Author: Даваанямын Даваасүрэн

XVII жарны “Муу нүүрт” хэмээх гал бичин жилийн сар шинийн баярт зориулсан хүчит 256 бөхийн барилдаанд Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын харьяат улсын аварга Г.Эрхэмбаяр, Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат улсын харцага Ц.Содномдорж нар үзүүр түрүү булаалдсан юм.Улмаар Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат, “Монос” группийн бөх, улсын харцага Ц.Содномдорж учраа бөхөө өвдөг шороодуулж түрүүлсэн билээ. Улсын харцага Ц.Содномдоржтой ярилцсанаа хүргэе. Ц.Содномдорж 1986 онд Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл суманд төрсөн бөгөөд түүнийг бөх сонирхогчид уран барилдаантай, биеийн галбир сайхантай бөхчүүдийн нэг хэмээн ихэд хүндэлдэг билээ.

-Таны хувьд сар шинийн барилдаанд түрүүлж, гал бичин жилийг үнэхээр өнгөтэй угтаж байна шүү?

-Тэглээ. Гал бичин жилийн босгон дээрх сар шинийн барилдаанд түрүүлсэндээ бэлгэшээж байна. Монголын ард түмэндээ ирж буй гал бичин жилдээ элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө түвшин сайхан амгалан байхын ерөөл дэвшүүлье.

-Та Цагаан сарын барилдаанд хэд дэх жилдээ зодоглож байна вэ?

-Ес дэх удаагаа сар шинийн барилдаанд зодоглож байна.

-Өмнөх жилүүдэд хэр амжилттай барилдаж байв?

-2012 оны Цагаан сарын барилдаанд шөвгийн дөрөвт үлдэж байсан юм байна.

-Монголчууд Цагаан сарын барилдааны өнгөөр үндэсний их баяр наадмын өнгийг шинждэг. Цагаан сарын барилдаанд түрүүлсэн бөх наадамд өнгөлөх магадлалтай хэмээн бэлгэшээдэг. Таны бэлтгэл ч их сайн байгаа харагдсан?

-Гал бичин жилийн барилдаанд Сэлэнгэ аймгийн харьяат Г.Эрхэмбаяр аваргатай үзүүр түрүүнд үлдэж сайхан барилдлаа. Аваргыг давж түрүүлсэндээ их бэлгэшээж байна. Энэ жилдээ өнгөтэй сайхан байх болов уу гэж бодож байна. Цаашдаа ч энэ өнгөө алдахгүй барилдаануудад зодоглоод явна даа. Тэрнээс би Цагаан сарын барилдаанд түрүүлсэн юм чинь наадмын барилдаанд түрүүлнэ гэж эрт цээжээ дэлдэж болохгүй. Төрийн их баяр наадмаар хэн бэлтгэл сайтай, хэн одтой байна тэр аавын хүү л түрүүлнэ шүү дээ.

-Г.Эрхэмбаяр аваргатай сар шинийн барилдаанд таарч байсан удаа бий юу?

-Г.Эрхэмбаяр аваргатай олон удаа таарч барилдаж байсан. Яг цагаан сарын барилдаанд таарч байгаагүй.

-Бөхчүүд сар шинийн барилдаанд ач холбогдол өгч хөдөө тусгайлан бэлтгэлд гардаг. Таны хувьд бэлтгэлээ хаана базаав?

-Энэ жил хөдөө бэлтгэлд гарч чадсангүй. Хотод л бэлтгэлээ базаалаа.

-Шөвгийн дөрөвт улсын начин Т.Баасанхүүтэй нэлээд ширүүн барилдаан хийсэн. Т.Баасанхүү начин таны хөл рүү хавсарч, бараг л өшиглөөд авна лээ. Та уурласан бололтой их дайрсан, шийдэмгий барилдаан гаргаж харагдсан?

-Яахав дээ. Барилдааны үеэр бөхчүүд бидний хооронд тиймэрхүү юм байж л байдаг. Т.Баасанхүү санаатай тэгсэн үйлдэл бол биш байх. Барилдааны явцад тиймэрхүү шатаж барилдах тохиолдол бишгүй л бий. Барилдааны дараа, эсвэл дараа дараачийн барилдаан болоход мартагдчихдаг л зүйл.

-Таныг хүүхэд байхад танайх сар шинийн баярыг өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг байв уу. Дурсамжаасаа хуваалцаач?

-Эрт дээр үеэс өвөг дээдсээс уламжилж ирсэн энэ сайхан баярыг монголчууд их дээдэлж тэмдэглэдэг. Манай гэр бүлийнхэн өргөн дэлгэр сайхан тэмдэглэдэг байсан. Хүүхэд байхдаа айл хөршийн багачуудтай нийлж суугаад шагай тоглоно. Морь уралдана. Миний бага нас Тосонцэнгэлд л үлдсэн дээ. Хөдөө нутаг ямар билээ бусад хүүхдийн л адил мал хуй хариулж өссөн. Анх 2002 оноос бөхийн спортоор хичээллэсэн. Хөвсгөл аймгийн Алаг-Эрдэнэ сумын харьяат аймгийн арслан Мөнхсүх гэж хүнтэй багш шавийн барилдлагатай болж байлаа.

-Хүүхэд байхдаа сар шинийн барилдааныг шимтэн үздэг байсан биз?

-Тэгэлгүй яахав. Хүүхэд байхдаа цагаан сар, наадмын барилдааныг их үзнэ.

-Аль бөхийг дэмждэг байв?

-Намайг хүүхэд байхад зургаан залуу заан ид гарч ирж байсан үе. Шижигнэсэн сайхан зургаан зааны барилдааныг тэсч ядан хүлээж үздэг байлаа ш дээ. Хүүхэд л болсон хойно энэ ах нар шиг ийм сайхан бөх болохсон гэж дотроо битүүхэн мөрөөснө. Харин өнөөдөр шимтэн үздэг барилдаандаа өөрөө зодоглож түрүүлэн, ард түмнийхээ хайр хүндэтгэлийг хүлээгээд явж байна. Үүнээс илүү сайхан зүйл гэж юу байхав. Зургаан залуу зааны барилдааныг шимтэн үздэг байсан хүүхэд хожим өөрийгөө түрүүлнэ гэж төсөөлсөн ч үгүй.

-Та сар шинийг хэрхэн тэмдэглэв?

-Би өглөө зүг чигээ гаргаж, нар харчихаад аав, ээждээ очиж золгодог. Болж өгвөл Хөвсгөл нутаг, тэр дундаа төрсөн нутагтаа очиж уул, усандаа залбирч мөргөөд, тайгаар явж сайхан амраад ирэхийг боддог.

-Аав, ээж тань хотод өвөлжиж байна уу?

-Миний аав Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын уугуул. Харин манай ээж Төв аймгийн Алтанбулаг сумынх. Одоо хоёр буурал маань хотод амьдарч байгаа. Энэ жил сар шинийн барилдааны түрүү хүртэж, эцэг эх, гэр бүлийнхнээ баярлууллаа.

-Та аймгийнхаа наадамд хоёр жил дараалан түрүүлсэн байх аа?

-Тэгсэн. 2006 онд төрсөн нутаг Хөвсгөл аймгийнхаа наадамд түрүүлж, Аймгийн арслан цол хүртсэн. Хойтон жил нь Хөвсгөл аймгийнхаа наадамд дахин түрүүлж Хурц чимэг хүртсэн.

-Аймгийн цолноос улсын цол хүртэнэ гэдэг залуу бөхчүүдийн хувьд амаргүй даваа. Харин таны хувьд ердөө хоёр жилийн дараа Монгол Улсын начин цолыг хүртсэн байдаг. Ер нь амжилтыг тань хараад байхад хоёр, хоёр жилийн үечлэлтэй харагддаг шүү?

-Төрүүлж өсгөсөн эцэг эх, нутаг ус, бөхөд хөтөлсөн ах дүү нарын л буян. 2009 онд Үндэсний их баяр наадмын тавын даваанд Монгол Улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүйтэй улсын начин байх үед тунан барилдаад давж, Монгол Улсын начин хэмээх эрхэм цолонд хүрч байлаа. Улсын цолонд хүрнэ гэдэг залуу бөхчүүдийн туйлын хүсэл мөрөөдөл байдаг. Их ч баярлаж билээ. Харин хоёр жилийн дараа 2011 онд улсын наадамд зургаа давж Монгол Улсын харцага цол хүртсэн. Монгол Улсын заан Б.Батмөнхөөр зургаа давж, харцага цолны болзол хангасан юм.Үүнээс хойш наадам бүрт л цолоо ахиулах зорилго тавьж, бэлтгэл сургуулилтаа хийж байна.

-Өнгөрч буй хонь жилд цол ахиулах боломжоо атгаад алдсан шүү. Бөх сонирхогчид ялангуяа Ц.Содномдоржийн уран барилдааныг үзэх дуртай үзэгчдийн хувьд шүүрс алдаад өнгөрсөн дөө?

-Миний хувьд төрийн их баяр наадамд гурван удаа шөвгөрсөн. Өнгөрсөн наадамд зургаа давж цолоо баталлаа. Сайхан л амжилт.

-Өнгөрч буй хонин жилд чамгүй сайхан амжилт гаргалаа. Сар шинийн өмнөхөн чансаа өндөртэй найман бөхийн дөрөвт бичигдсэн?

-Ер нь нэг их барилдаан алгасаагүй шүү. Тухайлбал, өнгөрсөн оны гуравдугаар сард Монгол бөхийн өргөөнд болсон “Монгол цэргийн өдөр”, Зэвсэгт хүчний 94 жилийн ойн баярт зориулсан үндэсний бөхийн барилдаанд би түрүүлж, Өвөрхангай аймгийн Баруунбаян-Улаан сумын харьяат “Алдар” спорт хорооны тамирчин, улсын арслан Д.Ганхуяг үзүүрлэсэн. Миний хувьд өнгөрсөн жилийн барилдаан болгонд зодоглоод явсан. Ирж буй гал бичин жилд ч гэсэн амжилтаар дүүрэн сайхан жил байх болов уу.

“Хувьсал” продакшны жүжигчин Г.Бямбасүрэнтэй ярилцлаа. Тэрээр “МN25” телевизээс зохион байгуулсан “Дуэт & Дуэль” шоу нэвтрүүлэгт оролцож байсан бөгөөд саяхан хөгжмийн зохиолч Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Л.Балхжавын нэрэмжит “My voice” уралдаанд хамтлагаараа оролцож, шилдэг оролцогчдын нэгээр шалгарсан билээ.

-“My voice” шоу уралдаанд “Evolu­tion” хамтлаг оролцож шилдгүүдийн нэгээр шалгарсан. Сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу?

-Манай хамтлагийнхны хувьд сэтгэгдэл маш өндөр байгаа. Маш их зүйлийг сурч, олон сайхан найз нөхөдтөй болсон.

-Яагаад заавал “Мy voice” шоуг сонгож оролцох болов?

-Аливаа зүйл цаг хугацааны хувьд тохироо бүрдэнэ гэж байдаг ш дээ. Үүнтэй адил “UBS” телевизээс зохион байгуулсан “My voice” шоунд оролцоход бүх зүйл сайхан тохирчихсон байсан.

-“Evolution” уг шоунд зориулж “Хувьсал” продакшны зүгээс босгосон хамтлаг уу. Эсвэл аль хэдийнэ байгуулагдчихсан байсан хамтлаг юм уу?

-“Evolution” хамтлаг анх 2014 онд байгуулагдсан байсан юм. “Хувьсал” продакшны дуулах сонирхолтой гурван найз нийлээд байгуулсан гэх үү дээ. Гэвч саяхныг хүртэл хамтлаг албан ёсоор уран бүтээл хийж эхлээгүй байлаа. Продакшны уран бүтээлдээ анхаараад нөхцөл боломж бүрдэж өгөхгүй байсан ч уран бүтээлээ хийнэ гээд хоорондоо ярьж байсан. Харин “Evolution” хамтлагийн уран бүтээлийн эхлэл нь “My voice” шоу боллоо.

-Шоуны үеэр та бүхэн дууны сонголтоо хэрхэн хийв. Магадгүй та бүхний ард “Хувьсал” хэмээх том айл байсан болов уу?

-Тэгэлгүй яахав. Манай “Хувьсал” продакшн залуу уран бүтээлчдээ дэмжих тал дээр маш сайн ач холбогдол өгч ажилладаг. Шоуны эхний шатуудад өөрсдөө ямар дуу дуулахаа сонгоод бэлдээд орчихсон. Манай хамтлагийн хувьд интертайнмент чиглэлээр уран бүтээл түлхүү хийх зорилготой. Тиймээс мэргэжлийн хүнээс яалт ч үгүй туслалцаа, зөвлөгөө авах хэрэгтэй болсон. Ингээд “Urban Sound” студийн тритон төгөлдөр хуурч Лигдэн гэдэг залуутай хамтарч ажилласан.

-Өмнө нь хамтарч уран бүтээл хийж байсан юм уу?

-Гуравдугаар шатанд үзэгчдэд уран бүтээлээ хүргэхийн тулд амьд хөгжмийн хамтлагтай хамтрах шаардлага гарсан. Тэгээд амьд хөгжмийн хамтлаг хайж яваад “Urban Sound” студийн “Тритон” хамтлагтай танилцаж хамтарч ажиллахын сацуу мэргэжлийн зөвлөгөө авсан. Үүнээс хойш тус хамтлагийн төгөлдөх хуурч Лигдэнгээс мэргэжлийн зөвлөгөө авсан.

-Танай хамтлагийнхан жүжиглэнэ, бас дуулна. Энэ уралдаанд оролцсоноороо уран бүтээлчид гэдэг утгаараа чухам юу олж авав. Гол зорилго юу байв?

-Энэ тэмцээнд мэргэжлийн дуучин, мэргэжлийн бус сонирхогч, байгалиасаа сайхан хоолой заяасан хүмүүс өөрсдийгөө нээхийн тулд оролцсон. Гол нь бусадтай өрсөлдөхийн тулд чадвараа сайн ахиулах ёстой. “Evolu­tion” хамтлагийн хувьд дөнгөж уран бүтээл хийж эхэлж байна. Энэ утгаараа тус шоу маш том сургууль байсан гэж хэлж болно. Үүнээс бид маш их зүйлийг сурж авсан.

-Танай хамтлаг цаашдаа ямар уран бүтээлээр үзэгчдэдээ бэлэг барих гэж байна?

-Мэдээж олон сайхан уран бүтээл хийж, өөрсдийн орон зайг бий болгоно. Бодож төлөвлөсөн зүйл их байгаа.

-Таны хувьд өмнө нь “Дуэт & Дуэль” шоунд дуучин Баярцэнгэлтэй хамт оролцсон. Та хоёр их сайхан хоршиж байсан.

-Хувьсал продакшнд ороод удаагүй байх үед энэ шоуны санал ирсэн л дээ. Дуулах сонирхолтой учраас манай продакшны зүгээс намайг оруулсан. Миний хувьд ч шинэ залуу уран бүтээлч учраас тодорхой хэмжээгээр өөрийгөө олон нийтэд таниулах шаардлагатай байсан. Тэр утгаараа “Дуэт & Дуэль” шоунд оролцсон л доо.

-Дуучин Баярцэнгэлийн хувьд аль хэдийнэ залуусын хайр, хүндлэлийг хүлээсэн уран бүтээлч. Таны хувьд ч хамтрагчаасаа нэг их дутахгүй харагдсан. Хүмүүс ч их дэмжсэн шүү?

-Шоу бараг сарын хугацаанд үргэлжилсэн. Манай хамтрагч Баярцэнгэл рейтинг өндөртэй, яг тэр жилдээ шуугиулж байсан дуучин (инээв). Миний хувьд Баярцэнгэлээс сурах зүйл их байсан. Бас өөрийнхөө дуулах хоббиг энэ шоутай холбоод энэ нэвтрүүлэгт орсондоо үнэхээр олзуурхаж явдаг.

-Та хоёрын дууны сонголт үнэхээр бусдаасаа содон байсны нууц юу вэ?

-Дууны сонголтын хувьд манай продакшны хамт олон их зөвлөдөг байсан. Мөн Баярцэнгэлийн “DUAL ZET” про агентлагийн залуустай хамтран ажилласан. Бид хоёрын ард маш том баг болж ажилласан гэж хэлж болно.

-Шоуны үед тохиолдож байсан хөгжилтэй дурсамжаасаа уншигчидтай хуваалцахгүй юу?

-Өдөр болгон л хөгжилтэй байдаг байлаа. Шоуны явцад хамтрагч Баярцэнгэлтэйгээ өдөржин хамт байна. Хоол идсэн ч хамтдаа. Арай л унтахдаа хамт байсангүй. Орой гэртээ очтолоо хамт байсан (инээв). Эхний хоёр өдөр нь бэлтгэл хийж, студид бичүүлээд дараагийн өдөр нь видео болгож бичүүлэх жишээтэй. Иймэрхүү байдлаар бараг сар гаруй ажилласан. Ямар сайндаа нэг нэгнийгээ цаашлуулж “Бушуухан чамаас салж амрах юмсан” гэж ярьж байхав (инээв). Ер нь хурдхан шоу дуусаасай, тус тусынхаа ажлыг хурдхан хийх юмсан гэж хоорондоо ярьдаг байв. Нэвтрүүлэг дууссан ч уран бүтээлийн санаа нийлсэн сайхан найзууд болсон доо.

Хувьсал продакшны жүжигчин, Evolution хамтлагийн дуучин

Г.Бямбасүрэн

Блиц танилцуулга

Овог нэр: Ганбатын Бямбасүрэн

Төгссөн сургууль: CITI ДС (2012 онд)

Мэргэжил: жүжигчин

Хобби: дуу дуулах

Харьяалагдах продакшн: Хувьсал Продакшн

Хамтлагийн гишүүд

Б.Ариуннаран

Төгссөн сургууль: CITI ДС

Мэргэжил: Жүжигчин

Хувьсал продакшнд ороод гурван жил болж байгаа.

Б.Баярмаа

Мэргэжил: Найруулагч

Хувьсал продакшнд ороод 10 жил болж байгаа

-Өөрөө “Хувьсал” продакшны бүтээсэн нэлээд хэдэн кинонд туслах найруулагчаар ажилласан юм билээ. Ямар мэргэжлээр төгссөн юм бэ?

-“Сити” дээд сургуулийг 2012 онд төгссөн. Сургуульдаа үлдэж уран чадварын туслах багшаар нэг хэсэг ажилласан. Залуу хүний хувьд, сургуулиа дөнгөж төгсөөд багшлахаас илүү уран бүтээл хийж, мэргэжлээрээ ажиллах хүсэл давамгайлсан. Тэгсэн фэйсбүүкт “Хувьсал” продакшнд залуу уран бүтээлчдийг сонгон шалгаруулж авна гэсэн зар байхыг хараад шууд л очиж шалгаруулалтад орсон. Шалгалтдаа тэнцээд л шууд “Хувьсал”-ыг сонгосон доо. Би “Хувьсал” продакшнд ороод “Зүрхээр наадагч” уран сайхны кинонд туслах найруулагчаар ажиллахын зэрэгцээ туслах дүрд тоглосон. Туслах найруулагчийн ажил гүйцэтгэнэ гэдэг амаргүй. Тус киноны дараа “Хувьсал” продакшнаас залуу уран бүтээлчдэдээ зориулж хийсэн дэлгэцийн гурав дахь уран бүтээл болох “Тооцоогүй тоглоом” уран сайхны кинонд “Нинжин” гэх дэггүй охины дүрд тоглосон. Бас “Номинталст” хамтлагийн дуучин Хаянхярваа ахтай хамтарч киноныхоо дууг дуулсан. Миний анхны киноны дүр. Надад их олон ухаарлыг өгсөн дүр. Дүрийн хувьд сэргэлэн цовоо ааштай, хайр дурлалынхаа төлөө олон адал явдлыг туулж, өөрийнхөөрөө ухаарч, алдаж эндэж яваа бүсгүй. Анх кино зохиол уншихад Нинжингийн дүр надад их таалагдаж, ерөнхий төрх нь бууж байсан бол бэлтгэл, уншлагад ороод эхлэнгүүт нэлээд ажиллах шаардлага гарсан л дээ.

-“Хайр” жүжгийн дууг МУГЖ, “Харанга” хамтлагийн дуучин Х.Лхагвасүрэнгээс эхлээд нэртэй хүмүүстэй хамтарч дуулсан. Үүгээрээ өөрийгөө болоод продакшныхаа урлагийн аль ч төрөлд хөрвөх чадвартай гэдгийг харуулсан…

-“Хувьсал”-ын тулгын гурван чулуу гэгддэг МУГЖ У.Уранчимэг, СТА Д.Ганцэцэг, А.Ганчимэг эгч нарын тавьдаг, нэг том цензур байдаг л даа. Тухайн уран бүтээлч дан ганц жүжиглэх чадвараас гадна өөр ямар зүйлд авьяастай, түүнийгээ хөгжүүлэх боломжтой юу гэдгийг олж нээх. Энэ ч утгаараа, намайг анх шалгаруулалтад сонгож авсан болов уу. Тэр өдөртөө л МУГЖ У.Уранчимэг эгчээсээ энэхүү дууг дуулах саналыг авсан. Баярласандаа зөндөө уйлсан.

Би тэр дууг дуулах үеэр их эмээсэн. Студид МУГЖ, дуучин Х.Лхагвасүрэн, МУСТА, дуучин С.Наран, Буриад Улсын ардын жүжигчин, МУСТА, Б.Амархүү нартай хамт хэний ч мэдэхгүй нэг охин хоолойн бичлэгт орохоор зогсож байна гэдэг их сүрдмээр. Амьдралдаа хийсэн хамгийн том сонголт, өөртөө зориулсан хамгийн зөв алхам маань “Хувьсал”-д орсон явдал гэж боддог.

-Яг одоогийн байдлаар Хувьсал продакшн ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?

-Тун удахгүй “Хувьсал” продакшн “Атганд үлдсэн эрдэнэ” киногоо үзэгчдийн хүртээл болгохоор бэлэн болоод байна. Энэ кинонд би туслах найруулагчаар ажилласан байгаа.

Г.Ариунзул

.

Олон улсын хэмжээний мастер П.Орхон саяхан ОХУ-ын Красноярск хотноо болсон олимпийн хошой аварга, дэлхийн аварга И.Ярыгиний нэрэмжит чөлөөт бөхийн “Гран-При”-гаас жиндээ алтан медаль хүртсэн билээ. Тэрээр аваргын төлөө Японы бөх Каори Ичотой барилдаж ялсан юм. Түүний өрсөлдөгч Каори Ичо 13 жил тасралтгүй амжилттай барилдаж барилдаан болгоноосоо алтан медаль хүртэж байсан бөгөөд ердөө хоёрхон мөнгөн медальтай. Үүний нэг нь Орхонд ялагдаж авсан мөнгөн медаль. Японы домогт бөхийг ялсан монгол охины талаар дэлхий нийт сонирхож байна. Ингээд “Алдар” спорт хорооны тамирчин, улсын залуучуудын шигшээ багийн тамирчин Пүрэвдоржийн Орхонтой эх орондоо ирээд байхад нь ярилцсан юм.

-Танд баяр хүргэе. Үнэхээр түүхэнд бичигдэх амжилтыг энэ удаа гаргалаа. Сэтгэгдлээсээ манай уншигчидтай хуваалцахгүй юу?

-Баярлалаа.Сэтгэгдэл өндөр байна. Би шүтэж явдаг бөхтэйгөө анх удаа таарч барилдаад яллаа. Дэлхийн чөлөөт бөх сонирхогчдын анхаарлыг татсан гоё барилдаан гаргасанд баяртай байна.

-Энэ удаагийн тэмцээнд ямар бөхчүүдтэй барилдав. Нутаг нэг бөхтэй хүртэл барилдаж ялсан шүү дээ?

-Эхний тойрогт Шоовдор эгчтэй барилдсан. 10:1 харьцаагаар хожсон. Шоовдор эгчтэй энэ жилийн Улсын аваргаар барилдаагүй. Бараг хоёр жилийн өмнө барилдаж байсан юм байна. Дараагийн тойрогт Оросын бөхтэй барилдаад мөн хожсон. Аваргын төлөө Японы Каори Ичотой барилдсан. Ер нь өрсөлдөгчдөө 10:0 харьцаагаар л ялна гэсэн зорилготой дэвжээнд гарсан.

-Тэмцээний үеэр гадны хэвлэлийнхэнд Каори Ичог их судалсан. Түүнд зориулж тусгайлан бэлтгэл хүртэл хийсэн гэж ярьсан байсан, та?

-Каори Ичогийн барилдааныг судалдаггүй бөх байхгүй байх. Чөлөөт бөх сонирхдог эрэгтэй, эмэгтэй бүх бөх л түүний барилдааныг судалдаг. Үлгэр жишээ авдаг. Гэхдээ би Каори Ичогийн барилдаанд тулгуурлаж, тохируулж биш өөрийнхөө барилдаанд тулгуурлаж хэрхэн түүнтэй барилдах тал дээр түлхүү бэлтгэл хийсэн.

-Та хоёрын барилдааны өмнө Монголын бөхчүүд түүнтэй барилдаж ялагдсан байсан. Энэ байдал таны сэтгэл зүйд хэр нөлөөлөв?

-Өдөр завсарлагаанаар Гантуяа, Цэрэнчимэд бид гурав Каори Ичогийн талаар ярьсан. Манай хоёр түүнд ялагдсанаа яриад ядаж оноо салгах хэрэгтэй гэж хошигнож байсан. Гэвч миний хувьд дотроо заавал ялна гэсэн зорилго тавьсан байсан.

-Каори Ичо Японд очоод хэвлэл мэдээллийнхэнд өгсөн ярилцлагаас харахад нэлээд хүнд цохилтод орсон юм шиг санагдсан?

-13 жил ялагдаагүй хүн харамсалгүй яахав. Ер нь Каори Ичо нэг оноо алдахаараа их шатаж барилдаж харагддаг. 2013 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний үеэр Соронзонболдын Батцэцэг эгчтэй барилдах үеэрээ нэг оноо алдаад нэлээд бухимдаж байсан. Ялагдал хүлээх юм бол хэзээ ч мартахгүй. Хэрвээ олимпод оролцох юм бол ингэж барилдана гээд надад аль хэдийнэ мэх бэлдчихсэн л байгаа. Сэтгэлзүйн хувьд ч их дарамттай ирнэ гэж би бодож байна.

-Каоригийн сэтгэл хөдлөлийг мэддэг учраас барилдах үедээ маш сайн ажиглаж байсан уу?

-Өглөөний барилдаануудыг нь харахад Чимэдээгийн хувьд Каори Ичо руу довтолсон барилдааныг их хийж байсан. Каоригийн хөлийн хамгаалалт хамгийн сайн. Би Японд нэг удаа хамтарсан бэлтгэл хийж байхад хөлийн жийлтийг нь бүр зориуд өөрөөс нь асууж заалгаж байсан удаатай. Тиймээс хөлд нь оръё, довтолсон барилдаан гаргая гэж бодоогүй. Эхлээд өөрийнх нь барилдааныг харсан. Түрүүлж оноо авсан нь давуу тал болсон. Их оноо алдаад ирэнгүүтээ Каори хэт шатаад, хөл авалтууд нь хүчгүй ирж байсан.

-Та хоёрын барилдааныг харахад Каорийг хөдлөх бүрт хариу мэх барьж дайрч барилдсан. Өрсөлдөгчөө суларч байгааг мэдсэн учраас тийм итгэлтэй барилджээ?

-Гарын барилт их задгай. Зай их гаргаж, дараалан алдаа гаргаж байсан. Миний хувьд тайван байсан. Есөн оноотой явж байгаад сүүлийн нэг оноог би алдчихлаа гэж бодоод босоод ирсэн чинь шүүгч надад нэг оноо өгөөд арван оноогоор илт давуу байдлаар хожсон. Бидний барилдааныг хүмүүс шимтэн үзэж байсан. Хоёр багшийн яриа тод сонсогдож байсан. Заалан дахь бүх үзэгч нам гүм. Яг арван оноогоор ялах мөчид монголчуудын хашгирах нь надад сайн сонсогдсон.

-Ер нь барилдааны үеэр ямар мэхийг түлхүү сайн гаргаж чаддаг вэ?

-Манай Хосоо багшийн заадаг хөл авалтуудыг сайн гүйцэтгэхийг хичээдэг. Мөн довтолгооны мэхүүдийг сайн гаргахыг хүсдэг.

-Гадны хэвлэл мэдээлэл барилдааны дараа чамаас ярилцлага авсан гэж сонссон?

-Каори Ичогийн талаар хэзээ анх сонссон, барилдааныг нь хэзээнээс мэддэг болсон гэж ирээд л Оросын телевиз ярилцлага авсан.

-Хосбаяр багштай хэзээнээс бэлтгэл хийж эхэлсэн юм бэ?

-2007 онд Хосбаяр багшид шавь орсон. Түүнээс хойш өнөөдрийг хүртэл багшийнхаа удирдлага дор хичээллэж байна.

-Сая багштайгаа уулзахад өөрийг тань үнсээд үг хэлж харагдсан. Юу гэж байна?

-Аваргын төлөө барилдахын өмнө багш Монголоос ээжээр дамжуулж надтай холбогдсон. Каори Ичо ингэж барилдаж байна шүү. Тэгж барилдаарай гээд зөвлөгөө өгсөн. “Башгийнхаа хэлснээр барилдаж алтан медаль авчирсанд баяр хүргэе” гэж хэлээд Хосоо багш намайг үнссэн.

-Олимпийн эрхээ аваагүй байгаа юу?

-Олимпийн эрхээ аваагүй. Удахгүй болох олимпийн эрхийн тэмцээнээс авна даа.

-Өнгөрсөн жил жиндээ дэлхийн аваргын тэмцээнд оролцож чадаагүй. Үүнд багагүй харамссан гэсэн?

-Өнгөрсөн жил намайг дэлхийн аваргад явуулаагүй. Тухайн үед гомдож л байсан.Одоо бол нэг их юм бодохгүй байна. Улсын аваргад 55 кг-д би хоёрт орсон байсан. Номио эгч түрүүлээд дэлхийн аваргад явах байсан ч тодорхой шалтгааны улмаас явж чадахааргүй болсон. Тэгээд намайг явуулах байх гэж бодож байтал өөр жингээс хүн явуулчихсан. Тэр үед намайг дэлхийн аваргын тэмцээнд явуулаагүй нь өнөөдрийн миний амжилт гаргах гол шалтгаан ч болсон байж магадгүй. Хүн юмнаас дутаж, хасагдахаараа хор шарандаа илүү их бэлтгэл сургуулилт хийдэг юм шиг санагддаг.

-Харин өнөө жилийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд 58 кг-д барилдсан. Шийдвэрийг хэн гаргасан юм бэ?

-Өнөө жилийн улсын аваргын тэмцээнд жингээ хасч 58 кг руу орно гэдэг шийдвэрийг би өөрөө гаргасан. Улсын аваргын өмнө Хосоо багштай уулзаад би улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд 58 кг-д орно, түрүүлнэ гэж хэлээд жин хасч орсон. Хэлсэндээ хүрч улсын аварга болж чадсандаа баяртай байгаа.

-Та насанд хүрэгчдийн улсын шигшээ багт багтаагүй байгаа юм уу?

-Залуучуудын шигшээ багт 2013 онд орсон. Одоо ч гэсэн байгаа.

-Францын Парис хотноо болсон “Гран при” тэмцээнээс алтан медаль хүртсэн Н.Лхамгармааг өөрийн тань найз залуу гэсэн үү?

-Тийм ээ. Бид хоёр үерхээд тав, зургаан жил болж байна. Хоёр биендээ зөвлөгөө өгнө. Миний хувийн цалингүй туслах шиг л байдаг ш дээ (инээв).

-Тэмцээний дараа та хоёр утсаар ярив уу?

-Парисаас ирээгүй байгаа. Би барилдаж дуусчихаад байрласан газартаа ирээд орой нь интернэтэд ороод харсан чинь аваргын төлөө гарчихсан байхыг нь мэдээд их баярласан. Одоо болтол холбогдоогүй л байна. Харин намайг домогт бөхийг ялсан гээд ээж, ах эгч нар гэр бүлийнхэн уйлалдаж бөөн юм болсон (инээв). Миний ойр дотнын хүмүүс ер нь бөхийн спортод сонирхолтой. Өвөө, нагац ах маань барилддаг байсан. Миний төрсөн ах бас барилдаж байгаад өнгөрсөн жил хөлөө хугалаад бөхөөс хөндийрсөн.

Анх 1934 онд орон даяар цацагдаж
байсан Монголын радио буюу Монголын үндэсний олон нийтийн радиогийнхон сар шинийн
баярыг тохиолдуулан өчигдөр үе үеийн ахмадуудаа хүлээн авсан юм. Монголын радиог
өнөөгийн сэтгүүл зүйн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан анхдагч хэвлэл мэдээллийн
байгууллага гэж хэлэхэд болно. Энэ утгаараа үе үеийн ахмадууд олон сайхан хууч яриаг
эл өдөр хуучилж байлаа. Энэ үеэр Монголын радиогийн “Хурд” агентлагийн даргаар ажиллаж
байсан Монголын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, сэтгүүлч Л.Гүнсэнтэй цагаан сарын баярын
тухай хөөрөлдсөнөө хүргэе.

-Юуны өмнө удахгүй тохиох сар шинийн
баярын мэнд хүргэе. Цагаан сардаа хэр бэлтгэж байна?

-“Өдрийн сонин”-ы уншигч түмэндээ
сар шинийн мэнд дэвшүүлье. Сар шинийн баяр дөхөөд ирэхээр хийж байсан ажлаа л их
үгүйлж, хөгшин сэтгүүлч миний сэтгэл гэгэлзээд ирдэг. За тэгээд Битүүний өдөр болоод
ирвэл бөхийн барилдаан үзээд суучихна даа.

-Цагаан сарын барилдааныг радиогоор
сонсогчддодоо дамжуулахаас эхлээд ёстой нэг ажил буцалдаг байв уу?

-Цагаан сарын бөхийг манай Монголын
радио анх шууд нэвтрүүлж эхэлсэн юм шүү дээ. Радиогийн редакцид суугаад бөхчүүдийн
хэн нь яаж барилдахыг ямар мэдэх биш, ямар тааж дамжуулалтай нь биш. Бөхийн өргөөнд
барилдаан үзэж сууж байж л дамжуулна шүү дээ. Манай радиогийн газар дээрээс нь шууд
нэвтрүүлж эхэлсэн сурвалжлага бол цагаан сарын бөхийн барилдаан. Цагаан сарын барилдаан
Монголын радиогоор явж эхлэхэд малчид аль хэдийнэ малаа хотлуулчихсан, манай радиогийнхон
цай уух ч завгүй энэ унасан, тэр давсан гээд л дамжуулдаг байсан.

-Тухайн үед радиогийн бөхийн тайлбарлагчаар
хэн ажилладаг байв?

-Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул сумын
харьяат Монгол Улсын хурц арслан Цэрэннадмидын Бадамсэрээжид гуай цагаан сарын бөхийн
барилдааныг тайлбарладаг байлаа. Бадамсэрээжид гуай өөрөө бөх хүн учраас бөхөө мэднэ,
танина гэж жигтэйхэн. Барилдаан дуусч Бадамсэрээжид гуайг тайлбарлаж гүйцтэл хүмүүс
радиогоос холдож чаддаггүй тийм л үе. Арслан Дамдин, Бээжин аваргын нутгийн хүн
шүү дээ. Бөхөөрөө Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн авсан хүн шүү дээ. Тийм
сайхан тайлбарладаг.

-Та бас Бадамсэрээжид арслангийн
тайлбарлахыг сонсох дуртай нэгэн байсан биз?

-Тэгэлгүй яахав. Би гэдэг хүн амьдралдаа
нэг ч барилдаж үзээгүй мөртлөө ганц шимтэн үздэг зүйл нь бөхийн барилдаан. Одоо
хэр барилдаантай өдөр зурагтынхаа өмнөөс хором ч холдохгүй шүү дээ.

-Тухайн үед ямар бөх дэмждэг байв?

-Би оюутан байхаасаа л бөхөд их
хорхойсдог байлаа. Их ч хичээл тасалсан даа. Тэр үед хоршоо, нийгэмлэгийн заал гээд
олон газар өдөрт хоёр, гурван барилдаан болно. Олон ч барилдаан болно. Хаана барилдаан
болно би тэнд явна. Хичээлээ таслаад л. Би Мөнхбат аваргыг их дэмжинэ. Нэг их урт
хүзүүтэй, айхтар олигоносон эцэнхий хүү. Яах ийхийн зуургүй л өрсөлдөгчийнхөө хөлд
орчихно. Энэ туранхай хүү одоо яаж барилдах бол гээд л их шимтэж барилдаан болгоныг
нь алгасахгүй үзнэ. За тэгээд Баянмөнх аварга бас гарч ирсэн. Мөнхбатыг бодвол нэлээд
хүдэр биетэй, өндөр бор хархүү. Гарбөмбөг чамгүй сайхан тоглочихдог бөх гараад ирлээ.
Би бас гарбөмбөг их сонирхдог болоод ч тэр үү Баянмөнхийг дэмжинэ. Хоёр Мөнх аваргын
ид гарч ирсэн үе байлаа шүү дээ.

-Бөхийн хорхойтнууд их таавар дэвшүүлж
бооцоо тавьдаг. Найз, нөхдөөс эхлээд хамт ажилладаг сэтгүүлчид хоорондоо бөхийн
таавар явуулж, бооцоо тавьдаг байв уу?

-Бөхийн таавар хожуу дэлгэрсэн.
Миний үед албан ёсны таавар бол байлгүй яахав. Би зориггүй эр учраас бооцоо тавьж
байсан удаагүй.(инээв)

-Одоо та хэнийг дэмжиж байна. Ер
нь аль бөхчүүдийг ирээдүйтэй гэж харж байна?

-Би Хэнтий аймгийн хүн юм чинь Оргилболдыгоо
л дэмжинэ шүү дээ. Бас адилхан зүүн зүгийн хүн гэж боддог юм уу цаад өдөр Монгол
Улсын начин Д.Жанчивдоржийн нэрэмжит барилдааныг гэртээ үзэж суугаад Сүхбаатарын
Мөнгөнбаатарыг түрүүлэхэд сайхан омогшиж, хашгирч л суулаа. Монгол Улсын харцага
Ө.Даваабаатар, Б.Пүрэвсайхан гэсэн сайхан залуу бөхчүүд байна. Жижигхэн биетэй мөртлөө
ямар сайхан хөдөлгөөнтэй барилдаж байна. Яаж барилдаж байна вэ. Жинхэнэ барилдаан
гэж л энэ байх. Энэ бөхчүүд их юм дуулгах болов уу.

-Монголын радиогийн дийлэнх сонсогч
малчид. Энэ утгаараа Цагаан сар, Үндэсний их баяр наадамд их ач холбогдол өгч ажилладаг
байсан байх. Ер нь баярын үеэр хэрхэн ажилладаг байв?

-Ер нь сэтгүүлчийн ажил тийм ш дээ.
Та ч гэсэн айлын эзэгтэй хүн цагаан сар болох гэж байхад буузаа хийхээс эхлээд ажил
ихтэй л байгаа байх. Гэтэл өвгөн намайг байцаагаад сууж байна. Сэтгүүлч гэдэг чинь
ард түмний төлөө ар амьдралаа хүртэл мартаж орхидог золигийн мэргэжил. Миний үед
та нар шиг ийм сайхан аппарат, дуу хураагч зэрэг байсан биш. Ярилцлага хийсэн хүнийхээ
яриаг шууд дэвтэр дээр тэмдэглэж авна. Тэмдэглэснийгээ ажил дээрээ очоод дахиад
буулгаж бичнэ. Хальс хайчлахаас эхлээд ажил их шүү дээ. Өч дөчнөөн хуудас юм бичнэ.
Ямар сайндаа би 1997 онд тэтгэвэрт гараад МҮОНРТ-ийн сургуульд нэг хэсэг оюутнуудад
хичээл зааж байхдаа хальс ингэж тасддаг гэж зааж байхав дээ. Технологийн дэвшил
өнөөдрийн түвшинд хүрнэ гэдгийг хэн мэдэхэв. Одоо бодохоор бүр ичээд байдаг юм.
Наадмын морины уралдааныг дамжууллаа гэхэд өнөөдрийнх шиг машинаар дагаад яваад
байх боломж ч байсан биш. Ямар ч байсан түрүүлж текст бичиж хэний морь түрүүлэхийг
тааж болохгүйгээс хойш өртөөчилсөн хэлбэрээр сурвалжлагаа бэлтгэдэг байлаа. Айдсын
даваанаас нэг нь дамжуулж, Яармагийн дэнж хүрэхэд нь өөр нэг сэтгүүлч дамжуулж байх
жишээтэй. Тийм зүсмийн морь орж ирлээ гэж нэгэндээ дамжуулж урьдчилж хэл хүргэнэ.
Тэрнээс өнөөдрийнх шиг морины уралдаан юм уу, машины уралдаан нь мэдэгдэхгүй юм
болж амьтанд адлагддаггүй байсан юмдаг.

-Таны хувьд “Хурд” агентлагийн даргаар
ажиллаж байсан. Ер нь Монголын радиотой хэрхэн амьдралаа холбож байсан юм бэ?

-Би химич, багш мэргэжилтэй хүн
л дээ. 1957 онд химийн багш мэргэжлээр их сургуульд элсч 1961 онд төгссөн. Гэхдээ
аль эрт намд орсон хүн. Намын төв хорооноос Монголын радиогийн хэрэг эрхлэх газарт
боловсон хүчнээр томилсон. Уг нь багшаар ажиллах санаатай. Томилолтоо авахгүй жаахан
гүрийчихлээ. Тэгсэн нэг өдөр Төв хорооны боловсон хүчний газрын дарга Машлай гэдэг
мундаг сурган хүмүүжүүлэгч намайг дуудаад “Чи сайн залуу байна. Мэргэжилдээ дуртай.
Багшаа хийнэ гээд байдаг. Бид хоёр адилхан багш юм байна. Багш хүн жилдээ
200-300 хүүхдэд хичээл заадаг юм байгаа биз дээ. Тэгэхээр Монголын радиод оч. Монголын
ард түмэнд өдөр болгон хичээл заана даа, за амжилт хүсье” гээд гар барихаар томилолтоо
авахгүй гээд яахав.

-Аль албанд томилогдсон бэ, анх?

-Үзэл суртлын редакцид редактороор
ажилласан. Химич учраас шинжлэх ухааны чиглэлийн нэвтрүүлэг, “Шинжлэх ухаан Энхтайваны
үйлст” зэрэг цуврал орчуулгын нэвтрүүлэг бэлтгэж нэг хэсэг ажилласан. Сүүлдээ парламентын
сэтгүүлч хийж байгаад тэтгэвэртээ гарсан даа. Би хамгийн анхны сурвалжлагаа одоо
хэр мартдаггүй юм.

-Ямар сэдвээр бэлтгэсэн сурвалжлага
юм бол. Манай уншигчидтай дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?

-Намайг дөнгөж ажилд ороод уудаагүй
байтал хуучин Өндөр хоршоо буюу одоогийн Дүрслэх урлагийн музейгээс Улсын их дэлгүүр
нүүж, мэдээнд нь би явсан юм. Улсын их дэлгүүр өнөөдрийн шинэ байрандаа орсон хэрэг.
Оператортойгоо хамт очлоо.Хүмүүс ч бөөн бужигнаан болж байна. Сурвалжлагаа аваад
шөнөжин бичсэн чинь арав гаруй хуудас болчихсон. Тухайн үед олон давхар байранд
Улсын их дэлгүүр орно гэдэг сонирхолтой мэдээлэл байхгүй юу. Хүмүүс ч бужигнаад
сүрхий ч үйл явдал болсон. Шөнөжин бичээд арван хуудас сурвалжлага бариад өглөө
дарга дээрээ орлоо. “Хүмүүн бичиг” сонины эрхлэгч байсан Т.Галдан манай хэлтсийн
дарга. Дарга “Чи чинь зохиолч юм байна ш дээ” гэж намайгаа бас хөөргөөд авлаа. Дарга
нар ч дэмжээд тэр чигээр нь орууллаа. Залгаад улсын наадам болсон. Наадмын үеэр
Польшийн нам засгийн удирдагчид ирдэг юм байна. Тэгсэн намайг нисэх онгоцноос тосохоос
эхлээд дагалдаж шууд сурвалжлага хий гэлээ. Ингэж л химич нөхөр сэтгүүлч болсон
түүхтэй. Түүнээс хойш олон ч сурвалжлагад явсан даа. Пунсалмаагийн Очирбат, Нацагийн
Багабанди гээд үе үеийн төрийн тэргүүнүүдтэй олон ч удаа гадагшаа, дотогшоо айлчлалаар
явж, Монголын радиогоос сонсогчидтой учирч явсан сайхан дурсамж өвгөн сэтгүүлч надад
олон бий. “Хурд” агентлагийн даргаар ажиллаж байх үеийнхээ тухай “Хурд хуучлах цагаар”
гээд ном хүртэл гаргасан байдаг. Энэ ном ёстой л тухайн үеийнхээ түүхийг өгүүлнэ
дээ.

-Таныг радиод ороход мундагчуудаас
хэн хэн ажилладаг байв?

-Манай радио чухал баяр наадмаар
хэрхэн ажиллахаа эртнээс төлөвлөдөг байсан. Ихэнх сурвалжлагыг хоёр сайн нэвтрүүлэгч
л уншдаг байсан. Цэеэнханд, Гунгаа хоёр нэвтрүүлэгч ихэнхдээ уншина. Чухал үйл явдал
бүхий нэвтрүүлгийн сурвалжлагын дундуур нь хааяа өөрөө текстээ уншиж мэдээлдэг байдал
явсаар одоо телевизийн сэтгүүлчид шууд сурвалжлагаа хүргэдэг хэлбэрт хүрсэн. Эхлэлийг
бас л Монголын радио тавьсан. Тухайн үеийн радиогийн мундгууд олон байлаа. Нэрт
нэвтрүүлэгч Сандагийн Гунгаа бид хоёр нэг өдөр нэг тушаалаар ажилд орсон. Гунгаа
уншина гэж ярьж байгаа юм шиг л уншдаг хүн байлаа. Текст нь алдаатай байсан ч өөрөө
засаад л уншчихдаг мундаг хүн байлаа. 1974 онд Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн
болж байсан. Их залуудаа. Би түүний тухай, андынхаа тухай “Радиогийн амьд шүтээн”
хөрөг нийтлэл бичсэн удаатай. Зан ааш гэж хүний хайлан. Ямар ч хүнтэй их сайхан
харилцана. Дөрөвдүгээр сургуульд багшилж байхад нь бодлогоор Монголын радиод татаж
авсан юм шиг байгаа юм. Шатрын хэдэн нүүдлийг давж хардаг шиг бэлдсэн текстийг эхнээс
уншиж байхдаа дараагийн өгүүлбэрүүдийг аль хэдийнэ харчихсан байдаг л авьяастай
хүн. Юм ярьж байхад нь хажууд нь сууж байгаа хүн босоод явдаггүй л ярьдаг хүн байсан.
Гунгаад сонсогч фэнүүдээс нь захиа ч их ирнэ.

Гунгаагаас өмнө биднийг радиод хөл
тавихад алдарт нэвтрүүлэгч Жигжидсүрэнгийн Цэвээндорж ид ажиллаж байлаа шүү дээ.
Студийн хаан. Гутлаа тайлаад тавьчихна. Бид хүүхдүүдийг загнахдаа загнаад л урам
өгөхдөө өгөөд сууж байна. Нэг удаа надаас баярын нэвтрүүлэг уншиж чадах уу “Биеэ
тоочихгүй бол чи цаашид нэлээд юм хийх хүн” гэж байсан. Дараа нь Гончигжавын Чулуунбат
залгамж халааг нь авсан даа. Чулуунбат чинь хөдөө аж ахуйн чиглэлийн хүн. Ямар сайхан
уншдагийг нь надаар хэлүүлэлтгүй Монголын ард түмэн мэдэж байгаа байх. Эмэгтэйчүүдээс
агуу Амбасэлмаа гуай байна. Цэеэнханд хүүхдийн нэвтрүүлгийг сайхан уншина. Балжир
гээд сайхан хүн байлаа. Цэвэгийн Рагчаа гээд мундаг найруулагч байлаа. Анх удаа
найруулагчдын гайхамшгаар сэтгүүлч бидний бичсэн мэдээлэл сонсогчдод хэрхэн сайхан
хүрдэг болохыг Рагчаа найруулагчаас харж авч байлаа.

-ГАЛ БИЧИН ЖИЛД ГАН ЗУД БОЛОХ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВТЭЙ-

Хэдхэн хоногийн дараа монголчуудын уламжлалт сар шинийн баяр тохиож XVII жарны “Муу нүүрт” хэмээх гал бичин жилтэй золгох гэж байна. “Муу нүүрт” гал бичин жилийн талаар “Түвдэнпэлжээлин” хийдийн тэргүүн хамба, зурхайч Ж.Гончигсүрэнтэй ярилцлаа.

-Ирж буй гал бичин жилийн ерөнхий төлөвийг зурхайн ухаанаар хэрхэн тодорхойлоод байна вэ?

-Жилийн ерөнхий төлөвийг гаргах зурхайн зурлагын олон арга бий. Хаврын амьсгал орсон өдөр болон тухайн жилийн амь, бие эрхтэн, махбодуудад үндэслэн гал бичин жилийн шороон үхрийн зураглалыг гаргасан нь цагаан биетэй, улаан толгойтой, шар омруутай, эвэр, чих, сүүл ходоод нь улаан, шар шийртэй, амаа ангайсан байх бөгөөд сүүлээ зүүн тийш шарвасан харагдана. Үхрийн өмнө шар биетэй, ногоон дээл өмсч, цагаан бүс бүсэлсэн, үсээ толгой дээрээ тоорцоглон боосон хүү хоёр гутлаа бариад яаравчлан гүйж яваа. Энэ байдлыг харахад жилийн ерөнхий байдал нь гандуу, хүчтэй аадар бороо, мөндөр ихтэй байх бөгөөд халуун өвчин гарах төлөвтэй байгаа юм. Мал сүрэгт ээлтэй боловч хямрал их болно. Залууст амгалан хэдий ч нялхас, өвгөдөд ширүүн жил болно.

-Тэгэхээр ерөнхийдөө гантай, үр тариа ургац муутай байх нь ээ дээ?

-“Муу нүүрт” хэмээх гал бичин жилд үр тариа чухаг гээд байгаа. Ер нь зурлагад хур бороо багатай, гал махбод нь илүү зонхилсон жил гарна гэсэн л санааг илтгэж байгаа юм. Цагаан өнгө давамгайлаад ирвэл мөндөр бороо орох, үе үеийн шуурга салхитай байхыг илтгэдэг. Хөх гэвэл усан махбодыг илэрхийлэх гээд таван махбодын харьцаа явагдаж байдаг. Үүнээс харахад энэ жил ерөнхийдөө гал махбод зонхилсон гантай жил болохоор байна.

-Гал бичин жилийн “Муу нүүрт” хэмээх тодотгол нэр хэр ач холбогдолтой вэ. Ямар нэгэн утга санааг илэрхийлж байгаа юу?

-Жаран жил өөрийн гэсэн онжид нэр буюу оноосон нэртэй байдаг. Бичин жилийн оноосон нэр нь “Муу нүүрт” тохиож буй хэрэг. Тухайлсан нэрээр нь муу, сайн жил болдог гэсэн ойлголт байхгүй. Ноднингийнх л гэхэд галзууруулагч, согтууруулагч гээд баахан ярьсан. Жил нь, тийм гээд галзуураад, согтуураад байна гэсэн үг биш.

-Бичин жилийг хүмүүс хүйтэн, хатуу жил гэж ярьдаг. Бичин жил гарах нь зуд болох нь гэж ирээд л ярих юм…?

-Хаврын урь орно гээд 24 улирлыг боддог аргачлал зурхайн ухаанд байдаг. Гал бичин жил ирэх хоёрдугаар сарын 9-нөөс эхэлнэ. Бичин жилд бусдаасаа ялгарах зүйл байхгүй. Байгаль, цаг уурын давтамжууд гэж юм бий. Од эрхэс байгаль, цаг уурт хэрхэн нөлөөлж байгааг зурхайн ухаанаар тооцоолж гаргадаг. Тэгэхээр таны жил орж, мэнгэ голлож байгааг зүгээр сууж байгаад хэлчихдэггүй юм. Тэгэхээр энэ өвөл их цас орсон гээд бичин жилтэй холбож тайлбарлаж болохгүй. Учир нь хонь жил дуусаагүй байна шүү дээ. Тэгээд ч бичин жил бүр ган, зудтай болдог гэвэл худлаа. Энэ жил “Муу нүүрт” хэмээх гал бичин жил гарах гэж байгаа болохоор иргэд энэ нэрэнд ач холбогдол өгч муу жил болох нь гэж ойлгоод байгаа. Гэтэл “Муу нүүрт” гэдэг нь ерөөсөө л гал бичин жилийн оноосон нэр. Жилийн ерөнхий төлөвийг гаргах зурхайн арга ухаан олон. Ганцхан цаг тооны бичгээр ч юм уу бүх жилийн төлөв байлдлыг шинжих нь өрөөсгөл л дөө. Ерөнхий багцааг нь гаргаж өгч байгаа юм. Товчхондоо ерөнхий жилийн өнгийг гаргаснаар хүмүүст анхааруулга өгч аливаад болгоомжтой хандаж, зөв чигт залж байгаа явдал. Энэ жил зундаа ган болно гээд нэг ерөнхий төлөв гараад ирэхээр тариаланчид эртнээс арга хэмжээ авдаг ч юм уу, өвөлдөө зуд болно гэхээр малчид эртнээс хадлан тэжээлээ бэлтгэж, бэлчээрийн зохицуулалтаа хийх жишээтэй. Тэртэй тэргүй зуд болно гэсэн гээд гараа хумхиад хэдэн малаа барахыг хэлэхгүй шүү дээ. “Ингэхгүй бол заавал тэгнэ” гэсэн үг биш юм шүү дээ. Ихэр хүүхэд хэдийгээр ар араасаа төрдөг ч хоёр өөр хувь заяатай байдгийг ойлгох хэрэгтэй. Хүний хувь төөрөг төрсөн цагаараа ялгаатай байдгийг би номын багшаараа заалгасан.

-Тухайн жилийн өнгө ямар байх нь хүмүүн биднээс хамааралтай гэж ойлгож болох уу?

-Тэгэлгүй яахав. Аливаа үйл эзэнтэй. Биеэрээ үйлдсэн үйл, хэлээр үйлдсэн үйл, сэтгэлээр үйлдсэн үйл гэж байдаг. Ирэх жилийн өнгө ямар байх нь гурван сая гаруй монголчуудын үйлээс шалтгаална. Тэгэхээр бие, хэл, сэтгэлийнхээ үйлийг хичээж, эв найрамдалтай байж чадвал бид ирж буй бичин жилийг ямар нэг айдасгүй давж чадна гэдгийг хэлэх байна.

-Тэгэхээр муу жил гэж огт байдаггүй юм байна. Тийм үү?

-Муу жил гэж ерөөсөө байхгүй. Хүн өөрийнхөө хийсэн муу үйлийг бусдад нялзаах, эсвэл тухайн гарсан жил рүү чихээд байна шүү дээ. Аливаа зүйл бие хүнээс өөрөөс нь шалтгаална. Бие, хэл, сэтгэлийнх нь үйлээс шалтгаална. Тухайн хүн хичнээн сайхан зүйл хийсэн ч сэтгэлийн үйлээр муу санаа гаргаж, хэрүүл тэмцэл их хийх тусам хар бараан чанар нь давамгайлаад ирдэг. “Хүн юу тарина, түүнийгээ авдаг”-тай адил юм. Тэгэхээр хүмүүс ганцхан “би” гэдэг бодлоосоо салах хэрэгтэй байна. Хүний сэтгэлийг номхотгодог арга бурханы шашинд байдаг. Өглөг буян, тэвчээр, хичээнгүй, сахилга баттай байхыг хүн бүр дор бүрнээ хичээх хэрэгтэй.

-Бичин жилд шинээр гал голомтоо бадрааж болдоггүй, хуримаа хийж болдоггүй гэх юм. Үнэн үү?

-Энэ худал яриа. Над дээр олон хүн яг энэ асуудлаар ирж байна. Хуримаа хийж болохгүй юм уу, хүүхдийн сэвлэг үргээж болохгүй юу гэж ирээд асууж байна. Бичин жилд хүн төрж, үхэж болохгүй гэсэн зүйл байдаггүй биз дээ. Аль ч жилд хүн төрж л байдаг, үхэж л байдаг. Үүнтэй л адил. Орчлонд хүн төрж болж байгаа юм чинь бусад үйлүүд ч мөн үйлдэгдээд л явж л таарна. Юу үнэн төрөх, өвдөх, үхэх үнэн шүү дээ. Тиймээс бичин жилд хүмүүс гэрлэхэд буруу зүйл байхгүй. Бичин жилд Дашням, Балжиннямтай өдөр, Дүвжир барилдлагатай өдрүүд нь тохиогоод л явна. Өдөр судраа харж, үзүүлдэг лам, багш нараасаа асууж байгаад л гал голомтоо бадрааж болно шүү дээ.

-Дүвжир гэдэг нь ямар учиртай өдөр вэ?

-Жилийн хамгийн сайн өдрүүдийг ингэж нэрлэдэг гэж ойлгож болно. Жишээ нь, пүрэв гариг жил өдөртэй давхцахыг Пүрэвжалын Дүвжир гэдэг. Энэ өдрийг зурхайчид бодож олдог. Жишээлбэл, энэ жилийн шинийн дөрвөн Дүвжиртэй өдөр буюу бүтээлийн барилдлагатай өдөр байгаа. Дүвжир өдрийг бүтээлийн барилдлагатай өдөр гэж монгол хэлнээ хөрвүүлдэг юм. Бас нэг худал яриа байна.

-Ямар яриа юм бол?

-Сонгууль болно. Нэлээд будлиантай жил гарна гэсэн яриа иргэдийн дунд их байна. Аль ч зурхайд улс төр байдаггүй. Ганц нэрнээс юм уу, аман ярианаас болж эмзэглэх хэрэггүй гэдгийг хэлэх байна. Хүн болгон дотроо бодож тунгаагаад саналаа зөв өгөх л чухал. Өөрсдөө санал өгч тэргүүнээрээ сонгочихоод муу муухайгаар нь дуудаад адлаад байдаг. Энэ нь нөгөө л бие, сэтгэл, хэлээр муу үйл үйлдэгдээд байгаа тод жишээ шүү дээ. Нэгнийгээ муу хэлэх нь өөрийгөө муугаар хэлүүлэхийн үүдийг нээгээд байгаа хэрэг юм. Ард түмэн бүх нийтээрээ хараал ерөөлгүй, уур уцааргүй байвал бид ямар ч бэрхшээлийг даваад л гарна.

-Бичин жил залуучуудад их ээлтэй гэсэн. Ер нь ямар жилтэй, аль насны хүмүүс засал хийлгэх шаардлагатай вэ?

-Манай хийдээс гаргасан энэ цаг тооны хуанли дээр тодорхой биччихсэн байна. Бичин жил залууст амгалан, нялхаст ширүүн, өвгөдөд ширүүн жил болно.Залуучуудад сайн, ахмадуудад дунд гэж байгаа. Ахмадууд биеэ сайн бодож, болгоомжтой байвал илүүдэхгүй гэсэн үг. Бүгд ширүүн гэсэн гээд бүх хөгшчүүл байхгүй болно гэсэн үг биш шүү дээ.

-Жил орж байгаа хүмүүс ямар засал хийлгэвэл зүйтэй вэ?

-Хүмүүс жил орж байгаа гээд айдаст автаад байдаг. Жил орно гэдэг нь энгийнээр хэлбэл, гурван жилийн давтамжтай зүйл гэж ойлгоход болно. Жилийн дараа Нашдүрсүм нь таарч байвал эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй жил дагаж засал хийлгэдэг. Учир нь жил орсноор өвдөж, бэртэж болзошгүй тул сэрэмжлүүлэг хүргэж байгаа юм. Жилийн өмнө тэр гурван жил ирэх юм бол угтаж засал хийлгэдэг гэж ойлгох хэрэгтэй. Тэгэхээр хүн бүгд адилгүй.Тухайн жилээсээ хамаараад суудал, мэнгэ голлох, мөчлөгийн давтамж явагддаг. Тэгэхээр хүн болгон ижил засал хийлгэнэ гэж байхгүй шүү дээ. Өвдөх, үхэхээс болгоомжилж байгаа хэрэг. Мэнгэ голлосон нь, суудал голлосон нь гээд мэдээж тохирох заслыг тухайн жилдээ хийлгэх ёстой. Өөрөө өөрийнхөө шүтдэг лам хуваргуудаас лавлаад л сэтгэлээрээ өөрийнхөө заслыг хийх ёстой юм шүү дээ. Харин бар жилтнүүд төмөр бич өдөр бямба гаригт хийморийн буулттай байна. Хийморийн дарцаг хийсгэнэ. Бар жилтнүүд их харш жилийн засал хийлгэнэ. 1926, 1962, 1998 оны бар жилтнүүд мэнгэ голлосны засал хийлгэх хэрэгтэй. 1914, 1938, 1962, 1986, 2010 оны бар жилтэй эрэгтэй, эмэгтэйчүүд модон суудалд суусан байна. Энэ нь жилээ угтаж заслаа хийлгэнэ гэсэн үг. 1926, 1962 оны бар жилтэн суудлын гүмэгийн засал хийлгэнэ. Жагнаггадог уншуулах хэрэгтэй. Манайхан орчуулгын зөрүүнээс болоод нэг буруу ойлголттой болсон юм. Дөрөв дэх жилийг бага харш, долоо дахь жилийг их харш гээд ойлгочихсон. Өөрөөр хэлбэл, харш гэдэг үг нь орчуулгын алдаа юм. Үүнийг жилийн засалтай гэж ойлгох хэрэгтэй.

-Шинийн нэгэнд зүг чиг, мөрөө хэрхэн гаргах талаар тодруулахгүй юу?

-Өмнө нь гэрийн эзэн шинийн нэгний өглөө мөрөө гаргадаг байсан. Харин ардчилал бий болсноор өнөөдөр эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй л мөрөө гаргадаг болж. Зүгээ буруу, зөв гаргасны буруу гэж бас байхгүй л дээ. Гол нь сэтгэлээрээ хийж байгаа үйл , биеэрээ хийж байгаа үйл юм. Ингэхдээ сайхан үг, ерөөл хэлж, сэтгэлээ ариусгаж байгаа юм. Энэ жил ямар нэг барцад саадгүй, санасан хэрэг сайхан бүтэж, өвчин зовлонгүй байлгаач гэж л ийм юмыг чинь гаргаад байгаа шүү дээ. Мөрөө гаргачихлаар нэг их сайхан дотор онгойгоод явчихдаг.

-Нэг ёсондоо өөрийнхөө сэтгэлийг засч байгаа хэрэг аж?

-Сэтгэлээрээ засч байна, биеэрээ засч байна гэсэн үг. Маань мэгзэм уншвал хэлээрээ сайн сайхан үйлийг бий болгож байна гэж ойлгож болох нь.

-Битүүлэх ёсны талаар мэдээлэл өгнө үү?

-Цагаан сарын урд өдрийг битүүн гэж нэрлээд байгаа юм. Энэ өдөр айл өрх гэр орноо бүрэн гүйцэд цэвэрлэсэн, идээ будаагаа бүгдийг нь бэлтгэж базаасан байдаг. Түүнээс биш битүүлнэ гэхээр тийм хоол иднэ, идэж болохгүй гэсэн зүйл байдаггүй. Юу байна түүгээрээ л зочилж, дайлах хэрэгтэй. Битүүнд хийдүүд Лхам хурдаг. Учир нь, энэ өдөр Лхам бурхан 3000 ертөнцөөр айл бүгдэд зочилдог гэсэн уламжлалтай юм. Тиймээс битүүний орой айлууд Лхам бурханы унаанд зориулан ундаа гэж үүдэндээ мөс, цас тавьдаг уламжлал бий. Дээхнэ үед битүүлгийн идээ гээд айлууд хоорондоо солилцдог байсан. Одоо ч гэсэн энэ заншил үргэлжилж л байгаа.

-Битүүлэх ёсны цээрлэх зүйлээс…

-Энэ өдөр айл хэсэхийг цээрлэдэг. Учир нь хэсүүчилсэн хүн шинэ ондоо тэнүүчилнэ гэж үздэг. Гэрийн эзэн гэртээ байх нь ямар нэг гай барцад тохиолдохоос сэрэмжилж, буян хишгээ тогтоож буй хэрэг. Битүүний өдөр нохой зодохыг мөн цээрлэдэг. Тйимээс нохойг цадтал нь сайн хооллох хэрэгтэй. Мөн амандаа юм зажилж гадаа гарахыг цээрлэдэг. Угаадсаа ил задгай асгаж болдоггүй. Эс тэгвэл чөтгөр ам долоож, яр шарханд баригдана гэдэг.

Улсын драмын эрдмийн театрын жүжигчин, СУИС–ийн багш СТА Л.Дэмидбаатар болон түүний гэргий “Улаанбаатар чуулга”-ын гоцлол дуучин СТА М.Анхтуяа нар хамтран уран бүтээлийн цэнгүүн хийхээр болсон байна. Энэхүү цэнгүүний талаар жүжигчин Л.Дэмидбаатартай ярилцсан юм.

–Драм, хошин урлагийн жүжигчин, дуучин гэргийтэйгээ хамтарч уран бүтээлийн тоглолт хийнэ гэхээр үзэгчид их сонирхож байх шиг байна. Уран бүтээлийн тайлан тоглолтоо яагаад заавал гэргийтэйгээ хийхээр болов?

-Монголд орчин цагийн мэргэжлийн урлагийн байгууллага буюу УДЭТ байгуулагдсаны түүхт 85 жилийн ой, “Улаанбаатар чуулга” үүсэн байгуулагдсаны 10 жилийн ойн хүрээнд эхнэр Анхтуяатайгаа хамтраад “Оршихуй” нэртэй уран бүтээлийн цэнгүүн хийх гэж байна. “Улаанбаатар чуулга” олон дуулалт жүжиг тавьж байсан. Дуулалт жүжиг гэдэг үндсэндээ орчин цагийн мэргэжлийн урлагийн театр үүсч хөгжих үндэс суурь болсон. Энэ утгаараа хоорондоо нарийн холбоотой юм. Хоёулаа л ард түмнийхээ оюуныг гийгүүлэх зорилготой. Бид хоёрын хувьд хамтдаа уран бүтээл хийж байгаагүй юм билээ.

–Тэгвэл та хоёрын уран бүтээлийн цэнгүүн драм, чуулга гээд олон уран бүтээлч сүлэлдсэн тоглолт болж таарах нь ээ?

-Тэгж таарлаа. Энэ сарын 27, 28-нд Улсын драмын эрдмийн театрын тайзнаа “Оршихуй” уран бүтээлийн цэнгүүн маань болно. Тоглолтод Улсын драмын эрдмийн театрын жүжигчид, уран бүтээлчид болон “Улаанбаатар чуулга”-ын уран бүтээлчид оролцоно. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин С.Ганзориг, гавьяат Г.Хонгорзул, Соёлын тэргүүний ажилтан Б.Батболд, Б.Эрдэнэсаруул, хийлч Дээгий оролцохоос гадна “Хангарьд” үндэсний хөгжмийн найрал, Соёлын тэргүүний ажилтан удирдаач Р.Ганбат, Д.Нямдаш, уран нугараач А.Уранбилэг, Монголын хошин урлагийн “Мөрөөдлийн театр”, “Эмоци” продакшны жүжигчид бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ оролцох /юм. Мөн миний үе үеийн шавь нарын төлөөлөл оролцох болно.

–Таныг ардын дууг чамгүй сайхан дуулдаг гэдэг. Зууны манлай уртын дуучин Н.Норовбанзад гуайн шавь явсан гэдэг байх аа?

-СУИС-д дуулах ур зүйн хичээлийг Гончигдорж, Гэлэгжамц багш нар ордог байлаа. Мөн тэр үед дуу, бүжгийн хичээлийг сонгон суралцах боломжтой байсан юм. Надад гэр бүл, эмэг эхээс минь заяасан дуулах авьяас бий гэж боддог. Н.Норовбанзад гуайн шавь сургалтад ангийнхаа Оюунжаргалтай хамт явж байлаа. Н.Норовбанзад багшаар дуулах ур чадварын хичээл заалгаж, 10 гаруй уртын дуу сурсан. Сүүлдээ 20 гаруй дуутай болсон. Сүүлдээ багш минь намайг “Энэ хүүхэд ч дуулбал дуулчих л юм байна” гэж үнэлсэн. Багштайгаа хамт Япон, Германаар тоглолтод хүртэл оролцож байлаа.

–Өмнө нь хэд хэдэн дууны уран бүтээлээр дагнасан тоглолт хийж байсан санагдана?

-Би 2001 онд “Урлагийн тэнгэртэй залуу нас” гэж анхны уран бүтээлийн тайлан тоглолтыг хэсэг найз нарынхаа тусламжтайгаар хийж байсан. 2005 онд “Сэтгэлээс гарах аялгуу”, 2008 онд “Дөрвөн цагийн аяс буюу миний Монголын аялгуу” хэмээх тоглолтыг хийсэн удаатай. Энэ тоглолтод ардын харилцаа дуу болох “Хулсан ташуур”, “Сумья ноён”, “Сүнжидмаа”, “Эрүү цагаан болжмор” зэрэг дууг Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Үенч, Ш.Даваахүү нартай хамтран дуулж байлаа.

–Тэгэхээр энэ удаагийн тоглолтод ч мөн эхнэртэйгээ хамт олон сайхан дууны уран бүтээлийг үзэгчдэдээ хүргэхээр төлөвлөөд байна уу?

-Бид хоёр янз янзын гэнэтийн бэлэг барихаар төлөвлөөд байна. Дан драмын жүжиг тоглохоос гадна дуучин эхнэртэйгээ хамтран дуулна (инээв). Эзэнтэй дуу гэж байдаг шүү дээ. Түүн шиг бид хоёрт зориулж “Нандин хайр” дууг Баасанжав зохиож өгсөн байдаг. Соёлын тэргүүний ажилтан Дунгаамаагийн дуулдаг зохиолын дуу шүү дээ. Үүнийг эхнэртэйгээ хамт дуулаад анх удаагаа клипжүүллээ. Клипэнд нь сая “Ромео Жульетта” жүжгийн Ромеод тоглосон залуу жүжигчин Шинэбаяр болон Намуун гээд миний шавь нар тоглосон. Их аятайхан клип болсон байгаа. Энэ дуугаа дуулна.

–Эхнэрийн тань болоод таны тайлан тоглолт, цэнгүүн гээд байгаа. Та хоёрын хувьд урлагтай амьдралаа холбоод хичнээн жилийг ардаа орхиж вэ?

-Би драмын урлаг, тайз дэлгэцийн урлагт хөл тавиад 30 орчим жил болсон байна. Сургуулиа төгсөөд л драмын театрт жүжигчнээр орсон. Өнгөрсөн хугацаанд дэлхийн сонгодог арав гаруй жүжгийн гол болон туслах дүрд тоглож. “Дон Жуан” жүжиг тавигдахад Монголын анхны Дон Жуанд тоглолоо. “Отелла” жүжгийн Ягогийн дүрд, К.Гальдоны “Буудлын эзэн авхай” жүжигт гол дүр болох тайжийн дүрд тоглож байлаа. “Парисын дарь эхийн сүм”, “Кихот ноён”, “Амьгүй албат” зэрэг дэлхийн сонгодог олон жүжигт гол дүрд тоглосон байна. Мөн “Ромео Жульетта” жүжгийг 1996 онд найруулагч Ч.Найдандорж тайзнаа тавихад Тебальтын дүрд анхлан тоглосон. Энэ дүрд би 10 жил дублёргүйгээр тоглосон юм. Бүхэл бүтэн сонгодог жүжигт 10 жил тоглоно гэдэг жүжигчин бүрт олдох хувь тохиол биш байх л даа. Дэлхийн сонгодог жүжигт тоглох нь тухайн жүжигчний авьяас чадварыг нээх бүхэл бүтэн сургууль байдаг л даа. Мөн Монголын “Далан худалч”, “Хаан түүх” зэрэг жүжигт бас тоглож байлаа. Эдгээр жүжгээс гадна орчин цагийн дэлхийн сонгодог бүтээл болох Нобелийн шагналтнуудын “Тамын дурлал”, “Хүслийн трамвай”, “Оршуулагдаагүй үрэгдэгсэд” зэрэг жүжгүүд миний уран бүтээлийн санд байдаг. Үүнээс гадна хошин урлагийн салбарт 20 гаруй жил ажилласан. “Х-Түц”, “Өнгөт инээд” хамтлагт болон “Батзаяа ба түүний нөхөд” театрт ажиллаж байлаа. Нийтдээ 250 гаруй хошин урлагийн тоглолтод оролцоод байна.

–Эхнэр М.Анхтуяагийн хувьд…?

-Манай эхнэр “Үндэсний дуу бүжгийн чуулга”-д арваад жил ажиллаж байгаад “Улаанбаатар чуулга” байгуулагдахад орсон. Нийтдээ 20 орчим жил уран бүтээл хийсэн. СУИС-ийг Монгол Улсын гавьяат багш Дашиймаа багшийн удирдлага дор төгссөн. Завханых. Манай зэргэлдээ сум байхгүй юу. Хүүхэд байхад нь Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Жавзан гуайн нэрэмжит уралдаан Завхан аймагт болж гавьяат Далантай, манай эхнэр хоёр тодорч байсан удаатай. Арван жилийн сурагч байхаасаа нэртэй уран бүтээлчдийн тоглолтод оролцож, хөдөө орон нутгаар явж байсан. Нэрт дуучин Адарсүрэн гуайн хараанд өртөж тоглолтод оролцож байснаараа бас онцлогтой.

–Таны тухай хөрөг нийтлэл бэлтгэхээр гэрт тань очих үед танайх ам бүл нэмэх гэж байсан юм байна. Охинтой болсон уу, хүүтэй болсон уу?

-Өөрийг тань очиход эхнэр давхар биетэй, Дэмидбаатарынх гэдэг айл шинэ хүнтэй болох гээд их л хөл хөдөлгөөнтэй байсан шүү дээ. Хүүтэй болсон. Одоо миний хүү ой долоон сартай.

–Сургууль дээрээ ингээд шавь нартаа хатуухан үг хэлээд сууж байгаа багш аавыг хүү бол гэртээ хайлуулна биз?

-Ёстой хайлж урсана (инээв). Ер нь хүүхдүүддээ хайлна шүү дээ. Хүүхэд гэдэг гэгээхэн ертөнц. Монголын үрс цэлмэг тэнгэр шиг байж, эх орондоо хэрэгтэй хүн болоосой гэж хүсч явдаг. Аав, ээж ч ийм л зарчмаар биднийг өсгөж, өдий зэрэгтэй хүрсэн шүү дээ.

–Хошин урлагийн тоглолтод оролцож байна уу?

-Хоёр гурван жилийн өмнө хошин урлагийн тоглолтод оролцож байсан. Сүүлийн үед хошин урлаг гэдэг ч юм уу нэг төрөл жанрыг дагнахаасаа илүүтэйгээр мэргэжил олгож байгаа багшийн хувьд драмынхаа жүжигт зонхилон тоглох болсон. Киноны хувьд ганц ангитай кинонд өмнө тоглодог байсан бол одоо “Гурван найз”, “Саятан болох дамжаа” гээд олон ангитай кинонд шилжих жишээний.

–Театрт сүүлийн үед ямар уран бүтээл тавихаар зэхэж байна. Та ямар шинэ бүтээлд тоглохоор байна?

-Энэ жил манай театрын түүхт 85 жилийн ой болох гэж байна. Хүн төрөлхтний үзэх дуртай бурхан багшийн тухай жүжгийг тайзнаа тавихаар төлөвлөөд байна. Энэ жүжиг дээр ажиллах гээд найруулагч Наранбаатар Энэтхэгт судалгааны ажил хийгээд явж байгаа. Улсын драмын эрдмийн театрын Цэрэнсамбуу дарга их ач холбогдол өгч, анхаарал тавьж байгаа. Ер нь театрын найруулагч, удирдлагуудын сайн хамтын ажлын хүчээр эдийн засгийн хямралтай энэ хүнд үеийг театрынхан давж чадаж байна.

–СУИС–д хичнээн жил багшилж байгаа юм бэ?

-Би Улсын багшийн сургуулийн кино драмын анги гэж байхад суралцаад СУИС байгуулагдахад төгссөн. Арваад жил мэргэжлээрээ ажиллаад байтал намайг төгсгөсөн Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Л.Лхасүрэн багш маань, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн найруулагч Ганхуягт багшлах урилгыг тавьж байлаа. 2005 онд магистр хамгаалаад багшаар СУИС-т ирээд өнөөг хүртэл ажиллаж байна.

–Дэмидбаатар багш хичнээн анги төгсгөөд байна вэ?

-Хоёр багштайгаа хамт нэг, нэг анги төгсгөсөн. Өөрөө гурван анги төгсгөсөн. Нийтдээ таван анги төгсгөсөн байна.

–Таны шавь нараас гялалзаж яваа ямар жүжигчид байна?

-“Хувьсал” продакшны жүжигчин Ганчимэг, Улсын драмын эрдмийн театрын залуу жүжигчин Шинэбаяр, найруулагч Ёндоншарав, “Х-Түц”, “Эмоци”, “Мөрөөдлийн театр”, “Шинэ-Үе” зэрэг продакшнуудад байна. Намуун гээд жүжигчин охин байна. СУИС-д хоёр гурван багш байна. Тайзны хөдөлгөөний багш У.Эрдэнэбаяр, тайзны ярианы Оюунжаргал, театр судлалын багшаар төгссөн Дашзэвэг гэж хүү байна. Олон сайхан ирээдүйтэй шавь нар байна. Ер нь багш болно гэдэг сэтгэлээ өгөх хэрэгтэй гэж манай багш нар ярьдаг. Сэтгэлээ өгсний үр дүнд мэргэжил эзэмших гэж ирсэн шавь нар нь тайзан дээр гялалзаж, үүгээрээ багш нар бахархдаг байхгүй юу. Багшийнхаа зааж зөвлөсөн дээр өөрийнхөө хот хөдөөгийн тайз дээр шороо үнэрлэж, хөлстэйгөө холилдож явсан туршлага дээрээ үндэслээд ирээдүйн боловсон хүчнийг бэлтгэнэ гэдэг ариун үйлс.

“Авьяаслаг монголчууд”
шоу өндөрлөөд удаагүй байгаа билээ. Тэгвэл уг шоуны шилдэг оролцогчид өнөөг хүртэл
үзэгчдийн сонирхлыг татсаар байна. Шоуны шилдэг оролцогчид шинэ жилийн захиалга
ч ихтэй байсан бололтой. “Авьяаслаг монголчууд” шоуны хоёрдугаар байрт шалгарсан
ёочинчин Х.Бархүү, лимбэчин Б.Мягмарцэрэн нараас зарим зүйлийг тодруулж, сэтгэгдлийг
хуваалцсанаа хүргэе.

-Үндэсний хэмжээний шоунд оролцож
хоёрдугаар байрт шалгарсанд баяр хүргэе. Шилдгийг шалгаруулах тэр мөчид түрүүлэх
болов уу гэсэн найдлага дүүрэн байсан биз?

Х.Бархүү: -“Эгшиглэнт
чимээ” хамтлагийнхан шоуны ялагч болсонд бид хоёр үнэхээр их баярлаж байгаа. Бүгд
л өөр өөрийн гэсэн өвөрмөц төрхийг агуулсан оролцогчид байсан. Монгол гэсэн тодотголтой,
Монгол хүний оюун сэтгэл, ур ухаанаар бүтсэн, зохиосон бүх л зүйл дэлхийд гайхагдаасай
гэж хүсч байна. Ялагчийн тухайд гэвэл бид хоёр өөрсдийгөө шилдэг гуравт үлдэх хүртэл
хол явна гэж бодож байсангүй ээ.

-Яагаад?

-Үндэсний хөгжмийг үзэгчид тэр бүр
ойшоодоггүй шүү дээ… /инээв/. Бид хоёрын хувьд шоунд орж ялагч болохдоо бус монголчууд
юу чаддагийг харуулахыг л хүссэн. Харин үзэгчид биднийг их сайхан хүлээж авсан.
Авьяас гэдэг дуу бүжгээр хязгаарлагдах зүйл биш гэдгийг зарим хүмүүст ойлгуулахыг
хүссэн. Бид хоёрдугаар байрт орсондоо огтхон ч харамсахгүй байгаа. Харин ч энэ шоунд
оролцсоноо их сайхан хувь заяа гэж бодож байгаа. Тиймээс биднийг дэмжиж санал өгсөн
монголчууддаа талархсанаа илэрхийлье. Мөн дэлхийн хэмжээнд зохион байгуулагдсан
“Got talent” шоуг Монголд зохион байгуулсан “Монгол HD” телевизийнхэндээ маш их
баярлаж байна. Мэдээж өрсөлдөгчийн хувьд “Эгшиглэнт чимээ” хамтлаг үнэхээр гайхалтай
өрсөлдөгч байсан. Яагаад гайхалтай гэж байна вэ гэхээр тэр олон эрч хүч, инээд хөөрөөр
бялхсан хүүхдүүд, ядрахыг мэдэхгүй хүүхэд насны цог золбоо тэдэнд байсан.

Б.Мягмарцэрэн: Бид хоёр
өмнө нь зүгээр дээлээ өмсөөд тайзны хойно суугаад, эсвэл зогсоод тоглодог байсан
бол Монголын ард түмэн юунд дурлаж, юуг илүү ихээр залуу үе биднээс хүсч байгааг
ойлгосон. Хүүхэд залуучууд маань хүртэл юуг үзэж харахыг, сонсож мэдрэхийг хүсч
байгааг мэдэрсэн. Тиймээс Бархүү, Мягмарцэрэн хоёрын хувьд шилдэг наймд үлдсэн нь
хамгийн азтай хэрэг. Тэгээд ч Бараа ах бид хоёр “Эгшиглэнт чимээ” хамтлагийнхаа
дүү нар болоод С.Жамьянхорол багшаас дутуугүй тэдний өмнөөс баярлаж байгаа. Дүү
нар дундаас Монголдоо төдийгүй дэлхийд гайхагдах хөгжимчин төрөн гарна гэдэгт итгэлтэй
байна. Тэр урам зоригийг дүү нар “Авьяаслаг монголчууд” шоунаас авсан гэж бодож
байгаа.

-Шоунаас хойш ямар уран бүтээл хийж
байна даа?

Х.Бархүү: -Шоуны хамгийн
сүүлийн шатны шалгаруулалт дуусаад сар арай хүрэхгүй хугацаа өнгөрчээ. Энэ хугацаанд
бид хоёр шинэ онд болон цаашид хийх уран бүтээлээ төлөвлөөд ажиллаж байна. Анх “Монгол
HD” телевизтэй жил зургаан сарын гэрээ байгуулсан. Энэ хүрээнд олон зүйл дээр хамтарч
ажиллахаар ярилцаж байгаа. Одоохондоо нууцалсан нь дээр байх аа.

-Шинэ жилийн захиалга их байв уу?

Б.Мягмарцэрэн: -Шинэ жил,
баяр ёслолын арга хэмжээндээ ирж уран бүтээлээ хүргээч гэсэн олон санал хүсэлт бид
хоёрт ирсэн шүү.

-Та хоёр аль сургуулийг төгссөн
бэ. Нутаг усныхаа тухай яриа дэлгээч?

Х.Бархүү: -Би Завхан
аймгийн Эрдэнэхайрхан суманд төрсөн.Бид хоёр хоёулаа Хөгжим бүжгийн коллежийг төгссөн.
Би 12 настайдаа шалгалт өгч элссэнээр анх хөгжимчин болох гараа маань эхэлж байлаа
даа.

Б.Мягмарцэрэн: -Харин би
Говь- Алтай аймгийн Алтай хотод төрсөн. 2003 онд хотод орж ирсэн. 12 настайдаа
2002 онд Завхан аймгийн Хөгжим бүжгийн коллежид элсээд 2003 онд хотод ирж Хөгжим
бүжгийн коллежид суралцсан.

-Хичнээн жил хамтарч уран бүтээл
хийж байна вэ?

Б.Мягмарцэрэн: -Бархүү ахын
хувьд “Улаанбаатар чуулга” анх байгуулагдсанаас хойш өнөөг хүртэл ажиллаж байгаа.
“Улаанбаатар чуулга” анх 2006 онд байгуулагдаж 2011 онд одоо байгаа байрандаа нүүж
ирсэн юм. Би 2010 онд “Улаанбаатар чуулга”-д орсон. Тэр мөчөөс л Бархүү ах бид хоёрын
хамтын уран бүтээл эхэлсэн гэж хэлж болно.

-Өөрсдийн хөгжимд тохируулан найруулсан
хичнээн хөгжмийн аятай болсон байна вэ?

Х.Бархүү:-Миний Монголын
үндэсний хөгжим асар баялаг, дэлхийд гайхуулах өөрийн гэсэн өвөрмөц шинжтэй. Тийм
учраас бидний уран бүтээл барагдашгүй юм. Яг өөрсдийн гардаж найруулсан хөгжмийн
зохиол гэвэл хүүхэд байхаасаа зохиосон зүйлүүд гээд нэлээд юм бий. Яг нарийн тоолж
байсангүй.

-Энэ шоунд орсноор уран бүтээлчдийн
хувьд авууштай зүйл юу байв?

Х.Бархүү: -Шоунд оролцсоноор
бид хоёр үндэсний хөгжмийг залуучуудад түгээх цаашлаад үндэсний хөгжмийн талаар
хүмүүсийн боддог бодлыг өөрчилж чадсан болов уу гэж бодож байна. Гэхдээ энэ санаа
дан ганц бид хоёрынх байгаагүй. Маш олон чадварлаг залуучууд бид хоёртой хамтарч
ажилласан. Монгол телевизийн хөгжмийн найруулагч С.Буянтөгс, “Улаанбаатар чуулга”-ын
хөгжмийн зохиолч О. Чинбат, Улаанбаатар чуулгын дарга Р.Мөнхсайхан зэрэг хүмүүс
ажилласан. Энэ бүх хүмүүстээ баярлалаа.

-Та хоёр цаашдаа уран бүтээлээ ямар
байдлаар хийхээр төлөвлөж байна вэ?

Х.Бархүү: -Бид хоёр
ардын хөгжмөө цаашид улам дэлгэрүүлж орчин үеийн залууст сонирхолтой болгож дэлхийд
улсынхаа нэрийг гаргахыг зорьж байна даа.Илүү сайхан уран бүтээлүүд хийж үзэгч сонсогчдодоо
барина гэж бодож байна. “Авьяаслаг монголчууд” шоунд оролцсоноор ардын хөгжмийг
сонсдог залуучууд нэмэгдсэн байх гэж бид найдаж байгаа. Энэ бол бид хоёрын үндэснийхээ
хөгжмийг хөгжүүлэхэд оруулсан бага ч гэсэн хувь нэмэр болов уу.

-Яагаад энэ шоунд оролцох болов?

Б.Мягмарцэрэн: -Бархүү ах
бид хоёр өнгөрсөн хавар Тайваньд очиж тоглолтод орсон юм. Тайваниас ирээд удаагүй
байтал “Авьяаслаг монголчууд” шоуны Улаанбаатар хотын шалгаруулалт болсон. Чуулгын
дарга Р.Мөнхсайхан ах бид хоёрыг Тайваньд тоглосон номероороо орооч гэж хатгасан.
Тэгээд бид хоёр ч “Яадаг юм үзээд алдъя” гэж шийдээд анх “Авьяаслаг монголчууд”
шоунд бүртгүүлсэн.

-Шоуны хагас шигшээ тоглолтод ороход
та хоёрын хувцаслалт, үзүүлбэр гээд маш содон санагдсан. Хувцаслалтын тал дээр янз
бүрийн шүүмжлэл ч байсан?

Б.Мягмарцэрэн: -Бид зохиолдоо
тааруулсан. Цахилгаан хөгжимчидтэй тоглох болохоор үндэсний дээл өмсөөд суугаад
байж болохгүй шүү дээ. Монгол хүний оюун, ур ухаанаар бүтэж сэтгэлээ шингээн урласан
хувцсыг өмссөн. Ингэхдээ орчин үеийн хувцасны загварыг үндэсний хувцастай хэрхэн
зохицуулж болохыг харуулсан гэж бодож байгаа. Ер нь “Авьяаслаг монголчууд” шоу нэвтрүүлгийн
багаас бид хоёрт маш их тусалсан. Хувцаслалт, хөгжмийн найруулга, үзүүлбэр, тайз,
гэрэл, лед дэлгэц гээд олон зүйл дээр бидэнд туслалцаа үзүүлсэн. Жижиг гэлтгүй бүх
зүйлс дээр бүх оролцогчдод өөрсдийн сэтгэлээ шингээж хүмүүст сайхан зүйл үзүүлэхийн
төлөө бид хамтдаа хичээсэн. Манай хамт олон ч мөн адил биднийг их дэмжсэн. Хувцаслалтын
тал дээр шоуны багийнхан санаачилгыг нь гаргаж бидний зүгээс дэмжиж хийлгэсэн байгаа.

-Гэр бүлтэй юу?

Х.Бархүү: -Бид хоёр
хоёулаа гэр бүлтэй.

-“Авьяаслаг монголчууд” шоунд оролцсоноор
уран бүтээлчдийн хувьд ололттой тал нь чухам юу байв?

Х.Бархүү: -Үндэснийхээ
хөгжмийн гайхамшгийг ард түмэнд таниулж чадсан нь түрүүлэхээс илүү ололт байлаа.
Мөн энэ шоунд оролцсоноор олон зүйл ойлголоо. Шоу гэж ямар байдаг, ямар байх ёстой,
хөгжмийн найруулга, хувцаслалт гээд л тоочоод баршгүй их зүйлийг сурч мэдэж авлаа.
Хэдий гадаадад тоглолт хийж байсан ч тэр болгон нарийн зүйлийг мэддэггүй байж.

Б.Мягмарцэрэн: -“Авьяаслаг
монголчууд” шоунд оролцсоноор бид хоёр өөрсдийгөө эвдэж шинэ зүйлүүдийг туршиж,
үзэгч түмэндээ харуулж чадсандаа баяртай байгаа. Чука шүүгчийн хэлснээр хөгжимчид
дээлээ өмсөөд хүмүүсийн ард л тоглодог байсан. “Авьяаслаг монголчууд”-д
оролцсоноор өөрсдийгөө нээж чадсан гэж хэлж болно.

-Шоуны үед болсон сайхан дурсамжаасаа
эргэн хуваалцахгүй юу?

Б.Мягмарцэрэн: -Шоуны үеэр
бага зэрэг хариуцлага алдаж ерөнхий продюсер Ч.Номин захиралд загнуулсан нь мартагдашгүй
юм даа.

-Яагаад загнуулсан юм бэ?

-Хамгийн сүүлийн бэлтгэлийн үеэр
арын хөгжимчид ирээгүй байсан юм. Хүн бүр өөрөө өөрсдөдөө эзэн нь болж хариуцлагаа
ухамсарлах хэрэгтэй. Энэ олон хүний хүч хөдөлмөрөөр бүтэж байгаа шоуг тэрхэн үед
үгүй хийчихэж байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрж өөрсдийгөө буруутгаж их гэмшсэн дээ.
Бас сайхан дурсамж болон үлдсэн гэж болно.

“Авьяаслаг монголчууд-2015” шоунд оролцохоор Эрдэнэт хотоос ирсэн зургадугаар ангийн сурагч, уран уншигч Э.Нандинзаяа үзэгч олны сэтгэлийг ихэд хөдөлгөж шилдэг 32-т үлдэж чадсан. Хараахан шилдэг наймд шалгараагүй ч хоёр салаа гэзэгтэй, эвлэгхэн хоолой, тод яруу үг хэллэг, шаггүй жүжиглэх авьяастай Нандинзаяаг үзэгч олон ихэд үнэлж, ялангуяа шоуны шүүгч Rokit Bay “Ирээдүйн гавьяат жүжигчин болно гэдэгт эргэлзэхгүй байна” гэдгээ хэлээд авсан. Тэрээр гуравдугаар шатанд “Норовын намтар”-ыг уншсан билээ. Түүнчлэн шинэ онд зориулсан шоуны тусгай дугаарт уран уншигч охин чамгүй дуучин гэдгээ харуулаад авсан байна. Ингээд Э.Нандинзаяатай ярилцсанаа хүргэе.

–Эрдэнэт хотын аль сургуульд сурдаг вэ. Өөрийгөө товчхон танилцуулахгүй юу?

-Сайн байна уу. Намайг Нандинзаяа гэдэг. Би Эрдэнэт хотын “Баян өндөр” цогцолбор сургуулийн зургадугаар ангид сурдаг.

–Аав ээжийгээ танилцуулаач?

-Манай аавыг Эрдэнэ, ээжийг Нямсүрэн гэдэг. Манай аав Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрт жолооч, ээж маань одоогоор дүү нарыг хараад гэртээ байгаа.

–Нандинзаяад шоунд орох санааг анх хэн тавьсан бэ?

-Шоунд оролцох санааг анх сургалтын төвийн багш гаргасан. Улаанбаатар хотоос “Монгол HD” телевизийнхэн ирчихсэн шалгаруулалт хийж байгаа юм байна гээд аав, ээжид хэлсэн. Тэгээд охиноо оруулбал зүгээр юм гэж ярилцаад би оролцохоор болсон.

-“Авьяаслаг монголчууд” шоуны нэгдүгээр шатанд “Цэдэндамбааг Мангас идчихлээ” өгүүллэгийг уншсан. Яагаад заавал ийм сонголт хийсэн юм бэ?

-Би энэ өгүүллэгийг аль эрт цээжилсэн байсан. Тийм болохоор мэддэг юмаа уншсан нь дээр гэж багш хэлсэн. Ер нь би унших их дуртай л даа.

-“Цэдэндамбааг Мангас идчихлээ”-г уншиж улсын Уран жиргээ наадамд оролцож байсан гэсэн?

-Тийм. Хоёр жил тутамд болдог Уран жиргээ наадамд оролцож Гран при шагналыг хүртэж байсан. “Цэдэндамбааг Мангас идчихлээ”-г уншаад.

–Хэддүгээр ангид байхдаа вэ?

-Нэгдүгээр ангид байхдаа.

–Дараа нь дахиж уран жиргээ наадамд оролцсон уу?

-Орсон. Гуравдугаар ангид байхдаа улсын Уран жиргээ наадамд оролцож мөнгөн медаль, тавдугаар ангид байхдаа орж шагналт байрт шалгарч байсан.

-“Норовын намтар” өгүүллэгийг шоуны гуравдугаар шатанд уншсан. Хэр сандарсан бэ?

-Нэг их сандраагүй. Эхний шатанд л айхтар сандарсан. Манай багш шүлгээ сайн уншаарай гэж захисан. “Норовын намтар”-ыг хүүхэд бүр бараг мэдэх учраас надад уншихад их таалагдсан.

–Багшийг нь хэн гэдэг вэ?

-Би Эрдэнэт хотод “Авьяас билэг” сургалтын төвд сурдаг. Тус төвийн Энхсайхан багшийн удирдлаган дор суралцдаг. Миний сурсан мэдсэн бүхэн Энхсайхан багштай маань холбоотой. Энэ бүгдийг зааж өгсөн багшдаа маш их хайртай гэдгээ хэлье.

Би өөрөө бас шүлэг бага сага зохиох гэж оролддог (инээв). Манай багш арванхоёрдугаар сарын 27-нд Соёлын тэргүүний ажилтан болсон. Багш маань хүүхдүүдэд маш хайртай. Багш миний хоёр дахь ээж шиг л надад ханддаг.

–Шоунд орсноос хойш сургуулийнхан, нутгийнхан нь улам таньдаг болсон уу? Хүмүүс юу гэж байна?

-Шоунд оролцсоноос хойш хүмүүс их таньдаг болчихсон байсан. Гадуур явж байхад хүмүүс их таньж, мэндэлж баяр хүргэдэг. Урмын үгийг ч их сонсож байгаа. Намайг шоугаа дуусгаад хотоос ирсэн чинь ангийнхан, сургуулийнхан баяр хүргэсэн.

–Шилдэг сурагч болсон гэж сонссон?

-Ангийн шилдэг, сургуулийн шилдэг, сумын шилдэг, аймгийн шилдэг сурагч болсон ш дээ, шинэ жилээр би.Тэгээд зөндөө бэлэг авсан. Үнэхээр их баяртай байгаа.

-“Авьяаслаг монголчууд” шоунд оролцогчдоос олон найзтай болсон уу?

-“Авьяаслаг монголчууд” шоуны оролцогчдоос зөндөө олон найз, ах эгч нартай болсон. Маш их баяртай байгаа. Сүүлд тусгай дугаарт орох гээд очихдоо бүр их олон найзтай болсон. Манай Эрдэнэтээс орсон оролцогчид хүртэл хоорондоо утасны дугаараа солилцож байнга ярьж байгаа.

-“Авьяаслаг монголчууд” шоуны хамгийн шилдэг оролцогч чиний бодлоор хэн байсан бэ?

-Би шоунд оролцсон бүх ах эгч нараараа маш их бахархдаг. Тэд үнэхээр мундаг. Бүгд л хамгийн шилдэг нь байсан.

–Мэдээж битүүхэндээ нэгийг нь дэмжиж байсан биз дээ?

-Ах эгч нар дундаасаа хамгийн их дэмжиж байсан нь гэвэл Нарангарав эгч, Бархүү, Мягмарцэрэн ах нар мөн Тэмүүлэн, Халиун нар байсан. Гэхдээ “Эгшиглэнт чимээ” хамтлагийнхан ч их авьяастай л даа.

–Шүүгч Rokit Bay өөрийг тань ирээдүйн гавьяат жүжигчин болно гэж хэлсэн. Ирээдүйд урлагийн хүн болно биз дээ?

-Мэдээж том болоод урлагийн хүн болно гэсэн зорилготой. Rokit Bay шүүгч ах “ирээдүйн гавьяат жүжигчинд баяр хүргэж байна” гэж босож алга ташсан нь надад өгсөн хамгийн том урам, хамгийн том хүндлэл байсан.

–Ямар жүжигчинтэй адилхан болно гэж боддог вэ?

-Ардын жүжигчин Сувд эгч шиг мундаг жүжигчин болохыг мөрөөддөг. Мөн Сувд эгч шиг ахмад, эмэгтэй олон мундаг жүжигчин байдаг шүү дээ. Тэр хүмүүстэй л адил сайхан сэтгэлтэй, сайхан зантай, чадварлаг жүжигчин болно доо.

Би ирээдүйд жүжигчин болно гээд шийдчихсэн. Хэзээ ч хувирахгүй.

–Ямар шүлгэнд дуртай вэ?

-Шүлэг, зохиол, өгүүллэг болгон өөрийн гэсэн утга санаатай. Тухайн зохиолч дотоод сэтгэлийн илэрхийллээрээ хүмүүст ямар нэг зүйлийг ойлгуулахыг хүсч бичдэг гэж би боддог. Тийм учраас бүх л зохиол, өгүүллэг, шүлгийг шимтэн уншдаг. Гэхдээ хошин төрлийн шүлэг өгүүллэг зохиолыг түлхүү дурлан уншдаг.

–Цээжээр хичнээн шүлэг мэдэх үү?

-Уран уншлагын тэмцээн уралдаанд орохдоо уншдаг арваад шүлэг бий. Бага ангидаа цээжилсэн шүлгээ нэмбэл нэлээд бий шүү. Мөн дугуйлангийнхаа хүүхдүүдийн уншиж байгааг хэд сонсоод л цээжилчихдэг.

–Шинэ жилээр шоуны тусгай дугаараар дуулж байсан. Бас дуулах авьяастай юм аа?

-(инээв) Багаасаа дуулж байгаа. Ардын дуу их дуулдаг. Харин телевизийн зүгээс шинэ жил болж байгаа учраас шинэ жилийн холбогдолтой дуу дуулаарай гэсэн болохоор “Гацуурхан” дууг дуулсан.

–Өөр ямар авьяастай вэ. Хоббигоо сонирхуулаач?

-Төгөлдөр хуураар хичээллэж байгаа. Ном унших дуртай. Найзуудтайгаа сагсанбөмбөг тоглох бас дуртай.

–Удахгүй улирлын амралт нь эхлэх гэж байна. Амралтаараа юу хийхээр төлөвлөж байгаа вэ?

-Удахгүй уран уншлагын олон тэмцээн, уралдаан эхэлнэ. Тийм болохоор дугуйлан дээрээ л өнгөрүүлэх байх.

–Танай гэр бүлд урлагийн чигийн авьяастай хүн бий юу?

-Манай ээжийн ээж Энхтайван эмээ л залуудаа шүлэг бичдэг. Бичсэн шүлэг нь сонинд гардаг байсан гэсэн. Бас дуулж, хөгжим тоглодог. Эмээ одоо Эрдэнэтийн 15 дугаар сургуульд бага ангийн багшаар ажилладаг. Эмээ надад зөндөө юм заадаг.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит чансаа өндөр шилдэг 128 бөхийн барилдаан саяхан болж өнгөрлөө.Энэхүү чансаа өндөр бөхийн барилдааны их шөвөгт Улсын аварга Г.Эрхэмбаяр, улсын заан Ч.Санжаадамба, улсын арслан Н.Батсуурь, улсын харцага Б.Пүрэвсайхан нар үлдсэн юм. Улмаар улсын заан Ч.Санжаадамба, улсын харцага Б.Пүрэвсайхан нар үзүүр түрүү булаацалдахаар шалгарсан. Ингээд Ховд аймгийн Чандмань сумын харьяат улсын харцага Б.Пүрэвсайхан түрүүлж, Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат, улсын заан Ч.Санжаадамба үзүүрлэсэн билээ. Ерөнхийлөгчийн цомын төлөөх барилдаан тав дахь жилдээ зохиогдож байгаа бөгөөд Улсын харцага Б.Пүрэвсайханы хувьд энэхүү цомыг хоёр дахь удаагаа хүртээд байна. Ингээд түүнтэй шинэ оны босгон дээр ярилцсанаа уншигч та бүхэндээ хүргэе.

-Юуны өмнө 2015 оны отгон барилдаанд түрүүлсэнд баяр хүргэе. Манай уншигчидтай сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу?

-“Өдрийн сонин”-ы уншигчид болон Монголын ард түмэнд шинэ оны мэнд хүргэе. Миний хувьд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит цомын төлөөх барилдаанд зодоглож түрүүлсэндээ баяртай байна. Их бэлгэшээж байгаа. Миний цаашдын барилдаанд урам өгсөн сайхан барилдаан боллоо.

-Их шөвөгт улсын арслан Н.Батсуурьтай, үзүүр түрүүнд заан Ч.Санжаадамбатай шийдэмгий барилдсан. Таны хувьд түрүүлнэ гэдэгтээ итгэл дүүрэн байгаа харагдсан шүү…

-Тухайн өдрийн барилдаан болгонд л түрүүлээд барьц аваад даваад явчихъя гэсэн бодолтой барилдсан. Тэр нь ч оносон. Улсын заан Б.Батмөнх, начин Т.Баасанхүү, арслан Н.Батсуурь, Ч.Санжаадамба нартай сайхан барилдаж түрүүлсэндээ баяртай байна.

-Ч.Санжаадамба заан бол яах аргагүй энэ цагийн шилдэг бөх гэгддэг. Харин энэ удаа өөрөөс тань нэг л бэргээд барилдаан гаргасангүй?

-Тэгэлгүй яахав. Сайхан бөх. Ч.Санжаадамба заантай 2013 оны Ерөнхийлөгчийн цомын төлөөх барилдаанд дөрвийн даваанд таарч барилдаж байсан. Тэрнээс хойш заалны барилдаанд таараагүй. Бэлтгэл дээр ч таарч барилдаж байсан л даа. Заанаас түрүүлээд барьц авъя гэж зүтгэж барилдлаа.

-Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит цомын барилдаанд хоёр дахиа түрүүллээ. Ерөнхийлөгчөөс цомоо гардаж авах үедээ заан, та хоёр элэг бүсээ тайлаад их хүндэтгэлтэй хандана лээ. Чансаа өндөр бөхчүүдийг хоёр дахиа тэргүүлнэ гэдэг тийм ч амархан биш болов уу. Таны хувьд ямар бодолтой байна?

-2013 онд Ерөнхийлөгчийн цомын төлөөх барилдаанд Г.Эрхэмбаяр аваргыг өвдөг шороодуулж түрүүлж байсан. Харин энэ жил Ч.Санжаадамба заантай үзүүр түрүүнд үлдэж давлаа. Ерөнхийлөгчийн зарлигаар олгодог цом учраас их хүндэтгэж бэлгэшээдэг. Би “Хилчин” спорт хороонд харьяалагдах болсон. Энэхүү цомын тэмцээн тав дахь удаагаа зохиогдож байгаа. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит цомын төлөөх чансаа өндөр шилдэг 128 бөхийн барилдаанд улсын аварга С.Мөнхбат хоёр, улсын заан М.Өсөхбаяр нэг, миний бие хоёр удаа цомын эзэн болсон гээд “Хилчин”-гийн бөхчүүд тав дахь удаагаа түрүүлээд байна.

-Цом гардуулах мөчид төрийн тэргүүн Ц.Элбэгдорж өөрт тань ихэд дотночилж үг хэлж байсан?

-Ерөнхийлөгчтэй нэг нутаг гэдэг утгаараа дотно. Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит барилдаанд хоёр дахь удаагаа түрүүлсэнд баяр хүргээд “Сайн барилдлаа, хүү минь” гэж хэлээд духан дээр минь үнсэхэд үнэхээр сайхан санагдсан шүү. Төрийн тэргүүнээсээ ийм хүндэтгэл хүлээн авахаас өөр сайхан юм гэж юу байхав.

-Өнгөрч буй он таны хувьд хэр амжилт бүтээлээр дүүрэн жил байв. Нийтдээ хичнээн барилдаанд зодоглосон байна вэ?

-Өнгөрсөн онд “Хангарьд” спорт хороон дээр заан Бямбадорж багштайгаа бэлтгэл сургуулилт хийсэн. Бямбаа багшдаа юуны өмнө талархах нь зүйтэй байх. Заалны барилдаанд цөөхөн оролцсон. Бэлтгэлээ Эрдэнэтэд “Хангарьд”-д хийж хааяа хотод ирж барилдаанд оролцчихоод байсан. Чансааны хувьд шинэ онтой гайгүй золгож байгаа шүү.

-Удахгүй сар шинийн барилдаан болно. Бэлтгэл хэр хангагдаж байна?

-“Хилчин” спорт хороо, “Хангарьд”-д харьяалагдан барилдаж байгаа. Бэлтгэлээ Зайсан дахь Кёкүшюзан Батбаяр, Батзориг заан хоёрын хамтарсан дэвжээнд Архангайн бөхчүүдтэй хамтарсан бэлтгэл хийж байна. Цагаан сарын барилдаан хаяанд ирсэн байна. Үүнээс өмнө Үндсэн хуулийн ойд зориулсан барилдаан болно. Томоохон барилдаан ар араасаа хөвөрч л байна. Бэлтгэлээ л сайн базаах хэрэгтэй байна даа.

-Одоо хэн таныг бөхийн спортод чиглүүлж, заавар зөвлөгөө өгч байна вэ?

-Заан Батзориг ах миний гол түшиж тулж яваа хүн минь юм шүү дээ. За тэгээд багш нар, найз нөхөд гээд зөвлөдөг хүмүүс бий.

-Бөхийн хүрээнээс хэнтэй ойр дотно нөхөрлөж байна?

-Манай Ховдын Тайван арслан, Отгонцоож, Түвшинтөр, Мөнхбат гээд сайхан залуучууд бий. Бид дөрөв их сайхан нөхөрлөөд явж байна.

-Начин, харцага цолонд хүрэхэд хоёр ч удаа та бид хоёр ярилцаж байлаа. Тухайн үеэс одоогийн барилдаан улам л чангарсан харагддаг. Бяр чадлаас гадна улсын цолыг авч явна гэдэг их хариуцлага гэж бөхчүүд ярьдаг. Танд өнгөрсөн хугацаанд хэр өөрчлөлт гарав?

-Заримдаа тэгж боддог шүү. Хүн хийдэг бэлтгэлээ хийгээд байгаагаараа байх шиг сайхан юм байхгүй ш дээ.

Би өөрийгөө характертай хүн гэж боддог, барилдаан дээр. Ер нь спортын хүн тийм байх нь зүгээр байх. Нэгэнт л барилдах гэж гарч ирсэн юм чинь. Батзориг ах “Та нар ямар эрхлэх гэж гарч ирсэн биш олигтойхон яваад барилдчих. Ёстой хазахаас бусдыг хийх хэрэгтэй” гэдэг юм.Аймгийн цолтой байх үед заримдаа элэг бүсдэж байгаад уначихаар ах “Түшүүлээд тавьчихсан шонгийн мод шиг юм зогсож байгаад уначихлаа” гээд зэмлэнэ (инээв). Би ер нь л явж барилдахыг хүсдэг.

–Бөх сонирхогчид таныг их сайхан задарсан гэж ярих юм?

-Долоо хоногийн дөрвөн өдөр хүчний бэлтгэл хийгээд хоёр өдөр дэвжээний бэлтгэл хангадаг. Харин нэг өдөр ууланд гүйнэ. Долоо хоног бүтэн л бэлтгэл хийж байна.

-Анх улсын цолонд хүрч байсныг бодвол өнөөдөр цолоо ахиулаад, амьдрал ахуйд тань олон өөрчлөлт орсон болов уу. Хувийн амьдралдаа хэр цаг зав гаргаж байна. Гэр бүлтэй болоо юу?

-Бөхөө дээдэлдэг ард түмнийхээ буянаар, багш нар, найз нөхдийнхөө дэмжлэгээр сайхан л явна. Бөх хүн түмэн олондоо хүндлэгдэхээс өөр сайхан зүйл гэж юу байхав. Харин гэр бүлээ хараахан зохиож амжаагүй явна. Залуу насандаа зорьсон төлөвлөсөн зүйл их.

-Найз охинтой болсон биз дээ?

-Найз охинтой.

-Бөхөөс гадна хувийн бизнес, өөр ажил төрөл хийж байна уу?

-Одоогоор бөхдөө сэтгэл зүрхээ зориулаад бэлтгэлдээ бүх анхаарлаа төвлөрүүлж байна. Спортын нас богинохон гэдэг шүү дээ. Мэдээж гучин нас гараад ирвэл гэр бүлийн орлогоо нэмэгдүүлэх өөрийн гэсэн бизнес ч юм уу ямар нэг ажил хийж л таарах байх даа.

Саяхан
Францын нийслэл Парис хотноо ЮНЕСКО-гийн 70 жилийн ойд зориулсан дэлхийн шилдэг хөгжимчдийн тоглолт болж өнгөрсөн билээ. Дэлхийн 30 орчим орны ардын хөгжмийн мастерууд, Чех улсын симфони оркестр, Бельгийн нэрт удирдаачийн удирдлага дор дэлхийн алдарт бүтээлүүдийг ЮНЕСКО- гийн өргөөнд толилуулсан байна. О.Чинбат энэ оны мэргэжлийн шилдэг уран бүтээлчдийн “Виртуоз” наадамд оролцсон гарамгай хөгжимчдийн нэг билээ. Тэрбээр тус тоглолтод Ф.Менделсоны хос кларнетад зориул­сан концертыг эвэр бүрээгээр тоглож сонирхуулсан байна. Ингээд “Улаанбаатар” чуулгын эвэр бүрээчин О.Чинбаттай эл тоглол­тын талаар цөөн хором хөөрөлдсөнөө хүргэж байна.

–Хэдхэн
хоногийн өмнө та ЮНЕСКО-гийн томоохон концертод оролцоод ирлээ. Дэлхийн олон орны шилдэг хөгжимчидтэй нэгэн тайзнаа оркестр тоглолоо. Сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?

-Өнгөрсөн сарын 22-нд Францад ЮНЕСКО
байгуулагдсаны 70, Аялгуугаар дамжуулж соёл иргэншлүүдийн хооронд
хэлхээ бий болгох холбооны
10 жилийн ойн тоглолт боллоо.
Энэ тоглолтод тэр том тайзнаа
эх орноо төлөөлөн оролцоод
ирсэндээ баяртай байна. Дэлхийн
шилдгүүдээс шигшиж бүрдүүлдэг энэхүү
тоглолтод оролцоно гэдэг хөгжимчин хүний
хувьд нэр төрийн явдал
байлаа.

–Хичнээн
орны хөгжимчин оролцсон бэ?

-30 орчим орны хөгжимчид оролцсон.
Чехийн оркестр, Бельгийн удирдаачтай концертод оролцсон.Турк, Хятад, Иран
зэрэг олон орны уран
бүтээлчид уран бүтээлээ толилуулсан
байгаа.

–Дэлхийд
танигдсан уран бүтээлчид энэхүү концертод мөн нэгдсэн гэсэн?

-Европтоо нэлээд алдартай гэгдэх
олон хүн энэ удаа
хамтарч тоглосон. Прагийн найрал хөгжим,
Австрийн хийлч Волфгэнг Дэвид,
Хятадын Дэн Жу, Португалийн
Карлос Дэмэс, Колумбын гитарчин
Андриас Гуарин Нилко тэргүүтэй
хөгжимчид энэ удаа хамтарч
тоглолоо. Европын “Чарлмейн” оркестрыг үүсгэн байгуулагч маестро
Бартхоломес Хенри Ван ди
Велд удирдсан.

–Монголоос
танаас өөр хөгжимчин оролцсон уу?

-Надаас гадна морин хуурч
Э.Цолмон, цохиур
хөгжимчин Б.Ганхүлэг нар
оролцоод ирсэн.

–Манай
хөгжимчид оркестрын аль хэсэгт гоцолсон бэ?

-Бид Болерогийн хэсэг дээр дан
хөгжимдсөн. Бид ЮНЕСКО-гийн
тайзнаа хөгжимдөхийн зэрэгцээ хөөмийлсөн нь үзэгчдэд их
таалагдсан

–Та
хөөмийлсөн үү?

-Тийм.

–Дэлхийн
шилдгүүдтэй гар нийлэхийн тулд хэр удаан бэлтгэл хийсэн бэ?

-Өнгөрсөн арванхоёр­дугаар сарын 19-нд
Францад очоод хоёр өдрийн
бэлтгэл хийсэн дээ.

–Та
өмнө нь ч бас энэ тоглолтод оролцож байсан гэсэн. Энэ удаагийнх нь юугаараа онцлог болж өнгөрөв?

-2011 онд Францад анх зохиогдож
байсан. Үүнээс хойш дөрөв
дэх жилдээ Цолмон, Ганхүлэг
бид гурав оролцож байна.
Анх “Бөртэ” хамтлагт байхдаа
оролцож байлаа. Энэ жилийн
тоглолт ЮНЕСКО-гийн театрт
болсон байгаа. Тоглолтыг 1000 гаруй
хүн үзсэн. Их сэтгэл
хангалуун хүлээж авч, талархал
илэрхийлсэн. Тоглолтын программын хувьд их өвөрмөц
санагдсан. Дан сонгодог зохиолоос
бүрдсэн нэг цаг 10 минут
үргэлжилсэн тоглолт болсон. Дэлхийн
сонгодог хөгжмийн түүврээс шилдэг хөгжимчдийг нэгэн
дор цуглуулж тоглолт тавина гэдэг
өөрөө гайхамшигтай явдал байхгүй юу.
Ер нь олон орны
үндэсний хөгжмөөс бүрдсэн концертыг тавьж
байгаагүй юм билээ.

–Бусад
орны үндэсний хөгжмөөс сонирхуулаач?

-Хятадын хийлч залуугийн үзүүлбэр
их сонирхол татсан. Дэлхийн шилдэг
сонгодог хөгжмөөс тоглосон. Хулсан лимбээр. Хятадын
уран бүтээлчдийн хөгжмийн бүх зэмсэг хулсаар
хийгдсэн байсан. Учир нь
Хятадын хулсан мод устаж
үгүй болж байгаа юм
билээ. Тиймээс хулс модыг
хайрлая гэсэн санаа бүхий
агуулгыг гаргасан. Эх дэлхийн хүмүүс
бүгд нэгэн гэр бүл
гэдгийг хөгжимчдийг бүрдүүлж харуулахыг зорьсон байсан.

-“Улаанбаатар
чуулга”-д хичнээн жил тоглож байна вэ?

-“Улаанбаатар
чуулга”-д найман жил
болж байна. Өмнө нь
Үндэсний ардын дуу бүжгийн
чуулгын хөгжимчин байлаа.

–Та
яаж бүрээчин болж байв?

-Хөгжим бүжгийн коллежийг эвэр
бүрээчнээр төгссөн. СУИС-д магистраа
хамгаалсан. Дараа нь Хөгжим
бүжгийн коллежид хөгжмийн зохиолчоор дахин сурч төгссөн.
Манай ах эвэр бүрээчин.
Ээж маань бас хөгжимчин
хүн байсан. Гэр бүлийнхэн
л энэ хөгжимд
намайг хөтөлсөн дөө.

–Хөгжмийн
зохиол бичиж үзсэн үү. Ялангуяа эвэр бүрээ хөгжмөөр?

-Төрийн шагналт, хөгжмийн зохиолч Бирваагийн Мөнхболдын
шавь. Эвэр бүрээ хөгжимд
зориулж оркестр бичсэн байгаа.
Монгол, Германы хамтын ажиллагааны
40 жилийн ойгоор Германд очиж
анх удаа өөрийн эвэр
бүрээ хөгжимд зориулж бичсэн
бүрэн хэмжээний оркестрыг тоглосон. Энэ тоглолт үнэхээр
сайхан болсон. Басс кларинет
хөгжимд зориулсан концерт тоглосон.