Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

2008 оны намар цаг. Монголчууд олимпийн аваргатай болсон жил “Шонхор” дээд сургуулийн Үндэсний бөхийн багш дасгалжуулагчийн ангид 54 шижигнэсэн залуу элссэн байдаг. Бие бялдар нь илтэд хөгжиж, бөхийн эрдмийг хар бага наснаасаа заалгачихсан, аймаг, сумынхаа наадамд зодоглодог унаж даваад сурчихсан хүүхдүүд нэг ангид оржээ.

Дээд сургуулиа төгсөж, том бөх болох хүсэл эрмэлзэл өвөртөлсөн залуусын ангийн багш нь засуул, дуучин Батмэндийн төрсөн ах аймгийн начин Баасанхүүгийн Батбаатар.

Увс, Хөвсгөл, Баян-Өлгий, Говь-Алтайдаа сайн барилдаж нэр нь түгчихсэн залуус бөхийн өргөөний барилдаануудад тус тусын нутгийнхаа нэрийг дуурсгаж сайн барилдаад эхэлсэн байна.

Увсын Д.Энхбаяр гэж үндэсний бөхийн өсвөр залуучуудын улсын аварга шалгаруулах барилдаанд түрүүлсэн уран барилддаг залуу ангийнхнаасаа хамгийн түрүүнд буюу 18-хан насандаа аймгийн арслан цол хүртэж нөхдөө хурцалж өгсөн байна.

Бөхийн бэлтгэлээ цалгардуулалгүй өдөр бүр хийж байсан энэ ангийн залуусын ур чадвар өдрөөс өдөрт л ахиад ирж. Сумын цолтон болон залуу бөхчүүдийн барилдаанд тогтмол 3-4 давж, зарим тохиолдолд шөвгөрдөг болжээ.

Өдөржин бэлтгэл сургуулилт хийгээд хөлсөө гаргачихаар хамаг хоол унд нь шингэчихдэг. Өглөө хичээлдээ ирэхдээ цайгаа уулгүй ирдэг болохоор их өлсдөг. Тэр болгондоо сургуулийнхаа ойр хавийн цайны газруудад очно. Ихэнх нь мөнгөгүй. Тиймээс цайны газрын эгч нарыг панаалдаж хоол идэх гэж аргаа бардаг байж. Мөн ангийнх нь нэг хүү виза карт авчихсан байжээ. Тэгсэн ангийнх нь хүүхдүүд хоорондоо “За ингээд нийтийн унаанд үнэгүй явдаг болж байгаа юм даа” гэж хэлжээ. Тэгсэн нөхөр таксинд үнэгүй явж болох юм байна гэж ойлгоод таксинд суугаад гэр рүүгээ явчихсан гэнэ. Таксины жолооч гэрийнх нь гадаа ирээд “За 4500 төгрөг” гэхэд өөдөөс нь виза картаа үзүүлж байжээ. Картаа яагаад үзүүлж байгаа юм гэсэн үнэгүй явдаг гэсэн биз дээ” гээд таксины жолоочтой ам мурийж хөглөж байсан аж.

Ангийнхан наадмын бэлтгэлд ч хамтдаа гарна. Ойр хавийн уул, овоо тахилгын наадмуудад зодоглож түрүүлж үзүүрлээд байныхаа мөнгөөр ойр зуурын хүнсээ цуглуулчихдаг байжээ. 2010 оны зун наадмын бэлтгэлд ангиараа гарч Дугана хаданд зохион байгуулагдсан Эрдэнэ хайрханы тахилга наадамд барилдсан байна. Шөвгийн найман бөх үлдэхэд бүгд эдний ангийнхан байсан гэнэ. Тэр жилийн наадмын бэлтгэл ч үр дүнгээ өгч бүгд сум аймгийнхаа наадамд цолоо ахиулцгаасан гэнэ.

Б.Батбаатар багш ангийнхаа хүүхдүүдийн талаар “Манай ангийн хүүхдүүд бөх болно гэдгээ бүгд мэдэрчихсэн. Үүрэг хариуцлагатай болчихсон, бэлтгэл сургуулилт тасална гэсэн зүйл огт байхгүй. Бэлтгэл дээр бие биенийхээ дээр гарах гээд үзэж тарна. Тэр тийм мэх сурчихсан байна лээ. Би сурна. Тэр мэхийг тэгж хамгаална гэнэ. Эхний жилүүдэд бие биенийхээ барилдааны онцлогийг мэдчихэж байгаа юм. Дараа нь тэрийг тийм мэхээр давах боломжтой гээд тус тусдаа мэх боловсруулчихсан байдаг. Тийм ч болохоороо оюутан байхдаа аймгийнхаа наадамд түрүүлчихдэг болсон. Бүгд цолонд хүрцгээсэн” гэж ярьж байна.

“Шонхор” дээд сургуулийнхнаас ангиараа цолд хүрсэн тохиолдол байдаггүй гэнэ. Улсын заан Н.Жаргалбаяр, улсын начин Д.Энхбаяр, Ш.Шинэбаяр гээд гурван улсын цолтой бөх энэ ангиас төрж гарсан.

2011 онд гуравдугаар курсийн оюутнууд монгол бөхийг Гиннесийн номонд бүртгүүлэх 6002 бөхийн барилдаанд ангиараа зодогложээ.

Тэр үед залуу бөх байсан улсын заан Н.Жаргалбаяр ангийн багшдаа хандаж “Би том цолтой бөх болж энэ дэвжээн дээр нэрээ дуурсгана” гэж амлаж байсан нь өнөөдөр биеллээ олоод байгаа юм. Заан Жаргалбаяр ийм л өөртөө итгэлтэй, бэлтгэлээ цалгардуулдаггүй оюутан байсан гэнэ. Ангийнхан нь Жагаа зааныг наадамд түрүүлэх бүрэн бололцоотой гэж үнэлдэг юм билээ.

Мөн улсын начин Шоовдойхүүгийн бага хүү, улсын начин Ш.Тогтохбаярын төрсөн дүү Шинэбаяр гиннесийн номонд бүртгүүлэх ойн барилдаанд сайн барилдаж байжээ.

Гуравдугаар курст ороод л энэ ангийн оюутнууд улс аймгийн цолтнуудыг айлгадаг болж ирсэн гэнэ.

2012 онд Увс аймгийн харьяат аймгийн арслан Л.Цээсүрэн тухайн үед аймгийн начин цолтойдоо Богд ханы хишиг барилдаанд улсын арслан До.Ганхуяг, Ц.Содномдорж, улсын харцага А. Бямбажав, улсын начин Ц.Одбаяр нарын шилдгүүдийг орхиж түрүүлж том шуугиан тарьж байжээ. Ангийнхан нь бөөн баяр болж сургууль дээрээ хүндэтгэлтэйгээр хүлээж авсан байна.

Дорноговь аймгийн арслан М.Бямбадорж, Ховдын Г.Хишигбат, Увсын Л.Цээсүрэн нарын улсын цолны эрэмбэтэй залуус энэ үед бие биенээ хурцалж хамтдаа сайжирч байсан гэнэ. Эдгээр залуусыг улсын том цолд хүрнэ гэж бөхийн хүрээнийхэн үнэлдэг. М.Бямбадоржийн тухайд улсын харцага Б.Бат-Өлзий, О.Хангай нарын мундаг бөхчүүдийг өвдөг шороодуулж цаашид сайн барилдах бололцоотойгоо баталж харуулсан байдаг. Үүнээс гадна Ховд аймгийн харьяат аймгийн арслан Г.Хишигбат энэ ангийн төгсөгчдийн нэг. Ховдын наадамд түрүүлж үзүүрлэж байсан залуу арсланг дараагийн улсын цолтноор нэрлэх хүмүүс олон.

Хөвсгөл аймгийн заан Г.Бат-Эрдэнэ, Баян-Өлгийн аймгийн заан С.Бат-Үүл, Увс аймгийн харцага Б.Мөнх-Эрдэнэ, Өмнөговь аймгийн харцага Б.Амар-Амгалан нарын сайчуул ч энэ ангид дөрвөн жил суралцаж төгсчээ. Мөн сумын цолтнуудын барилдаанд тогтмол шөвгөрч сайн барилддаг байсан Өвөрхангайн аймгийн харцага Б.Мөнх-Өрнөх мөн эдний ангийнх. Оюутан ахуйгаасаа л тодорсон тэрбээр өдгөө аймагтаа ажиллаж амьдарч байгаа гэнэ.

Ангийн багш Б.Батбаатар сургууль дээрээ багийн бооцоот барилдааныг тогтмол зохион байгуулдаг байжээ. Улсын арслан П.Бүрэнтөгс, улсын харцага Б.Бат-Өлзий гээд өнөө цагийн шилдэг бөхчүүд бүгд оролцдог байсан гэнэ.

Барилдаанд зодоглохын хэрээр л ур чадвар өсч байсан талаар ангийн багш нь хэлж байна. Сайн барилдсан оюутнуудыг багш нь хувиасаа урамшуулдаг байжээ. Тус барилдаанд сайн барилдсан оюутнууд Бөхийн өргөөнд дээгүүр үздэг байсан гэнэ.

Батсуурь аваргын аав улсын харцага Г.Намсрайжавын уран, сийрэг барилдаан энэ ангийнхнаас харагддаг билээ. Намсрайжав харцага тэдэнд бөхийн эрдэм зааж байжээ.

Мөн Увс аймгийн арслан Навааны Хүрэлсүх, Дорнод аймгийн арслан Ганбаатарын Эрхэмбаяр, аймгийн заан Б.Батжаргал нар энэ төгсөлтийнх учир хамт бэлтгэл хийдэг байсан гэнэ. Сонирхуулахад, Г.Эрхэмбаяр Б.Батжаргал нар өнгөрсөн зун аймгийнхаа баяр наадамд түрүү үзүүрт шалгарч Эрхэмбаяр давж аймгийн арслан цол хүртсэн юм. Ер нь аймгийн арслан болох эрэмбэтэй залуус энэхүү ангид хэд хэд бий. Ховд аймгийн харьяат аймгийн нэмэх начин О.Очбат гэж залууг бөхийн хүрээнийхэн том цолд хүрнэ гэж үнэлдэг. Тэрбээр аймгийнхаа наадамд гурван удаа шөвгөрч байсан юм. Мөн Ховдын Н.Амарсайхан сумын цолтон болон залуу бөхчүүдийн барилдаанд тогтмол амжилттай барилдаж явна. Түүнийг цол ахихыг хүлээж буйгаа Батбаатар багш дуулгаж байна лээ.

Түүнчлэн нэг ангид суралцаж төгссөн 60 орчим залуусын тэн хагас нийслэлд бэлтгэл сургуулилтаа базааж заал танхимын барилдаанд зодоглож байна. Харин үлдсэн нь хөдөө орон нутагт багш дасгалжуулагчаар ажиллаж үндэсний өв соёл, үндэсний бөхийг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулж явна.

Зариг.мн сайтын эрхлэгч Н.Өнөрцэцэгтэй ярилцлаа.

-Дэд хурандаа Ч.Чинбат таны биед халдсан талаар та мэдээлсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт болсон явдал шүү дээ. Би Цагдаагийн ерөнхий газрын нийгмийн хэв журам, олон нийтийн аюулгүй байдлын албаны зөрчил шалгах, мэргэжил арга зүйн хэлтсийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Ч.Чинбаттай уулзах хүсэлт тавьж өрөөнд нь орсон юм.

Ингээд өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын 29-ний өдөр Ч.Чинбат хурандаад хүлээлгэж өгсөн ТЕГ-ын дарга генерал Д.Гэрэлтэй холбоотой 40 гаруй хуудас баримт материалаа авах, эсвэл баримтын дагуу хийгдсэн ажлуудын талаар мэдээлэл авахыг хүссэн юм. Гэтэл Ч.Чинбат хурандаа гараас угзарч түлхэж өрөөнөөсөө хөөсөн. Гарах үедээ хаалганы бариулаас барихад гар луу цохисон. Улмаар Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн хэлтэст “Сэтгүүлч ажил хийлгэхгүй байна” гэх гомдол гаргасан.

-Дэд хурандаа Ч.Чинбат таныг цохисон гэх баримт байна уу?

-Дээрх үйл явдал Цагдаагийн ерөнхий газрын нийтийн хэв журам хамгаалах олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангах албаны байрны хоёр давхрын камерт бичигдэж үлдсэн. Ч.Чинбат хурандаа цохисноо өөрөө ч үгүйсгээгүй шүү дээ. “Энийг цохих гэдэггүй юм” гэж хэлсэн нь миний биед халдсанаа нотлоод өгчихөж байгаа хэрэг.

-Дэд хурандаа Ч.Чинбат танаас баримт хүлээж аваагүй гэж байна лээ?

-Авсан. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард ТЕГ-ын дарга генерал Д.Гэрэлийн хүү Г.Аранзал нь гурван компанийн ард нуугдаж Сэлэнгэ аймгийн Баянгол сумын нутаг Нарангийн голыг алт ухаж сүйтгэсэн тухай нэвтрүүлэг бэлдэж олон нийтэд хүргэсэн. Үүний дараа дэд хурандаа Ч.Чинбат над руу холбогдож нэвтрүүлэгт гарч буй баримтуудаа аваад ир гэж хэлсэн юм. Ингээд баримтуудаа аваад өрөөнд нь очиж хүлээлгэж өгсөн. Миний хувьд баримтуудаа өгөхдөө ТЕГ-ын дарга генерал Д.Гэрэлийг шалгах нь гэж ойлгосон л доо. Тухайн үед Ч.Чинбат хурандаагаас “Намайг шалгах гээд байна уу, Д.Гэрэл даргыг шалгах гээд байна уу” гэж тодруулахад “Хэнийг нь ч шалгаж магадгүй” гэж хэлж байсан.

Баянгол сумын нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа компанийн улмаас Нарангийн гол ширгэснийг нутгийн малчид хэлдэг. Баримтыг нягталж шалгалтын ажиллагаа явуулаад үнэн бол байгаль орчныг нөхөн сэргээх ажил явуулах болов уу гээд баримтуудаа өгчихсөн юм. Тухайн үед Экологийн цагдаагийн алба ч байгуулагдаад удаагүй байсан үе шүү дээ. Баримт өгснөөс хойш таван сар өнгөрлөө. Надад юу ч мэдэгдээгүй.

-Баримтыг та өөртөө хувилж авсан байсан уу?

-Үгүй. Гэхдээ Улсын бүртгэлийн газарт хүсэлт тавьж гаргуулж авсан. Удахгүй шүүх хурал болоход нотлох баримт надад байгаа учраас айгаад байх юм алга.

-Сэтгүүлчийг залхаан цээрлүүлэх ажил хэрэгжээд байх шиг. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Өнгөрсөн баасан гаригийн жишээ л дурдъя л даа. Өглөө 11:00 цагаас шүүх хуралд ороод л залгуулаад 15:00 цагаас Сүхбаатар дүүргийн цагдаагийн хэлтэст мэдүүлэг өгч байгаа юм. Мөн Ч.Чинбат хурандаатай уулзсан. Ингээд л нэг өдрийн ажлыг авчхаж байгаа юм. Бид нарын үндсэн ажил мэдээлэл эрж хайх, олонд хүргэх шүү дээ. Мэдээлэл хайх цагаа хууль шүүхийн байгууллагын үүдээр л эргэлдэж өнгөрүүлж байгаа юм. Үндсэндээ сэтгүүлчийг хууль шүүхийн байгууллагаар залхаан цээрлүүлэх ажлыг У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар амжилттай хэрэгжүүлж байна. Цаагуураа иргэдийн мэдэх эрхэд ноцтой халдаж байгаа асуудал шүү дээ.

-ТЕГ-ын дарга генерал Д.Гэрэл танд ямар үндэслэлээр гомдол гаргасан юм бэ?

-Д.Гэрэл генералын эхнэр Э.Даваасүрэнгийн нэр дээр “Ойрад импекс” компани байдаг. Тус компани тусгай хамгаалалттай Богд ууланд Арцатын аманд 1,79 га газар эзэмшдэг. Энэ тухай мэдээллийг Зариг.мн сайт нийтэлсэн. Гэрэл генерал ийм газар байдаггүй тухай гаргасан өргөдөлдөө дурдаагүй байна лээ. Уг мэдээллийг гаргаж тавьсан нь тагнуулын байгууллагын нэр хүндэд халдаж байна гэх үндэслэлээр гомдол гаргасан байсан. Бид нотлох баримтуудыг өгч, байцаалт өгсөн.

Бид мэдээллийн тэнцвэрийг хадгалах үүднээс Цагдаагийн ерөнхий газрын нийгмийн хэв журам, олон нийтийн аюулгүй байдлын албаны зөрчил шалгах, мэргэжил арга зүйн хэлтсийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Ч.Чинбатаас тодруулга авахад “Энэ хэрэг шалгагдаж байгаа. Үйл явдлын талаар удахгүй баримттайгаар мэдээлэл хийнэ” гэсэн юм.

ЦЕГ-ын урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Бүрэнбаатартай ярилцлаа.

-Нэгдүгээр улиралд үйлдэгдсэн гэмт хэрэг, зөрчлийн талаар мэдээлэл өгөхгүй юү. Өнгөрсөн жилийн мөн үетэй харьцуулахад ямар үзүүлэлт харагдаж байна вэ?

-Цагдаагийн байгууллага энэ оны нэгдүгээр улиралд иргэд, байгууллагаас 135.845 дуудлага, мэдээлэл хүлээн авч, хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу шалган шийдвэрлэсэн.

Энэ хугацаанд цагдаагийн байгууллагын хэмжээнд нийт 8003 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 1902 буюу 19.2 хувиар буурсан үзүүлэлт гарсан. Нийслэлийн хэмжээнд 5260 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь 1406 буюу 21.1 хувиар, орон нутгийн хэмжээнд 2735 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь 474 буюу 14.8 хувиар тус тус буурсан эерэг үзүүлэлт гарсан.

Нийт гэмт хэргийн 65.7 хувь нь Улаанбаатар хотод, 34.2 хувь нь орон нутагт бүртгэгдсэн байна.

-Үйлдэгдсэн гэмт хэргүүдийг задалж үзэхэд ямар төрлийн гэмт хэрэг зонхилж байна вэ?

-Өмчлөх эрхийн эсрэг, хүний эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэргүүд нь нийт гэмт хэргийн 85.6 хувийг эзэлж байна.

Бүртгэгдсэн гэмт хэргийг төрлөөр нь авч үзвэл 28.0 хувийг хулгайлах гэмт хэрэг, 17.4 хувийг залилах гэмт хэрэг, 21.8 хувийг хүний эрүүл мэндэд хөнгөн хохирол учруулах гэмт хэрэг, 6.3 хувийг мал хулгайлах гэмт хэрэг тус тус эзэлж байна.

-Цахим гэмт хэргийн үзүүлэлт өссөн гэсэн. Энэ талаар тодруулаач. Юу нөлөөлөв?

-Хууль бусаар мод бэлтгэх гэмт хэрэг 93 бүртгэгдсэн нь 19.2 хувиар, хууль бусаар ан агнах гэмт хэрэг 38 бүртгэгдэж 81.0 хувиар тус тус өссөн үзүүлэлт гарсан. Мөн цахим мэдээллийн аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 34 бүртгэгдэж 2.1 дахин тус тус өссөн байна.

-Дээрх гэмт хэргүүд өсөхөд юу нөлөөлсөн гэж харж байна вэ. Согтууруулах ундааны хэрэглээ нөлөөлж байна уу?

-Нийт гэмт хэргийн 799 буюу 10.0 хувь нь согтуугаар, 416 буюу 5.2 хувь нь бүлэглэн, 279 буюу 3.5 хувь нь гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас үйлдэгдсэн. Мөн 2526 буюу 31.6 хувь нь шөнийн цагаар, 1351 буюу 16.9 хувь нь гудамж талбайд үйлдэгдсэн байгаа юм.

Гэмт хэргийн илрүүлэлт улсын хэмжээнд 11.4, нийслэлийн хэмжээнд 12.1 хувиар, орон нутагт 8.8 хувиар өссөн үзүүлэлт гарсан.

Гэмт хэрэгт 3216 хүн холбогдон шалгагдсан нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 409 буюу 14.6 хувиар өссөн үзүүэлттэй байгаа.

Холбогдогчдын 407 буюу 12.7 хувийг эмэгтэй хүн эзэлж байгаа нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 89 буюу 28.0 хувиар өсч, 127 буюу ахуйн хувийг хүүхэд эзэлж байгаа нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 64 буюу 33.5 хувиар буурсан.

-Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын хууль зөрчсөн тохиолдол өндөр дүнтэй гарсан байна лээ…

-Нэгдүгээр улиралд нийт 545.862 зөрчил бүртгэгдсэний 91.9 хувийг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль зөрчих, 4.0 хувийг Олон нийтийн газарт зүй бусаар биеэ авч явах төрлийн зөрчил эзэлж байна.

Бүртгэгдсэн нийт зөрчлийн 77.6 хувь нь нийслэл хотод, 22.4 хувь нь орон нутагт бүртгэгдэж, 99.6 хувийг шалган шийдвэрлэсэн нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 15.2 хувиар өссөн байна.

Согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдсон 27077 хүн эрүүлжүүлэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 1743 буюу 6.0 хувиар буурсан үзүүлэлт. Нийт эрүүлжүүлэгдсэн хүний 74.5 хувь нь Улаанбаатар хотод, 25.5 хувь нь орон нутагт эрүүлжүүлэгдсэн байна.

-Үзүүлэлтүүдийг ажиглахад дээрэмдэх төрлийн гэмт хэрэг өндөр хувиар буурсан нь харагдаж байна. Үүний шалтгаан юу вэ?

-Цагдаагийн байгууллага 2020 оны эхний улиралд гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх соён гэгээрүүлэх чиглэлээр “Ятгах тусам нягтал”, “Хайр өвтгөдөггүй”, “Дахин сэрэмжилье, дахин шалгая” зэрэг нэгдсэн болон хэсэгчилсэн арга хэмжээнүүдийг иргэн, аж ахуйн нэгж, төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулсан. Нөлөөллийн ажлын үр дүн гэж харж болно. Нөгөө талаасаа иргэдийн хууль эрх зүйн боловсрол дээшилсэн байна.

Мөн дэлхий нийтэд тархаад буй шинэ төрлийн коронавирусийнн халдвараас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газар, Улсын онцгой комиссоос хязгаарлалт, хорио цээрийн дэглэм тогтоон хэрэгжүүлж, иргэд, олон нийт төр засгаас тогтоосон дэглэмийг ухамсартайгаар сахин биелүүлж, төрийн байгууллагын алба хаагчдын тавьсан шаардлагыг хэрэгжүүлж байгаа явдал нь энэ оны нэгдүгээр улирлын байдлаар гэмт хэрэг, зөрчил буурч үзүүлэлт эерэг гарахад нөлөөлсөн гэж цагдаагийн байгууллага үзэж байна.

Мөн хөл хорионы үед иргэд гэртээ байгаа нь орон байрны хулгайн гэт хэрэг тодорхой хэижээнд буурахад нөлөөлсөн гэж харж байгаа.

-Хөл хорио тогтоогоод буй энэ үед ахуйн хүрээнд архидах явдал өсөх хандлагатай байгаа гэх мэдээлэл байсан. Энэ нь гэмт хэргийн нөхцөл байдалд яаж нөлөөлж байна вэ?

-Ахуйн хүрээнд архидан согтуурсны улмаас иргэд гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдох явдал гарч байгаа энд анхааруулъя. Архи согтууруулах ундаа хэрэглэхэд хувь хүний дархлаа унаж таны эрүүл мэндийн эрсдэлд оруулна. Дархлаа сул хүн л өвчин тусах магадлал өндөр байдаг шүү дээ.

Цагдаагийн байгууллагаас иргэддээ хандан архи, согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэхээс аль болох татгалзах, аюулт цар тахалтай холбогдуулан төр засгаас тогтоосон дэглэмийг үргэлжлүүлэн чанд сахихыг уриалж байна.

-Ер нь хөл хорионы үеийн гэмт хэргийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Иргэдийн ихэнх нь гэртээ байгаа. Ихэнх цагийг цахим орчинд өнгөрүүлж байна. Гэмт этгээдүүд үүнийг олзолж цахимд орчинд гол анхаарлаа хандуулаад байна. Короновирустэй тэмцэж байгаа төрийн байгууллага, алба хаагчид, хүнд өвчтэй хүнд хандив цуглуулах нэрийдлээр хуурамч хаяг нээн компанит ажил өрнүүлэн иргэдийг залилах явдал гарч байгаа.

Мөн бараа материал нийлүүлнэ хэмээн залилсан хэд хэдэн тохиолдол гарсан.

БНХАУ-ын Эрээн хотод амьдардаг Монгол Улсын иргэн Д гэгч нь 2020 оны нэгдүгээр сарын 31-ний өдөр “Маск их хэмжээгээр нийлүүлнэ” гэж иргэн Б-д санал болгож 8.400.000 төгрөг шилжүүлэн авч залилсан үйлдэл шалгагдаж байна.

Мөн “Онлайн шоп”-оор маск худалдана гэсэн зарын дагуу иргэн Г, М нар нь Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улс руу 117.0 сая төгрөгийн урьдчилгаа шилжүүлэн залилуулсныг цагдаагийн байгууллага мөрдөн шалгаж байна.

Энэ мэт үйлдлүүд гарч байгаа учраас иргэд сонор сэрэмжтэй байхыг анхааруулж байна.

Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газрын Хүүхдийн эрхийн бодлогын хэрэгжилт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн Ж.Азжаргалтай ярилцлаа.

-Оны эхний улирлын байдлаар гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Манай хүүхдийн тусламжийн 108 утсанд ирсэн мэдээлэл өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулж үзэхэд 34.2 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байгаа. “Ковид-19” халдварын үед сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг түр хугацаанд зогсоож, тодорхой хэмжээнд хүмүүс гэрийн хорионд байна. Хүүхдийн тусламжийн утсанд ирсэн дуудлагад дүгнэлт хийхэд ахуйн хүрээний архидалтаас үүдэлтэй гэр бүлийн орчин дахь хүчирхийлэл нэмэгдсэн, мөн хүүхдээ үл хайхарсан, хараа хяналтгүй байлгах явдал их байгаа. Өдрийн цагаар ажилтай гээд хүүхдээ орхичхож байна. Цагдаагийн байгууллагаас ахуйн хүрээнд архидах явдал ихэссэн талаар мөн мэдээлж байгаа.

-Ямар асуудлаар холбогдож байна вэ?

-Хүүхдийн тусламжийн утсанд хүчирхийлэлтэй холбоотой дуудлага мэдээллээс гадна сурагчид, эцэг эхчүүд холбогдож теле хичээлийн талаар, мэргэжил сонголт, анги дэвших улсын шалгалтын талаар, гэр бүлийн харилцаа, зөрчлийг хэрхэн шийдвэрлэх зэрэг олон асуудлаар зөвлөгөө, мэдээлэл авч байна. Манайхан урьд нь теле хичээл үзэж байсан дадлага байхгүй шүү дээ. Үүнтэй холбоотойгоор төгсөх ангийн сурагчид, тэдний гэр бүлийнхэн холбогдож зөвлөгөө мэдээлэл авч байгаа.

-Гэр бүлийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн ажлынхаа талаар товч танилцуулахгүй юу?

-Ажлын 60 орчим хувь гэр бүл, хүүхдийн эсрэг хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэдэг.

Урьдчилан сэргийлэх ажлын хүрээнд анхан шатанд үйлчилгээ үзүүлж байгаа хамтарсан багийг чадавхжуулах, Хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хороог чадавхжуулах зэрэг ажлуудыг явуулж сургалт зохион байгуулж ажиллаж байгаа.

Мөн хүүхэд, гэр бүл, залуучууд руу чиглэж урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг сургалт, зөвлөмж мэдээллийн хэлбэрээр явуулдаг. Улсын хэмжээнд залуучуудын хөгжлийг дэмжих 32 төв ажиллаж байна. Тус төвөөр өсвөр үе, залуучуудыг дэмжих, амьдрах ухааны боловсрол олгох, зөвлөгөө мэдээллүүдийг өгөхөөс гадна ажил хөдөлмөрт зуучилдаг.

Гэр бүлийн хөгжлийг дэмжих 14 төв улсын хэмжээнд ажиллаж байна. Энэ төвүүдээр дамжиж гэр бүл рүү чиглэсэн үйл ажиллагааг явуулна. Илүү эрсдэлтэй байж болзошгүй, архины хамааралтай гэр бүл рүү чиглэж хүчирхийлэл, гэмт хэрэг үйлдэхээс өмнө тухайн гэр бүлийн зан үйлийг засах, сайн дурын сургалтад хамруулах ажлуудыг хийдэг.

Бүх шатны боловсролын байгууллага, хүүхдийн зуслан, ордны үйл ажиллагаагаар дамжуулан урьдчилан сэргийлэх сургалт, нөлөөллийн ажлыг тасралтгүй явуулж ирсэн.

Үүнээс гадна хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хүүхэд, гэр бүлийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлийн ажлыг сурталчилж ажиллаж байгаа.Хүчирхийлэл хаалганы цаана далд үйлдэгддэг учраас хүмүүст таньж мэдүүлэх нь чухал. Хүүхэд, өсвөр үеийнхэн рүү чиглэж хүчирхийллээс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх, хүүхдийн биед хэн хүрэх ёстой, хүүхдийн биеийн аюулгүй байдал гэж юуг хэлж байгаа тухай мэдээллийг хүргэж хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлж ажиллаж байна.

Хүүхэд хамгааллын тухай хуулиар гэр бүл, боловсрол, эрүүл мэнд, хэвлэл мэдээлэл цахим орчин, олон арга хэмжээ үйлчилгээн дэх хүүхэд хамгааллын асуудлыг зохицуулсан. Бид эдгээр орчинд үйлдэгдэж байгаа хүчирхийллийг илрүүлэх, хуулийн дагуу аюулгүй байдлын хамгаалалт, хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээг үзүүлж ажилладаг. Өнгөрсөн хугацаанд хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээ авсан хүүхдийн 80 гаруй хувь нь гэр бүлийн орчинд эцэг эх асран хамгаалагчдын зүгээс хүчирхийлэлд өртөж хохирсон байдаг. Улсын хэмжээнд хүчирхийллийн хохирогчийн аюулгүй байдлыг хангах, хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээ үзүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 19 түр хамгаалах байр, 10 нэг цэгийн үйлчилгээ ажиллаж байна. Эдгээр төвүүдийг арга зүйгээр хангах, төвөөр үйлчлүүлсэн хохирогчийн зөрчигдсөн эрхийг хамгаалах, хууль эрх зүйн болон нийгмийн ажил үйлчилгээ үзүүлж нийгэмд даан амьдрах чадварт сургахад анхаарч ажиллаж байна.

Өөрөөр хэлбэл, Хүүхэд хамгааллын тухай хуулиар мэдээллийг хүлээн авах, илрүүлэх шалгах үйл явцаас нөхцөл байдлын үнэлгээ хийх, аюулгүй байдлыг хангах, дэмжих холбон зуучлах, хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хорооны үйлчилгээ үзүүлэх, гэр бүлд нь эргэн нэгтгэх үйлчилгээний үе шатыг хуульчилсан, энэ дагуу үйлчилгээ төлөвлөгдөж, хэрэгждэг. Гэр бүлийн нөхцөл байдал сайжирсан, эрсдэлийн түвшин буурсан, хүүхдийн аюулгүй байдал хангагдсан гэж үзвэл гэр бүлд нь эргэн нэгтгэдэг. Эргэн нэгтгэсний дараахь хяналт тавих, дараагийн эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг хамтарсан баг, аймаг дүүргийн Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газар, хэлтсүүд зохион байгуулж ажилладаг.

Хэрэв эцэг эхийнх нь зан үйл өөрчлөгдөхгүй хүүхдээ удаа дараа хүчирхийлж байгаа нөхцөлд бид хуулийн байгууллагад хандаж эцэг эх байх эрхийг түдгэлзүүлэх гэх мэт ажлууд хуулийн хүрээнд хийгддэг.

-Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд эмзэг байдаг. сэтгэл зүйн дарамтад байгаа хүүхэд хаана хандахаа ч тэр бүр мэддэггүй шүү дээ.Тэр бүрт хүрч ажиллаж чадаж байна уу?

-Анхан шатанд ажиллаж байгаа хамтарсан баг мэдээлэл зөвлөгөө өгөх, судалгаа тандалт хийх зэрэг ажлуудыг зохион байгуулж ажиллаж байна. Эрсдэлтэй өрх гэрийг хяналтдаа авах, хүүхэд эрсдэлт нөхцөлд байгааг мэдсэн тохиолдолд яаралтай шуурхай анхан шатны үйлчилгээ үзүүлдэг. Хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн мэдээллийг хүүхэд өөрөө 108 утсанд хандаж мэдээлэх, гэр бүлийн гишүүд, ангийн багш, хөрш айл, иргэдийн зүгээс мэдээлэл дуудлага өгдөг. Сүүлийн гурван жилд хүүхэд мэдээлэх байдал тасралгүй өсч байгаа.

Хүүхдийн тусламжийн 108 утасны үйлчилгээний төв 2018 шуурхай үйлчилгээний багтай, автомашинтай болсон. Улаанбаатар хотод хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн дуудлага мэдээллийн дагуу хүүхэд хамгааллын шуурхай тусламж үйлчилгээг үзүүлж байна. шаардлагатай тохиолдолд Цагдаагийн байгууллага руу дуудлагыг давхар шилжүүлж аюулгүйн зэргийн үнэлгээг нь хийлгэнэ. Шуурхай тусламжийн багийн нийгмийн ажилтан нөхцөл байдлын үнэлгээг хийж хүүхдийг хүчирхийлэлтэй орчноос тусгаарлаж, түр хамгаалах байр, нэг цэгийн үйлчилгээ рүү холбон зуучилж ажилладаг. Хөдөө орон нутгаас 108 утсанд холбогдоход харьяа аймаг, дүүргийн Гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын хөгжлийн газар хэлтэс, цагдаагийн байгууллагаруу дуудлагыг шилжүүлж, холбон зуучилж ажиллаж байна.

-“Зөв амьдрах ухаан төрийн бус байгууллага”-д байрлаж байгаа иргэд хүчирхийлэлд өртдөг тухай мэдээлэл гарч л байсан. Сая тус төвийн тэргүүн Г.Загдааг баривчиллаа. Тус төвийн ажиллагаанд танай байгууллагаас хяналт тавьж зөвлөмж хүргүүлж байсан уу?

-Бид “Зөв амьдрах ухаан” төвд 2018 дөрөвдүгээр сараас хойш мэргэжил арга зүйн зөвлөгөө өгч тодорхой шаардлага тавиад ажиллаж байсан. Засаг даргын захирамжийн биелэлтийг хангаж хүүхдүүдийг төрийн байгууллага хяналтдаа аваад үйлчилгээ үзүүлээд явж байна. Хүүхдүүдийг тус төвөөс аваад түр хамгаалах байрны үйлчилгээ үзүүлж байна. Цаашид хүүхдүүдэд сэтгэл зүйн зөвлөгөө, заслын үйлчилгээ үзүүлэх, гэр бүлтэй нь ажиллах гээд ажлын төлөвлөгөө өргөн хүрээнд гаргаад ажиллаж байна. Хүүхдүүдийг богино хугацаанд нөхөн сэргээх, нийгмийн амьдралд бие даах итгэл бий болгох чиглэлээр ажиллана. Мөн боловсролын хувьд хоцрогдсон байсныг нөхөн олгох гээд олон ажлууд төлөвлөж эхлүүлсэн байгаа.

-Эмэгтэйчүүд гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн ч тэр бүр илчилж хуулийн байгууллагад ханддаггүй шүү дээ. үүний үр дагаврын талаар сэрэмжлүүлэхгүй юү?

Эмэгтэйчүүдэд “Би эргээд дарамтад өртөж магадгүй, дахиад л хүчирхийллийн хохирогч болно, төрийн байгууллага хамгаалж чадах уу” гэсэн эргэлзээ байдаг. Хүүхдээ бодоод тэвчээд явах тохиолдол бий. Зөвхөн нөхрийн зүгээс дарамт үзүүлэхээс гадна нөхрийнх нь ах дүү, хамаарал бүхий этгээдүүдийн зүгээс дарамт ирэхээс айдаг.

Хүчирхийлэл гэдэг далд хэлбэрт байх тусам л даамжирдаг. Магадгүй хэн нэгэн нь амь насаа алдах аюул эрсдэлтэйг бүх насны хүмүүс ойлгох нь чухал.

Иймээс энэ чиглэлээр ажилладаг төрийн болон төрийн бус байгууллагад хандах нь чухал.

Холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд хүчирхийллийн хохирогчийн аюулгүй байдлыг хангах, хүчирхийлэл давтагдсан, даамжирсан зөрчил, гэмт хэргийн шинжтэй бол хуулийн хүрээнд шалгах ажлууд хийгддэг.

Гэр бүлийн маргаан, үл ойлголцлоос үүдэлтэй зөрчлийн үед гэр бүлтэй ажиллаж зөвлөгөө, сургалтад хамруулах, зан үйл, харилцаа хандлагыг өөрчлөх чиглэлийн ажлуудыг хийдэг.

Манайд эр эмийн хооронд илжиг бүү жороол гэж үг байдаг. Эхнэр нь нөхөртөө удаа дараа хүчирхийлүүлээд илчилж чадахгүй тохиолдолд хажуу хөрш нь мэдээлэх, туслах нь чухал байна. Ялангуяа хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөнийг мэдсэн, ажигласан, таамагласан тохиолдолд иргэн хүн “заавал мэдээлэх” үүргийг Хүүхэд хамгааллын тухай хуулиар хүлээсэн байдаг.

Сүүлийн үед иргэдээс хүчирхийллийн тухай мэдээллийг хуулийн байгууллагад мэдэгдэж тусалж дэмжих хандлага сайжирсан. Үүний үр дүнд далд байсан хүчирхийллийн илрүүлэлт нэмэгдэж байна. Илрүүлэлт сайжрахын хэрээр бид дараа дараагийн учирч болох эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж, үйлчилгээ үзүүлдэг. Иймд иргэн та Хүүхдийн тусламжийн 108 утас, цагдаагийн байгууллагын 102 утас руу, эсвэл хамтарсан багт заавал мэдээлээрэй.

-Та гэр бүлийн хүчирхийллийг бууруулах арга замыг хэрхэн харж байна вэ?

-Хүчирхийллийг зөвхөн архидалттай холбож авч үзэж болохгүй. Тухайн хүний төлөвшил боловсрол, зан үйл, харилцаа сэтгэц эмгэгийн байдал нөлөөлдөг. Мэдээж ажилгүйдэл, эдийн засгийн байдал ч, нийгмийн бусад хүчин зүйл ч нөлөөлж болно.

Суурь шалтгааныг арилгах, хүнийг зөв хүн болгож төлөвшүүлэх ажлыг боловсролын системээр, амьдрах ухааны хөтөлбөрөөр, гэр бүлийн боловсролоор дамжуулан хүүхэд ахуй наснаас нь эхлэн хүргэх нь чухал. Үүнийг боловсролын системээр нь өгөх ёстой гэдийг эрдэмтэд тогтоосон байгаа. Бусад оронд нь ийм жишиг бий.

Бид хүнийг төлөвшүүлэх чиглэлийн сургалт, нөлөөллийн үйл ажиллагааг боловсролын системээр дамжуулж олгож байна. Цаашид улс орны эдийн засаг сайжраад, ажилгүйдлийн түвшин тодорхой хэмжээнд буурч, хүн рүү чиглэсэн үйлчилгээ илүү сайжирч, нийгэмдээ хүргэх төрийн үйлчилгээний чанар илүү сайжирсан үед хүчирхийлэл гэдэг зүйлийг бодитойгоор бууруулж чадна. Хүнээ хөгжүүлэх механизм илүү сайжирна гэж харж байна.

Цагдаагийн ерөнхий газрын урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, Цагдаагийн хошууч Х.Хатанбаатартай ярилцлаа.

-Цахим орчинд мөрийтэй тоглоом зохион байгуулдаг бүлэг этгээдүүдийг илрүүлж мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байгаа талаар мэдээлэл гарчээ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-2017 оны Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгаар мөрийтэй тоглохыг гэмт хэргээс хасч зөрчлийн хуулинд оруулсан байсан. Энэ үеэр мөрийтэй тоглоом зохион байгуулсан, орон байраар хангасан бол зөрчлийн хуульд заасны дагуу 500 мянгаас хоёр сая хүртэл төгрөгөөр торгох санкцтай байв.

Сүүлийн гурван жилийн хугацаан дахь статистик мэдээллийг харахад тогтмол 40-50 хувиар нэмэгдэж ирсэн байдаг. Энэ хугацааны туршид мөрийтэй тоглоом манайд хөгжиж байсан нь тоон үзүүлэлтээс харагдаж байгаа юм.

-Хэргийн газраас 1.9 тэрбум төгрөгийн үнэ бүхий хөрөнгө хураан авч битүүмжилсэн гэсэн. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхгүй юү?

Зөрчлийн хуулийн дагуу арга хэмжээ авдаг байхад цахим тоглоомын газрын хэрэглэлүүдийг лацдах, хураах эрхгүй байсан. Торгоод л өнгөрнө. Ашиг орлогынхоо цөөхөн хувиар торгуулаад үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлдэг байв. Одоо бол шууд лацдаж зохион байгуулсан этгээдүүдэд эрүүгийн хэрэг үүсгэж хариуцлага тооцох эрх зүйн чадамжтай болсон.

Мөрийтэй тоглоомыг олон янзаар зохион байгуулдаг. Орон байранд цуглуулах хэлбэр байна. Нөгөө талаараа цахим орчинд программ бүтээгээд хүмүүсийг уриалан дуудаж код өгч 5-10 хүнийг бүлэг болгож покер тоглож байгаа юм. Цахим дахь операторын үүргийг зохион байгуулж байгаа этгээд гүйцэтгэдэг. Зохион байгуулах үүрэг гүйцэтгэсэн этгээдийг 3-5 жилийн хорих ялаар шийтгэх хуулийн шинэ заалттай болсон.

Үүнээс гадна тухайн этгээд нууц дугаар аваад мөрийтэй тоглож байна гэж итгэж байтал нөгөө талд нь цахим луйвар явж байдаг. Бүлэг этгээдүүд цахимд нийлж бусдын мөнгийг луйвардаж авах явдал бий.

Дээрх их хэмжээний мөнгө бол одоогоор ил болоод байгаа нь. Цаашид мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад хэдий хэмжээний мөнгө луйвардаж авсан нь тогтоогдох байх.

Бохир аргаар олсон мөнгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахын тулд янз бүрийн арга хэрэглэсэн байна лээ. Жишээ нь, үл хөдлөх хөрөнгө зуучлалын компани, хадгаламж зээлийн хоршоо байгуулж байна. Үл хөдлөх хөрөнгийг худалдаж аваад эргээд зарж борлуулах маягаар цэвэр мөнгө болгож байгаа юм. Дээрээс нь татвараас нуун далдлах гэмт хэрэг давхар үйлдэгдэж байдаг.

-Энэ төрлийн хууль бус үйл ажиллагаа явуулдаг хэдэн газрын үйл ажиллагааг түдгэлзүүлээд байна вэ?

-Сүүлийн гурван сарын хугацаанд цагдаагийн байгууллагас нийтдээ 126 ширхэг мөрийтэй тоглоом зохион байгуулдаг фэйсбүүк хуудас, хаяг, 46 төрлийн вэб сайтыг илрүүлж харилцаа холбооны зохицуулах хороотой хамтраад устгасан байгаа.

-1.9 тэрбум гэдэг их мөнгө. Энэ хөрөнгө мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өсөх хандлагатай байгаа талаар та яриандаа дурдлаа. Ер нь нэг иргэн дунджаар хэд орчим төгрөгөөр мөрийтэй тоглосон байна вэ?

-Янз бүр. Хамгийн багадаа л таван мянган төгрөг төлж код авсан байгаа юм. Тав арван мянгаар хожиж байгаад л ахиухан дүнтэй мөнгөн дүн дээр алдсан тохиолдол олон байна. Зөвхөн нэг удаа тоглохдоо л таван сая төгрөгөөр код авч тоглосон тохиолдол байсан.

-Цахим мөрийтэй тоглоом тоглосон иргэдэд Зөрчлийн хулийн дагуу арга хэмжээ тооцсон уу. Төрийн албан хаагч тоглосон тохиолдол байна уу?

-Одоогоор төрийн албан хаагч тоглосон тохиолдол бүртгэгдээгүй. Нэг данс руу нь л 10 орчим мянган хүн их бага хэмжээний мөнгө шилжүүлсэн байгаа юм. Тэр бүрийг нягталж шалгахад цаг хугацаа орно. Ямар ажил хөдөлмөр эрхэлдэг хүн тоглосон, төрийн албан хаагч эсэхийг нь шалгаж тогтооно.

-Ер нь хөл хорио тогтоосон, иргэд гэртээ байгаа энэ үед гол төлөв ямар төрлийн гэмт хэрэг зонхилж байна вэ?

-Иргэд ихэвчлэн цахим орчинд өдрийг өнгөрөөж байна. Гэмт хэрэгтнүүд үүнийг нь олзолж хууль бус үйл ажиллагаагаа явуулаад эхэлжээ. Иргэд гэртээ цахим орчинд цагийг өнгөрүүлэх болсноор онлайн худалдаа, хүргэлтийн үйлчилгээ, азтан шалгаруулах үйл ажиллагаа, сонжоо гэх мэт цахим гэмт хэргүүд эрчээ аваад байна.

Тэр дундаа иргэдээс 5-10 мянган төгрөг хурааж азтан шалгаруулж байгаа нь ашиг олох зорилготой, залилангийн шинжтэй үйлдэл гэдийг энд анхааруулъя. Эхлээд тодорхой хэмжээний мөнгө амлаад азтан шалгаруулдаг байсан бол энэ нь даамжраад байр, машин хурдан удмын адууны хонжвортойгоор явагддаг болжээ. Идэвхтэй группт лайв хийгээд л данс байршуулж иргэдээс 20 мянган төгрөг хурааж азтан шалгаруулдаг болж. Манайхан ч амар хялбар аргаар мөнгөө үржүүлээд авах сонирхолдоо хөтлөгдөөд хэдэн зуугаараа л оролцоно. Эдгээр үйл ажиллагаануудын ихэнх нь ашиг хонжоо олох зорилготой байдгийг иргэд ухамсарлахгүй, залилуулсаар байгаа нь харамсалтай. Лайваар азтан шалгаруулахад үйл явцыг нь та нарийн хянах боломжгүй байдаг. Хэдэн таньдаг хүмүүстээ л хонжвороо хувааж өгч залилдаг бүлэг этгээдүүд байна. Үүнээс сэрэмжлэхийг дахин анхааруулъя.

Мөн онлайнаар бараа зарж иргэдийг залилдаг тохиолдол одоо хэр нь байгааг энд дуулгая. Захиалсан барааны урьдчилгаа гэж мөнгө аваад л алга болдог жишээ олон байна.

Хуульч Ж.Эрхэмбаатартай ярилцлаа.

-Сэтгүүлч эх сурвалжаа нууцлах үүрэгтэй байдаг. Өнөөдөр манайд эх сурвалжаа нууцалсан сэтгүүлч ялтан болох нөхцөл бүрдчихээд байна. Сэтгүүлч ажил үүргээ гүйцэтгэж мэдээ материал нийтэлснийхээ төлөө хуулийн байгууллагад дуудагдахад хамгийн түрүүнд эх сурвалжаа хэлэхийг шаарддаг болжээ. Үүнийг хуульч хүний зүгээс хэрхэн харж байна вэ?

-Хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө, нөгөө талаараа хувь хүний мэдээлэлтэй байх эрхийг хамгаалсан хуулийн зохицуулалт байдаг ч хийдэл, цоорхой ихтэй. Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хууль дөрөвхөн заалттай нэг нүүр хууль. Яаж, хэрхэн хамгаалах нь тодорхойгүй. Хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг нь хязгаарласан хууль эрхзүйн орчин бий болгохгүй гэх хязгаарлалт байдаг ч баталгаа байхгүй. Өнөөдөр Монгол Улсад хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө баталгаатай хангагдаагүй байгаа. Сэтгүүлч баримттай ярих ёстой гэдэг. баримтаа дэлгэхэд хувь хүн байгууллагын нууц задруулсан хэрэгт ордог. Баримтгүй ярихад худал мэдээлэл тараах гэдэг гэмт хэрэг үйлдсэн болж байгаа. Баримтынхаа араас хайж яваад олоход хууль бусаар мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулсан эсхүл хууль бусаар гүйцэтгэх ажил хийлээ гээд эрүү үүсдэг болчихоод байна. Хаашаа л гишгэнэ, цаана нь гэмт хэрэг тосож байна. Ийм орчинд ажиллаж байгаа сэтгүүлч нарын эрх чөлөө баталгаажсан, хамгаалагдсан гэж хэлж чадахгүй.

-Сар орчмын өмнө гүтгэх заалтыг Зөрчлийн тухай хуулиас аваад Эрүүгийн хууль руу оруулчихлаа. Энэ нь сэтгүүлч нарын ажиллах эрх зүйн орчинг бүр л дордуулаад байх шиг. Та энэ үйлдлийг хэрхэн харж байна вэ?

-Хоёр талтай. Хуульч хүний зүгээс харахад Эрүүгийн хуульд байсан нь дээр гэж үзэж байна. Зөрчлийн тухай хуулийн 6.21 дэх заалтад гутаан доромжилсон агуулгатай мэдээ, мэдээллийг олон нийтэд тараах нэр төр алдар хүндэд халдах гэсэн заалт байсан.Сэтгүүлчийг хоёр сая, хуулийн этгээдийг 20 сая төгрөгөөр торгох санкцтай байсан.

Зөрчлийн хуулиар зөрчлийг тодорхойлсон зөрчлийг илрүүлж шалгах ажиллагаа нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх хуульд заасан процессын хүрээнд явагдана. Энэ хуулиар гүтгэсэн үү, үгүй юү гэдгийг тогтоох эрхийг цагдаад өгчихсөн. Зөрчилд холбогдогчийг дуудсан болоод л тайлбарыг нь ч авахгүй, баримтыг нь үзэхгүй шууд л торгодог байлаа. Олон ч сэтгүүлчийг торгосон доо. Өөрөө ирээд, нотлох баримтаа гаргаж, өөрийгөө хамгаалах тайлбар хийгээгүй байхад нь торгочихдог байсан шүү дээ. Сүүлд баримтаа аваад очиход нь “шүүхээр явж учраа ол” гэсэн хариутай нүүр тулдаг. Сэтгүүлч өөрийгөө хамгаалах бололцоо муу байсан гэж ойлгож болно. Хүн гүтгэснийг нь цагдаа нар аль хэдийнэ тогтоочихож байгаа юм. Эрүүгийн хоёр шатны шүүхээр явах хуультай. Дээд шүүхийн хяналтаас гадуур байсан. Үүнийг би сөрөг гэж харж байна.

Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаан дахь процесс нь сэтгүүлчийг хамгаалах заалтууд нь байхгүй байгаа нь илэрхий харагдаж байна. Ийм учраас л эрүүгийн хэрэгт тооцон Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх хуулийн процессын хяналт, хамгаалалтад оруулах нь зөв гэж боддог.

-Сэтгүүлчид хазгай гишгэхэд л Эрүүгийн гэмт хэрэгтэн болох айдастай ажиллаж байна. Эрх зүйн байдлыг нь дордуулсан гэж үзэх сэтгүүлчид олон байна лээ…

-Гэмт хэргийн шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд нь цагдаа оролцож байгаа боловч зөвхөн нотлох баримт бүрдүүлэх ажлыг хийж байгаа. Сэжигтэн яллагдагч өөрийгөө хамгаалах, өмгөөлөгч авах эрхээр хангана. Мөн прокурорын хяналт хэрэгжинэ. Зөрчил хянан шийдвэрлэх тухай хуулиас хавьгүй өргөн, хяналт, баталгаатай. Цагдаа материал бүрдүүлэх ажиллагаа хийгээд гэмт хэрэг үйлдсэн эсэхийг шүүх тогтооно. Ингээд харьцуулахад Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл явцаар явсан нь илүү дээр байгаа юм. Дараагийн нэг үндэслэл нь гурван шатны шүүхээр гэм буруутай эсэхээ хянуулна. Энэ үед нь өөрийгөө хамгаалах тайлбараа өгөх, өөрт шаардлагатай гэрчүүдийг дуудах, бусад иргэн хуулийн этгээдэд байгаа нотлох баримтыг гаргуулах, үнэн зөвийг батлах бололцоо өргөн болж ирсэн. Гүтгээгүй ч байж болно шүү дээ. Гурван шатны шүүхээр гэм буруугаа дэнслүүлэх зэрэг процессын давуу тал, хамгаалалт байгаа.

-Хоёр талтай гэж та яриандаа дурдаж байсан. Сөрөг талыг нь та яаж харж байна вэ?

-Сөрөг тал гэвэл гутаан доромжилсон гэдэг агуулгын шаардлагыг нь аваад хаячихсан. Зөвхөн илт худал мэдээлэл гэдэг томьёоллоор оруулчихсан. Гутаан доромжилсон агуулгагүй байсан ч нийтэлсэн агуулга бодит байдал хоёр зөрөхөд л гэмт хэрэгт орооцолдчих нөхцөл байдал үүссэн. Зөрчлийн хуульд агуулгын шаардлага, үнэн зөвийн шаардлага, нэр төрд нь халдсан үйлдлийг шалгадаг байсан бол одоо больсон. Анхаарал алдаж жаахан худал мэдээлэл нийтлэхэд л гэмт хэрэг рүү халтирч орох гээд байна.

-Сэтгүүлчид хардах эрхтэй. Энэ эрх хөрсөн дээр хэрэгжихгүй байх шиг…

-Хардах эрхтэй л гэдэг. Одоогоор баталгаажсан хууль нь алга. Хэрэв энэ хүн гэмт хэрэг үйлдсэн байна гэж хардаж байгаа ч өөрт тань баримт байхгүй бол хэвлэн нийтлэх биш, хууль хяналтын байгууллагад хандаж болно. Тухайн эрх бүхий байгууллагууд иргэний өргөдөл, мэдээлэлд үндэслээд мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж таны хардлагын үнэн зөвийг тогтооно. Нөгөө талдаа хардаж байна гээд сонссон бүхнээ олон нийтэд цацаад байж болохгүй. Цаана нь хохирч буй иргэний нэр төр гэж байгаа шүү дээ. Мөн л хуулиар хамгаалагдсан эрх. Үүнд дур зоргоороо хандаж болохгүй.

-Сэтгүүлчид цаашид ажил үүргээ гүйцэтгэхдээ айх аюулгүй ажиллах гарц гаргалгааг хуульч хүний зүгээс та хэрхэн харж байна вэ?

-Дөрөвхөн заалттай нэг л хуулийг илүү боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Ямар тохиолдолд сэтгүүлчийн хардах эрхийг хамгаалах, эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйн хэрэгжүүлэх цар хүрээ, сэтгүүлчийн оролцоо ямар вэ гэх мэт зөвшөөрөгдөх нөхцөлүүдийг тогтоох ёстой. Эрэн сурвалжлах сэтгүүлч жаахан хазайхад л хууль бусаар мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулсан болох гээд байна. Тэгвэл эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйг ямар тохиолдолд зөвшөөрөх, аль тохиолдолд зөвшөөрөгдөхгүй гэсэн хэмжээ хязгаарыг тогтоогоод өгөх ёстой. Мэдээж нийтийн албан тушаалтны хууль бус үйлдлийг илчлэх хэцүү. Араас нь мөрдөж баримт цуглуулна. Энэ үед нь л сэтгүүлчийг мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж байна гээд гэмт хэрэгт холбоод байвал нийтийн албан тушаалтны үйлдэл, шийдвэрийн сүүдэртэй хэсэгт хүрэхгүй биз дээ. Нийтийн албан тушаалтан олон нийтийн хяналтад байх ёстой. Хяналтыг хэрэгжүүлдэг субьект нь сэтгүүлчид. Энэ чиг үүргийг хууль ёсны болгох нөхцөлийг хуулиар тогтоож, хамгаалах ёстой. Энэ цагт л сэтгүүлчид баруун зүүн алхаад гэмт хэрэгт орчихолгүй ажил үүргээ гүйцэтгэнэ. Ажлын үр дүнд нийтийн албан тушаалтнуудын хууль бус үйлдэл илчлэгдэнэ. Ингэснээр нийтийн алба цэвэрших ач холбогдолтой. Хууль эрх зүйн орчноо сайжруулах талаар сэтгүүлчид ажиллах л ёстой.

Хаврын сар гараад уджээ. Хотоос эртлэн гарсан бид бага үдийн алдад Төв аймгийн Зуунмод хотод ирлээ.

Уул толгодын цас хайлмагтаж, энтээ тэртээ цоохортоод, нялх төлийн дуу малчны хотонд цангинаад, бүлээн салхи зөөлөн сэвших нь урин цаг хэдийнэ ирснийг илтгэх.

“Төвийн бүсийн тулгуур төв Зуунмод хот” гэх бичигтэй цагаан хаалгаар ороход л энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангийн зочин чөлөөт бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, дасгалжуулагч Л.Энхбаяр багш биднийг уриалгахан хүлээж авав.

Мэнд мэдэлцсэн бид төв замаас зүүн гар тийш эргэж жаахан яваад л амины орон сууцнууд дундуур ороод явчихлаа.

“Миний аав Лувсандамба насаараа цагдаагийн байгууллагад ажилласан. Төв аймгийн Бүрэн сумынх. Ээж харин Төв аймгийн Эрдэнэ сумынх. 40 орчим жил эмнэлгийн байгууллагад ажилласан. Ахмад үеийнхэн Ц.Саранхүү гэхээр андахгүй мэднэ. Би Мөнгөнморьт сумын харьяат улсын арслан Лувсанмөрийн Чимэд арслантай ээжийн талаараа ойрын садан төрөл юм билээ” гэж Энхбаяр багш аав ээжийнхээ талаар дурсаж байна. Энэ зуурыг ярилцаж явсаар цэвэрхэн төмөр хашаатай хоёр давхар улаан тоосгон сууцны үүдэнд ирлээ.

Энхбаяр багшийнх дөрвөн хүүхэдтэй өнөр бүл ажээ. Гэрт ороход л хүүхдийн цэцэрлэг шиг шуугилдсан, инээд хөөр цалгисан орчин биднийг угтлаа. Гэрийн эзэгтэй Л.Одонтуяа хоол, хүнс зэхээд тун завгүй харагдана. Эднийх гэрийнхээ баруун хананд тууз хадаад медалиудаа зүүчихжээ. Оюутны дэлхийн аваргын хүрэл медалиас өгсүүлээд улсын бүсийн тэмцээнүүдээс хүртсэн 20 орчим медалиар туузаа чимсэн харагдана. Түүний дундаас Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хүртсэн хүрэл медаль нь нүдэнд содон туслаа.

Урд хананд байрлах сервантад цомнуудаа өрөөд тавьчхаж. Энхбаяр багш 2000 онд 23 насандаа Олон улсын хэмжээний мастер цолны болзол биелүүлж, тухайн жилийнхээ шилдэг тамирчнаар шалгарсныг Монголын Үндэсний олимпийн хорооноос баталж цом гардуулж байжээ. Үүнийг нь сервантныхаа хамгийн дээд талд нь залжээ. Мөн оны шилдэг дасгалжуулагчийн цом ч тэнд харагдсан.

Эднийх шинэ байранд 2017 онд нүүж орсон гэнэ. Өмнө нь Улаанбаатарт амьдарч байжээ.

“Жаахан хүүхэд байхад л ах дүү армиудын чөлөөт бөхийн “Интернационал” тэмцээн зурагтаар гарна. Алгасалгүй үздэг байлаа. Ингээд л хөрш хашааны хүүхдүүдтэйгээ элсэн дээр өдөржин барилдана. Ингэж яваад л бөхөд татагдсан даа. “Таахай” Дамдин багшид шавь болж бөх болох сууриа тавьсан. Дараахан нь Зоригоо багшийн бэлтгэлд явдаг болсон. Зоригоо багшийн шавь нар нараас тив дэлхийд алдартай олон тамирчид гарсан. Гавьяат тамирчин Г.Мандахнаран, олон улсын хэмжээний мастер Г.Шижир нар Зоригоо багшийн гараар дамжсан байдаг. Миний хувьд ялгаагүй” гэж Энхбаяр багш ярьж байна.

Тэрбээр эрх зүйч мэргэжилтэй. Сургуулиа төгссөн даруйдаа Хан-Уул дүүргийн цагдаагийн хэлтэст хэсэгхэн хугацаанд жижүүрийн офицероор ажиллаж байгаад л чөлөөт бөхийн спорт хөгжүүлэхээр төрсөн нутаг Төв аймгаа зорьжээ.

“Би оюутан байхдаа “Алдар” спорт хорооны тамирчин байсан. Сүүлд Хэнмэдэхийн Амараа начин дээр бэлтгэл хийдэг болсон.

Чөлөөт бөх бол их дуртай байж л хичээллэдэг хүнд спорт. Манай үеийнхнээс цөөхөн залуус л чөлөөт бөхөөрөө дагнаж хичээллэж үлдсэн. Миний хувьд 2009 оноос хойш л дасгалжуулагчаар ажиллаж байна” гэв.

Зүүн гар талаас гавьяат тамирчин О.Пүрэвбаатар, гавьяат дасгалжуулагч Б.Баяраа, Ц.Цогтбаяр, Л.Энхбаяр нар.

Тэрбээр гавьяат тамирчин Б.Наранбаатар, улсын заан Д.Амгаланбаатар, улсын өсөх идэр начин Н.Бүрэнбаатар нартай нэг үеийн тамирчин ажээ.

“2009 онд чөлөөт бөхгүйгээр амьдралаа төсөөлж чадахгүй болчихсон байсан л даа. Ингээд л нутагтаа бөхийн спорт хөгжүүлэхээр сэтгэл шулуудсан. Бөх болох сонирхолтой хүүхдүүдтэй тулж ажилласан” гэсэн юм.

Чөлөөт бөхийн спорт хөгжүүлэхээр ирснээ удирдлагуудад танилцуулахад нь ч дэмжиж өгчээ.

Бөх болох сонирхолтой 10 гаруй хүүхдүүдийг өөр дээрээ авч бэлдэж эхэлсэн байна. Тухайн үед шавь нараа амьдруулах орон байр асуудалтай байсан учраас хоёр өрөө байр түрээсэлж өгөөд бэлтгэл хийлгэж байсан гэнэ.

Энхбаяр багшийн шавь нар ч итгэлийг нь алдсангүй амжилт нь өдөр өдрөөр ахиад ирж. Эдүгээ хичээл зүтгэлийн үр шим гарч тив дэлхийд өрсөлдөх хэмжээний өрсөлдөхүйц ур чадвартай Шинэхүүхэн, Даваасүрэн нарын шилдэг тамирчид бэлтгэгдээд байгаа юм.

Шавь нарын амжилт гэрлийн хурдаар ахиж түүнд шигшээ багийн дасгалжуулагчаар ажиллах боломж нээгдэж иржээ.

Энэ талаараа Энхбаяр багш “Гавьяат Б.Наранбаатар бид нэг үеийн тамирчид. Он жав маань БТСУГ-ын даргаар ажиллаж байхдаа шигшээ багийн дасгалжуулагчийн сонгон шалгаруулалтад оролцох санал тавьсан юм. Үүнийх нь дагуу шалгаруулалтад нь тэнцэж 2012-2016 оны олимпийн циклд эрэгтэйчүүдийн шигшээ багт дасгалжуулагчаар ажилласан. Санаа нийлсэн хүмүүстэй хүсэл зорилгоо нэгтгээд зүтгэхэд амжилт хүрдэг юм гэдгийг биеэрээ мэдэрсэн дээ. 2015 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцсон найман тамирчны маань тав нь шигшээд шалгарч медалийн төлөө барилдсан. Миний хувьд шинэ мянганы “алтан үе”-ийн тамирчидтай ажиллаж явснаараа бахархдаг юм” гэж шигшээ багийн дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан талаараа хэлж байна.

Түүний хувьд гавьяат дасгалжуулагч, гавьяат тамирчин Ц.Цогтбаяр, О.Пүрэвбаатар, гавьяат дасгалжуулагч Б.Баяраа нартай хамт эрэгтэйчүүдийн шигшээ багт ажиллах хугацаандаа уналтад ороод байсан эрэгтэйчүүдийн чөлөөт бөхийг сэргээж, тасраад байсан “медалийн хур” буулгасан юм.

Дээрх эрхмүүд 1990 оноос хойш Монголын чөлөөт бөхийг нуруундаа үүрч явсан гэхэд худлаа ярвсан болохгүй биз. Ц.Цогтбаяр гавьяат зах зээл солигдсон хүнд үед ДАШТ-ээс хүрэл медаль хүртэж байсан удаатай. Түүнээс хойш тасраад байсан медалийг гавьяат тамирчин О.Пүрэвбаатар 2000 онд эх орондоо авчирч байсан түүхтэй. Үүнээс хойш мартагдах шахсан медалийг гавьяат тамирчин Баяраагийн Наранбаатар 2005 онд Будапештийн дэвжээнээс зүүж байсан. Дасгалжуулагчаар нь Бямбаренчингийн Баяраа багш ажиллаж байсан юм. Б.Наранбаатарын тухайд энэ олимпийн мөчлөгт БТУСГ-ын даргаар ажиллаж байсан. Монголын чөлөөт бөхөд өөрийн амьдралаа зориулсан дасгалжуулагч нар баг болж нэг зорилготой ажилласнаар дэлхийн тавцанд өндөр амжилт үзүүлсэн юм.

2015 онд бөхийн чөлөөт барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн АНУ-ын Лас Вегас хотод зохион байгуулагдахад эрэгтэйчүүдийн шигшээ багийн тамирчид давуулах нь битгий хэл давтахад хэцүү амжилт үзүүлж ОХУ, АНУ болон Гүржийн багийн тамирчдын дараагаар дөрөвдүгээр байрт шалгарсан юм. Б.Анхбаяр маань бэртээгүй бол багаараа хүрэл медаль авах боломж байсан талаар Энхбаяр багш хэлж байна. Монголын баг Гүржийн багаас хоёр оноо л дутуу байжээ.

Шигшээ багт ажиллана гэдэг том хариуцлага байдаг. Жилийн 365 өдрийн цөөхөн хэдэд нь гэртээ өнждөг байжээ. Энэ үед ар гэрийн ачааг гэрийн эзэгтэй Л.Одонтуяа нугалж байсан талаар ярилаа.

“Бид хоёр 1997 онд өрх тусгаарласан. Тамирчид ч тэмцээн уралдаан бэлтгэл сургуулилт гээд гэрийн бараа харахгүй шүү. Шигшээ багт ажиллаж байхдаа гэртээ цөөн хонодог байсан. Харин олимпийн мөчлөг дуусч ажлаа өгснөөс хойш гэртээ суурин байдаг болсон доо. Өглөө оройдоо л бэлтгэлийн заал руугаа явдаг. Ихэнх цагаа гэр бүлдээ зарцуулдаг болсон” гэж Л.Одонтуяа хэлж байна. Тэрбээр хувиараа бизнес эрхэлдэг ажээ.

Энхбаяр багш 1980 оноос хойш тасраад байгаа олимпиин медальтан төрүүлэх зорилго өмнөө тавиад л эрэгтэй шигшээ багийн дасгалжуулагчид ажилдаа орсон. Зорилгодоо хүрсэн гэж хувьдаа боддог юм. Мандахнаран гавьяат хүрэл медаль авсан шүү дээ. Том нөлөөтэй хүмүүст дээрэлхүүлчихсэн гэж Энхбаяр багш Рио-гийн олимпийн талаар дурслаа. Тэрбээр дөрвөн жилийн хугацаанд Мандахнаран гавьяат ямар тэмцээнд оролцох, ямар бэлтгэлд хамрагдах, ямар хоол хүнс хэрэглэх талаар төлөвлөгөөг бэлтгэж гаргажээ. Үр дүнд нь медалийн оосроос атгаад алдсан юм. Одоо тэд хөрш ажээ.

Дасгалжуулагчийн ажлаа хүлээлгэж өгсөн тэрбээр Төв аймгийн өсвөр үеийн тамирчидтай ажиллаад эхэлжээ.

Шавь нарын хамт.

Чөлөөт бөхийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай анги нээж Төв аймгийн 27 сумаас хүүхдүүдийг шалгаруулж элсүүлж байгаа гэнэ. Тэрбээр одоогоор 10 орчим сумдаас хүүхдүүдийг шалгаруулж гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангидаа элсүүлжээ. Тэднийгээ дотуур байранд нэг дор байршуулж бэлтгэл сургуулилтыг нь хангаж байгаа гэнэ.

“Шигшээ багт ажиллаж байхдаа туршлагатай багш нараас их зүйл сурсан. Сурсан арга барилаараа аймагтаа ажиллаж залуу тамирчдыг бэлтгэж байна. Үр дүн нь сайн гарсан. 2018 онд өсвөр үе залуучуудын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд багаараа дөрөвдүгээр байр эзэлсэн. Дараа жил нь амжилтаа ахиулж гуравдугаар байр эзэлсэн. Энэ жил түрүүлэх хэмжээнд хүүхдүүдийнхээ бэлтгэлийг хангаад байсан ч коронавирусийн тархалтын улмаас тэмцээн хойшлогдоод байна” гэсэн юм.

Хүүхдүүдийнхээ хийх бэлтгэл, оролцох тэмцээнүүдийг цаасан дээр буулгаж нарийвчилсан төлөвлөгөө гаргаж тамирчидтайгаа тулж ажиллах нь түүний арга барилын онцлог болдог талаар шавь нар нь хэлж байна.

Тэрбээр шигшээ багт ажиллаж байхдаа гол төлөв энэ чиглэлийн ажлыг гардаж хийдэг байсан талаараа ярилаа.

Чөлөөт бөхөөр хичээллэсэн хүүхэд бүр аварга болохгүй. Хүүхэд спортоор хичээллэснээр өөрийгөө ялж сурдаг. Ёс суртахуунаас авахуулаад хүнд байх ёстой бүх сайн чанаруудыг спорт суулгаж өгдөг. Амьдрал дээр гараад зөв явах суурийг нь спорт, тэр дундаа чөлөөт бөх тавьж өгдөг талаар Энхбаяр багш онцолж байна.

Улсын онцгой комиссоос гаргасан шийдвэрийн дагуу бэлтгэлээ зогсоогоод байгаа ажээ.

“Заалаараа орохгүй, хүүхдүүдтэйгээ ажиллахгүй сар болоход л хэцүү байна шүү. Чөлөөт бөх амьдралын маань салшгүй хэсэг болсон. Гэртээ л цагийг өнгөрүүлж байна. Адууны мах чанаж шөлөнд нь аарц буцалгаж уугаад л дархлаагаа дэмжиж байна даа. Дархлаа дэмжээд байхад өвчин хууч тэгээд намжих байлгүй дээ. Завсар зайгаараа бэлтгэлийнхээ төлөвлөгөөгөө нягтлаад л сууж байна” гэж хэлсэн юм.

Эдний том охин Энхжин өнөө жил 12 дугаар анги. Хичээл ном гээд завгүй л суугаа харагдсан. Дунд охин Энхлэн зургадугаар анги. Чөлөөт бөхөөр хичээллэх сонирхолтой талаараа хэлж байна лээ. Аав нь “Өөр багшид нь даалгахаас биш, би сургахад хэцүү юм билээ” гээд инээд алдаж байв. Дүү Энх-Анир нь зургаан настай. Энэ намар сургуульд орох гэнэ. Харин бага хүү Энх-Анар гурван настай. Энхбаяр багш бага хүүгээ бөх болно гэж нууцхан хардаг л бололтой.

Лувсанмөрийн Чимэд арслангийн удмыг дэлхийн дэвжээнд цуурайтуулсан хүчтэн Энхбаяр багшийн гэр бүлээс төрөхийг хэн мэдлээ.

Энхбаяр багшийн шавь нар үндэсний бөхөөр ч амжилт үзүүлээд эхэлжээ. Алтанбулагийн П.Эрхэмжаргал аймгийнхаа наадамд түрүүлж арслан цол хүртсэн бол М.Жамсрандорж зургаа давж аймгийн харцага цол хүртсэн байна.

Төв аймаг 27 сумтай. Нөөц надад хангалттай байна. Авьяастай, хичээхэд сайн болох хүүхэд олон байгаа. Чөлөөт бөхийн эрэгтэй тамирчин дэлхийн аварга болохыг 1975 оноос хойш харсангүй. 1980 оноос хойш олимпийн медаль тасарчихаад байна. Энэ медалиудыг авах хэтийн зорилго тавиад л өсвөрийн тамирчидтай ажиллаж байгаа талаараа Энхбаяр багш дуулгалаа.

Түүний хичээл зүтгэлийн үр шим удахгүй гарч шавь нар нь Төв сайхан нутгаа олимп дэлхийн дэвжээнд алдаршуулах биз ээ. “Хөдөлмөрлөсөн хүнийг аз түшдэг” хэмээн Төв аймгаас төрсөн алдартан хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин М.Даваажаргал нэгэнтээ хэлж байсан.

Лувсандамбын Энхбаяр гэх даруухан дасгалжуулагч чимээгүйхэн хөдөлмөрлөж байна. Хэтийн зорилго биелэх өдөр холгүй биз ээ.