Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

Хүрээлэнгийн мэдлийн газар баригдсан орон сууцнууд

Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн захирал Т.Батсүх албан хэрэгцээний унааг хувийн хэрэгцээнд ашиглаж буй бичлэг цахим орчинд түгсэн. Үүнээс шалтгаалж түүнийг ажлаас нь чөлөөлжээ. Энэ талаар түүнээс тодруулаа.

-Таныг Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн захирлын албан тушаалаас чөлөөлөх шийдвэр гарсан байна. Хэний ямар тушаалаар таныг чөлөөлөв?

-Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн захирал наймдугаар арын 8-нд миний гурван сарын цалинг 20 хувиар бууруулах шийдвэр гаргасан байдаг. Удалгүй тухайн тушаалыг хүчингүй болгож 19-нд албан тушаалаас нь халах тушаал гаргасан байна лээ. Өнөөдөр миний оронд минжигдоржийн найданхүү гэж Ё.баатарбилэг сайдын зөвлөх томилогдож байгаа юм байна. миний хувьд мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн газрыг сүүлийн долоо найман жил хамгаалж ирсэн байдаг. г.чадраабал, н.эрдэнэцогт, Ё.загдсүрэн, Б.Минжиддорж нарын манай үе үеийн захирлууд улсын байгууллагын мэдлийн тусгай хамгаалалттай газрыг хувааж аваад амины орон сууц барьчихсан. Би тухайн улсуудын төлөөллийг дуудаж уулзаад энэ асуудлаа зогсоохыг шаардсан л даа. Өнөө хэд маань “Чи ч гэсэн энэ газарт байшин барьчих, асуудлыг ингээд л шийдчихье” гэж хэлсэн байдаг. Шинээр томилогдоод байгаа найданхүүгийн аав б.минжиддорж мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн газрыг “Аж ахуй эрдэм шинжилгээний сургалтын зориулалтаар ашиглана” гээд хувьдаа гэрчилгээ авчихсан байгаа.

-Таныг ажлаас чөлөөлөх үндэслэл юу байв. олон нийт бол албаны унаагаар Өвөрхангай аймагт зугаалж яваад халагдчихлаа гэж харж байгаа байх?

-Өнгөрсөн сарын 19-нд л дөө. би Өвөрхангай, Өмнөговь аймгуудаар явах албаны ажилтай байсан юм. тухайн үед миний жолооч олон жил ажилласан учраас хөл гар нь өвдөөд машин барих боломжгүй болсон. иймээс хүү маань бариад түрүүлж очсон. ингээд найман нуур луу хэдэн хүн хүргэж өгсөн юм билээ. Яг энэ үед нь араас нь дагаад бичлэг хийгээд нийтийн сүлжээнд цацчихсан. үүнийг Зариг.мн гэж сайтынхан өлгөж аваад “батсүхийг чөлөөл” гээд сайд руу гүйсээр байгаад л санасандаа хүрч байгаа нь энэ юм болов уу даа.

-Та албаны унаа ашиглаад гэр бүлээрээ зугаалж явсан юм биш үү. албан ажилаар, томилолтоор явсан гэдгээ яаж нотлох юм?

-Томилолтын нотлох баримт нь захирал дээр байгаа. шаардлагатай гэвэл харж болно.

-Чөлөөлөгдөх болсон үндэслэлээ та харсан уу. Үндэслэл нь юу байна?

-Тодорхойгүй юм билээ. Хууль зөрчсөн шийдвэр гэж ойлгож байгаа. эрдэм шинжилгээний хүрээлэнг төрийн албан тушаалтан ирж удирдаж байгаа нь цаагуураа ашиг сонирхлын зөрчилтэй байна л гэж харж байна.

–Архангай засаг дарга Ц.Мөнхнасан та хоёрын дунд үл ойлголцох байдал үүсч зодоон болсон гэсэн. Энэ талаар та цагдаагийн байгууллагад гомдол гаргасан байна лээ. Энэ асуудлын талаар тодруулахгүй юу?

-Энэ сарын 26-ны шөнө л дөө. Архангай аймгийн засаг дарга Ц.мөнхнасан над руу залгаад байсан юм. Ингээд манайд бага зэрэг халамцуу орж ирсэн. Хүндэтгээд сууж басан чинь өнөөх маань “чи ер нь ажилаа зүгээр өгчих” л гэж байна. “Би ч ашиг сонирхлын зөрчилтэй хүнд өгөхгүй” гэж шууд хэлсэн. Үүний төлөө л миний биед халдсан. Намайг зодуулаад ухаан адчихсан байхад цагдаа нар ирсэн байна лээ. Би Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн байгууллагад гомдол гарагсан байгаа. Ер нь шинээр томилогдсон захирал М.Найданхүү, түүний аав Б.Минжигдорж нар бүгд Архангайн хүмүүс л дээ. Эд нар хамтарч том төсөл дээр ажиллаж байгаа. Ингээд намайг албан тушаалаас халахгүй бол болохоо байсан юм шиг байгаа юм. Сонгон шалгаруулалт зарлаад хүн гарч ирсэн бол би амжилт хүсээд л албан тушаалаа өгнө. Сайдын зөвлөх ирээд л эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн жолоо атгадаг асуудал байж болохгүй.

-Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн даргын төлөөх албан тушаалын төлөөх өрсөлдөөний цаад ашиг сонирхлыг та яаж харж байна вэ?

-Би яриандаа дурдсан. Энэ хүрээлэнгийн газартай л холбоотой гэж харж байна. шинээр томилогдоод байгаа найданхүүгийн аав Минжигдорж гуай 1988-1996 хүрээлэнгийн захирлаар ажиллаж байсан хүн. одоо зөвлөхөөр ажилладаг. гэр бүлийн аав хүү хоёр улсын байгууллагын жолоог атгаад явж болох уу. газрын асуудлыг эсэргүүцэхэд намайг түлхэж байна л даа. минжигдорж гуай ч эндээс хувьдаа газар авч гэрчилгээ гаргаж авсан.

-Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэн хэдэн га газартай байв. Одоо хэдэн га газартай үдсэн бэ?

-Анх 16 орчим га талбайтай байсан. Одоо бол 5-6 га талбайтай л байна. 10 гаруй га талбайд нь үе үеийн дарга нар нь том том амины орон сууц барьчихсан. Харин суудлаачид ажилтнууд нь жижигхэн тоосгон байшинд тух муутай амьдарч байна. Мэргэжлийн хяналтын газраас хүн амьдрах боломжгүй гэж акталсан барилга шүү дээ.

М.НАЙДАНХҮҮ: МИНИЙ ААВД БОЛ ТУХАЙН ҮЕИЙН ЗАХИРАЛ НЬ ГАЗРЫГБЭЛЭГЛЭСЭН ЮМ БИЛЭЭ

Бид Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн шинэ захирал М.Найданхүүтэй цөөн хором ярилцлаа.

-Хуучин захирал т.Батсүх ямар үндэслэлээр албан тушаалаасаа чөлөөлөгдсөн бэ. Энэ талаар та ямар мэдээлэлтэй байна?

-Албан тушаалынхаа байдлыг урвуулан ашигласан гэх үндэслэлээр хааис-ийн ректорын шийдвэр гараад л халагдсан. ингээд л би ажлаа хүлээж аваад сууж байна.

-Та ашиг сонирхлын зөрчилтэй эсэхээ атГ-т шалгуулсан уу?

-Би Норвеги улсад байж байгаад өнгөрсөн зургадугаар сард ирсэн. Ингээд Боловсролын сайд Ё.Баатарбилэгийн зөвлөхөөр ажиллаж байсан. ингэхдээ атг-т мэдүүлгээ өгсөн.

-Танд Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгэний хүрээлэнгийн даргаар ажиллахад ашиг сонирхлын зөрчилүй гэсэн бичиг байна уу?

-Яамны сайдын зөвлөхөөр ажиллахад зөрчилгүй гэсэн бичиг байгаа. хүрээлэнгийн захирлаар ажиллахад зөрчилгүй гэх бичиг удахгүй ирэх байх.

-Ашиг сонирхлын зөрчилгүй гэсэн бичиг ирсний дараа албан тушаалаа хүлээж авах нь хууль ёсных юм биш үү?

-Би бол ажил сайжруулах зорилготой л энд ирж байгаа. Ажил зогсчихоод байна шүү дээ. Өвөлжилтийн бэлтгэл ажлаас авахуулаад хийх ажил их байна. Сонгон шалгаруулалт зарлах бол би оролцоход бэлэн байгаа.

-Таны аав Б.Минжигдорж гуай хүрээлэнгийн тусгай хамгаалалттай газрыг өөрийн нэр дээр таван жилийн хугацаатайгаар шилжүүлсэн байна. Хүрээлэнгийн мэдлийн газрыг нэг хүн хувиараа эзэмшиж болдог юм уу?

-2009 оны асуудал л даа. Аавын нэр дээр одоо болтол ашиглагдахгүй байж л байна. Үүнийг ашиг сонирхлын зөрчил гэж нэрлэхэд хаашаа ч юм дээ. газар авсан хүмүүс олон байгаа шүү дээ. ганц миний аав авчихсан юм биш. Ёс журмаар нь л авсан. зүй ёсны асуудал. энд газар авсан хүмүүс газраа буцагаад өгвөл аав ч буцаагаад л өгнө. Миний аав гавьяат мал зүйч цолыг 2009 онд хүртэж байсан. Үүний дараа бэлэглэсэн юм билээ.

Мал аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэн гийн16 га газартай байжээ. Ё.загдсүрэн, г.чадраабал, н.эрдэнэцогт, минжигдорж нарын үе үеийн захирлууд нь хувьдаа авч, амины орон сууцаа барьжээ. Хүрээлэнгийн мэдэлд 5-6 газар л үлдээд байгаа аж. Хүрээлэнгийн хашаанд дээрх албан тушаалтнуудын хоёр ч томоохон амины орон сууц сүндэрлэсэн харагдсан. Ноцтой нь барилгын урд талд арван хэдэн давхар шаргал байшин сүндэрлэжээ. Улсын хамгаалалттай газарт боссон энэ барилга “Sunday” групптэй холбоотой талаар Т.Батсүх захирал хэлж байсан юм. хүрээлэнгийн мэдлийн газарт амины орон сууц барьсан асуудлыг холбогдох байгууллагууд шалгах цаг ирсэн байна шүү.

Нийтийн хэв журам хамгаалах, олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангах албаны дарга, цагдаагийн хурандаа Ж.Амгалантай ярилцлаа.

-Зөрчлийн хууль батлагдаад нэлээд удлаа. Энэхүү хуулийн үүрэг нь юу вэ. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?

-Монгол Улс Үндсэн хуультай. Үндсэн хууль гэдэг бол монголын ард түмний төр улстайгаа байгуулсан том гэрээ. Эх суурь бичиг. Энэ дээр нийгмийн дэг журам хангахыг төр хариуцдаг. Төрийн үүрэг учраас төрөөс нийгмийнхээ, иргэдийнхээ олон төрлийн баталгааг хангаж өгөх ёстой. Хэрэв ямар нэгэн байдлаар эрх нь хөндөгдөх юм бол эрхийг нь төр сэргээж зохицуулах үүрэгтэй. Энэ үүргийнхээ хүрээнд Зөрчлийн тухай хуулийг гаргаж мөрдөж байгаа юм. Хуучнаар Захиргааны хариуцлагын тухай хууль шүү дээ. Өнөөдрийн байдлаар Зөрчлийн тухай хууль бол Монголын нийгэм, иргэний дэг журмыг хангах тулгуур хууль мөн. Өөрөөр хэлбэл энэ нийгмийн аюулгүй байдлын тухай хууль. Энэ хуулинд үндэслэж, энэ хууль зөв хэрэгжиж байж иргэд нийгэмшиж дэг журамтай, өөрийн эрхийг хамгаалахаас гадна, бусдын эрх чөлөө хүндэтгэж явах үүрэгтэй.

-Зөрчлийн тухай хуулийг шүүмжлэх хүмүүс олон харагдах юм. Өнөөгийн нийгэмтэй зарим нэг заалтуудаараа зөрчилдөөд байна уу?

-Энэ хуулийг зөв мэдэрдэг, зөв ухамсарладаг иргэдэд Зөрчлийн тухай хууль хамаагүй шүү дээ. Ямар ч саад болохгүй, амьдардгаагаа амьдарна. Үүнийг зөрчөөд байгаа, үүнтэй холбогдоод байгаа улсаас шалтгаалж буруу зөрүү ойлголт төрөөд байгаа юм. Манай иргэдийн нийтлэг ухамсрын түвшин ардчилал, зах зээлтэй холбогдоод хэтэрхий чөлөөт байдал руу явчихсан. Дэндүү чөлөөт байдал руу явчихаад эргээд эрхзүйт төртэй нийгэмд дасаад амьдрахад үзэл бодолтой нь харшлаад байна. Хүссэн ч, эс хүссэн ч иргэн тэнгэрийн дор амьдарч байгаа учраас хууль номоороо л амьдарна. Аль ч улс оронд адил. Би ийм эрхтэй, миний эрх чөлөө хязгааргүй гэж ойлгож болохгүй. Одоо манайхан үүн дээр хашир суух болсон. Хар ухаанаараа зөв амьдрах цаг ирсэн. Нийтлэг нь энэ. Хэн дуртай нь “Энэ Зөрчлийн хууль чинь болохгүй байна” гэж орилоод байдаг нь төгс ойлголт биш.

-Цагдаагийн байгууллага ямар заалтуудыг нь шалгадаг юм бэ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Цагдаагийн байгууллага бол нийгмийн дэг журам хангахтай холбогдсон, олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотойгоор хуулиар хүлээсэн чиг үүргийн хүрээнд хамаарах Зөрчил хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.8-аар зохицуулсан зөрчлийн хэргүүдийг шалгаж байгаа. Үүний хүрээнд урьдчилан сэргийлэх ажиллагаа явуулж байна. Явуулж байж нийгмийг дэгтэй байлгах иргэний эрх чөлөөг хангах зориулалттай хууль хэрэгжиж байгаа. Ер нь Зөрчлийн тухай хуулийг УИХ-аас батлаад Монгол Улсад мөрдөж байсан 230 гаруй хуулиар тогтоосон 800 орчим зөрчлийн шинж бүрэлдэхүүнтэй, тэдгээрт хүлээлгэх хариуцлагыг хуульчилсан зүйл байдаг. Цагдаагийн байгууллага өнөөдрийн байдлаар 214 төрлийг шалгаж шийдвэрлэж байна. Үүнээс 13 зөрчлийг тусгай журмаар хэрэг бүртгэлийн үйл ажиллагаа явуулж гүйцэтгэж байгаа. Зөрчлийн хэргийг ганцхан цагдаагийн байгууллага шийдвэрлээд байгаа юм биш. Зөрчлийн хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлд зааснаар 28 байгууллага хэргийг тухайн харьяаллаараа шийдвэрлэж байгаа. Улсын хэмжээнд шалгаж шийдвэрлэж байгаа зөрчлийн 96 орчим хувийг цагдаагийн байгууллагын эрх бүхий албан хаагчид шийдвэрлэж байна. Тус байгууллагынхан нийтийн хэв журам, аюулгүй байдлын эсрэг зөрчил, нийтийн ёс суртахуун, хүн амын эрүүл ахуйн журмын зөрчлийн зарим хэсэг, тээвэр, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдлын журмын эсрэг зөрчлүүдийг хариуцаж шалгаж шийдвэрлэдэг.

-Үр дүнгийн тухайд танилцуулахгүй юу. Хэдэн зөрчил илрүүлж хэдийг нь шийдвэрлэсэн бэ?

-2018 онд цагдаагийн байгууллага 198.1 мянган мэдээлэл хүлээн авсан. Үүний 127 орчим мянга буюу 64 хувийг нь нь зөрчлийн чанартай гомдол мэдээлэл байсан. Үүнийг шалгаж арга хэмжээ авсан. Өдөрт 340 орчим гомдлыг шалгаж арга хэмжээ авч байна гэсэн үг шүү дээ. Мөн цагдаагийн албан хаагчид өнгөрсөн онд нэг сая зургаан ерэн найман мянга нэг зуун далан найман зөрчил илрүүлж шийдвэрлэсэн нь өмнөх онтой харьцуулахад 27.1 хувиар өссөн үзүүлэлт юм. Өөрөөр хэлбэл өдөрт 4600 орчим, сард 141.514 зөрчлийг илрүүлж байна гэсэн үг. Энэ нь цагдаагийн алба хаагчдын ажлын ачааллыг зарим талаар илэрхийлж байгаа хэрэг л дээ

-Зөрчлийн тухай хуулийн ач холбогдлын тухайд илүү дэлгэрэнгүй ярилцъя л даа.

-Зөрчлийн тухай хуулийг нийгмээрээ зөрчихгүй байвал амар амгалан, айх аюулгүй тайван амьдарна. Хэрэв ийм хууль үгүй бол энэ нийгэм чинь зэрлэг хүн сүрэг гэдэг шиг юм болно шүү дээ. Хэн хэнийхээ эрхэд халдахгүй нийгэмшиж зөв амьдрахад энэ хууль шаардлагатай. Ач холбогдол нь үүнд л оршиж байна. Дотор нь төрөлжсөн салбарласан нарийн юм бий. Хуулийг хүн л хийдэг хойно зарим нэг нь хүндэдсэн, нэг талаараа хөнгөдсөн зүйл байна л даа. Гэхдээ Зөрчлийн тухай хуулийг бүхэлд нь хэрэгцээгүй хууль гэж болохгүй. 28 төрийн байгууллага хэвийн үйл ажиллагаагаа хангахын тулд энэ хуулийг мөрдөж байгаа. Засч залруулах юм байгаа л байх.

-Зөрчлийн тухай хууль сэтгүүлчдэд хүнд тусч байх шиг. Сэтгүүлчийг “Гүтгэлээ” гээд л хоёр саяар торгочихдог айхавтар заалт байна?

-Зөрчлийн хуулийн 6.21 гэсэн заалтад “Гүтгэх” гээд заасан байгаа. Гүтгэх гэдэг маань нэг удаа гүтгэлээ хэдэн төгрөг санкцийн шийтгэл аваад салдаг юм биш. Хүнийг гүтгээд өш хонзонгийн хэлбэрээр үр дагавар гардаг. Үүнээс сэргийлж мэдээллийн аюулгүй байдалд улс анхаардаг. Нөгөө талаас хэвлэл мэдээллээр гүтгээд л муулаад байдаг. Энэ чинь гадна талдаа монголчуудыг эв нэгдэлгүй бусниулж болох нэг боломж онгорхой нүх шүү дээ. Ийм утгаар манай хэвлэлийнхэн хардаг байвал зүгээр. Ер нь цаг цагийн алдартай сэтгүүлчид эв нэгдэл рүү их анхаардаг байсан. Энэ талруу хэвлэлийнхэн ч анхаардаг байлгүй дээ. Сенсацилаад л шуугиад байвал Монголын ард түмнийг муухай замбараагүй зүйл рүү улам л турхирна.

-Хулгайлах гэмт хэрэг , тэр дундаа малын хулгайн хэрэг үйлдсэн этгээдийн учруулсан хохирлоос хамаараад торгоод явуулдаг. Энэ нь хулгайн хэрэг удаа дараа үйлдэх шалтгаан болж байна гэж иргэд шүүмжилдэг. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Малын хулгайтай тэмцэхэд тухайн хуулийн зохицуулалт алдаатай шийтгэл нь зөөлөн байна гэж үзэх хүмүүс байдаг. Малын хулгайн хуулийн шинэчлэл нь УИХ-дээр л явж байгаа. Энэ хууль батлагдахад асуудал шйдэгдэх байх. Мал сүрэг үндэсний баялаг. Хууль нь чангарах байх.

-Иргэдээс Зөрчийн хуультай холбоотой ямар санар санал шүүмж ихэвчлэн ирж байна вэ?

-Худалдаа эрхлэгчдийн зүгээс торгуулийн санкцийг өндөр байна гэсэн гомдол их ирдэг. Гомдол мэдээллийн дийлэнхийг гэр бүлийн хүчирхийлэл танхай л эзэлдэг дээ. Сүүлийн үед байгаль очинтой холбоотой өргөдөл гомдол олон бүртгэгдэж байна.

-Гаргасан зөрчлийг шалган шийдвэрлэх , таньж илрүүлэх боловсон хүчинг хэрхэн бэлдэж байна вэ?

-Зөрчил шалган шийдвэрлэх нөхцөл байдлыг харгалзаад цагдаагийн байгууллагаас хэд хэдэн арга хэмжээ авсан. Цагдаагийн байгууллагад өнөөдрийн байдлаар зөрчил хянан шийдвэрлэх албан тушаалтнууд, тэдгээрийн эрх хэмжээг нь тусгайлан тушаалаар тогтоогоод өгчихсөн. Мөн зөрчлийг шалгаж шийдвэрлэдэг нарийн мэргэжлийн зохицуулагчтай болгох болохоор манай албан дээр зөрчил хянан шийдвэрлэх арга зүйн хэлтсийг шинээр байгуулсан. Прокурорын байгууллага, шүүхтэйгээ хамтраад гарын авлага гаргасан. Монголчууд төрийн албан тушаалтны алдар хүндийг хууль бус үйлдлээс хамгаалах цагдаагийн албан хаагчдын зөрчил шалгаж байгаа ачааллыг тэнцвэржүүлэх замаар болзошгүй эрсдэлийг бууруулж явах ёстой. Иймээс зөрчлийг мэргэшүүлж шалгахад бусад байгууллагуудтай хамтарсан сургалтуудыг тасралтгүй хийж, бүх газрууд маань нэгдсэн журам стандартаар явж байна.

-Зөрчил гаргачихаад албан хаагчийн өөдөөс маргах тохиолдол нийтлэг ажиглагддаг. Торгуулиа төлөхгүй удахаас авахуулаад өөрийнхөө гэм бурууг ухамсарлахгүй байх тохиолдол элбэг байдаг шүү дээ?

-Зөрчил үйлдсэн этгээд зөрчил зөрчлийн хээ шийтгэлийг 15 хоногийн дотор биелүүлэх үүрэгтэй. Энэ дээр маргаан гардаг л даа. “Би яагаа ч гүй, дүрэм зөрчөөгүй, гээд” торгуулиа төлөхгүй байх их. Биелүүлэхгүй цаашлаад явахаараа хуульд заасан шийтгэлийн үр нөлөө багасах гээд байдаг талтай. Ийм бүдүүлэг байж болохгүй л дээ. Бидний ирээдүйд ч хэрэгтэй. Монголдоо сайхан төлөвшсөн хүн аль ч оронд очоод зөв амьдарна.

“Энэ жилийн тухай д эргэн төлөлт хэдэн хувьтай байна вэ?

-Энэ жилийн байдлаар эргэн төлөлт 83 хувьтай байна. Иргэдийн нөхөн төлөлт сайжраад байгаа. Соёлд суралцаж байгаагийн нэг илрэл нь энэ шүү дээ.

-Шалган шийдвэрлэх ажиллагаа олон улсад ямар байдаг вэ?

-ОХУ л гэхэд 15 хоногийн дотор гомдол гаргах боломжтой. Хоёр сарын хугацаанд төлөх үүрэгтэй. Барагдуулаагүй тохиолдолд төлбөрийн хэмжээг нугалдаг. Эсвэл 15 хоног албадан хөдөлмөр эрхлүүлнэ. БНСУ –д бол сан дураараа төлөөгүй бо сар бүр 10 хувиар нэмэгдээд явчихдаг. Жилийн эцэст зөрчил гаргасан этгээдэд мэдэгдэл хүргүүлээд л тээврийн хэрэгслийг нь хураагаад авчихдаг. Аль ч оронд иймэрхүү зарчмаар л явдаг. Зөрчил гаргаад байвал цааш нь гэмт хэрэг аюулруу, магадгүй амь насанд чинь аюултай байдалд хүргэнэ гэдгийг иргэн бүр анхаарах хэрэгтэй. Зөрчил гэмт хэрэг хоёр харилцан урвуу хамааралтай.

Гавьяат дасгалжуулагч, боловсролын ухааны доктор, олон улсын хэмжээний мастер Бямбаренчингийн Баяраатай ярилцлаа. Тэрбээр 2016 оны олимпийн наадмын үеэр гавьяат дасгалжуулагч Ц.Цогтбаярын хамтаар шүүгчдийн шийдвэрийг эсэргүүцэж тэмцээнд оролцох эрхээ гурван жилээр хасуулаад байсан юм. Харин энэ долоо хоногт түүний шийтгэлийн хугацаа нь дуусгавар болоод байгаа билээ.

-Таны хувьд хилийн чанадад докторын зэрэг хамгаалсан чөлөөт бөхийн дасгалжуулагчдын нэг. 2020 олимпийн мөчлөг өндөрлөх тийшээгээ хандчихлаа. Жил хүрэхгүй хугацааны дараа олимпийн наадам Ази тивд маань болно. Энэ олимпийн мөчлөгийн эрэгтэй шигшээ багийн амжилтыг та яаж дүгнэж байна. Өмнөх олимпийн мөчлөгт эрэгтэй багтай тулж ажилласан хүний хувьд дүгнэхгүй юү?

-Саяхан чөлөөт бөхийн дасгалжуулагчид Сочи руу явах хамтарсан бэлтгэлийн өмнө хуралдаж бэлтгэлжилтийн талаар санаа бодлоо хуваалцсан. Энэ хурлаар багш нар сургалт арга зүйн талаар зөвлөлдсөн л дөө. Энэ үеэр гавьяат А.Энхээ ах надаас “Баяраа чиний хувьд өмнөх олимпийн мөчлөгт эрэгтэйчүүдийн шигшээ багтай тулж ажилласан хүн. Санал бодоо хэл. Тамирчдын сэргэлт нь хэд хоног байвал тохиромжтой вэ” гэж асуусан юм. Би ч хэлсэн л дээ. Энэ мөчлөгийн дасгалжуулагчид ажлаа аваад гурван жил болж байна. Шигшээ багийн төлөвлөгөөг нэг ч харсангүй. Ахлах дасгалжуулагч Б.Баттулга шигшээ багийг ямар төлөвлөгөөгөөр авч явааг нь хармаар байна. Хурлын дараа төлөвлөгөөг нь харахад эрэгтэй, эмэгтэй шигшээ баг дээр ангилсан төлөвлөгөө байгаагүй. Ерөнхийлсөн төлөвлөгөө л байсан. Олимпийн өмнөх жил үргэлжилж байхад багийг маш сайн судалсан байх шаардлагатай. Багийн хэдэн хувь нь биеийн ерөнхий хөгжил дутуу юм, хэдэн хувь биеийн ерөнхий хөгжлийн тусгай хөгжил дутуу юм, хэдэн хувь нь техник, тактик дутуу байна, хэдэн хувь нь дэлхийн шилдгүүдтэй эн тэнцүү өрсөлдөх хэмжээнд байгаа зэргийг судалсан судалгаа байх ёстой. Ийм зүйл байгаагүй. Байшин барих хөрсөө судлаагүй байсан гэсэн үг л дээ. Багийн судалгаанд үндэслэж төлөвлөгөө хийдэг. Үүнээс үзэхэд нөхдүүд судалгаагүй л ерөнхийлсөн юм бариад явж байна лээ. Нарийвчилсан зөвлөгөө өгөх боломжгүй байсан. Миний энэ яриа бол би хүнийг шүүмжилж байгаа юм биш. Таныг асуусан болохоор үзсэнээ хэлсэн юм. Тэрнээс биш олимпийн өмнө хэн нэгэнд өс хонзон санаж унагаах бодол надад алга.

-2020 оны олимпийн мөчлөгийн дасгалжуулагчдын МЧБХ-ноос ямар шалгуураар яаж сонгосон юм бэ?

-Тодорхой хэмжээний сургалт арга зүйн онолын шалгалт, гадаад хэлний мэдлэг, нэмээд мэдээлэл зүй комьпютерийн шалгалт авдаг. Шалгалтын дүнгээр л шалгаруулж авдаг байх. Баттулгын тухайд ч энэ жишгээр л сонгогдсон байх. Гэхдээ дэл сул яриа их байдаг. Хамгийн өндөр оноог Ууганбаяр гэж залуу авсан байна лээ. Өндөр оноо авсан нь мэдлэг зузаан гэдэг утгаараа ахлах болох эрхтэй шүү дээ. Гэхдээ дотроо ямар тохиргоотойгоор Баттулга ахлагч болсон юм, би мэдэхгүй.

-Ингэхэд Ц.Цогтбаяр ах та хоёрын эрхийг яагаад хасчихсан юм бэ. Дэлхийн аварга Абдулрашид Садулаев аваргын төлөөх барилдааны үеэр Кубын тамирчинтай дэвжээн дээр зодолдож байсан нь саяхан шүү дээ. Барилдааны дараа Оросын багийн дасгалжуулагч ч шүүгчийн биед халдаж байсан удаатай. Эдгээрийн хэн хэн нь эрхээ хасуулаагүй. Та хоёрын тухайд шүүгчийн биед халдаагүй санагдана?

-Дэлхийн аваргын төлөөх барилдааны дараа Оросын дасгалжуулагч Тедэев шүүгчид гар хүрч цохисон байгаа. Оросоос гадна шүүгчид рүү хараалын үг хэлж доромжилсон олон зөрчлүүд байдаг. Гэмт хэргийн шинж чанартай үйлдэл хийсэн нөхдүүд яагаад уснаас хуурай гараад байна гэхээр үндэсний холбоо нь сайн ажиллаж байна л даа. Өөрийн гишүүн нь буруутай ч бай, буруугүй бай эх орны төлөө тэмцсэн иргэдийнхээ талд бат зогсож байгаа юм. Оросын чөлөөт бөхийн холбоо тамирчнаа өмгөөлж харилцан тохиролцож чадаж байгаа юм. Хүн шивэртэй гээд хөлийн хуруугаа тайрч хаядаггүй биз дээ. Харин манай хэд тайрчихсан байж мэднэ шүү.

-Та хоёрын эрхийг яагаад түдгэлзүүлэв?

-2016 оны наймдугаар сарын 31-нд дэлхийн чөлөөт бөхийн холбооноос “Монголын чөлөөт бөхийн холбооноос ирүүлсэн захидлыг үндэслэн спортын шүүхээс асуудлыг нарийвчлан авч хэлэлцсэн бөгөөд танайхаас ирүүлсэн захианы үндсэн дээр дараах шийдвэрийг гаргалаа” гэсэн албан бичиг ирээд л бид хоёрын эрхийг хасчихсан. Манайхаас л захиа биччихсэн юм шиг байгаа юм. Шүүгчийн биед халдсан Орос дасгалжуулагчийг холбоо нь шургаж захиа бичээгүй байгаа. Харин ч хамгаалсан байна лээ. Иймэрхүү л юм болсон доо. Гэхдээ үүнийг шүүдэг хүн нь би биш л дээ. Аливаа зүйлийн үнэн мөн гэдэг, цаг хугацааны эрхээр шийдэгддэг. Хохирсон бид хэдхэн чих нүдтэй хийсэн хүмүүс ч хэдхэн чих нүдтэй. Харин ард түмэн хэдэн сая чих нүдтэй учраас зөвөөр шүүх биз.

-Та гурван жилийн хугацаанд хаагуур юу хийж явав?

-Унаж босч янз бүрийн л юм үзлээ. Ажилгүй ч хэсэг явлаа. Тодорхой хэмжээний эрх зүйн хязгаарлалтад амьдрахад өөрийн мэдлэг чадвараа бүрэн дайчилж чадахгүй асуудлууд тулгарч л байлаа. Гэхдээ зүгээр суугаагүй ээ, хөдөлмөрлөсөн. Өдөр бүр бэлтгэл таслалгүй тамирчидтайгаа ажиллалаа. Үүний үүний үр дүнд “Аваргууд академи”-ийн тамирчин Т.Түвшинтулга маань ДАШТ-ээс хүрэл медаль зүүлээ. Г.Ганхуяг гэж шавь маань залуучуудын ДАШТ-ээс медаль хүртлээ. Б.Бямбадорж дэлхийн сайчуултай эн тэнцүү барилдаж байна. Сүүлийн үед МУБИС-ийн тамирчидтай ажиллаж байгаа. Насанд хүрэгчдийн УАШТ-д багаараа дэд байр эзэллээ. Бид тасралтгүй хөдөлмөрлөсөн.

-Рио-гийн олимпийн үеэр Цогоо багш дэвжээн дээр гүйгээд гарахад та эхлээд тайвшруулах оролдлого хийж байсан. Сүүлдээ нийлээд тэмцэж эхэлсэн. Тухайн үед юу болсон юм?

-Тухайн үед шүүгчид олон зөрчил гаргасан л даа. Тэвчихийн аргагүй. Үндсэн цаг дуусахад Мандахнаран хожсон. Олон улсын дүрэмд үндсэн цагт хэн хожсон нь л ялагчаар тодордог. Барилдааны үндсэн цаг дууссан бол шүүгч үргэлжлүүлж ажиллах эрх байхгүй. Монголын талын челленжийг хүлээж аваагүй. Харин Узбекстаны челенжийг хүлээн авч бичлэг үзэж эсрэг талд шийдсэн. Шүүгчид цаг дуусахад саналаа нэгтгэж чадаагүй. Энэ талаар яривал их юм бий.

-Тухайн барилдааныг дэнсэлсэн шүүгчдэд ямар хариуцлага оногдуулсан бэ?

-Яг энэ барилдааныг шүүсэн шүүгчдэд ямар шийтгэл оногдуулсан нь тодорхой биш байгаа. Харин Наурозовын өмнөх барилдааныг нь шүүсэн шүүгчдийн эрхийг түдгэлзүүлсэн байдаг. Тэр хүн бол шигшээд гарч барилдах эрхгүй хүн шүү дээ. Олон тамирчинг луйвардсан нь тогтоогдоод шүүгчид нь арга хэмжээ авахуулчихсан. Манай Мандахнарантай гарч барилдах эрхгүй хүн байхгүй юу. Дэлхийн бөхийн холбооны үйл ажиллагааг энэ дээр ёстой ойлгоогүй.

-АНУ-аас авахуулаад олон холбоод Цогоо ах та хоёрын талд дуугарч байсан санагдаж байна?

-АНУ, Япон, ОХУ гэх мэт олон улсын холбоод луйвартай шүүлтийн эсрэг тэмцэл зүй ёсны байсан юм шүү гэж хэлж байсан. Бидэнтэй санал нэг байсан.

-Шүүгч хүн гэдэг нэг талдаа тамирчдаа өмгөөлөх үүрэгтэй байдаг. Олон улсын жишиг ч ийм. Рио-гийн олимпод Б.Төмөрбаатар гэж хүн шүүгчээр ажилласан. Та хоёрыг тэмцэж байхад хаана юу хийж явсан юм?

-Монгол цус судсаар нь гүйдэг, Монголын төлөө цохилох зүрхтэй л хүн юм бол сэтгэл нь зовж шүүгчдэд хэдэн үг хэлэх байсан биз. Үе үеийн шүүгчид ч монгол тамирдаа өмгөөлөх чиг хандлагатай байсан. Харин манай шүүгч тухайн үед инээд алдаад Цогтбаяр бид хоёрын зураг дараад, бичлэг хийгээд зогсож байсан даа. Үнэхээр харамсалтай. Тухайн шүүгч маань олимпийн наадмын өмнө ОХУ-ын аварга шалгаруулах тэмцээнийг шүүхдээ будлиантуулж Дагестанчууд бүтэн багаараа орхиж байлаа. Олимпийн сонгон шалгаруулалтын тэмцээн шүү дээ. Одоо мань хүн хахуулийн хэрэгт холбогдсон юм уу, яасан юм. Шүүх эрхээ хасуулаад байгаа. Цогоо бид хоёр Монгол Улсынхаа төлөө тэмцээд шийтгэл амсдаг юм байна. Гэтэл Б.Төмөрбаатар олон улсын дэвжээнд луйврын чанартай шүүлт хийж эрхээ хасуулсан. Энэ хүн дээр МЧБХ ямар арга хэмжээ авсан нь тодорхойгүй байна.

-Холбооны удирдлагууд дасгалжуулагч тамирчдаа өмгөөлөхгүй хаана юу хийж явав аа. Тухайн үед Асашёрюү Д.Дагвадорж холбооны ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан санагдаж байна?

-Дагвадорж тухайн үед твиттер хуудсандаа “Чөлөөт бөх баяртай. Залуустаа амжилт хүсье” гэж жиргээд тамирчдаа хаяад явчихсан. Нэг ёсондоо дайны талбарт цэргүүдээ хаяад зугтчихаж байгаа юм. Монголын чөлөөт бөхийн холбоог толгойлж байгаа хүний тухайд тамирчдаа хамгаалж дуугарах нь үүрэг байсан.

-Өнөөгийн Монголын нийгэмд яаруу, давчуу, бодлогогүй, эрт баярладаг зан зонхилох болжээ. Тал нутаг шигээ уужуу тайвуу зантай хүн ховордож. 2016 онд ч ийм зан суртахууны л балгаар 36 жил хүлээсэн медалиа алдах үндсийг нь тавиад өгчихсөн гэж ярих хүмүүс олон байсан. Сүүлийн тав зургаахан секунд тамирчныхаа сэтгэл хөдлөлийг нь дарчихаж чадаагүй юм уу, та хоёр?

-Танхимд 20 мянган үзэгч давалгаалж байсан. Цогоо бид хоёр ч бие биенийхээ юу ярьж байгааг гүйцэд ойлгох сөхөөгүй байсан л даа. Хурц, ширүүн өрсөлдөөнтэй барилдаан болсон. Хувь тамирчны спортын гоо зүй гэж нэг юм бий. Харууштай чанар шүү дээ. Түрүүлж буй дугуйчин барианд орохдоо гараа даллаж үзэгчидтэй мэндчилдэг. Гүйлтийн тамирчин ч адилхан. Бокс ч бас адилхан. Тэр бүрт хариуцлага тооцдоггүй. Тамирчин ялалтын баяраа үзэгчидтэй хуваалцах агшин байдаг. Мандахнаран хүн цохиогүй, нүд ам руу нь хуруу, гараа хийгээгүй, нуруугаа харуулж зугтаагүй. Олимп дэлхийн аварга Жордан Борауз дэвжээ тойроод л зугтдаг. Энэтхэгийн тамирчин бүр дэвжээнээс гараад зугтааж байсан. Тэр бүрт торгоогүй.

-Хүрэл медалийн төлөөх барилдааны өмнө Цогтбаяр дасгалжуулагч, Мандахнаран гавьяат та гурвын хооронд ямар яриа өрнөсөн бэ. Өмнөх жилийнх нь ДАШТ-нд Наузов Мандах гавьяатыг хожчихсон байсан шүү дээ?

-Ялагдалдаа их судалгаа хийсэн л дээ. Ялна гэдэг бүрэн итгэлтэй байлаа. Судалж төлөвлөсний дагуу бүх юм аа шавхана гэж тооцоолсон. Эх орны даалгаврыг заавал биелүүлэх даалгавартай л дэвжээнд гарсан.

-Энэ оны ДАШТ сар хүрэхгүй хугацааны дараа эхэллээ. Шигшээ багийн амжилтыг та яаж харж байна?

-Сайн мэдэх юм алга даа. Бид нар шигшээ багийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байхдаа адуу манаж байгаа юм шиг л тамирчнаас нэг хором ч холдуулалгүй өдөр шөнөгүй дагадаг байлаа. Тэр үед дэлхийн аваргаас тэдэн медаль авна гээд сарын өмнө хэлчихдэг байсан шүү дээ. Энэ нь судалгаатай л холбоотой. Судалгаа хүнийг ийм түвшинд хүргэдэг. Энэ баг хамт олон ингэж ажиллаагүй учраас мэдэх юм үнэндээ алга. Тэднээс асуувал гаргасан судалгаандаа тулгуурлаад нэг юм хэлэх биз. Шигшээ багийн дасгалжуулагчдаас асуувал дээр байх.

-2020 оны олимпоос чөлөөт бөхийн тамирчид медаль зулгаах боломж байна уу?

-Бид нарт олимпийн наадмаас медаль авах мэдлэг чадвар туршлага бий. Бид нарын гурав, дөрвөн олимп үзсэн судалгаа шинжилгээ, арга туршлагыг үнэлээд хамтарч ажиллаж чадвал медаль авч чадна.

-Та шигшээ багийн дасгалжуулагч гэдэг тамирчнаасаа нэг хором ч нүдээ салгах ёсгүй гэж яриандаа дурдлаа. Шигшээ багийн лидер тамирчин П.Орхон маань допингийн асуудалд холбогдчихлоо. Багш нарын хариуцлагатай холбоотой юу?

-Их гайхдаг юм. Орхоныг Хосбаяр багш тэмцээн болгон дээр дагаж хоол унд, амралтыг нь тохируулж дэлхийг донсолгосон их амжилтуудыг гаргасан. Допинг зөрчлийн ямар ч асуудал гаргаагүй. Хосбаяр ганц Азийн наадамд л Орхоныг дагаж явж чадаагүй. Энэ тэмцээн дээр л допингийн асуудалд холбогдчихсон. Хариуцаж явсан багш нар нь хаана юугаа хийж явдаг юм, би гайхаад байдаг юм. Үнэн нь цаг хугацааны эрхээр ил болно л доо. Хувийн дасгалжуулагчид хоорондоо “Орхоныг маань хорлочихлоо доо” гэж ярилцдаг юм. Илрэхгүй юм гэж байхгүй дээ.

-Д.Дагвадорж ерөнхийлөгч дайны талбар цэргүүдээ хаяад зугтчихаж. Одоо Монголын чөлөөт бөхийн холбооны үйл ажиллагааг хэн базаж авч явж байна вэ?

-Д.Сумьяабазар хариуцаад явж байгаа болов уу гэж бодож байна. Ерөнхийдөө Б.Болд, Батбаяр нарын ах дүүс үйл ажиллагааг нь чиглүүлээд явж байгаа болов уу.

-Гавьяат тамирчин Б.Наранбаатар та хоёр хэсэг хугацаанд хамтарч ажиллаж өндөр амжилт үзүүлж байсныг тань мэдэх юм. Гавьяат та хоёр ямар шугамаар багш шавийн барилдлагатай болж байв?

-Би 2007 оноос л шигшээ баг дээр ажиллаж эхэлсэн. Шигшээ багт ирэхэд гавьяат тамирчин Б.Наранбаатар багийн лидер тамирчин нь байлаа. Надад ирээд “Би Азийн наадамд оролцоод ирлээ. Медаль авч чадсангүй. Дэлхийн аваргаас ганц хүрэл медаль аваад л байрандаа зогсчихлоо. Байрнаасаа хөдөлмөөр байна” гэж хэлсэн юм. Би ч “Байрнаас чинь хөдөлгөж чадна. Мэдлэг чадвартаа итгэж байна” гээд л хамтраад л ажилласан даа. Байрнаас нь хөдөлгөж ч чадсан. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс мөнгөн медаль хүртсэн. Томоохон гран при тэмцээнүүдэд бүгдэд нь түрүүлсэн шүү дээ, Наранбаатар маань. Монгол тамирчин анх удаагаа дэлхийн чансааг тэргүүлсэн нь тэр жил. Эрэгтэйчүүдийн шигшээ баг олимпийн наадмын дөрвөн эрх авч байлаа. Ажлын гараагаа ингэж л эхэлсэн.

Хорьдугаар зууны манлай монгол бөх, дархан аварга, хөдөлмөрийн баатар Хорлоогийн Баянмөнх XXI зууны шилдэг тамирчдыг бэлтгэхээр “Шонхор” биеийн тамирын дээд сургуулийн үйл ажиллагааг Спортын төв ордны хажууханд нээж байсан. Хоёр давхар навтгар цагаан байшинд боловсорч тив дэлхийн дэвжээнд гялалзсан тамирчид олон байдаг. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хошой мөнгөн медальт гавьяат тамирчин Оюунбилэгийн Пүрэвбаатар, Баянмөнхийн Гантогтох, олон улсын хэмжээний мастер, Азийн тивийн аварга, аймгийн арслан Норжингийн Баярмагнай нарын тамирчид дотоодын ширүүн өрсөлдөөнөөс шалгарч тив дэлхийн дэвжээнд нэгэн цагийн шилдгүүдтэй эн тэнцүү өрсөлдөж, спортын хорхойтнуудыг өндөлзүүлж явсан удаатай. Өөрийн уран хурц, зоримог дайчин барилдаанаараа онцгойрч чадсан дархан аварга А.Сүхбат ч энэ заалнаас их амжилтын их аяндаа мордож байсан түүхтэй. Шонхорын заалнаас тодорсон өөр нэг шилдэг хүчтэн нь Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын аварга Сүхбаатарын Мөнхбат.

“Нэг ангийнхан” булан энэ удаа улсын аварга С.Мөнхбатын ангийнхныг онцолж байна. Аварга цолтонтой энэ ангийг онцолсон нь бас учиртай. Эдний ангийн аймгийн цолтнууд нь өнөө хэр нь амжилттай сайн барилдаж нутаг орныхоо нэрийг дуурсгаж яваа.

Тэртээ шинэ мянганы эхэн үе. 2004 оны намар цаг. Хөдөлмөрийн баатар Хашбаатарын Цагаанбаатар Афины олимпоос хүрэл медаль хүртэхийг зурагтаар харж огшиж, омогшиж суусан 30 гаруй залуус том бөх болох мөрөөдөл тээж “Шонхор” сургуулийн босгоор алхаж байжээ. Эдний ангийн олонх нь хөдөө орон нутгийн харьяалалтай, сум орны наадамдаа шаггүй барилдчихдаг, зарим нэг нь сумын цолд хүрчихсэн залуус нэг ангид цуглажээ.

Сайн бөх, сайн багш дасгалжуулагч бэлтгэх үүргийг тухайн үед ид барилдаж байсан Баянхонгор аймгийн Баянбулаг сумын харьяат улсын харцага Даш-Очирын Батболд, аймгийн арслан Равсалын Дамдин нар хүлээж анги удирдсан багшаар нь томилогдсон байна. Энэ ангиас улсын аварга С.Мөнхбат, Дорнод аймгийн харьяат аймгийн арслан П.Мөнхбат, Говь-Алтай аймгийн харьяат аймгийн арслан Б.Отгонбаатар, Өвөрхангай аймгийн харьяат аймгийн заан О.Бундхорол, Ховд аймгийн харьяат аймгийн харцага М.Ганзориг нарын мундаг бөхчүүд энэ ангид суралцаж төгсчээ.

Гол төлөв хөдөө орон нутгаас ирсэн оюутнуудаас бүрдсэн энэ ангийнхан ихэнхдээ хотод байх ах дүү, хамаатан садныхаараа амьдардаг байжээ. Бусад нь оюутны дотуур байранд сууна. Гэр орон, аав ээжээсээ хол болохоор гэдэс өлсөх, мөнгө төгрөггүй болох үе их гарна. Мөнгөтэй үедээ 100-гийн ундаа, 150-ын наполеон торт идчихнэ. Бас сургуулийнхаа гуанзны пирожки, мантуун буузыг ёстой нэг идэх шиг болдог байсан гэнэ.

“Шонхор” бол биеийн тамирын сургууль. Ийм ч утгаараа оюутнууд нь завгүй. Бүтэн өдрийг сургууль дээрээ өнгөрүүлнэ. Өглөө найман цагаас хичээл нь эхлээд их үдийн алдад тарна. Цаг орчмын хугацаанд хоол унд эргүүлж байгаад үдээс хойш бэлтгэлдээ орно. Д.Батболд, Р.Дамдин нарын багш нар нь бөх барилдах арга барил мэх техникээс авахуулаад тамирчин хүн биеэ хэрхэн авч явах тухай, ёс зүй, хэм хэмжээний талаар үлгэрлэж өгдөг байж. “Багш маань биднийг ер нь зодож байгаагүй. Зарим эрэгтэй хүүхдүүдтэй ангийг удирдахад хэцүү байдаг юм шиг байна лээ. Багш зодоод гэхийг зөндөө л олон удаа сонсож байлаа. Харин манай ангийн багш бидэнд гар хүрч байгаагүй. Загнах нь ч ховор байсан байх. Гэсэн ч бид багшаасаа их айна. Ер нь анзаараад байхад хүүхдийг айхавтар загнахгүй байхаар тэр хэрээр хүндлэл хүлээдэг шиг байгаа юм. Манай багш тийм л хүн байсан. Амьдрал дээр гарахаар янз бүрийн л хүнтэй уулзана. Хэцүү ааштай хүнтэй таарлаа гэхэд багш байсан бол лав л муудалцахгүй, эвтэйхэн өнгөрөөчих байсан даа гэж бодоод аргалдаг юм” гэж шавь нар нь ангийн багшийнхаа талаар дурслаа.

Бусад оюутнууд шиг гадуур, дотуур тэнээд явах цаг зав тэдэнд байхгүй. Зав гарвал бэлтгэлээ хийж завсар зайгаар нь барилдаан үзэж, завшаан гарвал аманд гарч явсаар эхний хичээлийн жил улирчээ. Энэ их хөдөлмөрийн үр дүнд л эдний ангийнхан өнөөдөр том бөхчүүд болсон талаар “Шонхор” сургуулийнхан ярьдаг юм билээ.

Хоёрдугаар курсийн хичээлийн жил эхлэхэд өнөө ангийнхан эрийн цээнд хүрчихсэн байжээ. Бөхийн өргөөнд гараад зодоглоход бас дугтруулаад тохойлдчихооргүй хэмжээнд хүрсэн байсан талаараа дурсаж байна. Тогтмол барилдаанд оролцдог болсон тул үндэсний бөхийн бэлтгэлдээ гол хүчээ хаях болжээ. Энэ нь үр дүнгээ өгч заал танхимын барилдаанд ганц нэг давчихдаг болсон гэнэ. Сумын цолтнуудын барилдаанд түрүү, үзүүрт зорьж зодоглодог болсон талаараа ангийнхан дурсаж байлаа.

“ШОНХОР”-ЫН БАРИЛДААНДАА
ШУУГИУЛДАГ АНГИЙНХАН

“Шонхор” дээд сургуулийн аварга шалгаруулах барилдаан ширүүн өрсөлдөөнтэй болно. Өнөөдрийн улсын заан Б.Батмөнх, улсын харцага Ө.Даваабаатар, улсын начин Бо.Батжаргал, Б.Баатарцол нар курс ойролцоо. Үеийн залуус хоорондоо оч үсчиж, гал маналцтал яс үзнэ. Ийм өрсөлдөөнөөс өөрийгөө хурцалж шалгарч чадсан С.Мөнхбат өнөөдөр улсын аварга цол хүртээд байна. Энд өгүүлж буй ангийнхнаас Говь-Алтайн Б.Отгонбаатар, Дорнодын П.Мөнхбат нар шөвгөрч сайн барилддаг байжээ.

Энэ ангийнхнаас түрүүлж тодорсон нь Сүхбаатарын Мөнхбат. 2006 оны хавар гуравдугаар курсээ төгссөн залуу Сүхбаатар аймгийн наадамд зодоглохоор сэтгэл шулуудаж хүлгийн жолоо залжээ. Эх орны баруун хязгаар Хархираа түргэний уулсын өвөр бэлд өсч торнисон хүү “ногт ганзагалж” зүүн бүсэд очсон нь буруудсангүй, аймгийн заан болчихоод сэтгэл тэнэгэр буцаж байжээ. Энэ үеэс “Шонхор” сургуулийн Мөнхбат гэж туранхай бор залуу улсын цолтнуудын “шүдний өвчин” нь болсон байна. Улсын аваргуудад хүндэтгэл үзүүлэх барилдаан Бөхийн өргөөнд зохион байгуулагдахад улсын аварга Д.Сумъяабазар, улсын арслан Х.Мөнхбаатар, улсын арслан До.Ганхуяг нарыг хазайлгаж шуугиулж байсан удаа түүнд бий. Аймгийн заан цолтой байхдаа шүү дээ. Ангийн анд Мөнхбатынхаа араас нөхөд нь ч аажимхан сайжирсаар байжээ. 2007 онд “Шонхор” сургуулийн шинэхэн төгсөгч Пүрэвжавын Мөнхбат төрөлх нутаг Дорнод аймгийнхаа наадамд зодоглож тав давснаар аймгийн заан цол хүртсэн байна. Хожим тэрбээр 2012 онд аймгийн наадамдаа түрүүлж аймгийн арслан цол хүртсэн юм. Эдний ангийн Б.Отгонбаатар 2008 онд Баянхонгор аймгийн наадамд тав давж ангийнхаа аймгийн цолтнуудын тоог нэгээр нэмжээ. Тэр жилээ Говь-Алтай аймгийнхаа наадамд түрүүлэх зорилготой зодоглосон ч чимэг нэмээд буцсан энэ залуу хожим Дархан-Уул аймгийн наадамд түрүүлж дутуугаа гүйцээсэн. Өдгөө Алтай нутгийнхны итгэл хүлээлгэсэн цолондоо дүүрэн том бөх болжээ. Арал бяртай арсланд улсын цол ойрхон талаар баг дасгалжуулагчид ярьдаг.

АНГИЙН АМЬДАА НАР НААДМЫН
ДЭВЖЭЭНД ЧУХАЛ ДАВААНД УЧРАА ТААРЛАА

Энэ ангид баруун болон зүүн аймгийн төлөөлөл хоёр Мөнхбат бий. Нэг нь Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын аварга С.Мөнхбат. Нөгөөх нь Дорнод аймгийн Цагаан-Овоо сумын харьяат аймгийн арслан П.Мөнхбат. Улсын цолны тааварт олон жил яригдаж буй шийртэй сайн бөх. П.Мөнхбат арслан өнөө жилийн улсын их баяр наадмаар улсын харцага Д.Бат-Эрдэнэ, улсын гарьд Ш.Жаргалсайхан нарыг илүүрхэж тавын даваанд босох эрхтэй болсон юм. Улсын цолны төлөө хариуцлагатай даваанд П.Мөнхбат бөхийн ертөнц рүү цуг алхаж орсон, оргил өөд хамтдаа зүтгэж буй ангийн найзтайгаа хүч үзэхээр болсон юм. Тавын давааны ам сонссон бөх сонирхогчид “Аварга найзыгаа дэмжих нь, улсын цолны босго алхуулах нь” гэх мэтээр өөр хоорондоо ярилцаж байв. Гэсэн ч хоёр найз наадмын дэвжээнд яс үзэж аварга нь илүүрхэв. Арслан Мөнхбат дүүрэн нулимстай наадмын дэвжээг орхив. Харгүй сайхан барилдсан найзууд тэврэлдээд салахад халаглах хүмүүс олон байсан даа. Шударга барилдаан гэдэг ийм л байдаг. Наадмын дэвжээ ийм л хатуу.

Шинэ мянганы эхэнд газар газраас цуглаж Шонхор сургуулийн босгоор алхаж байсан залуус өнөөдөр төрдөө үнэлүүлж, түмэндээ хүндлэгдсэн том бөхчүүд болжээ. Хүнд хүчир бэлтгэлийг давж байсны шанд энэ хамт олноос улсын аварга цолтон төрсөн байна. Аймгийн цолтнууд нь ч цолондоо эзэн болж, төгссөн сургууль, төрсөн нутгийнхаа нэрийг дуурсгаж сайн барилдацгааж байна.

Үндэсний их баяр наадмын дунд шөвөгт шалгарсан 16 бөхөөс допингийн шинжилгээ авдаг уламжлал 2002 оноос хойш тогтсон. Энэ цагаас хойш өнөөдрийг хүртэл баяр наадмын үеийн допингийн шинжилгээнд 19 бөх бүдэрсэн байдаг. Дийлэнх нь шинээр улсын цолонд хүрсэн, татаас багатай, залуу бөхчүүд өртдөг нь нууц биш.

Баяр наадмаар шөвгөрсөн бөхчүүдийн допингийн шинжилгээны хариуг эрх бүхий албан тушаалтнууд нуун дарагдуулдаг, тэр битгий хэл допингийн шинжилгээний хариугаар шантаажилж бөхчүүдээс их хэмжээний мөнгө нэхдэг гэх мэт барьцгүй яриа бөхийн хүрээнийхэн дунд тасралтгүй хөвөрч ирлээ.

Өнөө жилийн баяр наадмын шинжилгээний хариу БНСУ-ын итгэмжлэгдсэн лабораториос иржээ. Үүнийг допингийн эсрэг үндэсний төвөөс баяр наадмыг зохион байгуулах комисс, бөхийн салбар хороонд 8-ны өдөр хүлээлгэж өгсөн байна.

Допингийн шинжилгээний хариу ирсэн мэдээтэй зэрэгцээд шахуу шинжилгээнд хамрагдсан бөхчүүд фэйсбүүк хаягнаасаа мэдэгдэл хийж эхэлсэн юм. Тэд баяр наадмын зохион байгуулах комисс, бөхийн салбар хороог допингийн шинжилгээний хариуг нэн даруй яаралтай зарлахыг шаардсан юм. Энэ нь зохион байгуулалттай шинжтэй ч юм шиг. Баяр наадмын зохион байгуулах хорооны нарийн ерөнхий бичгийн дарга Э.Содномжамц сэтгүүлчдэд “Манайд допингийн шинжилгээний хариуны талаарх албан ёсны мэдээлэл одоогоор ирээгүй байна” гэж илт худал мэдээлэл тараасан нь шинжилгээний хариуг нуун дарагдуулах гэж байна гэх хардлагыг эдгээр бөхчүүдэд төрүүлсэн байх.

Бүр тодорхой хэлбэл, улсын аварга Н.Батсуурь, С.Мөнхбат, улсын арслан П.Бүрэнтөгс, Ц.Содномдорж нарын 15 бөх бидний шинжилгээний хариунаас хориотой бодис илрээгүй талаараа хувийн цахим хуудсаар дамжуулж мэдэгдсэн юм. Олны өмнө гарч төдийлөн нээлттэй байдаггүй улсын арслан Цэдэвийн Содомдорж “Хоёр бөх допингийн асуудалд холбогдсон байна. Үүнийг яаралтай зарлах шаардлагатай байна” гэж хамгийн эхэнд Монгол Улсын шадар сайдад хандаж мэдэгдсэн нь олныг шуугиулсан. Үүнд шахагдсан баяр наадмыг зохион байгуулах комисс, бөхийн салбар хорооноос өчигдөр мэдээлэл хийлээ.

Бөхийн салбар хорооны дарга Г.Билгүүн “Энэ жилийн баяр наадмаар тав буюу түүнээс дээш давсан 16 бөхөөс допингийн шинжилгээ авсан. Допингийн шинжилгээний хариу Үндэсний бөхийн салбар хороонд наймдугаар сарын 8-нд ирсэн. Шинжилгээнд хамрагдсан бөхчүүдийн хоёроос нь допингийн төрлийн бодис илэрсэн. Нэгээс нь дөрвөн төрөл, нөгөөгөөс нь нэг төрлийн бодис илэрсэн байгаа. Бид допингийн шинжилгээний хариуг бөхчүүдэд утсаар мэдэгдсэн. Харин допинг илэрсэн хоёр бөхийн хувьд нэг нь энэ сарын 9-нд, нөгөө нь 11-нд ирж шинжилгээний хариутайгаа албан ёсоор танилцсан. Хэрвээ “А” сорьцын хариутай санал нийлэхгүй, хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа тохиолдолд “Б” сорьцын шинжилгээ өгөх хүсэлтээ 10 хоногийн дотор гаргаж болдог. Одоогоор “Б” сорьцын шинжилгээ хийлгэх хүсэлт гаргаагүй байна. Олон нийтийн зүгээс нэрийг нь зарлахыг шаардаж байна. Бид ямар нэгэн байдлаар бөхчүүдийн нэрийг нууцлаад байгаа юм биш. Дүрмэндээ “А” сорьцын хариуг шууд зарлах боломжгүй байдаг. Хэрэв допинг илэрсэн хоёр бөх энэ сарын 19-ний дотор “Б” сорьцын шинжилгээ хийлгэх хүсэлтээ гаргахгүй, допингийн шинжилгээний хариуг хүлээн зөвшөөрвөл нэрийг нь шууд зарлана.

Хэрэв дахин шинжилгээ хийлгэх хүсэлт гаргавал “В” сорьцын шинжилгээний хариу гарсны дараа нэрийг нь зарлана” гэв.

Бөхийн салбар хорооны зүгээс хоёр бөхөөс допингийн төрлийн бодис илэрснийг албан ёсоор мэдэгдлээ. Допингийн эсрэг үндэсний төвөөс бол хэдэн бөх допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн талаарх мэдээллийг өгөхөөс татгалзаад байсан юм. Хуулийн дагуу тус мэдээллийг бөхийн салбар хороо хийх үүрэгтэй ажээ.

УЛСЫНГАРЬДБ.ГОНЧИГДАМБА: МИНИЙ ШИНЖИЛГЭЭ ЭЕРЭГ ГАРСНЫГ МЭДЭГДСЭН. ДОПИНГ ХЭНЭЭС ИЛЭРСЭН НЬ ТОДОРХОЙ БАЙГАА ШҮҮ ДЭЭ

Улсын наадамд шөвгөрсөн 16 бөхийн 14 нь бөхийн салбар хорооноос “Допингийн шинжилгээгээр ямар нэгэн хориотой бодис илрээгүй” гэх мэдэгдлийг утсаар хүлээж авснаа цахим хуудсаараа дамжуулаад танилцуулчихсан. Харин улсын наадмын түрүү бөх шинэ аварга Э.Оюунболд, энэ жилийн улсын их баяр наадмын их шөвөгт шалгарсан улсын гарьд Б.Гончигдамба нар ямар нэгэн мэдээлэл хийлгүй тунаж үлдээд байсан юм. Бид улсын гарьд Батнасангийн Гончигдамбаас тодруулга авлаа.

-Баяр наадмын шөвгийн 16 бөхийн допингийн шинжилгээний хариу гарчээ. шөвгөрсөн бөхчүүд тус тусын цахим хаягаар дамжуулж шинжилгээгээр ямар нэгэн хориотой бодис илрээгүйгээ мэдэгдчихлээ. Таны хувьд чимээгүй байгаа нь допингийн асуудалд холбогдсон гэх хардлагыг олонд төрүүлээд байна?

-Надад санаа зовох асуудал огт байхгүй. Би ойрын өдрүүдэд сүлжээгүй газар явж байгаад нөхдүүдээс жаахан сүүлдэж мэдэгдлээ. Энэ нь хардлага төрүүлээд байх шиг байна.

-Бөхийн салбар хорооноос тан руу шинжилгээний хариуг тань албан ёсоор мэдэгдсэн үү?

-Бөхийн салбар хорооноос над руу мессэж илгээж мэдэгдсэн байсан. Хоёр хүн зарлах нь тодорхой болчихлоо . Ер нь хэн гэдэг нь ойлгомжтой байна шүү дээ. Энэ хоёр “Б” сорьцоо өгнө гэвэл хууль дүрмийн дагуу харах ёстой. Зарлах нь цаг хугацааны л асуудал болжээ. Энэ сарын 19-20 гээд л хэн гэдэг нь тодорхой болох биз.

-Та бүхэнд шинжилгээний хариуг бөхийн салбар хорооноос утасдаж мэдэгддэг юм уу. Ямар нэгэн тамгатай, бичиг цаас хүлээлгэж өгөхгүй юу?

-Бидэнд ямар нэгэн цаас өгдөггүй. “Шинжилгээнийх нь хариу чинь эерэг гарсан шүү” гэж утсаар мэдэгддэг. Надад ийм маягаар мэдэгдсэн гэв.

Харин бид шинэ аварга Э.Оюунболдтой холбогдох оролдлого хийсэн ч утаснууд нь салгаатай байлаа. Багш, дасгалжуулагч ойр тойрныхонтой холбоо барих оролдлого хийсэн ч тоймтой мэдээлэл өгөх хүн нэг ч гарсангүй. Утсаа салгасан юм. Баяр наадмаас хойш олны анхаарлын төвд буй залуу аварга одоогоор хаана юу хийж яваа нь мэдэгдэхгүй байна. Энэ нь ойлгомжгүй байдал үүсгээд байна.

Хэрэв түрүүлсэн бөхөөс допинг илэрсэн тохиолдолд ямар арга хэмжээ авах талаар бөхийн салбар хорооноос тодруулахад “Журмандаа хоёр арга хэмжээ авна гэж заасан байдаг . Баяр наадмын комиссоос барилдах эрхийг нь хоёр хүртэлх жилээр хасна. Хоёрдугаарт, түрүү бөхөд олгосон бай, шагнал, цолыг нь хураана. Гэхдээ цол, чимгийг Ерөнхийлөгч олгодог учраас Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийнхээ хүрээнд шийдэх асуудал” гэж хариулсан юм.

БӨХЧҮҮДИЙН ДОПИНГИЙН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ АКТ ХААНА ХАВ ДАРАГДААД БАЙНА ВЭ

Баяр наадмаар допингийн шинжилгээнд хамрагдсан бөхчүүдийн хариуг мэдэгдэхдээ илрээгүй бөхчүүд рүү “Таны шинжилгээ цэвэр гарсан” гэж утас цохиж байгаа нь хорин нэгдүгээр зуунд инээдэмтэй асуудал. Өнөө хэд нь ямар ч баримт сэлт байхгүй улаан нүүрээрээ лайв хийж “Миний шинжилгээний хариу цэвэр гарсан” гэж хэлж байгаа нь хэний ч эргэлзээг төрүүлж байна. Ядаж л лабораторийн тамгатай цаасыг нь бөхчүүдэд хүлээлгэж өгөх хэрэгтэй шүү дээ. Өнөөдөр захын эмнэлэгт очоод шээсний шинжилгээ өгөхөд актаар баталгаажуулдгийг бид бүгдээрээ мэднэ. Дэлхийн допингийн эсрэг агентлагт итгэмжлэгдсэн БНсУ-ын лабораторийнхон допингийн эсрэг үндэсний төв рүү орчуулагч ашиглаж утас цохиж хариу хэлдэггүй л байлтай.

Бид өнөө жилийн улсын баяр наадмын үзүүр бөх, улсын аварга Н.Батсууриас мөн тодруулга авлаа.

-Таны шинжилгээний хариунаас ямар нэгэн допингийн төрлийн бодис илрээгүйг хувийн цахим хуудсаараа мэдэгдэж байсан. энэ талаараа та ярихгүй юу?

-Одоохондоо яриа өгөх болоогүй байна. Харзнаад л сууж байна.

-Бөхийн салбар комиссоос шинжилгээний хариуг танд яаж мэдэгдсэн бэ?

-Шинжилгээнд хамрагдсан бүх бөхчүүдэд утсаар л мэдэгдсэн байна лээ. Энэ жил ч ялгаагүй надад утсаар мэдэгдсэн.

-бнсУ дахь лабораториос допингийн эсрэг үндэсний төв рүү шинжилгээний хариу ирүүлэхдээ арай ч утас цохидоггүй байлгүй дээ. энэ талаар та ямар мэдээлэлтэй байна вэ?

-Мэдээж цаасаар л ирнэ шүү дээ. Үүнийг нь яг хааш нь хийдэг юм, би мэдэхгүй байна гэж хэлсэн юм.

Наадмын үзүүр бөх улсын аварга Н.Батсуурийн тухайд бүх бөхчүүдэд допингийн шинжилгээний хариуг утсаар мэдэгдсэнийг мэдэж байгаа юм. Үүнээс үзэхэд мэдэгдэл хийсэн бөхчүүд өөр хоорондоо харилцаа холбоотой байсан нь анзаарагдаж байна. Н.Батсуурь аваргын тухайд одоохондоо байдлыг харзнаад сууж байгаа аж. Харин допинг хэрэглэсэн бөхчүүдийн шинжилгээний хариуг хольж солих асуудал байвал бөхчүүд бөөнөөрөө чангахан дуугарахаар зэхэж байгаа бололтой.

Допинг илэрсэн бөхчүүдийн шинжилгээний хариу тамга, тэмдэгтэй цаасаар ирдэг юм байна. Үүнийг нь бөхийн салбар хорооноос допинг хэрэглэсэн бөхчүүдэд хүлээлгэж өгдөг ажээ. Тухайн бөх 10 хоногийн хугацаанд “Б” сорьцын шинжилгээнд хамрагдах эсэхээ шийддэг журамтай аж. Анх шинжилгээ авахдаа шээсийг хоёр саванд хувааж хийдэг учраас “А”, “Б” шинжилгээний хариу зөрөх магадлал 0 хувь гэж мэргэжилтнүүд үздэг юм байна. Допингийн төрлийн бодис илрээгүй тамирчны хариуг танилцуулахад ямар нэгэн баримтгүй утсаар танилцуулж байгаа нь бөх сонирхогчдод эргэлзээ төрүүлж, хэн нэгнийг хардахад хүргэж байна. 2002 оноос эхэлсэн допингийн шинжилгээний бүх хариу допингийн эсрэг үндэсний төвийн архивт байж л таараа. Үүнийг бүгдийг нь л ил гаргаж бөх сонирхогчдын эргэлзээг тайлмаар байна. Хэн хэн цэвэр, хэн ямар бодис хэрэглэснээ нуун дарагдуулсан нь олонд ил байг л дээ.

Бөхийн салбар хорооноос допингийн шинжилгээний хариуг мэдэгдсэн даруйд бөхчүүд өөр хоорондоо тохиролцож бараг нэг цагт тус тусынхаа цахим хуудсаараа шинжилгээний хариугаа зарлалаа. Допингийн шинжилгээний эргэлзээтэй хариунаас хаширсан бөхчүүд энэ удаа бөхийн салбар хороонд шахалт үзүүлсэн нь өчигдрийн хэвлэлийн хурлаас тодорхой болж байна. Энэ жилийн допингийн шинжилгээнийн хариунд өмнөх жилүүдийнх шиг ямар нэгэн “но” орохгүй нь бололтой. Хэн хэрэглэсэн нь бараг л тодорхой болж байна даа. Цахим хуудсаараа мэдээлэл хийсэн 14 бөхийн дунд худлаа ярьсан байх магадлалтай нэг л нөхөр бий. Бөхийн хүрээнийхэн ч үүнийг гадарлаж байгаа гэж эх сурвалж мэдээллээ.

Допинг тойрсон маргаан үргэлжилж байна. Баяр наадамд шөвгөрсөн 15 бөх “Миний шинжилгээнээс допингийн төрлийн бодис илрээгүй” гэж мэдэгдээд байсан. Харин өнөө жилийн улсын их баяр наадмын түрүү бөх улсын аварга Э.Оюунболд Авто тээврийн 80 жилийн ойд зориулсан барилдааныг дундаас нь орхиж явснаас хойш сураг чимээгүй байсан юм. Допинг хэрэглэж улсын наадамд түрүүлсэн гэх шуугианыг нийгэмд дэгдээгээд байсан тэрбээр өнгөрсөн бямба гаригт мэдэгдэл хийлээ.

Улсын аварга Э.Оюунболд “Хоёр бөхийн холбооны маргаан эцэстээ тулж түрүү бөхөөрөө оролдож бусармаг явдал хийж байна. Энэ нь монгол бөхийн нэр хүндэд сөргөөр нөлөөлж байгаа учраас мэдэгдэл хийж байгаа юм. Миний хувьд 14 наснаасаа хойш л аварга багш (дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ) дээрээ бэлтгэл хийгээд явж байна. Багш надад “Архи ууж болохгүй, допинг хэрэглэж болохгүй” гэж захиж сургасан. Би допинг хэрэглэж үзээгүй. Миний шээс солигдсон байна. Энэ хэргийг шалгаж үнэн зөвөөр шийдвэрлэхийг хууль хяналтын байгууллагуудаас хүсч байна. Допингийн эсрэг үндэсний төвийнхөн тавуулаа байж гарын үсэг зурж байж задлах ёстой шинжилгээний хариуг хоёулахнаа задлаад нийгмийн сүлжээнд цацчихсан байгаа юм. Ингээд л над руу бөхчүүдээр зохион байгуулалттайгаар дайралт хийлгэсэн. Үүнийг би зохион байгуулалттай гэмт хэрэг гэж үзэж байна. Би допинг хэрэглээгүй. Дахин онцлоход миний шээсийг сольсон байна. Би хууль хүчний харьяа байгууллагуудын хараа хяналтан дор гуравдагч орон руу шинжилгээ өгмөөр байна. Мөн ДНК-ийн шинжилгээг ч өгье. Бөхчүүдийн нутгархдаг зүйлээс л ийм аймаар юм гарч байна. Бид чинь нэг улсад, нэг төр дор л амьдарч байгаа улс шүү дээ. Бүгдээрээ л Монголчууд. Наадмын өмнө “Чи түрүүлсэн ч бай, түрүүлээгүй ч бай чамаас допингийн төрлийн бодис илрүүлнэ” гэж нэг биш удаа давшилж байсан удаатай. Мөн “Тэрбум 300 сая төгрөг бэлдсэн. Оюунболд түрүүлэх нь ойлгомжтой боллоо” гэж гутаан доромжиллоо. Энэ бүхнээр намайг хилс хэрэгт гүтгэж байна. Нэгэн цагт барилдаж явсан улсын аварга Д.Хадбаатарыг дийлэхгүй болохоор хэрэг тохож шоронд оруулж байсан. Өнөө цагт Оюунболд гэж хүнийг “Бяртай байна, дийлэхгүй байна, ийм зүйлээр далимдуулаад унагачихъя” гэсэн зорилготой нь илэрхий байна. Монголын ард түмэн зөвөөр ойлгох байх. Би өөрийгөө өмгөөлөх гээд байгаа юм биш. Монголын их өв соёлоо хамгаалахын тулд эцсээ хүртэл тэмцэхээ илэрхийлж байна” гэж дурдсан юм.

Улсын их баяр наадмын түрүү бөх Э.Оюунболд допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн нь олонд ил боллоо. Дэлхийн томоохон тамирчид ч допингийн асуудалд холбогдоход ийм жишгийн тайлбар хийдэг. Саяхан дэлхийн аварга, гавьяат тамирчин П.Орхон допингийн шинжилгээнд бүдэрчихээд “Миний хоолонд допинг хийчихсэн байна” гэх тайлбар хийгээд дөрвөн жилээр эрхээ хасуулж байсан. Шинэ аваргын тайлбар ч үүнтэй агаар нэг.

Ямартаа ч Э.Оюунболд аварга өчигдөр баяр наадмын зохион байгуулах коммист хандаж өмнөх жилийн баяр наадмуудын бөхийн барилдааны допингийн шинжилгээний хариуг нийтэд ил болгохыг шаардсан бичиг хүргүүлсэн байна.

БӨХЧҮҮДИЙН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ШЭЭСИЙГ СОЛЬЖ, ХОЛИХ БОЛОМЖТОЙ ЮУ

Бөхчүүдийн допингийн шинжилгээний үйл явц нүднээс далд байдаг нь бөхчүүдийн шинжилгээний хариунд “но” ордог гэх хардлагыг спортын хүрээнийхэнд төрүүлдэг. Бид энэ талаар Допингийн эсрэг үндэсний төвийн эх сурвалжаас тодрууллаа.

-Баяр наадамд шөвгөрсөн 16 бөхийг допингийн шинжилгээнд хамруулдаг. өнөө жилийн улсын их баяр наадмын түрүү бөх допингийн асуудалд холбогдсон нь том шуугиан тариад байна. Улсын аварга Э.Оюунболд “Миний шээсийг сольсон байна” гэж мэдэгдсэн байсан. шинжилгээний явцад шээс солигдох боломжтой юу?

-Тийм тайлбар хийсэн байна лээ. Шээс солигдох үндэслэлгүй. Шээсний савны дээд хэсэгт улаан гогцоо байдаг. Түүнийг нь аваад таглахад шилийг дахин гараар онгойлгох боломжгүй болдог. Лаборатори дээр тусгай аппаратаар л нээнэ. Сав болон хайрцаг нь ижил дугаартай байдаг. Сав шээс солигдох ямар ч боломжгүй.

-Бнсу-аас ирсэн шинжилгээний хариуг таван хүн байлцаж задалдаг гэсэн. Энэ жил хоёр хүн л өөд өөдөөсөө харж байгаад задалчихсан юм уу?

-Үгүй. Бүх үйл явц ном журмын дагуу болж өнгөрсөн.

-Допингийн шинжилгээнд бөхчүүд бүдрэх нь хэвийн үзэгдэл болжээ. Баяр наадмын бус үеийн шинжилгээнд ч хэд хэдээрээ унаж байна. Энэ юутай холбоотой вэ?

-2003 оноос хойш баяр наадамд шөвгөрсөн 16 бөхийг допингийн шинжилгээнд хамруулж эхэлсэн. Допингийн эсрэг үндэсний төвөөс тамирчдад зориулж допингийн эсрэг сургалтыг долоо хоног бүр зохион байгуулдаг. Тамирчид ч танхим дүүрэн ирж идэвхтэй оролцдог. Харин үндэсний бөхийн тамирчид сургалтад оролцохдоо их хойрго ханддаг. Тав зургаахан л хүн ирнэ. Өөрсдөө мэдлэггүй байна л даа” гэж хэлсэн юм.

Баяр наадмын тухай хуульд допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн бөхийн барилдах эрхийг хоёр хүртэлх жилээр хасах юм уу тухайн баяр наадамд үзүүлсэн амжилтыг хүчингүй болгох гэсэн заалт бий. Тухайн бөхийн хэрэглэсэн бодисын үйлчлэл, нөлөөллөөс шалтгаалж шийтгэл өөр хоорондоо харилцан адилгүй байдаг. Цол хураах болон нөхөж олгох асуудал нь Баяр наадмын комисс болон Ерөнхийлөгчийн эрхийн хүрээнд шийддэг асуудал юм.

Улсын арслан Х.Мөнхбаатар шинжилгээнд бүдрэхэд зөвхөн шөвгөрсөн амжилтыг нь хүчингүй болгож байсан бол улсын начин Б.Сугаржаргалын барилдах эрхийг зөвхөн зургаан сараар хасч байсан. Н.Адьяабат, Б.Суманчулуун нар шинжилгээнд бүдрэхэд шууд цолыг нь хурааж байсан удаатай.

Энэ сарын 19-ний өдөр Баяр наадмыг зохион байгуулах комисс, бөхийн салбар хорооноос баяр допингийн шинжилгээн хэн бүдэрснийг зарлах учиртай. Шинжилгээнд бүдэрсэн бөхчүүд “А” сорьцын шинжилгээний хариуг зөвшөөрсөн тохиолдолд тэр шүү дээ. Хэрэв татгалзсан тохиолдолд зарлах тов дахин нэг сараар хойшилно гэсэн үг.

Нэг бөхийнх нь шинжилгээнээс допингийн төрлийн дөрвөн төрлийн бодис илэрсэн талаар бөхийн салбар хорооноос мэдэгдсэн. Хэрэв шинэ аваргын шинжилгээнээс ийм олон төрлийн бодис илэрсэн тохиолдолд барилдах эрхийг хоёр жил хүртэлх хугацаагаар түдгэлзүүлж, аварга цолыг нь хураах магадлалтай.

О.ДАШНЯМ