Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

Засгийн газрын хуралдаанаар импортын цементийн татварыг 2022 он дуустал тэглэх шийдвэр гаргав. Зарим эдийн засагчид болон дотоодын үйлдвэрүүдийн зүгээс дээрх шийдвэрийг бизнес эрхлэгчдийг боомилж буй үйлдэл болохыг хэлж байгаа юм. Дотоодын томоохон үйлдвэрүүдийн зүгээс цементийн хэрэгцээг бүрэн хангах боломжтой гэж хэлдэг ч барилгын улирал ид үргэлжилж байхад хомсдол үүсч үнийн хөөрөгдөл бий болох явдал хэд хэдэн удаа давтагдсан. Өнөөдөр л гэхэд хомсдол үүсч тонн цемент ченжүүдийн гарт 580-600 мянган төгрөгийн ханштай байгаа юм.

Цементийн импортын татварыг тэглэсэн асуудлаар “МАК ЕВРО ЦЕМЕНТ” ХХК-ийн байр суурийг тодруулахад “Цар тахлын нөхцөл байдалтай холбоотойгоор импорт саатах, үйлдвэрүүдийн хүчин чадал нийт эрэлт хэрэгцээг хангахад хүрэлцэхгүй байгаа зэргийг харгалзаж Засгийн газар шийдвэр гаргасан болов уу. Манай зүгээс үүнийг дүгнээд хэлэх боломж алга. “МАК”-ийн үйлдвэрлэл хэвийн үргэлжилж байна. Өдөрт л 3500 орчим тонн цемент зах зээлд нийлүүлж байгаа. Эрэлт маш их байна” гэв.

МАК цемент үйлдвэрээсээ тонн нь 335600 төгрөгөөр гарч байгаа бол шуудай нь 50 кг-ийн шуудайтай нь 16780 төгрөгөөр зах зээлд нийлүүлэгдэж байна. Харин задгайгаар тонн нь 283500 төгрөгийн ханштай худалдаалагдаж байгаа юм. Энэ үнийг жижиглэнгийн худалдаа эрхлэгчид өсгөж байгааг компаниудын зүгээс онцлов. Харин “Монцемент” ХХК-ийн үйлдвэрлэл хэвийн үргэлжилж байгаа юм байна. Одоогоор гэрээт цэгүүд болон гэрээтэй ажилладаг төслүүдэд нийлүүлэгдэж байгаа аж. Тэдний зүгээс Засгийн газрын шийдвэрт ямар нэгэн үнэлэлт, дүгнэлт хийхэд эрт байгааг хэлсэн юм.

Харин Сангийн сайд Б.Жавхлангийн зүгээс дараахь тайлбарыг хэлж байна. “Засгийн газраас импортын зарим бараа бүтээгдэхүүний гаалийн татварын тогтоолд өөрчлөлт оруулсан. Үүнд, цементийн төрлийн бүх бүтээгдэхүүний гаалийн албан татварын 20 хувийг он дуустал тэглэхээр боллоо. Зам, тээвэр хөгжлийн яам, Барилга, хот байгуулалтын яамнаас ирүүлсэн саналыг Сангийн сайд судалж, Засгийн газрын хуралдаанаар шуурхай шийдвэрлэлээ. Зам, барилгын салбарын өндөр ачаалалтай улирлын үед дөрвөн цементийн үйлдвэр байдаг ч “Хөтөлийн цемент шохой” үйлдвэр засвар хийхээр бүрэн үйл ажиллагаагаа зогсоосноос цементийн хомсдол зах зээлд үүсч байна.

Ингэснээр Дарханы зам болон бусад бүтээн байгуулалтын ажил зогсох эрсдэлтэй тулгарлаа. Тиймээс Засгийн газрын хэмжээнд шийдвэрлэж чадах ажлыг хийлээ. Цаашдаа энэ бодлогыг нухацтай авч үзэх хэрэгтэй болсон. Нэг талаар дотоодын үйлдвэрүүдийн хүчин чадал, эрэлт хэрэгцээнээс зөрүү гарвал импортын бүтээгдэхүүнээр хангах, эцсийн дүндээ хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалж, тогтвортой үнээр зах зээлийг хангах шаардлагатай.

Зах зээл дээр 500-600 мянган төгрөгийн үнийн өсөлт 400 мянган төгрөг болж буурах боломжтой. Ер нь “Монцемент”, “МАК” компани бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа ч улирлын шинжтэй эрэлтийг хангаж дийлэхгүй байна. Дотоодын үйлдвэрүүд зах зээлийн тодорхойгүй байдлаас болоод энэ жил бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахгүй байгаа. Эдгээр үйлдвэрүүд зогсолтгүй хүчин чадлаар ажиллавал жилдээ нэг сая тонн цемент тус бүр үйлдвэрлэх боломжтой. Гэтэл бүрэн ажиллаж чадахгүй байгаа учраас хомсдол үүсч байгаа юм. Эцсийн дүндээ хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалж байгаа шийдвэр.Дотоодын үйлдвэрийг гаалийн албан татвараас чөлөөлж, дэмжээд байхад л эрэлт нийлүүлэлтээ хангаж чадахгүй байсан учраас ийм арга хэмжээ авахаас өөр арга байсангүй” гэв.

Цементийн үнийг тээвэрлэлттэй холбож тайлбарлах аж ахуйн нэгжүүд бий. Тэгвэл үүнийг УБТЗ-ын зүгээс эрс үгүйсгэв.

УБТЗ “Цементийн тээврийг гурван өртөөнөөс ачиж, хотын хоёр өртөөнд буулгадаг. “МАК”, “Хөтөл”, “Монцемент” өдөр бүр бидэнд галт тэрэгний захиалга өгдөг юм. Тээврээс шалтгаалан цемент тасарсан, үнэ өссөн асуудал байхгүй. Бид захиалсан тоогоор галт тэргээр хангаж, шуурхай хүргэдэг. Зарим үйлдвэрүүдийн тухайд тоног төөхөрмж эвдэрсэн асуудал бий” гэх тайлбар хэлж байна.

Аврах ажиллаагааны үеэр. Багийн ахлагч С.Ганхүү, Э. Даваадорж нар
Оросын уулчдын хамт

Киргизистан улсын Памирын нурууны Ленин оргилд ганцаарчилсан авиралт хийж явсан “Цэгц” клубийн уулчин Х.Бумхишиг хөлөө хөлдөөсний улмаас бууж чадахгүй гацсан. Улмаар МУҮХ-ны Аврах ажиллагаа, эрсдэлийн удирдлага хариуцсан дэд ерөнхийлөгч С.Ганхүү, “Жаргалант” клубийн уулчин Э. Даваадорж нарын баг аврах ажиллагааг амжилттай явуулж залуу уулчин Х.Бумхишигийг энэ сарын 13-нд эсэн мэнд буулгаж ирээд байна. МУҮХ-ноос мэдээлж байгаагаар Х.Бумхишиг гуравдугаар зэргийн хөлдөлттэй байгаа гэнэ.

---

Тухайн аврах ажиллагааг ахалсан уулын спортын мастер С.Ганхүүтэй ярилцлаа. Тэд өнөөдөр эх орондоо ирнэ.

---

-Сайн байна уу, та. Сайн явж байна уу?

-Сайн байна уу. Аврах ажиллагаа амжилттай боллоо. Бууж ирээд сая л нэг санаа амарлаа.

Залуу уулчингаа эмнэлэгт үзүүллээ. “Тээвэрлэх боломжтой” гэх хариу ирж байна. Удахгүй бид буцах нь. Консулын газраас хүмүүс ирж их тусаллаа. Эх орон маань иргэнээ хөсөр хаясангүй. Бидний хойноос санаа чилээж цайны дээжээ өргөж суусан ард түмэндээ талархаж байна.

-Залуу уулчин Х.Бумхишигийн маань эрүүл мэнд ямар байна вэ?

-Шинжилгээний хариу нь сая гарлаа. Урьдчилсан байдлаар гуравдугаар зэргийн хөлдөлттэй гэх онош гарсан байна. Ямартаа ч маш эрсдэлтэй нөхцөл байдлаас мэнд гарч чадлаа.

-Тухайн уулчны хөл хөлдсөн гэх мэдээллийг та яаж мэдсэн юм бэ?

-Дээрээс гуравдугаар кемпээс буцаж явсан уулчид Х.Бумхишигтэй таарсан юм билээ. Хамт буухаар байсан ч манай хүн 5800 метрт үлдчихсэн байгаа юм. Түрүүлж буусан уулчид хоёр хоног хүлээгээд хэл чимээгүй болохоор нь Бишкек дэх Консул руу мэдэгдсэн байдаг. Ингээд л бидэнд мэдээлэл ирсэн.

-Тухайн мэдээг та хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-Их гайхсан шүү. Бид хамт л явдаг юм. 5800 метрт хөлөө хөлдөөсөн гэхэд нь цочирдож байлаа. Амь настай холбоотой асуудал болохоор хурдхан шиг л аврах талаар бодсон. Ингээд есдүгээр сарын 8-ны пүрэв гаригт хэрэглэлээ бэлтгээд л нислэгийн хуваарь харахад орой нь байж таардаг юм. Киргиз рүү утсаар залгаж “Очоод зардлыг нь өгье” гээд учраа тайлбарлахад маш нааштай хүлээж авсан. Шууд л зөвшөөрсөн. Хаа хаанаа уян хатан байж яаралтай арга хэмжээ авсны үр дүнд бид уулчин залуугаа авч ирээд сууж байна.

-Шуурхай ажиллажээ. Аврах ажиллагаа хэрхэн явагдсан бэ?

-Тийм шүү. Эндээс маш богино хугацаанд очоод аврах баг авиралтаа эхлүүлсэн. Ердийн үед авирахад гурав хоногт туулдаг зайг бид 24 цагийн хугацаанд л туулсан шүү.

-Өдөр, шөнөгүй явж дээ.

-Хүний амь цаг, минутаар хэмжигдэж байхад зогсоод амрах эрх үгүй шүү дээ. Зүтгэхээс өөр сонголт байхгүй.

-Х.Бумхишиг маань амьд байгаа мэдээг та хэзээ хүлээж авсан бэ?

-Энэ сарын 10-ны өдөр шөнөжин яваад л 5400 метрт очсон юм. Гэтэл “Утасны цэнэг дуусч байна. Сүүлийн ганц зураастай үлдлээ. Би 5800 метрт байгаа шүү” гэх зурвас уулчин залуугаас маань ирдэг юм. Мэнд байгаа мэдээг нь сонсоод сая нэг гүн амьсгаа авлаа. Тэр даруйдаа “Би 5400 метрт очиж байна. Одоохон” гэж хариу бичээд л цаашаа авиралтаа үргэлжлүүлсэн. Дээшээ 400 метр яваад л Х.Бумхишиг дээрээ очсон. Надтай Оросын уулчин хамт очсон юм. Газар дээр нөхцөл байдал амар биш байлаа. Бид майхныг нь үлдээгээд л багажнуудаа гаргаж бэлтгээд буулгах арга хэмжээг яаралтай авсан. Богино хугацаанд эмнэлэгт хүргэх хэрэгтэйг ойлгож байлаа. Удсан ч үгүй араас хоёр уулчин маань гараад ирсэн. Буулгах ажиллагаа 24 цаг орчим үргэлжилсэн.

-Газар дээрх нөхцөл байдал амар биш байжээ. Уулзсан даруйдаа та хоёр юу ярив?

-Хөл нь хөлдчихсөн хүн юу хийж чадах билээ дээ. Майхнаасаа гарч орж чадахгүй усаа буцалгаж уугаад л сууж байсан. Хэд хоног хоол хүнс идээгүй. Тийм хүнд нөхцөл байдалд орсон хүн ямар олиг байх билээ. Төсөөлснөөс ч хүнд бэрхшээлүүд гарч ирсэн. Тэр бүрийг энд нэг бүрчлэн хэлээд яах вэ. Ямартаа ч маш эрсдэлтэй нөхцөл байдлаас уулчин залуугийнхаа амь насыг аварч чадлаа. Бүх саад бэрхшээл ард үлдсэн.

-Х.Бумхишигийн тухайд олон авиралт хийсэн шүү дээ. Ямар алдаа гарав?

-Ууланд туйлын үнэн, туйлын худлаа гэж байхгүй. Уулчин өөрөө боломжтой гэж үзвэл бэлтгэлээ хангаад авиралтаа хийнэ. Мундаг уулчин бэлтгэлээ сайн базаалаа гээд осолдохгүй гэсэн баталгаа байхгүй. Бурхан байсан ч осолд орж болно. Тухайн уулчин ямар үйл ажиллагаа явуулсан нь алдаа, ололт болоод л дуусдаг. “Тэгэх ёстой байсан, ингэх хэрэгтэй байсан” гэх асуудал байхгүй. Тийм зүйл байх ч ёсгүй. Цахим орчинд тэгэх ёстой байсан, ингэх хэрэгтэй байсан гээд л алт, мөнгөн дүрэм ярьж байна. Тийм юм байдаггүй юм. Өнөөдөр чиний чаддаг аргыг нөгөөдөр өөр газар чи чадахгүй байх боломжтой. Байгаль гэдэг өөрөө ямар аугаа билээ. Хүн гэдэг ямар өчүүхэн билээ. Тэгэх ёстой байсан, тэрний буруу, энэний буруу гэсэн асуудал байхгүй.

-Дээшээ авирахаас илүү буух зам амар биш байгаа талаар Уулчдын үндэсний холбооноос мэдэгдэж байсан. Буух зам ямар байв?

-5800 метрээс доошоо 1400 метр газар авч явсан. Том, том ангалтай, эгц ханатай газруудаар аврах багажтай том цүнхээ үүрээд, аварсан залуугаа чирээд явна. Өөрсдөө ч унах өндөр эрсдэлтэй. Энгийн хүн явах ямар ч боломжгүй газраар аргалаад л гарч ирсэн. Хажуугаар нь аварсан залуугаа хурдхан шиг эмнэлгийн бараа харуулчихмаар байдаг. Аврах ажиллагаанд хамт явсан залуус маань маш хариуцлагатай, ур чадвартайгаар баг болж ажилласан. Бид багаар ажиллаж энэ их эрсдэлтэй ажлын ард амжилттай гарлаа. Сэтгэгдэл өндөр байна.

-Сүүлд нь онцлоод асуухад, аврах ажиллагаанд явахдаа өндөр эрсдэлтэй гэдгийг ойлгож байсан биз дээ. Таны аав, ээж биш жирийн нэг залуугийн хойноос ийм эрсдэл гаргаж байгаагийн үнэ цэнэ нь юу вэ?

-Хийх ёстой болоод л хийсэн. Очих боломжтой хүн нь би. Ленин оргилын талаар сайн мэддэг хүн нь л би. Хамт ууланд авирдаг дүүгийн минь амь нас эрсдэлд орчихоод байхад энд санаа амар сууж чадахгүй шүү дээ. Өөрөө ч уулчдын холбоонд энэ ажлыг хариуцаж хийдэг хүн. Хийх ёстой болоод л хийлээ. Тийм хүнд нөхцөлд яаралтай арга хэмжээ авч амийг нь аварч чадсан нь зол байхгүй юу.

-Уулчид гэдэг нэгнийхээ төлөө халуун сэтгэлтэй улс юм даа.

-Таны хэлж байгаа үнэн шүү. Халуун сэтгэлээр баг болж ажилласан тулдаа аврах ажиллагаа амжилттай боллоо. Х.Бумхишигтэй маань таарсан гадны уулчид доор хоёр хоног хүлээсэн байгаа юм. Санаа нь зовоод Элчинд хэл дуулгасан байдаг. Өнөөдрийн нийгэмд нэгнээ гэх жаахан ч болов сэтгэлтэй байгаасай гэж хүсдэг юм. Бие биенээ үзэн ядах, нэгэндээ хорсох ямар хэрэг байна вэ. Наанадаж л эерэг уур амьсгал түгээдэг байвал.

-Сая ямар алдаа гарав. Цаашид ийм эрсдэл гарвал яах вэ?

-Тэрний буруу, энэний буруу гээд яах вэ. Гэхдээ нэг зүйлийг онцлоход ном, сонин уншчихаад тийм ийм гэж дүрэм ярьдаг биш, хийдэг хүн хэрэгтэй. Уулчидаа сайн бэлтгэх хэрэгтэй байгаа нь энэ явдлаас харагдлаа. Бэлтгэдэг хүн нь юм уншчихаад хүнд цэцэрхдэг биш, туршлагатай байх хэрэгтэй. Хамгийн нэгдүгээрт туршлага. Тухайн хүн хэлний боловсролтой гадна дотноос мэдээлэл цуглуулаад уулчин болохгүй. Хамгийн гол нь тэр хүн ууланд явсан туршлагатай байх хэрэгтэй. Энэ л бидэнд дутагдаж байна. Олон улсын хэмжээний мастер цолтой тамирчид маань чадах ядахаараа зааж, зөвлөөд л явж байна. Гэхдээ энэ нь учир дутагдалтай байх шиг. Үүнийг зохион байгуулалтад оруулах, цаашдаа туршлагатай уулчид сургалтаа хийдэг систем рүү л оруулах хэрэгтэй байна. Сүүлд онцлоход аврах багийн гишүүддээ, Уулчдын үндэсний холбооны хамт олондоо гүн талархал илэрхийлье. Бидний араас залбирч суусан ард түмэндээ баярлаж байна.

Барилгын гол түүхий эд цемент дахиад л ховордож, “нүдний гэм” болжээ. Ердөө хоёр сар орчмын өмнө л тонн нь 380 мянгаар худалдаалагдаж байсан бол өнөөдөр 580-600 мянган төгрөг болтлоо өсчээ. Ховордсон цементийн үнийг хэдхэн ченж тодорхойлж аманд орсон үнээ хэлж, барилгын салбарынхныг дарамтлаад сууж байна.

---

Т.Эрхэмбаяр: Дотоодын үйлдвэрүүд хэрэгцээ хангах хэмжээнд ажиллаж чадахгүй байна

---

Бид Гурвалжинд байрлах барилгын материалын 44 дүгээр зах дахь нөхцөл байдлыг сурвалжиллаа. Өдөр 11:00 цаг өнгөрөөд очиход агуулахууд бараг хоосорчээ. Буланд нь цөөхөн шуудайтай МАК-ын цемент л харагдаж байв. Цементийн худалдаа эрхлэгч Т.Эрхэмбаяраас цөөн асуултад тодруулга авлаа.

---

-Цемент тасраад байна уу. Агуулахууд бараг хоосон харагдах юм?

-Эрэлт хэрэгцээ их байна. Өглөө орж ирсэн цөөхөн вагон нь тэр дороо дуусчих юм.

-Энэ зах руу өдөрт хэдэн вагон цемент орж ирж байна вэ?

-Энд өдөрт л 30-40 вагон цемент орж ирж хэрэгцээ хангадаг юм. Өнөөдөр цөөхөн вагон орж ирээд тэр дороо дуусчихаж байна. Цементийн худалдаа эрхлэгчид өөрсдөө үйлдвэрээс нь бага хэмжээгээр татаж аваад худалдаалах ч тохиолдол байна.

-Цементийн үйлдвэрүүд дотоодын хэрэгцээг хангах хэмжээнд ажиллаж чадахгүй байна уу?

-Нэг талдаа тийм. Дотоодын зах зээлд цемент нийлүүлж байгаа үйлдвэрүүд хэрэгцээ хангах хэмжээнд тогтвортой ажиллаж чадахгүй байна. Нэг бол уут дуусчих юм, үгүй бол нийслэл рүү вагон явуулж чадахгүй байгаа юм. Энд бол 30-40 вагон цемент орж ирж байж л бүрэн хэрэгцээ хангана. Одоо бол тийм боломж алга. Ачааны машинтай орж ирсэн хүмүүс дүүртэл ачаад гарч чадахгүй байна.

-Өнөөдөр цемент хомсдоод байгаа шалтгаан нь ердөө энэ үү?

-Хөтөлөөс шуудай цемент ч орж ирэлгүй хагас сар орчим болж байна. Гол ачааг үүрч үнийг тэнцвэржүүлнэ гэж дуугарч байсан газрынх нь үйл ажиллагаа доголдчихлоо.

Хоёрдугаарт “МАК”-ын зүгээс зөвхөн борлуулалтын цэгүүдээрээ цементээ борлуулах сонирхолтой байна лээ. Энэ нь өнгөрсөн зун Хөтөл цементийн удирдлагуудын зүгээс гаргасан үйлдэлтэй холбоотой байх. Одоо“МАК”-ын цемент энэ зах руу бага хэмжээгээр л орж ирж байна. Ирсэн нь хаанаа ч хүрэхгүй байна л даа.

-“Мон цемент” энд харагдахгүй юм. Орж ирэхгүй байна уу?

-“Мон цемент” орж ирээгүй удаж байна. Ер нь Дорноговийн Өргөн сум дахь үйлдвэрээсээ нийслэл рүү зөөхдөө асуудалтай байгаа гэж ойлгосон. Өргөнөөс вагон явахгүй байгаа. Энэ нь нийслэл рүү цемент нийлүүлэхэд түвэг удаж байгаа тухай л мэдээлэлтэй байна” гэв.

---

Л.Батзориг: Энэ янзаараа бол цемент урдаас татахаас өөр арга алга. Барилгын салбар сүйрэх нь

---

44 дүгээр захын орчим цемент сурагласан хүмүүсийн хөлд дарагджээ. Орж ирсэн цөөхөн вагон цементийг нь ченжүүд хувааж авчихаад дамлаж зарж байгааг иргэд хэлж байна. Тэдний төлөөлөл Л.Батзоригтой ярилцлаа.

---

-Цемэнт авч чадсангүй юу та?

-Чадсангүй. Өглөө вагон буухад нь 20 тонн цемент авчихыг бодсон юм. Ченжүүд нь хуваагаад авчихлаа. Сүүлийн гурван хоног цемент хайлаа, олж чадсангүй.

-Огт олдохгүй байна уу?

-Цементийн ченжүүд гартаа оруулчихаад хөөрөгдөл үүсгээд байна. Тонн цементийг 580 мянга гэж байна шүү дээ. 600 мянган төгрөгөөр байгаа газарт буулгаж өгнө гэж байна. Дотоодын үйлдвэрүүд зах зээлд хүрэлцээтэй хэмжээнд нийлүүлж чадахгүй байгаа учраас л цөөхөн хэдхэн шуналтай хүмүүс гартаа оруулчихаад ийм байдалд хүргэж байна. Цементийн зах зээлд ямар ч эмх цэгц алга. Хор уршиг нь барилгын салбарынханд ирж байна. Одоо байрны үнэ цаашид өсөх нь ойлгомжтой. Ачаа нь иргэдийн нуруунд л очно. Гэтэл дээр дуусан хүмүүс маань нэг сургуулийн захирал хольж солих асуудалд л ач холбогдол өгөөд байдаг. Энэ хооронд чинь барилгын салбар сүйрч дууслаа.

-Одоо та бүхэн үйл ажиллагаагаа яаж байна вэ?

-Таг зогсчихоод байна. Уул нь барилгын улирал дуусахаас өмнө ажлаа жаахан ч болов явуулчихмаар байх юм. Гэтэл нөхцөл ийм байна. Ямар ч арга алга.

-Цементийн зах зээлийг дотоодын үйлдвэрүүд бүрэн хангана гэж мөн ч олон удаа дуугарч байсан даа. Ам бардам хэлдэг.

-Дотоодын үйлдвэрүүд хэрэгцээгээ бүрэн хангаад байвал сайн. Гэхдээ чадахгүй байна. Өнгөрсөн хавар барилгын улирал эхлэх үеэр хомсдолд орж байсан. Тухайн үедээ үйлдвэрүүд уутгүй болсон гэж тайлбарлаж байлаа. Харин өнөөдөр Хөтөл нь хамаг чадлаараа ажиллаад техникүүдээ эвдлээд хаячихав бололтой. “Мон цемент” нь нийслэл рүү зөөж чадахгүй байна. Ийм бүтэлгүй байвал урдаас татахаас өөр аргагүй. Дотоодын үйлдвэрээ дэмжиж байгаа нь олзуурхууштай ч өнөө хэд нь үүргээ биелүүлж чадахгүй байна гэв.

Дотоодын үйлдвэрүүдийн тухайд “Хөтөл цемент”-ийн техник эвдэрсэнтэй холбоотойгоор үйл ажиллагаа нь доголдоод байгаа гэнэ.Энэ талаар тус үйлдвэрийн захирал Л.Наранбаатар “Барилгын салбарт 2 сая тонн орчим цемент ашигладаг.Хөтөл цемент хамгийн ихдээ 380 мянган тонн үйлдвэрлэж байсан бол энэ жил бид 400 мянган тонн цемент үйлдвэрлэхээр зорьж байна. Одоогийн байдлаар 280 мянган тонн цемент үйлдвэрлэсэн. Одоогоор төлөвлөгөөт засвар хийж байгаа. Одоогоор засварын ажил 70 орчим хувьтай байна.Бид мөнгөгүй, мөн тоосгоны нөөцгүй үйлдвэр хүлээн авсан. Нөөцөө бүрдүүлэхийн тулд тодорхой хугацаа орсон. Зуухны тоосгыг нь зургаан сар тутамд солих ёстой атал 36 сар солиогүй ажиллуулснаар эвдэрлээ. Засварын ажлыг барилгын улиралд багтааж дуусгахаар шахуу ажиллаж байгаа” гэв. Тэрбээр үүнээс өөр дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхөөс татгалзлаа.

---

МАК: Өдөрт 3500 тонн цемент зах зээлд нийлүүлж байна

---

Харин МАК евро цементээс дээрх асуудлын хүрээнд тодруулга авсан юм.

---

-Дотоодын зах зээлд цементийн хомсдол үүсч, үнэ нь тэнгэрт хаджээ. Танайх зах зээлд өдөрт хэдэн тонн цемент нийлүүлж байна вэ?

-Манай үйлдвэрт дотоодын зах зээлд өдөрт л 3500 тонн цемент нийлүүлж байна. Үүний 3200 тонн нь Улаанбаатар хотын зах зээл рүү ордог. Үнэ ханшийн тухайд үйлдвэрээс ууттай цемент тонн нь 335600 төгрөгөөр гарч байна. Харин задгай цемент тонн нь 183500 төгрөгөөр нийлүүлж байгаа. “МАК”-ын цемент зах зээлд хэвийн нийлүүлэгдэж байна хэмээв.

Додоодын үйлдвэрүүдээс “МАК” бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байна. Гэвч тэдгээр нь ченжүүдийн гараар дамжиж байна. Харин “Мон цемент”-ийн тухайд хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа ч вагоноор зөөж чадахгүй байгааг онцолж байгаа юм. Төрийн мэдэлд очоод буй Хөтөлийн үйлдвэрийн тухайд засвартай байгааг захирал нь хэлж байна. Тэд үлдсэн хугацаанд шуудай цемент ч зах зээлд нийлүүлж чадахгүй нь бололтой.

ЦЕГ-ын Мөрдөн байцаах албаны Урьдчилан сэргийлэх ажил хариуцсан ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн ахмад Б.Нямсүрэнтэй ярилцлаа.

---

-Залилангийн гэмт хэргийн нөхцөл байдлын талаар тодруулах гэсэн юм. Энэ хэргийн хохирлын хэмжээ ч өсч байгаа нь тоон үзүүлэлтээс харагддаг шүү дээ.

-Сүүлийн жилүүдийн Цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн гэмт хэргийн тоон мэдээнээс харахад Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 17.3 дугаар зүйлд заасан залилах гэмт хэрэг жилээс жилд өссөн үзүүлэлт харагддаг. 2022 оны эхний найман сарын байдлаар 8453 залилах гэмт хэрэг бүртгэгдсэн. Энэ нь нийт гэмт хэргийн 30 хувийг залилах гэмт хэрэг эзэлж байгаа үзүүлэлт юм. Заллилангийн хэргийн улмаас иргэд, аж ахуйн, нэгж байгууллагад учирсан хохирол ч өссөн үзүүлэлт харагддаг. Тухайлбал, 2016 онд 2 тэрбум, 2017 онд 6.4 тэрбум, 2018 онд 9.9 тэрбум, 2019 онд 13 тэрбум, 2020 онд 67.2 тэрбум төгрөгт хүрсэн.

Энэ төрлийн гэмт хэргийн 87.1 хувь нь санаатай хэлбэрээр, бусдыг төөрөгдөлд оруулж, урьд олж авсан итгэлийг урвуулан ашиглах, хуурч мэхлэн бусдын эд хөрөнгө болон эд хөрөнгө өмчлөх, эзэмших эрхийг шилжүүлэн авах, биелэх боломжгүй зүйлийг боломжтой мэтээр итгүүлэх, байхгүй зүйлийг байгаа мэтээр төөрөгдүүлж санаатай хэлбэрээр үйлдэгдсэн байдаг.

-Огцом өссөн үзүүлэлт харагдаж байна л даа. Үйлдэгдэж байгаа хэлбэрийн талаар тодруулахгүй юу?

-Залилах гэмт хэрэг нь эдийн засгийн харилцаанд тулгуурлан үйлдэгддэг. Иргэд өдөр бүр эдийн засгийн харилцаанд орж байдаг. Тухайлбал, гap утас, автомашин худалдаж авах, үл хөдлөх хөрөнгө худалдах, худалдан авах, түрээслэх, түрээслүүлэх гэх мэтээр тогтмол эдийн засгийн харилцаанд ордог.

Залилах гэмт хэрэг дотор түгээмэл үйлдэгдэж байгаа, хохирол ихтэй залилах хэргийг үйлдлийн аргаар нь ангилж үзвэл, Хөдлөх болон үл хөдлөх эд хөрөнгийг “худалдах, худалдан авах”, “түрээслэх, түрээслүүлэх”, “арилжих”, “барьцаалах” иргэд хооронд өндөр хүүтэй мөнгө зээлэх нэрээр бусдыг залилах, хуурамч баримт бичиг ашиглан бусдын эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийг залилах, гадаад улсад зорчих виз гаргаж өгнө гэж итгүүлэх, иргэдийн и-мэйл, фэйсбүүк хаягт хууль бусаар нэвтрэн тэдний нэрээр ойр дотнын найз, нөхөд, ах, дүү нараас яаралтай мөнгөний хэрэгцээ гарлаа хэмээн мөнгөн тусламж гуйж иргэдийг хохироож байна.

-Энэ төрлийн гэмт хэрэг гол төлөв цахим орчинд үйлдэгдээд байх шиг…

-Тухайн үеийн нийгэм, эдийн засгийн харилцаа хэрхэн яаж өөрчлөгдөж байгаа, хаана идэвхтэй үйл ажиллагаа байна тэр хэсэгт залилагч этгээд цаг үеийн нөхцөл байдалтай уялдуулж, хүмүүсийн хүсэл хэрэгцээнд тулгуурлаж гэмт үйлдлээ хэрэгжүүлдэг. Жишээлбэл, сүүлийн үед манай улсад онлайн худалдаа хөгжиж байна. Үүнтэй холбоотойгоор албан ёсны зөвшөөрөлтэй, хуулийн дагуу үйл ажиллагаа явуулдаг иргэд аж ахуйн байгууллагууд байдаг хэдий ч үүний зэрэгцээгээ хуурамч хаяг нээсэн гэмт этгээдүүд иргэдийг залилан мэхлэх явдал тасрахгүй байна. Тухайлбал иргэд хуурамч, хувийн цахим хаягаас бараа бүтээгдэхүүнийхээ чанар, үзэмжийг үзээгүй, найдвартай эсэхийг магадлан шалгаагүй байж урьдчилгаа төлбөр шилжүүлэн залилуулж хохирох асуудлууд бүртгэгдэж байна.

-Иргэд ийм гэнэн, итгэмтгий байгаа шалтгаан юу вэ?

-Иргэд дансны дугаар, цахим хаяг нь байгаа юм чинь гээд итгэж найддаг. Сүүлд нь дансны дугаар, устсан хуурамч фэйсбүүк хаягтай л үлддэг. Дансны дугаар, фэйсбүүк хаяг гэдэг чинь баталгаа биш шүү дээ. Гар утас, компьютерийн дэлгэцийн цаана хэн ч байж болно.

Тухайн хаяг үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжийн албан ёсны хаяг мөн эсэх, тухайн хаяг нь хэдий хугацаанд ямар үйл ажиллагаа явуулсан, тогтвортой ашигласан, идэвхтэй хаяг мөн байна уу? Эсвэл тухайн цаг хугацаанд зөвхөн танд юмуу хэсэг бүлэг хэрэглэгчдэд зориулж үүсгэсэн хаяг байна уу? гэдгийг түүхчилсэн мэдээллээс нь үзэж албан ёсны хаяг, байршил, утасны дугаар зэргээр холбогдож нягталж шалгах хэрэгтэй.

-Олон улсаас халдах тохиолдол түгээмэл байх шиг. Энэ төрлийн залилан ямар хэлбэрээр үйлдэгдээд байна вэ?

-Манай улс цахим хэрэглээгээрээ дэлхийд дээгүүрт орно. Ази тивдээ тэргүүлдэг. Улс орнуудад цахим хуудас, интернэт худалдааны платформууд болон олон нийтийн сүлжээ, электрон шуудангийн үйлчилгээг ашиглан нэр хүндтэй компаниудын нэрийг ашиглан улс дамжин залилах гэмт хэрэг үйлдэгдэж байна. Иргэд бодит бус мэдээлэлд итгэж, нягтлаагүй мэдээллээ бусадтайгаа хуваалцах, бусдад зөвлөгөө өгөх зэргээс болж залилангийн гэмт хэргийн хохирогч болж байгаа юм. Тухайлбал, БНХАУ-ын Эрээн хотод амьдардаг Монгол Улсын иргэн Д гэгч нь “Маск их хэмжээгээр нийлүүлнэ” гэж иргэн Б-д санал болгож 8.4 сая төгрөг шилжүүлэн авч залилсан гэмт хэрэг цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдсэн. Мөн дээрхтэй ижил нөхцөлөөр Герман улсын компани руу 110 гаруй сая төгрөг шилжүүлж залилуулсан жишээ байна. Дээрх хэргүүдийг шалгаж байгаа.

-Цахим залилангийн хохирлыг барагдуулах боломж хэр вэ. Сүүлийн үед дэлгэрээд буй олон шатлалт пирамид системийн аргаар бага биш хэмжээний мөнгө гадагшаа урсаж байх шиг.

-Монгол Улсад үйлдэгдэж байгаа цахим залиланг дотоодод болон хилийн гаднаас үйлдэж байна. Хилийн гаднаас үйлдэгдсэн гэмт хэргийн хохирлыг барагдуулах боломж хязгаарлагдмал, бараг боломжгүй. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд цар тахлын улмаас олон аж ахуйн нэгж, иргэд дэглэм сахиж, үйл ажиллагаагаа цахимд шилжүүлж эхэлсэн. 2017-2021 оны байдлаар олон шатлалт пирамид тогтолцооны аргаар үйлдэгдэж байгаа гэмт хэргийн улмаас 27.4 тэрбум төгрөгийг бид гадагш шилжүүлээд алджээ. Нэгэнт та гадагшаа мөнгөө алдсан тохиолдолд энэ мөнгийг буцаан олох боломжгүй.

Алс баруун хязгаар Увс аймгийн Ховд сумын нутаг Хархираа, Түргэний мөнх цаст уулсыг зааглан орших Олон нуурын хөндий, Рашааны аманд намаржиж буй малчин Т.Ишбалынд өнжсөн тэмдэглэлийг толилуулъя. Түргэний уулсын баруун бэлд намаржих эднийх малаа маллахаас гадна жуулчны бааз ажиллуулдаг.

Хөрөөний ир шиг шовх оройтой, мөнх цаст оргилуудын дунд байрлах Олон нуурын хөндийд том жижиг нийлсэн 108 нуур бий. Хөндийгөө дагаад айлууд эсгий гэрээ ярайтал барьжээ. Айл бүрийн гадна талд л нуур мэлтэлзэж байх нь хачирхалтай. Нуурын эрэг эмжиж хонин сүрэг бэлчээд, дээхнэ талаар нь сарлагийн сүрэг багшрах нь уран зураг шиг үзэсгэлэнтэй аж. Олон нуурын хөндийд хүн малын зоо тэнэгэр дэлгэр сайхан зун болж улирч байна.

Олон нуурын хөндийн хад асгатай замаар явсаар бид зорьсон айлынхаа гадна буулаа. Т.Ишбалынх найман ханатай цэвэрхэн гурван гэр эгнүүлээд барьчихжээ. Зүүн талын гэрт нь өөрсдөө амьдраад, илүү хоёр гэртээ жуулчид хүлээж авч байгаа гэнэ. Гэрийн эзэн Т.Ишбал аймгийн төв орж бараа татахаар яваад эзгүй байв. Биднийг 40 эргэм насны эмэгтэй дунд сургуулийн охины хамт уриалгахан хүлээж авч аагтай шаргал цай, гэрийн боорцгоор дайлав. Зуны цагт бол энэ нутгийнхны гол хүнс нь тос хөвсөн шаргал цай, боорцог байдаг ажээ. Тос хөвсөн шаргал цайнд арвайн гурил зуурч идээд л зуныг авчихдаг гэнэ. Дулааны улиралд бол сүү, цагаан идээгээ хүнсэндээ хэрэглээд махнаас аль болох зайлсхийнэ.

Мөнх цаст уулсын бэлд гурван гэрээр зусч буй Ишбалынх энд жуулчны бааз ажиллуулаад тав дахь жилтэйгээ золгож байгаа ажээ. Найман ханатай гэрийн голд том зуух тавиад зургаан ширхэг модон ор тойруулаад цэвэрхэн гэгч нь байршуулсан байв. Нарны эрчим хүч ашиглаж гэрэлтүүлгээ шийдээд, том зурагт ч тавьчихсан харагдлаа. Зүүн хаяанд том угаалтуур зэргийг байрлуулж аялж яваа хүнд наад захын шаардлагатай бүхнийг найман ханатад цогцлоожээ. Хотын ойр орчмын амралтын газруудыг бодвол хэд дахин илүү тав тухтай энэ гэрийг хоногоор ашиглахад 120.000 төгрөг төлдөг юм байна. Мөн майхан бариад ч хоноод явах боломжтой. Гэхдээ чийглэг уур амьсгалтай Олон нуурын хөндийд бол зуны дунд сард ч цас хаяж мэдэхээр сэрүүхэн юм билээ. Гэрт хонох нь илүү тухтай, дулаахан.

Очсон жуулчид цуйван, будаатай хуурга, шөл гээд төрөл бүрийн хоол захиална. Гэрийн эзэгтэй зочдын захиалгыг газан плитка дээр хормын төдийд л хийгээд өгчихнө. Хоолны материалаа урьдчилаад бэлдчихдэг юм байна. Дүүрэн порцтой таваг хоол энд 10000 төгрөгийн ханштай. Бид цайгаа уугаад босох зуурт гэрийн гадна том машин ирээд зогсов. Тосоод гарвал 20 гаруй насны эмэгтэй Голландын жуулчдыг дагуулж яваа гэнэ. Рашааны ам, Олон нуур үзэхээр зорьж яваа нь энэ ажээ. Тэд буудаллах гэрээ хараад эргэлзэх юмгүй зөвшөөрнө лээ. Гэрийн эзэгтэй ч жуулчдын тав тухыг тэргүүнд тавьдаг талаар онцолсон юм. Төд удалгүй оройн саалийн цаг болов. Зуны адаг сарын нар жаахан тонгойход л энд сэрүү татаад жиндэх маягтай болж ирж байна. Хамт саалинд нь гарах зуураа түүнтэй цөөн хором хөөрөлдлөө. Эднийх гурван үнээ сааж байна. Мал нь Олон нуураас холгүй дүүгийнд нь байдаг гэнэ. Жуулчдад үйлчлэхийн хажуугаар олон үнээ сааж амждаггүй талаараа ярьж байлаа.

Өдөрт хамгийн багадаа л 10 орчим жуулчин газар үзэхээр ирдэг гэнэ. Гол төлөв Улаанбаатараас зорьж очдог аж. Хол замын уртад аяншсан хүмүүс очдог учраас тухтай амраагаад байгалийн сайханд аялуулаад буцаах тал дээр онцгой анхаардаг юм билээ. Зарим тохиолдолд ар араасаа 20-30 хүн ч хүрээд ирэх нь бий. Тэр үед харин майхан барьж хонуулахаас өөр аргагүйд хүрдэг гэв. Зарим нь машиндаа ч хононо. Энд олон айл зусдаг ч аялагчдад зориулсан жуулчны бааз ажиллуулдаг нь эднийхээс өөр үгүй. Аялагчдаас нутгийн зарим нь төвөгшөөх хандлагатай байдгийг гэрийн эзэгтэй Б.Орломжав гайхаж байна лээ.

Тухтай үйлчилгээ үзүүлээд таван цаасыг нь аваад үлдвэл орон нутгийнхны амьжиргаанд л нэмэртэйг гэрийн эзэгтэй хэлж байв. “Нэг жуулчинг хооллоод байгалийн сайханд амраагаад явуулахад хамгийн багадаа 30-40 мянган төгрөгийн цэвэр ашигтай ажилладаг. Мэдээж ганцаараа хүн ирэхгүй. Тэр бүрийг хооллоод цэвэрхэн гэрээр үйлчилж тухтай амраагаад буцаахад хоногт л 100 орчим мянган төгрөгийн ашигтай ажилладаг. Анх бол хэд хоногтоо л цөөхөн хүний бараа харагддаг байлаа. Өнөөдөр харин аялагчдын цуваа тасрахаа больсон. Аялагчдад зориулсан агент ч энд бий” гэж гэрийн эзэгтэй Б.Орломжав онцолсон юм. Аялагчдын цуваа тасрахаа больсноор эндхийн малчин ардын амьжиргаа ч илэрхий дээшилсэн гэнэ. Олон нуурын зусландаа илүү олон аялагч хүлээж авч төрсөн нутгийнхаа байгалийн сайхныг харуулах хэтийн зорилготой ажилладаг талаараа гэрийн эзэгтэй хэлж байв.

Бид найман ханатай том гэрт тухтай амраад өглөө 8:00 цагийн алдад босоход эднийх өглөөний саалиасаа бууж байлаа. Аялагчдынхаа өглөөний ундыг ч аль хэдийнэ бэлдчихжээ. Өглөө эрт 06:00 цаг өнгөрөөгөөд л өндөрлөг газрын нартай уралдаад босдог юм байна. Унд уух зуур гадаа уяан дээр хэдэн морь эмээллээд уячихсан байв. Манай аяллын баг цааш Номин ногоон нуур луу мориор явна.

Эднийхтэй хамтарч ажилладаг хөтөч залууг Л.Жавхлан гэдэг. Энэ жил дунд сургуулиа төгссөн тэрбээр элсэлтийн ерөнхий шалгалтаа өгөөд л хөтөч хийхээр энд ирээд байгаа гэнэ. МУБИС-ийн спорт аялал жуулчлалын ангийн хуваарь авсан Жавхлан зуны амралтын хугацаанд аялагчдад морь унуулаад 20-25 мянган төгрөг авдаг. Жаахан хүүхэд байхаасаа л адууны сүүл боож малын захад өссөн түүний тухайд номхон морь хэдийг цулуулаад л аялагч дыг дагуулж мөнх цаст оргилын бэлээр хэсч явах нь хамгийн дуртай ажил нь. Гадаад, дотоод янз бүрийн хүнд үйлчилдэг гэнэ. Ховд сумын малчин хүү хэрэглээний англи хэл ч дажгүй сурчихаж. Цаашид нутагтаа аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх хэтийн зорилготой явдаг талаараа бидэнд ярьж байна лээ.

Өглөө гарсан бид энэ бүхнийг ярьж явсаар олон нуурын тод үзэсгэлэн Номин ногоон нуурын зүүн дээд талаас нь орж явчихлаа. Тэнгэр баганадсан өндөр Түргэний уулсын бэл дэх гүн ногоон өнгөтэй энэ нуурыг үзэхээр жилд хэдэн зуун жуулчид хэдэн мянган бээрийг туулж олон нуурт ирдэг. Номин нуурын эргээр Вансэмбэрүү цэцэг үүдэн хоймрын зайтай хосоороо ургасан нь аялагч олны сэтгэлийг баясгах ажээ. Нуурын эргээр бог, бод нийлсэн сүрэг бэлчдэг ч тохойн чинээ өндөр энэ цэцгийн үндсийг хөнддөггүй юм билээ.

Цааш нарийхан амаар өгсөхөд шар өнгөтэй нуур бий гэнэ. Түүнийг үзэхийн тулд морио үлдээгээд аяллаа явганаар үргэлжлүүлэх ёстой. Ингээд бид морио чөдөрлөж үлдээгээд нарийхан амаар том, том чулуу дамжиж мөнх цаст оргилын өөд мацлаа. Ойролцоогоор 100 орчим метр яваад хавцал дээр гарч очиход бүдэг шар өнгийн нуур өөдөөс мэлтэлзэх нь тэр. Үд дундын хурц нарны туяа бүдэг шаргал нуурын мандалд тусах нь болортож гялтганаад Түргэний уулсын сүр жавхланг илүү тодруулах мэт. Уул усны диваажин Увсын хязгаарын байгалийн сайхныг хэсэг биширч зогссон биднийг цаашид ямар адал явдал хүлээж байгаа нь оньсого мэт. Тэнгэр баганадсан Түргэний уулсын хүрэн хад нүүрэн дээрээс юу юугүй нураад ирэх нь үү гэлтэй сүндэрлэх нь бага зэрэг айдас ч төрүүлэх. Тэр хаддын доохно талаар өгсөж явсаар бид мөнх цаст оргилын бэлд нь хүрч очлоо. Энэ удаа биднийг гүн цэнхэр өнгийн нуур тоссон юм. Мөнх цаст оргилын сугаас гүн цэнхэр нуур луу хүрхрээ юүлэх нь сүрдэм ч сод үзэсгэлэнтэй ажээ.

Хархираа, Түргэний уулсыг зааглан орших байгалийн цогболбор газрын сод үзэсгэлэнгийн нэгээхэн хэсэг нь л энэ. Хаашаа л харна мөнх цаст ноён шовх сарьдгууд сүндэрлэх энэ онгон дагшин байгаль руу аялагчдыг илүү татмаар юм билээ. Өвс нь халиурч, ус нь мэлтэлзсэн олон нуурын хөндий оторчдын хувьд ч мөрөөдлийн газар юм билээ. Усны тунгалаг, өвсний соргог, байгалийн тансаг цогцолсон энэ хөндий рүү аялагч нарыг татсанаар сум орон нутгийн эдийн засагт ч том хувь нэмэр оруулахаар санагдсан юм. Жуулчны баазуудыг ч хэдэн арваар нь байгуулах хэрэгцээтэй байгааг гэрийн эзэгтэй Орломжав хэлж байлаа.

Нар уулсын цаагуур орохтой уралдаж жуулчны бааздаа ирсэн бид өглөө захисан хоолоо амтархан зооглоод баруун монгол түмний соёлтой танилцаж үндэсний тоглоом тоглож байгаад амрахаар хэвтэв. Сум орон нутгийнхаа байгалийн сайхныг сурталчилж, амьжиргаагаа төвөггүйхэн залгуулж аялал жуулчлал хөгжүүлэхээр хөдөлмөрлөж яваа залуу гэр бүлийн амьдралыг товч зураглахад ийм байна.