Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Уяачид улсын наадамд морьдоо сойгоод эхэлжээ


Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Баянзүрхийн товчооноос цааш жаахан тонгойход л өөдөөс улаан шороо босч байна. Ачааны машинууд жижиг тэрэгтэй урд хойноо орж давхиад бартаат замын уралдаан болж байх нь тэр ээ, Налайхын замд. Наадам дөхсөн нарлаг өдрүүдэд хурдан морины өнгө шинжихээр зорьсон ч төмөр хүлгийн уралдаан биднийг тослоо. Хажуухан тийшээ хазайгаад Хонхорын хөндий рүү эргэвэл хорвоо дэлхий өнгөө сайхан засчээ. Аагим халуунд ногоон будаг цацчихсан юм шиг талаар салхи татуулан давхиж Төрхурхын аманд очвол гурван асар бариад тарга тэвээргээ авсан есөн шарга адууг бариад сойчихсон байна. Төрийн есөн хөлт цагаан тугийг залах морьдыг бэлтгэж байгаа нь энэ аж.

Богд уулын зүүн бэлээр төмөр зам дагаад 10 гаруй уяач гэр бариад морьдоо сойчихсон байгаа харагдлаа. Морь хөлсөлж байгаа хүүхдүүдийн араас мотоцикльтой хижээл насны эр дагаж өндөр дуугаар хашгирч зөвлөгөө өгөх аж. Морины уяан дээр түр саатаж өвгөн уяачдын үг чагнавал “Наадмаар Наранхүүгийн бидэрт халиуны уяа сойлго жигдэрсэн харагдсан даа. Амьтан битгий хэл жигүүртэнд ч гүйцэгдэхгүй биз.

Төрчихсөн амьтан шүү дээ”, “Даваахүү манлайн Наран хонгор өнгөрсөн жилийн “даагаа нэхэх” юм биш үү. Хөл нь саарах яагаа ч үгүй биз дээ”. “Дүү хээрийг ч айргаас хасч болохгүй” гэх мэтээр өөр хоорондоо таавар дэвшүүлэн хууч хөөрч байлаа. Унаач хүүхдүүд цангинатал гийнгоолж уяагаа тойрох нь монгол наадам хажууханд айлссаныг дахин сануулах шиг. Өвгөн уяачдын үгнээс наадмын таавар хол зөрөхгүй биз ээ. Цааш хөдөлж чандмалж буусан цэвэрхэн гурван гэрийн үүдэнд зогсвол улаан дээлтэй 50 эргэм насны эр биднийг тоссон нь Монгол Улсын алдарт уяач Ажгаагийн Алтангадас байлаа.

“Хонхорын хөндийд ногоо эрт цухуйсан юм. Сүүлийн хэдэн өдөр халуун нар шарчихлаа. Буцаад л хуурайших гээд байна шүү. Тоос шороо нь их юм. Зам барилгын ажилтай холбоотой юм байлгүй дээ. Барьж байгуулахгүй гээд ч яах вэ дээ. Улс орны минь хөгжил урагшилж л байвал бид яахав” гэлээ.

Хоёр туузанд дүүрэн медаль өлгөөд хоймортоо залчихжээ. Хоёр талаар сураар гоёмсог зангидаж мөнгөөр чимэглэсэн хазаараа эмээлэндээ тохоод эгнүүлээд өрчихсөн байв. Медальтай туузныхаа баруун талд хурдан халзангийн төл аварга хээр азарганыхаа том зургийг залчихсан нь нүдэнд туслаа.

А.Алтангадас манлайн хурдан халзан азарга төрийн наадмын хоёр түрүүг хүртэж Халхад танигдсан түүхтэй. Халзангийн төл аварга хээр ч халхын хурдан хүлгүүдтэй эн тэнцүүхэн уралдаж, улс бүсийн наадмаас олон удаа айраг амссан билээ.

“Би чинь Архангайн Эрдэнэмандалд төрсөн хүн. Аав минь морь хар гэж явсангүй. Ах нь зэвсэгт хүчний 314 дүгээр ангид насаараа шахуу ажилласан даа. Тод манлай уяач Ц.Аюуш багш манай салааны дарга байлаа. Намайг моринд дурлуулсан хүн шүү дээ. Хүү маань төрөхөд “Хүүтэй хүн гүүтэй байдаг юм” гээд цэргээс дөнгөж халагдсан надад Д.Гарамжав гуйгаас хээр алаг гүү авч өглөө. 1989 оны зун Багахангайн наадам Энгэрийн булаг гэдэг газар болсон юм. Аюуш багштайгаа очлоо. Онон гэж залуухан хүүгийн уясан гурван ч хүлэг торгон жолоо өргүүлж шагшигдаж байна. Багш маань унаж очсон морио тавьтал айрагдчихдаг юм байна. Буцаж явахдаа “Төрийн наадамд морь оруулчихаад шогшиж байвал мөн ч сайхан даа” гэж инээлдэж явсан нь хожим биеллээ олсон шүү” гээд инээмсэглэв.

Хурдан халзан азаргатайгаа хэрхэн учирсан талаар тодруулбал “Энгэрийн булагт болсон наадмын үеэр өнөөдрийн цуут уяач Ононтой танилцсан юм. Азарган үрээтэй болох хүслээ хэлбэл толгой дохидог юм байна. Тэр дор нь адуун дээр нь очтол гурван халзан үрээ захлаад зогсож байна. Өөдөөс хараад эвшээсэн адууг нь бэлгэшээдэг зааж орхилоо. Онон манлай ч 2500 төгрөг гэж дуугарч байна. Цэргийн албан хаагчийн таван сарын цалин шүү дээ. Моринд хэтэрхий дуртайдаа л авсан юм” хэмээв.

Халзан азарга соёолон насандаа Төрхурхын Сангийн аж ахуйн наадамд хол тасархай түрүүлсэн нь уяач хүлэг хоёрын амжилтын эх нь байжээ. Тус наадамд өнөөгийн дархан аварга А.Сүхбат жаахан хүү байхдаа очиж барилдаж түрүүлснээр ирээдүйн их амжилтын гараагаа эхлүүлсэн гэнэ.

Таван цалингаараа худалдаж авсан халзан азарга нь 1996, 1997 оны улсын наадмуудад түрүүлж эзнээ алдарт өргөжээ. Халзангийн төл аварга хээр азарга нь улс бүсийн чанартай олон наадамд хурдалж эзнээ баярлуулжээ. Өдгөө 20 настай азарга адуундаа идээшилж байна лээ.

Алдарт уяач А.Алтангадас “Өнөө жил морьдоо зургадугаар сарын 6-нд барьсан. Тавдугаар сар гартал хурдан морьдын уралдааныг хорих шийдвэрийг ЗГ-аас гаргасан. Энэ шийдвэрийг би хувьдаа зөв гэж хардаг юм. Ер нь өвөл газар хөлдүү үед морь уралдуулахад хөлийг нь авчихдаг. Алдарт шарга азарга өвөл уралдаж байсан удаа үгүй. Хөвсгөлийн халиун азарга өвөл зунгүй л давхиад байсан. Ганц хүнийг алдарт болгоод л хойш сууж байгааг уяачид харж байна. Даваахүү манлай ч “Наран хонгор” азаргаа өвөл хаврын уралдаанд мордуулдаггүй. Олон наадмаас айраг амсаж байна шүү дээ, “Наран хонгор”. Ахиад ч хэдэн жил дээгүүр давхих байх. Залуу уяачид маань шуналтаад л морио гамнахгүй байна. Өвөл хаврын наадамд хамаагүй мордуулаад хөлийг нь авчихаж байна. Дээрээс нь моринд дөргүй хүүхдүүдээр унуулах юм. Өнөө хэд нь бүдрэхэд нь л ойчоод өгнө. Энэ нь уяач нарын нэр хүндийг нийгэмд муухай харагдуулж байгаа юм. Адууны дэргэд өссөн хүүхэд мориноос яаж унахаа мэддэг, ядаж л гар хөлөө хугалдаггүй юм шүү” гэж ярилаа.

Энэ жил Алтангадас манлай том, жижиг наадмуудад очилгүй хүлээж байгаад улсын наадмаа зорихоор төлөвлөжээ. Азарга, их нас, соёолон тус бүр гурвыг сойчихсон байна. “Одоо цагт бага насны цэвэр монгол адууг том наадамд уяна гэдэг амьтан тамлах л ажил болсон доо. Эрлийз цустай адууг бага зайд монгол адуу яагаад ч гүйцэхгүй. Дээд насны адууг газрын холдоо гүйцэх боломжтой. Тэвчээрээр бол эрлийз адууг дагуулахгүй. Ер нь монгол наадамд эрлийз адуу эрт үеэс л уралдаж түрүүлж, айрагдаж ирсэн байдаг. Тэр үед уяачид нь өнөөдрийнх шиг хэл ам хийдэггүй байсан байхгүй юу. Зүүнхараа, Батсүмбэр гээд газруудаас томсокнуудын төл ирж уралдаад л түрүүлж байсан тохиолдол олон” гэж ярилаа. Тэрбээр үргэлжлүүлэн “Эрлийз адуу зах замбараагаа алдахаар хөдөөгийн хөх уяачид хохироод байна даа. Нэг насанд гэхэд 1000 адуу мордож байсан тохиолдол олон шүү дээ. Хэдэн сарын өмнөөс адуугаа туугаад зуун зуун км-ийг туулж төрийн наадмаа зорьдог уяачид алга болж. Өнөөдөр хамгийн олондоо морьдын тоо 300 шүргэж байна” гэж ярилаа.

Уяандаа дүүхэлзэж тогтож ядсан азарга сойгдож буй нь Говийн бүсийн даншигт айрагдсан хурдан хүрэн азарга нь ажээ. Алтан гадас уяач азаргаа улсдаа дээгүүр давхичих болов уу гэж төрийн сүлдэндээ залбирч суугаа бололтой. Явдлыг нь анхааралтай ажиглах юм.

Мөн энэ уяанд төрийн наадмын түрүү Тэмүүлэнгиин дөлгөөн хар азарганы төл буурал хязаалан сойгдож байна. “Буурал хязаалангийн маань уяа эвлэг сайхан таарсан. Итгэл хүлээлгэж байгаа хүлгүүдийн маань нэг. Холдоо бол мундаг их морь болох байх гэж хардаг юм” гэв.

Д.Гарамжавын өсгий цагаан халтар, Дамдинсүрэнгийн хилэн хар, том халтар зэрэг түүхэнд тодоор бичигдэж үлдсэн хүлгүүдийн торнисон газар Богд уулын зүүн хойд бэл Шавартын аманд сайд Ч.Улаан тэргүүтэй олон арван уяачид айлсаж морьдынхоо уяа сойлгыг тааруулж байна. Энд ч дэлгэр сайхан зун болж байна. Төрийн наадмын түрүү хүлэг олон жилийн дараа Налайхын голын хөндийгөөс тодорч мэдэх юм шүү. Ногоо эрт зуусан адуу л дийлж уралддаг талаар ахмад уяачид хуучилдаг. Энд таван сарын эхээр л ногоо цухуйсан гэнэ лээ.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Categories
мэдээ цаг-үе

Улсын начин Бямба-Очирын аав Б.Цогбадрах: Миний хүү хүнд бэртэлдээ хэрэглэсэн эм бэлдмэлээ нуугаагүй

Говь-Алтай аймгийн Бугат сумын харьяат улсын начин Ц.Бямба-Очирын аав Б.Цогбадрахтай ярилцлаа.

-Баяр наадмын тухай хуульд улсын наадамд шөвгөрсөн 16 бөхийг допингийн шинжилгээнд хамруулах тухай заасан байдаг. 2018 оны наадмаар шөвгөрсөн 16 бөхөөс допингийн шинжилгээ авахад шинээр начин цолны болзол хангасан Ц.Бямба-Очироос хориотой бэлдмэл илэрсэн. Ямар бодис хэрэглэсэн юм бэ. Шалтгаан нь юу байв?

-Миний хүү үндэсний бөхөд бүтэн 20 жилийн хөлс хөдөлмөрөө зарцуулсан л даа. Өдөр бүр ачаалалтай бэлтгэл хийж энэ зэрэгт хүрсэн. Тамирчин хүний хамгийн хэцүү өрсөлдөгч нь бэртэл гэмтэл байдаг. Энэ том дайсан миний хүүг тойроогүй. Солонгост хоёр удаа, Монголд нэг удаа мэс засалд орсон. Тогтмол л эмчийн хяналтад байж эмчилгээ хийлгэж ирсэн л дээ. Бэртэлдээ хэрэглэсэн эм бэлдмэлийн найрлагаас л хортой бодис илэрсэн бололтой.

-Та бүхэн бэртэлдээ хэрэглэсэн эм тарианыхаа нэрийг допингийн эсрэг үндэсний төв болон МҮБХ-нд тухай бүрт нь мэдэгдэж байсан уу?

-Допингийн шинжилгээнд хамрагдахдаа тамирчид тест бөглөдөг шүү дээ. Тухайн тестэн дээр бэртэлдээ хэрэглэсэн эм, тарианыхаа нэрийг тодорхой тэмдэглэж шинжилгээ авч буй эмчдээ өгсөн юм билээ. Бэртэлдээ хэрэглэсэн эм бэлдмэлээ нуун дарагдуулаагүй, эмчдээ мэдэгдсэн гэдгийг онцолмоор байна. Тухай бүртээ холбогдох газруудад нь мэдэгдээд явах байсан юм билээ. Энэ асуудал дээр ойлголтын зөрүү гарчихсан.

-Ц.Бямба-Очир бэртэлдээ хэрэглэж буй эм бэлмэл нь допингийн жагсаалтад орсон гэдгийг мэдээгүй хэрэг үү?

-Мэдэгдэх аргагүй юм билээ. Өвчин намдаах эмийн найрлагад л допингийн төрлийн бодис багтдаг юм билээ. Хүнд бэртэл авсан. Арга мухардаад л эмчилгээ хийлгэсэн шүү дээ.

-Ц.Бямба-Очир хэзээ, ямар бэртэл авсан юм бэ?

-Үе мөчний чагтан холбоос нь тасарсан юм билээ. Нэг их анзааралгүй явж байхад нь үе хоорондын жийргэвч эд нь устчихсан. Ингээд л хүнд мэс засалд орсон юм. Үүнээс үүдээд судас нь дээш 30 орчим см бөглөрчихсөн байсан. Эмч нар “Эмчилгээгүй боллоо. Хөлийг нь тайрахаас өөр аргагүй боллоо” гэх хэцүү мэдээг бидэнд дуулгасан. Бөглөрсөн судасны булингар нь уушги руу, цаашлаад зүрхэнд ороод л болохоо больдог юм билээ. Ингээд л дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу байхад эмч маань БНСУ-руу яаралтай явж эмчлүүлэхийг зөвлөсөн юм. Очиж эмчлүүлэхэд бөглөрсөн судасных нь 50 хувийг л нээж өгдөг юм билээ. Үргэлжлүүлээд цус шингэлэх гэх мэт эмчилгээ хийх шаардлагатай болж байгаа юм. Энэ эмчилгээ чинь олгой авах шиг нэг удаа л хийгээд болчихдог эд биш л дээ. Тогтмол эмчийн хяналтад байна л гэсэн үг.

-Олон улсын жишигт эмчийн хяналтад байдаг ч допингийн шинжилгээнд хамрагдаад цэвэр явдаг тамирчид олон байдаг шүү дээ?

-Эмчийн заавраар эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэдэг, олимп тив дэлхийн тэмцээнд амжилт үзүүлдэг тамирчид олон байдаг гэсэн. Үүнийгээ сар орчмын өмнө мэдэгдэж байх ёстой. Үүнийг зөвшөөрдөг юм билээ.

-Допингийн шинжилгээнд нэгэнт бүдэрчээ. Ц.Бямба-Очир начинд ямар хариуцлага хүлээлгэх бол. Барилдах эрхийг нь түдгэлзүүлэх үү, цолыг нь хураах уу?

-Цолыг нь хураагаад барилдах эрхийг нь хоёр жил хүртэлх хугацаагаар хасах шийдвэрийг Баяр наадмын зохион байгуулах комисс гаргаад байгаа. Юм хаашаа шийдэгдэх нь тодорхойгүй байна л даа. Миний хүүгийн нас одоо 30 гарч байна. Спорт гэдэг залуу насны ажил. 20 гаруй жилийн ачаалалтай бэлтгэлийн ард гарч ийм амжилт үзүүлсэн шүү дээ. Бага зэргийн л үл ойлгох явдлаас болж хүүгийнхээ хөлс хөдөлмөрийг баллуурдуулна гэхэд харамсалтай байна. Холбогдох байгууллагууд допингийн хор хөнөөлийн талаар мэдээ мэдээлэл түгээдэг ч бэртэл гэмтэлдээ хэрэглэсэн эм бэлдмэлээ яаж мэдэгдэх, хаана ямар байгууллагад хандах талаар мэдээлэл дутмаг байгаа нь анзаарагддаг.

-Та бүхэн Допингийн эсрэг үндэсний төвд хандсан уу. Ямар байр суурьтай байна?

-Допингийн эсрэг үндэсний төвд хандахад Баяр наадмын комисс зөвшөөрвөл дэвжээндээ гараад барилдахад асуудалгүй гэж мэдэгдсэн байгаа. Монгол наадам, монгол дотроо юм чинь үүнийг уучилж болдоггүй юм уу. Бид допинг хэрэглэсэн, хэрэглээгүй гэж маргалдаагүй. Гагцхүү мэдэгдэх хугацаа л хэтэрсэн юм байна. Эмчилгээнд хэрэглэсэн эм бэлдмэлээ нуугаагүй шүү дээ. Олон улсын жишигт ч үүнийг хуулиар зөвшөөрдөг юм байна. Хаана хаанаа ойлголцмоор байна даа.

-Ц.Бямба-Очир начингаас ямар төрлийн бодис илэрсэн юм бэ?

-Хүний дархлааг л дэмждэг бодис юм билээ. Нэрийг нь сайн мэдэхгүй юм.

-Начин хүнд бэртэл авсан юм байна шүү дээ. Гам барилгүй барилдаж болдог юм уу?

-БНСУ-ын эмч нар сайн хөдөлгөөн хийж цусны эргэлтийг түргэсгэж байхыг зөвлөсөн л дөө. Хөдөлгөөн хориглодог бэртэл биш.

“Баяр наадмын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйл:

14.1.Энэ хуульд заасан үүргийг зөрчсөн бөх, уяач, харваачид дараахь шийтгэлийн аль нэгийг ногдуулна:

14.1.1.Тухайн баяр наадамд оролцуулахгүй байх буюу тухайн баяр наадмын үндэсний бөхийн барилдаан, хурдан морины уралдаан, үндэсний сурын харваанаас хасах;

14.1.2.Тухайн баяр наадмын бай, шагналыг олгохгүй байх;

14.1.3.Баяр наадамд оролцох эрхийг хоёр жил хүртэлх хугацаагаар хасах” гэж заасан байдаг. Допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн бөхөд дээрх гурван заалтын аль нэгийг нь л хүлээлгэдэг. Гэтэл Ц.Бямба-Очирын цолыг хураагаад зогсохгүй, барилдах эрхийг нь хоёр жил хүртэлх хугацаагаар хасахад ойрхон байгаа юм. Өмнө нь допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн бөхчүүдэд дээрх хоёр шийтгэлийн аль нэгийг л оногдуулж байсан. Энэ жилийн тухайд давхар шийтгэл оногдуулахад ойрхон байгаа юм.

Ц.Бямба-Очир начингийн аав “Би ямар нэгэн албан байгууллага, хувь хүнийг буруутгамааргүй байна. Бидний ойлголт шинжилгээ өгөхдөө эмчилгээгээ бичдэг л гэсэн ойлголттой байсан нь хугацаа хэтрэхэд хүргэлээ. Үндэсний бөхийн спорт гэдэг хатуу. Бэртэл гэмтэлтэй залуус олон бий. Бэртлээ эмчлэхдээ эм бэлдмэлээ холбогдох байгууллагуудад хугацаанд нь мэдэгдэж байх зайлшгүй шаардлагатайг анхааруулмаар байна” гэж хэлж байлаа.


Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Э.Нямаа: Хүн худалдаалах хэрэг, бэлгийн мөлжлөгт 20 гаруй хүүхэд өртөж хохирсон

Эрүүгийн цагдаагийн албаны Зохион байгуулалттай гэмт бүлэг, хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн хоёрдугаар тасгийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Э.Нямаатай ярилцлаа.

-Манай улсад хүн худалдаалах гэмт хэргийн өнөөгийн нөхцөл байдал, эрх зүйн орчин ямар байна вэ?

-Хууль, эрх зүйн орчноос эхэлье. Хүн худалдаалах, бэлгийн мөлжлөгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр үе үеийн Улсын их хурал, Засгийн газар анхаарч, олон улсын болон дотоодын холбогдох хууль тогтоомжийг баталж, хэрэгжүүлэх ажлыг идэвхтэй зохион байгуулсаар ирсэн. Энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх эрх зүйн орчныг сайжруулах, олон талт хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хүрээнд 1990 онд НҮБ-ын хүүхдийн эрхийн конвенцид нэгдэн орсон. 2008 онд НҮБ-ын үндэстэн дамнасан зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тэмцэх конвенц, мөн Хүн худалдаалах ялангуяа хүүхэд, эмэгтэйчүүдийг худалдаалахаас урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, шийтгэх тухай Палермогийн протоколыг соёрхон баталсан. Монгол Улс БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр, Тайвань болон Макаогийн засаг захиргааны тусгай бүстэй байгуулсан эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх гэрээ, 2017 онд байгуулсан “Хамтын ажиллагааны тухай ЦЕГ-ын ЭЦА, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Нийгмийг аюулаас хамгаалах тэнхим хоорондын харилцан ойлголцлын санамж бичиг”, мөн 2013 онд шиинэчилсэн “Дорноговь аймгийн Цагдаагийн газар, БНХАУ-ын Эрээн хотын Цагдаагийн газар хоорондын харилцан ойлголцлын санамж бичиг” зэргээр нэгдэн орсон болон соёрхон баталсан олон улсын гэрээ конвенц, эрх зүйн баримт бичгүүдийг дагаж мөрддөг.

Дотоодод 2012 онд анх удаа “Хүн худалдаалахтай тэмцэх тухай” бие даасан хууль батлагдсан. Энэ хуулийг хэрэгжүүлэх хүрээнд гадаадад соёл урлаг, спортын уралдаан тэмцээнд оролцохоор явж байгаа хүүхдэд хяналт тавих тухай ХЗДХ–ийн Сайдын 2017 оны А/49 тоот тушаал, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын 3.4.4.2-т “Хүүхэд эмэгтэйчүүд, иргэдийг хүн худалдаалах гэмт хэрэгт өртөхөөс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоохтой холбогдсон эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгож, энэ чиглэлд бэхжүүлнэ” гэж заасан. 2017 оноос шинэчлэн найруулсан Эрүүгийн хуулинд хүн худалдаалах, бэлгийн мөлжлөгийн гэмт хэргүүдийг тусад нь зүйлчилсэн. Хүүхдийн эсрэг гэмт хэргийг тусад нь бүлэг болгож зохицуулсан. Засгийн газрын 2017 оны 148 дугаар тогтоолоор “Хүн худалдаалахтай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг батлан гаргаж, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж байгаа. Мөн “Садар самуун явдалтай тэмцэх тухай”, “Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай” хуулиудад холбогдох заалт зохицуулалт тусгагдсан юм.

Ер нь хүн худалдаалах, бэлгийн мөлжлөгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр гадаад болон дотоод дахь эрх зүйн орчин зохих хэмжээнд бүрдсэн гэж үзэж байгаа. Гэсэн хэдий ч энэ төрлийн гэмт хэрэг таслан зогсоогдохгүй, далд хэлбэртэй оршсоор байгаа юм.

“Хүн худалдаалахтай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх хүрээнд Цагдаагийн байгууллагаас жил бүр илрүүлэх, таслан зогсоох, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр төлөвлөгөө гарган ажиллаж үр дүнг тооцдог. Хөтөлбөрийн хэрэгжилт, явц үр дүн, хүн худалдаалах гэмт хэргийн нөхцөл байдалд АНУ-ын Төрийн департмент, Европын аюулгүй байдал хамтын ажиллагааны нийгэмлэг зэрэг олон улсын байгууллагуудаас жил бүр үнэлэлт, дүгнэлт өгч Засгийн газарт зөвлөмж хүргүүлдэг. Энэхүү зөвлөмжид тусгагдсан ажлыг хэрэгжүүлэх талаар ХЗДХЯ-ны Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөл, харьяа агентлагууд харилцан уялдаатай ажилладаг.

-Хүн худалдаалахтай холбоотой хэдэн гэмт хэрэг шалгагдаж байна вэ?

-Цагдаагийн байгууллагад одоогийн байдлаар хүн худалдаалах, бэлгийн мөлжлөгийн 10 гэмт хэрэгт 24 этгээд холбогдон шалгагдаж байна. Эдгээр хэрэгт 57 хохирогч эмэгтэй тогтоогдсоноос 20 нь насанд хүрээгүй хүүхэд байгаа юм. Энэ төрлийн гэмт хэргийн талаар ямар нэг гомдол гардаггүй, далд хэлбэрээр үйлдэгдэж зохион байгуулагддаг. Өмнө нь 2-5 удаагийн ял шийтгэл эдэлсэн, бүлэг зохион байгуулалттай этгээдүүд охид, эмэгтэйчүүдийг айлган сүрдүүлж, эмзэг байдлыг нь далимдуулж эрхшээлдээ оруулан түрээсийн байр, нийтийн орон сууц, зочид буудлын өрөө гэх мэт газар хорьж хүчээр биеийг үнэлүүлж, хүн худалдаалах гэмт хэрэг үйлддэг байсныг илрүүлэн мөрдөн шалгах ажиллагааг явуулж байна.

-Энэ төрлийн гэмт хэргийн хохирогчдын шалтгаан нөхцөлийг нь судлаж үзсэн үү?

-Гэмт хэрэгт өртөж хохирсон насанд хүрээгүй охидыг судлахад багад нь эцэг эх нь салсан, хойд эцэг эхтэй, амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой, ямар нэг хүчирхийлэлд өртөж байсан, гэр орондоо байх сонирхолгүй, тэнэмэл амьдралтай, эцэг эхийн хараа хяналт сул зэрэг нөхцөл байдал харагдаж байна. Тиймээс хүний наймаа, бэлгийн мөлжлөгт хохирогч болгохгүйн тулд нэн тэргүүнд гэр бүлийн хүрээнд эцэг эхчүүд охидууддаа тавих хараа хяналтаа сайжруулах шаардлагатай. Насанд хүрээгүй байгаа таны охин хэнтэй нийлж хаана юу хийж байна, яриа нь ямар чиг хандлагатай болж байна, гэртээ оройтож ирж байна уу, худлаа хэлж байна уу, бусдын хувцас эд зүйлийг өмсөж хэрэглэж байна уу, архи тамхи үнэртүүлж байгаа эсэхийг тогтмол анзаарч тэдэнтэй ярилцах, зөв бурууг ойлгуулах хэрэгтэй. Охин хүүхэд 23.00 цаг гэхэд орондоо орсон байхаар хараа хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй байна.

Ер нь том болоод биеэ үнэлэгч болно гэж хүсдэг, мөрөөддөг нэг ч эмэгтэй энэ хорвоод байхгүй, дандаа нийгэм, эдийн засаг, ажилгүйдэл, ядуурал, архидалт, сэтгэл зүй болон бусад шалтгааны улмаас биеэ үнэлэх зам руу орж нэг мэдэхэд бэлгийн мөлжлөгийн гэмт хэргийн хохирогч болчихсон байдаг. Охид эмэгтэйчүүд маань энэ төрлийн гэмт хэргийн хохирогч болсноо өөрсдөө мэддэггүй, тиймээс цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллах, гэмт этгээдүүдийн хууль бус үйлдлийг бодитоор, үнэн зөв шударгаар шийдвэрлүүлэхээс аль болох зайлсхийх хандлага ажиглагддаг. Энэ харилцаа хандлага нь зарим үед оргон зайлах, урьд өгсөн мэдүүлгээсээ буцах, бусдын дарамт шахалтад орох зэргээр хэргийг шуурхай шалгаж шийдвэрлэх, хохирогчийн эрхийг хамгаалах ажилд хүндрэл бэрхшээл үүсгэдэг.

-Хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогчийг хамгаалах, нийгэмшүүлэх чиглэлээр ямар бодлого, арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна вэ?

Хүн худалдаалах, бэлгийн мөлжлөг зэрэг гэмт хэрэгт өртөж хохирсон, ялангуяа насанд хүрээгүй хүүхдийг нийгэмшүүлэх талаар цогц бодлого хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Охидын биеийг үнэлүүлж бэлгийн мөлжлөгт өртүүлж хүн худалдаалах гэмт хэрэг үйлдэж байсан этгээдүүд нь шүүхээр тохирох ял шийтгэлээ аваад явдаг. Ард нь сэтгэл зүй нь бүрэн засраагүй, үзэл бодол төлөвшөөгүй, боловсрол мэдлэггүй, мөнгө орлогогүй охидууд үлдээд дахиад хойд эцэг эх, бахь байдагтаа очдог. Эргээд гэрээсээ дайжиж гудамжинд гарснаар өөр этгээдүүдэд олзлогдоод дахиад бэлгийн мөлжлөгт өртдөг. Мөн хулгайлах, дээрэмдэх, танхайрах гэх мэт өөр төрлийн гэмт хэрэгт холбогддог гэх мэт бодит эрсдэлүүд гарч байна. Тиймээс энэ төрлийн гэмт хэрэгт хохирогчоор тогтоогдсон насанд хүрээгүй охидуудыг сэтгэл засал, хамгаалалт, эрх зүйн туслалцаа зөвлөгөө өгөх, мэргэжлийн чиг баримжаатай сургалтад хамруулах, улмаар ажлын байраар хангаж дахин гэмт хэрэгт өртөхгүй байх нөхцөл бололцоог Хөдөлмөр нийгэм хамгааллын яам, Хүүхэд гэр бүл, залуучуудын хөгжлийн газар болон хүүхэд эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах, туслалцаа үзүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг олон төрийн бус байгууллагууд хамтран хийж гүйцэтгэвэл үр дүнд хүрэхээр байна гэж би хардаг.

-Цагдаагийн байгууллагаас энэ төрлийн гэмт хэргийн хохирогчдыг таньж нийгэмшүүлэх тал дээр ямар ажиллагаа явуулж байна вэ?

Цагдаагийн байгууллагаас хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогчтой ажиллах, таньж олох, нийгэмшүүлэх чиглэлээр туршлага судлахаар “Анбаунд Монгол” төрийн бус байгууллагатай хамтран АНУ-ын Техас мужийн прокурорын газрын Прокурор, шерифийн албаны мөрдөгч, өмгөөллийн ажилтныг урьж сургалт зохион байгууллаа. Сургалтанд Нийслэл, дүүргийн Прокурорын газар, хилийн боомт бүхий аймгийн Цагдаагийн газруудаас алба хаагчдыг оролцуулж “Хохирогчийг таньж олох, илрүүлэх, хамтын ажиллагаа”-ны чиглэлээр мэдлэг, ур чадвар олгох үйл ажиллагаа явагдсан.

-Энэ төрлийн гэмт хэргийн хохирогчид сэтгэл санааны дарамтад ордог шүү дээ. Үүний хохирлыг барагдуулах хуулийн ямар заалт байдаг вэ?

“Хүн худалдаалахтай тэмцэх тухай хууль”-ийн 15 дугаар зүйлд хохирогчид учирсан сэтгэл санааны хохирлын мөнгөн хэлбэрээр барагдуулна гэж заасан байгаа. Хуулийн энэ заалтыг хэрэгжүүлж хүн худалдаалах, бэлгийн мөлжлөгийн гэмт хэрэгт өртөж хохирсон иргэдэд учирсан сэтгэл санааны хохирлыг ямар хувь, хэмжээ, арга аргачлалаар тооцож мөнгөн хэлбэрээр олгохыг хууль, журмаар зохицуулж хэрэгжүүлэх шаардлага нэгэнт бий болсон байна. Ийнхүү сэтгэл санааны хохирлыг мөнгөн хэлбэрт тооцож олгож эхэлбэл энэ төрлийн гэмт хэрэгт өртөж хохирсон иргэдийн эрхийг хамгаалах тал дээр томоохон алхам болно. Биед учирсан гэмтлийг эмчлүүлэхэд гарсан баримтаар тогтоогдсон эмчилгээний зардлыг шүүхээр гэм буруутай этгээдээр төлүүлж байснаас биш, сэтгэл санааны хохирлыг нөхөн төлүүлсэн тохиолдол энэ төрлийн гэмт хэрэгт байдаггүй байна.

-Хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй тэмцэхэд ямар хүндрэл гарч байна. Засч залруулах зүйлс байна уу?

-2002 оны Эрүүгийн хуулийн 124 дүгээр зүйлд “Бусдыг биеэ үнэлэхэд татан оролцуулах, биеэ үнэлүүлэхийг зохион байгуулах” гэсэн зүйл анги байсныг 2017 оны эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгаас хасаад Зөрчлийн хуулиар зохицуулах болсон. 2017 оноос өмнө уг зүйл ангиар саун массаж, караоке баар, зочид буудал, гудамж талбай олон нийтийн газарт биеэ үнэлэлт зохион байгуулж байсан этгээдүүдийг эрүүгийн хариуцлагад татаж, шүүхээр зохих ял шийтгэл оноох, гэмт үйлдлийг таслан зогсоох боломжтой байсан. Одоо Зөрчлийн тухай хуулиар зохицуулагдах болсноос хойш сауны газарт массаж нэрийн дор биеэ үнэлж байгаа эмэгтэйд 50 нэгж буюу тавин мянган төгрөг, зохион байгуулсан этгээдэд 100 нэгж буюу зуун мянган төгрөгөөр торгож, зөрчлийн арга хэмжээ авахаас хэтрэхгүй болсноор уг хууль бус үйлдэл таслан зогсоогдохгүй хэмжээнд очсон. Үр дүнд нь биеэ үнэлэлт зохион байгуулж байгаа сауны массажны газар, торгуулийн арга хэмжээ авагдсан хүний тоо нэмэгдсэн. Тиймээс 2002 оны эрүүгийн хуулийн 124 дүгээр зүйл ангийн агуулгыг найруулж, дахин гэмт хэрэгт тооцох шаардлагатайг эрхэм хууль тогтоогч нар анхааралдаа авах шаардлагатай болжээ.


Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Батболд: Хууль бус фэйсбүүк хуудсыг хаах эрх “Фэйсбүүк“ компанид л бий

Эрүүгийн цагдаагийн
албаны кибер гэмт
хэрэгтэй тэмцэх
хэлтсийн эрүүгийн ахлах
мөрдөгч, цагдаагийн ахмад
Б.Батболдтой ярилцлаа.

-Цахим орчинд олны
танил жүжигчин, дуучдын
нэрийг ашиглаж фэйж
хуудас нээж хандалт авах
тохиолдол олон болжээ.
Энэ нь эргээд тухайн
хүмүүсийн нэр төрд
сөргөөр нөлөөлдөг. Ийм
төрлийн фэйж хуудасны
ард байдаг админуудад
ямар хариуцлага тооцдог
вэ?

-Монгол Улсын хэмжээнд
цахим орчинд фэйсбүүк групп,
фэйж хуудсууд хэдэн зуун
мянга байдаг. Үүнээс хуурамч
нь ч олон мянга бий. Үүнд
судалгаа хийнэ. Гэхдээ фэйж
хуудасны ард хэн байгааг
тогтооход их ажиллагаа
ордог. Олны танил хүмүүсийн
нэр барьж нэр төрд халдсан
хуурамч мэдээ, мэдээлэл
цуглуулж хандалт авах
тохиолдол элбэг байна. Бид
эхний ээлжинд энэ асуудлын
зорилго нь юу гэдгийг шалгаж
тогтоодог. Жишээ нь, олны
танил улстөрч, дуучин,
жүжигчин гэх мэт нэр алдартай
хүмүүсийн нэрээр хаяг
нээгээд мэдээлэл тавьдаг.
Мэдээлэлд нь дүгнэлт хийнэ
гэсэн үг л дээ. Тухайн хүнийг
доромжилсон мэдээлэл байна
уу, эсвэл лайк шэйр цуглуулах
мэдээлэл байна уу гэдгийг
тогтооно. Доромжилсон, нэр
төрд халдсан, худал ташаа
мэдээлэл тараах зорилготой
мэдээлэл агуулагдсан бол
Зөрчлийн тухай хуулийн
6.21 дүгээр зүйлд зааснаар
хэрэг үүсгэж дүүргүүдийн
цагдаагийн хэлтсүүдэд
шалгадаг.

-Нэр алдартай хүмүүсийн
нэрийг барьж бусдаас
мөнгө залилсан тохиолдол
гарч байсан шүү дээ. Энэ
тохиолдолд яах вэ?

-Хүний нэр барьж бусдаас
мөнгө төгрөг нэхсэн, мэхэлсэн,
залилах гэмт хэргийн шинжтэй
байвал Эрүүгийн хуулийн 17.3
дугаар зүйлд заасны дагуу
хэрэг бүртгэл нээж шалгана.
Тухайн тавигдсан мэдээллийн
агуулгыг нягталж үзнэ.
Зөрчлийн шинжтэй байна уу,
гэмт хэргийн шинжтэй байна
уу гэдгийг тогтооно.
Иргэд лайк, шэйр
цуглуулж байгаа асуудал нь
google лицензид бүртгүүлээд
данс нээчихсэн хандалтын
тоогоор мөнгө авдаг. Ийм
зорилгоор иргэд янз бүрийн
мэдээлэл хийгээд хандалт
авахыг зорьж байгаа болов
уу гэж харж байна. Гүтгэсэн,
доромжилсон мэдээлэл
агуулагдаагүй, хандалтын тоо
өсгөх зорилготой мэдээллүүд
яваад байна.

-Олны танил хүмүүсийн
талаар худал мэдээллийг
хандалт авах зорилгоор
ашиглахад тухайн иргэн ямар нэгэн хариуцлага
хүлээхгүй юм уу?

-Сүүлийн үед жишээ
татахад “Манай гэр бүлд
онцгой явдал тохиолдлоо,
та энэ хаягт хандана уу” гэх
утга бүхий материалууд их
явж байгаа. Уншиж судлаад
зөрчил, гэмт хэргийн шинжийг
нь тодорхойлно.

-Иргэн бүр л цахим
хаягтай болсон байна.
Үүнийг ашиглаж хувийн
хаягт халдаж залилах
гэмт хэрэг үйлдэх
тохиолдол олон гардаг.
Үүнийг халдлагаас хэрхэн
хамгаалах вэ?

-Фэйсбүүк хаяг алдагдаж
байгаа хэд хэдэн тохиолдол
байна. Энгийн жишээ нь
манайхан нэвтрэх нэр,
нууц үгээ утасны дугаараар
хийчихээд байдаг. Ийм
төрлийн хаяг халдлагад өртөх
тохиолдол эрс нэмэгдэж
байгаа. Халдсан этгээдүүд
хувийн чатыг нь уншиж
мэдээлэлтэй нь танилцаж
судалгаа хийдэг. Хэн хэнтэй
мөнгө төгрөг авч харилцдаг
талаарх мэдээллийг нь олно.
Ингээд мөнгө салгахаар
зурвас бичнэ. Энэ нь залилах
гэмт хэрэг.
Мөн фэйсбүүк хаягийн
нэвтрэх нэр, нууц үгийг
хууль бусаар олзолж авах
зорилгоор хортой кодыг
шинээр зохиогоод линкийг нь
иргэдэд илгээдэг. Линкэндээ
сонирхолтой гарчиг өгч байгаа
юм л даа. “Та урьд насандаа
ямар хүн байсан бэ”, “Одод
таны талаар юу хэлэв”,
“Таны талаар сонирхолтой
мэдээлэл нийтэлсэн байна”
гэх зэргээр. Тухайн линк рүү
нь ороход та фэйсбүүкээсээ
гарчихдаг шүү дээ. Нэвтрэх
нэр, нууц үгээ дахин хийгээд
ороход хортой код илгээсэн
хүний компьютерт таны нууц
мэдээлэл автоматаар очдог.
Ингээд л та нэвтрэх нэр, нууц
үгээ алдчихаж байгаа юм.
Энэ бол цахим халдлага. Иргэд анхааруулаад
байхад л хайхрамжгүй
байдлаасаа болж л халдлагад
өртөж байгаа юм л даа. Гар
утсандаа фэйсбүүк хаягаа
нээлттэй орхичихоод, өнөөхөө
хулгайд алддаг. Энэ түгээмэл
ажиглагддаг тохиолдол.
Үүнээс урьдчилан
сэргийлэх арга нь нэр, хаяг
нь тодорхойгүй хүнээс ирсэн
сэжиг бүхий линк рүү орохоос
эрс татгалзах хэрэгтэй. Иргэд
тухайн линк рүү нэвтэрч “Би
урьд насандаа тийм хүн байсан
байна, тэр миний талаар ингэж
хэлсэн байна” гэх мэтийг
цахим хаягтаа нийтэлсэн
байгаа нь харагддаг. Тухайн
иргэний хувийн аккаунт
цахим халдлагад өртсөн байх
эрсдэлтэй гэсэн үг.
Мөн фэйсбүүкийнхээ
нэвтрэх нэр, нууц үгийг тоо
үсэг, тэмдэгт оролцуулж
тайлахад хэцүү байдлаар хийх
хэрэгтэй. Гэхдээ өөрөө мартаж
болохгүй. Иргэд ихэвчлэн гар
утасны дугаараараа нэвтрэх
нэр, нууц үгээ бүртгүүлчихээд
байдаг. Үнэхээр алдаад нэг
өдөр таны ах, эгч ойр дотны
хэн нэгэн мөнгө хүсээд ороод
ирэхэд урьдчилан сэргийлж,
гар утсаар ч юм уу, дуудлага
хийж баталгаажуулах
шаардлагатай. Дараа нь
мөнгөө шилжүүлнэ. Анхаарах
асуудал нь манайхан хэнийх
нь тодорхойгүй данс руу нь
мөнгө шилжүүлчихээд байдаг.
Шилжүүлэг хийхэд ч хялбар,
гар утаснаасаа л хийдэг
болчихсон шүү дээ.

– Цахим орчинд
янз бүрийн нэртэй
бүлгэмүүд(групп) байдаг.
Садар самуун сурталчилсан,
хууль бус худалдаа наймаа
эрхэлдэг гэх мэт. Ийм
төрлийн бүлгэмүүдтэй
хэрхэн тэмцдэг вэ?

-Тодорхой гэмт хэргээс
урьдчилан сэргийлэхийн тулд
нэгдсэн арга хэмжээг зохион
байгуулдаг. 2018 онд “Unfriend”
нэртэй аяныг өрнүүлсэн. Энэ
аяны хүрээнд үүсгэсэн “Хар
жагсаалт” (Blacklist) нэртэй
хуудас, бүлгэмийг нээсэн.
Энэ хаяг руу тухайн хууль
бус үйл ажилагаа явуулж
буй бүлгэм болон, фэйж
хуудсуудын линк мэдээллийг
илгээж болно. “Санхүү өгнө,
авна”, “Санхүүгийн туслалцаа
үзүүлье” гэх мэт нэртэйгээр
үйл ажиллагаа явуулдаг
бүлгэмүүд байдаг.
Эрүүгийн цагдаагийн
албаны кибер гэмт хэрэгтэй
тэмцэх хэлтэст бүлгэм,
фэйж хуудсуудыг устгах эрх
байдаггүй. Фэйсбүүк компанид
өөрт нь л байдаг. Иргэд
өөрсдөө тухайн хууль бус үйл
ажиллагаа явуулж буй бүлгэм,
фэйж хуудсуудад репорт
хийж болно. Репорт хийснээр
Фейсбүүкээс хаадаг

.
-Танайд хаах эрх нь
байдаггүй юм байна шүү
дээ. Тэгвэл хууль бус үйл
ажиллагаа явуулж буй
бүлгэм, фэйж хуудсуудын
мэдээллийг цуглуулаад
ямар арга хэмжээ авдаг
юм?

– Би яриандаа “ Х а р
жагсаалт” (Blacklist) бүлгэм,
фэйж хуудас байдаг талаар
дурдсан. Энэ хуудас 16 мянга
орчим дагагчтай. Хууль бус
үйл ажиллагаа явуулж садар
самуун сурталчилж байгаа
хуудсуудыг дагагч гишүүд
репорт хийхэд фэйсбүүк
компаниас устгадаг. Уриалах
үйл ажиллагаа явуулдаг.
Садар самууныг сурталчлах,
цахим орчинд биеэ үнэлэхийг
зохион байгуулах хэргийг
Эрүүгийн хуулиас хасаад
Зөрчлийн хуулиар зохицуулдаг
болсон. Энэ нь цахим орчинд
энэ төрлийн үйл ажиллагаа
явуулдаг бүлгэм олшроход
нөлөөлсөн болов уу гэж
боддог юм. Өөрөөр хэлбэл
гэмт хэргийн шинжгүй гэж
үзсэн л дээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Мишель Форст: Монголд хоёр сэтгүүлч тутмын нэгнийх нь гэр бүлийг сүрдүүлсэн байсан

-МОНГОЛД ХҮНИЙ ЭРХИЙН ХАМГААЛАГЧДЫН ЭРХИЙГ ХАМГААЛСАН ХУУЛИУД БАЙДАГ Ч ХЭРЭГЖДЭГГҮЙ-

НҮБ-ын Тусгай илтгэгч Мишель Форстой ярилцлаа.

-Таны албан томилолтын зорилго юу байв. Монголд хаана ажиллаж, хэнтэй уулзав?

-Айлчлалын гол зорилго нь Монгол Улс олон улсын Хүний эрхийн хууль, стандарт, “НҮБ”-ын Хүний Эрхийн Хамгаалагчдын Тунхаглал”-ын дагуу Хүний эрх хамгаалагчид нь үйл ажиллагаа явуулахад аюулгүй, таатай орчинг бүрдүүлэх үндсэн суурийг бүрдүүлсэн эсэхэд үнэлгээ өгөх явдал байсан л даа. Үнэлгээг хамтын ажиллагаа, харилцан ярианд тулгуурлаж хийдэг. Энэ айлчлалыг хийснээр Монголд Хүний эрхийг хамгаалагчид айх аюулгүй бүх талаар дэмжигдэж байна уу гэх асуултад хариулт өгөхийг зорьсон юм.

Би Улаанбаатар хот болон Дорноговь аймагт ажиллахдаа нийт 100 гаруй Хүний эрхийг хамгаалагчидтай уулзлаа. Үүний талаас илүү хувь нь эмэгтэйчүүд байсан. Иргэний нийгмийн байгууллагууд, сэтгүүлчид болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажилтнууд, байгаль хамгаалагч, хуульчид, идэвхтэн малчид, шүгэл үлээгчид зэрэг хүмүүстэй уулзсан. Эдгээр хүмүүс өөрсдийн болон бусдын эрх, эрх чөлөөг хамгаалагчид мөн.

-Хүний эрхийг хамгаалагч гэж хэнийг хэлдэг юм бэ. Энэ талаарх ойлголт манайд дутмаг байгаа ажиглагддаг?

-Хүний эрхийн хамгаалагчид гэдэг нь ганцаар болон бусадтай эвлэлдэн нэгдэж, үндэсний болон олон улсын түвшинд хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах биелүүлэхийн төлөө тайван замаар ажиллаж байгаа хүмүүсийг хэлдэг хэмээн томьёолсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүний эрхийг хамгаалагч байхын тулд аль нэгэн байгууллага, хэн нэгний удирдлага дор харьяалагдах шаардлага байхгүй. Хэн ч байсан хүний эрхийг хамгаалагч байх боломжтой. Хүний эрхийг хамгаалагчид бол өөрчлөлт шинэчлэлийг авчирдаг, ардчиллыг дэмждэг, түүнийг нээлттэй байхыг шаарддаг, олон ургалч үзэлтэй, идэвхтэй хүмүүс юм. Энэ тодорхойлолтыг Монголд тэр бүр сайн мэддэггүй, ойлгодоггүй бололтой. Хүний эрхийг хамгаалагчидтай уулзах үеэр ажиглагдлаа.

-Хүний эрхийг хамгаалал дээр санаа зовоосон олон асуудал байгаа талаар та илтгэлдээ дурдаж байсан. Та өөрөө ч хүний эрхийг хамгаалагч. Өнөөдөр Монгол Улсад ажиллах хугацаанд төрийн албан хаагч эрх мэдэл бүхий хүмүүстэй уулзах хүсэлт тавихад хүлээж авахгүй татгалзах тохиолдол гарсан уу. Хүндрэл бэрхшээл юу байв?

-Төрийн байгууллагуудаас туслалцаа авч ажиллалаа. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Гадаад хэргийн яам, Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, Ерөнхий прокурорын газар болон Дээд шүүхийн төлөөлөлтэй уулзсан. Шаардлагатай байгууллагуудад хүсэлт явуулахад хамгийн өндөр түвшинд хүртэл хүлээн авч цаг гаргаж байлаа. Орон нутагт явахад ч удирдлагуудтай нь уулзахад таатай хүлээж авч байсан.

-Монгол Улсад Хүний эрхийг хамгаалагчдын хувьд аюулгүй таатай орчин бүрдсэн байна уу. Засч залруулах ямар ажил байна?

-Монголын Хүний эрхийг хамгаалагчид шударга ёс, жендерийн тэгш байдал, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх, байгаль хамгаалал, нийгэм, эдийн засгийн, соёлын эрх зэрэг салбарт идэвхтэй ажилладаг юм байна. Монголд Хүний Эрхийн хамгаалагчдын эрх, үндсэн эрх чөлөөг хамгаалах заалтуудыг олон сайн хуулиуд байгаа. Гэхдээ бодит амьдрал дээр хэрэгжилт сул байдаг нь Хүний эрхийг хамгаалагчдын ажилд хүндрэл учруулж байна. Сүүлийн үед батлагдсан хуулийн нэмэлт өөрчлөлтүүд нь хуульд захирагдах зарчимд ухралт гаргаж, иргэний нийгмийн орон зайг хумих эрсдэл дагуулж байгаа нь анхаарал татлаа. Засгийн газар, иргэний нийгмийн байгууллагууд болон бусад талуудаас авсан мэдээллийг сайтар судалж үзээд Монгол Хүний эрхийг хамгаалагчдын хуульд харьцангүй аюулгүй орон гэж дүгнэлээ. Хүний эрхийг хамгаалагчдын эсрэг халдлага гарч, шахалт дарамт ирж байсан зарим тохиолдлууд бүртгэгдсэн ч, Хүний эрх хамгаалагчдын эсрэг зохион байгуулалттай халдлага үйлдэх явдал Монголд байхгүй байна гэж үзэж байна.

-Хүний эрхийг хамгаалдаг, зөрчигдсөн үед нь дуу хоолойгоо нийгэмд хүргэдэг хүмүүс бол сэтгүүлчид. Гэвч зоригтой дуугарсан сэтгүүлчийг Зөрчлийн хуулиар сүрдүүлэх, заналхийлэх тохиолдол их байдаг. Энэ талаар таны байр суурийг сонсъё?

-Монголд аюулгүй орчин байгаа хэдий ч, Хүний эрхийг хамгаалагчдын үйл ажиллагааг дэмждэг, тэдэнд боломж олгодог, бүрэн эрхийг нь эдлүүлдэг таатай орчин бүрдээгүй байна.

Хүний эрхийг хамгаалагчдын тэргүүн эгнээнд сэтгүүлчид байдаг. Сүүлийн хоёр жилд 300 сэтгүүлчийн аюулгүй байдлын түвшний талаар хийсэн судалгааг үзэхэд сэтгүүлчид, тэдний гэр бүлийг сүрдүүлэн заналхийлэх, доромжлох явдал хоёр сэтгүүлч тутмын нэгд тохиолдсон байсан. Түүнчлэн Зөрчлийн тухай хуулийн 6.21 буюу сэтгүүлчидтэй холбоотой заалтыг шүүмжлэлийн эсрэг ашиглах болсон нь буруу. 2017 оны долдугаар сараас 2018 оны гуравдугаар сарын хооронд 230 сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтан, нийгмийн сүлжээний хэрэглэгчид мөрдөн шалгагдаж, их хэмжээний мөнгөн торгууль төлсөн байна лээ. Хүний эрхийг хамгаалагчид авлигын хэргүүд дээр шантардаг, мохдог болсон нь судалгаанаас харагдсан.

Ил тод байдлыг дэмжин ажилладаг хүний эрхийн нэгэн байгууллагад 2015 онд Ерөнхий сайдаас авлигач үйл ажиллагаануудыг зарлаад байвал эрүүгийн хэрэг үүсгэнэ хэмээн сүрдүүлсэн захиа ирсэн байсан. Мөн авлигын томоохон хэргийг илрүүлсэн сэтгүүлчийг цагдаагийн байгууллага мөрдөж, гүйцэтгэх ажиллагаа явуулан занаж сүрдүүлснээр аргагүй эрхэнд аюулгүй байранд түр шилжин суухад хүрсэн байна лээ.

Эдгээр жишээнээс харахад Монгол Улс сэтгүүлч, шүгэл үлээгч, хүний эрхийг хамгаалагчид өс хонзон, айх аюулгүй ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх тал дээр илүү сайн ажиллах шаардлагатай байна. Энэ асуудлыг шийдвэрлэхгүй бол урт хугацаандаа хүний эрхээ эдлэхэд сөргөөр нөлөөлж болно.

-Хүний эрхийг хамгаалагчдын эрх ашгийг хамгаалахын тулд ямар ажил хийх хэрэгтэй байна вэ. Юу дутагдаж байна?

-Хүний эрхийн хамгаалагчдын эсрэг зөрчил, хүчирхийлэл болон дайралтын хэргийг үр дүнтэй мөрдөж, яллахаас гадна эрхийг сэргээх хэрэгтэй. Мөн аян явуулах болон өндөр албан тушаалтнуудаар мэдэгдэл гаргуулах замаар хүний эрхийг хамгаалагчдын Монгол Улсад гүйцэтгэж буй үүрэг, ач холбогдлыг олон нийтээр хүлээн зөвшөөрүүлэх шаардлагатай. Хамгаалагчдыг айлган сүрдүүлдэг, мөрдлөг хавчлага болон хүчирхийллээс ангид байлгаж, төрийн бодлого, хууль тогтоомжийн шийдвэр гаргах үйл явцад оролцуулдаг байх нь зүйтэй.

-Харилцаа холбооны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэж байгаа. Уг хуулийн зохицуулалтаар фэйсбүүкт регистрээрээ нэвтэрдэг болох тал дээр та ямар байр суурьтай байна. Хүний эрхийг хамгаалагчдын эрх ашигтай зөрчилдөх үү?

-Олон нийтийн сүлжээ буюу фэйсбүүк ашиглаж байгаа хэрэглэгч регистрийн дугаараар баталгаажуулахыг шаардах хуулийн төсөл яригдаж магадгүй байгаа нь хэрэглэгчдийн хувь хүний, үзэл бодлоо илэрхийлэх, эвлэлдэн нэгдэх эрхийг зөрчиж, иргэний нийгмийн чөлөөт үйл ажиллагааг боомилоход хүргэж болох юм.

-Хүний эрхийг хамгаалагчдын эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл Хууль зүйн яаманд очоод саатсан байсан. Засгийн газраас бие даасан хууль байх шаардлагагүй гэж үзсэн байна лээ. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байна?

-Хуулийн хэсэг дээр ажиллаж байсан гишүүд болон Гадаад хэргийн сайдтай уулзаж ярилцсан л даа. Энэ хуулийн төслийг парламентад өргөн барих талаараа хэлж байна лээ. Үүнээс өмнө хүний эрхийг хамгаалагчдын эрхийг хамгаалахад хангалттай зүйл заалт байна уу, хүний эрхийг хамгаалагчдыг хамгаалах механизм хэрэгтэй юу гэх зэрэг асуудлуудыг судалж байгаа юм билээ. Мөн хэрэв энэ хууль батлагдвал төсвийн ямар хуваарилалт шаардлагатай болох зэргийг тодорхойлох шаардлагатай юм билээ.


Categories
мэдээ цаг-үе

Э.Мягмардорж: Өнөөдөр 24 бог, найман бод хулгайлсан хүн хэдхэн өдөр цэвэрлэгээ хийгээд л ялаас мултрах гээд байна

Хуульч Э.Мягмардоржтой ярилцлаа.

-Мал хамгаалах нийгэмлэгийн тэргүүн Зундуйн Дорж гуай 1993 онд Эрүүгийн хуулийн 123.1 дүгээр заалтад мал хулгайлах гэмт хэргийн заалтыг оруулж байсан юм билээ. Үүнийг “Зундуйн Доржийн заалт” ч гэж хуулийн хүрээнийхэн ярьдаг шүү дээ. Энэ заалтын ач холбогдлын талаар ярихгүй юу?

-Анх гэмт хэрэг дотор хулгай гэдэг нэг л зүйлээр бүх төрлийн хулгайг зүйлчилдэг байсан. Үүнийг малын хулгай гэдэг тусгай зүйл анги болгож Зундуйн Дорж гуай санаачилж 1993 оны Эрүүгийн хуульд оруулсан юм. Үүнээс хойш малын хулгай тодорхой хэмжээнд буурсан л даа. Мал бол сандал, ширээ шиг эд зүйл биш. Өсч үрждэг амьдралын эх үүсвэр байхгүй юу. Цаашилбал улс орны эдийн засгийн хөгжлийн хамгийн гол салбар. Тухайлан ач холбогдол өгч хамгаалахгүй бол орон байрны хулгайтай адилтгаж үзвэл малын хулгай буурахгүй байсан л даа.

-Энэ хуулийн заалтыг эвдэхгүй цааш нь боловсруулж авч явахын тулд төр засгаас ямар ажил хийх шаардлагатай байна. Энэ хуульд хэд хэдэн нэмэлт өөрчлөлт орж нэлээд цоорхойтой харагдах юм. Малын хулгай ч зах замбараагаа алдлаа?

-Махны үнэ нэмэгдэж борлуулах суваг сайжирчихлаа. Энэ жил мал хулгайлах гэмт хэрэг 80 орчим хувиар нэмэгдсэн байна лээ. Огцом нэмэгдэж байгаа нь махны үнэ нэмэгдсэн, мал хулгайлах гэмт хэргийн ялын бодлого сул байгаа зэрэг хүчин зүйлс нөлөөлсөн л дөө. Эрүүгийн хуулийн 17.12 дугаар зүйлийн хүндрүүлэх нөхцөлөө наймаас дээш тоотой бод, 24-өөс дээш тоотой бог хулгай хийвэл хорино гэж үзэж байгаа юм. Наймаас доош бод, 24-өөс доош бог хулгайлахаар гурван төрлийн ял хүлээнэ.

Нийтийн тустай хөдөлмөр эрхлүүлэх, зорчих эрхийг хязгаарлах, эсвэл зургаан сараас таван жил хүртэл хугацаагаар хорих гэсэн заалттай байна. Ихэнх тохиолдолд шүүгч нар зөрчлийн хэмжээ их биш гэж үзээд гол төлөв нийтийн тустай хөдөлмөр эрхлүүлэх, эсвэл зорчих эрхийг нь хязгаарлаад тавьж явуулаад байна л даа. Иймээс л хулгайчид үйлдлээ давтаж хийгээд яваад байна.

-УИХ-ын гишүүн З.Нарантуяа, “Зундуйн Дорж сан”-гийн тэргүүн О.Батханд нар 17.12 дугаар заалт хэтэрхий хөнгөн байгаа талаар хэвлэлийн хурал хийж байсан. Үүнийг та яаж харж байгаа вэ. Тус хуульд ямар өөрчлөлт хэрэгтэй байна?

-Өнөөдөр гурван бод хулгайлсан хүн хоёр өдөр хог цэвэрлээд ялаас мултрах гээд байна. Зайлшгүй өөрчлөх шаардлагатай. Хоёр янзын өөрчлөлтийг энэ хуульд хийх хэрэгтэй байна. Нэгдүгээрт зорчих эрхийг хязгаарлах, нийтийн тустай хөдөлмөр эрхлэх гэдэг ялыг энэ хуулиас авч хаямаар хэрэгтэй. Зорчих эрхийг хязгаарлалаа гээд айлын хулгайд алдагдсан мал буцаад ирэхгүй. Хохирол барагдахгүй. Нийтийн тустай хөдөлмөр эрхлүүлнэ гэхээр сар орчим хориод, гудамж цэвэрлүүлж байгаад тавиад явуулчихаж байгаа юм. Мал хулгайлбал зургаан сараас таван жил хүртэлх хугацаагаар хорих ялтай болмоор байна. Хүний амьжиргааны эх үүсвэр, олон жилийн хөдөлмөрийг үрэн таран хийж байгааг ноцтой гэмт хэрэг гэж үзэж хорих ял оноох нь зүйтэй. Хоёрдугаарт найман бод, 24 бог гэж заасан тоог багасгамаар байна. Хэд байвал зохимжтойг нь судлах шаардлагатай. Айлын найман нас бие гүйцсэн шар үхэр хулгайлах нь их хэмжээний хохирол байхгүй юу. Хохирол учруулбал л эрүү үүсдэг байхаар заасан ч бага хэмжээний хохирол учруулахад ямар хариуцлага хүлээлгэх нь тодорхойгүй байна. Зөрчлийн хуулинд мал хулгайлах гэдэг тусгай зүйл анги оруулаагүй. Зөрчлийн хуулинд мал хулгайлах зүйл оруулах хэрэгтэй байгаа.Үүнд Зундуйн Дорж сангийн зүгээс их ажил хийхээр төлөвлөсөн нь талархууштай.

-Зөрчлийн хуулинд оруулснаар ямар ач холбогдолтой вэ?

-Зөвхөн ийм тооны мал хулгай хийсэн тохиолдолд хулгай гэж үзэж, баривчлах, учруулсан хохирлыг эргэн төлүүлэх, арга хэмжээнүүд зөрчил гэж үзэхгүй байгаа учраас хаягдаад байна. Зөрчлийн тухай хуулинд орохоор одоогийн зохион байгуулалтад орсон мал хулгайлах гэмт хэрэгт ашиглаж байгаа техник хэрэгслүүдийг улсын орлого болгож хураана. Богино хугацаанд Захиргааны хариуцлагын хүрээнд баривчлах шийтгэлийг оногдуулж өгнө. Хохирлыг нөхөн төлүүлэх арга хэмжээ авах шаардлагатай.

-Малын хулгайчдын арга нарийсч бүлгээрээ машин техник хэрэглэж утсан холбоо ашигладаг болсон байсан. Үүнтэй хэрхэн тэмцэх вэ?

-Мал хулгайлах гэмт хэргийг Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн хуулиар чангаруулахаас гадна гэмт хэрэг гарахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг Хууль зүйн яам Засгийн газрын түвшинд авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Малын хулгайтай тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх бүх арга хэмжээг улсын хэмжээнд далайцтай хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Энд алга болсон малын мэдээллийг улсын хэмжээнд сүлжээ үүсгэж амьд байхад нь олж авах боломжийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Цагдаа, малын эмч нар нийлсэн улсын хэмжээний мэдээллийн сүлжээ бий болгох хэрэгтэй. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг тухайн орон нутаг бүртээ ЗДТГ, ИТХ, цагдаагийн байгууллагууд мэдээллийн оператор компаниудтай хамтраад мал бүхий иргэдийн хооронд байгуулсан хөршийн холбоог төрөөс дэмжээд санхүүжүүлж бүх талаар урамшуулах хэрэгтэй байна.

-Сумын төлөөлөгч малын хулгайчтай хөөцөлдөхөд техник тоног төхөөрөмж дутмаг байгаа харагддаг. Улсаас төдийлөн дэмждэггүй шүү дээ?

-Өнөө цагт малыг тээврийн хэрэгсэл ашиглаж хулгайлдаг болсон. Унаагүй цагдаа нар тэднийг хөөгөөд баривчилж чадахгүй. Цагдаа нарт чанарын шаардлага хангасан тээврийн хэрэгсэл хэрэгтэй. Дээрээс нь малчдын сонор сэрэмж чухал үр нөлөөтэй. Айл хөршөөрөө нийлж тогтмол малаа хариулах хэрэгтэй. Иргэд сэжиг бүхий гадны машин орж ирэхэд л нэгэндээ хурдан мэдээлээд өгөх гэх мэтээр хамтын ажиллагаа шаардлагатай байгаа.

-Малын хулгайтай холбоотой хуулийн заалтыг зайлшгүй өөрчлөх цаг иржээ. Сүүлийн жилд л гэхэд малын хулгай 80 гаруй хувиар өссөн тухай та яриандаа дурдсан шүү дээ?

-Зайлшгүй өөрчлөх цаг нь ирээд байна. Махны үнэ өслөө, экспорт ч нэмэгдсэн. Цаашдаа ч өсөх хандлагатай байна. Энэ нөхцөлүүд малын хулгайг гаарахад хүргэж байна шүү дээ. Хүний амь малаас доор үнэтэй болжээ. Гэр бүлээр нь хөнөөгөөд малыг нь хулгайлаад аваад явчих тохиолдлууд гараад байна. Зөвхөн малын хулгай хийж амь амьдралаа залгуулдаг хүмүүс хүртэл бий болжээ. Хүн бүл цөөтэй хөдөөний малчин айлууд дангаараа тэмцээд үүнийг хүчрэхгүй. Иймд төрөөс зохион байгуулалттай тэмцэх шаардлагатай.


Categories
мэдээ цаг-үе

Амрах цагаар хомс аврах ангийнхан

Нийслэлийн иргэдийн аюулгүй амгалан аж төрөх нөхцөлийг хангаж ажилладаг нийслэлийн Аврах анги 105-аас энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангаа бэлтгэлээ.

1969 онд “Түймэр эсэргүүцэх агаарын харуулын алба” нэртэйгээр байгуулагдаж байсан энэ анги өнөө жил 50 жилийн ойтойгоо золгож байгаа гэнэ.

Өглөөний 10 цагийн үед очиход захирагч Ш.Мэндсайхан ангийнхаа үүдэнд албан хаагч нартайгаа өдрийн ажил хэргийн талаар ярилцаад зогсож байлаа. “Өчигдөр Хийморийн овоонд гал гарч албан хаагчид маань шөнийн 2 цаг хүртэл ажилласан. Амарч амжаагүй л байна” гэж хөөрөлдсөөр аврагчдын нэг өдөртэй танилцах аялал маань эхэлсэн юм. Ангийн урд талын жагсаалын талбайд албан хаагчид дүрэмт хувцастайгаа бэлтгэлээ хийж байлаа. Тэд хоёр долоо хоногийн өмнө Онцгой байдлын ерөнхий газраас зохион байгуулсан жагсаалын үзүүлэх тоглолтод тэргүүн байр эзэлжээ.

Анги руу ороход алт мөнгөн цомнуудыг өрөөд тавьчихсан Алдарын танхим нүдэнд туслаа. Энэ ангийн аврагчдаас спортын алдартнууд олон байдаг юм байна. Аврагчдын дунд зохион байгуулагддаг жагсаалын болон сагс, волейболын тэмцээнүүдэд эдний хамт олон гол төлөв манлайлдаг юм билээ. Чөлөөт бөхийн олон улсын хэмжээний мастер Өлзийсайханы Батзул энэ ангийн албан хаагч ажээ. Мөн хурц арслан Өрнөхбаярын Сүхбат Аврах анги 105-д алба хааж байсан гэнэ.

Энэ анги 80 гаруй аврагчтай юм байна. Нэг ээлжинд хоёр бүлгийн 16 албан хаагч, нэг аврах ажиллагаанд найман аврагч ажилладаг гэнэ. Хаврын улиралд гал түймрийн дуудлага нэмэгддэг. “Түймрийн дуудлагад шаардлагатай тохиолдолд нэмэлтээр ажиллана. Өчигдөр л гэхэд Богд ууланд гал гарч бид шөнийн 2 цаг хүртэл ажиллаад цурманд оруулсан” гэж энэ өдрийн ээлжийн ахлагч Баярмагнай ярьсан юм.

“Дээхнэ үед бид нисдэг тэрэгтэй нийслэлийн дээгүүр эргэлдээд түймэр гарч байвал шүхрээр буугаад газар авахуулалгүй унтраачихдаг байсан. Тэр арга барилыг одоо хэрэгжүүлбэл зүгээр юм шиг санагддаг” гэж 23 жил аврагчаар ажиллаж буй ахлах ахлагч Б.Үнэнбүрэн ярилаа. “Хаврын улиралд өндрийн дуудлага их ирнэ. Манайхан сав л хийвэл өндрөөс үсэрчих гээд байдаг болсон. Тэр дундаа өсвөр насны хүүхдүүд найз залуу маань саллаа, найз охин маань хаяад явчихлаа, амьдрах хүсэл алга гээд байшин дээр гараад зогсчихдог нь хэцүү. Тэднийг тайвшруулах гэж юм юм л болно” гэж яриагаа үргэлжлүүлэв. Үнэнбүрэн ахтай ийн ярилцах зуур түгшүүрийн дохио хангинах нь тэр. Нарантуул захын ард Цагаан хуарангийн нэгэн байрнаас хүүхэд унах гэж байна гэсэн дуудлага иржээ. Нэг ээлжийн найман аврагч эмчийн хамт нүд ирмэхийн зуурт л шаардлагатай тоног төхөөрөмжөө старекс маркийн хоёр машинд хуваан ачиж дуут дохио хангинуулсаар Цагаан хуарангийн зүг хөдлөв. Замын хөдөлгөөнд оролцож буй жолооч нар онцгойгийн машинд хүндрэл учруулдаг юм билээ. 10 орчим минутын хугацаанд яваад очиход бага насны хоёр хүүхэд таван давхрын цонхоор цээжин биеэ гаргачихсан тонголзож байсан юм. Гэрт нь ороход ээж нь бололтой 30 насны эмэгтэй унтаж байв. Ямартаа ч хүүхдүүдийг болзошгүй аюулаас аварч чадлаа.

АВРАХ АЖИЛЛАГААНД ЕСИЙН ТОС Ч ХЭРЭГ БОЛДОГ

Аврах 105 дугаар ангид ахуйн хүрээний ослын дуудлага их ирнэ. Ядам хуруун дахь бөгжөө авч чадахаа больсон эмэгтэй арга ядаад аврагчдад ханджээ. Хурууных нь арьс нь зулгараад яс нь гараад ирчихсэн эмэгтэйн хурууг есийн тосоор тослож гацсан бөгжийг нь хялбархан гаргаад өгчих нь лээ. Аврагчдын нэг төрлийн багаж нь есийн тос юм байна. Халуун паарны завсраар гараа хийгээд гацчихсан хүүгийн гарыг өнөөх л есийн тосоор тосолж байгаад гаргачихсан талаар хоорондоо ярилцана лээ.

Аврагчдад янз бүрийн л дуудлага ирнэ. Угаалгын машины сэгсрэгчид хүүхэд ороод гацчихлаа, согтуу хүн бие засах газрын нүхэнд уначихлаа, лифтэнд гацлаа, толгойдоо 10-ын бедон углаад авч чадахгүй байна гэх мэтийн дуудлагууд ар араасаа л ирнэ. Дунд ангийн хүүхэд худагруу усанд явж байхдаа усны бедоноо толгойдоо углачихсан байгаа юм. Эрүүнд нь тээглээд өнөөх нь гардаггүй. Толгойг нь есийн тосоороо тосолж байгаад л гаргаад авсан даа гэж аврагч нар ярьж байлаа.

Хаалга үүд онгойлгох дуудлага тасардаггүй гэнэ. Онгойлгоод ороход аврагчдыг янз бүрийн орчин угтдаг байна. Эхнэрийнх нь дуудлагаар хаалыг нь онгойлгож өгөхөд нөхөр нь өөр эмэгтэйтэй орон дотор хэвтэж байх нь энүүхэнд. Ийм байдалд ороход гэр бүлийн хүн нь гарт тааралдсанаараа л шиднэ. Энэ бүхэн нь аврагчдад хүндрэл учруулдаг байна.

Аврагчдад хөгтэй явдал олон тохиолдоно. “Гавтай нэг цагдаа өндөр шар нөхрийн гараас хөтлөөд ороод ирдэг юм. Бид гайхаад л. Асуусан чинь гавныхаа түлхүүрийг олохоо больчихоод явсан нь тэр юм билээ. Өнөөх нь гараа чангаагаад гав нь чангарчихсан. Бид цаг шахам ноцолдож байж л тайлж билээ гэж аврагчид ярилаа.

Зуны улиралд хүмүүс усанд их осолддог. Усанд осолдсон хүнийг хайж олох нь аврагчдын хувьд хүнд ажил. Хайх явцад иргэд хүндрэл учруулдаг байна. Усанд осолдсон иргэдийн ар гэрийнхэн лам, бөө нарыг ослын газарт аваад ирдэг гэнэ. Өнөө хэд нь “Ийшээ шумба, төд орчим метрийн гүнд тийм хувцастай хүн хэвтэж байна” гэх зэргээр “даалгавар” өгч ажилд нь хүндрэл учруулдаг байна.

Ахлах ахлагч М.Мөнхмандах “Аврагч хүн мэргэжил. Сэтгэл зүй дээд зэргээр бэлтгэгдсэн байх ёстой. Цусаар будагдчихсан газар л ажиллах энүүхэнд. Манайхан соёлд суралцах хэрэгтэй байгаа юм. Хөдөө орон нутгийн замд гарч буй ослуудаас гэр бүлээрээ амь эрсдэх тохиолдол элбэг. Гадны оронд нэг машинд гэр бүлээрээ, олуулаа зорчдоггүй. Ийм соёл бидэнд хэрэгтэй байна. Манайхан чинь гэр бүлээрээ бүгдээрээ чихэж яваад л авто осолд ороод голомтоороо мөнх бусыг үзүүлж байна шүү дээ. Харамсмаар” гэв.


Энэ өдрийн ээлжинд 21-48 насны 16 аврагч үүрэг гүйцэтгэж байсан юм. Бид дэд ахлагч Б.Чингистэй ярилцлаа. Тэрбээр 21 настай тэрбээр аврагчаар ажиллаад жил болж байгаа гэнэ.

-Аврагч мэргэжлийг яагаад сонгов. ажилд ороод анх ямар даалгавар гүйцэтгэж байв?

-Миний аав, ээж зам тээврийн осолд орж амиа алдацгаасан юм. Ослын газар аврагч нар очиж осолд орсон иргэдэд анхны тусламж үзүүлж байгааг нь хараад л энэ мэргэжилд татагдсан даа. Ард нийтийн амар амгалангийн төлөө ажиллаж, нэг ч гэсэн хүний амь аварч гэр бүлийг нь бүтэн бүлээн уур амьсгалтай байлгах юмсан гэж боддог. Би 2016 онд Хууль сахиулахын их сургуулийн ахлагчийн сургуулийг төгссөн.

-Анхны аврах ажиллагааныхаа талаар ярихгүй юу?

-Айдастай гүйцэтгэж байсан шүү. Ажилдаа ирээд л сууж байсан чинь дохио хангинаад л бужигнаад явчихсан. Би ч сандраад хар хөлс цувчихсан амьтан нурангид дарагдсан газар очиж байлаа. Хоёр ч хүнийг мэнд гаргаад ирэхэд нь албаны ах нараараа их бахархсан шүү. Надад их нөмөр болно. Над шиг залуу аврагчдыг хүн амьтан өнгөрсөн газар луу оруулахгүй. Ер нь иймэрхүү юм болдог юм гэдгийг анзаарчих л гэнэ. Сүүлд бодоход миний сэтгэл зүйг бэлтгэж байгаа нь тэр билээ. Дараа нь өндрийн дуудлагад явахад харьцангүй туршлагатай, айдас арилчихсан байсан даа. Өндрөөс үсрэх гэж байсан залуугийн амь аварчихаад буцаж явах ч мөн сайхан мэдрэмж төрж билээ.

-Ямар зорилготой энэ ажилд орж ирсэн бол?

-Сурах юм их байна аа надад. Ур чадвартай аврагч болж олон хүний амь аврах сан гэсэн зорилготой энэ ангийн босгоор алхаж байлаа. Өдөр өдрөөр ур чадвараа ахиулаад л явж байна. Нийслэлийн иргэдийн амар амгалангийн төлөө ажиллаж байгаадаа бахархах сэтгэл төрдөг юм. Манайхан аврагчийн мэргэжлийг ойлгож хүндэлдэг болсон. Гудамжинд дүрэмт хувцастайгаа алхаж байхад л зам тавьж өгөх жишээтэй. Энэ мэргэжлийн үнэ цэнэ өсч байгаа. Аврагчаас анхны гавьяат цолтон төрсөн нь үүний баталгаа гэв.

Тэрбээр Завханы Тосонцэнгэлээс аврагч болохоор ирсэн энэ хүү ажлынхаа хажуугаар ХААИС-ийн цахилгааны инженерийн ангид сурдаг гэнэ. Дотны хүмүүсээ автын ослоор алдсан Б.Чингис олон гэр бүлийн элэг бүтэн амьдралын төлөө ажиллаж байгаадаа сэтгэл өндөр явдаг юм гэсэн.

ТЭРЭЛЖИД ГАЗАР ХӨДӨЛБӨЛ УЛААНБААТАРЫН БАРИЛГЫН 80 ХУВЬ НЬ НУРАХ ЭРСДЭЛТЭЙ

Гамшгаас хамгаалах арга зүйн төв аврах анги 105-тай нэг байранд үйл ажиллагаа явуулдаг юм байна. Өнөөдөр газар хөдлөлтийн талаар санаа зовдог хүн ховор. Тэгвэл одон орон судлал, геологийн эрдэмтэд Японы эрдэмтэдтэй хамтарч энэ талаар санаа зовох цаг ирснийг анхааруулжээ.

Тэрэлжид 7 магниудын хүчтэй газар хөдлөхөд л Улаанбаатарын барилгын 80 хувь нь нурах гэнэ. Газар хөдөлж ангал үүссэн газар дахин хөдлөх эрсдэл өндөр байдаг юм байна. Өнгөрсөн жил Тэрэлж, Гүнжийн сүм гэх зэрэг газруудад газар хөдөлж байжээ. Туул голын ойр орчимд газрын хөрс нь зөөлхөн байдаг учраас газар хөдлөх эрсдэл байдаг гэнэ.

Нийслэлийн иргэдийн аюулгүй байдлын манаанд бат зогсдог аврагчдын нэг өдрийг сурвалжлахад ийм байна. Хурд хэтрүүлсэн жолооч осолд ороход, хариуцлагагүй нэгэн түймэр ноцооход, хайхрамжгүй нэгэн усанд живэхэд аврахаар өөрсдийн амийг зольж зүтгэдэг аврагч залуусын ажил мэргэжил нийгэмд үнэлэгдэж байгаад 105 дугаар ангийн залуус баяртай явдаг юм билээ.

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Categories
мэдээ нийгэм

Хэргийн газраас “ТОЗ 8” бууг орон гэргүй иргэн авч дэлгүүрт архиар сольсон байжээ

Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн XI хороо, 100 айлын автобусны буудлын хойно “Нарлаг” цайны газрын хашаанд 30-40 орчим насны иргэн тархин тус газраа цус болсон ухаангүй хэвтэж байна гэх дуудлага өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригийн өглөө 06:20 цагийн үед нийслэлийн шуурхай удирдлагын төвд иржээ.

Бидний сурвалжлах баг хэргийн газарт очиход “Нарлаг” зоогийн газрын хашааг цагдаа нар тууз татаж хамгаалалтад авчихсан байлаа. Хажууханд нь байрлах “BSB”-ийн барилгыг ч бас хамгаалалтад авч хүн дотогш нэвтрэхийг хоригложээ. Хашааны гаднаас ажиглахад шүүхийн шинжилгээний ажилчин болох тав зургаан хүн хэргийн газарт ажиллаж талийгаачийн цогцост үзлэг хийж хэмжиж байв. Удалгүй цогцсыг авч явсан юм. Талийгаачийн хэвтэж байсан газрын дээхнэ талд “Нарлаг” цайны газрын том цагаан камер, зүүн дээд талаас нь “BSB” төвийн камер ч бичиж байв. Ямартаа ч хэргийн газар бүрэн камержсан орчин ажээ. Хашааны гадна цугласан иргэд “Хэн нэгэн буудсан бол камерын дор хэрэг үйлдэгдсэн байна, тав алхахгүй баригдах биз” гэж ярьцгааж байлаа. Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнгийн ажилчид хэргийн газарт үлдсэн ул мөр бүхнийг гярхай ажиглаж гар хурууны хээг тусгай багажаар авч, нэг нь тэмдэглэж байв. “Нарлаг” цайны газрын доор
Хэргийн газраас “ТОЗ 8” бууг орон гэргүй иргэн авч дэлгүүрт архиар сольсон байжээбайрлах нэг давхар “Ургамал сант” хүнсний дэлгүүрийг хэргийн газарт ажиллаж буй мэргэжилтнүүд анхааралтай ажиглаж нэг нь дээвэр рүү авирч үлдсэн ул мөрийг нь авч байв. Энэ нь бидэнд хэрэгтэн тус дэлгүүрийн дээгүүр гарч хойшоо зугтаасан байж болзошгүй гэх хардлагыг төрүүлж байсан юм.
100 айлын автобусны буудалд байрлах ТҮЦ-ний худалдагч эмэгтэйтэй ярилцлаа.
-Танай ТҮЦ 24 цагаар ажилладаг билүү. Энэ хавиар өнгөрсөн шөнө хөл хөдөлгөөн хэр байв?
-Энэ хавиар 24 цагийн турш хөл хөдөлгөөн тасардаггүй болохоор манайх амардаггүй юм. Энд тэнд согтуу галзуу хүмүүс шуугилдаж л байдаг. Харин өнгөрсөн шөнө архи зарахыг хориглосон болохоор чимээ шуугиан намжуу байсан.
-Өнгөрсөн шөнө танд хүн амьтан хоорондоо ноцолдох чимээ, буун дуу сонсогдсон уу?
-Өнгөрсөн шөнө цурам хийлгүй хоносон. Надад буун дуу сонсогдоогүй. Энэ хавиас салдаггүй хэдэн архины хамааралтай хүмүүс л хоорондоо маргалдаад чанга чанга ярьж байгаа нь сонсогдож байсан. Өглөө 06 цаг өнгөрөөд жаахан зүүрмэглэж байхад л дуут дохио хангинуулсан цагдаагийн машин ирээд л хүмүүс бужигнаж эхэлсэн. Арын хашаанд хүн нас барсан гэж хүмүүс ярьж байна лээ гэж хэлсэн юм.
Энэ хэргийг ЦЕГ-ын Мөрдөн байцаах албаны Онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх тасгийн мөрдөгчид болон Сүхбаатар дүүргийн цагдаагийн II хэлтэс шалгажээ. Хэргийн газрын ойр орчмын албан байгууллагуудын камеруудыг шүүж талийгаач нь 1958 онд онд төрсөн, 61 настай Ж гэгч болохыг урьдчилсан байдлаар тогтоосон байна. Тэрбээр дээл өмсөж явсан гэнэ.
Хэргийн газрын үзлэгээр талийгаач духандаа сумны шархтай байсан аж. Мөн үзлэгийн явцад гараас нь сумны дарь илэрсэн учраас өөрийгөө буудсан байж болзошгүй гэх урьдчилсан таамгийг дэвшүүлж байгаа талаар албаны эх сурвалж мэдээлсэн юм.
Шүүх шинжилгээний хүрээлэнгээс авсан мэдээллээр түүнийг үхэлд хүргэсэн зэвсгийг хэрэг гарсан газрын орчмоос олсон бөгөөд хошууг нь тайрсан ТОЗ-8 маркийн буу болохыг тогтоосон байна.
Мөрдөн шалгалтын явцад цагдаа нар талийгаачийн амиа хөнөөсөн байж болзошгүй зэвсэгтэй ижил төстэй бууг Сүхбаатар дүүргийн есдүгээр хороонд байрлах найман нэрийн дэлгүүрээс олж тогтоожээ. Хэрэг үйлдсэн байж болзошгүй бууг 50 орчим насны орон гэргүй, тэнэмэл эмэгтэй үүрийн 5:00 цагийн орчимд тус дэлгүүрт авчирч шил архиар сольсон аж. Дэлгүүрээс хураасан бууг талийгаачийн ар гэрийнхэнд үзүүлж, таниулах ажиллагааг явуулжээ. Талийгаач нь тухайн бууг эцгээсээ өвлөн авсан бөгөөд авдартаа хадгалдаг байжээ.
Нийслэлийн цагдаагийн газрын хэвлэл мэдээллийн төвийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Баатархүү “Дуудлагын мөрөөр жижүүрийн шуурхай бүрэлдэхүүн хэргийн газар дээр үзлэг хийж ажилласан. Одоогоор үхлийн шалтгааныг эцэслэн хэлэх боломжгүй байна. Задлан шинжилгээгээр энэ бүхэн тодорхой болно. Хэрвээ уг хэргийг харсан гэрч байгаа бол нэн яаралтай цагдаагийн байгууллагын 102 утас руу залгаж яаралтай мэдээлэл өгч ажиллагаанд туслалцаа үзүүлэхийг хүсч байна. Галт зэвсгийн хуулиар галт зэвсгийн сургалтад хамрагдсан хүн л эзэмших эрхтэй. Хадгалах, тээвэрлэж авч явах нь тусгай нарийн журам бий. Энэ хэргийг шуурхай илрүүлэхийн тулд Эрүүгийн цагдаагийн алба, Мөрдөн байцаах алба, нийслэлийн цагдаагийн газар ажиллаж байна” гэж хэлсэн юм.
Талийгаач хүнд өвчний улмаас удаан хугацааны турш шаналж байгаа тухайгаа хөтөлдөг байсан тэмдэглэлдээ бичиж үлдээсэн байна. Түүнийг удаан зовоосон урхаг өвчин нь амиа хорлох шалтгаан байж болзошгүй гэж таамаглаж байгаа гэнэ.
О.ДАШНЯМ
Categories
мэдээ цаг-үе

“Шинэ Монгол” бүрэн дунд сургуулийн захирал П.Наранбаяр: Төрийн бус сургуулийн дотоод үйл ажиллагаа, элсэлтэд төр оролцох нь хууль зөрчиж байгаа хэрэг

“Шинэ Монгол” бүрэн дунд сургуулийн захирал, доктор П.Наранбаяртай ярилцлаа.

-Ерөнхий боловсролын сургуулиудыг өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр зургаан нас хүрсэн хүүхдийг нэгдүгээр ангид шалгаруулалтгүйгээр элсүүлэх БСШУС-ын сайдын шийдвэрийг баталлаа. Энэ шийдвэр хувийн хэвшлийн сургуулиудын үйл ажиллагаатай хэр нийцэж байх юм?

-Боловсролын Сайдын гаргасан А200 дугаар тушаал байгаа. Үүний нэгдүгээр заалт дээр “Зургаан настай хүүхдийг элсүүлж авахдаа аливаа хэлбэрээр уралдаан зохион байгуулахыг бүх өмчийн хэлбэрийн сургуулиудад хориглосон заалт байгаа. Сайдын тушаал дөрөвдүгээр сарын 5-нд гэж огноо нь хаяглагдсан ч олон нийтэд цацагдсан хугацаа нь дөрөвдүгээр сарын 08-ны даваа гариг. Бид үүнийг нь 9-нд мэдсэн. Энэ манай элсэлттэй давхцаж байгаа юм. “Шинэ Монгол” сургууль элсэлтээ хоёрдугаар сарын 15-нд зарлачихсан байсан. Дөрөвдүгээр сард элсэлтийн бүртгэлээ хийхээр төлөвлөсөн юм.

Ингэж ойртуулж ийм захирамж гаргаж байгаа нь том асуудал. Төр ямар нэгэн төлөвлөлтгүйг л илтгэж байгаа хэрэг. Төрийн бус өмчийн 150 гаруй сургууль бий. Энэ дотор олон жил үйл ажиллагаа явуулж элсэлтийн өрсөлдөөн үүсчихсэн сургуулиудад энэ нь хүндрэлтэй болж тусч байгаа юм. Зорьж очиж байгаа хүүхдийн тоо нь тухайн сургуулийн даацаас хэд дахин хэтэрчихсэн сургуулиуд байна л даа.

-Боловсролын сайд тушаал гаргахын өмнө та бүхэнтэй зөвлөлдсөн үү. Дуудаж уулзсан уу?

Үгүй. Энэ бол хэм хэмжээ тогтоосон Захиргааны актын хэлбэр юм л даа. Энэ нь Захиргааны ерөнхий хуульд захирагддаг. Тус хуулийг харахад эрх ашиг нь хөндөгдөж байгаа бүлэг байвал заавал ярилцаж шийдвэр гаргах тухай заасан байдаг. Боловсролын салбар өмчийн олон хэлбэрийг хүлээн зөвшөөрчихсөн байгаа. Өөрөө хамран сургадаг тойрог гэж байна л даа. Энэ бол төрийн өмчийн сургуульд зайлшгүй байдаг зүйл. Төр өөрөө боловсрол олгохыг үндсэн хуулиараа үүрэг гээд авчихсан. Эцэг эхэд үүрэг болгоод өгчихсөн. Ингэхдээ суурь боловсрол буюу заавал эзэмших ёстой боловсролыг төрөөс олгоно гэж заасан. Энэ заалтынхаа дагуу хамран сургах тойрог гэж явж байгаа. Хамран сургах тойрогт хүүхэд зургаан нас хүрмэгцээ сургуульд орох ёстой. Харин хувийн сургуульд хамран сургах албагүй. Хувийн сургууль өөрөө Монгол Улсын хаана амьдарч байгаагаас нь үл хамаараад, тухайн сургуулийг зорьж ирж байгаа хүмүүсийг элсүүлж авна гэсэн үг. Энэ нь хувийн сургуулийн онцлог. Жил болгон мөнгөтэй нь манайд сур гэж албадаж оруулдаг бол өөр хэрэг. Бид өрсөлдөөн дунд байдаг. Энэ жил манайхыг зорьж байгаа хүмүүс “Шинэ Монгол” муу сургууль гэвэл хэн ч ирэхгүй. Хувийн сургууль чанарын үйлчилгээгээ зогсолтгүй сайжруулж байж л элсэгчээ авдаг. Төрийн сургууль ямар ч үйлчилгээ үзүүлж байсан заавал авах ёстой. Ийм өөр орчинд ажиллаж байгаа. Гэхдээ би улсын сургуулийг үгүйсгээгүй. Цаад орчин нь ийм байдаг. Боловсролын сайд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр өрсөлдөөн бий болгосноор зургаан настай хүүхдэд дарамт үзүүлж байна. Өрсөлдөөн нь хүүхдүүдийг сэтгэл зүйн хямралд оруулж байгаа талаар ярьсан. Гэтэл шалгалтгүйгээр хүүхдийг яаж элсүүлэх юм бэ. Манай сургуулийн шалгалтад бүдэрсэн хүүхэд ирээдүйд цуутай сайн эрдэмтэн болохыг үгүйсгэхгүй. Бид өөрсдөө дуртайдаа шалгалт аваад байгаа юм биш. Зургаан настай хүүхдийг балчир үед нь шалгалт авч өрсөлдөөнд оруулахад сэтгэл зүйн хувьд бидэнд хэцүү санагддаг. Шинэ Монгол сургуулийн хүүхдүүдэд боловсрол өв тэгш хүмүүжил олгох гэсэн хөтөлбөрийг эцэг эхчүүд үнэлж байна л гэсэн үг. Эцэг эхчүүд өөрсдөө шалгалт өгье гэж зорьж ирдэг шүү дээ. Бид шалгалт өг гэж хэнийг ч албадаагүй. Манайд шалгалт өгөхөөр 1000 гаруй хүн ирдэг. Гэтэл нэгдүгээрт бүртгүүлсэн хүн ч тэр, 1000 т бүртгүүлсэн хүн ч шалгалт өгөөд тэнцэх магадлалыг онилж байгаа л гэсэн үг. Төрийн бус сургуулийн дотоод үйл ажиллагаа, элсэлтийн асуудал руу, төр ингэж оролцож болохгүй. Тухайн сургуулийн бие даасан эрх. Төрийн өмчийн сургуулйн хамран сургах сургуулиудад энэ тушаалаа буулгасан бол болно. Яагаад гэвэл төрийн өмч. Хувийн сургуульд ингэж халдах нь энэ дэлхийн байхгүй жишиг.

-Элсэлтийн шалгалтаас өөр арга замаар авах хүүхэд бүртгэх боломжгүй юм уу?

-Бид нээлттэйгээр бүртгэж авъя л даа. Үүний дараа шударгаар тэдний хүсэлтийг биелүүлье гэвэл шалгалтаас өөр арга зам харагдахгүй байна. Эхний 200 хүүхдийг л бүртгэе гэж үзье л дээ. Тэгвэл эхний 200-д орох гэсэн эцэг эхчүүд хэдэн өдрийн өмнөөс дугаарлах вэ. Манай сургуулийн гадаа олон майхан барьчихвал гайхах хэрэггүй. Гуравдугаарт, элсэлтийн шалгалтаас хураамж авлаа гэж загнаж байна лээ. Гэтэл бүртгүүлсэн 1000 хүүхдийн цаана 100 гаруй хүн ажилладаг юм шүү дээ. Шалгалтын нууцлалыг хадгалахын тулд өндөр хэмжээнд ажилладаг. Бид уг шалгалтыг 10 дахь жилдээ зохион байгуулах гэж буйг эцэг эхчүүд маш сайн мэднэ. Нууцлал өндөртэй, зохион байгуулалт өндөртэй шалгалтын цаана маш их зардал гардаг. Үнэ төлбөргүй болгочихъё гэж тооцъё. Гэтэл манайд нэг удаагийн элсэлтээр 1000 гаруй хүүхэд ирж байсан жишээтэй. Үнэ төлбөргүй болговол 2-3 мянга болж өсөх магадлалтай. Гэтэл үүнийг ганц сургууль яаж зохион байгуулах вэ. Шалгалт зохион байгуулах бодит боломж багасна. Аль ч улс оронд хувийн сургуулиуд өөрийн элсэлтээ шалгалт гэдэг зарчмаар л авдаг.

-“Шинэ Монгол” сургууль жилд зургаан настай хэдэн хүүхдийг элсүүлдэг вэ. Ямар шалгуур тавьдаг юм бол?

-72 хүүхэд авдаг. Үүнийгээ ил тод зарладаг, манай сайтад хэн ч ороод харахад ил харагдах байдлаар нээлттэй тавигддаг. Нэгдүгээр анги нийт 120 хүүхэдтэй, үүнээс 72-ыг нь шалгалтаар авна. Үлдсэнийг нь багш ажилчдын хүүхэд, хамтран ажилладаг байгууллагынхаа хүүхдүүдээс авдаг. Мэдээ ч ил тод зарладаг.

-Зургаан настай хүүхдүүдийн юуг нь шалгадаг юм?

-Энэ их хэцүү л дээ. Шалгалтад бичиж уншуулах материал оруулах боломжгүй. Зураг л танихаас биш, үсэг мэдэхгүй шүү дээ. Өнгөрсөн жил эхний өдрийн шалгалтыг тестээр авсан. Зургийг ажиглаад ялгааг олох гэх мэт. Мөн үгийн санг нь шалгаж байгаа юм. Үүнд ёс суртахууны асуулт заавал оруулж өгдөг. 670 орчим хүүхэд буруу хариулсан асуулт ч байдаг. “Манай гэр бүлийнхэн цэвэрч гэж туулай ярьж байгаа юм л даа. Машин дотроо ч цэвэрхэн явдаг. Хог гараад ирвэл цонхоороо шидчихдэг” гэж бичсэн. Энэ талаар хэдэн амьтан хоорондоо ярьж байгаа юм. Аль зөв ярьсан бэ гэхэд машины цонхоор хог хаясан туулайг олон хүн дугуйлсан байсан. Эцэг эхчүүд нь хогоо машины цонхоор хаядаг л гэсэн үг шүү дээ. Хоёр дахь өдөр нь зүгээр шагайгаар тоглуулчихсан. Зөв буруу тоглож багааг нь биш. Биеэ авч яваа байдлаар нь л дүгнэж байгаа юм. Хүний хүүхдийг хүндэтгэж байна уу, хивсэн дээгүүр гуталтай гарч байна уу зэргээр хүмүүжлийг нь дүгнэсэн.

Гурав дахь өдөр нь ярилцлага хийнэ. Зөв хариулт байхгүй асуултуудыг ч асууна. Хүүхэд өөрийгөө хэр илэрхийлж байгааг нь шалгана. “Энэ хорвоо дээр нэг ч шувуу байхгүй бол чи яах вэ” гэж асуулт асууж байгаа юм. Зарим нь “Би өөрөө шувуу болж нисэхээс” гэж хариулах ч хүүхэд байсан.

-Хүүхдийг бага наснаас нь эхэлж өрсөлдүүлэх нь хувь хүн болж төлөвшихөд яаж нөлөөлдөг вэ. Боловсролын сайдын шийдвэр урсгалаараа явдаг, амьдралын идэвхгүй иргэдийг бэлтгэн гаргах юм биш үү?

-Өрсөлдүүлж уралдуулахыг бид хүсээгүй. “Шинэ Монголд” элсэх хүсэлтэй олон хүүхэд байдаг учраас л шалгаруулж байгаа юм. Өрсөлдөх нас байдаг л даа. Хүүхдийг багаас нь олимпиадад оруулаад өрсөлдүүлж тэмцэлдүүлэх нь эерэг гэхээс илүү сөрөг нөлөөтэй. Бага ангид хүүхэд зөв, монгол хүнийхээ суурийг тавих ёстой. Зөв хүмүүжлийн үндэс суурь тавих хэрэгтэй. Эрдэмд дурладаг үндэс язгуураа тэндээс л олж авдаг. Хүүхдэд багаас нь ачаалал өгөх нь сөрөг үр дагавар их. “Шинэ Монгол” сургууль хүүхдэд гэрийн даалгавар өгөхдөө академик гэхээс илүү хариад хувцсаа эвхээрэй гэх жишээний даалгавар өгдөг. Энэ бага сургуулиудад туршлага болж магадгүй юм. Дунд ангид ороход академик даалгаврууд нэмэгддэг.

-Уралдаанд орж ялагдаад сэтгэлээр унах нь зөв, монгол хүн болж төлөвшихөд сөргөөр нөлөөлөх хэрэг үү?

-Энэ тухай хүмүүжлийн талаар судалгаа хийсэн улс ярих байх. Ер нь нэгээс гуравдугаар ангийн хүүхдүүдэд дүн тавьдаггүй шүү дээ. Үгэн үнэлгээ тавьдаг. Энэ бол зөв бодлого. Хүүхдийн урам гэдэг чухал. Энэ насанд нь хүүхдийг цаашаа хөгжих, өөрийгөө нээхэд нь л дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй.

-Бага ангийн хүүхдүүдтэй эцэг эхчүүд яаж харьцах хэрэгтэй вэ. Манайхан нийтлэг ямар алдаа гаргаж байна?

-Эцэг эх сургуультай нь холбоотой байх ёстой. Цаг гаргаж хүүхэдтэйгээ ярилцдаг байх нь чухал. Хүүхдийнхээ дэргэд хэн нэгнийг муулж ярьж болохгүй. Багш болон сургуулийг нь ч юм уу. Энэ хүүхдэд сөргөөр нөлөөлдөг. Өнөөдөр цахим ертөнцөд зочин гэж орчихоод л хэн нэгнийг буудаад байгаа хүмүүс чинь үүнтэй холбоотой. Дээр нь нэмээд хэлэхэд гэр бүлийн хайр хүүхдийн хүмүүжил төлөвшилд чухал нөлөөтэй. Хүүхэд ээж, аав хоёр бие биенийгээ хайрлахыг л хүсдэг. Ийм орчинд зоригтой, шийдэмгий хүүхэд хүмүүждэг.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

56 дугаар сургуулийн захирал З.Байгалмаа:Сургуулийн урд ч өргөтгөл барих зай хангалттай байгаа. Миний саналыг хүлээж аваагүй

Хөлбөмбөгийн спорт манайд нэг үеэ бодвол хөгжиж байна. 200 сая төгрөгийн шагналын сантай “Мазаалай” лигийн тэмцээнийг Монголын хөлбөмбөгийн холбооноос зохион байгуулж, “Жи Мобайл”, “Магнай трейд”, “ТЭЦ 4” гээд томоохон компаниуд ч дээд лигт багтай болж тамирчдыг цалинжуулаад явж буй нь үүний баталгаа. Өөрөөр хэлбэл Монголд хөлбөмбөг тоглоод амьдралаа аваад явах, монгол тамирчид ур чадвараа үнэлүүлж Азийн хэмжээнд үнэлүүлж өрсөлдөх цаг дөхөж л байна. Нийслэлийн есөн дүүрэг, 21 аймагт стандарт хөлбөмбөгийн талбайтай болсон. Улаанбаатарын ихэнх сургуулиуд ч хөлбөмбөгийн талбайтай болж, тэр хэмжээгээр ур чадвартай тамирчид төрөн гарч байгаа. Харамсалтай нь чамгүй хөрөнгө зарж барьж байгуулсан хөлбөмбөгийн талбайгаа эхнээс нь хуу татаж, барилга барихаар ухаад эхэлжээ. Нийслэлийн 56 дугаар сургуулийн хөлбөмбөгийн талбай бол улс бүсийн аварга шалгаруулах тэмцээнүүдийг зохион байгуулах стандартыг хангасан цөөхөн талбайнуудын нэг нь. Нас насны ангиллын УАШТ-үүд ч X хороололд байрлах 56 дугаар дунд сургуулийн хөлбөмбөгийн талбайд явагддаг. Гэсэн ч энэ сарын 15-ны өдөр сургуулийн өргөтгөл барих нэрийдлээр том шар экскаватор хөлбөмбөмбөгийн талбайг ухаж эхэлсэн байна. Бид энэ асуудлыг сурвалжлахаар Баянгол дүүргийн Х хороололд байрлах “Эрдмийн өргөө” цогцолбор сургуулийг зорьсон юм. Хүүхэд шуугилдаж, хөгшид нарлаж суудаг байсан хөлбөмбөгийн ногоон талбайн талыг нь сэндийлээд хаячихжээ.

Зузаан ногоон зүлгийг хуулаад талбайн хажуу тал руу чулуудчихсан битүү тоос шороо бужигнаж байсан юм. Ойртоод харахад зарим газар нь метр гаруй ухаад хаячихсан байв. Талбайн баруун захад гинжээр тоноглосон том шар экскаваторыг тавьчихсан харагдлаа. Тоос бужигнасан бохир орчинд том цүнх үүрсэн жаахан хүүхдүүд хичээлдээ ирж байгаа бололтой гүйлдэж байв.
Боловсрол соёл шинжлэх ухаан, спортын яам, Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын газрын захиалгаар “Солид констракшн” ХХК 56 дугаар сургуулийн хичээлийн байрны өргөтгөлийг барихаар ажлаа эхлүүлсэн нь энэ ажээ. Дөрөвдүгээр сарын 15-нд барилгын ажлаа эхлүүлсэн тус компани 56 дугаар сургуулийн ойр орчмын иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулж одоогийн байдлаар барилгын ажлаа зогсоогоод байгаа юм байна.
Бид хөлбөмбөгийн талбайгаа сүйтгүүлсэн 56 дугаар сургуулийн захирал З.Байгальмаатай ярилцсан юм.
-Нийслэлд улсын чанартай тэмцээн зохион байгуулах стандартын шаардлага хангасан цөөхөн хөлбөмбөгийн талбайн нэг 56 дугаар сургуулийн талбайг ухаад, сэндийчээд хаячихаж. Яагаад ийм явдал болов?
-2018 оны улсын төсөвт манай сургуулийн өргөтгөл барихад зориулж 3.8 тэрбум төгрөгийг суулгаж өгсөн юм билээ. 56 дугаар сургуулийн 101 бүлэгт 4300 гаруй хүүхэд суралцдаг. Ачаалал ихтэй, гурван ээлжээр хичээллэдэг юм. Гуравдугаар ээлжинд 400 орчим хүүхэд суралцаж байгаа. Ирэх жил энэ тоо 900 болж өснө. Өдрийн 15:00 цагийн үед албан хаагчдын ажил дуусах тийшээ хандаж байхад манай хүүхдүүдийн хичээл эхэлж байдаг. Орой 21:00 цаг хүртэл хичээллээд харанхуй болчихсон байхад хичээл тарна. Энэ нь өөрөө хүүхдийн сурах эрхийг зөрчиж байгаа хэрэг л дээ. Засгийн газраас сургуулийг гурван ээлжээр хичээллүүлэхгүй гэсэн шийдвэр гарсан. Хэрэгжиж байгаа нь энэ гэж ойлгож байна.
-Танай сургуулийн хөлбөмбөгийн талбай хэдэн онд баригдсан бэ. Өргөтгөлөө өөр газар барьж болоогүй юм уу?
-Одоогоос 11 жилийн өмнө улсын чанартай тэмцээн уралдаан зохион байгуулах стандартын шаардлага хангасан шинэхэн талбайг хүлээн авч байлаа. Өнгөрсөн хугацаанд цэвэрхэн, гамтай хадгалж ирэхэд сургуулийн биеийн тамирын багш нарын хичээл зүтгэл орсон юм шүү. Хөлбөмбөг тоглох албан байгууллагуудад түрээслээд хөөрхөн хэдэн төгрөг олчихно. Үүнийгээ сургуулийнхаа дотоод засал, тохижилтод зарцуулчихдаг байсан. Сургуулийн хоёр байрыг холбоод өргөтгөлөө барьчих боломжтой л доо. Санал болгоход “Сургуулийн захирлын мэдэж шийддэг асуудал энэ биш” гэж байна лээ. Хот төлөвлөлтийн газар, Нийслэлийн захирагчийн албанаас гаргасан шийдвэрээр хайран талбайг балгас шиг болгочихлоо. Сургуулийн урд ч өргөтгөл барих хэмжээтэй зай хангалттай байгаа. Тус газрыг санал болгоход “Өндөр барилгын хажууд орчин нь шаардлага хангахгүй” гэж байна лээ.
-Гурван ээлжээр хичээллэхэд хүндрэлтэй байгаа нь мэдээж. Гэхдээ нэг ажил хийхдээ нөгөө бүтээн байгуулалтыг устгаж байна шүү дээ. Та үүнийг яаж хүлээж авсан бэ?
-Өргөтгөл барина гэсэн сураг яваад л байсан. Харин нийслэлд ховор хөлбөмбөгийн талбайгаа сүйтгүүлнэ гэхээс эрс татгалзсан. Яагаад өөр газар өргөтгөл барьж болохгүй юм бэ гэж бүх газруудад л хандсан. Ажлын хэсэг нь хуралдахад сургуулийн байр суурийг огт сонсдоггүй. Ирээд л шууд газар хатгаад эхэлсэн. Очоод уулзахад газрын албаны байцаагчид сургуулийнхаа хашаанд зад загнуулаад л хоцорсон доо. Зөвшөөрөлгүй баригдсан гарааш талбайн хажууд байж л байна. Үүнийг нурааж газар чөлөөлөөд барьж болно шүү дээ. Энэ маргаан нь Захиргааны хэргийн шүүх дээр явж байгаа юм билээ. Хөлбөмбөгийн талбайг ухах шийдвэр гарахад хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд хандсан ч тоогоогүй. Ухаад эхлэхэд нь л бүгд ирж сурвалжилж байна.
-Нийслэлийн засаг даргын шийдвэрээр компьютер тоглоомын газруудыг хаасан. Одоо хөлөмбөмбөг, тоглоомын талбайнуудыг нураах захирамж гаргаад эхэллээ. Хүүхдүүд хаана чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх вэ. Хаана тоглож наадах вэ?
-Компьютер тоглоомын газруудыг хаах шийдвэр гаргаад оронд нь хүүхдийг соён гэгээрүүлэх ажил хийх ёстой. Одоогоор соён гэгээрүүлэх ямар ажил хийснийг нь мэдэхгүй юм. Нийслэлийн засаг дарга С.Амарсайхан хөлбөмбөгийн талбайг бүх дүүрэгт байгуулна гэсэн санамж бичигт гарын үсэг зураад сууж байхыг нь би хоёр нүдээрээ харсан. Хаана нь гарын үсэг зураад, хаана нь зөрчигдөөд холион бантан болоод байгааг би ойлгохгүй байна.
-Баянгол дүүргийн засаг дарга С.Одонтуяа сургуультай ирж танилцсан уу?
-Танилцсан. Дээрээс гаргасан шийдвэрийг одоо яалтай билээ гэж хэлсэн.
Тэрбээр “Хөлбөмбөгийн талбайгаа аваад үлдчих гэж өөрийнхөө хэмжээнд л үзлээ. Чадсангүй ээ. Одоогоор бол нэн тэргүүнд шаардлагатай асуудал нь сургуулийн өргөтгөл болоод байна. Эрх нь зөрчигдөж байгаа хүүхдүүдийн төлөө ямар аргаар ч хамаагүй өргөтгөлтэй л болж байвал дүүрч ээ” гэж хэлж байсан юм.
Сургуулийн биеийн тамирын багш И.Бат-Очир “Сургуулийнхаа талбайг ухаад эхлэхэд гол харлаад л явчихсан. Гэхдээ өргөтгөл гэдэг илүү чухал асуудал болоод байна.Биеийн тамирын хичээл ороход өвлийн хүйтэнд хүүхдүүдээ дагуулаад өөр сургуулийн заал руу явна. Жижигхэн зааланд нэг ээлжинд л гурван анги тамирын хичээл орно. Багталцахгүй хачин юм болно шүү дээ” гэж ярилаа.
“Солид констракшн” ХХК-ийн экскаваторын жолооч н.Төмөр “Манайх наймдугаар сарын 31-нд 640 хүүхдийн багтаамжтай, доороо зоорийн давхартай, дээрээ хоёр давхар барилга хүлээлгэж өгөхөөр гэрээ байгуулсан. Ажил эхлэхэд энэ хавийн иргэд эсэргүүцээд ажил зогсчихоод байна. Ингээд уяад байхад барилгаа хугацаанд нь хүлээлгэж өгч чадахгүйд хүрнэ. Нэгэнт зураг төсөл батлагдчихсан байхад бидний ажилд садаа хиймээргүй байна” гэж хэлсэн юм.
Барилгын компанийн ажлын групп талбайн талыг нь ухаад цементийг ил гаргачихсан байсан юм. Цементэн дээр цагаан шугам татчихаж. Тэр шугамын дагуу өргөтгөлийн барилга босох юм байна. Хөлбөмбөгийн талбайн талд нь жижиг талбай байгуулахаар төлөвлөсөн талаар тус компанийн ажилтнууд ярилцаж байлаа.
56 дугаар сургуулийн хажуугийн байрны оршин сууч иргэн М.Мөнхтуул “Өнгөрсөн долоо хоногийн даваа гаригаас барилгын ажил эхэлж тоос шороо бужигнаж эхэлсэн. Сургуулийн өргөтгөл барьж байгаа сураг дуулдсан. Энд чинь өглөөдөө ахмадууд гарч дасгал хийдэг ганц талбай нь байсан юм. Нялх хүүхдээ дагуулсан эхчүүд алхаж байгаа харагддаг. Хүүхдүүд ч машин тэрэгнээс хол аюулгүй орчинд тоглох боломжтой ганц газар нь хөлбөмбөгийн талбай байсан. Миний мэдэхийн сүүлийн сүүлийн сар эндэхийн ойр орчимд хэд хэдэн орон сууцны барилгын ажил эхэлсэн байгаа харагдсан. Тэр хувийн орон сууц барьж байгаа талбайдаа яагаад сургууль, цэцэрлэгийн өргөтгөл барьж болдоггүйг гайхах юм. Өргөтгөл барихад иргэдийн чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх талбайг сүйтгэж байгаа хот төлөвлөлтийн ажил муу байгаагийн илрэл юм. Энэ хавьд дасгал сургуулилт хийх газар нэг ч байхгүй” гэж ярилаа.
Энэ талаар нийслэл хотын засаг дарга С.Амарсайхан “ 10 дугаар хорооллын ойр орчимд 56 дугаар сургуулиас өөр Ерөнхий боловсролын сургууль байхгүй. Энэ хавийн бүх л хүүхдүүд тус сургуулийг зорьдог. Өргөтгөлийг хөлбөмбөгийн талбайд барихаас өөр арга алга. Нэг бүтээн байгуулалтын төлөө нөгөөг нь үгүйсгэж байгаа нь харамсалтай байна” хэмээн хэлсэн юм.