлтгэл огт хийж
байгаагүй. Би үндэсний бөхөөр
барилдаад дөрөв тавхан жил
болж байна. Төгсөх ангийн
оюутан байхдаа ер нь
бөхөөр явъя гэж шийдсэн.
2010 онд сумынхаа наадамд барилдаж цолоо
ахиулаад дараа жил нь
Ховд аймгийн наадамд аймгийн
арслан Батсайхантай үзүүр түрүүнд үлдэж
аймгийн заан болсон. Тэгээд
удаагүй аймгийнхаа наадамд түрүүлж арслан
цол хүртсэн дээ.

–Яг
ямар мэргэжлийн хүн билээ?

-Хөдөө аж ахуйн их
сургуулийн газар зохион байгуулалтын
инженерийн ангийг төгссөн. Их
сонин, гэнэтийн тохиолдлоор гэх үү дээ.
Төгсөх курст байхдаа сумынхаа
наадамд зодоглосон чинь шөвгийн дөрөвт
тунаж үлдсэн. Тухайн үед
би зуныхаа амралтаар очсон
байсан юм. Шөвгийн дөрөвт
үлдсэн тухайгаа гэрийнхэндээ хэлтэл аавын төрсөн
дүү болох Алтанбагана ах
их л сүртэй хүлээж
авсан. “Миний дүү чинь
сайн бөх болж магадгүй
хүн байна” гэж ирээд л.
Тэгснээ намайг бөхөд хэр
сонирхолтойг лавлаж асуулаа. Мэдээж
сумын наадмын шөвгийн дөрөвт
үлдсэн хүн чинь өөрийгөө
ирээдүйтэй л гэж бодно
шүү дээ. Ах шууд
зодог шуудаг авч өгөөд
“Сайн бөх болоорой” гэж
захисан. Ингэж л бөх
болох гараа маань тавигдсан.
Аав, ээжийн маань удамд
байсан сайхан бөхчүүдийн буян
гэж бодож явдаг.

–Аав,
ээжийгээ танилцуулахгүй юу?

-Миний аав Оргих гээд
улсын тэргүүний тариаланч хүн бий. Ээжийг
Баярлах гэдэг. Нярав мэргэжилтэй.
Аав Говь-Алтай аймгийн
уугуул. Ээж Ховдын Буянт
сумынх. Эцэг, эх маань
өвөөтэй хамт Буянт сумандаа
амьдарч байгаа.

–Айлын
ганц хүү байх аа?

-Эхээс дөрвүүлээ. Гурван эмэгтэй дүүтэй.
Айлын ганц хүү.

–Ээжийн
тань тал бөхийн удамтай гэж сонссон?

-Тийм ээ. Ээжийн маань
удамд улсын арслан Ванчинхүү
гэж мундаг бөх байсан.
Биеэр жижиг хэрнээ их
уран барилдаантай. Бас аймгийн арслан
Магван, аймгийн начин Дамдинсүрэн,
аймгийн заан Даваасүрэн гээд
сайхан бөх ах нар
бий. Ийм сайхан бөхчүүдийн
удам гэгдэж яваадаа үнэхээр
бахархдаг.

–Та
сугадаж тонгорох мэхийг тун гаргууд хийж байсан. Багш тань зааж өгсөн үү?

-Тухайн үеийн барилдаанаас хамаарч
шууд гаргасан хэрэг. Яг ийм
мэх барилдахдаа гаргана гэдэг хэцүү
шүү дээ. Ер нь
хутгах, тонгорох мэхэнд овоо гаршаад
байгаа.

–Таныг
бөх болоход урамшуулж дэмжсэн хүмүүс гэвэл…?

-Аавын дүү Алтанбагана ах
надад зодог шуудаг авч
өгч байсан. Тэгээд нэг
cap гаруй Б.Адьяахүү багшаар
гараа дэвээ, барилдааны анхан
шатны мэдэгдэхүүн заалгаад, дараа нь Ховд
бөхийн дэвжээнд Мягмарсүрэн зааны удирдлага дор
одоог хүртэл бэлтгэл сургуулилт
хийж байна.

–Долоо
хоногт хэдэн удаа бэлтгэл хийж байна?

-“Хүч” спорт хороонд долоо
хоногт хоёр удаа үндэсний
бөхийн бэлтгэл, гурван удаа хүчний
бэлтгэл хийдэг.

–Таныг
волейбол сайн тоглодог гэсэн?

-Арван жилд байхдаа волейболоор
аймгаасаа шалгараад өсвөрийн улсын аварга шалгаруулах
тэмцээнд тоглож байсан. Яахав,
өөрийнхөө хэмжээнд тоглочихно оо. (инээв)

–Цаашдаа
юу хийх бодолтой байна вэ?

-Одоогоор бөхөөрөө дагнаад хажуугаар нь
сурах бодолтой байгаа. Мэдээж төрийнхөө
наадмаар барилдаж, сайхан амжилт гаргахыг
хүсч байна.

–Тантай
жил гаруйн өмнө ярилцаж байхад найз охинтой гэж байсан. Одоо гэр бүлтэй болсон уу?

-Гэр бүл зохиож амжсан.
Манай эхнэр маркетингийн менежерээр
төгссөн, нутгийн бүсгүй. Бид
хоёр хөөрхөн охинтой болсон.
Хүүхэд гэдэг үнэхээр аз
жаргалыг цацруулагч гэдгийг одоо л
ойлгож явна даа.

–Өөрийг
тань модон морин жилийн наадмаар сэргээшийн төрлийн эм хэтрүүлэн хэрэглээд нэлээд жин хаяж улмаар амжилтад тань нөлөөлсөн гэдэг. Үнэн үү?

-Хүмүүс сайн муу хэлж
л байдаг. Тэглээ
гээд би хэлсэн шиг
нь болчихгүй хойно нэг их
ач холбогдол өгөөд байдаггүй.

Саяхан “T&T” нэртэй продакшн нээгджээ. Энэхүү продакшныг жүжигчин Д.Оюунтуул болон жүжигчин А.Туяа нар хамтран байгуулсан байна. Хошин урлагийн гэх тодотголтой бүсгүйчүүд шинэ продакшн байгуулаад зогсохгүй удахгүй анхны уран бүтээлээ үзэгчдэд хүргэхээр зэхээд байгаа аж. Ингээд жүжигчин Д.Оюунтуултай ярилцсанаа хүргэе.

-Та сүүлийн үед “Их хотын залуус”, “Хуримын сюрприз” зэрэг кино бүтээлд тоглоод нэлээд завгүй яваа харагдах юм. Бас саяхан продакшн байгуулсан гэж сонссон. Шинэ продакшныхаа талаар манай уншигчдад дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхгүй юу?

-За юуны өмнө “Өдрийн сонин”-ы хамт олонд болон уншигчдадаа шинэ оны мэнд хүргэе. Удахгүй хуучин оноо үдэж шинэ оноо угтах гэж байна. Миний хувьд шинэ оноо уран бүтээлийн олз омог ихтэйгээр угтаж байна. Өнгөрсөн арваннэгдүгээр сарын 1-нд жүжигчин А.Туяа бид хоёр хамтраад “T&T” нэртэй продакшн байгуулаад эхний уран бүтээлээ бэлэн болгоод байна.

-Ямар төрлийн уран бүтээлээр гараагаа эхлэв?

-Шинэ жилийн сэдэвтэй богино хэмжээний телевизийн кино хийсэн байгаа. Дөрөв таван телевизтэй гэрээ хийгээд тун удахгүй үзэгчдийн хүртээл болгох гэж байна.

-Шинэ бүтээлийн нэр?

-“Чамд аз жаргал хүсье” нэртэй. Шинэ жилийн баяраар гэртээ гэр бүлээрээ цуглаад, гоё ширээ засаад хамтдаа зурагт үздэг шүү дээ. Би ч гэсэн багадаа хурдан шинэ жил болоосой гэж зурагтаар гоё нэвтрүүлэг гарахыг тэсч ядан хүлээдэг байсан. Үүнтэй л адил хүмүүс баяраар их л гоё юм үзэхийг хүсдэг. Тиймээс Туяа бид хоёр ярьж байгаад анхныхаа уран бүтээлийг өргөн хүрээтэйгээр хүргэхийн тулд дэлгэцийн бүтээл барьж авсан.

-Хэзээнээс телевизээр цацагдах юм бол?

-Арванхоёрдугаар сарын 25-30 хүртэл телевизээр цацагдах байх.

-Продакшныхаа нэрний тухайд тайлбарлаач. Би ойлгохдоо та хоёрын нэрийн эхний “Т” үсэг гэж ойлгоод байгаа?

-Зөв таалаа. Намайг хүмүүс Оюунтуул гэхээсээ илүүтэйгээр Туул гэж дууддаг. Тийм болохоор хоёр нэрнийхээ эхний үсгээр продакшнаа нэрлэсэн. Нэр өгөх чинь бас чамгүй хэцүү юм билээ. Урлагийн байгууллага учраас өөдрөг, гэгээлэг нэр өгөх хэрэгтэй байдаг.

-Шил шилээ дарсан олон продакшн бий болж байна. “T&T” продакшн эдгээрээс ялгаатай нь юу байх вэ?

-Тайз, дэлгэц гээд бүхий л төрөлд хүч үзнэ дээ. Ирэх нэгдүгээр сард уран сайхны киноны ажилдаа орохоор төлөвлөөд байна. Уран бүтээлчдийн хувьд бид хараахан олны танил болоогүй залуу уран бүтээлчдийг продакшндаа авч хамтарч ажиллах зорилготой байгаа. Хийж бүтээе гэсэн хүсэл мөрөөдөл, чин эрмэлзэлтэй залуучуудын хувьд манай продакшны үүд хаалга нээлттэй. Урлагийн сургууль өнөөдөр харьцангуй олон болчихсон шүү дээ.

-Та бүхний барьж авч буй сэдэв жанр их сонирхол татаж байна?

-Аль ч жанр байж болно. Анхны бүтээл телевизийн уран бүтээл байгаа бол цаашдаа тайзны жүжиг хийх бодолтой байна. Дөнгөж эхэлж байгаа болохоор хийх зүйл ч их байна, хүсэл мөрөөдөл ч дүүрэн байна даа. Уран бүтээлч хүний хувьд санал ирдэг. Сайхан дүр ирвэл тоглох юмсан гээд. Мөнгөндөө гол биш миний үнэхээр тоглох юмсан гэж хүсч мөрөөдсөн дүр байвал продакшныхаа хажуугаар бас бүтээгээд явах юмсан гэж боддог.

-Хүсч мөрөөддөг дүр гэлээ. Таны хувьд ямар дүр бүтээхийг хамгийн их хүсч байна вэ?

-Яагаад ч юм би үлгэрийн дүр бүтээхийг мөрөөддөг. Үлгэрийн дүрд ч дуртай. Жаахан байхад “Бушхүүгийн үлгэр”, “Алтан-Өргөө” зэрэг киног их үздэг байсан. Одоо ч үзэх дуртай. Бодит амьдрал юм шиг мөртлөө ид шидийн өгүүлэмжтэй. Яг иймэрхүү кинонд гүнж биш юм аа гэхэд чөтгөр шулмын эсрэг дүр ч юм уу, эсвэл нэг сайхан хатны дүр ирвэл би дуртай тоглоно.

-Яагаад гүнж байж болохгүй гэж?

-Гуч гараад гүнжид тоглох нас ч өнгөрсөн байх аа. (инээв)

-“Их хотын залуус”-т тоглох саналыг анх хэн тавьж байв. Энэ кино сүүлийн үед залуусыг багагүй байлдан дагуулж байна?

-Энэхүү кино “Эмоци” продакшн болон “Боловсрол” телевизийн хамтын бүтээл юм. Хотын залуусын амьдралыг харуулсан их сайхан кино болсон гэж би бодож байгаа. Яг одоо 40 дүгээр ангийнхаа зургийг авч байна. “Их хотын залуус” кинонд зуны өдрүүд үргэлжилдэг шүү дээ. Тэгвэл 40 дүгээр ангиа шинэ жилийн үдэш буюу арванхоёрдугаар сарын 31-нд зориулж хийхээр үлдээсэн байсан. Цас орохыг хүлээсэн. Одоо яг зураг авалт явагдаж байна. “Их хотын залуус” олон ангит кинонд тоглох саналыг надад “Эмоци” продакшны жүжигчин Тэмүүжин, Нарансолонго хоёр тавьсан. Би “Эмоци” продакшныхаа уран бүтээлчдэд талархаж байгаа.

-Таны урлагт эргэн ирсэн дохио бол “Хуримын сюрприз” уран сайхны кино байлаа. Тухайн үед үзэгчид хэр хүлээж авах бол гэсэн айдас байсан уу?

-Миний дүрийг хэрхэн хүлээж авах нь үзэгчдийн асуудал. Гэхдээ би тайз, дэлгэц рүү гарахад хүнд нөхцөлд орчихсон байсан. Хүн болгон л мэдэж байгаа. Ийм байдалтай байхад “Оюунлаг” продакшны уран бүтээлчид болох Отгоо, Сэрээ хоёр намайг “Хуримын сюрприз” кинондоо тоглох санал тавьсан. Үүний ачаар анхны дэлгэцийн уран бүтээлд тоглож үзэгчдийнхээ өмнө гарлаа. Дараа нь “Их хотын залуус” кинонд тоглолоо. Сайхан сэтгэлтэй хүмүүсийн буянаар миний уран бүтээлийн гараа сайхан эхэллээ. Урам зориг авлаа. Цаашид уран бүтээл хийх зориг хүсэл ч төрсөн. Хэрвээ ямар нэгэн бүтээлд тоглох санал ирээгүй бол надад үнэхээр эмзэг тусах байсан. Бүтэн жил би ажилгүй байлаа шүү дээ. Уран бүтээлээ л хийхийг хүсч байсан. Миний хийж чадах зүйл л тэр. Мэдээж хоолоо олж идэхийн тулд ямар нэг ажил хийх ёстой байсан.

-Таныг Солонгост барилга дээр ажиллаж байна гээд шуугиад байсан?

-Шар хэвлэлүүдээр намайг Солонгост барилга дээр ажиллаж байна гээд бичсэн байсан. Барилга дээр эмэгтэй хүн ажиллана гэж байхгүй шүү дээ. Цэвэрлэгээний ажил хийсэн. Мөнгө хэрэгтэй байсан учраас Солонгост эмчилгээнийхээ хажуугаар ажил хийсэн нь үнэн. Мэдээж хүн л юм хойно амьдрахын төлөө ажил хийхээс аргагүй байсан. Тэнд ажилладаг монголчууд намайг дотно хүлээж авсан. Ашиглалтад орох гэж байгаа шинэ барилгын дотор цэвэрлэгээг монгол эмэгтэйчүүдтэй хамт хийдэг байсан.

-Өдөрт хэдэн цаг ажилладаг байв?

-Өглөө 08.00-22.00 цаг хүртэл ажилладаг байсан. Өдөрт 80-90 мянган вон авна. Монгол мөнгөөр 100 мянга орчим төгрөг л дөө.

-Урлагийн тайзнаас гэнэт хар бор ажлын талбарт шилжихэд сэтгэл зүйн хувьд хэр хүнд тусч байв. Тухайн үед яг юу бодогдож байсан бэ?

-Тийм зүйл ёстой бодогдоогүй. Харин ч энэ ажлыг яаж сайн хийх вэ, гологдчихгүй хийчих юмсан гэж хичээдэг байсан. Дөрвөн давхар вакум цонх цэвэрлэнэ. Солонгосчууд яс шалгаж авна. Жижигхэн шохойны цэг ч үлдээхгүй цэвэрлэдэг байлаа. Хамт ажиллаж байсан эмэгтэйчүүд “Туулыг ажил хийж чадахгүй байх гэж бодож байсан чинь овоо чамбай юм гээч” гэж ирээд л ярьдаг байсан. Угаасаа жүжигчид хөдөө, гадаа байнга л тоглолтоор явна. Жижиг зайнд ч амарчихдаг, хүйтэн орчинд ч хувцсаа солиод өмсчихдөг. Заримдаа яван суун, хоолтой хоолгүй яваад сурчихсан болохоор нэг их хүнд байгаагүй. Харин цэвэрлэгээний бодис нь их хурц үнэртэй, хүний биед хортой юм билээ. Би хамт ажилладаг эмэгтэйчүүддээ цэвэрлэгээгээ дуусгаад ядаж нэг аяга тараг ууж байгаарай гэж захина. Ер нь хүний нутагт байгаа хүн биеэ л сайн бодох хэрэгтэй санагдсан.

-Хэр удаан цэвэрлэгээ хийсэн бэ?

-Нэлээн удаан хийсэн шүү.

-Солонгост ажиллаж, амьдарч байгаа хүмүүс танд хэр тусалж байсан бэ. Мөнгө, төгрөг эмчилгээнд тань нэмэрлэж байсан уу?

-Ер нь тийм тохиолдол байсан. Гэхдээ хүний нутагт хөлс хүчээ урсган байж олсон мөнгийг нь би зүгээр авахыг хүсээгүй. Тийм ч хүмүүжил надад байхгүй. Тиймээс ажил хийж өөрөө мөнгө олохыг хүссэн. Яахав гадаадад ажиллаж, амьдарч буй монголчууд нэг нэгэндээ их амь, тусалж дэмжихийг хичээдэг юм билээ. Хамт ажиллаж, уулзаж байсан хүмүүс намайг танихгүй хэрнээ нэг удаа ч гэсэн хоолонд орчих, метронд суух картаа цэнэглэчих зэргээр их тусалж байсан. Танай сониноор дамжуулаад тэр бүх хүмүүстээ чин сэтгэлээсээ талархсанаа илэрхийлмээр байна. Намайг ажилд оруулаад, хажуудаа дагалдуулаад ажиллуулж байсанд үнэхээр их баярласан шүү.

-Ер нь та хэр удаан эмчилгээ хийлгэсэн бэ?

-Солонгос руу нийтдээ зургаан удаа явж лазер эмчилгээнд орсон. Ерөнхийдөө цаг алдсан. Түлэгдээд удсаны дараа очсон учраас сорвижилт удаан эмчлэгдэж байгаа. Харамсалтай нь би мөнгөний асуудлаас болоод түлэгдсэн даруйдаа эмчилгээнд явж чадаагүй.

-Эргээд эх орондоо ирээд хийх ажлаа олж ядан нэлээд хүнд байсан учраас продакшн байгуулахаар шийдсэн юм шиг санагдлаа?

-Тийм. Би “Шинэ үе” продакшны удирдлага дор ажиллаж байсан болохоос биш өөрөө хүн удирдаж үзээгүй ш дээ. Яг ийм нөхцөл байдалд орчихсон хүнд хаана ч ажил байхгүй ш дээ. Хэнд итгэхэв, хэн намайг авахав. Эсвэл би хэнийг гуйж бусдын хаалга тогших вэ гээд асуудал тулгарсан. Хүн болгон л өөрийн гэсэн амьдаралтай. Өөрсдийнхөө амийг яая гэж байгаа цаг үед өөрөө л юм хийх ёстой юм байна гэж бодсон. Яг энэ үед манай Туяа намайг их дэмжсэн. Туяа “Х-Түц” продакшн, би “Шинэ-үе” продакшнд байхдаа их дотно найзууд явсан. Хэн хэнийгээ мэднэ. Гол нь бид хоёрын зорилго нэг зүгт чиглэсэн учраас хамтраад уран бүтээл хийхээр шийдсэн. Туяа надаас дүү шүү дээ. Залуу хүн гэхэд хийе бүтээе гэсэн сэтгэлтэй, гал цогтой бүсгүй.

-Одоо “Шинэ-Үе” продакшнаас бүр мөсөн гарчихсан уу?

-Тэр үеэс л “Шинэ-Үе” продакшнтай хамааралгүй болсон.

-Тухайн үед эмчилгээний зардал мөнгө, сэтгэл санааны тусламж үзүүлсэн үү?

-Би “Шинэ-Үе” продакшнд найман жил ажилласан. Тухайн үед продакшны зүгээс эмчилгээнийхээ зардалд нэмэрлээрэй гээд гурван сая төгрөг өгсөн.

-Жүжигчин Алдармаа тантай холбогдож байгаа юу. Эмчилгээний зардлыг чинь бүрэн төлсөн үү?

-Бүрэн төлөөгүй учраас л одоо шүүхээр яваад байна. Түлэнхийн төвд эмчлүүлэхэд гарсан зургаан сая төгрөгийн зардлыг төлсөн. Анх Солонгос руу явахад эмчилгээнд шаардлагатай арван сая төгрөгийг гаргасан. Үүнээс хойш нэг ч төгрөг өгөөгүй. Ганц ч удаа яаж байна, ийж байна гэж санаа тавиагүй. Үлдсэн бүх зардлаа би өөрөө гаргасан. Таньдаг хүнээсээ хүүтэй мөнгө зээлээд эмчилгээгээ хийлгэсэн. Тэр өрөө одоо төлнө дөө. Би Алдармааг уучилсан. Шоронд оруулаагүй. Уг нь эмчилгээнд шаардлагатай бүх зардлыг чинь даана, гаргана гээд төрсөн эгч нь гарын үсэг зурж нотариатаар батлуулсан. Гэвч би сүүлийн таван удаа явсан эмчилгээний зардлаа өөрөө л гаргасан. Одоо дахиад явах шаардлагатай байгаа.

-Хэзээ явж эмчлүүлэх вэ?

-Мөнгөний асуудлаас болоод хойш тавиад л сууж байна. Түлэгдсэн хүн л энэ зовлонг ойлгоно. Эмч нар сорви бүрмөсөн арилахгүй гэсэн.

-Одоо ямар зовиур байна. Нэлээн тод сорви харагдаж байна?

-Байнга чийгшил өгч тосолж, арчилж байхгүй бол арьс таталдана. Хүзүүний арьс таталдана. Би өсч яваа залуу хүн биш харьж яваа насны хүн болохоор байнга л арьсаа чийгшүүлж санаа тавьж байхгүй бол эргэж хумигдаад байдаг юм байна. Манай Түлэнхийн төвд лазерын эмчилгээ ч хийх боломж байхгүй. Хэзээ нэгэн цагт хөрөнгө чинээтэй болох юм бол энэ төрлийн тоног төхөөрөмж Түлэнхийн төвд авч өгнө гэж бодож байгаа. Ямар сайндаа кинонд тоглохдоо хүзүүний зүүлт, ороолт зүүгээд л явж байна. Гоо сайхан талаасаа ч тэр хамгийн их хохирсон нь би. Миний хувь тавилан л юм байлгүй.

Саяхан жиргээчдийн шинэ болж өнгөрлөө. Энэхүү шинэ жилд урлаг соёл, улс төр, эдийн засаг, бизнес, үйлдвэрлэл үйлчилгээ гээд бүхий л салбарынхан нэгдэж нэгэн үдшийг баяр хөөрөөр дүүрэн өнгөрүүллээ. Сошиал ертөнцөд өөрсдийн орон зайг бий болгож, нийгмийн төлөө, нэгнийхээ өмнөөс дуу хоолойгоо зоригтой илэрхийлж, болж бүтэхгүй зарим зүйлийг шүүмжилж, басхүү магтаж чаддаг жиргээчдийг энд нэг анги хэмээн онцолъё. Тэгвэл жиргээчдийн нэг ангийнхан шинэ жилийн баяраа тэмдэглэхийн зэрэгцээ өнгөрсөн оны алдаа оноогоо дүгнэж цэгнэлээ. Жиргээчдийн буюу өөрсдийнх нь санаачилснаар жиргээчдийн шинэ жил буюу #ЖШЖ2016 гэдэг хаштаг ашигласан энэхүү арга хэмжээг жиргээчдийн үүсгэн байгуулсан “Нийгмийн сүлжээ” төрийн бус байгууллагын дэргэдэх “Монгол Мөрөөдөл клуб”-ийн төлөөлөл болох, жиргээнд @odbayare, @jingm, @urangoo_A, @batuka @deppsu нэрээр танигдсан жиргээчид зохион байгуулав. “Монгол Мөрөөдөл клуб”-ийн залуус энэ удаагийн жиргээчдийн шинэ жилийг зохион байгуулахдаа монгол залуус нэг эх оронтой, нэг дор хамтарч чадах зөв сэтгэлтэй болохыг нотлон харуулахыг зорьсон гэнэ.

Энэ удаагийн жиргээчдийн шинэ жил тасалбар дагаж ирж буй гарын бэлэгнээсээ эхлээд л сонин хачин ихтэй, сюрприз дүүрэн байлаа. Жиргээний шинэ жилд зочлоход үүдээр оронгуут Tweet-цэнхэр, Retweet-ногоон, Favorite-ягаан өнгөтэй гурван төрлийн коктейлоор угтах. Энэ нь жиргээчдийн шинэ жилийг илтгэх содон шийдэл байлаа. Ингээд сонголтоо хийсэн жиргээчдийг цааш халуун виногоор зочилж байв. Жиргээчдийн ангийн 150 гаруй хүн цугларсан юм. Жиргээчдийн шинэ жилийн тасалбар 119,999 төгрөг бөгөөд хариулт нэг төгрөгийн серийн дугаарыг сугалаа болгон ашигласан нь мөн л боломжийн санаа байсныг твиттерчид дор бүрнээ жиргэх. Учир нь сугалааны азтангууд бүтэн жил хэрэглэх дата эрх бүхий ухаалаг гар утас, сваровски брэндийн иж бүрдэл, хурдан удмын даага хүртэл хожив.

Ингээд шинэ жил эхлэхтэй зэрэгцээд жиргээчид #ЖШЖ2016 хэштаг дор баярын сэтгэгдлээ хуваалцаж гарав. Баярын нээлтийн үеэр 2015 онд жиргээгээр дамжуулан хийгдсэн сайн үйлсийн аянууд болон бусад чухал үйл явдлыг эмхэтгэсэн видео бичлэг үзүүлсэн юм. Учир нь идэвхтэй жиргээчдийн нэг болох Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж жиргээчдийг “Та нар бол нийгмийн шинэ хүч” хэмээн томъёолж жиргээгээрээ дамжуулан мэнд хүргэсэн билээ. Хил хязгааргүй цахим талбар болох твиттер хэрэглэгчдийн зарим нь гадаадаас ангийнхандаа видео хэлбэрээр мэндчилгээ дэвшүүлсэн нь ч бас сонирхолтой сюрприз байлаа.Энэхүү шинэ жилийн баярт УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа, Х.Тэмүүжин, С.Дэмбэрэл, Я.Содбаатар зэрэг төрийн түшээд зочилсон бөгөөд ХҮН-ын дарга С.Бат-Оргил намын нөхдийнхөө хамт, МАН-ын ерөнхий нарийн дарга асан Г.Занданшатар, АН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Л.Эрхэмбаяр, МАН-ын генсек Ж.Мөнхбат, Монголын залуучуудын холбооны ерөнхийлөгч А.Мөнхбат тэргүүтэй жиргээчид ч ирсэн харагдав. Тэд хоорондоо нам, эвсэл хэмээн талцалгүй “Жиргээчдийн анги” хэмээх нэр дор нэгдэж, ангийн нөхдийн хооронд найрсаг харилцаа үүсч байсан юм. Энэ нь твиттер өдгөө нам, улс төр хамааралгүй монгол хүн бүрийн дуу хоолойгоо илэрхийлэх хамгийн том орон зай болжээ гэдгийн илэрхийлэл байв. Жиргээчдийн ангийг бүрдүүлж буй бас нэгэн том төлөөлөл бол урлаг, соёлынхон, спортынхон. Яруу найрагч Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ү.Хүрэлбаатар ирсэн байлаа. Жиргээчдийн ангийн сор болсон бүсгүйчүүдийн нэг бол жүжигчин Ундармаа. Тэрээр твиттерийн нэлээд идэвхтэй хэрэглэгч. Ангийн нөхөд нь түүнийг жиргээгээр нь андахгүй. Түүний сайн үйлсийн аяныг дэмжиж баярын үеэр Ундармаад Жиргээчдийн нийгэмлэгээс гурван сая төгрөг хандивлаж байсан. Тус ангийн “хатан хаан” гэгддэг @urangoo_a жиргээч буюу “UA Consalt­ing” компанийн захирал А.Урангоо мөн зочилж ирсэн байв. Тэрээр энэ үдшийн бас нэгэн чимэг байлаа. Хатан хаантай селфи хийх хүсэлтэй олон ч хүн байгаа харагдсан. Мөн “Камертон” хамтлагийнхан уран бүтээлээ өргөсөн бөгөөд дуучин Болд, Эба хоёр тус ангийн тэр дундаа урлагийн төлөөллийн идэвхтэй жиргээчид, олон ч мянган дагагчидтай. Бас “Sweetymotion” хамтлагийн бүсгүйчүүдийг онцлох байна. Эл хамтлагийн Ганболор жиргээгээрээ ангийн нөхдөөсөө дутахгүй нэгэн. “Люмино” хамтлагийн гурван гишүүн бүгд жиргэдэг. Тэр дундаа Бажи бусдаасаа илүү нийгэмд үүсээд буй нөхцөл байдалд дуу хоолойгоо нэгтгэдэг нэгэн. “Номин талст” хамтлагийн залуус ч мөн ирж ая дуугаа ангийн нөхдөдөө зориулав.”Никитон” хамтлагийн ахлагч, дуучин Б.Батчулуун буюу Бачка, залуу дуучин Хишигдалай нар шинэ жилд уран бүтээлч гэхээсээ илүүтэй жиргээчийн хувиар оролцож байгаа харагдсан. Шинэ жилийн арга хэмжээний үеэр сахилгагүй “Танхай эмээ” ч бас ирсэн байв. Хэдийгээр ирснийг нь мэдээгүй боловч баярын дараа ангийнхныхаа зургийг сэмхэн дараад жиргэсэн зургуудаас нь түүнийг байсныг олон хүн мэдэж авсан. Жиргээчид твиттерт ихэвчлэн өөр нэрээр жиргэдэг ч хоорондоо нэг нэгнийгээ таньж мэддэг юм байна. Гэхдээ зарим нэг нь маскаа тайлж ангийнхандаа олзлогдох тохиолдол ч гарч байлаа. Тухайлбал, жиргээчдийн шинэ жилийн ханхүүгээр жиргээч @ОChuluunbileg буюу Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Ногоон хөгжлийн бодлогын зөвлөх О.Чулуунбилэг тодорсон. Харин энэ үдшийн гүнж жиргээч бол @mona_tb буюу Мөнхнаран хэмээх бүсгүй байлаа. Түүнчлэн 2015 оны нэг том трэнд, тариалан тойрсон маргааны гол дүр @TsandelegL зэрэг өвөрмөц сонирхолтой дуу хоолой ч баярт хүрэлцэн ирсэн байв.

Мөн баярын арга хэмжээний нэг онцлох үйл явдал, жиргээч, фото зурагчин @jjngum нэрээр жиргэдэг ИНЕГ-т ажилладаг Оюунаа бүсгүйн авсан байгалийн зургийг дуудлага худалдаагаар худалдаалсан явдал байв. Энэхүү дуудлага худалдаа ангийн нөхдийг нэлээд шуугиулаад авав. Ангийнхаа жиргээчийн Алтайн уулсын үзэсгэлэнт төрхийг буулгасан уг фото зургийг УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа худалдан авч хүмүүнлэгийн үйлсэд гар татахгүй нэгэн гэдгээ харуулаад авсан. Дуудлага худалдааны орлогыг Алтайн уулсын ирвэсийг хамгаалах санд хандивлах юм байна. Өнөө жилийн жиргээчдийн ангийн шинэ жилийн арга хэмжээ үнэхээр маркетинг, зохион байгуулалтын хувьд онц сайн болсон. Жиргээчид ч дор бүрнээ ам сайтай харагдсан. Нууц нь аль сар хагасын өмнөөс төлөвлөгөөгөө гаргаж, ажлуудаа хуваарилан, чамбай гүйцэтгэлтэй ажиллаж чадсанд байсан ажээ.

@munkhbat_a @Munkhbat_UNEN @01mgl

@Temuujin_Kh, @temuulent, @VnenXudal, @shinee2016, @OChuluunbileg, @ebmbe, @survivor0206, @Enkhbataa

Ganzorig Vanchig @ganzorigv Хурдан удмын даага сугалааныхаа хонжворт авсан азтай залууЖиргээчдийн МИССүүд… #ЖШЖ2016 Urangoo Altangerel, М.Хишигээ and Хишигдалай 1126

@az_suvd, @Bayaraa1, @ts_chepak, @moluka77, @Zandaa_G, @khurel­baatarU, @Mona_Tb, @turbatn, @HishgeeNuna, @HishgeeNuna, #ЖШЖ2016

Oyun @jingm, @OChuluunbileg

Сүүлийн үед монголчуудын анхаарлыг хамгийн ихээр татсан нэвтрүүлэг бол яах аргагүй “Авьяаслаг монголчууд” шоу байлаа. Тус шоуны ялагч хэдхэн хоногийн өмнө тодорсон бөгөөд энэхүү шоуг зохион байгуулагчид үзэгчдийн талархлыг хүлээгээд байгаа аж. Тэгвэл “Монгол HD” телевизийн Стратеги бодлого төлөвлөлт хариуцсан дэд захирал, тус шоуны ерөнхий продюсер Г.Бат-Эрдэнэ “Авьяаслаг монголчууд” шоуны зохион байгуулалт болоод хөшигний ар дахь нууцаас анх удаа манай сонинд сонирхолтой яриа дэлгэлээ.

“Бидний зорилго монгол хүнийгнээх, монгол авьяасыггаргаж ирэх”

-“Авьяаслаг монголчууд” шоу дуусахад үзэгчид их сэтгэл өндөртэй үлдлээ. Харин танай телевизийн хувьд зохион байгуулагч гэдэг утгаараа шоуны үр дүнг хэрхэн харж байна вэ?

-“Авьяаслаг монголчууд” шоу амжилттай болж өндөрлөлөө. Дэлхийн хэмжээний том шоуг анх удаа зохион байгуулах гэж байсан учраас бид гарах үр дүнг ямар нэгэн байдлаар төсөөлсөн хүлээлт байгаагүй.Харин өнөөдөр эргээд харахад үзэгчдээс ирж буй талархлын үг, эерэг хандлага биднийг шоугаа ямар ч байсан амжилттай хийгээд дуусгажээ гэж бодоход хүргэж байна. Шоуны ялагч дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөх мэтээр хүмүүс ойлгоод байгаа. Манай ивээн тэтгэгчдийн уриа “Дэлхийд гайхагдах монгол авьяас” гэсэн утгатай боловч бидний зорилго бол монгол хүнийг нээх, монгол авьяасыг гаргаж ирэх. Дэлхийд танигдах дараагийн асуудал. Монголчууд нэгэндээ танигдаж, монгол хүнийхээ бүтээлийг үзэж баясах хэрэгтэй. Монголчууд өөрсдөө бахархалтай байх ёстой.

-Шоуны арын албанд хичнээн хүн ажиллав?

-Анх 2014 оны арванхоёрдугаар сарын 11-нд шоу зохион байгуулах эрхээ авсан байдаг. Нэвтрүүлгийн төгсгөлд дэлгэцээр урсаж буй нэрсийг харахад жилийн хугацаанд 1000 гаруй хүн шоуны зохион байгуулалтад оролцсон байна. Манай телевиз 200 орчим ажилтантай. Үүний 75 хувь нь шоунд гар бие оролцож, бараг л продакшн болчихсон юм шиг ажиллажээ. Эдгээр хүмүүсээс гадна гэрэлтүүлэг, дуу, хөдөлмөр аюулгүй байдлын компанийн 200 гаруй хүн гээд нийтдээ 1200 хүн Монголын авьяастнуудыг төрүүлэхийн төлөө ажилласан байна.

-“Got talent” шоуны эрхийг хэрхэн авдаг юм бэ. Дэлхийн хэмжээний шоу учраас дагаж мөрдөх шаардлага, стандарт өндөр гэж сонссон?

-Монголын ямар ч телевиз очоод авсан бүгдэд нь л нээлттэй. Дэлхий дээр өөр ямар том контент байна бүгд л адилхан нээлттэй. Контент эзэмшигчийн хувьд бараа бүтээгдэхүүн шиг борлуулж л байгаа учраас хэн ч авч болно. Яг мөнгөө төлөөд авах гэж байгаа хүмүүс эрсдэлээ сайн тооцох хэрэгтэй. Гол нь энэ контент Монголын зах зээлд нийцэж байгаа юм уу, үгүй юу гэдгээ бодолцож үзэх чухал. “Монгол HD” телевизийн хувьд оюуны өмчийг илүүд дээдэлдэг, ач холбогдол өгдөг гэдэг үүднээс контент эзэмшигчдийн зүгээс нааштайгаар хүлээж авсан. Бидний техникийн үзүүлэлтийн жагсаалтыг хүртэл шалгасан. Боловсон хүчин, ямар боломж байна гээд чадамжийн тал дээр нэлээд өндөр шаардлага тавьдаг юм билээ. Ингээд ерөнхийдөө болж байна. Боловсон хүчин, техник дулимаг санагдвал та бүхэн ийм компанитай хамтарч ажил, туслалцаа, зөвлөгөө авч болно гэж чиглүүлсэн.

-Гадаадаас мэргэжлийн байгууллага, мэргэжлийн продюсер, найруулагчдаас зөвлөгөө авсан гэлээ. Шоуны аль хэсэгт яг тусламж авсан бэ?

-Тэгэлгүй яахав. “Авьяаслаг азичууд”, “Авьяаслаг австраличууд”, “Авьяаслаг англичууд” шоунд ажилласан туршлагатай хүмүүс ирж зөвлөгөө өгсөн. Мэдээж тодорхой хэмжээний өртөг өндөр ч энэ удаа аль болох зөвлөгөө авч туршлага солилцоод дараа дараагийн шоуг өөрсдөө бие даан явуулдаг хэмжээнд хүрэх зорилготой ажилласан. Бид продюсерийн зөвлөгөө, сургалт цогцоор нь авсан. Шоуг яаж зохион байгуулах, шүүгчид яаж биеэ авч явах, хөтлөгч нар ямар байх ёстой гээд шоуны туршид ерөнхийдөө хоёр удаа зөвлөгөө өгсөн. Тайзны гэрэл шоу үйлдвэрлэлийн гэрэл өөр. Гэхдээ энэхүү шоу телевизээр үзэгчдэд хүрэх учраас шоуны мөртлөө телевизэд зориулсан ямар тайз, гэрэл тавилттай байх гээд нарийн ажиллагаа шаардсан. Манай Монголд төдийлөн хөгжсөн салбар биш. Шууд нэвтрүүлгийн үеийн өнгө тааруулалт бас тусдаа байдаг юм байна. Камер дээр тийм төрлийн тохиргоо байдгийг ойлгодоггүй ч байж. Манай залуус шинэ зүйл сураад авсан. Манай телевизийн зүгээс уран сайхны дэглэлтийг зуун хувь хийсэн байгаа. Энэ төрлийн мэргэжлийн хүнээс зөвлөгөө авч ажиллуулъя гэсэн боловч үнэхээр бидний бэл бэнчин хүрсэнгүй. Тиймээс өөрсдөө хийж гүйцэтгэхээс өөр арга ч байсангүй.

“Төлөвлөсөн тайз засалтынхаа50 хувийгл гаргасан”

-Тайз чимэглэлийн хувьд бусад оронд зохиогдож байсан шоунуудаас дутахааргүй, бараг илүү санагдсан. Хүмүүс ч тэгж ярьж байна…

-Бид энэ нэвтрүүлгийг хийхийн тулд Америкт очиж “Авьяаслаг америкчууд”, Сингапурт очиж “Авьяаслаг азичууд” шоуг үзсэн. Туршлага судлаад бид маш гоё шоу хийж болох юм байна гэж бодсон. Гэхдээ тайз заслын хувьд бодсоныхоо 50 хувийг л гүйцэтгэсэн.

-Яагаад?

-Тайзны хүнд утааны машин Монголд байдаггүй юм байна. Тайзан дээр бороо оруулж, ус асгаж, их хэмжээний гал гаргаж болдоггүй юм байна. Гэх мэтчилэн зүйлээс шалтгаалаад анх төлөвлөснөөсөө 50 хувьтай л гүйцэтгэсэн. Тэгээд ч гадны тайзтай ижилхэн хэмжээнд засна гэвэл өртөг өндөр тусна. Тиймээс дуурь, драммын театр, Монгол кино үйлдвэрийн тайзны мэргэжлийн мундаг хүмүүсээс туслалцаа авсан. Манай монголчууд юмхнаар юм хийгээд сурчихсан хүмүүс. Тайзны бодит харагдуулах зүйлийг хүртэл өөрсдөө будаад болгочих жишээтэй. Хэдий монголчилсон ч гэсэн чанарын үзүүлэлтээс огт буурсан юм бол биш. Харин ч аль болох бага зардлаар тайз чимэглэлийг зохицуулж байсан.

-Шоуны турш цаад газраас нь сошиал дахь нэвтрүүлгийг тань бүхэлд нь хянаж, дүгнэж явсан гэж байсан. Гадаад харилцаа хэр өгөөжтэй ажилласан бэ?

– Сошиал медиа талаас нь байнга зөвлөгөө өгч явсан. Youtube, фэйсбүүк, твиттер хуудсанд хэрхэн байрлах ёстой зэрэг. Эхэндээ бидэнд стандартын дагуу явна шүү гэж нэлээд шаардлага тавьж байсан. Эхний нэвтрүүлэг цахим хуудсанд байршаад ирсэн чинь нэг их хатуу шаардлага тавихаа больсон. Ерөнхийдөө эд нар боломжийн явуулж байна, цаашдаа ер нь болохоор юм байна гэж үзсэн юм шиг байгаа юм. Харин финалын шатанд уг шоуны Азийг хариуцсан захирал болон Монголыг хариуцсан захирал бидэнд хандаж “Та бүхэн Монголдоо төдийгүй Азид толгой цохихоор хэмжээний нэвтрүүлэг бэлтгэсэн байна” гэж хэлсэн. Тэгэхээр өндөр стандарттай нэвтрүүлгийг гайгүй бариад явчихсан болов уу. Ер нь эрх эзэмшигчдийн зүгээс цаад компанитай нь яриад “Youtube” дээр байршсан манай нэвтрүүлгийн бичлэгийг өөр хүмүүс хуулж цацах боломжгүй тохиргоог хийлгэсэн бол фэйсбүүктэй яриад манай нүүр хуудсыг албан ёсны хуудас болгож цэнхэр тэмдгийг нь оруулаад зохицуулж өгсөн гээд олон зүйл дээр дэмжиж ажилласан байгаа. Маш их юм сурч авсан.

-Тайз тавилтын хувьд хэр ач холбогдол өгч байсан бэ. Оролцогчдын хамтарч ажиллах уран бүтээлчдийг хүртэл та бүхэн зохион байгуулсан юм уу?

-Тайзны тавилтын ихэнх нь манайхаас хамааралтай байсан. Алдсан ч юм бий. Оносон нь ч байгаа байх. Тухайн хүний амьдрал шийдэгдэх мөч учраас зарим зүйл дээр оролцогчдын саналыг мэдээж хүндэтгэж үзэлгүй яахав. Сүүлийн гуравт шалгарсан Отгонбаяр гэхэд л анх орохдоо л сүүлийн шатанд дуулсан дуундаа дуртай гэж байсан. Тиймээс сүүлийн шатанд тэр дуугаа дуулсан. Хэнд тусламж хэрэгтэй байна тэр болгонд зөвлөгөө өгсөн. Арын хөгжимчид, дуучид, бүжигчид гээд бүгдийг бид зохицуулж байсан. Яагаад гэвэл оролцогчдын хувьд харилцан адилгүй байсан. Нэг нь караоке, youtube-ээс л харж сонсч дуугаа бэлдсэн байхад нөгөө хэсэг нь мэргэжлийн уран бүтээлчид аль хэдийнэ арга барилаа олчихсон жин тан болгоод шалгаруулалтад ирж байх жишээтэй. Тиймээс аль болох ижил түвшинд өрсөлдөх тавцанг бий болгож байсан гэх үү дээ.

-Анх шоуг нэг тэрбум төгрөгийн зардалтай гэж мэдээлж байсан. Харин төсвөөсөө давсан гэсэн. Шалтгаан нь юу байв?

-Анх биднийг эрх авах үед ам.долларын ханш одоогийнхоос арай бага байлаа. Бид нэг тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн. Ийм хэмжээний зардал гарна гэж ойлгосон. Гэвч шоу дуусахад нийт зардал 1.5 тэрбум болсон байна. Гэтэл өнгөрсөн хугацаанд гадны төлөөлөгч, продюсер урьж авчирлаа, дансанд нь тооцоогоо ам.доллараар явуулна, онгоц тасалбар ам.доллараар захиалга, ирээд үнэтэй зочид буудалд байрлуулна гээд дандаа ам.доллараар тооцоо хийж байсан. Энэ мэтчилэн ханшийн зөрүү бол мэдээж нөлөөлсөн. Нөгөөтэйгүүр явцын дунд төлөвлөгдөөгүй, төсвөөсөө хэтэрсэн зардал их гарсан. Үзүүлбэр болгонд үзэгчдийг телевизээр шагнана гэдэг ч юм уу зайлшгүй хөрөнгө гаргах зүйл олон гарсан.

“Монголчуудын хүнд итгэх итгэл газартуначихаж”

-Санал хураалт хэр бодитой явагдав. Үзэгчдийн хувьд нэлээд шүүмжлэлтэй хандаж, хардаж сэрдэх яриа их гарлаа?

-Монголчуудын итгэх итгэл газарт уначихаж. Дэлхийн 60 гаруй оронд энэ шоуг яг л ийм хэлбэрээр явуулдаг. Гадныхан зөвхөн саналаа өгөх ёстой. Бусад бүх зүйл шударга, стандартын дагуу явагддаг гэдэгт 100 хувь итгэдэг. Хэзээ ч ийм хар төрүүлдэггүй. Дэлхийн шилдэг форматыг төв сервер дээр нь хянаж байдаг. Хөндлөнгөөс хянаж буй компани өмнө нь дэлхийн томоохон олон шоу, нэвтрүүлэг зэрэгт ажилласан туршлагатай.

-Яагаад үзэгчдээс авсан саналын тоог зарлаж болохгүй гэж?

-Оролцогчид саналыг ил зарлачихаар өмнөх оролцогчидтойгоо ойрхон байгаагаа мэдчихээр түрүүлэхийн тулд санал хураалтад ямар нэг байдлаар нөлөөлөх гэж оролдох вий. Мөн үзэгчид “Өө намайг өгсөн өгөөгүй их хүн дэмжсэн байна” гэдэг ч юм уу үзэгчдийн идэвх буурах сөрөг талтай. Тэрнээс бол шударга явагдсан гэдгийг баттай хэлмээр байна. Би өөрөө санал хураалтын явцад ахлагчаар ажилласан. Секундын дотор мянга гаруй санал орж ирж байсан. Хүссэн хүсээгүй шоуны эцсийн дүн гарсан. Нийгэмд санал хураалт, шударга байдлын талаар нэлээд шүүмжлэл үүсч байна. Үнэндээ өөр оролцогч түрүүлсэн бол нөгөө талаас мөн л тийм яриа гаргах байсан шүү дээ. Энэ бол өрсөлдөөний бичигдээгүй хууль.

-Зардал өндөртэй шоуг зохион байгууллаа. Эргээд зардлаа нөхөж чадсан уу?

-Эхний удаа алдагдалтай ажиллах нь тодорхой. Нэг их хол зөрүүтэй алдагдал хүлээхгүйгээр зохион байгуулаад хоёр дахь жил нь орлого, зарлагаа тэнцүүлээд, гурав дахь жилээс тодорхой хэмжээний орлого олж болох юм гэсэн урт хугацааны хөрөнгө оруулалт гэж харсан. Мэдээж алдагдалтай. Гэхдээ бидний төлөвлөсөн алдагдал байсан.

-Санал хураалтаас хэр ашиг орж ирсэн бэ?

-Үүрэн холбооны түүхэнд байгаагүй мессэж ирсэн гэж үзсэн. Нийт нэвтрүүлгийн туршид сая гаруй санал өгсөн байх жишээтэй. Маш их мөнгө хийж байгаа харагдаж байна. Гэвч тухайн хэрэглэгч аль үүрэн телефоноос мессэж илгээсэн байна тэр компани орлогийн тавин хувийг авч байгаа юм. Скайтелийн хэрэгчлэгч Мобиком руу мессэж бичсэн бол тал хувийг нь Скайтел авна. Үлдсэн 50 хувийг Мобиком манайх хоёр хуваана. Манайд ирж байгаа 25 хувийг бид борлуулалтаасаа хамаараад эрх эзэмшигчтэй дахиад талаар нь хувааж авна. Ингэхээр манайд бараг л хэдхэн хувь нь орлого болж орж ирнэ гэсэн үг.

-Мэдээж шоу гарч эхэлсэнтэй холбоотойгоор танай телевизийн үзэгчдийн тоо ч нэлээд өссөн болов уу. Энэ талаарх судалгааг гаргасан биз дээ?

-Манай телевиз топ таван телевизийн тоонд ордог байсан. Сүүлийн судалгаанаас харахад шоуг нэвтрүүлснээс хойш үзэгчдээрээ манлайлж эхэлсэн. Монголд “Халтар царайт” киноноос хойш үзэгчдийг татсан ийм зүйл байсангүй. “Авьяаслаг монголчууд” шоу эхлэхэд замын хөдөлгөөн хүртэл эрс багасч байсан гэсэн. Бидэнд ч ажиглагдсан. Нэг хэсэг цахим ертөнц дэлгэрч хүчээ авснаар телевизийн орон зай тодорхой хэмжээгээр хумигдсан байсныг сэргээсэн гэж дүгнэж байгаа. Ард түмэнд үзүүштэй, чанартай нэвтрүүлэг, шоу хийх юм бол телевизийн салбар үзэгчдийг татаж чадах юм аа гэсэн ухагдахууныг бид харуулж чадлаа.

“Уран нугараач Уранбилэгийн бичлэгдэлхийн авьяастнуудын албан ёсны хуудсанд тавигдсан”

-Цахим ертөнц дэх гадаадын үзэгчдийн хандалт хэр байсан бол. Шоуны талаар хэр санал хүсэлт ирсэн бэ?

-Хүн амынхаа тоогоор харьцуулаад үзэх юм бол бусад 60 гаруй оронд зохиогдсон шоунаас хол давсан үзэгчидтэй, санал өгсөн хүмүүстэй байсан гэсэн судалгаа гарсан. Зөвхөн youtube-д гэхэд л манай нэвтрүүлэг 13 сая хандалттай байгаа. Хамгийн сүүлд дуучин Жавхлангийн “Хар хархан харц” дуу, Roket Bay репперийн “Эвдэрхий хүн” зэрэг дуу гурван сая орчим хандалттайгаараа тэргүүлж байсан юм билээ. Түүнчлэн нугараач Уранбилэгийн эхний үзүүлбэрийг үзээд бичлэгийг нь youtube дэх “Дэлхийн авьяастнууд” хуудсандаа байршуулж болох уу гэсэн санал хүртэл ирсэн. Бид дуртайяа зөвшөөрсөн. Энэ нь Монголын авьяасыг дэлхийд таниулж буй бас нэгэн гайхалтай явдал.

-Ер нь иймэрхүү том контентийг бусад оронд телевиз барьж авч байсан тохиолдол бий юу?

-Ховор тохиолдол. Ихэнхдээ продакшнууд контентийн эрхийг нь аваад нэвтрүүлгээ бэлтгээд телевизэд санал тавьж үзэгчдэд хүргэдэг байсан. Тиймээс манайхан энэ зах зээл рүү түлхүү ормоор юм шиг санагдсан. Энэ удаа бол бид видеоноос бусад олон продакшнтай хамтарч ажилласан.

“Шүүгчид өмнө нь хэрэгтөвөгтхолбогдоогүй байх ёстой”

-Шүүгчдийн хувьд цаанаасаа стандарт тавьдаг байх. Та бүхний хувьд шүүгчдийг хэрхэн сонгосон бэ?

-Энэ бол гэр бүлийн контент. Иймд өмнө нь хар тамхи, архи дарс зэрэг хэрэг, төвөгт холбогдож байгаагүй хүмүүс байх ёстой. Хүүхэд багачуудад муу үлгэр дуурайл болохгүй хүмүүс байх ёстой байсан. Шүүгч нарыг бид өөрсдөө сонгосон. Ингэхдээ өмнө нь аливаа нэг юманд оролцож байгаагүй хүн сонгоё гэсэн зарчмаар явсан. Тэр шинэ хүний гаргах эмоци хүртэл хүмүүст сонин байна шүү дээ. Тэгсэн бичсэн нэрсийн ихэнх нь хасагдчихсан. Ингээд хөгжмийн том продюсер байх ёстой үүднээс Чука ахыг сонгосон. Нэг сайхан ээж хүн хэрэгтэй байсан учраас нэвтрүүлэгч Чимгээ эгчийг сонголоо. Дараа нь хийлч Дээгийг сонгосон. Энэ сонголт хүн бүхнийг гайхшруулахын зэрэгцээ айдас төрүүлж байсан. Яах бол. Ямар характер гарах бол гээд. Миний хувьд хийлч Дээгийг эртнээс мэднэ. Дээгийгийн зочилсон аливаа арга хэмжээ ёслол нэг их сайхан гэрэл гэгээтэй болоод явчихдаг. Орчин тойрондоо гэрэл гэгээ цацруулсан сайхан эерэг эмэгтэй. Дээгий шоуны турш олны хайр хүндэтгэлийг хүлээж чадсан. Rokit Bay реппер бол мэдээж залуучуудын төлөөлөл. Хийж бүтээсэн зүйлтэй залуу хүн. Харин шоу өндөрлөхөд зөвхөн залуучууд гэлтгүй бүх үеийнхэн түүний ааш занг магтаж, хайртай болсон байна.

Шүүгчдийг жил болгон сольсон ч болно. Судалгаа гаргаад контентуудтайгаа ярилцаад солих шаардлагагүй ч байж болно. Хөтлөгч нар ч мөн адил.

-Хөтлөгч нарын хувьд ямар шалгуур тавьсан бэ?

-Ерөөсөө хөтлөгчдийг хөгжилтэй хүмүүс байгаасай л гэж бодсон. Английн шоуг английн ард түмэн анддаггүй, хүндэлж хайрладаг, хир нялзаадаггүй өмгөөлдөг тийм хоёр залуу хөтөлдөг.Их хөгжилтэй, гайхалтай гар нийлж ажилладаг хөтлөгч нар. Харин манайд төдийлөн хамтран гар нийлээд амжилттай яваа хөтлөгч байхгүй. Гэхдээ Анхбаяр, Ууганбаяр хоёрын хувьд мэргэжлийн сургууль төгссөн урлагийн хүмүүс учраас аливаад илүү мэдрэмжтэй хандаж байсан. Энэ хоёр хүнийг нэгтгэснээр шоуг үнэхээр чимж чадсан. Ер нь телевиз рүү хүчтэй жүжигчдийг оруулж ирье гэж бодож байгаа.

“Бид ялж, ялагдаж сурах хэрэгтэй”

-Оролцогчдын хувьд шоугаар дамжуулж олонд танигдахаас гадна өөр олон боломж нээгдсэн гэж бодож байна. Үүнтэй та санал нийлэх үү?

-Тэгэлгүй яахав. Манай оролцогчид бидний алган дээр байгаа юм шиг л болчихсон байна. Өглөө хэд гэж босох уу, хэд гэж унтах уу, бараг гутлын размерийг нь хүртэл бид мэддэг болтлоо тийм дотно болсон байна. Оролцогч нарын хувьд их сонин зүйл ажиглагдсан. Энэ хүмүүс ихэнх нь жирийн иргэн. Хэдхэн нэвтрүүлэг, сарын дотор тухайн хүний сэтгэлзүй маш их өөрчилдөг юм байна. Хүмүүсээс магтаал, сайшаал, шүүмжлэл гээд маш олон юм ирж байгаа шүү дээ. Бид энд бэлтгэгдээгүй байсан учраас бэрхшээлтэй зүйл ч байлаа. Эцэст нь оролцогчид өөртөө их итгэлтэй болдог. Нийгмийн маш олон төлөөлөл орж ирж байна. Энэ болгонд үзэгчдийн хандлага хүртэл өөр байдаг юм байна. Хэдий гадаадын контент ч гэсэн Монголын хөрсөнд буулгаж байгаа учраас нийгмийн хандлагыг хүртэл бодолцож үзэх хэрэгтэй юм байна. Тайзан дээр уйлах, инээх, гутрах зэрэг маш олон зан авирыг гаргадаг. Энэ утгаараа монгол хүн өөрийгөө нээж байгаа талбар болсон.

-Шоуны шилдэг оролцогчидтой хамтарч ажиллах санал хэр ирж байна вэ?

-Дэмжье, тусалъя гэсэн маш их сайхан саналууд ирж байна. Оролцогчид манай телевизтэй гэрээ хийсэн. Тухайн оролцогчдыг шинэ жилийн арга хэмжээнд дуулуулахаас эхлээд олон санал ирж байна. Бидний зүгээс гэрээний дагуу эдгээр хүмүүсийг урлагт хөл тавихад нь зөв менежментээр, уран бүтээлээ зөв үнэлүүлээд яваасай гэдэг зарчим баримталж нэг ёсондоо бөөцийлж байгаа хэрэг. -Тэгэхээр аль нэг байгууллага шинэ жилийн арга хэмжээндээ дуулуулж, бүжиглүүлэхийг хүсвэл эхлээд танайхтай холбогдоно гэсэн үг үү?

-Мэдээж тухайн уран бүтээлчтэйгээ холбогдоод зөвшөөрсөн тохиолдолд манайд хандаад гэрээгээ байгуулаад хамтарч ажиллаж болно. Учир нь эдгээр оролцогчид тодорхой хэмжээгээр олонд танигдчихлаа. Эдгээр хүмүүсийн хөдөлмөрийг бид сорох гээд байгаа юм биш гол нь энэ өндөр босго шоунаас гарч ирсэн уран бүтээлчийг газарт унагачихгүй, зохих түвшинд нь хөдөлмөрийг нь үнэлдэг болоосой л гэсэндээ санаа тавьж байна. Урлагийнхны менежмент ч гэсэн дээшлээсэй гэж хүсч байна. Нэг цомог тавьчихаад дуулаад байхгүй наад зах нь бид шаардлагатай, өндөр үзүүлэлттэй хөгжим, техник хэрэгслийг аваачиж угсраад үзүүлбэрийг нь чанартай болгоход анхаарч байгаа хэрэг.

-Шоуны турш оролцогчдын алдаа оноо бүхэн танайхтай холбоотой байсан. Тухайн үед “Нарны домог” охидын хамтлагт тулгарсан нөхцөл байдалд та бүхэн хэрхэн хандаж байв?

-Эрсдэлийг маш сайн тооцоолсон байх ёстой. Шударга бус хуваарилалт, осол аваар болох вий гээд бүх аюулгүй байдлыг хангах ёстой. Тиймээс бид тусгай хяналтын байгууллага хүртэл ажиллуулсан. Хэн сонгогдох, сонгогдохгүй нь биднээс шалтгаалахгүй. Шүүгчдээс л шалтгаална. “Нарны домог” хамтлагийг яг би өөрөө орон нутгаар явж байгаад олж авсан хамтлаг. Би маш их дэмждэг. Шүүгчдийн саналаар хасагдсан. Гэвч үзэгчдээс авсан санал нь нөгөө оролцогчдоос хоёр дахин илүү саналтай байсан. Ийм өндөр саналтай байсан гэдгийг шүүгч нар мэдэхгүй шүү дээ. Гэхдээ шүүгчдийн шийдвэр зөв байсан. Манайхан ялж, ялагдаж сурах хэрэгтэй. Талархаж сурах хэрэгтэй. “Нарны домог”-ийг хэн ч мэддэггүй орон нутгийн жирийн нэгэн хамтлаг байсан. Тэгвэл өнөөдөр энэ авьяаслаг, хөөрхөн охидыг Монгол даяар мэддэг боллоо. Энэ хамтлаг бол их ирээдүйтэй. Монголын уран нугаралтын салбарын асуудал гарч ирлээ шүү дээ. Тиймээс шоунаас олсон зүйл илүү болов уу.

-Сүүлийн найман оролцогчийг харахад бүжигчин, хөгжимчин, дуучин, уран нугараач гээд шоу талаас нь бодолцож зориуд үлдээсэн юм шиг харагдаад байгаа. Үүнд тайлбар өгөхгүй юу?

-Ер нь эвтэйхэн таарсан. Бид өөрсдөө гайхсан. Бусад орны жишгийг ч харсан. Гурван нугараач байхад хүмүүс энэ нь илүү гээд саналаа өгөөд явчихдаг юм байна. Тэрнээс автоматаар, шударгаар явагдаж байгаа санал хураалтад нөлөөлөх боломжгүй. Цэвэр үзэгчдийн шийдвэр. Бусад орны жишгээс харахад дандаа дуучин түрүүлсэн байсан. Харин манайд хөгжимчид түрүүлсэн нь содон үзэгдэл боллоо.

-Монголчууд дуучин ард түмэн. Энэ утгаараа дуучин, бус өөр үзүүлбэр хүмүүсийн сонирхлыг татсан байж таарах нь ээ…?

-Магадгүй. Дуу бол маш нийтлэг урлагийн төрөл. Монголд дуулж чадахгүй хүн байдаггүй гэдэг. Дуучдынх нь хоолойны чадал ч өндөр түвшинд хүрчихсэн учраас мэргэжлийн бус оролцогчдоос илүү ихийг хүлээдэг, өндөр босготой холбоотой байж ч болох юм. Харин ихэвчлэн дуучдын ард зогсдог хөгжимчдийн авьяасыг урагш нь гаргаад ирэхээр илүү их ур чадварыг нь биширч, гайхширсантай ч холбоотой байж болох.

-Шагналын 100 сая төгрөгийг “Эгшиглэнт чимээ” хамтлагт ямар ч татвар суутгалгүйгээр гардуулсан гэсэн. Үнэн үү?

-Үнэн. “Эгшиглэнт чимээ” хамтлаг олон хүний бүрэлдэхүүнтэй. Тэр мөнгийг маш олон хүн хувааж авна. Тиймээс хүртэх амны тоо их учраас ийм шийдвэрийг гаргасан. Тэгээд ч анхны шоу гэдэг үүднээс шагналыг бүтэн олгохыг зорьсон. Магадгүй дараа дараагийн тохиолдолд ийм шийдвэр гаргаж чадна гэдэгт итгэлгүй байна. Харин бидний зүгээс яаж хувааж авах нь гол бус энэ сайхан шоуны араас муу зүйл битгий дагуулаасай гэж хүсч байгаа. Ер нь бол мөнгөнөөс илүү үнэ цэн тэдэнд бий болсон.

-Шоуны ялагч зохион байгуулагчдын зүгээс хүсч, хүлээж байсан ялагч мөн үү?

-“Эгшиглэнт чимээ” хамтлагийг Дарханы шалгаруулалтаас нээж олсон. Бид нээж олсон гэж ярих дуртай. (инээв) Дарханы Мобикомын байранд шалгаруулалт явуулж байсан чинь “Олон гишүүнтэй учраас энд багтахгүй. Очоод тоглолтыг нь үзээд өгөөч” гэсэн хүсэлт ирсэн. Бид эхэндээ бүр төвөгшөөх маягтай байсан. Очтол тэр олон өхөөрдөм, бяцхан, бүлтгэнэсэн нүд өмнөөс угтсан. Үзүүлбэр нь үнэхээр гайхалтай сэтгэгдэл төрүүлсэн. Хүн болгон эдийн засгийн хямралтай, байхгүйн зовлон тоочиж байгаа энэ үед хаягдал шил, бохирын хоолой ашиглаад сонсголонтой аялгуу гаргана гэдэг гайхамшиг. Бид тухайн үед үнэхээр онцгой хамтлаг олжээ гэж бодсон. Шоуны явцад зарим оролцогчид “Ямар удаан шалгадаг юм, ёо хурдан шалгаруулалтаа явуулаач” гэж аашилж байсан. Гэтэл эдгээр хүүхдүүд нэг ч ядарлаа гэж хэлж байгаагүй. С.Жамьяанхорол багш ясны урлагт хайртай, хөдөлмөрч хүн. Шүүгчийн хэлснээр ёстой кинон дээр гардаг багш. Шоуны турш хүүхдүүдээ бэлтгэж, дараагийн шатанд ийм юм үзүүлмээр байна гэж санаачилга гаргана. Ямар сайндаа бид “Жамьяан багш аа, дөрөвхөн минут үзүүлбэрээ үзүүлэх ёстой. Энэ, энэ хэсгийг хасъя” гэж хэлж байсан удаатай. Хөдөлмөр хүнийг амжилтад хүргэдгийн тод жишээ бол “Эгшиглэнт чимээ”. Шоунд оролцсон хүмүүс янз бүр л байсан. Үнэхээр авьяастай атлаа хөдөлмөрлөж хичээхгүй нэгэн байхад жаахан авьяасыг уйгагүй мэрийлт, хүсэл тэмүүллээр тордож, усалж байсан ч нэгэн байна. Ер нь бид энэ удаа их туршлага хуримтлууллаа.

Ирэх жилийн“Авьяаслаг монголчууд” шоунд одоогоор 200 гаруй хүнбүртгүүлжээ

-“Авьяаслаг монголчууд-2016” шоуны бүртгэл эхэлсэн гэж сонссон?

-Ирэх жилд болох “Авьяаслаг монголчууд” шоунд аль хэдийнэ 200 гаруй хүн бүртгүүлчихсэн байна. Зарим орон нутгийн удирдлагууд, театр, соёлын төвийн удирдлагууд “Бид авьяастнуудаа жагсаагаад бэлдчихлээ. Зүгээр л ирээд шалгаадхаач” гэсэн хүсэлт хүртэл ирүүлж байгаа. Бид энэ шоуг дахин явуулахад нэгдүгээрт таниулах шаардлагагүй, хоёрдугаарт туршлагатай болчихлоо. Тиймээс алхам бүрээ чанаржуулах бодолтой байна. Тухайлбал, тийм, үгүй гэсэн товчийг алтан болгох бодолтой байна. Алтан товч дарсан бол бусад шүүгчийн саналын шаардлагагүйгээр дараагийн шатанд тэнцдэг ч юм уу төлөвлөж байгаа зүйл маш олон байна.

“Монгол HD” телевизээс зохион байгуулсан “Авьяаслаг монголчууд-2015” шоу нэвтрүүлгийн ялагч уржигдар тодорсон. Тус шоуны финалын шатанд уран нугараач А.Уранбилэг, Э.Нарангарав, лимбэчин Б.Мягмарцэрэн, ёочинчин Х.Бархүү, бүжигчин Б.Тэмүүлэн, М.Халиун, дуучин О.Баярсайхан, А.Отгонбаяр болон “Янзаган хүрээ” хамтлаг, хөгжмийн хамтлаг болох “Эгшиглэнт чимээ” зэрэг оролцогчид тунаж үлдээд байсан билээ. Үзэгчдийн саналаар “Авьяаслаг монголчууд” шоуны үндэсний хэмжээний ялагчаар “Эгшиглэнт чимээ” хөгжмийн хамтлагийнхан тодорлоо. Тус хамтлагийн багш С.Жамъяанхорол нь 40 гаруй төрлийн 400 гаруй хөгтэй хөгжмийн зэмсгийг өөрөө хийж, шавь нартаа зааж сургасан нэгэн. Хамтлагийнхан өчигдөр шоуны журмын дагуу 100 сая төгрөгөө гардан авсан бөгөөд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж тэднийг хүлээн авч уулзжээ.

Ингээд “Эгшиглэнт чимээ” хамтлагийн багш С.Жамъяанхоролын сэтгэгдлийг хуваалцсанаа хүргэе.

-Юуны өмнө баяр хүргэе. Таны шавь нар үндэсний хэмжээний шоуны анхны ялагчид боллоо. Манай уншигчидтай сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу?

-Маш их баяртай байна. Монголын ард түмэнд баярлалаа. Миний хувьд хүүхдүүдтэйгээ байнга л ийм уран бүтээл хийж байдаг. Харин өнөөдөр тодорхой хэмжээний амжилтад хүрлээ. Хүнд сэтгэлийн ямар дээд хэмжээ байдаг тэгж л баярлаж байна. Энэ шоуг санаачлан зохион байгуулсан “Монгол HD” телевизийн хамт олондоо үнэхээр их баярласнаа илэрхийлмээр байна.

-Анх шоунд орох сэдэл хэрхэн төрөв?

-Манай шавь нарын эцэг, эхчүүд анх шоунд орох санааг гаргасан. Миний зүгээс санааг нь дэмжиж энэ шоунд орж хүүхдүүдийнхээ авьяасыг, эгшиглүүлж буй хөгжмийнхөө хөг аялгууг ард түмэндээ сонсгоод үзье гэж бодсон. Үнэхээр шавь нараараа бахархаж байна. Миний хүүхдүүд монголчуудын сэтгэлийг хөдөлгөж чадлаа.

-Шоунд ялагчаар тодрох мөчид шавь нар тань тайзан дээр ёстой нэг уйлалдаж өгсөн. Үнэхээр сэтгэл хөдөлгөм явдал болсон гэж хүмүүс ярьж байна?

-Тийм ээ. Шавь нар маань уйлсан. Гомдлын биш баярын нулимс юм даа.

-Багшдаа талархлаа хэрхэн илэрхийлж байна. Энэ амжилт яах аргагүй таны гавьяа шүү дээ…

-Бүгд л багшдаа хайртай гэж ирээд л тэвэрцгээсэн. Хүүхдүүд их хөөрхөн шүү дээ.

-Та хичнээн жил хөгжмийн багшаар ажиллаж байна вэ?

-Би Дархан-Уул аймгийн “Оюуны-Ирээдүй” цогцолборт 15 жил хөгжмийн багшаар ажиллаж байна.

-Таныг насаараа хөгжим тоглож яваа нэгэн гэж ойр дотнынхон тань ярьсан?

-Би анх курс төгсч практикийн багшаар ажиллаж байгаад 2000 оны эхээр Соёлын дээд сургуулийг дуу хөгжмийн заах арга зүйгээр төгссөн. Дарханд 15 жил болж байна.

-“Эгшиглэнт чимээ” хамтлаг хэзээ байгуулагдсан бэ?

-15 жил уран бүтээлээ нутгийн зон олондоо хүргэж байна. Өнгөрсөн хугацаанд хүүхдүүдээ нөхөөд л явдаг. Хамтлагийн хамгийн том нь наймдугаар анги бол бага нь таван настай.

-Таван настай хөгжимчин охин таны зээ гэсэн байх аа?

-Тийм. Миний зээ охин Э.Тэргэл. Аав нь бас дуу хөгжмийн багш.

-Таны хүүхдүүд ихэнхдээ таны мэргэжлийг өвлөсөн гэдэг…

-Миний том охин Ууганцэцэг яг энэ хамтлагт тоглодог байсан. Хөгжмийн сургууль төгсөөд одоо СУИС-ийн төгөлдөр хуурын багшаар ажиллаж байна. Миний бага хүү Түвшинтөгс мөн л энэ хамтлагаас гараагаа эхэлсэн. Одоо хөгжмийн багш, найруулагчаар сурч байгаа.

-Та аль нутгийн хүн бэ?

-Би Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумынх.

-Та, таны хүүхдүүд, удмаараа урлагийн тэр дундаа хөгжимчин хүмүүс юм. Эцэг, эх таньд бас урлагийн хүмүүс байсан уу, үгүй юу?

-Манай аав, ээж удмаараа малчин хүмүүс. Насаараа морин дэл дээр давхиж явсан хүмүүс.

-Цаашдаа ямар уран бүтээл хийхээр төлөвлөж байна?

-Ямар ч байсан нэг өдөр сайхан амрахыг хүсч байна. Их ч ядарлаа. Ер нь тоглож байгаа хөгөө ахиулна. Бараг бүгдийг нь л тоглоно. Бидний уран бүтээл энэ маягаар өрнөнө. Хүүхдүүдийнхээ хичээл сургуулийн хажуугаар хөгжмийн мэдлэг, авьяас чадварыг нь хөгжүүлэх ажлыг үргэлжлүүлж хийнэ. Ард түмэн маань манай хүүхдүүдийн сонсгол, авьяас чадварыг мэдэрсэн учраас өөр олон сайхан уран бүтээл хийх болно.

-Шоуны үеэр шавь нар шантрах тохиолдол гаргав уу?

-Шантрах үе байлгүй яахав. Гэхдээ хүүхдүүд дуртай болохоор тэр болгон шантраад ухраад байсангүй ээ.

-Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж та бүхэнтэй үдийн зоог барьсан гэсэн. Хүн болгонд олдоод байх хувь тохиол биш болов уу. Хүүхдүүд хэр баярлаж байна?

-Манай хүүхдүүд өнөөдөр сэтгэл их хангалуун байна. Ерөнхийлөгчтэйгөө уулзлаа, гар барилаа, хамт зургаа татууллаа. Хэдэн хүүхдийн маань буян шүү дээ.

-Таныг Дархан-Уул аймгийн боловсролын газраас Монгол Улсын гавьяат багш цолонд тодорхойлсон гэж сонссон. Үнэн үү?

-Тийм үү. Мэдээгүй. Үнэн бол сайхан л мэдээ байна (инээв)

-Цахим ертөнцөд танд Д.Отгонжаргал гэх иргэн 60 сая төгрөг өгнө гэсэн мэдээлэл цацагдсан. Үнэхээр танд мөнгө өгнө гэв үү?

-Швейцарь улсад амьдардаг Отгоо гэж залуу 60 сая төгрөг өгнө гэсэн гэж л сонссон. Баталгаатай мэдээ алга.

-Шагналын мөнгөө юунд зарцуулахаар төлөвлөв?

-Манай хамтлаг хамгийн олон хүний бүрэлдэхүүнтэй, 35-уулаа шүү дээ. Миний хүүхдүүд өнгөрсөн хугацаанд маш их ядарсан байна. Мөнгөө авахаараа хамгийн түрүүнд хөгжмийн зэмсгээ шинэчилнэ. Хоёрдугаарт, хүүхдүүдээ заавал баярлуулна. Тэднийхээ их хөдөлмөрийн үр шимээр ийм өндөрлөгт хүрч чадсан шүү дээ. Гуравдугаарт, би чинь төсвийн байгууллагад хоёр цалингийн хооронд амьдардаг хүн. Өнгөрсөн жил хүүхдэдээ орон сууц зээлээр авч өгсөн. Тиймээс байрных нь зээлийн хагасыг ч болов хөнгөлж өгнө гэж бодож байна. Ийм гурван зүйлд зарцуулна. Ер нь бол хэнээс ч хамааралгүй хөгжим, хөгжмийн зэмсэгтэй болно.

-Одоогоор та бүхэн хичнээн төрлийн хөгжмийн зэмсэг ашиглаж байна вэ?

-Би насаараа дуу хөгжмийн багш хийсэн хүн. Өнгөрсөн хугацаанд 40 гаруй төрлийн 400 гаруй хөгтэй хөгжмийн зэмсгийг өөрөө урласан. Тоглож чадахгүй хөгжим ч гэж байхгүй.

Хамтлагийн цорын ганц эрэгтэй гишүүн А.Идэржавхлан: Намайг модон цагариг шидэхээр хүмүүс гайхаад байсан ш дээ

-Хэдэн настай вэ?

-Би гуравдугаар анги. Манай багшийг Энхтуяа гэдэг.

-Тайзан дээр хөгжим тоглоход сандарсан уу. Хөгжим тоглохыг чинь олон хүн үзэж байсан шүү дээ?

-Бага зэрэг сандарсан.

-Тоглолтын үеэр гар дахь хөгжмөө шидэж хөг нэмдгийг чинь үзэгчид андахгүй. Хөгжмөө шидэхийг хэн зааж өгсөн?

-Багш заасан. Намайг модон цагариг шидэхээр хүмүүс гайхаад байсан ш дээ.

-Өөр хөгжим тоглож чадах уу?

-Модон цагариг эргүүлсэн. Заримдаа өөр хөгжим тоглож үздэг.

-Гэрээс нь хүн хамт ирсэн үү?

-Ээжтэйгээ ирсэн.

-Хөгжим тоглох дуртай юу?

-Дуртай.

“Эгшиглэнт чимээ” хамтлагийн гишүүн Э.Биндэръяа: Шоунд түрүүлнэ гэдэг мөрөөдөл байсан

-“Авьяаслаг монголчууд” шоунд танай хамтлагийг түрүүллээ гэж зарлах мөчид ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ?

-Үнэхээр гоё. Өөрийн эрхгүй нулимс гараад байсан.

-Гэр бүлийнхэн, найз нөхөд нь баяр хүргэж байна уу?

-Сайн байлаа, мундаг байсан шүү гэсэн магтаал их ирж байгаа.

-Шоунд орохдоо түрүүлнэ гэж бодож байсан уу?

-Баттай хэлж чадахгүй. Гэхдээ мөрөөдөж байсан.

-Өөрөө шоуны үзүүлбэрийн үеэр ямар хөгжим тоглосон бэ?

-Би төмөр царгил, бөмбөр тоглодог. Энэ удаа бөмбөрөө дагнан тоглосон.

-Өдөрт хичнээн цаг бэлтгэл хийж байсан бэ?

-Өдөрт 5-6 бэлтгэл хийдэг байсан.

-Хэддүгээр ангийн сурагч вэ?

-“Оюуны-Ирээдүй” цогцолборын 8-3 бүлэг.

Хамтлагийн гишүүн, “Оюуны-Ирээдүй” цогцолборын наймдугаар ангийн сурагч Б.Бэрцэцэг: Манай багш бидэнтэй тоглож хөгжилдөөд их дотно байдаг

-Хамтлагт ороод хэр удаж байгаа вэ?

-Гурван жил болж байна.

-Мэргэжлийн хөгжмөөр бус янз бүрийн зүйл ашиглаж тоглох ямар санагддаг вэ?

-Анх хамтлагт ороход их эвгүй санагддаг байсан. Харин тоглож сурахаар их сонирхолтой санагддаг болсон.

-Багштайгаа та бүхэн хэр дотно харилцдаг вэ. Харахад өвөө, эмээгээс дутахааргүй санагдлаа?

-Багштайгаа их илэн далангүй байдаг. Манай багш бидэнтэй тоглож, хөгжилдөөд их гоё байдаг.

-Өөрийн тань хувьд хамгийн хүчтэй өрсөлдөгч аль оролцогч байсан бэ?

-Хүчтэй өрсөлдөгч гэвэл Тэмүүлэн, Халиун болон ёочинчин, лимбэчин ах нар санагдсан.

-Улаанбаатар хотод шоу болтол нэлээд удаан амьдарсан байх. Гэр бүлийнхэн тань бас ирсэн байсан. Та бүхэн хаана байрлаж байв?

-Бүгдээрээ хамтдаа байр хөлсөлж байсан.

Хүн төрөлхтөн нүүрсхүчлийн хийг хэрэглээнээсээ бүр мөсөн гаргаснаар эрүүл мэнд хийгээд эх дэлхийгээ аварч буй хамгийн агуу алхам болох юм. Гэвч хараахан нүүрсхүчлийн хийнээс ангижирсан дэвшил дэлхийд гарч ирээгүй байна. Харин алхам алхмаар энэ арга зам руу дөхсөөр байгааг бид харж байна. Эрдэмтэн, судлаачдын эцсийн зорилго бол байгальд хор нөлөөгүй эко технологиор эрчим хүч гаргаж авах явдал. Тэгвэл хэдхэн хоногийн өмнө Парис хотноо үүнтэй холбоотой буюу НҮБ-ын Уур амьсгалын өөрчлөлтийн конференц болж өнгөрсөн билээ. Энэхүү хуралд 150 гаруй улсын төлөөлөгчид оролцсон бөгөөд уур амьсгалын өөрчлөлтийг хэрхэн хязгаарлаж болох талаар хэлэлцсэн байна. Энэ үеэр хэвлэл мэдээлэл болоод дэлхий нийтийн анхаарлыг нэгэн зүйл татсан нь “Майкрософт” корпорацийн үүсгэн байгуулагч Билл Гейтсийн дэвшүүлсэн санаа юм. Тэрээр “Mission Innova­tion” хэмээх шинэ санаачилгыг танилцуулсан бөгөөд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Барак Обама хүртэл дэмжсэн байна. Энэхүү санаачилга нь ирээдүйн эрчим хүчний шинэчлэлтэй холбоотой санаа байсан аж. Түүнчлэн энэ үеэр Билл Гейтсийн санаачилгыг 20 орчим улс дэмжиж нэгдсэн бөгөөд хэд хэдэн томоохон улсын Засгийн газартай 2020 он хүртэл хамтарч ажиллаж, жилд 20 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг уг санаанд татах төлөвлөгөөг танилцуулжээ. Билл Гейтс бол дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тууштай тэмцэгч, шинэлэг санаа илэрхийлэгч нэгэн бөгөөд эрчим хүчний талаарх судалгаа шинжилгээнд сүүлийн хэдэн жил харамгүй мөнгө хаяж буй тэрбумтан. Техник технологи хурдацтай хөгжиж буй гэх боловч өнөөдрийн байдлаар дэлхийн дулаарлаас 50 жилээр хоцрогдож явааг тэрээр хэлжээ. Товчхондоо уур амьсгалаас үүдсэн дэлхийн мөхлөөс өмнө эрчим хүчний салбар гэрлийн хурдаар шинэчлэл хийж дэвшихийг онцолсон байна.

Ингэхийн тулд эрчим хүчний салбарт судалгаа шинжилгээний ажлыг аль болох хязгаарлахгүй байхыг эрдэмтэд ч хүссэн байна. Тэгвэл Билл Гейтс дахин нэгэн шуугиан тариад байна. Тодруулбал, Майкрософт корпорацийн үүсгэн байгуулагч Билл Гейтс “Breakthrough Energy Coalition” (BEC) буюу “Эрчим хүчний нээлтийн эвсэл” хэмээх шинэ төсөл барьж авчээ. Бүр байгууллага хүртэл байгуулаад амжжээ. Энэхүү байгууллага нь дэлхий дахинд нүүрстөрөгч ялгаруулдаггүй эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр бий болгох зорилготой гэнэ. Хамгийн гол нь энэ зорилгоо биелүүлэх технологийн гарцыг хайж байгаа бололтой. ВЕС-ийн энэ эрлийг үүсгэн байгуулснаараа Билл Гейтс толгойлж байгаа бол фэйсбүүкийг үндэслэгч Марк Цукерберг, Африкийн хамгийн эрхэм гэгддэг Алико Данготе, Хятадын “Алибаба” группийн Жак Ма зэрэг 28 хүн хамтран хөрөнгөө нэгтгэхээр шийджээ. Энэ тухай “Форбес” сэтгүүлд бичсэн байна.

“Цэвэр” эрчим хүчийг хэрхэн гаргаж авах вэ?

Дэлхийн баячуудыг нэгтгэсэн Билл Гейтсийн энэхүү санаа мэдээж олны анхаарлын төвд байсаар байна. Хүн бүр дор бүрнээ онол дэвшүүлж суугаа талаар судлаачид ч ярьжээ. Тэгвэл зангилааг тайлах мэт товчхон мэдээллийг тэрээр өөрийн блог хуудастаа тэмдэглэж үлдээжээ. Уг блогт “Нар, салхинаас гарган авч буй сэргээгдэх эрчим хүч нь нүүрстөрөгчийг ялгаруулдаггүйгээрээ цэвэрхэн эрчим хүчинд хүрэх нэгэн төрлийн гарц мөн боловч дэлхий нийтэд тулгарч буй хэрэгцээг хангахын тулд үүнээс өөр, илүү олон замуудыг ашиглаж, шинэ төрлийн эрчим хүчийг гарган авах шаардлагатай байна” гэсэн байна. Тэгвэл үүнийг зарим хүмүүс цөмийн эрчим хүчийг нэвтрүүлэхээр зэхэж байна хэмээн үзэж байгаа аж. Учир нь сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт үйл ажиллагаагаа явуулдаг АНУ-ын “CleanTechnica” компани хэд хэдэн үндэслэл дэвшүүлсэнтэй холбоотой юм. Билл Гейтсийн “Terra Power” компани ураныг баяжуулах явцад үүсдэг хаягдал бүтээгдэхүүнээр эрчим хүч гарган авах технологи дээр ажилладаг компани аж. Түүнчлэн тус компани хоёр сарын өмнө Хятадын Үндэсний цөмийн корпорацитай хамтран ажиллахаар гэрээ байгуулжээ. Тодруулбал, илүү хурдтай цөмийн реакторыг цахилгаан хангамжийн зориулалттайгаар Хятадад барих гэнэ. Ингэснээр эдийн засгийн хувьд бага зардал тусахаас гадна байгаль орчинд хаягдал багатайгаараа давуу талтай гэх. Тэгэхээр дэлхий нийт цөмийн эрчим хүчний эх үүсвэрт анхаарлаа хандуулсан болж таарч байна. Гэхдээ энэ одоохондоо таамаг төдий байгаа. Үүнийг Билл Гейтсийн өмнө нь хэлж байсан үг батлах шиг. Тэрээр “Натань Мирволд бид хоёр нүүрс, сэргээгдэх хүчийг биш цөмийн эрчим хүчийг сонгож “Terra power” компанид хөрөнгө оруулж байгаа. Цөмийн эрчим хүчний технологид модуляр, шингэн гэх мэт шинэ технологи гарч ирсэн. “Terra power” ураны ердөө багахан хэсэг болох нэг хувийн U-235 изотопын оронд 99 хувийг эзлэх U-238-ыг шатаая гэсэн санаа дэвшүүлж байгаа. Өмнө нь энэ талаар өчнөөн ярьсан ч яг ажиллах уу үгүй юу гэдгийг нь тооцоолж чадахгүй байсан юм. Харин одоо орчин үеийн супер компьютеруудын тусламжтайгаар бид тооцоолж чадсан. Боломжтой гэдгийг нь ч баталсан. Энэ технологи амьдралд нэвтэрвэл цөмийн хаягдал асуудал биш болно. Цөмийн реакторуудаас гарсан хаягдал түлш болоод явчихна гэсэн үг. Энэ бол гайхамшиг. Ураны шатдаг хэсгийг нь шатаангуут 99 хувь нь хаягдал болдог. Үүнийг ядуурсан уран гэдэг. Хаягдал болж үлддэг энэ ураныг ашиглаад эхэлбэл дэлхийн эрчим хүчийг хэдэн зуун жилээр хангах нөөц бий” хэмээн ярьж байсан удаатай.

Нүүрсийг ор тас мартах эри нүе

Дэлхийг айлгаж буй нүүрсхүчлийн хийн гол буруутан нь хүн төрөлхтний эрчим хүч гаргаж авдаг нүүрс, газ, нефть. Манай улс энэ хувилбараар эрчим хүч гаргаж авч байгаа орны тод жишээ. Тэгвэл саяхан манай улсад зохион байгуулагдсан “Шинжлэх ухаан, технологи, инновацийн экосистем” олон улсын чуулга уулзалтын үеэр яригдсан бас нэгэн санаа бол технологийн дэвшлийн үр дүнд нар болон салхины тусламжтайгаар эсвэл шинэ технологийн тусламжтайгаар орон сууц, байшин өөрийгөө халаагаад цахилгаанаар хангаад явах боломжтой болохыг дурдсан. Өөрөө өөрийгөө эрчим хүчээр цэнэглэдэг байшинг эрдэмтэд хийж эхэлсэн гэсэн. Тэгэхээр хэдэн жилийн дараа Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй өнөөх олон цахилгаан станц ямар ч хэрэггүй болох юм гэсэн. Энэ төрлийн технологийн нээлт 2021 онд хийгдэнэ гэх боловч ийнхүү аль хэдийнэ сэдэл төрөөд эхэлжээ. Монголын нөхцөлд гэр хорооллын айлуудыг хэсэгчлэн нэгтгээд эрчим хүчний эх үүсвэрээ хангах боломжтой болгох тогтолцоонд шилжих талаар ч нэлээд ярьж байгаа. Гэрээ галлаад байхгүйгээр хэдэн айл нийлээд нар салхины тусламжтайгаар цэнэглэгдэх төхөөрөмжөөс цахилгаанаа татдаг ч юм уу. Тэгвэл Билл Гейтс ирээдүйд нүүрс, нефть, хийн алиныг нь ч хэрэглэхгүйгээр дэлхийг эрчим хүчээр хангах шинэ технологид хөрөнгө оруулагчдын нэг. Шинэ төрлийн цөмийн цахилгаан үүсгүүрээс гаргаж авсан эрчим хүчийг хэрэглэж байж л жил ирэх бүр дэлхийг дулааруулж буй нүүрсхүчлийн хийг бууруулж чадна гэж тэр үздэг. Гэвч дэлхийд олон төрлийн аргаар эрчим хүч гаргаж авах талаар яригдаж байна. Тухайбал, далайн давалгааны хүчийг цахилгаан энерги болгох далайн турбин гэдэг технологи хоёр жилийн дараа хэрэглээнд нэвтрэх гэнэ. Нарны энергийн хавтанг чиглүүлэгч роботууд 2017 онд бүтээгдэх бол гурван жилийн дараа эрчим хүчний ухаалаг сүлжээ бий болгох судалгаа эхлэх байна. Энэ нь дэлхийн хэмжээний энергийн нэгдсэн сүлжээ бий болгож нийтээрээ хувааж хэрэглэх юм байх. Яг интернэт шиг. Мөн Иерусалимийн “Хэрбю” их сургуулийн эрдэмтэн Рабиновичийн ахалсан багийнхан төмснөөс эрчим хүч гаргаж авах судалгаа хийсэн. Төмсийг цахилгаан хуримтлуулагч ялтсанд холбож гаргаж авсан цахилгаан лед гэрлийг асаах чадалтайг нотолсон байдаг. Энэ мэтчилэн байгальд ээлтэй, хог хаягдалгүй эрчим хүч гаргаж авахын тулд олон судалгаа хийгдэж байна.

Монголчууд эрт үеэс улбаалан ирсэн агуу ёс заншил, уламжлалтай ард түмэн. Үүнийгээ илэрхийлэх язгуур урлагийн гайхамшигтай орон. Учир юун гэвэл язгуур урлагийн “Хөсөгтөн” хамтлаг энэ жил “Авьяаслаг Азичууд” шоунд оролцож үндэснийхээ язгуур урлагийг дэлхийд таниулсан. Хөдсөн дээл өмсч, хөдөө хээрээр хэсүүчлэн амьдардаг хэмээн монголчуудыг төсөөлдөг гадныхан Монголын урлагийн гайхамшгийг үнэнхүү биширч байсан нь саяхан. Талын Монголын хоолойны цар, талбиж буй хөгжмийн хөг аялгуу сэтгэлийн гүндэх эгшиг утсыг хөндөх нь юутай гайхамшиг болохыг дэлхийн хүмүүс магтан шагшиж байлаа. Тэгвэл язгуур урлагийн гайхамшгийг монголчуудад нэгэн хамтлаг дахин мэдрүүлж омогших сэтгэлийг төрүүлэх боллоо. Энэ бол “Авьяаслаг монголчууд” шоуны оролцогч “Монгол онгод” хамтлаг юм. “Монгол онгод” хамтлаг шоуны шилдэг 32-т шалгарсан боловч үзэгчдийн саналаар финалын шатанд шалгарч чадсангүй. Гэхдээ тэд Монголын язгуур урлагийн гайхамшгийг тайзнаа тамгалан үлдээлээ.

Цагдаагийн “Сүлд” чуулгаар овоглосон “Монгол онгод” хамтлагийнхан шоунаас хасагдсан ч уран бүтээлээ туурвиад, урлагийн тоглолтод оролцоод тун ч завгүй яваа гэсэн. Уран бүтээлээрээ хэдийнэ олны танил болсон “Монгол онгод”-ынхон шоунд оролцсоноор урлаг дахь байр сууриа илүү батжуулж, өөрсдийн өнгө аясаа тодорхойлоод авсан. Учир нь тус хамтлаг анх 2011 онд зургаан гишүүнтэй байгуулсан түүхтэй. Их хуурч Б.Мягмарбүрэнхүү, гитарчин, хөөмийч О.Одбаяр, морин хуурч хөөмийч У.Батбаяр, ёочин хөгжимчин Г.Мижид, Уртын дуучин Н.Ариунцэцэг, цохивор хөгжимчин Г.Отгонбат нарын бүрэлдэхүүнтэй. Эдгээр уран бүтээлчид СУИС-ийг төгссөн мэргэжлийн хөгжимчид гэдгээрээ аргагүй ялгарна. Монголд “Алтан ураг”, “Хөсөгтөн” зэрэг язгуур урлагийн олон хамтлаг бий. “Алтан ураг” фолк рок урсгалаар уран бүтээлээ туурвидаг бол “Хөсөгтөн” хамтлаг этник баллад урсгалыг баримталдаг. Харин “Монгол онгод” пост этник урсгалаар тоглодог. Пост этник урсгалыг хөгжүүлэхийн төлөө үнэтэй хувь нэмэр оруулж буй уран бүтээлчид. Товчхондоо ардын хөгжмийг орчин үеийн хөг-жимтэй хослуулан өөрсдийн гэсэн урсгалыг бий болгохоор ажиллаж байгаа залуус юм. Хамтлагийн өөрсдийн зохиол найруулга, тоглосон уран бүтээлээс дурьдвал “Мандах нар”, “Ардын дууны найруулга”, “Чингисийн аялгуу”, “Морьтон Монгол”, “Анчин”, “Батаар ирлээ”, “Дайчдын өчил”, “Хүрэн толгойн сүүдэр” зэрэг уран бүтээлийг нэрлэж болох юм.

Тэд өнгөрсөн жил “Vol.1” нэртэй цомог гаргасан бөгөөд нийт найман аялгуу багтсан байна. Зөвхөн монгол уран бүтээл гэлтгүй гадаадын зарим шилдэг уран бүтээлчдийн дуу, аяыг cover хийж тоглодог. Тухайлбал та бүхэн сүүлийн үед попын хатан хаан гэгдээд байгаа дуучин Аделийн дууг үндэсний хөгжимтэй хослуулан тоглосныг санаж байгаа байх. Нэг хэсэгтээ л шуугиулсан бүтээл болсон. Хамтлагийн зорилго бол зөвхөн Монголд төдийгүй дэлхийн тавцанд гарах. Тиймээс дэлхийн шилдгүүдийн уран бүтээлийг монгол хэлбэрт оруулж, шинэ соргог болгоныг бүтээхийг эрмэлздэг байна. Энэ бол “Монгол онгод”-ын залуусын туйлын зорилго.

Тус хамтлагийнхны амжилт энэ шоугаар эхэлсэн юм биш. Өмнө нь тэд тив, дэлхийд өөрсдийн уран бүтээлийг хүргэж, эх орноо сурталчилж байсан удаатай. Тодруулбал, 2012 онд ОХУ-ын Буриадын Улан-Үдэ хотноо “Дыхание Земли” Ази-номхон далайн орнуудын олон улсын хөөмэйн дөрөвдүгээр наадмын “Дэд байр”, 2013 онд мөн тус наадмын III байрын шагнал хүртэж байсан аж. Харин анхны бие даасан тоглолтоо 2012 “Монгол онгод” нэртэйгээр толилуулжээ. Түүнчлэн төрийн их баяр наадмын нээлтийн үйл ажиллагаанд оролцож “Алтайн магтаал” туурвиж байсан удааатай.

Мөн хамтлагийн гишүүд болох Одбаяр, Мягмарбүрэнхүү нар 2011 онд хөөмийн олон улсын наадмаас I байр эзэлж байсан ажээ.

Ер нь хамтлагийн гишүүд ганцаарчилсан байдлаар олон тэмцээн уралдаанд оролцож байсан арвин туршлагатай. Тэд цэвэр мэргэжлийн хүмүүс. Байгалиас заяасан бидний хэлдгээр төрчихсөн авьяас энэ залууст бий. Учир нь урлагийн сургуулийг нь дүүргэж, уншиж судлах ёстой хичээл номыг нь үзсэн тэд басхүү урлагийн удамтай гэж байгаа. Хамтлагийн гитарчин, хөөмийч О.Одбаярын нагац ах нь Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн нэрт хөөмийч Б.Одсүрэн юм байна. Тэд өөрсдийн бүтээл болох “Анчин” хэмээн уран бүтээлийг шоуны гуравдугаар шатанд үзэгчдэд толилуулсан юм. Мөн “Авьяаслаг монголчууд” шоуны шүүгч Баярсайхан буюу реппер Rokit Bay “Танай хамтлаг гайхамшигтай тоглолт харууллаа. Гол нь “Монгол онгод”-ын амин сүнс нь уртын дуучин бүсгүй байна шүү” гэж хэлээд авсан. Аргагүй түүний хоолойны чадал үзэгч бүрийг суудлаас нь босгож, ёстой шар үсийг босгосон мэдрэмж төрүүлсэн гэдгийг харсан байх. Монголчууд уртын дуучин ард түмэн. Тиймдээ ч зууны манлай уртын дууч Намжилын Норовбанзадаас эхлээд олон ч гайхамшигтай уртын дуучин Монголыг дэлхийд таниулсан байдаг. Харин шоуны тайзнаа олныг авьяасаараа алмайруулаад авсан уртын дуучин бол Н.Ариунцэцэг хэмээх бүсгүй юм. Тэрээр сургуулиа төгсөөд дөнгөж нэг жил болсон ч хэнээс ч дутахааргүй уртын дуучин гэдгээ харууллаа. Түүнийг дуулахад морин дэл дээр талын салхитай агаар нэгэн исгэрч, хөдөө тайван амгаланг сэрээж буй мэдрэмж төрснийг нуух юун.

Арга ч үгүй биз. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Чулуунцэцэгийн шавь юм хойно. Хамтлаг “Сүлд” чуулгын харьяа учир уран бүтээлчид цагдаагийн ахлагч цолтой юм байна.

“Монгол онгод” өөрсдийн бүхий л боломжийг эрэлхийж дэлхийд танигдахыг хүсч байна. Үүний илрэл бол хамтлагийн гишүүн гитарчин, хөөмийч О.Одбаяр, цохивор хөгжимчин Г.Отгонбат нар өнгөрсөн долдугаар сард Холливудийн “Netflix”, “Wein­stein” кино компаниудын хийж байгаа “MarcoPolo” олон ангит киноны хоёрдугаар улирлын зураг авалтад оролцсон юм. Энэхүү уран бүтээлд монгол хүн тоглох шанг жүжигчин Амарсайхан татаж байлаа. Харин тэд дараагийн уран бүтээлчдийн төлөөлөл болж уг киноны хөгжим дээр ажилласан байна. Холливудын киноны хөгжмийг Монголын уран бүтээлчид бүтээжээ. Монгол хүний авьяас, ур ухаан дэлхийд хэдийнэ гарчихсны тод жишээ энэ. Мөн сүүлийн үед “Монгол онгод” хамтлагтай хамтарч ажиллах саналыг гадны улс орнуудаас тавих болжээ. Тус хамтлагийн уран бүтээлчид “Морин хуур хөгжим хүний сэтгэлийг хөгөлж, уяраадаг. Чингис хаан хүртэл морин хуурын аялгуунаас тайтгарлыг авдаг байсан гэж түүхэнд тэмдэглэсэн байдаг. Хамтлагт ороод тоглоход морин хуур бусад хөгжмийг дарж, зөөлрүүлдэг онцлогтой. Ер нь хүч хөдөлмөрөө шавхан, сэтгэл зүрхээрээ мэдэрч тоглохыг хичээдэг болохоор л магадгүй тийм сайхан мэдрэмжийг үзэгчдэд төрүүлдэг болов уу” хэмээн даруухан өгүүлсэн. Түүнчлэн “Монгол онгод”-ынхон шоунд оролцсондоо сэтгэл өндөр байгаагаа илэрхийлээд шилдэг найман оролцогчдод амжилт хүсэхийн сацуу цаашдын уран бүтээлээрээ дэлхийд танигдах болно гэдгээ амалсан юм.

“Авьяаслаг монголчууд” шоуны финалд үлдэх шилдэг хоёр оролцогч ням гаригт тодорлоо. Уран нугараач А.Уранбилэг болон лимбэчин Б.Мягмарцэрэн, ёочинч Х.Бархүү нар финалын атанд шалгарсан юм. Эдгээр оролцогчид үзэгчдээс хамгийн өндөр санал авсан. Харин тус шоуны шилдэг оролцогчдын нэг болох П.Хан-Уул үзэгчдийн зүгээс авсан саналаараа эхний гуравт орж чадсан билээ. Гэвч эцсийн шийдвэрийг шүүгчид гаргасан бөгөөд үндэсний өв уламжлалыг дэлхийд гаргахын тулд дээрх үзүүлбэрүүд илүү хүчтэй нөлөөтэй болохыг хэлсэн. Гэхдээ П.Хан-Уулын хоолой гайхамшигтай, Монголын рок попын ертөнцөд чадварлаг нэгэн дуучин мэндэллээ гэдгийг шүүгч, нэвтрүүлэгч С.Чимгээ онцлоод авсан. Бусад шүүгч ч санал нэгтэй байлаа.

ЖИРИЙН НЭГЭН ЗАЛУУ ЖИНХЭНЭ ДУУЧИН БОЛОХ ХУВЬ ЗАЯА

“Авьяаслаг монголчууд” шоуны 0839 дугаартай оролцогч П.Хан-Уул эхний шатанд Д.Өлзий-Оршихын үг, ая Монгол Улсын гавьяат жүжигчин “Харанга” хамтлагийн дуучин Х.Лхагвасүрэнгийн “Эрчүүд” хэмээх дууг дуулсан нь үзэгчдийн талархлыг хүлээж, шүүгчдийн гайхшралыг төрүүлээд авсан билээ. Түүнээс хойш “Эрчүүд” дууны “You tube” дэх хандалт ч эрс өсчээ. “Миний ах атаман” киноны дуу болох “Эрчүүд” аль хэдийнэ үзэгчдийн хүртээл болсон хэдий ч П.Хан-Уулыг дуулсны дараа жинхэнэ утгаараа сонсогчдод танигдаж дуулах дуртай дууны нэг нь болоод байна.

Жаргалын төлөө нутгаа солихгүй

Зовлоо гээд гутарч суухгүй

Хайрынхаа төлөө сэтгэлээ нээгээгүй ч

Тусгаар Монголын төлөө амиа өргөнө өө

Хэзээ ч чамаас урвахгүй

Хэний ч өмнө бөхийхгүй

Хайртай бүхнээ бусдаас өмгөөлдөг

Хатан зоригт эрчүүд билээ…хэмээн жирийн нэгэн залуу энэ дууны жигүүрийг нь дэлгэх, сүр хүчийг нь тунхаглан зарлах ерөөлтэй байж. Үзэгчид “Эх орон сэхээний тасагт амь тариа залгуулан хэвтэж байхад” түүнийг дуудан сэргээх хүч чадал энэ дуунд, энэхүү дуудлагыг зүрхнээс зүрхэнд хүргэж чадах авьяас П.Хан-Уулд байгааг харлаа гэж бахархан ярьцгааж байна.

Түүний авьяас энгүй юм. Шоуны гуравдугаар шатанд “Харанга” хамтлагийн Х.Лхагвасүрэнгийн дуулсан “Манан” дууг ёстой нэг хоолойны цар мэдэн талын салхийг тайзнаа сэвэлзүүлэн байж цангинууллаа. Энэ дууг Х.Лхагвасүрэнгээс өөр дуучин ингэж амилуулж байсан удаагүй. Уг дууны аяыг Ц.Чулуунбат, үгийг Ц.Энхманлай бичиж Х.Лхагвасүрэн дуулсан байдаг. Хамтлагийнх нь дууг шоуны оролцогч үзэгчдийг суудлаасаа бостол нь дуулсанд ая зохиогч, шүүгч Чука гайхширч түүнийг магтахаас өөр хувилбар байсангүй. “Би Монголд хүн болж төрсөндөө маш их бахархдаг. Энэ сайхан эх орондоо би хайртай” хэмээн чин сэтгэлийнхээ угаас илэрхийлэх П.Хан-Уул гэх залуу үнэндээ монгол омогшлыг төрүүлж, олон хүний эх орноороо бахархах, хайрлах сэтгэлийг бадрааж чадлаа. Түүний дуугаа мэдэрч, дуундаа орж дуулж байгаа нь үнэхээр талын Монголын хүү гэдгийг илтгэх ажээ.

П.Хан-Уул хэдий шүүгчдийн саналаар шоунаас хасагдсан ч бусад оролцогчдодоо хандан амжилт хүссэн төдийгүй “Монголчууд юу чаддаг түүгээрээ дэлхийд танигдах ёстой. Уран нугаралт, үндэсний хөгжим бол Монголын өв уламжлал. Тиймээс шүүгчидтэй санал нэг байна” гээд тайзнаас буусан. Энэ үг монголчуудыг уяруулж, нэгийг бодогдууллаа. Тэрээр сайхан хоолойтой дуучин. Бас эх орноо гэсэн чин сэтгэлтэй, уужимхан эр хүн гэдгээ харууллаа.

Зарим оролцогч шиг уйлж, унжиж бөөн юм болсонгүй. Угаас түүнийг шоуны турш үзэгчид буурьтай, төлөв тогтуун жинхэнэ эр хэмээн бахархаж ирсэн.

Д.Дагвадорж: КАРАОКЕД АМ БАРЬЖ БОЛДОГГҮЙ Ш ДЭЭ ХАЯНАА

Түүний байгалиас заяасан авьяасыг гитарчин Өөжгий буюу Өлзий-Орших биширч байгаагаа цахим хуудсандаа илэрхийлсэн байв. Мөн Сумогийн их аварга Д.Дагвадорж дэмжиж байгаагаа илэрхийлсэн байхад зарим нэг уран бүтээлчид мөр зэрэгцэн чадалтай дуучин орж ирж байгааг нэлээд бухимдангуй хүлээж авч байгаа бололтой. Учир нь “Номин талст” хамтлагийн дуучин А.Хаянхярваа “Урлагийн тайз караоке хоёр ялгаатай шүү” хэмээн твиттер хуудастаа жиргэсний хариуд Асашёорюү Д.Дагвадорж “Караокед ам барьж болдоггүй ш дээ Хаянаа” хэмээн амыг нь таглаад авч.

ХАН-УУЛ ХОЁР ДАХЬ БОЛОМЖ

“Авьяаслаг монголчууд” шоунд Улаанбаатар хотоос оролцсон Пүрэвнямын Хан-Уул хэмээх залуу өдгөө 34 настай. Эхнэр, охины хамт амьдардаг. Уул уурхайн компанид худалдааны төлөөлөгч мэргэжлээр ажилладаг тэрбээр энэхүү шоуг өөрт тохиосон хоёр дахь боломж хэмээн үзэж буйгаа хэлсэн. Учир нь багаас дуулах дуртай, урлагт хайртай түүнийг яагаад ч юм гэрийнхэн нь урлагийн мөр хөөлгөөгүй аж. Түүний эгч, ах нь хөгжимчин мэргэжилтэй урлагийн хүмүүс. Гэвч өөрсдийн нь туулж өнгөрүүлсэн зам мөр дэндүү хатуу байсных уу, ямартай ч урлагийн тайз хатуу гээд дүүгээ халгаагаагүй байна. “Манай эгч нэг нь ч гэсэн урлагаас ангид мэргэжилтэй байх хэрэгтэй гээд намайг урлагаар явуулахыг хүсээгүй. Тиймээс би шоуг өөрт тохиосон хоёр дахь боломж гэж харж байна” хэмээн шоу эхлэхийн өмнө ярьж байлаа. Ямартай ч тэрээр хоёр дахь боломжоо алдалгүй хувь тавиландаа эргэлт хийж чадсан болов уу. Багадаа дуучин болохыг мөрөөдөж, хонины бэлчирт хээрийн салхитай ханьсан тэнхээ мэдэн дуулдаг байсан хүү өнөөдөр мөрөөдлийнхөө үүдийг татлаа.

НУТГИЙН ГАВЬЯАТЫН ЗАЛГАМЖ…

Завхан нутгаас Батсүх, “Харанга”-ын Лхагвасүрэн, “Хурд” хамтлагийн Цогоо зэрэг 30 гаруй гавьяат төрсөн гэдэг. Тэгвэл Монголын рок попын ертөнцөд бас нэгэн Завханы хүү мэндэлж буй нь П.Хан-Уул бололтой. П.Хан-Уул Завхан аймгийн уугуул гэнэ. Магадгүй түүнийг Очирваань шүтээнт Отгонтэнгэр нь түшиж байгаа биз ээ. Түүнийг “Харанга”-ын Лхагвасүрэнгийн залгамж халаа гэж ярих боллоо. Хоолойны өнгө, аяс үнэхээр адилхан. Гэхдээ шүүгчид түүнийг “Өөрийн гэсэн өвөрмөц хоолойтой. Тиймээс өөрийнхөөрөө бай” гэж зөвлөгөө өгч байсан. Үнэхээр рок попын ертөнцөд П.Хан-Уул хэмээх энэ авьяаслаг залуу цахиур хагалж орж ирлээ.