Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал үндэсний-бөx

Г.Эрхэмбаяр: Мөөеө аварга холыг харж намайг цолны босго алхуулсан болов уу гэж ойлгодог || DNN.mn

ОБЕГ-ын “Аврагч” спорт хорооны дарга, Онцгой байдлын хурандаа, Монголын Улсын аварга Гунаажавын Эрхэмбаяртай ярилцлаа.

-Сайхан хаваржиж байна уу, та?

-Сайхан хаваржиж байна аа. Хаврын дунд сарын энэ сайхан өдөр “Өдрийн сонин”-ы уншигчидтай уулзаж байгаадаа сэтгэл өндөр байна.

-Өнгөрсөн зун хамаг Монголын хүчтэнүүд чуулсан том наадам Хүй долоон худагт болсон. Таны тухайд залуу бөхчүүдтэй тэнцүүхэн барилдаж шөвгийн даваанд гарсан шүү дээ. Энэ зун АХ-ын 100, 101 жилийн ой хамт тохионо. Бэлтгэл сургуулилтдаа орж амжив уу?

-Миний тухайд 1997 оноос хойш л үндэсний бөхийн бэлтгэл сургуулилт хийж эхэлсэн. 2000-аад оны эхэн үеэс заалны барилдаануудад аманд гардаг болсон. Тэр цагаас хойш 20 гаруй жил болжээ. Одоо ОБЕГ-ын “Аврагч” спорт хорооны даргаар ажиллаж байна. Ажлынхаа чөлөө заваар л залуу бөхчүүдтэйгээ бэлтгэл сургуулилтаа базаагаад явж байна.

-Анх аймгийн начин Г.Эрхэмбаяр гэж залуу олонд танигдаж байсныг тань мэдэх юм. Аймгийн начин цолоо та хаана, ямар наадамд зодоглож авч байв?

-2001 онд Ардын хувьсгалын 80 жилийн ойгоор залуу бөх зодоглож гурав даваад Д.Бумбаяр заанд унаж байлаа. Дараахан нь Хөвсгөл аймгийн 70 жилийн ойн их баяр наадамд зодоглож улсын начин Б.Бадралаар зургаа давж аймгийн өсөх идэр чимэгтэй начин цол авсан юм. Одоогийнхоор бол аймгийн харцага юмуу даа. Тухайн үед их өндөр чацтай бөхийг даваад л аймгийн цол авч байсан санагддаг юм.

-Г.Элбэг багшийнхаа нутагт зодоглож аймгийн цол авч байжээ та.

-Тийм. Г.Элбэг багш “Их шавь”-ийн дээд сургуулийн оюутан байхад л манай ангийг дааж авсан юм. Тэр цагаас хойш багш шавийн барилдлагатай явсаар өнөөдрийг хүрлээ. Миний ялалт, ялагдал алинд ч хамт байсан даа багш минь.


-Аймгийн начин Г.Эрхэмбаяр улсын цолтнуудад “хатуу” ам болчихсон байсан.

-Заалны барилдаан бараг алгасалгүй зодоглодог байсан. Нэг, хоёрын даваанд аварга арслангуудын аманд гарна. Эхлээд ч гар хөлийн үзүүрт л унана. Тэр хэрээр л чангарч байдаг юм билээ. Сүүлдээ учраа олоод гайгүй барилдаг болсон байх. Би аймгийн начин цолтой хоёр жил барилдаад Дархан-Уул аймагт түрүүлж аймгийн арслан болж байлаа.

-Төд удалгүй дархан аварга Ж.Мөнхбатаар тав давж улсын начин цол хүртсэн. Аварга тухайн үед холыг харж л ам авч дээ.

-Аймгийн арслан цолтойгоо зургаа хоноод л улсын наадамдаа зодоглож дархан аварга Ж.Мөнхбатаар тав давж улсын начин цол хүртсэн. Би ч хувьдаа тэр их бөх холыг харж л намайг амласан болов уу гэж ойлгодог юм. Мөөеө багш тухайн үед Г.Элбэг харцагад хандаж “Энэ хүүхдийн бэлтгэлийн формыг тааруулаад зөв бэлдвэл улсын том цолонд хүрэх бололцоотой шүү” гэж захисан юм билээ. Надад биш, багш нарт маань хэлснийг нь сүүлд сонссон. Тэгэхээр улсын цолны даваанд намайг амлахдаа нэгийг бодож холыг харсан юм болов уу гэж ойлгодог юм.

-Улсын начин болоод заалны барилдаануудад дээгүүр барилдаж байсныг тань мэдэх юм. Наадмын дэвжээнд л бүтэлгүйтээд байлаа.Юу болохгүй байв?

-Начин болоод цолоо ахиулах гээд зүтгээд л байлаа. Заан цол бодоод л бэлтгэлээ яс хийнэ. Багш нартайгаа зөвлөнө. Төлөвлөгөө тактик боловсруулна. Наадмын дэвжээнд гарахаар л болж өгөхгүй. Олон жил доогуур даваанд унасан даа. Дотор харанхуйлаад л хэцүү шүү. Уйлаад л буцна. Гэлээ гээд ойр тойрныхон итгээд хүлээж байхад шантраад буцах эрхгүйгээ сайн ухамсарлаж байлаа. Нэг жилийн наадмаар доогуур даваанд унаад эргэхэд цэнгэлдэхэд сууж байсан нэгэн өвөө “Амьд дээрээ энэ хүүгийн цол ахихыг харчих юмсан” гээд нулимстай нүдээ шударч байсан гэдэг. Үүнийг сонсоод монгол түмэн үндэсний бөхдөө ямар их хайртайг илүү ойлгосон.

-Наадамчдын тэр их хүлээлт Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн их баяр наадмаар л тайлагдсан байдаг.

-Начин болоод найман жилийн дараа цолоо ахиулсан минь тэр л дээ. Тэр хугацаанд улсын заан болчих юмсан гээд л бэлтгэлээ хийнэ. Та анзаарсан бол долоогийн даваанд Б.Сайнбаяр зааныг давчихаад илүү их баярлаж сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлж байгаа нь харагдана. Олон жил зүтгэсэн цолоо авчихаар их баярладаг юм билээ. Улсын гарьд М.Баяржавхлан, Н.Ганбаатар нэг үеийн хүчтэнүүдтэй сайхан барилдаж улсын арслан болсон. Олон хүн чин сэтгэлээсээ баяр хүргэж байлаа. Цол ахихыг минь олон хүн хүлээж байж дээ гэх бодол тухайн үед төрж байсан. Энэ том цолыг хамгаалж барилдах том даалгавар ирж байгааг л юу юунаас илүү ухамсарласан даа.

-Аварга цолны төлөө С.Мөнхбаттай хийсэн барилдаан хормын төдийд л шийдэгдсэн. Ямар барилдаан төлөвлөж гараад тэгж амархан унасан юм бэ, та?

-Улсын заан цолд зорьж байсан хүн чинь арслан болчихлоор сэтгэл хөөрчихдөг юм билээ. Ерөнхийлөгчөөс арслан цолны үнэмлэхээ авчихаад бууж байхад зүүд зэрэглээ ч юм шиг санагдаад. Тэрхэн хоромд дараагийн даваанд хэнтэй барилдахаа ч мартчихсан байсан. Барилдаанаа багш нартайгаа төлөвлөж амжилгүй гараад л унасан. Гэхдээ тэр барилдаанд харамсах сэтгэл огт төрдөггүй юм. Инээд алдаад л тахимаа өгсөн.

-Тухайн барилдааны дараа Г.Элбэг багш сэтгэл дундуур байгаа нь анзаарагдаж байсан шүү.

-Би ч инээгээд л очсон. Харин багш нар маань сэтгэл дундуур байсан нь үнэн. Г.Элбэг багш “Чи ядаж золгоод барилдчихсан бол юу ч болоо билээ” гэдэг юм. Харин П.Сүхбат гарьд тухайн үед надад хандаж “Миний дүү сүүлд нь харамсдаг юм даа. Ах нь ч их сайн үедээ хайнга барилдаж унаад одоо ч гарьд цолтой л явж байна” гэж хэлсэн нь мартагддаггүй юм. Ж.Мөнхбат аваргатай баярын сэтгэгдлээ хуваалцахад “Авах цолоо цаг нь болохоор л авна. Цаг нь болоогүй бол яаж ч хичээгээд болохгүй. Бэлтгэлээ сайн хий. Цаг нь ирнэ” гэж билээ. Мөөеө аварга цаашаа ахих боломж байгааг анзаарсан юм болов уу даа гэж ойлгосон.

-Улсын арслан цолтой наадмын дэвжээнд гарахад өөр сэтгэл зүйтэй барилдана биз…

-Дараа жилийн наадамд нь улсын начин цолтой барилдаад ес давж болсон юм. Арслан цолтой ес давж болох байлгүй дээ л гээд зодоглосон. Тэр жил их шөвөгт шалгараад улсын аварга П.Бүрэнтөгсөд тахим буулгасан. Илүү сайн барилдахад барилдааны нарийн бэлтгэл шаардлагатайг ойлгосон. Ингээд самбо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер О.Нарангэрэл, улсын харцага Г.Элбэг нарын багш нартайгаа бэлтгэлийн төлөвлөгөө боловсруулж барилдааны бэлтгэлээ базааж байлаа. Харин хүчний бэлтгэлээ “Алдар” спорт хорооны дасгалжуулагч Д.Энхтөр багштайгаа базаасан. Багш нар маань бүтэн жилийн бэлтгэлийн төлөвлөгөөг боловсруулаад л бэлдсэн дээ, намайг.

-Тэр бэлтгэлийн үр дүн 2013 онд гарсан даа. Сэлэнгэчүүд анхны аваргаа өлгийдсөн шүү дээ, тэр жил.

-Би 2011 онд улсын наадамд үзүүрлэж арслан цол хүртсэн. Дараа нь олон жил наадамд барилдлаа. Одоо нэг түрүүлчихье гээд л зорилго тавиад зүтгэсэн. 2013 оны зун ямар нэгэн бэртэл, гэмтэлгүй байсан юм. Багш нар маань бэлтгэлийн ирийг сайхан тааруулж өгсөн. Бэлтгэл сайн байхад сэтгэл зүй тайван байдаг юм билээ.Зөвхөн өмнөх барилдаандаа анхаараад л зорилгынхоо төлөө зүтгэсэн. Санаснаараа сайхан барилдаж түрүүлсэн. Миний тухайд бөхийн дэвжээнд хөл тавьсан цагаасаа л үе үеийн аваргуудыг хүндэлж, биширдэг байлаа. Тэр эрхэм цолыг хүртсэндээ их баярлаж явдаг юм. Энэ их цолны нэр хүндийг өндөрт өргөж явахыг алхам тутамдаа л хичээдэг. Дүү нар, шавь нартаа ч аль болох зөв үлгэрлэж энэ их соёлыг үлдээхийг боддог.

-Тэр жилийн наадмаар та таарсан өрсөлдөгч бүрээ сугадаж өргөөд л мушгиж унагаж байсан. Өмнө нь тэр бүр харагддаггүй байсан мэхийг үндэсний бөхөд нэвтрүүлсэн талаар бөхчүүд онцолж байсан.

-О.Нарангэрэл, Г.Элбэг багш нар маань хоорондоо зөвлөөд л энэ мэхийг миний барилдааны онцлогт таарна гэж үзсэн юм билээ. Ингээд хүчний Д.Энхтөр багштай зөвлөөд бүр төгөлдөржүүлсэн юм билээ. Д.Энхтөр багш маань намайг амжилтын замд хөтөлсөн хүн гэж ойлгодог юм. Багш маань одоо тэнгэрийн оронд бий.

-Улсын аварга Г.Эрхэмбаярын зүүн мөрнөөс адис авсан бөхчүүд аварга арслан цол хүртдэг зүй тогтол тогтсон гэхэд болно. Үүнийг та яаж хүлээж авдаг вэ?

-Харин мөрнөөс адис авах тохиолдол байдаг. 2015 оны хавар МҮБХ-ны ойн барилдаан Бөхийн өргөөнд болсон юм. 512 бөх барилдахад Э.Оюунболд арслан надтай үлдэж түрүүлсэн юм. Би уначихаад тахимаа өгөхдөө “Удахгүй наадам болох нь. Арслан болно шүү ахын дүү” гэж хэлтэл Э.Оюунболд маань адис аваад тугаа тойрсон юм. Тэр зунаа Оюунболд маань түрүүлж улсын арслан цол хүртсэн л дээ. Дараа нь надтай уулзахдаа “Ах аа, таны хэлсэн үг надад их урам өгсөн шүү” гэж хэлж байлаа. Одоо ч таарахаараа өнөөх үгээ л хэлдэг юм.

-Зэвсэгт хүчний ойн өдрөөр “Эрхэмбаяртай үдэш” цэнгүүн зохион байгуулагдах юм байна. Энэ арга хэмжээний талаар тодруулахгүй юу? -Миний тухайд 20 гаруй жил үндэсний бөхөөр барилджээ. Намайг дэмждэг хүмүүсийн зүгээс Зэвсэгт хүчний ойн баярын өдрийн оройг дуулж, хуурдаж хамт өнгөрүүлэх санаачилга гаргасан. Миний зүгээс ч энэ саналыг таатай хүлээж авсан. Гуравдугаар сарын 18-ны өдөр “Их наяд” ресторанд бөхөд дуртай олонтойгоо нэг үдшийг дуулж хуурдаж, нээлттэй ярилцаж өнгөрүүлэхээр болсон. Энэ арга хэмжээнд урлаг соёлынхон ч оролцоно. Арга хэмжээний орлогыг нийгэм рүү чиглэсэн арга хэмжээнд зарцуулахаар төлөвлөсөн. Тодруулбал, гамшиг ослын үед хэзээд бэлэн байдаг Онцгой байдлын алба хаагчдын төлөөлөл гурван аврагчид иж бүрэн гэр олгоно. Үүнээс гадна нэг алба хаагчид байрны урьдчилгаа олгохоор төлөвлөсөн.

-Арга хэмжээний үеэр олон сюрприз байгаа талаар зохион байгуулагчид онцолж байсан. Зах зухаас нь танилцуулахгүй юу?

-Олон сюрприз задарна л даа. Тухайн өдрөө ирээд үзвэл илүү сонирхолтой болов уу. Зах зухаас нь хэлэхэд, 2011 онд Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн их баяр наадмаар өмсөж барилдсан зодгоо ирсэн зочдын нэгэнд өгөхөөр төлөвлөсөн байгаа. Олон жилийн хөлс, хөдөлмөр шингэсэн зодог шуудаг маань тухайн өдрийн азтай зочинд хадгалагдах болно. Ямар замаар олгохоо тухайн үедээ шийдэх байх. Ямартаа ч ирсэн зочид маань хоёроос гурван цагийг сэтгэл дүүрэн өнгөрүүлэх болно гэдгийг энд онцолъё. Ярилцлагын сүүлд “Өдрийн сонин”-оор дамжуулж ОБЕГ-ын нийт бие бүрэлдэхүүн болоод эрчүүддээ Зэвсэгт хүчний 101 жилийн ойн баярын мэндчилгээ дэвшүүлье. Бүгдээрээ гуравдугаар сарын 18-ны өдөр 19:00 цагт “Их Наяд” плазад уулзъя. Та бүхнийг урьж байна.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Зогсоол булаацалдсан хоёр иргэн ганц хором л тэвчсэн бол нэг нь шороонд, нөгөө нь шоронд орохгүй байлаа || DNN.mn

-СУДАЛГААНААС ХАРАХАД НИЙГМИЙН СЭТГЭЛЗҮЙ, ХҮМҮҮСИЙН АМЬДРАЛЫН ЧАНАР, АЗ ЖАРГАЛ БУУРЧЭЭ-

Машин таглаж тавьсан нэгнийгээ зодож амийг нь хөнөөсөн хэрэг саявтар гарсан. Энэ эмгэнэлтэй хэргийн халуун мөр гүйцэд арилаагүй байхад зогсоолтой холбоотой маргааны улмаас нэгнийхээ амийг хохироосон хэрэг гуравдугаар сарын 12-нд гарлаа. Жижигхэн зогсоолын төлөө үл ойлголцож 38-тай залуу өөрийнхөө аав шиг хүний биед халдаж амийг нь хөнөөсөн байна. Хэрэг Баянзүрх дүүргийн 25 дугаар хороо, “Натур” худалдааны төвийн хажуу дахь “Хүслийн өргөө” хотхоны ..дугаар байрны ойролцоох зогсоолд болжээ. Хэргийн мөрөөр сурвалжиллаа. “Хүслийн өргөө” гэх шар алаг хотхон 12 давхар гурван барилгатай. Хоёр байр нь дундаа 10 машины ганц зогсоолтой юм байна. Хэрэг тус зогсоолд болжээ. Хотхоноос гарахад хоёр л гарц байдаг бололтой. Үүнтэй холбоотойгоор хотхоноос гарч ороход өглөө оройдоо түгжрэл үүсч оршин суугчдын хооронд тогтмол маргаан гардгийг ойр орчмынхон онцолж байлаа.

Хэргийн газар болсон үйл явдлын талаар тус хотхоны жижүүрээс тодрууллаа.

-Танай орон сууцны гадна авто зогсоолтой холбоотой маргаан гарч … настай эрэгтэй амь насаа алджээ. Тухайн үед юу болсон юм бэ?

-Хэрэг гуравдугаар сарын 12-ны өглөө 08:00 цагийн алдад болсон байх. Би тухайн үед байрны гаднах талбай цэвэрлэж байсан юм. Гэтэл ойролцоох байрны хоёр эрэгтэй юу юугүй л хэрэлдээд бие бие рүүгээ дайраад эхэлсэн. Хажуунаас нь анзаарахад зогсоолоос л болсон юм шиг байна лээ.Уул нь энэ байрны гаднах талбай нийтийн өмч. Хэн нэгний өмч биш. Нэг хотхоны хөршүүдийн хооронд юунаас үүдэж тийм ширүүн маргаан эхэлснийг мэдэхгүй юм.

-Та тухайнд үед хажууханд нь байжээ. Ямар асуудлаас үүдэж маргалдсан юм бол?

-Бие бие рүүгээ хашхираад эхлэхэд нь харсан. Би ойлгохдоо хэрэгт холбогдсон залуу тээврийн хэрэгслээ буруу байршуулсан байсан юм уу даа л гэж харсан. Настай хүн шаардлага тавиахад нь цочмог уурласан байх. Маргалдаж байснаа залуу өөрөөсөө хамаагүй ахмад хүнийг юу юугүй боож унагаад л дээрээс нь хэд дэлсээд авсан. Настай хүн босч ирээгүй. Болсон үйл явдал гэвэл ердөө л энэ. Үйл явдал хормын төдийд л болж өрнөсөн. Ингээд түргэний машин ирээд, араас нь цагдаагийнхан тэр дороо ирж байна лээ. Нам тайван байсан амралтын өдөр гэнэт л бөөн шуугиан болж хувирсан даа. Хэрэгт холбогдсон залуу энэ байранд гэр бүлээрээ амьдардаг. Таарахдаа мэнд устай л явдаг. Би энд нэлээн хугацаанд ажиллаж байна. Тэгж их цочмог уурлаж байхыг нь би хараагүй. Тухайн үед яагаад тэгж огцом уурласныг нь мэдэхгүй юм.

Алга эргүүлэхийн төдийд л амьдрал нь сүйрчихлээ шүү дээ, харамсаад барахгүй байна. Зүгээр гэрээсээ гарсан залуу ийм тоогүй асуудалд орооцолдчихлоо. Хүнтэй харьцахдаа жаахан хүлээцтэй хандаж, ганц хором тэвчээд өнгөрөөчихсөн бол өнөөдөр хэн хэн нь эв эрүүл, сав саруул явж байх байлаа шүү дээ. Залууг тэр дор нь цагдаагийнхан баривчлаад авч явсан. Маргалдсан зогсоол нь одоо түүнд хэрэггүй болсон гэв.

Ажил амьдрал нь ид цэцэглэж байсан залуу алга эргүүлэхийн хоромд л торны цаана орчихсонд жижүүр эмэгтэй харуусаж сууна. Түүнчлэн “Тэрхэн хормын түргэн уурыг л тэвчээд өнгөрчихсөн бол амьдрал нь хэвийн үргэлжлээд явах байлаа” гэж үйл явдлыг дэргэдээс нь харсан гэрч эмэгтэй хэлж байна.

Сэтгэл судлаач А.Мөнх-Өлзий: Монголын нийгмийн сэтгэл зүй гэмтээд удаж байна

Нийгмийн сэтгэл зүйн уур бухимдал дээд цэгтээ тулж ирсний нотолгоо нь энэ үйл явдал гэдгийг сэтгэл судлаачид онцолж байна. Жижигхэн зүйлд л дэлбэртлээ уурлаж нэгнийгээ яахаас ч буцахгүй болсон нийгмийн сэтгэлзүй юутай холбоотойг сэтгэл судлаач А.Мөнх-Өлзийгөөс тодрууллаа.

-Өнөөгийн нийгмийн сэтгэл зүйн талаар танаас тодруулах гэсэн юм. Хормын хугацаанд тэвчээд л амархан шийдэх асуудалд сөрөг хандлага гаргаж, дэвэргэж байгаа нь юутай холбоотой вэ?

-Хүн амд хийгдэж буй судалгаа тоо баримтуудад үндэслээд хэлэхэд нийгмийн сэтгэл зүй, хүмүүсийн амьдралын чанар, аз жаргал буурсан нь анзаарагдаж байгаа. Энэ нь нийгэмд ажилгүйдэл, архидалт, амиа хорлолт, гэр бүл салалт зэрэг өссөнтэй холбоотой. 2003 оноос хойших гэрлэлт ба салалтын тоон утгаас авч үзэхэд өдөрт арваас илүү гэр бүл салж, тухайн гэр бүлийн хүүхдийн тооноос хамаараад жилд арав гаруй мянган хүүхэд хагас гэр бүлд өсч торниж байна. Хүний оюун санаа, сэтгэцийн эрүүл мэнд рүү чиглэсэн хөрөнгө оруулалт дэмжлэг муугаас нийгмийн сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудлууд их болдог.Нөгөө талд улс төрийн хэт шоу, сөрөг шийдэл, хохиролтой шийдвэрүүд нь амьдралд хэт хурдан тусгалаа олдог учраас хүмүүст бухимдал төрүүлдэг.

Тухайн бухимдал нь нийгмийн нэгж хэсэг, бүлгүүдээр дамжиж нийгэмдээ тархан, хариу үйлдлүүд нь бүгд сөрөг байдаг.Манай нийгмийн сэтгэл зүй гэмтээд удаж байна.

-Хүмүүс хүлээцгүй, тэвчээд өнгөрөх асуудалд сөрөг хандлага гаргаж байгаа нь нийгмийн сэтгэл зүй гэмтсэнтэй холбоотой юу?

-Ер нь тийм. Өнөөдрийн нийгэмд нийт айл өрхийн 70 орчим хувь нь өнөө маргаашаа аргацааж амьдарч байна. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ гэрлийн хурдаар өсч байна шүү дээ. Хүн бүр л их бага байдлаар сэтгэлийн дарамттай нийгмийн харилцаанд оролцож байна гэхэд хилсдэхгүй. Ийм эмзэг үедээ хэн нэгэнтэй шөргөөцөлдөхөд эмоци гаргаж болно. Ийм тохиолдлоор хялбархан шийдэх үйл явдалд сөрөг хандлага гаргаж асуудлыг хүндрүүлсэн тохиолдол олон бий. Тэрхэн хоромд дүрэлзсэн уурыг нь дараад өнгөрөхөд л амьдрал хэвийн үргэлжилнэ. Оволзсон уур арван секунд л үргэлжилнэ. Иймхэн хугацааг л дараад өнгөрөх ухамсар хүнд байх хэрэгтэй хэмээв.

Categories
мэдээ үндэсний-бөx цаг-үе

Ц.Содномдорж: Миний зүгээс хэнийг ч допингийн шинжилгээнд хамруулах хүсэлт гаргаагүй. Надад тийм эрх байхгүй || DNN.mn

Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат улсын арслан Ц.Содномдоржийн зүгээс улсын даян аварга Н.Батсуурь, улсын гарьд М.Бадарч, улсын харцага Н.Золбоо, аймгийн заан Ц.Бямба-Отгон нарыг допингийн шинжилгээнд хамруулах хүсэлт гаргасан гэх мэдээлэл гараад буй ч тухайн мэдээллийг улсын арслан Ц.Содномдоржийн зүгээс эрс үгүйсгээд байгаа юм. Үүсээд буй нөхцөл байдлын талаар түүнээс тодруулга авлаа.

-Арслан сайхан хаваржиж байна уу?

-Сайхаан. Сайхан хаваржиж байна уу.

Бэлтгэл сургуулилт жигдэрч байна уу?

-Өнгөрсөн зун болсон наадмын үеэр хөлөө нэлээн хүнд бэртээсэн. Цаг тухайд нь эмчилгээ хийлгээд илааршиж байна. Цаашид заал танхимын барилдаануудад зодоглоод явах төлөвлөгөөтэй байгаа. Бэртэл гэмтлийн улмаас хэдэн сарын хугацаанд дэвжээнд гарсангүй. Энэ оны эхнээс л төлөвлөгөөт барилдаануудад оролцоод явж байна. Дэвжээгээ ч санасан байна. Надад бөх барилдах шиг аз жаргал байдаггүй юм шүү дээ.

Болж л өгвөл заалны барилдаанууддаа зодоглоод үзэгч олноо баясгаад явахыг хичээдэг юм. Үндэсний бөх амар биш спорт. Жижиг хэмжээний бэртэл гэмтэл авна. Тэр бүр тогтмол барилдахад төвөгтэй байх юм. Ямартаа ч барилдаан бүрт л зогсож байхыг боддог.

-Таны зүгээс Улсын даян аварга Н.Батсуурь, улсын гарьд М.Бадарч, улсын харцага Н.Золбоо, аймгийн заан Ц.Бямба-Отгон нарын бөхчүүдийг допингийн шинжилгээнд хамруулах хүсэлт гаргасан гэх мэдээлэл нийтэд тараад байна. Та дээрх бөхчүүдийг допингийн шинжилгээнд хамруулж, зардлыг нь хувиасаа даана гэх хүсэлт гаргасан юм уу?

-Хэн, хаанаас ийм мэдээлэл цацсаныг нь мэдэхгүй юм. Би тийм хүсэлт гаргаагүй. Допингийн эсрэг үндэсний байгууллага дан ганц миний хүсэлтээр очоод бөхчүүдээс шинжилгээ авна гэж байхгүй шүү дээ. Надад тийм эрх ч байхгүй. Олон нийтийн зүгээс бол Ц.Содномдорж арслан л бөхчүүдийг шинжилгээнд хамруулах хүсэлт гаргаж гэх ойлголттой байх шиг. Албан ёсоор мэдэгдье. Миний зүгээс хэнийг ч шинжилгээнд хамруулах хүсэлт гаргаагүй. Нийтэд тараад буй мэдээлэлд шүүлтүүртэй хандахыг хүсье. МҮБХ-ны зүгээс л хүсэлт гаргаж бөхчүүдийг допингийн шинжилгээнд хамруулах боломжтой гэх байр суурийг илэрхийлж байна.

Ц.Содномдорж арслангийн тухайд өнгөрсөн оны наймдугаар сард зохион байгуулагдсан МЗХ-ны 100 жилийн ойд зориулсан барилдааны гурвын даваанд улсын арслан Э.Оюунболдод амлуулж барилдах үеэрээ түүнийг допингийн шинжилгээнд хамруулах хүсэлт гаргасан байдаг. Улмаар Э.Оюунболдоос допингийн төрлийн бодис илэрч МҮБХ-ны зүгээс барилдах эрхийг нь найман жилээр хасах шийдвэр гаргаад байгаа юм. Мөн улсын гарьд М.Бадарчийн зүгээс дээрх мэдээлэлтэй холбоотойгоор хувийн байр сууриа илэрхийлэхдээ “Миний зүгээс шинжилгээнд хамрагдахад татгалзах зүйл огт байхгүй. Допингийн шинжилгээ өгөхөд бэлэн байна” гэх байр суурийг илэрхийсэн.

Ц.Содномдорж Улсын даян аварга Н.Батсуурийг барилдахаар бүртгүүлсэн байхад нь удаа дараа эсэргүүцсэн байр суурийг илэрхийлж байсан юм.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

ТОМИЛОЛТ: Алтанбулаг дахь чөлөөт бүсэд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ хоёр дахин хямд байна || DNN.mn

“Өдрийн сонин”-ы сурвалжлах баг өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Алтанбулаг суманд ажиллалаа. Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар хотын цаана, хойд хилийн зурвас дагуу орших энэ суурин Улаанбаатар хотоос 340 орчим км-ийн зайтай. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ тэнгэрт хадаад буй энэ өдрүүдэд Алтанбулаг дахь чөлөөт бүсээс сурвалжлага бэлтгэхээр тус сууринг зорьсон юм. Өглөө эрт нийслэлээс хөдөлсөн бид үдийн 11:00 цагийн алдад Алтанбулагт хүрч очлоо. 5000 орчим хүн амтай энэ сууринд амралтын өдөр түм түжигнэж, бум бужигнаж байна. Сумын төвийн төв замаас баруун гар тийш салж энхэл донхол ихтэй, манайхаар бол Дэнжийн мянгын гэр хорооллынхтой тун төстэй замаар сажилж хэдэн гудамж эргээд л чөлөөт бүс рүү орчихлоо.

Чөлөөт бүсийн үүдэнд 50 гаруй тээврийн хэрэгсэл дугаарлаад зогсчээ. Тэдний олонх нь Сэлэнгэ, Дарханы дугаартай портерууд. Өглөөнөөс хойш хоёр цаг орчмын хугацаанд дугаарлаж байгаа талаараа хөх портерын кабинд тамхилж суух хижээл насны эр хэлж байна. Ажлын өдрүүдэд ч ингээд л дугаарлаад зогсчихдог гэнэ. Амралтын өдрүүдэд бол илүү хөл хөдөлгөөнтэй байдаг аж. Үндэсний хэмжээний баяр дөхсөн өдрүүдэд бол оочер дараалал замаа алдаж хөл толгой нь мэдэгдэхээ больдог талаар жолооч нар онцолж байна. Эмэгтэйчүүдийн баяр хаяанд ирээд буй энэ цаг үед Сэлэнгэ, Дархан, Эрдэнэт, Булганы дэлгүүрүүд өргөн хэрэглээний бараагаа татахаар дугаарлаж зогсоо нь энэ аж. Чөлөөт бүс 09:00 цагт үүдээ нээдэг ч 08:00 цагаас эхлээд л тээврийн хэрэгслүүд дугаарлаад зогсчихдог байна. Дугаарласан тээврийн хэрэгслүүдийн хажуугаар явж чөлөөт бүсийн хашааны үүдэнд очвол Алтан булаг дахь Хил хамгаалах ерөнхий газрын албан хаагч залуу ирж мэнд мэдлээ. Хил хамгаалахын байрны харуулын путикнээс дотогш нэвтрэх цагаан хуудас аваад бид цааш хөдлөв. Хилийн цэргийн дүрэмт хувцастай залуугийн зөвлөж буйгаар бол чөлөөт бүсийн төв байранд суух гаалийн байцаагчид иргэний үнэмлэхээ харуулж онцгой татвартай бараа бүтээгдэхүүн худалдаж авах эрхийн бичгийг авах шаардлагатай гэнэ. Цэнхэр өнгөтэй алгын чинээ цаасыг тэд деклараци гэх. Нэг декларациар хоёр шил архи юмуу, гурван шил вино худалдаж авах боломжтойг гаалийн байцаагч эмэгтэй анхаарууллаа. Мөн нэг боодол тамхи авч болох гэнэ. Нэг хүнд нэг л декларци олгоно. Харин онцгой татвартай бараа бүтээгдэхүүн буюу архи, тамхи авахгүй бол декларацийн шаардлага байхгүй, зөвхөн цагаан хуудсаа үзүүлээд л нэвтэрнэ. Ингэхдээ нэг хүн гурван сая төгрөгийн дотор л бараа бүтээгдэхүүн авах боломжтой юм билээ.

Чөлөөт бүсийн хашаа руу ороход арав орчим дэлгүүр бий. Тэдний олонх нь архи, тамхи, вино худалдаална. Архины лангуу нь үнэ хямдын хажуугаар сонголт өргөн. Улаанбаатарт 60.000 орчим мянгаар худалдаалагддаг Finlandia л гэхэд чөлөөт бүсэд 34.000 төгрөгөөр л худалдаалагдаж байх жишээний. Jack daniels 60.000, sky 30.000, danzka 30.000 төгрөг гэхчлэн ханштай. Улаанбаатар дахь лангууд руу 90 мянгаар, цэнгээний газруудад бол 100 хол давах мянгаар худалдаалагддаг Английн Jemeson виски чөлөөт бүсэд 57000-аар худалдаалагддаг. Тэрчлэн 20.000 доош ханштай архинуудыг лангуун дээр ярайтал өрчихсөн байгаа харагдана лээ. Анзаарахад хүмүүс хямд архинуудыг нь нэг их тоохгүй юм. Эмэгтэйчүүдийн баяр хаяанд ирсэнтэй холбоотойгоор виног хэд хэдээр нь торлоод гарч байгаа харагдав. Виноны тухайд дундаж ханш нь 30.000-40.000 төгрөг. Түүнээс хямдхан нь ч бий. Товчхондоо нийслэлд худалдаалагдаж буй үнийн дүнгийн тал хувиар нь худалдаад авчих боломжтой. Гэхдээ өнөөх декларацитай холбоотой бөөнөөр авах боломж хязгаарлагдмал. Дөрвөн хүнтэй нэг тээврийн хэрэгсэл нэвтэрлээ гэж тооцоход найман шил вино л авч болно. Манайхан л юм хойно ахиухныг аваад гарах арга саам хайгаад олчихож. Чөлөөт бүс рүү нэвтэрсэн иргэдийн зарим нь онцгой татвартай бараа худалдан авах зөвшөөрөл буюу декларацийг 10.000 төгрөгөөр худалдаална. Үүнийг нь худалдаж аваад л ахиухныг торлоод гарч яваа хүмүүс түгээмэл харагдана лээ. Энэ бүхнээс анзаарахад чөлөөт бүсэд хамгийн эрэлттэй бараа нь архи болон вино байх юм. Үйлчлүүлэгчдийнх нь байр суурийг сонсоход орос архинуудыг хашаанаас гаргаад л нугалсан үнээр зарчих тохиолдол байдаг аж. Өдрийн хэд ч орох тохиолдол байдаг гэнэ. Чөлөөт бүсийн хашааны орчимд архи худалдаж авах хүмүүс нь ч ар араасаа дугаарлаад хүлээж байх. Дотроос архи гаргаж дамладаг нөхдүүд өдөрт л хамгийн багадаа 100 мянга орчим төгрөгийн ашигтай ажилладаг юм байна.

Арван хэдэн дэлгүүрийн хамгийн баруун талд намхан дэнж дээр байрлах том саарал дэлгүүрийн үүдэнд тээврийн хэрэгслүүд битүү дугаарлаад зогсчхож. Сонирхож очвол өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн энд өргөн сонголт хямд үнээр худалдаалагддаг аж. Будаа, сахар, үзэм, кг-ын чихэр, төрөл бүрийн жимс, сальфетка, 00-ын цаас, гэр ахуйн бараа гэхчлэн өдөр тутмын хэрэгцээнд шаардлагатай юм бүхэн л энэ дэлгүүрт бий. Бүх бараагаа нэг дороос хямд үнээр худалдан авах орчин нөхцөлийг бүрдүүлсэн учраас үйлчлүүлэгчид ч шопрот шиг л чихэлдэж байх юм билээ.

Манайд хамгийн өргөн хэрэглэгддэг цагаан будаа гурав болон таван кг-ын савлагаатай худалдаалагддаг. Кг будаа 2480 төгрөг. Гурвалжин будаа л гэхэд 4400 төгрөгийн ханштай. Лангуун дээрх гурвалжин будааг үйлчлүүлэгчид булаацалдаад л авч байх. Цагаан будаанаасаа илүү эрэлт хэрэгцээтэй нь үйлчлүүлэгчдийн хандлагаас ил цагаан харагдана. Харин хөц будаа 8.500 төгрөгөөр худалдаалагддаг.

Мөн ястай хушга кг нь 9000 төгрөг. Мөн л эрэлттэй хүнс. Хүүхдийн тархины үйл ажиллагаанд тэжээл өгдөг гэх энэ хүнсийг хүмүүс өргөн хэрэглэх болж. Мөн хушганы идээ 21500 төгрөгөөр худалдаалагдаж буй нь хүмүүсийн таашаалд нийцэж байна лээ. Улаанбаатар хотын захуудад өнөөдөр ястай хушга нь 18.000, хушганы идээ даруй 40.000 төгрөгийн ханштай худалдаалагддаг. Компотын холимгууд ч олон төрлөөрөө бий. Хүмүүс ч их сонирхоно. Нийслэлд 18000 төгрөгөөр худалдаалаг энэ компотны холимгийг тал үнээр нь буюу 9000 төгрөгөөр л чөлөөт бүсээс худалдаад авч болно.

Үйлчлүүлэгчдийн хүнсийг цаасан хайрцагт хийж скочдоод өгдөг хүмүүс нь тусдаа байдаг. Орсон хүн хамгийн багадаа л гурван цаасан хайрцаг хүнс аваад гарч байлаа. Нэг цаасан хайрцаг хүнс ойролцоогоор 40.000-50.000 төгрөг болж байна лээ. Бид нийслэлээс гарахдаа замдаа хэрэглэх тал тор хүнс авахад л 70.000 гаруй мянган төгрөг болсныг энд онцолъё.

Чөлөөт бүсийн дэлгүүрт энэ бүгдийг ганцхан кассад дугаарлаж бараа бичүүлдэг нь урт дараалал үүсгэж байгаа нь анзаарагдсан юм. Хүнсээ цуглуулчхаад хамгийн багадаа 20 минут дугаарлаж бараа бичүүлж байлаа.

Үйлчлүүлэгч: Нойлын цаасыг 900 төгрөгөөр аваад л 1200-д зарчихдаг юм

Нэгэн үйлчлүүлэгч том авдрын хэмжээтэй баглаж боосон сальфетка, 00-цаас зэргийг аваад гарч явахад нь тааралдаж цөөн хором ярилцсан юм.

-Та Улаанбаатараас явна уу?

-Тийм ээ, хотоос явна. Өглөө гараад л буцах санаатай гарч явна.

-Та маш их хэмжээний сальфетка нойлын цаас авчээ. Хэдий хугацаанд борлуулах вэ?

-Ямар нэгэн саад учрахгүй бол долоо хоногийн хугацаанд л борлуулчихдаг юм. Хоёр долоо хоногт нэг удаа л чөлөөт бүсээс бараа татдаг. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд “ковид 19”-өөс шалтгаалж чөлөөт бүсийн үйл ажиллагаа доголдоод байсан. Саяхнаас л хэвийн болж байна.

-Эндээс авсан бараагаа хот руу авч очоод л нийлүүлж байна уу?

-Хойноос орж ирж байгаа сальфетка чанартай байдаг. Томоохон ресторан, зоогийн газруудад нийлүүлдэг юм. Нойлын цаасыг бол зочид буудлуудад өгчихдөг, дуртай авдаг юм. Урд хил хаагдсантай холбоотойгоор өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн хомстоод байгаа нь тодорхой хэмжээнд нөлөөлдөг байх. Ялангуяа зэрэглэл өндөр ресторан зоогийн газрууд эндээс авсан сальфетка авах их дуртай.

-Эндээс ямар ханштай авч байна?

-Мэдээж татваргүй бараа хямд л авч байгаа юм даа. Тоймлоод хэлэхэд эндээс ширхэг нойлын цаасыг 800-900 төгрөгөөр худалдаж аваад 1200 төгрөгөөр нийлүүлдэг юм. Замын зардлаа хасаад тооцоход дажгүй л ашиг олчихдог. Хамгийн гол нь чөлөөт бүс дэх энэ төрлийн бүтээгдэхүүн чанартай байдаг учраас цааш нь нийлүүлэхэд нүүр бардам амар байдаг. Надад дараа дараагийн захиалгууд ч орж ирсэн байна

-Та эндээс бараа бүтээгдэхүүн худалдаж авч борлуулаад хэдэн жил болж байна вэ. Үнэ ханш нь тогтвортой байна уу?

-Өмнө нь урдаас бараа бүтээгдэхүүн оруулж ирдэг байлаа. Бүтээгдэхүүний чанартай холбоотойгоор хэл ам их гарна. Харин урд хил хаагдсанаас хойш эндээс бараа бүтээгдэхүүн авч борлуулдаг болсон юм. Улаанбаатараас Замын-Үүд ороход 600 орчим км-ийн зайтай. Харин Алтанбулаг руу 300 гаруй км замыг хэдхэн цаг туулж ирээд л бараагаа аваад буцдаг болсон. Урдаас татдаг бараатай үнийн дүнгийн тухайд нэг их ялаагүй ч чанарын тухайд хол эндэх нь илүү байдагт сэтгэл хангалуун байдаг. Урдаас оруулж ирдэг сальфеткануудыг ресторан зоогийн газрууд тоодоггүй байлаа” гэв.

Түүний тухайд ширхэг нойлын цаасанд 300-400 төгрөг нэмээд л борлуулж чамгүй ашиг олсноо нуусангүй. Хөдөлж буй хүн бүхэнд л боломж байдгийг онцлоод том тэрэгтэй сальфетка, нойлын цасаа түрсээр одов.

Чөлөөт бүсийн дэлгүүрүүдийн лангуунд түгээмэл харагдах хүнс бол төрөл бүрийн гоймон. Өнгө өнгөөр нь алаглуулж өрсөн янз бүрийн хэлбэр дүрстэй гоймон руу хүмүүс хошуурах юм билээ. Үнэ нь 2500-5000 хооронд хэлбэлзэх гоймон эндхийн эрэлттэй хүнсний нэг нь. Хэд хэдэн боодлоор нь багцлаад гарч буй зураг нийтлэг харагдана.

Худалдагч Л.Болор: ОХУ-ын зүгээс өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний экспортод хязгаарлалт тогтоож эхэллээ

Лангууны худалдагч нар зогсоо зайгүй ажилласаар байх аж. Чөлөөгөөр нь цөөн хором хөөрөлдлөө.

-Ачаалал их байна уу?

-Чөлөөт бүсээр өдөрт 2000 хүн үйлчлүүлдэг гэх тооцоо бий. Баяр дөхсөн өдрүүдэд ачаалал бүр нэмэгддэг юм. Яг тэр үе нь энэ өдрүүдэд тохиож байна. Энэ дэлгүүрээр л гэхэд өдөрт 500 орчим хүн орж ирдэг юм. Манайх хүнсний бүтээгдэхүүн л худалдаалдаг. Онцгой татвартай барааны дэлгүүр илүү ачаалалтай ажилладаг.

-Нэг хүн л гэхэд 3-4 хайрцаг хүнс аваад гарч байгаа харагдах юм. Ер нь хүнсний нөөцөө хэрхэн бэлтгэж байна вэ?

-Өдөр бүр шахуу л татдаг юм. Гэхдээ өнөөдөр бараа авахаар хил нэвтэрсэн тээврийн хэрэгсэл маань ачаа авч чадаагүй тухай мэдээ сая дууллаа. ОХУ-ын талаас дайны нөхцөл байдлаас шалтгаалж бараа бүтээгдэхүүнийхээ экспортыг хязгаарлаж байгаа юм шиг байна.

-Өглөө 09:00 цагт нээдэг юм байна. Орой хэд хүртэл ажиллах вэ?

-Орой 18:00 цагт хаалгаа барьдаг. Өглөө 09:00 гэхэд дэлгүүрээ нээчихсэн байдаг юм. Би өөрөө ажилдаа Сэлэнгийн Сүхбаатар хотоос ирдэг. Өглөө 08:00 цагт ирэхэд л чөлөөт бүсийн үүдэнд бараа ачих тээврийн хэрэгслүүд дугаарлаад зогсчихсон байдаг. Ядаж цагийн өмнө дэлгүүрээ нээдэг бол гэх бодол төрдөг юм. Ялангуяа ийм ачаалалтай үед эртхэн нээдэг бол. Одоо өдөр минут минутаар уртасч байна. Орой 18:00 цагийн үед нар жаргаагүй байдаг юм. Тийм үед зуны цагийн хуваарьт шилжиж, ядаж 20:00 цаг хүртэл ажилламаар байна. Хэдэн цаг дугаарлаж орж байгаа үйлчлүүлэгчид ч тухтай бараагаа цуглуулаад гарах боломж бүрдэнэ. Зуны цагийн хуваарьт шилжээд ажиллавал хаанаа л ашигтай санагддаг юм гэв.

ОХУ-ын талаас өнгөрсөн амралтын өдрүүдээс эхлээд л экспортын бараандаа хязгаарлалт тогтоож эхэлснийг чөлөөт бүсийн худалдагчид онцолж байлаа. Хойд хөршийн зүгээс дайнтай холбоотойгоор экспортын бараандаа хязгаарлалт тогтоож магадгүй нь. Европын холбооны улс орнуудын зүгээс ОХУ-д эдийн засгийн хориг тавиад эхэлсэн. Ийм нөхцөлд ОХУ хүнсний бүтээгдэхүүн, тэр дундаа жимс, жимсгэний экспортод хязгаарлалт тогтоогоод эхэлжээ.

Өнөөдрийн байдлаар Алтанбулагийн чөлөөт бүсийн жимсний төрөлжсөн дэлгүүрт орос алим кг нь 7000 төгрөг, мандарин 7900 төгрөгийн ханштай байна. Нөөц нь хязгаарлагдмал болж байгааг худалдагч нь хэлж байлаа. Эндээс 7000 төгрөгөөр гарсан алим хэдхэн км-ийн зайд орших Сүхбаатар хотод 13000 төгрөгөөр худалдаалагддаг аж. Энд эрэлттэй өөр нэг бараа нь хар чавга. 9000 төгрөгөөр худалдаалагддаг ясгүй хар чавга энд алим, мандаринаас илүү гүйлгээтэй. Хэдхэн хором зогсоод анзаарахад л орсон 10 хүний тав нь хар чавга хайрцаглаад гарч байсан юм. Мөн үзэм шар, бор гээд төрөл төрлөөрөө бий. Төрлөөсөө шалтгаалаад 9.000-11.000 хооронд үнэ нь хэлбэлздэг.

Улаанбаатарын аль ч зах, худалдааны төвийн лангуунд 20.000 мянга давсан үнээр худалдаалагддаг чихэрнүүдийн чөлөөт бүс дэх үнэ нь 10.000 төгрөг. Түүнээс доош нь ч ханштай бий.

Чөлөөт бүс өдөрт 2000, сард давхардсан тоогоор 60000 орчимд хүн үйлчилгээ үзүүлдгийг захиргаанаас онцолж байлаа. Харин 2014 оноос хойш үйл ажиллагаа явуулж ирсэн чөлөөт бүсийн дэд бүтцийн асуудал үйлчлүүлэгчдэд хүндрэл учруулдгийг иргэд хэлж байна. Тэр олон тээврийн хэрэгсэл сүлжээд явахад угалзарсан тоос босох жишээний. Наад зах нь л тухтай бие засах боломж энд хязгаарлагдмал. Асуудал гарвал бохир модон 00-д орохоос өөр арга байхгүй.

Алтанбулагт чөлөөт бүс байгуулагдсанаар эдийн засаг илэрхий сайжирсныг сумын иргэд хэлж байлаа. Чөлөөт бүсийг зорьж очсон улс тухтай хоноглоод, халуун хоол идээд гарахад сонголт Алтанбулаг сумын төвд арвин бий. Энэ ч утгаараа сумын өнгө үзэмж нь сайхан, иргэд нь ч чинээлэг юм билээ. Эндхийн айлууд гоёмсог дүнзэн байшин хийгээд ёотон шиг цэвэрхэн хашаатай. Иргэд нь хөдөлмөрч, амьжиргаатай нь ил цагаан харагдана. Эртний түүхт Алтанбулаг нутгийн чөлөөт бүс дэх амралтын өдрийг сурвалжлахад товчхондоо ийм байна.

Өргөн хэрэглээний барааны үнэ тэнгэрт хадсан ийм цаг үед нийслэлчүүд хотоос гарч 300 гаруйхан км давхиад л Алтанбулагийн чөлөөт бүс рүү очиж өдөр тутмын хэрэгцээгээ хямд үнээр хангаад байх боломжтойг худалдаа эрхлэгчид онцолж байлаа. Заавал Замын-Үүд гэж хэдэн зуун км-ийн зайг туулах биш хойд хил рүү давхиж очоод л хямд үнэ, өргөн сонголт бэлэн байгааг чөлөөт бүсийн захиргааныхан хэлж байсан юм. Буцахдаа бүх төрлийн даршилсан ногоо, чацаргана зэргийг замаасаа авах боломжтой. Говийн хөмүүл хүртэл бий. Замын улс ч өргөнөөр үйлчлүүлэх юм билээ. Харин зам дагуу гар дээрээс худалдаа эрхэлж буй хүмүүсийг цагдаа нар, мэргэжлийн хяналтын байцаагчид нь ирж хөөж туугаад байдаггүй. Бүтээгдэхүүний дээжээс нь амсаж үзээд л авахад нээлттэй.


Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Г.Майцэцэг: Ажлын байр бий болгож, татвар төлж байгаа бүхэн баялаг бүтээгч мөн || DNN.mn

“Эксклюзив” брэндийг үүсгэн байгуулагч Г.Майцэцэгтэй ярилцлаа.

-Баялаг бүтээгч гэж хэнийг хэлэх вэ?

-Товчхондоо оргүй хоосноос биет зүйл бүтээж байгаа бол баялаг бүтээгч мөн. Газар сэндийчиж буй уул уурхайн салбарынхан баялаг бүтээгч биш гэх түгээмэл ойлголт манайд яваад байдаг. Ийм ялгавартай хандлага байж болохгүй.

-Хэрэглэгчийн гарт эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа л бол баялаг бүтээгч гэх ойлголт бий.

-Эцсийн бүтээгдэхүүн болгож гаргах ёстой гэдэг үнэн. Манайх зэсийн баялагтай орон. Өнөөдөр зэсийг түүхий эдээр нь гаргаад байгаа. Түүхий эдийг боловсруулах үйлдвэр байх ёстой. Үйлдвэр байгуулах ажлыг зохион байгуулах нь төрийн үүрэг. Энэ салбар баялаг бүтээнэ, энэ салбар бүтээхгүй гэдэг ойлголт байж болохгүй. Оргүй хоосноос бий болгож байгаа бүхэн баялаг бүтээгч мөн. Дээл, хувцас оёж эцсийн бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа нь баялаг бүтээгч. Уул уурхай болохоор баялаг бүтээгч биш гэсэн ойлголт байж болохгүй. Ажлын байр бий болгож, татвар төлж байгаа бүхэн баялаг бүтээгч мөн.

-Сая Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаа хариуцсан дэд захирал Ж.Эрхэмбаатарын зүгээс бизнес эрхэлж, үйлдвэрлэл явуулж байгаа хүмүүс зөвхөн хувьдаа ашиг олох зорилготой гэж тодорхойллоо. Энэ дээр таны байр суурийг сонсъё.

-Үүнийг би ойлгохгүй байна. Бид өнөөдөр социалист нийгэмд амьдарч байгаа юм уу. Цаг үеэ бодоод үзэх хэрэгтэй. Чөлөөт зах зээлийн нийгэмд биз дээ. Ажлын байрыг төр бий болгодог юм уу. Бизнес эрхлэгчид бий болгож, татвар төлөөд явдаг. Чөлөөт зах зээлтэй ардчилсан нийгэм хариуцлагатай албан тушаал хашиж байгаа залуу хүн ямар шалтгаанаар ийм үг хуучин нийгмийн үзэл суртал агуулсан үг хэлснийг ойлгохгүй юм. Ийм савлагаатай цаг үед ачааны хүндийг үүрч, ажлын байр бий болгож, татвар төлж яваа бизнес эрхлэгчдийн зүтгэлийг ингэж үгүйсгэж хэрхэвч болохгүй.

-Та сая Итали руу чухал уулзалтад оролцохоор явахад хилийн хоригтой холбоотой асуудал үүссэн. Энэ талаараа тодруулахгүй юу. Их хэмжээний зээлтэй байж хилээр гарахыг оролдлоо гэх ойлголт нийгэмд үүссэн шүү дээ.

-Г.Майцэцэг гэдэг хувь хүн 2021 онд өрөө төлөөд асуудлаа шийдсэн. Надаас авлагатай хүмүүс нь “Иргэн Майцэцэгээс өрөө авсан. Хэргийг нь хааж өгнө үү ” гэх хүсэлтийг цаасаар бичиж ШШГЕГ-т өгөх ёстой юм байна. Өнөөх хүмүүс байцаагч руу “Бид нар Майцэцэгээс мөнгөө авсан” гээд мессэж бичсэн байгаа юм. Гэтэл үүнийг хүчин төгөлдөр гэж үзэхгүй, өнөөдрийг хүртэл хориг тавьсан хэвээр явж ирж. Шүүхийн шийдвэрээс өр зээлээ төлсөн тохиолдолд гомдол гаргасан хүнээс нь шаардаад бичиг авдаггүй юм уу гэж асуухад тэр “Чиний үүрэг” гэж хариулж байгаа юм. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар ямар ч үүрэг хүлээдэггүй юм байна.

Хилийн хориг тавивал тавиад л. Өглөг авлагатай хүмүүс хоорондоо асуудлаа шийдчихээд байхад энэ

байгууллага яхир хадам ээж шиг хооронд нь яс хаяж хагаралдуулаад суудаг. Би өөрөө тодорхой хэмжээнд үйлдвэрлэл хийж хувийн үйлдвэрээ босгосон хүн. Зугтаагаад алга болохгүй нь хэнд ч ойлгомжтой асуудал. Эрх баригчид цахимжсан засаг гээд л яриад байдаг. Гэтэл хялбархан шийдэж болох асуудал дээр л заавал цаасан баримт нэхээд суух юм. Өнөөдөр иргэдэд үйлчилдэг төр хэрэгтэй байна.

Энэ мэт жижигхэн асуудлаар иргэн, аж ахуйн нэгжүүдээ хааж боож байгаад нь харамсах юм. Шүүхийн шийдвэрийнхэн ч хэл амаараа ойлголцож болох асуудалд ямар хахир хатуу ханддаг юм байна.

-Эцэст нь та асуудлаа шийдээд уулзалтандаа оролцохоор явсан. Ямар үр дүн гарав…

-Зорьж явсан ажлын үр дүн эхнээсээ гарч байна. Хийсэн уулзалттай холбоотойгоор гаднаас хүмүүс ирж манай зах зээлийг судалж байгаа. Итали руу явсан зорилго маань товчхондоо массын үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт татаж хамтарч ажиллахад чиглэж байсан юм. Улмаар бүтээгдэхүүнээ олон улсад гаргах. Манай урд хойно хоёр том хөрш байна. Энэ зах зээл рүү л бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэхийг зорьсон юм. Массын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд хэрэгцээтэй суурь нь боловсон хүчин. Үйлдвэрлэлийн суурь капитал нь ажиллах хүч байдаг. Өнөөдрийг хүртэл хэрэгжиж ирсэн МСҮТ-ийн бодлого нь алдаатай явж байжээ. Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв Хөдөлмөрийн яаманд харьяалагддаг байсан юм байна. Энэ асуудлаар Боловсролын яамны дэд сайд Г.Ганбаяртай уулзахад төрөлжүүлэхээр төлөвлөөд явж байгаа юм билээ. Зөв чигт л яваа шиг санагдсан. Үүнийг цаг хугацаа л харуулах болов уу. Дахин онцлоход, массын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд тоног төхөөрөмж, зээл гэхээс илүү ажиллах хүчээ бэлтгэх шаардлагатай юм байна. Удахгүй сайн мэдээ дуулгана аа.

Categories
мэдээ нийгэм

Д.Бямбадаш: Баялаг бүтээгчдийг зээл авчихаад зөвхөн хувийн эрх ашгийн төлөө ажилладаг гэж үгүйсгэж болохгүй || DNN.mn


“MCPT” ХХК-ийн захирал Д.Бямбадаштай ярилцлаа.

-Таны харж байгаагаар баялаг бүтээгч гэж хэн бэ?

-Янз бүрээр л тайлбарлаж болох байх. Хувьдаа хөдөлмөр эрхэлж буй хүн бүр л баялаг бүтээгч байх боломжтой. Тэр боломжийг төрийн зүгээс нээж өгөхгүй байна. Төр нь хүчээ авсан монополь компаниудтай нийлж жижиг аж ахуй эрхлэгчдийн боломжийг дээрэмддэг тогтолцоо бий болж. Хөл дээрээ боссон компаниуд нь жижиг дунд бизнес эрхлэгчдээ халамжлаад, чирээд явдаг бизнесийн зарчим байх ёстой. Монополь компаниудад тийм ёс зүй алга.

Хоёрдугаарт, дотоодын бүтээгдэхүүнээ импортын бараанаас хамгаалах нь чухал. Гаднаас орж буй бараа бүтээгдэхүүнд өндөр татвар тавьж, дотоодын үйлдвэрлэлдээ ЖДҮ сан ч юмуу, Хөгжлийн банкаар дамжуулаад дэмжиж байх нь зөв жишиг. Энэ зээлүүд баялаг бүтээж буй хүмүүсийн гарт очиж байх ёстой. Харамсалтай нь УИХ-ын гишүүд албан тушаалаа урвуулан ашиглаад өөрсдийн хамаарал бүхий монополь компаниудад хамаг зээлийг нь хамаад авчих юм. Монополь компани байгуулчихсан улс өөрсдийн бизнест хууль эрх зүйн таатай орчин бүрдүүлэхийн тулд улс төр рүү зүтгэдэг болжээ.

-Хөгжлийн банкны дэд захирал Ж.Эрхэмбаатар үйлдвэр байгуулж ажлын байр бий болгож, татвар төлж буй бизнес эрхлэгчдийг зөвхөн хувийнхаа эрх ашгийн төлөө, хувьдаа ашиг олохын төлөө явж байгаа гэж тодорхойллоо. Бизнес эрхлэгчид бол баялаг бүтээгч биш гэж шууд хэлж байна. Үүнд таны байр суурийг сонсъё.

-Санал огт нийлэхгүй байна. Энэ хүн цаад ач холбогдлыг нь анзаарахгүй зөвхөн ашиг олоод жаргаад явж байдаг гэж санасан болов уу. Зээл аваад л дураараа дургиж байна гэх өнцгөөс нь харж байна. Үнэнчээр бизнес эрхэлж яваа улс хоёр гүүр даваад байр авна, ланд 200 авч унана гэдэггүй юм. Технологио сайжруулж бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нь олшруулах, ажилтнуудынхаа цалинг нэмж, ахуй амьдралыг нь дээш татахыг л зорьдог шүү дээ.

Би өөрийнхөө салбарыг жишээ татаад ярья. Манайх хог хаягдлыг дахин боловсруулах салбар. Монголд аж үйлдвэрийн салбар хөгжөөд 70 орчим жил болж байна. Манайх сүүлийн 20 орчим жилийн хугацаанд хөгжиж байна. 1990 оноос өмнө манайд 200 орчим төрлийн л хог хаягдал гардаг байлаа. Ардчилал гарч хүмүүсийн хэрэглээ өссөнтэй холбоотойгоор манайд сая нэг зуу орчим мянган төрлийн хог хаягдаж байгаа гэх тооцоо байдаг. Тэр бүрийг ангилж ялгаад дахин боловсруулах үйлдвэрт оруулаад дараагийн бүтээгдэхүүнийг хийх боломжтой. Нийт хог хаягдлын 70 орчим хувийг дахин боловсруулах боломжтой. Хог хаягдал түүж дахин боловсруулж дараагийн бүтээгдэхүүн гаргахад нэгдүгээрт байгальд ээлтэй. Газар шороо сэндийчээд байхгүй. Хөнгөн үйлдвэрийн салбар хог хаягдлыг дахин боловсруулах гэх салбартай болсон. Энэ нь цаагуураа ажлын байр бий болгох, татвар төвлөрүүлэх, нийгмийн даатгал гээд төсөв бүрдүүлэхэд том ач холбогдолтой. Ашиг олдог, жаргадаг гэх өнцгөөс харж, бизнес эрхэлж байгаа улсын хөдөлмөрийг үгүйсгэж болохгүй. Товчхондоо ачааны хүндийг үүрч төсөв бүрдүүлж яваа улс бол бизнес эрхлэгчид. Харин мэдээлэлд ойр төрд алба хашдаг байдлаа ашиглаж хамаарал бүхий компаниараа хэдэн тэрбумын зээл авсан улс хаус авч, үнэтэй машин унаад казино тоглоод жаргаад байж байж мэднэ шүү.

-Засгийн газрын зүгээс ам ангайхдаа баялаг бүтээгч, бизнес эрхлэгчдийг дэмжих талаар дуугардаг. Таны ярьж байгаагаар бол эсрэгээрээ байх шиг.

-Яг эсрэгээрээ байна. Үйлдвэрлэл явуулж байгаа хэд рүүгээ “Зөвхөн хувийн эрх ашгийн төлөө явж байна” гэж үгүйсгэж байна шүү дээ. Зарим тохиолдолд бодлогоор хавчаад ч байгаа юм шиг. Миний зүгээс бүтээгдэхүүнээ гадаадын зах зээл рүү нийлүүлэх боломж байхад экспортын мэдүүлэг авахаас өгсүүлээд 30 гаруй шат дамжлага дамждаг асуудал бий. Бизнесээ тэлж хөл дээрээ бат зогсохоор зүтгэж байгаа хүмүүсийг ийм байдлаар хавчдаг үйл явцаа зогсоох шаардлагатай гэж үздэг юм. 2018 онд БНСУ-ын компанид шорлогны түлш нийлүүлэх гэрээ байгуулсан ч энэ бүх шат дамжлагаас шалтгаалж өнөөдрийг хүртэл бүтээгдэхүүнээ нийлүүлж чадаагүй л явна. Тэр олон тусгай зөвшөөрөл, дарамт шахалт үүнд нөлөөлсөн. Гадны компани руу бүтээгдэхүүнээ илгээж шинжилгээнд хамруулаад л нийлүүлдэг тогтолцоотой байвал дотоодын эдийн засаг тэлэхэд чухал ач холбогдолтой. Олон улсын лаборатори нь хүлээн зөвшөөрч захиалга өгчихөөд байхад түмэн зүйлийн зөвшөөрөл шаардаад л гэрээ хэлцэл гацдаг бэрхшээл олон бизнес эрхлэгчдэд тулгардаг. Үүнийг төрийн зүгээс бизнес эрхэлэгчдээ хавчих бодлого баримталж байна гэж хардаг юм.

-Таны үйлдвэр жилд хэдэн тонн бордоо үйлдвэрлэж байна. Цаашид зах зээлээ тэлэх ямар боломж байна вэ?

-Манайх 2021 онд СХД-ийн 21 дүгээр хороо Партизаны сангийн аж ахуйн мал бүхий иргэдтэй гэрээ байгуулж үхрийн баасыг нь авдаг болсон юм. Тэнд Барын ам гэх газар төвлөрүүлж органик бордоо үйлдвэрлэж байна. Жилдээ 15 мянган тонныг үйлдвэрлэх боломжтой. Хил гаалийн хориг саадаас болоод тоног төхөөрөмж оруулж ирэх тал дээр бага зэрэг асуудал тулгарсан. Жилд 15 тонн бордоо үйлдвэрлэхэд тэрбум модны төсөл, атрын аянууд, хүлэмжийн аж ахуй эрхэлж буй ААН-үүдэд нийлүүлээд явах боломжтой. Дотоодын зах зээлд тодорхой хувийг нь нийлүүлээд Хятадын зах зээлд гаргах төлөвлөгөөтэй байгаа. Энэ дээр төрийн зүгээс тодорхой дэмжлэг шаардлагатай. Тэр нь тэрбум мод хөтөлбөр болон атрын аянуудад органик бордоо хэрэглэх л байх юм.

-Манайд хог дахин боловсруулах хэдэн үйлдвэр байдаг вэ. Цар тахлын үеэр олон үйлдвэр хаалгаа барьсан. Хог боловсруулах үйлдвэрүүдийн нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд хог дахин боловсруулах хэд хэдэн үйлдвэр хаалгаа барилаа. Өрсөлдөх чадварыг нь нэмэгдүүлж, тогтвортой ажиллуулахын тулд татвар, цахилгаан, НӨАТ-уудад тодорхой хэмжээний хөнгөлөлт үзүүлэх хэрэгтэй. Тодорхой хугацаанд ийм дэмжлэг үзүүлэхэд л элгээрээ хэвтсэн үйлдвэрүүд босоод ирнэ. Хог хаягдал буурч тээвэрлэхэд гардаг зардлууд байхгүй болно. Хог хаягдал гэдэг үнэгүй зүйл биш. Үхрийн баас, самрын яс, хуванцар сав, шил, модны үртэс зэргийг цэгүүдээс нь худалдаж авдаг. Иргэд үүнийг ухамсарласан цагт хог хаягдлаа ангилаад тушаадаг болно. Цаагуураа амьжиргаанд нь ч нэмэртэй.

-Та хэдэн хүн цалинжуулж ажиллаж байна вэ?

-Манайх ч том үйлдвэрүүдтэй харьцуулахад жижигхэн л дээ. Ачаалалтай үед 50 орчим хүн л ажилладаг юм. Сая цар тахлын үед бизнес бага зэрэг хумигдсан. Гэсэн ч үйлдвэрлэлээ нэг өдөр ч зогсоогоогүй. Борлуулсан бүтээгдэхүүний орлогын хэмжээгээр нь татвараа цаг хугацаанд нь төлөөд явдаг.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл спорт туслах-ангилал

Т.Гүррагчаа: Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр Алтай Таван богдод төөрчихөөд “Ах аа, бид Хятадын хил нэвтэрчихсэн үү” гэж асууж билээ

Гавьяат тамирчин, уулын спортын олон улсын хэмжээний мастер Т.Гүррагчаатай ярилцлаа. Түүний тухайд 74 насандаа Эверестийн оргилд авиралт хийж дээд амжилт тогтоож байсан тамирчин. Мөн томоохон ослуудын араас эрэн хайх ажиллагааг гардаж зохион байгуулж байсан уулчин юм.

-Сайхан хаваржиж байна уу та.

-Сайхаан. Баруун Алтайд өнтэй өвөл улирч урин хавар айлчиллаа. Нар ээсэн дулаахан өдрүүд үргэлжилж байна.

-Та олон оргилд авиралт хийсэн хүн. 74 настайдаа Эверест рүү авирсныг тань онцолж асуумаар байна. Эверест төсөөлж байснаас тань ямар байв?

-Эверестэд өдөр бүр шахуу харанхуйлсан манантай байдаг гэж төсөөлөөгүй шүү. Баруун хойд талаасаа хүчтэй шуурдаг юм билээ. Үдээс хойшхондоо цасан шуурга доошоо буучихна. Нар буухаас өмнө л майхандаа амжиж орохгүй бол дулаацахгүй. Миний авч явсан мишок хасах 40 хэмийн хүйтнийг эсэргүүцдэг. Тэнд хасах 52 градус хүртэл хүйтэрнэ. Мишокныхоо гадуур юм давхарлаж хучаад л хэвтдэг байлаа. Байнга тийм хүйтэн агаараар амьсгална гэдэг хэцүү юм билээ. Хүйтэн агаараар амьсгалаад байхад нүүр, ам хөлдчих гээд амар биш. Нүүрээ хөлдөөчихөөд бууж яваа хэд хэдэн уулчинтай таарсан шүү.

-Тэр хүйтэнд ямар хоол хүнс хэрэглэж байв?

-Борцоороо хоол хийж иднэ. Тэндхийн хоол надад зохихгүй юм билээ. Тийм хүйтэнд л халуун ногоотой хоол өгч байгаа юм. Хоёр ч удаа тахианы шарсан мах идсэн. Монгол хоол маань л нүдэнд харагдаад байж билээ. Тогоочтой нь танилцаад годгор борц өгөөд л сонгино, сармистай шөл хийлгэж уугаад л явсан. Монгол хоолоо идэхэд тамир ороод ирж байгаа юм.

-Таныг авиралт хийх үеэр Эверестэд газар хөдлөлт болсон байдаг. Нөхцөл байдал ямар байв?

-Том мөсөн оргил, хадан хясаатай зэрэгцэж тогтсон байдаг юм билээ. Хавцал дагасан мөс нь хайлсаар байгаад голоороо зам гарч цагаан суварга шиг болчихсон. Намайг тийм мөсөн ирмэг дээр явж байхад гэнэт л газар хөдөлсөн. Зогсоход л мөс, хад хоорондоо хавирч хяхтанаж дуугараад аймшигтай байж билээ. Хад нурж ирээд л мөсний хоёр тал руу унаад алга болсон. Миний явж байсан орчимд хүржигнээд л тэнгэр дуугарч байгаа юм шиг чимээ гарч байлаа. Цас нурахад тийм дуу гардаг юм билээ. Газар хөдлөлт цөөхөн секунд л үргэлжилсэн. Жаахан удсан бол би доошоо унах байсан болов уу гэж одоо боддог юм.

-Тэр үед танд юу бодогдож байв?

-Энэ доошоо ангал гараад унавал харайгаад гарч болох болов уу, эндээс хад нураад ирвэл зугтаагаад том хадны цаагуур орно доо гэхчлэн юм юм л толгойд эргэлдэж байлаа. Газар хөдлөлт зогсохоор нь доошоо зугтчихсан. Ядарч явсан хүн чинь доошоо хэд харайгаад л алга болж байгаа юм. Буугаад майхандаа ирэхэд доторх нь ямар ч эмх замбараагүй болчихсон байж билээ.Тийм хүчтэй хөдөлсөн байгаа юм. Ингээд л авиралт хийж байсан хүмүүсийг бүгдийг нь хөөж буулгасан. 6445 гаруй метрт гарчихаад буухдаа сэтгэл гонсгор л байсан. 7000 метр лүү их ойрхон очоод буцсан даа. Нөгөө талдаа тэр өндөр эрсдэлийг ард үлдээгээд гараад ирсэндээ баярламаар ч юм шиг (инээв).

-Танаас өөр 74 гаруй насандаа Эверестэд авирсан тохиолдол байхгүй болов уу. Өндөр настай хүн тэр оргил руу авирч явахад уулчдын хандлага ямар байв?

-Японы уулчин 69 насандаа авиралт хийсэн байдаг. Намайг авиралт хийх үеэр уулчид их хүндэлж байсан шүү. Зөрөөд өнгөрөхдөө мэхийж ёсолно. Хүн бүр л баяр хүргэнэ. Хурал болбол хамгийн эхэнд суулгана. Бие засдаг 00-ыг хүртэл миний майхны хажууханд байрлуулж өгсөн. Гэхдээ нөгөө талаар “Энэ гарч чадах болов уу” гэж анхааралтай ажиглаж байсан.

-Та Казахстаны Хан тэнгэр хайрханд авиралт хийж байсан шүү дээ. Бас л эрсдэлтэй авиралт болсон гэдэг. Энэ талаараа хуучлахгүй юу?

-1990 оны намар Казахстан, Киргизийн хил дээр орших Хан тэнгэр гэдэг аюултай уул руу авирч байлаа. 7000 гаруй метр өндөр, зүйрлэж хэлбэл харандааны үзүүр шиг шовх оройтой хайрхан л даа. Намайг авирахаар очтол хориотой үе нь таараад гаргадаггүй. Тэгэхлээр нь шөнөөр босоод л оргоод авирч байлаа. Ингэж явахад Чехийн уулчин амиа алдсан байсантай таарч байсан юм. Аюултай гэдэг нь тэндээс л ил цагаан харагдаж байсан даа. Энэ авиралтаас хойш 30 гаруй жил өнгөрсөн байна. Гэсэн ч санаанаас ердөө гардаггүй юм. Замд хэдэн солонгос нөхдүүдтэй таараад хэл нэвтрэлцэхгүй хөглөж явсан, шуурга болж майхандаа цурамхийлгүй үүр цайлгаж байсан гээд л олон дурсамж үлджээ, тэр авиралтаас.

-Та Алтай Таван богдод Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяртай хамт авиралт хийх үеэрээ төөрч, хүнд байдалд орсон гэдэг. Байдал буруугаар эргэвэл амь насаа ч алдахаар байсан хэмжээнд хүрч байсан талаараа Н.Энх баяр гуай хэлж байсан. Та энэ авиралтын талаар ярихгүй юу?

-Тийм шүү. 2012 оны намар Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр нарын найман хүний бүрэлдэхүүнтэй баг Алтай Таван богдод авиралт хийсэн юм. Тэр багийг би ахалж явлаа. Бэлд очиж хоноглохдоо миний зүгээс өглөө 04:00 цагт авиралтаа эхлэх санал гаргасан юм. Гэтэл Н.Энхбаяр маань “Тэнгэр цэлмэг сайхан байна. Үдээс хойш авиръя” гэдэг юм. Ингээд үдээс хойш 14:00 цагийн үед авирлаа. Хэд хэдэн хадан хясаа туулж явсаар байгаад 19:30 цагийн орчимд Алтай Таван богдынхоо оргилд нь гардаг юм. Цай ууж, сан тавиад л буухын хооронд юу юугүй харанхуйлаад нүүр нүдгүй цасаар шуурлаа. Үзэгдэх орчим хязгаарлагдмал болоод л зүг чигээ алдчихсан. Би урд нь гараад л таамаглаад л алхчихлаа. Яваад л байлаа, яваад л байлаа. Ингээд том хадан ангал тулаад ирдэг юм. Эрсдэл хажууханд ирснийг ойлгож Н.Энхбаяртайгаа зөвлөөд буцаж өгсөхөөр боллоо. Тас харанхуй битүү цасан шуурганд өгсөх үнэхээр хэцүү. Ямартаа ч аажуухан алхах ёстойгоо л сайн мэдэж байлаа. Яарч алхвал хөлрөөд хөлдөж үхэх аюултай. Алхахгүй зогсчихвол осгоно. Зөөлнөөр алхаж явсаар байгаад л 03:00 цагийн алдад нэг шовгор толгой руу өгсдөг юм. Ингэж явтал Н.Энхбаяр маань надад хандаж “Гүрээ ах аа, бид Хятадын хил рүү ороод ирчихсэн юм биш үү” гэж их санаа зовсон байдалтай асуудаг юм. Бүх л шөнийн турш алхсан учраас л манай хүн санаа зовсон нь тэр л дээ. “Ороогүй, ороогүй” гэж өнөөхөө тайвшруулаад л цааш алхсан. Ингэж яваад 06:00 цагийн алдад түнэр харанхуй сарниж жаахан гэгээ орлоо. Баруун хойшхоноо алхаад л авирч явсан нөхдийн зоож үлдээсэн модон таяг олддог юм. Таяг олоод л багийнхан сая нэг санаа амарсан даа. Цасан шуурга ч намдаж, тэнгэр цэлмээд нар шараад ирсэн. Шөнөжин алхсан зарим маань зүүрмэглэж байсан юмдаг. Ингээд оргилдоо гарчихаад “Монголын уулчид мандан бадраг” гэж хэлээд л буусан. Түнэр харанхуйд мөсөн дээгүүр алхаж явахад ч аймшигтай байсан шүү. Багт маань туршлага нимгэн улс олон байсныг ч хэлэх үү. Байдал буруугаар эргэвэл яаж ч мэдэхээр байлаа. Сүүлд хотод ирчихээд Н.Энхбаяртайгаа уулзахад “Гавьяат хүн өөр юм аа. Та байгаагүй бол бид үхэх байсан шүү” гэж хэлсэн.

-Отгонтэнгэрийн 17 уулчны ослын аврах ажиллагаанд та нэмэлт хүчээр очсон шүү дээ. Газар дээр нөхцөл байдал ямар байв?

-2017 оны намар аравдугаар сарын дундуур болсон асуудал шүү дээ. Тухайн үед би Ховдод хуриманд ороод явж байсан юм. Гэтэл “Отгонтэнгэрт уулчид осолдлоо, яаралтай ир” гэсэн дуудлага хүлээж авсан. Мэдээ сонссон даруйдаа Ховдоос гарч шөнөжин давхиад л Отгонтэнгэр лүү очсон. Очоод харахад 27 хүний 17 нь Отгонтэнгэрийн зүүн урд тал руу хадан хясаа руу уначихсан байсан. Хадан хясааны ирмэгээрээ нурж унахад бэлэн мөс, цас тогтчихсон. Ийм л эрсдэлтэй нөхцөлд эрэн хайх ажиллагаа явуулсан.

-Эрэн хайх ажиллагааг хэрхэн явуулав?

-17 хүний долоогийнх нь цогцос олдохгүй байсан юм. Эрлийн ажиллагааг ОБЕГ-ын дарга, хошууч генерал Т.Бадрал зохион байгуулж ажилласан. Нураад тогтсон зургаан метр мөсөн дундаас цогцос хайна гэдэг амар ажил биш байна лээ. Нурсан хэсгээр нь явахад өөрөө нисчих гээд л аймшигтай. Ийм л эрсдэлтэй нөхцөлд эрэн хайх ажиллагааг явуулсан. Цогцоснууд олоход нүд халтирмаар дүр зурагтай байсан даа. Мөсөн дээгүүр гулсахад хүний цээж доошоо явдаг. Ингэхлээр хамаг хувцас нь мултарч унаад нүцгэрчихсэн байгаа юм. Хадан хясаанд цохигдчихсон, үнэхээр аймшигтай болсон байсан даа. Тэднийг ар гэрт нь таниулна гэдэг үнэхээр хэцүү ажил. Сонирхол нэгт нөхдөд маань ийм эмгэнэлтэй зүйл тохиолдсонд их харамсдаг юм.

-Ууланд авирахад тохиромжтой хугацаа байдаг байх…

-Тийм ээ. Есдүгээр сараас хойш авирахад тохиромжгүй байдаг. Хүйтний нөхцөлд мөс нь гялайгаад толийчихдог. Авирахад эрсдэлтэй гэсэн үг шүү дээ. Хавар тавдугаар сард авирахад л тохиромжтой. Нэг бол наймдугаар сард зүгээр.

-17 уулчны ослын шалтгааныг хүмүүс янз бүрээр л тайлбарладаг. Та яаж хардаг вэ?

-Харанхуй болж байхад буцсан, зүг чигээ олоогүй гээд л таамаг яриа байдаг. Тэр бүү хэл мөнгөний төлөө явж хүмүүсийн амь авсан гэх дам яриа ч гарсан. Магадгүй тохиромжгүй үеэр авиралт хийсэн байж болно.

-2013 онд Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг Бурхан Халдун хайрхан руу гарахдаа төөрч, холбоо тасарч байсан удаатай. Эрэн хайх ажиллагааг та удирдсан бил үү?

-Бурхан Халдун хайрханд явагдсан аврах ажиллагаанд би оролцоогүй. Хоёр хоногийн хугацаанд нисдэг тэргээр хайж Н.Алтанхуяг нарын хүмүүсийг эсэн мэнд олсон байдаг.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Нинжиндун: Украины цагдаа нар нь хориглоод хүүтэйгээ утсаар ч ярих боломжгүй болох нь || DNN.mn

Харьков хот 2022.02.26 17:35 цаг

Украин дахь монгол иргэний ээж Б.Нинжиндунтай ярилцлаа.

–Таны хүү Украинд амьдардаг юм байна. Сүүлд хэзээ холбогдов?

-Миний хүү гэр бүлээрээ Харьков хотод амьдардаг юм. Сүүлд хүүтэйгээ зургаан цагийн өмнө л хувь чатаар холбогдсон. Тэрнээс хойш огт холбогдож чадсангүй. Одоогоор метроны хөндийд л сууж байгаа болов уу. Тэнд нь сүлжээ унаад байдаг юм гэсэн. Санаа чилээд унтаж ч чадахгүй юм. Энхийн цагт хүүдээ ингэж санаа зовно гэж огт санасангүй. Сэтгэл түгшүүртэй маш хэцүү байна.

–Украины Харьков хамгийн эрсдэлтэй хотуудын нэгд тооцогдож байна шүү дээ. Тэндэх нөхцөл байдлын талаар таны хүү юу хэлж байна вэ?

-Хүү маань байрнаасаа гараад олон хүмүүсийн хамт метроны хонгилд сууж байгаа талаараа хэлж байсан. Сүүлд хүйтэн пилтан дээр суугаад хоёр нялх хүүхэд нь даарч, хоолой нь өвдсөн талаар хэлж байна лээ. Хүүхдэдээ эм авахаар гарахад нь хажууханд нь бөмбөг дэлбэрсэн байгаа юм. Гарч хоол хүнсээ ч цуглуулах боломжгүй хүнд аюултай цаг үеийг туулж байна. Уул нь бидэн рүү холбогдоод нөхцөл байдлаа дуулгаад байсан юм. Гэсэн ч метронд байгаа иргэдийг цагдаа нар хянаад байгаа юм билээ. Утсаар бичлэг хийж, нийгмийн сүлжээнд цацахыг нь хориглож байгаа талаар ярьж байна лээ. Уул нь газар дээрх нөхцөл байдлыг тухайн үед нь танилцуулаад яваад байсан юм. Харамсалтай нь тэндхийн хууль сахиулагчид хяналт тавьснаар тийм боломж хязгаарлагдмал боллоо. Хэдэн цагийн хугацаанд хүүгээс маань сураг чимээ алга. Өглөө гарахад нь хажууханд нь л айхтар зүйл болсон талаар хэлж байсан. Муу бүхэн холуур өнгөрч, энх цаг түргэн ирээсэй гэж залбирахаас бусдаар хийж чадах юм надад үнэндээ алга.

–Таны хүү Монгол руу ирэх хүсэлтээ Консул руугаа удаа дараа өгч байсан талаар хэлж байсан. Ямар шалтгаанаар Монголд ирж чадаагүй юм бэ?

-Аль эрт л Монгол руугаа ирэх хүсэлт гаргасан. Харамсалтай нь Консулын зүгээс “Эхнэр хүүхдийг чинь татах боломжгүй” гэх байр суурийг илэрхийлсэн байна лээ. Элчингийн энэ тайлбарт нь зэвүү хүрээд байх юм. ГХЯ, ЭСЯ Харьков дахь монгол оюутнуудаа ч гүйцэд татаж чадаагүй шүү дээ. Тэнд хэдхэн монгол оюутан л үлдсэн байх. Бусад улс орнуудын тухайд дайны бүсээс иргэдээ аль эрт татаад авчихсан. Манай ЗГ-ын тухайд буун дуу тачигнасан аюултай газар л залуусаа үлдээчихээд “Өөр хот руу унаагаар хүрээд ир” гэх хачин тайлбар хэлээд сууж байна. Харьковт зөвхөн тусгай хэрэгцээт тээврийн хэрэгсэлд л шатахуун олгож байгаа. Ийм хүнд нөцхөлд хаанаасаа яаж шатахуун авах юм бэ. Аль эрт л Харьковт суудаг гадаад иргэд нь орхиж эхэлсэн шүү дээ. Уугуул оршин суугчид нь ч дайны нөхцөл байдлаас шалтгаалж хотоо орхиж байсан. Ийм байхад л манай ЭСЯ тодорхой шийдвэрт хүрч чадахгүй явсаар дайн эхэлчихлээ.

-Харьков дахь эрх баригчид иргэдийн аюулгүй байдалд хэрхэн анхаарч ажиллаж байгаа вэ. Энэ талаар танд ямар мэдээлэл байна?

-“Байгаа байгаа газраа тайван байгаарай. Та бүхний өмнөөс арми ажиллаж байгаа.Тиймээс санаа зоволтгүй” гэж цаг тутам хэлж байгаа юм билээ. Метроны хонгилд орогносон иргэдийг буутай цэргүүд хамгаалалтад аваад байгаа талаар хүү минь хэлж байсан. Гэлээ гээд ойр ойрхон тэнгэр дуугарч, газар хөдөлж байгаа мэт тэсрэлт болж байхад яаж тайван байх билээ дээ.

-Сүүлд мэдээлж буйгаар бол Харьков хотоос гарах орох, хөдөлгөөнийг хязгаарлаж байгаа тухай хэлж байна.

-Харьковт нөхцөл байдал хүндэрсэн талаар дэлхий нийт шуугьж байна. Сүүлдээ хүүтэйгээ холбоо барихад ч хүндрэлтэй болж ирлээ. Метроны хонгилд утсаа цэнэглээд байх ч боломж хомс юм байна. Цагдаа нар нь ч бичлэг хийж, зураг дарахыг хориглож байгаа юм билээ. Яг одоогоор хүүгийнхээ гэр бүлийн төлөө залбираад хүлээхээс өөр арга алга. Ямартаа ч бүх бичиг баримтыг нь ГХЯ руу аваачиж өгсөн.

-Хариуцлагатай үед ГХЯ, ЭСЯтааруу ажилласан гэх байр суурийг Украин дахь монгол оюутнуудын гэр бүлийн зүгээс илэрхийлж байна. Таны тухайд?

-Аль эрт л иргэдээ татаад авчих бүрэн боломж байсан. Сар орчмын өмнөөс л нөхцөл байдал буруугаар эргэж, тэндэх оюутан залуус Консулын газар луугаа хандаж эхэлсэн байдаг. Тухайн үед Консулын газрын зүгээс “Дайн болохгүй” гэх байр суурийг илэрхийлж явсаар өнөөдрийн нөхцөл байдалд хүрлээ. Бусад улс орнууд Украинаас иргэдээ татаад байхад манайх юу бодож байсан юм бол, гайхаад байх юм. Галт тэрэг хөдөлчихсөн хойно шуурхай хуралдаан зарлаж татаж авах талаар ярилцаж байгаа нь эмгэнэлтэй байна. Арга мухардахдаа УИХ-ын гишүүн Д.Батлутад ч хэлж үзлээ. Украинд байгаа хүү маань Эрдэнэтийн юм. Гишүүний зүгээс холбогдох хүмүүст уламжилж, яаралтай арга хэмжээ авах талаараа хэлж байна лээ. Ямар нэгэн байдлаар нааштай хариу гарах болов уу гэж хүлээж байна. Хонгилд пилтан шалан дээр суусан хоёр ач маань хоолой нь өвдөж байгааг дуулаад их санаа зовлоо” гэв.

Консулын газрын захирал Б.БОЛД: Оюутнуудад байгаа газартаа хоргодон нуугдах зөвлөмж хүргүүлсэн

Гадаад харилцааны яамнаас Украин дахь Монгол Улсын иргэдийг татан авах, нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл хийсэн юм.

Энэ үеэр Консулын газрын захирал Б.Болд “Украины Харьков хотод 18 оюутан, байнгын оршин суугч дөрвөн иргэн байна. Киев хотод 12 оюутан, байнгын оршин суугч гурав байна. Харьков хотод байсан оюутнууд хорогдох байранд байсан. Өнөөдөр (өчигдөр) зарим нь байрнаас гарч өөр байранд очсон байна. Харьцангуй нөхцөл байдал тогтвортой байна. Киев хот дахь оюутнууд оюутны байрандаа байна. Бусад хотуудад оршин сууж буй иргэд өөрсдийн гэрт байна.

Львов хотод суралцдаг нэг оюутан Украинд түр хугацаагаар зорчиж байсан гурван монгол иргэний хамт өчигдөр өглөө Польш улсын хилээр нэвтэрсэн. Тус улс 15 хоногийн хугацаанд виз шаардахгүй хил нэвтрүүлнэ гэдгийг мэдэгдсэн. Дөрвөн иргэнийг Варшавт тосч, Монгол Улс руу татан авна. Бидний зүгээс хоёрдугаар сарын 26, 27-нд 21 оюутнаа татан авахаар төлөвлөж байсан ч нислэгүүд цуцлагдсан гэсэн мэдээлэл ирсэн. Иймд иргэдээ газраар татан авах хувилбарыг ярьж байна.

Киев хотын орох, гарах замуудыг хаасан тул татан авах ажиллагааг нөхцөл байдал намжтал хойшлуулахаас өөр аргагүй боллоо. Иймд Украин дахь монгол иргэд, оюутнууд байгаа газартаа хоргодон нуугдах зөвлөмж хүргүүлсэн. Украин дахь оюутнуудын ар гэрийнхэн ирж бидэнтэй уулзлаа. Тэд татан авах ажиллагааг яаралтай зохион байгуулах, хоол хүнсний хомсдол үүсэх эрсдэлтэй тул энэ асуудалд анхаарахыг хүслээ. Бид нэг сарын өмнө Украин дахь монголчуудын мэдээллийг цуглуулан, оюутнуудтай цахимаар уулзсан. Энэ үеэр дайн үүсч болзошгүй тул эх орондоо ирэхийг зөвлөн, тээврийн зардлыг төр даана гэдгийг мэдээлсэн. Тухайн үед бид дайн гарч болзошгүй гэж анхааруулсан. Түүнээс дайн гарах нь гарцаагүй гэж хэлэх боломж байгаагүй. Бидний өгсөн зөвлөмжийн дагуу олон оюутан Монголд ирсэн. Одоо хэлний бэлтгэлд явж буй оюутнууд Монголдоо ирвэл ирэх жил нэгдүгээр дамжаанд элсэх боломжгүй тул ирж чадаагүй юм билээ. Бид оюутнуудыг татан авахтай холбогдуулан сар гаруйн өмнөөс холбогдсон. Үндсэндээ 68 оюутнаас 40 орчим нь эх орондоо ирээд байна.

Өнгөрсөн мягмар гаригийн орой оюутнуудыг эх орондоо ирэх санал тавьж, буцах зардлыг даахад бэлэн гэдгийг мэдэгдсэн. Украинд үлдэж буй оюутнуудын тухайд дийлэнх нь хэлний курст суралцсан, төгсөх дамжааных. Хэрэв хичээлээ орхиж эх орондоо буцвал хэлний бэлтгэлийн оюутнуудыг нэгдүгээр дамжаанд оруулах, төгсөх курсийн оюутнууд төгсөхгүй гэсэн шаардлагад дэмжлэг үзүүлэхийг хүссэн хүсэлт оюутнууд тавьсан. Энэ дагуу “Бид албан бичиг гаргаж өгье, та бүхэн эх орондоо ир” гэсэн хариу өгсөн. Гэвч удалгүй 24 цагийн дараа дайн эхэлж, энэ асуудал түр хугацаанд зогссон. Мөн бидний авсан мэдээллээр, тус улсад оршин суудаг монгол эмэгтэй “Оюутнуудыг нутаг буцаахгүй байх хэрэгтэй, заавал буцах бол Засгийн газраасаа бичиг ав гэсэн шаардлага тавьсан” гэсэн. Ямар зорилгоор ийм зүйл ярьсныг сайн мэдэхгүй байна. Үүнээс болж цөөн оюутан буцах шийдвэр гаргаж чадаагүй” юм билээ гэв.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Доктор О.Одгэрэл: Цус ойртолт аюулын хэмжээнд хүрсэн гэдгийг батлах баталгаа нь алга

МУИС-ийн генийн инженерчлэлийн лабораторийн эрхлэгч, доктор, дэд профессор О.Одгэрэлтэй ярилцлаа.

-“Монгол хүний удмын сангийн аюулгүй байдлыг хамгаалах, хүн амын өсөлтийг дэмжих талаар авах арга хэмжээний тухай” тогтоолыг баталлаа. Энэ тогтоолыг баталснаар монгол хүнийудмын сангийн аюулгүйбайдлыг хамгаалах, үндэстнийдархлааг бэхжүүлэх зэрэг ач холбогдолтойгэж үзсэн байна лээ. Таны зүгээс ач холбогдлыг нь хэрхэн харж байна вэ?

-Энэ тогтоолын төслийн гарчиг ба агуулга нь туйлын зөрүүтэй. Удмын сан гэж юугаа хэлээд байна, үндэстний дархлаа гэж юугаа хэлээд байна гэдэг талаар нэг мөр дундын ойлголттой болмоор байгаа юм. Энэ тогтоол нь удамшлын өвчнөөс хамгаалах, эсвэл багасгах, элдэв хортой мутаци, өвчин үүсгэгч хувилбараас цэвэрлэх, цус ойртолтоос хамгаалж эрүүл чийрэг ард түмэн бий болгох гэсэн зорилготой бол бүтэхгүй. Бүхэл бүтэн ард түмэн дээр ийм манипуляци хийх боломжгүй. 

Ялангуяа XXI зуунд, худлаа үнэн ч гэсэн ардчилсан оронд шүү дээ. Үндэсний дархлаа гэж юуг хэлээд байгааг нь би ойлгохгүй байна. Соёлын дархлаа гэж ойлголт бий, биологийн дархлаа гэсэн ойлголт бий. Аль нь юм бол доо?

-Соёлын дархлааг сайжруулна гэж байгаа.

-Хүний соёлын дархлаа биологитой холбоогүй. Цэвэр хүмүүнлэг зүйл шүү дээ. Соёлын дархлааны хамгийн чухал нь монгол хэл. Монгол хэлээ цэвэр, тунгалаг байлгах асуудал бол харин ёстой байж болох асуудал. Тийм тогтоолыг бол би зөв зүйтэй зүйл гэж үзнэ.

-Монгол Улсын хүн амын цус ойртолтын түвшний судалгаагаар 21 аймаг бүрт цус ойртолт тодорхой түвшинд байгаа гэдгийг ажлын багаас онцолж байсан. Нөхцөл байдал үнэхээр ийм дээрээ тулчихаад байгаа юм уу?

-Тухайн судалгаа үнэн эсэх нь туйлын эргэлзээтэй. Цус ойртолт захын зарим сумдуудад цэгэн байдлаар ажиглагдсан байж болно. Хэрвээ тийм бол энэ нь хүн амын шилжилт хөдөлгөөн багатай байгаагаас л үүснэ. Үүнийг хэдхэн жилийн дотор саармагжуулж болно. Ер нь бол тухайн популяцид цус ойртолт болжээ гэдгийг илэрхийлэх хэд хэдэн шинж байдаг. Нэгдүгээрт, оюуны хомсдолтой хүмүүсийн хувь, хоёрдугаарт, удамшлын өвчний хувь, гуравдугаарт, зулбалтын хувь, мөн үргүйдлийн хувь, давжаарах шинж. Эдгээр шинжүүд монгол хүн амд өссөн баримт байхгүй байна. Мэдээж цаашид нарийн судлах нь зүйтэй.

-Хүн амын өсөлт буураад байгаа, энэ тогтоолоор өсгөх зорилготой гэж ойлгож байгаа шүү дээ?

-Төрөлтийн коэффициент буурсан нь үнэн боловч энэ нь Монголын түүхэн дэх хамгийн өндөр төрөлттэй байсан 60, 70-аад оны үеийнхтэй харьцуулахад л бага байгаа. Тухайн үеийг Baby boomer үе гэдэг юм. Одоо бол хэзээ ч дахин тэр үе шиг өндөр коэффициент гарч ирэхгүй байх. Энэ нь цус ойртолтоос болоод цөөн хүүхэд төрүүлээд байгаа биш, харин нийгмийн хүчин зүйл, соёл боловсролтой холбоотой. 90-ээд онд бүр огцом багасаад одоо бол бас нэлээн өссөн байдаг. Энэ тогтоол хүн амын өсөлтийн коэффициентийг нэмэгдүүлж чадахгүй. Маш хүчтэй халамжийн бодлогоор нэмэгдүүллээ гэхэд нэгж хүний чанарын асуудал гарч ирнэ. Ер нь ийм демографийн асуудлыг ултай суурьтай үндэсний судалгааны баг бүрдүүлж байж судалгаа хийлгэж, шинжлэх ухаанч хэлэлцүүлж байж тогтоол гаргамаар байгаа юм.

-Цус ойртолтоос үүдэн гарч болох хор уршиг юу вэ?

-Одоогоор цус ойртолт тухайн ард түмэнд нийтээрээ илрээд ийм тийм гамшиг боллоо гэсэн түүх алга. Хамгийн тодорхой түүх бол Европт язгууртнуудын хүрээлэл дотор үеэлүүд хоорондоо маш түгээмэл гэр бүл болсноор хаадын өвчин гэдэг зүйл их илэрдэг болсон юм. Гемофил гэдэг өвчин л дөө. Угаасаа байдаг л өвчин. Энэ өвчин хамаатнууд дотор түгээмэл илэрдэг болсон гэсэн үг. Тэгэхээр энэ түүхээс харвал хэрвээ тухайн ард түмэн нийтээрээ цус ойртвол янз бүрийн өвчин ихэсч, эрүүл мэндийн үйлчилгээний зардал ихсэх нь тодорхой. Мөн нийтээрээ маанагдуу л болно гэсэн үг. Гэхдээ ийм түүх баримт одоо болтол алга.

Харин генийн дрифт гэсэн ойлголт байдаг юм. Энэ нь юу вэ гэхээр тодорхой популяциас гэнэт ямар нэгэн шалтгаанаар их хэмжээний бодгаль амь үрэгдэж, улмаар ямар нэгэн тодорхой генийн хувилбарын хувь хэмжээ гэнэт ихэсч, багасахыг хэлдэг юм. Ийм тохиолдол харин Монголын түүхэнд байсан байх боломжтой гэж би боддог. Энэ нь 1937 оны их хэлмэгдүүлэлт. Лам нар, сэхээтнүүдийг түүж аваад буудчихаар монгол хүн амын генийн бүрдэлд нөхөж баршгүй хохирол учирсан байх боломжтой. Насанд хүрсэн таван эрэгтэй хүний нэгийг нь буудна гэдэг асар өндөр хувь. Тэгээд санамсаргүй түүврийн аргаар сонгож аваад буудаагүй, лам, сэхээтнүүдийг сонгож буудаж байгаа болохоор тодорхой генийн хувилбарын хувь хэмжээнд савлагаа үүсгэсэн байх боломжтой. Ийм учраас үнэхээр монгол хүний удмын сан гэдгийг генүүдийн баялаг байдал гэж ойлговол монгол үндэстэнд дахиж хэзээ ч 37 он давтагдах ёсгүй. Ямар нэг масс аллага, хүчирхийлэл гарах ёсгүй. Гадны төрийн бодлого, түрэмгийлэлд монгол үндэстэн өртөх ёсгүй. Монгол хүний амь нас, эрх чөлөөг хангана гэдэг ёстой жинхэнэ удмын сангийн аюулгүй байдал мөн. Үүнийг хамгаалах гэж л угаасаа үндсэн хууль байдаг, төр засаг оршин байгаа гэж ойлгож байна ш дээ.

-Манайд нэг сумынхан, нэг голынхон хоорондоо суух элбэг. Энэ нь цус ойртох эрсдэлтэй талаар хүмүүс онцолдог. Үүнээс яаж хамгаалах вэ. Олон улсад урьдчилан сэргийлдэг ямар жишиг байна?

-Монголчууд мал аж ахуй эрхэлдэг учраас цус ойртолтыг сайн мэддэг юм. Бэр гуйхад цаад удам судрыг нь харна, гэх мэтчилэн. Ургийн бичгийг хөтөлж байсан. Тэгэхдээ феодлууд нь хөтлөөд, ардууд бас сүртэй хөтөлдөггүй байсан болов уу. Олон улсад бол тийм жишээ байхгүй дээ. Германд бол асар том ургийн бичиг харж л байсан. Гэхдээ тэр нь цус ойртолтоос сэргийлэх зорилготой биш. Овгийнхоо түүх, алдар сууг хойч үедээ өвлүүлж бахархуулах зорилготой юм билээ. Удмын сан гэсэн ойлголтыг дэлхийд хүн амынхаа удмын сангийн аюулгүй байдлыг хамгаалсан түүхтэй ганц орон байна. Энэ нь фашист Герман. Тэд хүний анатомид стандарт тогтоож түүнээс зөрсөн нь бохир цустай гэж үзэж, энэ бохир цуснаас цэвэр цусаа хамгаалах ухааны бодлого явуулж байсан юм.

-“Манайд цус ойртолт аюулын хэмжээнд хүрээгүй. Үүний ард мөнгө угаах ажил явж байна” гэх байр суурийг илэрхийлэх хүмүүс байх юм. Өөрөөр хэлбэл, онцын шаардлагагүй ажил гэх тайлбар хэлж байна.

-Цус ойртолт аюулын хэмжээнд хүрсэн гэдгийг батлах баталгаа нь алга. Дорнодын Матад, Халх гол, Баянхонгорын Баянлиг зэрэг зарим нэг сумуудад оюуны хомсдолтой хүмүүсийн хувь их байгаа судалгаа баримт бол бий. Тэгэхдээ эдгээр цөөн сумд Монгол Улсын нийт хүн амыг төлөөлөх боломжгүй. Хөдөө таван айлаар орчихоод Монголын бүх хүн гэрт амьдардаг гэж дүгнэлт гаргаж болохгүй биз дээ. Зөвхөн зарим нэг сумдад цус ойртолт их байна гэж үзэх боломжтой. Үүний шалтгаан нь монгол хүний удмын сандаа ч биш. Хүн амын сэлгэлт хөдөлгөөн маш бага байсантай холбоотой. Социализмын үед монгол хүн ийш тийш чөлөөтэй явах ч эрхгүй л байсан шүү дээ. Ерөөсөө оюуны хомсдолтой хүмүүс манай хүн амд дэлхийн дунджаас их байна уу, бага байна уу гэдгийг л харах хэрэгтэй.

Мөнгөний хувьд бол генетик оношилгооны нэгдсэн төв байгуулах асуудлыг хөндөж байгаа. Манай анагаахын салбарт байгууллага мундаагүй. Үндэсний төв нэртэй өч төчнөөн энэ чиглэлийн байгууллага байхад дахиж ийм байгууллага үүсгэх нь үр ашиггүй байх.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал үндэсний-бөx

Э.Мөнхжаргал: Аав, ээжийнхээ ачийг бага боловч хариуллаа. Сэтгэл дүүрэн сайхан байна

Архангай аймгийн Хотонт сумын харьяат аймгийн заан Эрдэнэхүүгийн Мөнхжаргалтай ярилцлаа.

-Буян үйлдэгч хэмээх усан бар жилийн Сар шинийн баярт зориулсан бөхийн барилдаанд түрүүллээ. Баярын сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?

-Сэтгэгдэл өндөр байна. Төрүүлж өсгөсөн аав, ээждээ, гавьяат дасгалжуулагч Ц.Шийрэв багшдаа талархаж байна. Сар шинийн баярт “Бөх билэгт дэвжээ”-ний бөхчүүд сайн барилдаж ирсэн. Дархан аварга Г.Өсөхбаяр, улсын аварга Ч.Санжаадамба, улсын арслан Р.Пүрэвдагва, улсын гарьд Д.Рагчаа гээд бөхчүүд түрүүлж байсан юм. Ах нарынхаа араас амжилттай барилдаж түрүүллээ. Энэ жилийн тухайд манай дэвжээний бөхчүүд цугларалтад хамрагдаж 10 хоногийн бэлтгэлд гарсан юм. Улсын гарьд Д.Рагчаа, улсын начин Ч.Ганзориг гээд бөхчүүд залуусаа Сар шинийн барилдаанд бэлтгэсэн. Манай галаас улсын гарьд М.Бадарч, харцага Б.Зоригтбаатар шөвгөрлөө. Манайхан амжилттай барилдлаа.

-Аймгийн заан цолтой залуу “Бага наадам”-д түрүүлсэн нь Сар шинийн барилдааны онцлог байлаа. Түрүүлнэ гэдэгтээ итгэлтэй байв уу?

-Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд завсарлаад байсан Сар шинийн барилдаан маань зохион байгуулагдсан нь сайхан байлаа. Түрүүлж, үзүүрлэх талаар нэг их бодоогүй. Хэнтэй ч таарсан сайхан барилдъя л гэсэн бодолтой Сар шинийн барилдаанд зодоглолоо.

Хүнд барилдаанууд хийлээ. Нэгийн даваанд л гэхэд улсын начин Т.Дүгэрдоржтой оноолт таарсан. Даваа бүрт түргэн шуурхай барилдахыг хичээлээ.

-Энэ жилийн тухайд Сар шинийн барилдаан хоёр өдрийн турш зохион байгуулагдлаа. Дархан аварга А.Сүхбат нойр сайтай хоноод, өглөө хоол идээд гарахад л түрүүлдэг байсан талаараа хэлж байсан. Чухал барилдааны өмнө сайн унтаж амарч чадсан уу, та?

-Миний тухайд барилдаан бодож нервтээгүй. Эхний өдрийн барилдаанаа хийчихээд орой 22:00 цагийн үед л унтсан. Өглөө ээжийнхээ гарын хоол идээд л Бөхийн өргөө рүү гарсан. Нойр сайтай хоносон учраас өмнөх барилдаанууддаа төвлөрөөд л тайван байлаа. Багш, дасгалжуулагч нарынхаа зөвлөгөөг ч сайн тусгаж авсан.

-Чухал барилдааны өмнө галын дасгалжуулагч нар чинь танд юу зөвлөж байв?

-“Тэрэнтэй тэгж, энэнтэй ингэж барилдаарай, тийм мэх хийгээрэй” гэж нарийн ширийн юм зөвлөөгүй ээ. Өмнөх барилдаандаа төвлөрөөд хүний хайрцагт орохгүй, өөрийнхөөрөө шийдэмгий барилдахыг л зөвлөсөн. Энэ зөвлөгөөний дагуу л барилдаж түрүүллээ. Аль болох шийдэмгий барилдахыг л хичээсэн. Хажууд дэвжээний ах нар зоригжуулаад зогсож байхад нөмөр нөөлөг болдог юм байна. Тэр ч утгаараа зоригтой барилдлаа.

-Таны аав цэргийн начин цолтой бөх хүн. Хүүгийнхээ барилдааныг Бөхийн өргөөнд очиж үзэв үү?

-Аав маань гэртээ зурагтаар харсан. Би аав, ээж, дүүгийн хамт амьдардаг юм. Сар шинийн барилдаанд түрүүлчихээд баяраа хуваалцахаар гэр лүүгээ их яарсан. Гэр бүлийнхэн маань идээ битүүлгээ засчихсан, их сайхан хүлээж авсан. Баяраа хуваалцаад ээжийнхээ гарын цайг уух мэдрэмж үгээр илэрхийлэх аргагүй гоё байлаа. Аав минь надаас ч илүү баярласан. 

Аав, ээжийнхээ ачийг бага боловч хариулсан гэж бодож байна. Сэтгэл дүүрэн сайхан байна. Энэ их баярыг минь хуваалцаж, баяр хүргэж байгаа ард түмэндээ их талархах юм. Бусдын амжилтад баярлаж талархдаг сүү шиг сэтгэлтэй түмэн юм аа, монголчууд. Энэ бүхнийг амжилтаараа хариулахын тулд илүү их хөдөлмөрлөж, өндөр амжилт үзүүлэх ёстойгоо л ухамсарлаж байна.

-Та дөрвийн даваанд улсын аварга П.Бүрэнтөгстэй таарч хүч үзсэн. Аваргын тухайд “Бага наадамд” анх удаагаа түрүүлэх зорилготой зодоглосон байх. Барилдаан ямар болов?

-П.Бүрэнтөгс аваргатай өмнө нь хоёр удаа таарч барилдаж давж байсан юм. Энэ удаа барилдааныг түргэн шийдэхийг л зорьж гарсан. Барилдаан удааширч шуудагны барьцад хүрвэл надад ашиггүйг сайн ойлгож байлаа. Гараад л шийдэмгий барилдаж давсан.

-Бүх даваанд л шийдэмгий барилдсан шүү дээ. Та сэтгэл зүйгээ хэрхэн бэлтгэдэг вэ?

-Би спортын сууриа жүдо бөхөөр тавьсан. Жүдо бөхийн тухайд цагийн хэмжигдэхүүнтэй спорт. Таван минутын дотор л ажиллаад асуудлаа шийднэ. Олдсон барьц байрлалыг алдалгүй мэхээ хийдэг. Миний тухайд үндэсний бөхөөр барилдахдаа ч олдсон барьц байрлалыг алдахгүй, шийдэмгий мэх хийдэг юм. Магадгүй их спортоос олж авсан давуу тал байх.

-Сар шинийн барилдаанд түрүүлээд төрсөн нутагтаа очиж амжсан уу, та?

-Би Архангай аймгийн Хотонт сумын Орхон багийн хүүхэд. Сар шинийн барилдаанд түрүүлчихээд нутагтаа очиж гурав хоног амарлаа. Нутгийн зон олон маань ч их сайхан хүлээж авлаа. Хэд хоног амармаар байв ч шил шилээ дарсан тэмцээн уралдаанууд хүлээж байхад аялаад яваад байж таарахгүй. Төрсөн нутгийнхаа уул овоонд гарч сэтгэлээ баясгаад эргэсэн.

-Таны тухайд жүдо бөхөөр хичээллэж байсан шүү дээ. Үндэсний бөх рүү яагаад татагдав?

-Би 14 настайдаа гавьяат дасгалжуулагч Ц.Шийрэв багшид шавь орж байлаа. Тэр цагаас хойш жүдо бөхөөр хичээллэж байсан юм. Олон улсын хэд хэдэн тэмцээнд оролцсон. Харамсалтай нь бэртэл аваад түр завсарласан юм. Энэ хугацаанд жин ч нэмсэн. Ингээд 2018 онд үндэсний бөхөөр барилдмаар санагдаад болдоггүй. Сумын заануудын барилдаанд анх удаагаа барилдаж нэг давсан юм. Туг тойрч байхдаа онцгой мэдрэмж авсан. Тэр цагаас хойш заалны барилдаануудад зодоглох болсон. Барилдаанаас барилдаанд амжилт ахиад ирэхээр урам авдаг юм билээ. Ингээд л үндэсний бөхийн бэлтгэлээ түлхүү хийх болсон. Хажуугаар нь их спортын бэлтгэлээ орхиогүй. Ц.Шийрэв багшаасаа зөвлөгөө аваад жүдогийн бэлтгэлээ базааж л байлаа.

-Таны аавын тань талд улсын цолтой бөхчүүд байдаг гэсэн. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?

-Миний аав цэргийн начин цолтой бөх хүн. Мөн улсын харцага Ц.Юүвээ, улсын начин Ц.Ванчигцэрэн, Ц.Дуласүрэн гээд ах дүү гурван бөхтэй аав талаараа садан болдог. Удмыг нь залгаад л барилдаж байна.

-Таны тухайд аймгийн заан цолтой ч үндэсний бөхийн энэ цагийн өнгийг тодорхойлж буй аварга арслангуудтай эн тэнцүү өрсөлдөж байна. Өөртөө ямар зорилго тавьж хөдөлмөрлөж байна вэ?

-Ирэх зун том ойтой. Энэ наадмын бэлтгэлдээ сая орсон. Эхний ээлжинд АХ-ын 100 жилийн ойгоор сайн барилдаж улсын цол хүртэхийг зорьж байгаа. Цаашид үндэсний бөхийн оргил цолд хүрэх холын зорилготой бэлтгэл сургуулилтаа базааж байна. Багш дасгалжуулагч нар болон бөхөд сэтгэлтэй Монголын ард түмэндээ Сар шинийн мэнд дэвшүүлье. Итгэлийг нь алдахгүй хичээж барилдахаа энэ дашрамд уламжилъя. Баярыг минь хуваалцсан танай хамт олонд талархал илэрхийлье.

Гавьяат дасгалжуулагч Ц.Шийрэв: Э.МӨНХЖАРГАЛ ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛИЙГ ОЛЖ АВЛАА. УЛСЫН НААДАМД Ч ТҮРҮҮЛЭХ БҮРЭН БОЛОЛЦОО БАЙНА

Э.Мөнхжаргалын багш гавьяат дасгалжуулагч Ц.Шийрэвтэй ярилцаж баярын сэтгэгдлийг нь хуваалцсан юм. Олимпийн наадмын хүрэл медальт Ц.Цогтбаатар, ДАШТ-ий хүрэл медальт, гавьяат тамирчин Л.Отгонбаатар, жүдо барилдааны залуучуудын Дэлхийн аварга олон улсын хэмжээний мастер Л.Энхрийлэн, мэргэжлийн сумогийн их аварга Тэрүнофүжи Г.Ган-Эрдэнэ нар гавьяат дасгалжуулагч Ц.Шийрэвийн шавь нар юм. Мөн улсын заан Д.Анар, улсын начин Б.Серик нар түүний удирдлагад бэлтгэгдсэн бөхчүүд билээ.

-Сар шинэдээ сайхан шинэлж байна уу, та. Таны бэлтгэсэн шавь Сар шинийн баярт зориулсан улс аймгийн цолтнуудын барилдаанд түрүүллээ. Баярын сэтгэгдлээсээ хуваалцахгүй юу?

-Сайхан шинэллээ. Гарын шавь маань үндэсний бөхийн энэ цагийн өнгийг тодорхойлж буй аварга, арслангуудтай сайхан барилдаж Сар шинийн барилдаанд түрүүллээ. Багш хүний хөдөлмөрийн үр дүн шавь нарын амжилтаар л тодорхойлогддог гэж ойлгодог юм. Бэлтгэсэн хүүхдүүд маань ард олноо баясгаад өндөр амжилт үзүүлээд явж байна.Шавь нартайгаа зааланд өнгөрүүлсэн цаг хугацааны үр дүнг харуулж байгаа шавь нартаа талархаж сууна. Багш хүний тухайд үүнээс илүү баяр баясгалан гэж юу байх вэ. Гэлээ гээд баярын өдрүүдэд зүгээр суусангүй. Одоо ч жүдогийн зааландаа шавь нарынхаа залгамж халааг бэлтгээд жаахан хүүхдүүдтэй ажиллаад зогсож байна. Үр дүн нь удахгүй гарах байх аа.

-Бар жилийн Сар шинийн барилдааны түрүү бөх аймгийн заан Э.Мөнхжаргал анх арван хэдтэй хүүхэд таны гар дээр ирж байсан юм билээ. Ямар хүүхэд байв?

-Арван хэдхэн настай

өндөр бор хүүг цэргийн начин н.Эрдэнэхүү анх надад авчирч байсан юм. Тухайн үед “Хүүгээ сайн бөх болгомоор байна” гээд л надад захиж үлдээсэн. Ямар ч шалтгаантай байсан бэлтгэлээс хоцорч, тасалдаггүй, жижиг дасгалуудыг ч чин сэтгэлээсээ хийдэг жаахан хүү зааланд гүйж байсан нь саяхан юм шиг санагдаж байна. Миний гарт ирэхдээ 60 орчим кг-ын жинтэй л байсан. Өдөр тутмын бэлтгэлд өөрийгөө бүрэн дайчилж их спортын сууриа зөв тавьсны үр дүн гарлаа л гэж багш хүний хувьд дүгнэж байна. Э.Мөнхжаргал спортод хөл тавьсан эхний он жилүүдэд жүдо бөхөөр тууштай хичээллэж олон улсын хэд хэдэн тэмцээнүүдэд амжилттай оролцсон. Эхлээд өсвөр үеийн Азийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцоод л түрүүлж байлаа. Дараа нь залуучуудын Азийн аваргад ч мөн түрүүлж алтан медаль хүртсэн. Ер нь тивийн хэмжээнд тодорч байсан юм. Харамсалтай нь бэртэл авсан. Ингээд спортоос түр завсарлага аваад эргэж ирэхдээ жин нэлээн нэмсэн. Тэр цагаас хойш үндэсний бөхийн бэлтгэл түлхүү хийж эхэлсэн байдаг. Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд л үндэсний бөхийн бэлтгэл хийж байна. Хажуугаар нь их спортын ачаалалтай бэлтгэлээ ч орхиогүй.

-Аймгийн заан шавийгаа ингээд Сар шинийн барилдаанд түрүүлчихнэ чинээ санаж байв уу. Энэ жилийн тухайд ямар амжилт хүлээж байв?

-Гайгүй сайн барилдах болов уу гээд л харж суусан. Э.Мөнхжаргал гэнэт гараад ирж байгаа асуудал биш л дээ. Өнгөрсөн зун МЗХ-ны 100 жилийн ойн барилдаанд өөрийнхөө чадамжийг хангалттай харуулсан залуу. Тэр барилдаанд улсын аварга С.Мөнхбатаар дөрөв давж, тавын даваанд улсын начин О.Мөнх-Эрдэнэтэй тунаж барилдаад өвдөг шороодуулсан. Өндөр чансаатай барилдааны тавын даваанд тунаж барилдана гэдэг сайн бөхийн шинж. Хэний ч танихгүй “битүү морь” гарч ирээд Сар шинийн барилдаанд түрүүлчихсэн асуудал биш. Түрүүлэх хэмжээнд бэлтгэгдээд байсан нь эндээс харагдаж байгаа биз.

-Сая шийдвэрлэх даваануудад том цолтнуудтай их шийдэмгий барилдаж байна лээ.

-Э.Мөнхжаргалын хувьд их спортоор тив дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөж байсан хүн. Насанд хүрэгчдийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлж, тив дэлхийн хэмжээнд хэмжээнд л барилддаг бөх шүү дээ. Хувь тамирчны онцлог нь сэтгэл зүй их өндөр. Өрсөлдөгчийн барилдаанд зөв дүгнэлт хийж, оновчтой хувилбар боловсруулж барилддаг тамирчин. Дээрээс нь шийдэмгий. Энэ нь амжилтынх нь түлхүүр гэж хэлж болно. Ийм зан чанартай хүүхдийн их спортын суурийг зөв тавьж өгвөл ямар ч амжилт үзүүлэх боломжтой гэж хувьдаа хардаг юм.

-Сая Сар шинийн барилдаанд түрүүлчихээд багш дээрээ очсон байх. Та юу зөвлөв.

-Гарын шавь маань том барилдаанд түрүүлчихээд золгохоор ирж байгаа нь сайхан л санагдлаа. Дотроо баярлаж байсан ч дэргэд нь ил гараад байх нь зохимжгүй. Том барилдаанд түрүүлж, олны анхааралд орлоо. Хүн бүр л баяр хүргэнэ. Амжилтыг нь үнэлнэ. Ийм үед биеэ зөв авч явахыг захилаа. “Амжилт гаргаж байгаа нь ажлаа хийж байгаа л асуудал. Илүү хөдөлмөрлөж өндөр амжилт үзүүлээрэй” гэж зөвлөлөө. Амжилт үзүүлээд сагсуураад, янз бүрийн зан авир гаргаад байж болохгүй. Энэ их өв соёл тээж яваа залуу хүний тухайд нийгэмд зөв үлгэр үзүүлэхийг л анхаарууллаа. Э.Мөнхжаргалын тухайд уг хүн нь төлөв даруу, давлаа гээд баярлаад гүйгээд байдаггүй, уналаа гээд тэгж их шаналаад байхгүй. Ямар ч нөхцөлд сэтгэл зүйгээ хянаж чаддаг онцлогтой тамирчин. Хувийн сахилга бат маш сайн. Архи ууж, тамхи татахгүй. Зөвхөн амжилтын төлөө л зүтгэж яваа залуу.

-Та ирээдүйд Э.Мөнхжаргалаас ямар амжилт хүлээж байна вэ?

-Том барилдаанд түрүүллээ. Аварга, арслангуудтай бүгдэнтэй нь барилдаж эн тэнцүү өрсөлдөөн үзүүлж байна. Э.Мөнхжаргал шиг сахилга баттай, өндөр хэмжээнд барилдаж байгаа залуу улсын наадамд ч түрүүлэх боломжтой. Гол давуу тал нь сэтгэл зүй нь тогтвортой. Сая Сар шинийн барилдаанд түрүүлж өөртөө итгэлтэй боллоо. Өөрт байгаа нөөц бололцоог мэдэрнэ гэдэг хамгийн чухал.

-Э.Мөнхжаргал Сар шинийн өмнөхөн бөхийн жүдо барилдааны насанд хүрэгчдийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд түрүүлсэн. Цаашид үндэсний бөхийн бэлтгэлээ дагнаж хийх үү. Жүдо бөхөөрөө барилдах уу?

-Энэ жил 26 нас хүрч байна. Цаашид үндэсний бөхөөр дагнаж хичээллээд явах байх. Биеийн жингийн тухайд ч үндэсний бөхөөр барилдахад илүү тохиромжтой болсон.

-Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Францын Парис хотод жудогийн тэмцээн явагдаж өндөрлөлөө. Жудочдын дунд “Бага дэлхийн аварга” гэж үнэлэгддэг өндөр чансаатай тэмцээнд таны шавь нар амжилттай оролцсон тухай мэдээ хүлээж авлаа.

-Ё.Басхүү маань Парисийн их дуулгад анх удаагаа түрүүлж алтан медаль хүртлээ. Шигшээ барилдаанд БНСУ-ын шилдэг тамирчинг ялж. Ё.Басхүүгийн тухайд жаахан хүүхэд байхдаа миний гарт ирж бэлтгэгдэж байсан юм. Энэ цагийн жүдо бөхийн өнгийг тодорхойлж барилдаж байгааг нь харах сайхан л байна. Залуучуудын Дэлхийн аварга Л.Энхрийлэн хүрэл медаль зүүлээ. Олимпийн наадмын хүрэл медальт Ц.Цогтбаатарын тухайд ханиад тусаад бэлтгэл хийж амжилгүй Парис руу очсон юм. Гэсэн ч сайн барилдаж хүрэл медаль зүүлээ. Форм сайн байсан бол түрүүлэх боломж бүрэн байлаа. Нэг зүйлийг онцлоход Э.Мөнхжаргал, олимпийн наадмын хүрэл медальт Ц.Цогтбаатар нар хамт бэлтгэлээ хийдэг байлаа. Эдний үеэс аймгийн хурц арслан Б.Лхагвадорж, аймгийн заан Б.Түвшинтөгс гээд залуус сайн барилдаж байна. Энэ үеийн шавь нар минь бие биенээ ирлээд л явдаг юм.